ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ,Του νεκρού αδελφού-παραλογή

VIDEO



https://www.youtube.com/watch?v=0_v8SN43bU8

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ - ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ

Ήπειρος της πεντατονίας, το τραγουδι του νεκρου αδελφου

https://www.youtube.com/watch?v=RY5IeRqk4H0

Του Νεκρού Αδελφού - Ήπειρος της Πεντατονίας

https://www.youtube.com/watch?v=C-5WcpK-9Yk

του νεκρού αδερφού - η έναρξη και το φινάλε

https://www.youtube.com/watch?v=RgVyjnJ6R7s

https://www.youtube.com/watch?v=70vDocJYWFc

"Το Τραγούδι Του νεκρού Αδερφού"

Παραλογές

Του νεκρού αδελφού

Ηυπερφυσική ιστορία του νεκρού αδελφού, που τον σηκώνουν από το μνήμα οι κατάρες της μάνας, για να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε, είχε, όπως μαρτυρούν οι πολλές παραλλαγές, ευρύτατη διάδοση όχι μόνο σε όλο τον ελληνικό χώρο, αλλά και στους βαλκανικούς και τους άλλους λαούς της Ευρώπης.

Η προέλευση του τραγουδιού αυτού έχει απασχολήσει πολύ τους μελετητές. Σήμερα όλοι συμφωνούν ότι το τραγούδι είναι από τα πιο παλιά ελληνικά τραγούδια και πλάστηκε πριν από τον 9ο μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Μ. Ασίας. Ακόμη υποστηρίζεται ότι ο μύθος του συνδέεται με την αρχαία μυθολογία, την επάνοδο του Άδωνη στη γη ή την ιστορία της Δήμητρας και της Κόρης.
Το θέμα το έχουν χρησιμοποιήσει στα έργα τους πολλοί λογοτέχνες, Έλληνες και ξένοι. Ο C. Fauriel είχε επισημάνει τις ομοιότητες που παρουσιάζει η μπαλάντα Λεονόρα (1773) του Γερμανού ποιητή G. A. Bürger με το Τραγούδι του νεκρού αδελφού. Από τους Έλληνες δραματοποίησαν το τραγούδι ο Αργ. Εφταλιώτης, ο Φώτος Πολίτης και ο Ζ. Παπαντωνίου.

5	Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη, την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη, την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε!  Στα σκοτεινά την έλουζε, στ' άφεγγα τη χτενίζει, στ' άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.
10	Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα, να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα. Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντίνος θέλει. «Μάνα μου, κι ας τη δώσομε την Αρετή στα ξένα, στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,
15	αν πάμ' εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε. - Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ' άσκημα απιλογήθης. Κι α μόρτει, γιε μου, θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια, κι αν τύχει πίκρα γή χαρά, ποιος πάει να μου τη φέρει; - Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,
20	αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια, αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω». Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα, κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν,
25	βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο. Σ' όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ' όλα μοιρολογιόταν, στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της. «Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε, οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!
30	το τάξιμο που μου 'ταξες, πότε θα μου το κάμεις; Τον ουρανό 'βαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους, αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις». Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα, η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.
35	Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ' άστρο χαλινάρι, και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει. Παίρνει τα όρη πίσω του και τα βουνά μπροστά του. Βρίσκει την κι εχτενίζουνταν όξου στο φεγγαράκι. Από μακριά τη χαιρετά κι από κοντά της λέγει:
40	«Άιντε, αδερφή, να φύγομε, στη μάνα μας να πάμε. -   Αλίμονο, αδερφάκι μου, και τι είναι τούτη η ώρα; Αν ίσως κι είναι για χαρά, να στολιστώ και να 'ρθω, κι αν είναι πίκρα, πες μου το, να βάλω μαύρα να 'ρθω. - Έλα, Αρετή, στο σπίτι μας, κι ας είσαι όπως και αν είσαι».
45	Κοντολυγίζει τ' άλογο και πίσω την καθίζει. Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν, δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια, μόν' κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρωπινή ομιλία: «Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!
50	-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια; -   Πουλάκια είναι κι ας κιλαηδούν, πουλάκια είναι κι ας λένε». Και παρεκεί που πάγαιναν κι άλλα πουλιά τούς λένε: «Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο, να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!
55	-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια; πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους. -   Απρίλης είναι και λαλούν και Μάης και φωλεύουν. -  Φοβούμαι σ', αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις. - Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Αϊ-Γιάννη,
60	κι εθύμιασέ μας ο παπάς με περισσό λιβάνι». Και παρεμπρός που πήγανε, κι άλλα πουλιά τούς λένε: «Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο, τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!» Τ' άκουσε πάλι η Αρετή κι εράγισε η καρδιά της.
65	«Άκουσες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια; -   Άφησ', Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ' ας λέγουν. -   Πες μου, πού είναι τα κάλλη σου, και πού είν' η λεβεντιά σου, και τα ξανθά σου τα μαλλιά και τ' όμορφο μουστάκι; - Έχω καιρό π' αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου».
70	Αυτού σιμά, αυτού κοντά στην εκκλησιά προφτάνουν. Βαριά χτυπά τ' αλόγου του κι απ' εμπροστά της χάθη. Κι ακούει την πλάκα και βροντά, το χώμα και βοΐζει. Κινάει και πάει η Αρετή στο σπίτι μοναχή της. Βλέπει τους κήπους της γυμνούς, τα δέντρα μαραμένα
75	βλέπει το μπάλσαμο ξερό, το καρυοφύλλι μαύρο, βλέπει μπροστά στην πόρτα της χορτάρια φυτρωμένα. Βρίσκει την πόρτα σφαλιστή και τα κλειδιά παρμένα, και τα σπιτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα. Κτυπά την πόρτα δυνατά, τα παραθύρια τρίζουν.
80	«Αν είσαι φίλος διάβαινε, κι αν είσαι εχτρός μου φύγε, κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω, κι η δόλια η Αρετούλα μου λείπει μακριά στα ξένα. -   Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, σήκω, γλυκιά μου μάνα. - Ποιος είν' αυτός που μου χτυπάει και με φωνάζει μάνα;
	-   Άνοιξε, μάνα μου, άνοιξε κι εγώ είμαι η Αρετή σου». Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο.

---

μπάλσαμο, καρυοφύλλι: μυριστικά φυτά του κήπου.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιες σκέψεις και διαθέσεις σάς υποβάλλουν οι επτά πρώτοι στίχοι;
2. Τι φανερώνει η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο (α) για τον τύπο της οικογένειας και (β) για τις αντιλήψεις των μελών της οικογένειας;
3. Ποιος είναι ο ρόλος του όρκου μέσα στο τραγούδι;
4. Ποια σημάδια βοηθούν την Αρετή να συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι ο αδελφός της είναι πεθαμένος;
5.  Το τραγούδι κινείται ανάμεσα σε δυο κόσμους: τον κόσμο του πραγματικού και τον κόσμο του φανταστικού. Να βρείτε πώς συνυφαίνονται οι δυο αυτοί κόσμοι, αφού επισημάνετε τα σχετικά χωρία.
6.  Από τα στοιχεία του τραγουδιού να βρείτε μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των παραλογών, ως προς το θέμα και τη μορφολογία.
7. Ο τρόπος που καλούσαν το νεκρό να βγει από τον τάφο για να βοηθήσει σε μια δύσκολη κατάσταση είναι γνωστός ως «ανακάλεμα». Διαβάστε από τη μετάφραση του I. Γρυπάρη τους στίχους του Αισχύλου (Πέρσες, 628-680). Βρίσκετε ομοιότητες με τους στίχους 22-29 του τραγουδιού μας;

      

Μιχάλης Μανουσάκης (γεν. 1953), Τοπίο (1992)

ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/panosfilologos/ss-8793447

TOY NEKΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ - ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

ΠΗΓΗ http://siamantoura.blogspot.com/2010/01/toy-nek.html

Η ερμηνευτική πρόταση προέρχεται από το http://blogs.sch.gr/margiakou/

Πώς τα πρόσωπα βιώνουν το θάνατο
Η πρώτη απουσία που καταγράφεται, του πατέρα, δημιουργεί το κλίμα της συγκρατημένης αισιοδοξίας και ευτυχίας. Η απουσία αυτή διαταράσσει την αρμονία του μαγικού αριθμού και των πολλαπλασίων του 12. Η απουσία του ενός δημιούργησε συσπείρωση των εναπομεινάντων μελών στρέφοντας την προσοχή και ορίζοντας ως στόχο την ευτυχία της κόρης , της μικρότερης που θ’ αποτελέσει εγγύηση για τη διαιώνιση της ζωής. Στα πλαίσια του αγεωγράφητου και άχρονου χωροχρόνου του ποιήματος, που συνιστά μια οικουμενική διαχρονικότητα, η προσοχή επικεντρώνεται στην άγουρη, αθώα και ανέγγιχτη ομορφιά και τιμή της μοναχοκόρης, που πρέπει να διαφυλαχτεί ως κόρη οφθαλμού. Με τη γνωστή οικονομία το δημοτικού τραγουδιού και τη φιλοσοφική διάσταση του δυναμικού χρόνου, που τον βιώνουμε ανάλογα με τις εμπειρίες μας και τα συναισθήματά μας και όχι στο στατικό χώρο που ορίζουν οι δείχτες του ρολογιού, φτάνει η στιγμή που θα οριστεί η ευτυχία της κοπέλας. Ευτυχία σημαίνει γάμος. Αν η κοπέλα πεθάνει άγαμη, θεωρείται ότι παντρεύεται το χάρο. Έτσι με βάση τις λαϊκές δοξασίες με το προξενιό και τον επικείμενο ή προσδοκώμενο γάμο η έννοια του θανάτου απομακρύνεται, αλλά δεν αποσοβείται εντελώς, καθώς τη ζωή της νυμφευμένης μπορεί ν’ αγγίξει ο θάνατος άλλου προσώπου, και τον ευτυχισμένο, ανέμελο νυμφευμένο βίο της μπορεί να διακόψει και να διασαλεύσει ένας ενδεχόμενος θάνατος της οικογένειας.
Τα όρια ζωής και θανάτου συγχέονται
Ο πατέρας είναι ένας υποθετικά νεκρός λόγω της αναιτιολόγητης απουσίας του
Η Αρετή είναι μια ζωντανή νεκρή, εφόσον ζει άβουλη και ανελεύθερη, φυλακισμένη μακριά από την πραγματική ζωή στην πατρική εστία, αλλά και στη συζυγική οικία, ζώντας (ποιητικά) μόνο το χρόνο του σκοταδιού που προσιδιάζει στο χρόνο του θανάτου
Οι 9 αδελφοί αιφνίδια και αναίτια μετατρέπονται από ζωντανοί σε νεκρούς
Απ αυτούς εντοπίζονται οι εξής καταστάσεις
Ο Κωνσταντής είναι ζωντανός, νεκρός (αναίτια, παράλογα και απροσδόκητα), νεκροζώντανος (αφύσικα και φρικιαστικά), νεκρός (λυτρωτικά επιστρέφοντας εκεί που ανήκει).
Η μάνα είναι μια δυστυχισμένη ζωντανή - νεκρή από τη στιγμή που θα χάσει τους γιους της ή από τη στιγμή που θα απομακρυνθεί η κόρη της και θα καταλήξει μια λυτρωτικά νεκρή.
Τελικά ο τελευταίος στίχος τι γεύση αφήνει στον αναγνώστη;
Είναι η ζωή που κρύβει μέσα της το θάνατο ή ο θάνατος που κρύβει μέσα του τη ζωή; Πιστεύω ότι δεν περιμένετε ούτε από μένα ούτε από κανέναν άλλο να σας δώσει απάντηση, ίσως ούτε κι από τον εαυτό σας.
Όταν ο Κωνσταντής δίνει όρκο στη μητέρα του, η μοίρα της Αρετής, αλλά και της μάνας, έχει σφραγιστεί οριστικά και τελεσίδικα. Η ανύπαρκτη συμμετοχή, η άβουλη απουσία της κόρης, αλλά και η αποτυχημένη προσπάθεια αντίστασης της μητέρας η οποία επιστρατεύσει τόσο λογικά όσο και συναισθηματικά επιχειρήματα δεν είναι ικανές ν’ αλλάξουν την προδιαγεγραμμένη μοίρα .
Είναι τυχαίο άραγε ότι οι δυο γυναικείες παρουσίες , οι λιγότερο ελεύθερες να ορίσουν τη ζωή τους και επομένως οι λιγότερο υπεύθυνες, είναι αυτές που υποφέρουν περισσότερο; Κι όσο μικρότερη ελευθερία και ευθύνη φέρεις, τόσο μεγαλύτερο το πάθος, τόσο εντονότερη η τραγικότητα. Είναι τυχαίο άραγε ότι η ζωή είναι γένους θηλυκού, ενώ ο θάνατος γένους αρσενικού; (Κακριδής)
Έτσι ο Κωνσταντής ως άτομο που επιφορτίστηκε την ευθύνη της ζωής της αδελφής του και δεσμεύτηκε με τον ιερό όρκο που συγχωνεύει ΑΕ παγανιστικές και χριστιανικές αντιλήψεις χρεώνεται ένα τίμημα που καταρχήν δε φαντάζει ως τίμημα, αλλά ως απελευθέρωση: «να ζήσει» ένα βράδυ, για να επιστρέψει την αδελφή του στη μάνα του. Η αμφισημία «στη μάνα μας να πάμε» για τον υποψιασμένο αναγνώστη που γνωρίζει ότι αυτό πρακτικά είναι ανέφικτο, παράλογο και αφύσικο, προοικονομεί το μαρτύριο της Αρετής , το πέρασμα από την άγνοια στη γνώση, το οδοιπορικό αγωνίας δίπλα σ’ ένα νεκρό.
Η παραβίαση αυτού του φυσικού νόμου λογικά θα επιφέρει τιμωρία στα πρόσωπα που συμμετείχαν στη διασάλευση της τάξης:
· στη μάνα που έχει βαριά ευθύνη, γιατί με τις κατάρες της προκάλεσε τη νεκρανάσταση του Κωνταντή, η οποία πεθαίνει, αφού βιώσει μια ζωή ως θάνατο, ζώντας ως ζωντανή νεκρή.
· Στην Αρετή, που συμμετέχει στη διασάλευση της τάξης αυτής, συνυπάρχοντας για ένα κρίσιμο διάστημα μ’ να νεκρό, ζώντας τις πιο φρικιαστικές της ζωής της
Οι κατάρες της μάνας αναγκάζουν τον Κωνσταντή να νεκραναστηθεί, να περάσει από τον κύκλο του θανάτου στον κύκλο της ζωής. Όμως η πορεία αυτή κατά τις χριστιανικές αντιλήψεις είναι αδύνατη. Λογική, φυσική και αναγκαία αποδεχτή είναι μόνο η αντίστροφη πορεία, η οποία είναι μοναδική (άπαξ συμβαίνουσα) με μονόδρομη πορεία , και όχι αμφίδρομη. Σε αντίθεση με τις χριστιανικές αντιλήψεις η ελληνική μυθολογία βρίθει από παραδείγματα αμφίδρομης πορείας.
Η πορεία της Αρετής από την άγνοια στη γνώση γίνεται βήμα προς βήμα, και είναι αργή, σταδιακή και βασανιστική και στο τέλος η αλήθεια είναι άρρητη και ανείπωτη. Η Αρετή δε λέει πουθενά τα πράγματα με τα’ όνομά τους . Ο αφηγητής που έχει τα πρωτεία σ’ όλο το ποίημα στη σκηνή του οδοιπορικού έντεχνα και διπλωματικά αποχωρεί παύοντας να σχολιάζει, ξέροντας να σιωπά στα δύσκολα, αναλαμβάνοντας μόνο τον τυπικό ρόλο του δημοσιογράφου που δίνει το μικρόφωνο πότε στον ένα και πότε στον άλλο. Η αριθμολογία είναι έντονα προσεγμένη: 5 διάλογοι Αρετής – Κωνσταντή με 3 διαλόγους που προκλήθηκαν από τα ερεθίσματα των πουλιών ( ο αγγελιαφόρος της ΑΕ τραγωδίας ) συνήθως φέρνει στα δημοτικά τραγούδια άσχημες ειδήσεις, ο αγγελιαφόρος κακών παραφράζοντας το μάντι κακών.

Ο αφηγητής γίνεται κάμερα που βλέπει και ακούει με τα μάτια και τα αυτιά της Αρετής . Το μοναδικό του σχόλιο είναι μοναχή της
Πώς δικαιολογείται η οργή της μάνας προς τον Κωνσταντή και πώς μπορούμε να δεχτούμε την ανάλγητη συμπεριφορά της να ταράξει τον ύπνο του νεκρού;
Είναι η κόρη που έχασε και που θα ‘θελε τώρα κοντά της
Είναι η μοναξιά που βιώνει
Ή είναι ο πόνος του θανάτου που δεν μπορείς να τον αντέξεις μόνος και παραλογίζεσαι
Είναι η υπόσχεση που δεν τηρήθηκε
Είναι η διασάλευση των αξιών για τις οποίες παρείχαν εγγυήσεις ιερά πρόσωπα
Είναι η απλότητα του λόγου και όχι των νοημάτων που επιτρέπει στον καθένα να προβάλλει μέσα από τον τεράστιο καθρέπτη της που χωρά τους πάντες τις αντιλήψεις και τις ερμηνείες καθενός
Ένας γνήσιος φυσικός ζωντανός λαϊκός αληθινός κόσμος
Στο χώρο του πολέμου, άνθρωποι και ζώα αποφασίζουν να αντιμετωπίσουν ενωμένοι τον εχθρό, όταν διαπιστώνουν ότι κρίνεται η ζωή τους. Πώς άραγε να ερμηνεύσουμε την απουσία πολεμικής διάθεσης, παρά ως μια δεδομένη παραδοχή μειονεκτικότητας προς έναν σαφώς ισχυρότερο εχθρό, που συν τοις άλλοις είναι ύπουλος, γιατί είναι άγνωστος =αόρατος (α
στερητικό +<όραση). Βλέπουμε = διαπιστώνουμε μόνο τα αποτελέσματά του, τις απουσίες που αφήνει στο πέρασμα του (οξύμωρο, ε; βλέπουμε τις απουσίες)Λυπάμαι που θα διαφωνήσω με το Ρίτσο (οποίον θράσος εκ μέρους μου!): Κι ο θάνατος μια πρόσθεση, όχι αφαίρεση. Για το Ρίτσο είναι πρόσθεση, εφόσον βλέπει από την οπτική γωνία του θανάτου: ο θάνατος
προσθέτει στη λίστα του. Για μένα, και υποθέτω με αρκετή σιγουριά και για όλους τους ανθρώπους, ο θάνατος είναι μια αφαίρεση – απουσία.
Να θυμηθώ στο δημοτικό του νεκρού αδελφού ότι στον πρώτο κιόλας στίχο μέσα από την πρόσθεση εμφανίζεται αμέσως – αμέσως μια αφαίρεση
Μάνα(1) με τους εννιά (9) σου γιους και με τη μια σου κόρη (1)
1+9+1=11
11=12-1
Η απουσία που προσμετράται (υπολογίζοντας τον πανταχού παρόντα στη δημοτική ποίηση νόμο των τριών - πολλαπλασίων του τρία) είναι του πατέρα. Από τον πρώτο στίχο κιόλας διαπιστώνουμε το πρώτο χτύπημα του θανάτου, που είναι μια απουσία που βαραίνει τα εναπομείναντα πρόσωπα, προκαλώντας την ορφάνια τους, την έλλειψη προστάτη απέναντι σε ένα
πανίσχυρο εχθρό. Αν ο ισχυρός προστάτης πρώτος υπέκυψε στο χτύπημα του ισχυρού αντιπάλου, τι μπορούμε να αναμένουμε από τα προστατευόμενα (που έχουν πάψει πια να είναι προστατευμένα) μέλη της οικογένειας; Και πράγματι σε πολύ σύντομο χρόνο, όπως φαίνεται από τη συστολή του χρόνου της αφήγησης, 9 άνδρες(=παλικάρια, γενναίοι) θερίζονται από
το χτύπημά του αφήνοντας την απαρηγόρητη μάνα σαν καλαμιά στον κάμπο.

Ανακεφαλαίωση: 1 απουσία του πατέρα και 9 απουσίες των γιων= 10 απουσίες
Συμπέρασμα: έχουν απομείνει 2 παρουσίες: μάνα και κόρη
Και όχι μόνο αυτό, αλλά στο πλαίσιο των ιστορικών – κοινωνικών συνθηκών του ποιήματος ο ανδρικός πληθυσμός, ο μάχιμος πληθυσμός, άφησε με την απουσία του ανυπεράσπιστο το γυναικείο- άμαχο πληθυσμό της οικογένειας (μάνα και κόρη) και επιπλέον διασπασμένο, ώστε να μην μπορούν να εφαρμόσουν καν το η ισχύς εν τη ενώσει, ή τουλάχιστον να βρει παρηγοριά
κλαίγοντας η μια στην αγκαλιά της άλλης. Η αίσθηση της αδυναμίας του άμαχου άραγε εκφράζεται στην προοικονομία – αρνητική στάση της μάνας στον επικείμενο γάμο (αποξένωση για την ίδια) της κόρης της; μετρώ σε τρεις μόλις στίχους(πάλι ο νόμος των τριών) 5 φορές ξεν-
«Μάνα μου κι ας τη δώσουμε την Αρετή στα ξένα,
Στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,
Αν πάμε εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε.»)

Η ταυτόχρονη παρουσία –απουσία του Κωνσταντή αποτελεί βέβαια διασάλευση της φυσικής τάξης και οδηγεί τα πρόσωπα που υπεύθυνα ή ανεύθυνα συμμετέχουν σ’ αυτήν να δεχτούν τις συνέπειες – τιμωρία = το δικό τους θάνατο: τη μάνα που με τις κατάρες της προκάλεσε τη νεκρανάσταση του Κωνσταντή (υπεύθυνη)και την κόρη που αναγκάστηκε να βιώσει μια δραματικό – τραγική συμπόρευση με το νεκρό Κωνσταντή (ανεύθυνη).
Ο κοινός τους θάνατος πέρα από την αίσθηση παντοδυναμίας του θανάτου που αφήνει ως πικρή γεύση στα χείλη μας, μήπως υποδηλώνει την άποψη ότι ούτε το μοίρασμα (ή διπλασιασμός;) του πόνου της απουσίας = θανάτου είναι μια ικανοποιητική στάση;
Μήπως αφήνει τη μοιρολατρική εντύπωση της επίγειας μοναξιάς και παρηγορεί μόνο με τη λυτρωτική χριστιανική θεωρία της επανένωσης των προσώπων σε ένα χώρο που δεν είναι επίγειος, όμως για τον επί γης άνθρωπο συνεχίζει να παραμένει άγνωστος, επομένως δεν τον έχει βοηθήσει καθόλου να ρίξει φως στο σκοτάδι, αλλά απλά ενίσχυσε την πίκρα και τη μοναξιά του;

Λόγος και σιωπή στο δημοτικό τραγούδι του νεκρού αδελφού
Ένα πέπλο μυστικής σιωπής καλύπτει το πρόσωπο του πατέρα που δεν αναφέρεται πουθενά και δικαιολογημένα μπορεί να υποθέσει κανείς ότι πρόκειται για ένα μονίμως απόν πρόσωπο, ένα νεκρό πρόσωπο.

Η Αρετή είναι ένα πρόσωπο που κινείται αποκλειστικά στο σκοτάδι και όσο μένει αποκλεισμένη από τον έξω κόσμο και το φως του ήλιου στο πλαίσιο της πατρικής (ή μητρικής;) οικίας στερείται την ελευθερία να κινείται, να σκέφτεται, να αισθάνεται, να αποφασίζει για τη ζωή της, ακόμα και να αγανακτεί, να διαμαρτύρεται, να μιλά καν. Η σιωπή της επιβάλλει το τίμημα που πρέπει να πληρώσει με το θάνατό της, αφού προηγουμένως έχει ζήσει οδυνηρές στιγμές συνύπαρξης μ’ ένα νεκρό.

Η Αρετή έφταιξε σε τίποτα ή είναι το θύμα που αναίτια και τραγικά πάσχει; Η έλλειψη βούλησης, η σιωπή είναι αρκετή να την καταδικάσει σε μια μοναξιά σε όλη της ζωή της, καθώς η συνύπαρξή της με άλλα πρόσωπα είναι ανύπαρκτη, παρά μόνο με την αφύσικη μορφή του νεκραναστημένου Κωνσταντή; Ένα δωδεκάχρονο κορίτσι, σχεδόν φυλακισμένο, για το καλό του, έχει τη δυνατότητα να αρθρώσει λόγο και μάλιστα επαναστατικό προς ισχυρότερες δυνάμεις τουλάχιστον τις ορατές ( τη μητέρα και τους 9 αδελφούς της);

Το τίμημα της σιωπής πληρώνουν και τα 8 αδέλφια που δε διεκδικούν τα δημοκρατικά δικαιώματα της αντίθετης ψήφου τους, αλλά επαναπαύονται ή υποτάσσονται στη βούληση άλλων αφήνοντας τη ζωή να κυλήσει ερήμην τους, συμβάλλοντας με την παραίτησή τους στη μοναχική ζωή της Αρετής κατά τον έγγαμο βίο της.

Η μητέρα παρά τις καλές της προθέσεις να κάνει το καλύτερο για την κόρη της διαφυλάσσοντας την ομορφιά και την τιμή της κάνει το μεγάλο λάθος να μην υπολογίζει καθόλου τη σκέψη και τα συναισθήματά της, αλλά να ενεργεί με μια κτητικότητα στην αγάπη της και αφού την διασφαλίσει τότε μόνο συναινεί σ’ αυτό το γάμο.

Το τίμημα που πληρώνει ο Κωνσταντής, ο οποίος υφίσταται και τη μεγαλύτερη ποινή, όχι μόνο του θανάτου, ως στέρησης του φωτός και της ζωής, αλλά της νεκρανάστασης, της βίωσης του νυκτερινού σκότους ή ημίφωτος, προκύπτει από το αμάρτημα να σκέφτεται και να ενεργεί με γνώμονα το συμφέρον του και όχι τα συναισθήματα του επιβάλλοντάς τα στους άλλους, έστω και δια της πειθούς, χωρίς να τους υπολογίσει καθόλου, αναλαμβάνοντας με μεγάλη ευκολία επί ματαίω το όνομα ιερών προσώπων στο στόμα του με τον όρκο του.

Ο αναγνώστης βουβός κι αυτός παρακολουθεί την τραγωδία που εξελίσσεται στους στίχους του ποιήματος περιμένοντας την αναμενόμενη καταστροφή, από την οποία όμως θα βιώσει το πάθος των άλλων με ανακούφιση, εφόσον θα έχει γίνει μάθος για τον ίδιο, ώστε να μη χρειαστεί να το κάνει ο ίδιος.

Τα στοιχεία μιας τραγωδίας,

¨ στην οποία τα πρόσωπα αθώα, ανυποψίαστα πάσχουν και καταστρέφονται

¨ προκαλώντας τον έλεό μας

¨ και στο τέλος την κάθαρση,

¨ αφού θεατής της τραγωδίας, στον οποίο απευθύνεται το ποίημα, είναι ολόκληρος ο λαός,

¨ τραγική ειρωνεία, εφόσον ο αναγνώστης – ακροατής γνωρίζει , ενώ οι ήρωες αγνοούν

¨ πορεία κλιμακούμενης έντασης, που οδηγείται στην κορύφωση για να καταλήξει στη λύση

¨ η διασάλευση της φυσικής τάξης (ζωής – θανάτου) αποδεκτή εν μέρει στους ΑΕ, είναι απαράδεκτη στους ΝΕ, εξαιτίας της μεσολάβησης του χριστιανισμού

Όσο η Αρετή εκφράζει εντονότερα την ανησυχία της για τον Κωνσταντή στο ταξίδι της επιστροφής, τόσο εκείνος αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει πειστικότερα επιχειρήματα. Συμφωνείτε με την άποψη αυτή;
Λειτουργεί ως μοτίβο που αποτελείται από τρία μέρη:
¨ αφηγητής - εξωτερικό ερέθισμα
¨ διατύπωση ερώτησης από την Αρετή
¨ απάντηση – δικαιολογία του Κωνσταντή
3 αφηγητής
1 τα πουλιά
1 Αρετή
1 Κωνσταντής
Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος;
-Άκουσες, Κωνσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;
-Πουλάκια είν’ κι ας κελαηδούν, πουλάκια είν κι ας λένε
β)
1 αφηγητής
2 τα πουλιά
2 Αρετή
1 Κωνσταντής
Και παρακεί που πήγαιναν κι άλλα πουλιά τους λένε
-Δεν είναι κρίμα κι άδικο παράξενο μεγάλο
να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους;
- Άκουσες Κωνσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια,
πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους;
- Απρίλης είν και κελαηδούν και Μάης και φωλεύουν
γ)
1Αρετή
2 Κωνσταντής
- Φοβούμαι σ΄, αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις.
- Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Άι- Γιάννη,
κι εθύμιασε μας ο παπάς με περισσό λιβάνι
δ)
1 αφηγητής
2 τα πουλιά
1 αφηγητής
1 Αρετή
1 Κωνσταντής
-Για δες θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο
τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος
-Άκουσες, Κωνσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια;
-Άφησε, Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ’ ας λέγουν
ε)
2 Αρετή
1 Κωνσταντής
-Πες μου πού είν’ τα κάλλη σου, και πού είν’ η λεβεντιά σου,
και τα σγουρά σου τα μαλλιά και τ’ όμορφο μουστάκι;
-Έχω καιρό π’ αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου
α)
3 αφηγητής αρκετοί στίχοι, για να εισαγάγει το θέμα και να ενημερώσει τον αναγνώστη – ακροατή
1 τα πουλιά διακριτική νύξη, μιλώντας γενικά, χωρίς να κάνουν λόγο για τα υγκεκριμένα πρόσωπα
1 Αρετή δειλή ερώτηση, χωρίς να τολμά να επαναλάβει τα λόγια
των πουλιών
1 Κωνσταντής δε σπουδαιολογεί την ερώτηση, αλλά προσπαθεί να την προσπεράσει ανώδυνα
β)
1 αφηγητής

2 τα πουλιά επαναλαμβάνουν εντονότερα αυξάνοντας τον αριθμό των στίχων, μιλώντας ακόμα γενικά, αλλά τονίζοντας τη μεγάλη ηθική παραβίαση
2 Αρετή η επίταση του ερεθίσματος βρίσκει το στόχο του, και η Αρετή διατυπώνει την ερώτηση σε δυο στίχους, τολμώντας να επαναλάβει την ερώτηση των πουλιών, χωρίς όμως να κάνει το συσχετισμό με τα πρόσωπα
1 Κωνσταντής αναγκάζεται να δώσει μια εξήγηση, η οποία όμως είναι άσχετη με το θέμα
γ)
1Αρετή χωρίς εξωτερικό ερέθισμα,, περνά άμεσα στο θέμα κάνο- ντας απευθείας (σε β΄ πρόσωπο) το συσχετισμό. Δηλώνει το συναίσθημα (φοβούμαι σε) και αιτιολογώντας το προλαβαίνει πιθανή διαμαρτυρία, χρησιμοποιώντας όχι στοιχεία άλλων, αλλά δικά της εμπειρικά στοιχεία (όσφρησης), που δεν είναι όμως τα πλέον αξιόπιστα- αδιάσειστα
2 Κωνσταντής αναγκάζεται να δώσει μια λογική και όσο γίνεται πειστική εξήγηση χρησιμοποιώντας λέξεις – φράσεις που στηρίζουν την επιχειρηματολογία του: εχτές βραδίς = πρόσφατα, διαρκεί ακόμα, περισσό λιβάνι= δεν έχει εξαφανιστεί η δράση του
Στο σημείο αυτό ολοκληρώνεται το 1ο σχήμα του νόμου των τριών με κλιμάκωση, το τρίτο το καλύτερο, οπότε πρέπει να ξαναπάρουν τα πράγματα από την αρχή
δ)
1 αφηγητής
2 τα πουλιά επειδή η επιχειρηματολογία του Κωνσταντή φαίνεται πειστική και ενδέχεται να επαναπαυτεί η Αρετή, τα πουλιά επανέρχονται με 2 στίχους
1 αφηγητής για τον ίδιο λόγο και ο αφηγητής αναγκάζεται να επανεμφανιστεί
1 Αρετή η Αρετή ξαναπιάνει το νήμα των ερωτήσεων από την αρχή, το ίδιο δειλά χωρίς να συγκεκριμενοποιεί την ερώτηση
1 Κωνσταντής κι αυτός προσπαθεί να προσπεράσει την ερώτηση, όπως στην αρχή, και έμμεσα προτείνει να αφήσουν το θέμα
ε)
2 Αρετή χωρίς εξωτερικό ερέθισμα αναδιπλώνει την ερώτηση (οι ερωτήσεις πέφτουν βροχή), καθώς τα ερεθίσματα είναι οι δικές της εμπειρίες για την εμφάνισή του (οπτικές, που είναι οι πλέον αξιόπιστες =το βλέπω με τα ίδια μου τα μάτια).
Αρχίζει από γενική περιγραφή της εμφάνισης και συγκεκριμένα αναφέρει στοιχεία της ανδρικής ομορφιάς (=μαλλιά, μουστάκι) που παρουσιάζουν διαφοροποίηση.
τα κάλλη= ομορφιά για όλους
και η λεβεντιά ένδειξη αρρενωπότητας
τα μαλλιά= στοιχείο ομορφιάς όλων των ανθρώπων
μουστάκι= διακριτικό του φύλου του
πάλι όμως δεν τολμά να διατυπώσει τη φοβερή λέξη που χρησιμοποίησαν επανειλημμένα τα πουλιά: πεθαμένος
1 Κωνσταντής δίνει μια λογική αλλά αόριστη απάντηση, η οποία αποτελεί ένα μικρό μόνο μέρος της αλήθειας
Αυτή τη φορά ο νόμος των τριών δεν ολοκληρώνεται. ( Ουσιαστικά υπάρχει δύο φορές το σχήμα νόμος των τριών, μόνο που στη δεύτερη περίπτωση απουσιάζει το τέλος που αποτελεί τον επίλογο συνολικά αυτής της ενότητας). Θα ήταν ο επίλογος που θα δήλωνε αν η Αρετή πείστηκε ή όχι από τις δικαιολογίες του Κωνσταντή, όμως η επόμενη ενότητα στην αρχή της προϋποθέτει ότι το οδυνηρό οδοιπορικό για την Αρετή συνεχίστηκε χωρίς να τολμά να ομολογήσει στον αδερφό της, ίσως και στον ίδιο της τον εαυτό, τη φοβερή αλήθεια.
Η μυστηριώδης εξαφάνιση του Κωνσταντή έξω από την εκκλησία και η ταφόπλακα που βροντά ξανα-σφραγίζοντας τον τάφο και επαναφέροντας τη φυσική τάξη που είχε διασαλευτεί, βάζει βέβαια τέλος στην αγωνία της, καθώς δίνει σαφή απάντηση στις υποψίες της, όμως γκρεμίζει το δικό της επίγειο κόσμο και -σύμφωνα με τις λαϊκές αντιλήψεις- προετοιμάζει το δικό της θάνατο, ως τιμωρία, αφού σ’ αυτή την παραβίαση της φυσικής τάξης συμμετείχε και η ίδια.
Η τελευταία απάντηση του Κωνσταντή είναι αποστομωτική και λογικά πειστική, καθώς μετά από αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει αντίλογος. Εκεί που φαινομενικά λοιπόν η λογική φαίνεται να έχει κλείσει το θέμα τα γεγονότα που ακολουθούν ,η εικόνα του χώρου της εκκλησίας η ήχος της ταφόπλακας φέρνουν συνειρμικά στο μυαλό της Αρετής όλα τα προηγούμενα στοιχεία τα οποία επεξεργαζόμενη λογικά και συνολικά μπορεί να συναγάγει το τελικό αποτέλεσμα. Η απορία δεν υπάρχει νόημα να διατυπωθεί, καθώς η απάντηση έχει δοθεί από τα ίδια τα γεγονότα. Έτσι η απάντηση του Κωνσταντή περιττεύει , αλλά και ο ίδιος δεν είναι παρών για να δώσει απάντηση. Το β μέρος του νόμου των τριών που θα ολοκλήρωνε τον αριθμό των 6 ενοτήτων δεν ολοκληρώνεται καθώς η σιωπή του ποιητή και των προσώπων, της Αρετής και του Κωνσταντή, είναι η καλύτερη απάντηση, ενώ ο αναγνώστης έχει μείνει άφωνος μπροστά στα διαδραματιζόμενα κι εξάλλου στο πλαίσιο της τραγικής ειρωνείας είναι γνώστης των γεγονότων.
Να εντοπίσετε πρόσωπα ή και γεγονότα που παρουσιάζονται στο ποίημα, τα οποία αντιστρατεύονται τον κόσμο της πραγματικότητας και της φυσικής τάξης.
ο όρκος του Κωνσταντή
η κατάρα της μάνας
η νεκρανάσταση του Κωνσταντή
το ταξίδι του Κωνσταντή στη Βαβυλώνα (χρόνος και μέσα)
η ομιλία των πουλιών
η μυστηριώδης εξαφάνιση του Κωνσταντή
ο κοινός θάνατος μάνας και κόρης
Το πολιτιστικό φορτίο του ποιήματος που, ξεκινώντας από αρχαιοελληνικές αντιλήψεις και συνεχίζοντας με χριστιανικές αντιλήψεις, φτάνει μέχρι σήμερα
¨ η θέση της γυναίκας
¨ οι στενοί οικογενειακοί δεσμοί
¨ ο λόγος – υπόσχεση
¨ το μοιρολόι
¨ τα βάσανα (πόλεμος, αρρώστα, θάνατος) που κατατρέχουν το λαό
¨ η στενή σχέση με τη φύση
¨ η απέχθεια για την ξενιτιά
¨ η θαλπωρή της πατρικής εστίας
¨ το έντονο θρησκευτικό συναίσθημα
¨ η επικράτηση του συναισθήματος έναντι της λογικής
¨ η επικράτηση των εμπειρικών στοιχείων
Πρόσωπα της ΑΕ μυθολογίας που κατέβηκαν ζωντανά στον Άδη
1. Ο Οδυσσέας, για να πάρει χρησμό από το μάντη Τειρεσία για την επιστροφή του στην πατρίδα του
2. Ο Ηρακλής, επιτελώντας ένα από τους 12άθλους του, για να φέρει τον Κέρβερο στον Ευρυσθέα
3. ο Θησέας για να βοηθήσει το φίλο του Πειρίθο να αρπάξει την Περσεφόνη
4. Ο Ορφέας, για να επαναφέρει στη ζωή τη γυναίκα του Ευρυδίκη
5. Ο Άδωνις μοιράζοντας τη ζωή του στον πάνω και Κάτω κόσμο
6. οι Διόσκουροι, Κάστωρ και Πολυδεύκης, εναλλασσόμενοι μέρα παρά μέρα στη ζωή και στο θάνατο
7. Η Περσεφόνη, μοιράζοντας σε εξάμηνα τη ζωή της ανάμεσα στη μητέρα της Δήμητρα στον πάνω κόσμο και στο σύζυγό της Πλούτωνα στον Κάτω κόσμο
.

Μια παραλλαγή του “Νεκρού αδελφού”, που προέρχεται από την περιοχή Σωζοπόλεως - Αγαθουπόλεως, και ειδικότερα από το χωριό Κωστή.

Μάνα με τους εννιά σου γιους και με την μια την κόρη
στα σκοτεινά την έλουζε , στ’ άφεγγα τη χτενίζει
και στο χρυσό ν’ αυγερινό , έπλεκε τα μαλλιά της
να μην το μάθει η γειτονιά και στείλει προξενήτες.
Προξενητάδες ήρθανε από την Βαβυλώνα
να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα.

Και η συνέχεια του τραγουδιού :

Γυρεύουν τόπο να σταθούν , αυλές να ξεπεζέψουν ,
γυρεύ’ν αργυροπάλουκα να δέσουν τ’ άλογά τους ,
γυρεύουν και την Αρετή πολύ μακρυά στα ξένα.
Όλα τ’ αδέλφια δεν θέλουν κι’ ο Κωνσταντίνος θέλει.
« — Ελάτες κι’ ας την δώσουμε την Αρετή στα ξένα ,
στα ξένα και στα μακριά και στου γαμπρού τα χέρια ,
να την φορέσουν μάλαμα κι’ όλο μαργαριτάρι ,
να βάλουν στο κεφάλι της διαμάντινο στεφάνι.
Δός την μάννα μ’, δόστηνε την Αρετή στα ξένα
να κάνουμε ξένους δικούς και ξένες παραμάνες
που είμ’ κι’ εγώ πραματευτής τυχαίνει και παγαίνω ,
για νάχει το άλογό μ’ ταγή και γω νάχω κονάκι».
Κι’ η μάννα της εφώναξε , τον Κωνσταντή της λέγει.
— Αν είνε λύπη ή χαρά ποιός πάγει να την φέρει ;
— Αν είνε λύπη ή χαρά το άλογό μου έχω ,
δάση βουνά θε να διαβώ , την Αρετή να φέρω.
Κι έστρεξε και έδωσε την Αρετή στα ξένα.
Τότ’ άλλαξε η Αρετή και βάζει τα χρυσά της ,
στους προξενήτες έτρεξε με λύπη με χαρά της.
Ήλθε πανούκλα φόνισσα η αντρογυνοχωρίστρα ,
μήνες οχτώ δεν πέρασαν τ’ αδέλφια οχτώ πεθαίνουν ,
και στις εννιά ο Κωνσταντής , το πρώτο παλλικάρι
κι’ απόμεινε η μάννα της σα φύλλο , σα κλωνάρι.
Σ’ όλα τα μνήματα έκλαιγε , σ’ όλα μοιρολογούσε ,
στου Κωνσταντή τα χώματα νε έκλαιγε , νε θρηνούσε.
Ο ήλιος εβασίλευε κι’ η μάννα βλαστημούσε.
«Πέτρα να γίνεις Κωνσταντή , σίδερο να μη λυώσεις
που έστρεξες και έδωσα την Αρετή στα ξένα»
Ο Κωνσταντής σαν τ’ άκουσε βαριά τον βαρυφάνει ,
κάνει τα χέρια τιυ τσαπιά , τις απαλάμες φκυάρια
και το κιβούρι του άλογο και το καπάκι σέλλα
και τα καρφιά του κιβουριού , καλύβια στ’ άλογό του.
Βιτσιά τον μαύρο έδωσε , στην Αρετή παγαίνει ,
βρίσκει χορό τρικούβερτο , η Αρετή τον σέρνει.
— Ποιός είν’ αυτός όπου χτυπά , ποιός είνε που βροντάει ;
— Ξένος στη θύρα στέκεται , την Αρετή ζητάει.
Κατέβηκε η Αρετή τον ξένο της κοιτάζει.
— Ποιός είσαι συ , ω ξένε μου , και ποιό το όνομά σου ;
— Δεν είμ’ εγώ ο Κωνσταντής , το πρώτο σου αδέλφι ;
Για σήκω έλα , Αρετή , κι’ η μάννα σου σε θέλει.
— Πού είν’ Κωνσταντή , τα νειάτα σου , πού είν’ η ομορφιά σου;
πού είνε η ξανθή περτσιά (1) , το μαύρο σου μουστάκι ;
— Αχ , βαριά αρρώστια πέρασα και πάγ’ η ομορφιά μου
κ’ έπεσε η ξανθή μ’ περτσιά , το μαύρο μου μουστάκι ,
άϊντε να πάμε , Αρετή , η μάννα μας σε θέλει.
— Αν και με θέλει για καλό , να πάγω ετσ’ πως είμαι
αν και με θέλει για κακό , να βουτηχτώ στα μαύρα.
— Άϊντε να πάμε , Αρετή , κι’ ας είσαι όπως είσαι.
Πάν’ στ’ άλογο τ’ την κάθησε , στη μάννα της την πάγει.
Στο δρόμο όπου πάγαιναν , πουλάκια κελαηδούσαν ,
δεν κελαηδούσαν σαν πουλί , μηδέ σα χελιδόνι
μόν’ κελαηδούσαν κι’ έλεγαν μ’ ανθρώπινη φωνίτσα.
— Για δες καημός που γίνεται εις τον επάν’ τον κόσμο ,
να περπατούν οι ζωνανοί με τις αποθαμένοι.
— Ακούς τί λένε τα πουλιά , ακούς τί λεν’ τ’ αηδόνια ;
— Άφσε , πουλιά ’ναι και λαλούν , πουλιά ’ναι και ας λένε.
Και στο χωριό που κόντεψαν , ο Κωνσταντής της λέγει.
— Άντε , Αρετή , στο σπίτι μας και κάνε το σταυρό σου
(και γω) θα συργιανίσω τ’ άλογό μ’ που θέλ’ να κασαντίσει.
Κι’ αν δεν πιστέψ’ η μάννα μου που σ’ έφερα στο σπίτι ,
να και το δαχτυλίδι μου , την πρώτη μ’ αρραβώνα.
Βλέπει την πόρτα σφαλιχτή , σφιχτά μανταλωμένη
και τα σπιτοπαράθυρα νάναι αραχνιασμένα.— Ποιός είν’ αυτός
που κρικελεί και την κρικέλα παίζει ;
— Εγώ είμαι , μανούλα μου , η μίκρο Αρετή σου.
— Αν είσαι συ η Αρετή κι’ αν είσαι η καλή μου
έλα να φάνεις το πανί σ’, τότε θα σε γνωρίσω.
Η πόρτ’ αμέσως
άνοιξε και μέσ’ τον λάκκο (2) μπαίνει ,
τρεις σαϊτιές δεν έρριξε κι’ η μάννα της φωνάζει :
«Αυτές οι τρεις οι σαϊτιές μοιάζουν της Αρετής μου»
κι’ η μάννα την γκλυκοφιλεί και την γλυκορωτάει :
— Με ποιόνα ήρθες Αρετή μ’ για πές με την αλήθεια ;
— Ο αδερφός μου μ’ έφερε , ο πρώτος ο Κωνσταντίνος.
Κι’ η μάννα σαν το άκουσε , πέφτει , λιγοθυμάει
κι’ επάν’ στο λιγοθύμιασμα εβγήκε η ψυχή της.

(1) μπούκλα , (2) αργαλειός.

Διαφορές της παραλλαγής της Σωζοπόλεως - Αγαθουπόλεως

η «φυλάκιση « της Αρετής γίνεται για να μην τα στείλουν προξενιό από τη γειτονιά, προφανώς η Αρετή προορίζεται για κάποιον εκλεκτό γαμπρό

· πλούτος και μεγαλοπρέπεια των προξενητάδων που προμηνύουν ένα πλούσιο και επιτυχημένο γάμο για τη Αρετή

· ο Κωνσταντής εκτός από το προσωπικό του συμφέρον προβάλλει και την πλούσια τύχη που θα έχει η Αρετή , άρα η ευτυχία προϋποθέτει πλούτο

· ο Κωνσταντής απευθύνεται στη μάνα και όχι σε όλο το οικογενειακό συμβούλιο

· ο Κωνσταντής δε δίνει το φοβερό όρκο

· παρουσιάζονται τα ανάμεικτα συναισθήματα της Αρετής, ενώ στο σχολικό κείμενο ούτε ο ποιητής αξιώνει να ασχοληθεί μαζί της

· μαθαίνουμε την αιτία και το χρονικό διάστημα της απώλειας των 9 αδελφών

· αναφέρεται λεπτομερειακά η κατάρα της μάνας στο Κωνσταντή

· το μεταφορικό μέσο που χρησιμοποιεί ο Κωνσταντή είναι πιο φρικιαστικό

· περιγράφεται και η έξοδος του από τον τάφο

· η Αρετή φαίνεται να περνά ευτυχισμένη ζωή στη Βαβυλώνα και δεν είναι μόνη της

· δεν αναγνωρίζει τον Κωνσταντή και όταν εκείνος ομολογεί την ταυτότητά του εκείνη θέτει λογικά ερωτήματα που προκαλούν λογικές διαβεβαιώσεις από μέρους του αδελφού της

· και στο διάστημα της επιστροφής όμως τα πουλιά επεμβαίνουν επικρίνοντας τη διασάλευση της φυσικής τάξης

· ο Κωνσταντής αποχαιρετά την Αρετή όταν πλησιάζουν στο πατρικό σπίτι και της δίνει το δαχτυλίδι του να προσφέρει στη μητέρα του ως αποδεικτικό στοιχείο ότι εκτέλεσε την υπόσχεσή του

· η μάνα ζητά πιστοποιητικά για να αναγνωρίσει την Αρετή και αυτό γίνεται μέσω του αργαλειού

· μένει ασαφής η τύχη της Αρετής, καθώς δηλώνεται ο θάνατος μόνο της μητέρας



· το ποίημα κινείται σε ένα περισσότερο λογικό παρά εξωλογικό περιβάλλον

· παρουσιάζονται τυπικά στοιχεία των δημοτικών τραγουδιών, όπως οι αναγνωρίσεις ( το δαχτυλίδι του Κωνσταντή, η ύφανση από την Αρετή)

· η Αρετή δεν είναι τόσο τραγικό πρόσωπο, καθώς όλοι θέλουν το καλό της και ίσως τελικά οι θυσίες που υπέστη να μην πήγαν χαμένες, και στο τέλος δε φαίνεται να πεθαίνει , αφήνεται όμως μια αοριστία ως προς την τύχη της

· η απουσία όρκου από μέρους του Κωνσταντή δε δικαιολογεί την κατάρα της μάνας

· η νεκρανάσταση του Κωνσταντή είναι φρικιαστική , ενώ ο ποιητικός εξωραϊσμός της στο σχολ. βιβλίο τη θέτει εκτός πραγματικότητας

Ερωτήσεις

1. Το τραγούδι αρχίζει με μια κατάσταση ευτυχίας. Πώς προσδιορίζεται αυτή;

2. Να αποδώσετε σε πεζό λόγο:

· το θέμα της διαφωνίας του Κωνσταντή με τη μητέρα του

· τα επιχειρήματα του κάθε συνομιλητή

3. Να παρουσιάσετε με στοιχεία του κειμένου την κοινωνική θέση της γυναίκας, όπως φαίνεται μέσα στο ποίημα.

4. Ο Κωνσταντής με τον βαρύ του όρκο ανέλαβε κάποια δέσμευση.

· Να εντοπίσετε τους στίχους που εκφράζουν τον όρκο και τη δέσμευση του Κωνσταντή.

· Γιατί ο Κωνσταντής δεν μπορούσε να τηρήσει τη δέσμευση που ανέλαβε;

· Ποιο γεγονός επέτρεψε στον Κωνσταντή να εκπληρώσει τελικά τον όρκο του και με ποιο τίμημα;

5. Το ταξίδι επιστροφής έχει χαρακτηριστεί ως «οδοιπορικό αγωνίας» για την Αρετή. Συμφωνείτε με αυτό το χαρακτηρισμό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

6. Σε ποιους στίχους φαίνεται η ανησυχία της Αρετής στο ταξίδι επιστροφής της προς την πατρική εστία;

7. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Κωνσταντής για να διασκεδάσει τις υποψίες της Αρετής;

8. Όσο η Αρετή εκφράζει εντονότερα την ανησυχία της για τον Κωνσταντή στο ταξίδι της επιστροφής, τόσο εκείνος αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει πειστικότερα επιχειρήματα. Συμφωνείτε με την άποψη αυτή;

9. Να εντοπίσετε πρόσωπα ή και γεγονότα που παρουσιάζονται στο ποίημα και τα οποία αντιστρατεύονται τον κόσμο της πραγματικότητας και της φυσικής τάξης.

10.Στο ποίημα όπως και σε πολλά άλλα δημοτικά τραγούδια απουσιάζει η μορφή του πατέρα. Πώς εξηγείτε την απουσία αυτή;

11.Σε ποιο χρόνο γίνεται το ταξίδι της επιστροφής στο πατρικό σπίτι; Ποια στοιχεία βρίσκουμε μέσα από το κείμενο; Υπάρχουν αρκετοί χρονικοί προσδιορισμοί στο ποίημα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

12.Ποιο από τα πρόσωπα του ποιήματος προκάλεσε περισσότερο τη συμπάθειά σας;

Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

13.Ποια στοιχεία του ποιήματος προσδιορίζουν το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται τα πρόσωπα του ποιήματος; 

Του Νεκρού Αδελφού» : Ανάλυση

ΠΗΓΗ https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1136 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παραλογή του νεκρού αδελφού ανήκει στις παραλογές που σχετίζονται με τις λαϊκές παραδόσεις και δοξασίες. Το τραγούδι αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της ελληνικής δημοτικής ποίησης και το βρίσκουμε σε διάφορες παραλλαγές στον Ελληνικό χώρο. Είναι γραμμένο σε πυκνό και λιτό λόγο. Το μέτρο των στίχων είναι ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Ο κάθε στίχος χωρίζεται σε δύο ημιστίχια: ένα οκτασύλλαβο και ένα επτασύλλαβο. Π.χ. στ.1: Μάνα με τους εννιά σου γιους / και με τη μια σου κόρη. Οι στίχοι του ποιήματος δε χαρακτηρίζονται από ομοιοκαταληξία. ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ήλιος δε σου την είδε = Με τη φράση αυτή δηλώνεται η φροντίδα της οικογένειας για την τιμή, ασφάλεια και ομορφιά της κόρης. προξενητάδες = Ο θεσμός του προξενιού, δηλ. του συνοικεσίου ήταν καθιερωμένος στον Ελληνικό χώρο. Οι προξενητάδες ήταν τα πρόσωπα που μεσολαβούσαν για τη σύναψη ενός γάμου. Βαβυλώνα = Πρωτεύουσα της Βαβυλωνίας. `Ηταν χτισμένη πάνω στην αριστερή όχθη του ποταμού Ευφράτη. Οι Βαβυλώνιοι στην αρχαιότητα είχαν αναπτύξει σπουδαίο πολιτισμό και είχαν αποκτήσει πολύ πλούτο. Γνωστοί είναι οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας, που θεωρούνταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Κριτής = εγγυητής ανέσπα τα μαλλιά της = Τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες εκδήλωναν τον πόνο τους. κατάρα = ευχή με αρνητικό περιεχόμενο. Η κατάρα εκτοξεύεται ενάντια σε κάποιον για να του συμβεί κάτι κακό. ΔΟΜΗ Το ποίημα χωρίζεται σε οκτώ ενότητες: 1η Ενότητα στ.1-5: Η οικογένεια και η ομορφιά της κόρης. 2η Ενότητα στ.6-17: Οι προξενητάδες, το οικογενειακό συμβούλιο, η διχογνωμία, ο όρκος του Κωνσταντίνου και η επικράτηση της γνώμης του να παντρευτεί η Αρετή στα ξένα. 3η Ενότητα στ.18-28: Το θανατικό, ο θρήνος της μάνας, οι κατάρες της μάνας προς τον Κωνσταντίνο που δεν κράτησε τον όρκο του. 4η Ενότητα στ.29-32: Η νεκρανάσταση του Κωνσταντίνου και η εκπλήρωση του όρκου. 5η Ενότητα στ.33-41: Η άφιξη του Κωνσταντίνου στη Βαβυλώνα, η συνάντηση με την Αρετή. 6η Ενότητα στ.42-65: Διάλογος ανάμεσα στα πουλιά, την Αρετή και τον Κωνσταντίνο. 7η Ενότητα στ.66-8: Η άφιξη στο χωριό τους, η εξαφάνιση του Κωνσταντίνου, η αναγνώριση μάνας και κόρης. 8η Ενότητα στ.8: Η υπέρτατη χαρά των δυο γυναικών σφραγίζεται με το θάνατο. ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ Τα βασικά θέματα της παραλογής αυτής είναι οι δεσμοί της οικογένειας, ο θεσμός του γάμου, η μοίρα, ο ξενιτεμός, η δύναμη της κατάρας, ο θάνατος και η μεταβολή της τύχης. Το ποίημα αρχίζει με την εικόνα της ευτυχισμένης οικογένειας. Τα μέλη που αποτελούν την οικογένεια αυτή είναι έντεκα: η μάνα, οι εννέα γιοι και η μονάκριβη κόρη. Δεν γίνεται καθόλου αναφορά στον πατέρα. Προφανώς να έχει πεθάνει. Το ενδιαφέρον των πρώτων στίχων εστιάζεται στην εξαιρετική ομορφιά της κόρης, η οποία προς το παρόν μένει ανώνυμη. Η ομορφιά της κόρης είναι η αιτία για την οποία καταφθάνουν προξενητάδες από τη Βαβυλώνα για να την πάρουν στα ξένα. Τώρα η κόρη αποχτά το όνομα της: Αρετή, διότι θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη του ποιήματος. Εισάγεται λοιπόν και το στοιχείο του γάμου, το οποίο συνδέεται στενά με τον ξενιτεμό της κόρης. Η ευτυχία της οικογένειας αναταράζεται. Το οικογενειακό συμβούλιο συσκέπτεται. `Αλλοι αποφασίζουν για τη μοίρα της κόρης, η ίδια δεν έχει γνώμη. Οι γνώμες διχάζονται. Οι οχτώ γιοι και η μάνα δε θέλουν να δώσουν την κόρη σε αντίθεση με τον Κωνσταντίνο, ο οποίος θέλει να τη δώσει. Ο διάλογος Κωνσταντίνου και μάνας κάνει τη σκηνή πολύ παραστατική. Δίνονται άμεσα τα επιχειρήματα του γιου και οι δισταγμοί της μάνας. Ο καθένας σκέφτεται το δικό του συμφέρον. Ο Κωνσταντίνος, ο οποίος είναι ταξιδευτής, θέλει να έχει κάποιον δικό του στα ξένα. Η μάνα από την άλλη, στηρίζεται πάνω στην κόρη για τις δύσκολες ώρες. Τελικά θα επικρατήσει η γνώμη του Κωνσταντίνου, ο οποίος είναι πιθανότατα ή ο μικρότερος γιος και ο αγαπημένος της μάνας ή ο μεγαλύτερος που έχει πάρει τη θέση του πατέρα. Ο Κωνσταντίνος ορκίζεται στον ουρανό και στους αγίους ότι αν έρθει μια δύσκολη στιγμή, όπως αποφαίνεται η μάνα, αυτός θα πάει και θα φέρει την Αρετή κοντά στη μητέρα της. Ο όρκος αυτός είναι ιερός και δένει τον Κωνσταντίνο με την εκτέλεση των καθηκόντων του. Η δύναμη του όρκου είναι πολύ μεγάλη. Εάν ο όρκος δεν εκπληρωθεί τότε κλονίζονται οι αξίες που μπήκαν εγγυητές για την τήρηση του. Αφού πέρασε αρκετός καιρός, έπεσε στην οικογένεια θανατικό και τα εννέα αδέρφια πέθαναν. Τότε η μάνα απόμεινε μοναχή, αφού η μοναχοκόρη της η Αρετή ήταν παντρεμένη στα ξένα. Η μάνα κλαίει και θρηνεί σ’ όλα τα μνήματα. Στο μνήμα όμως του Κωνσταντίνου τον οποίο θεωρεί υπεύθυνο για την ερημιά και την κατάντια της, οδύρεται, μαλλιοτραβιέται και τον αναθεματίζει. Ο μονόλογος της μάνας πάνω στο μνήμα, σε χρόνο παρατατικό είναι ένα ανακάλεσμα του νεκρού. Τον καλεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. Τότε ο Κωνσταντίνος ανασταίνεται για να εκτελέσει την υπόσχεση του. Η νεκρανάσταση του Κωνσταντίνου παρόλο που εντάσσεται σ’ ένα χώρο υπερφυσικό γίνεται με τρόπο εντελώς φυσικό. Ο Κωνσταντίνος βγαίνει από τον τάφο, καβαλικεύει το άλογο του και ξεκινά για τη Βαβυλώνα, για να φέρει πίσω την κόρη. Η ιδέα της ανάστασης των νεκρών συνδέεται συνήθως με κάτι κακό. Ο νεκρός βγαίνει από το μνήμα για να πάρει εκδίκηση. Ο Κωνσταντίνος όμως, στην παραλογή ανασταίνεται για να εκτελέσει ένα καλό σκοπό, μια υπόσχεση που είχε δώσει παλιά. Ο Κωνσταντίνος φθάνει στην Αρετή. Τώρα η αφήγηση μπαίνει σε χρόνο ενεστώτα, για να ζωντανέψει τη σκηνή. `Ενας διάλογος αναπτύσσεται ανάμεσα στα δυο αδέλφια. `Ενας διάλογος περιττός γιατί τα άστοχα ερωτήματα της Αρετής παραμένουν αναπάντητα. Σκοπός του διαλόγου είναι η επιβράδυνση της υπόθεσης και η αύξηση της αγωνίας. Την ανεβάζει λοιπόν στο άλογο του και ξεκινούν. Στο δρόμο τα πουλιά βλέπουν το παράξενο ζευγάρι με έκπληξη, θαυμασμό και απορία. Παίρνουν ανθρώπινη μιλιά και εκφράζουν την απορία τους. Τα λόγια των πουλιών επαναλαμβάνονται σαν ερωτήματα από την Αρετή προς τον αδελφό της. `Ομως ο Κωνσταντίνος δεν της αποκαλύπτει την αλήθεια, αλλά βρίσκει διάφορες παραπλανητικές απαντήσεις. Η Αρετή, όμως, υποψιάζεται την αλήθεια. Και ο διάλογος αυτός επιβραδύνει την υπόθεση. Η αφήγηση συνεχίζεται σε χρόνο ενεστώτα. Τα δύο αδέλφια φθάνουν μπροστά από την εκκλησία. Ο νεκρός Κωνσταντίνος εξαφανίζεται. Μπορούμε να δώσουμε δύο ερμηνείες: είτε γιατί οι «δαίμονες» εξαφανίζονται μπροστά στα σύμβολα της θρησκείας, είτε γιατί έχει εκτελέσει πια την υπόσχεση του. Η Αρετή τώρα καταλαβαίνει. Βλέπει το ερημωμένο σπίτι. Χτυπάει την πόρτα και ακούει την απελπισμένη φωνή της μητέρας της. Η Αρετή της αναγγέλλει την άφιξη της και γίνεται η αναγνώριση. Οι δυο γυναίκες αγκαλιάζονται γεμάτες χαρά και συγκίνηση. Η χαρά όμως αυτή δεν κρατάει για πολύ. Ο θάνατος θα έρθει να πάρει τη θέση της. Το θέμα του θανάτου κυριαρχεί σε όλο το τραγούδι. Καθορίζει την εξέλιξη της υπόθεσης. Από την αρχή κιόλας θα έρθει να αναστατώσει και να καταστρέψει την ευτυχία της οικογένειας. Στο τέλος του ποιήματος δεν απομένει απολύτως τίποτε από την οικογένεια αυτή. ΙΔΕΕΣ Οι ισχυροί δεσμοί της οικογένειας φέρνουν την ευτυχία. Η ευτυχία αυτή μπορεί να καταστραφεί μόνο με το θάνατο. Η μοίρα της κόρης καθορίζεται από τα μέλη της οικογένειας της. Ο ξενιτεμός πρέπει να αποφεύγεται, διότι τις περισσότερες φορές προκαλεί δυστυχία. Ο όρκος έχει μεγάλη δύναμη. Ο θάνατος μπορεί να μεταβάλει τα πάντα. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 27) 1. Ποιες σκέψεις και διαθέσεις σας υποβάλλουν οι επτά πρώτοι στίχοι; Μέσα από τους επτά πρώτους στίχους μπορούμε να συμπεράνουμε πως λειτουργούσε ο θεσμός της οικογένειας. Είναι εμφανές ότι μόνο τα αρσενικά παιδιά έχουν τη δυνατότητα να φέρουν γνώμη. Στην προκειμένη περίπτωση καταφθάνουν προξενητάδες από τη Βαβυλώνα για να ζητήσουν την κόρη σε γάμο. `Αλλοι είναι, όμως, αυτοί που θα αποφασίσουν για τη μοίρα της κοπέλας, της ίδιας δεν της πέφτει λόγος. Είναι χαρακτηριστικό του λαού η οικογένεια να αποτελείται από πολλά μέλη και οι άντρες να θεωρούνται οι στύλοι του σπιτιού. Τις γυναίκες τις φρόντιζαν έτσι ώστε να διατηρούν την τιμή τους και το καλό τους όνομα. Οι γυναίκες δεν έβγαιναν συχνά έξω από το σπίτι, αλλά ασχολούνταν με δουλειές του σπιτιού. Είναι ολοφάνερη η υποτίμηση της κοινωνίας προς τις γυναίκες. Παρόλα αυτά μας δίνεται η εικόνα μιας ευτυχισμένης οικογένειας, η οποία κερδίζει από την πρώτη στιγμή τη συμπάθεια μας. 2. Τι φανερώνει η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο (α) για τον τύπο της οικογένειας και (β) για τις αντιλήψεις των μελών της οικογένειας; (α) Η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο φανερώνει το δημοκρατικό χαρακτήρα της οικογένειας. `Εχουν όλοι-εκτός βέβαια από την ίδια την κόρη, της οποίας η γυναικεία φύση δεν της επιτρέπει να έχει λόγο-το δικαίωμα να εκφέρουν γνώμη για το θέμα. (β) Οι αντιλήψεις της οικογένειας για τη θέση της γυναίκας είναι φανερές, εφόσον δεν έχει το δικαίωμα να εκφέρει γνώμη για κάτι που αφορά την ίδια. Επίσης βλέπουμε ότι η μοίρα της κοπέλας καθορίζεται ανάλογα με τα συμφέροντα της οικογένειας. Ο Κωνσταντίνος που είναι ταξιδευτής θέλει να παντρέψει την αδελφή του στην ξενιτιά για να έχει ο ίδιος δικούς του ανθρώπους στα ξένα. Η μάνα, από την άλλη, σκέφτεται ότι αν φύγει η κόρη της μακριά δεν θα έχει κανένα κοντά της αν συμβεί κάτι κακό. 3. Ποιος ο ρόλος του όρκου μέσα στο τραγούδι; Ο όρκος κατέχει κεντρική θέση μέσα στο ποίημα. Καθορίζει την εξέλιξη της υπόθεσης. Με τον όρκο του ο Κωνσταντίνος κατορθώνει να επικρατήσει στο οικογενειακό συμβούλιο η δική του άποψη και έτσι η Αρετή παντρεύεται στα ξένα. Ο όρκος επομένως καθορίζει τη μοίρα της κόρης. Στη συνέχεια, μετά το θανατικό που πέφτει στην οικογένεια, ο όρκος προκαλεί το ανακάλεσμα και την ανάσταση του Κωνσταντίνου ο οποίος έρχεται για να εκπληρώσει την υπόσχεση του. 4. Ποια σημάδια βοηθούν την Αρετή να συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι ο αδελφός της είναι πεθαμένος; Η Αρετή συνειδητοποιεί σιγά-σιγά ότι ο αδελφός της είναι νεκρός. Τα σημάδια που τη βοηθούν είναι: ο θαυμασμός, η απορία και τα λόγια των πουλιών. η μυρωδιά από λιβάνι, που αναδύεται από το νεκρό. το ότι ο αδελφός της έχει χάσει τα μαλλιά του, το μουστάκι του και γενικότερα την ομορφιά του. η εξαφάνιση του νεκρού αδελφού της μπροστά στην εκκλησία του χωριού, το βρόντημα της πλάκας και το βουητό του χώματος. 5. Το τραγούδι κινείται ανάμεσα σε δύο κόσμους. τον κόσμο του πραγματικού και τον κόσμο του φανταστικού. Να βρείτε πώς συνυφαίνονται οι δυο αυτοί κόσμοι, αφού επισημάνετε τα σχετικά χωρία. Το τραγούδι κινείται στον κόσμο του πραγματικού μέχρι και το στίχο 28. `Επειτα περνούμε στο χώρο του υπερφυσικού μ’ έναν τρόπο εντελώς φυσικό: «Από το μυριανάθεμα … να της τη φέρει». Ο Κωνσταντίνος ανασταίνεται από τις κατάρες της μάνας. Σηκώνεται από το μνήμα για να εκπληρώσει τον όρκο του. Το τραγούδι θα συνεχίσει να κινείται στο χώρο του φανταστικού μέχρι και το στίχο 68. Μέσα σ’ αυτούς του στίχους βλέπουμε με την ίδια φυσικότητα τα πουλιά να αποκτούν μιλιά και να απορούν με όσα βλέπουν: «ποιος είδε κόρην όμορφην να σέρνει ο πεθαμένος», «Δεν είναι κρίμα … τους αποθαμένους! «, «για ιδές … ο πεθαμένος!». Οι απαντήσεις όμως του Κωνσταντίνου επικαλούνται την πραγματικότητα: «Απρίλης … φωλεύουν», «εχτές βραδίς … λιβάνι», «`Εχω καιρό … τα μαλλιά μου». Από το στίχο 69 το τραγούδι κινείται και πάλι στο χώρο του πραγματικού. 6. Από τα στοιχεία του τραγουδιού να βρείτε μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των παραλόγων, ως προς το θέμα και τη μορφολογία. `Οσον αφορά το θέμα είναι βασικό χαρακτηριστικό των παραλογών να έχουν δραματικό περιεχόμενο. Επίσης είναι χαρακτηριστικό να περιέχουν λαϊκές δοξασίες και μύθους που προέρχονται από τα πολύ παλιά χρόνια. `Οσον αφορά τη μορφή είναι χαρακτηριστικό των παραλογών να μοιάζουν με παραμύθια και να έχουν πυκνή δράση. Επίσης σημαντική είναι η αφήγηση και η θεατρικότητα. Πηγή : http://www.odyssey.com.cy/

ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ

πηγή http://heyteacher-kalliopi.blogspot.com/2011/11/blog-post_6287.html

αναλύσεις

κειμένων

νεοελληνικής

λογοτεχνίας

Τεύχος Α’

Του νεκρού αδελφού

ΕΙΔΟΣ

Είναι δημοτικό τραγούδι (βλ. σ. 18 σχολικού βιβλίου) που ανήκει στην

κατηγορία των παραλογών (βλ. σ. 20 σχολικού βιβλίου).

Είναι ένα αφηγηματικό επικό1 και συνάμα λυρικό2 ποίημα

Ο ΤΙΤΛΟΣ

Το ποίημα εξ αρχής υποδηλώνει, προϊδεάζει για το θάνατο (νεκρού) και

μάλιστα ορίζει το κυρίαρχο πρόσωπο με την ιδιότητα του αδελφού

ΘΕΜΑ

Η ανάσταση του νεκρού αδελφού για να εκπληρώσει την υπόσχεσή του.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

στ. 1- 17 Η πολυπρόσωπη οικογένεια και η αντιμετώπιση του

προβλήματος που γεννά το προξενιό.

στ. 18-28 Το θανατικό της οικογένειας και το ανακάλημα της μάνας.

στ. 29-41 Η νεκρανάσταση το Κωνσταντή και η συνάντηση με την

αδελφή του.

στ. 42-65 Το ταξίδι της επιστροφής.

στ. 66-81 Η επιστροφή της Αρετής στο σπίτι.

στ. 82 Η λύση του δράματος

1 έπος: αφηγείται κατορθώματα ηρώων

2 λυρική: η ποίηση που εκφράζει υποκειμενικά συναισθήματα

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 6 —

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΗΝΩΝ

στ. 1-5

1. Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη

2. την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη,

3. την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε!

4. Στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει,!

5. Στ’ άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.

Η οικογένεια

· Το ποίημα ξεκινά με την εικόνα μιας μεγάλης οικογένειας (δίχως

πατέρα) με δέκα παιδιά.

· Η μοναδικότητα (μια σου κόρη, μονάκριβη ) και η ομορφιά της κόρης

(ήλιος δε σου την είδε) και η αδυναμία (πολυαγαπημένη, Στα σκοτεινά

την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει,! Στ’ άστρι και τον αυγερινό έπλεκε

τα μαλλιά της) που τρέφει γι’ αυτήν η μάνα προοικονομούν την

αρνητική στάση της μάνας στο προξενιό και τον πόνο που αυτή θα

νιώσει όταν θα μείνει μόνη.

· Να σημειωθεί ότι έξι στίχοι είναι αφιερωμένοι στην Αρετή – όνομα με

ιδιαίτερη σημασία, που δηλώνει την ηθική ποιότητα της κοπέλας.

Ακόμη πληροφορούμαστε ότι η οικογένεια την προφυλάσσει από τις

εξωτερικές εργασίες αλλά και από τα βλέμματα των ξένων (ήλιος δε

σου την είδε).

στ. 6-7

6. Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα,

7. να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα.

Το προξενιό

· Προξενητάδες από τη Βαβυλώνα (πρωτεύουσα της Βαβυλωνίας, αρχ.

χώρα της Μεσοποταμίας, χώρα - πόλη μακρινή και πλούσια) ζητούν σε

γάμο την Αρετή.

· Η ομορφιά της κόρης έχει φτάσει στα βάθη της Ανατολής.

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 7 —

στ. 8-17

8. Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντΐνος θέλει.

9. «Μάνα μου, κι ας τη δώσομε την Αρετή στα ξένα,

10. στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,

11. αν παμ’ εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε.

12. -Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ’ άσκημα απιλογήθης.

13. Κι α μόρτει, γιε μου θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια,

14. κι αν τύχει πίκρα γη χαρά, ποιος πάει να μου τη φέρει;

15. -Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγίους μαρτύρους,

16. αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια,

17. αν τύχει πίκρα γη χαρά, εγώ να σου τη φέρω».

Οικογενειακό συμβούλιο και διαφωνία.

· Το συναισθηματικό κλίμα αλλάζει. Το προξενιό προκαλεί σοβαρό θέμα

προς συζήτηση. Τι θαγίνει με την κόρη;

· Οι οχτώ αδερφοί (ανώνυμοι και υποτονικοί, ώστε να τονιστεί η

‘‘σύγκρουση’’ μάνας - Κωνσταντή) δε θέλουν να δώσουν την Αρετή σε

αντίθεση με τον Κωνσταντή (επώνυμος ως ήρωας, πρωταγωνιστής του

δράματος) ο οποίος ως ταξιδευτής θέλει να έχει κάποιους δικούς του

στα ξένα.

· Η μάνα αρνείται γιατί κι αυτή στην κόρη της βασίζεται σε μια δύσκολη

στιγμή της.

· Ο Κωνσταντής ορκίζεται ότι σε μια τέτοια στιγμή αυτός θα πάει και

θα φέρει την Αρετή κοντά της και έτσι κάμπτει τις αντιρρήσεις της

μάνας.

· Η απόφαση λαμβάνεται με «δημοκρατικές διαδικασίες», αφού όλοι

εκθέτουν τη γνώμη τους και σχετικά επιχειρήματα. Όλοι; Όχι

ακριβώς, αφού η άμεσα ενδιαφερόμενη, η Αρετή, δεν ερωτάται,

πράγμα που φανερώνει τη θέση της γυναίκας την εποχή εκείνη και

τον τρόπο που παντρεύονταν.

στ. 18-28

18. Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,

19. κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι

20. κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πέθαναν,

21. βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο.

22. Σ’ όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ’ όλα μοιρολογιόταν,

23. στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της.

24. « Ανάθέμα σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε,

25. οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!

26. Το τάξιμο που μου ‘ταξες, πότε θα μου το κάμεις;

27. Τον ουρανό βαλες κριτή και τους αγίους μαρτύρους,

28. αν τύχει πίκρα γη χαρά, να πας να μου τη φέρεις».

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 8 —

Θανατικό στην οικογένεια και κατάρα της μάνας.

· Τα χρόνια πέρασαν, στην οικογένεια έπεσε θανατικό (τα εννιά

αδέρφια πέθαναν, η μάνα έμεινε μοναχή και η κόρη της, η Αρετή,

λείπει μακριά παντρεμένη στα ξένα) που προκαλεί στη μάνα θρήνο

αλλά και οργή, αγανάκτηση για τον Κωνσταντή (υπεύθυνου για την

απομάκρυνση της Αρετής), τον οποίο καταριέται και του θυμίζει τον

όρκο του απαιτώντας την εκπλήρωση του.

στ. 29-32

29. Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα,

30. η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.

31. Κάνει το σύγνεφο άλογο και τα’ άστρο χαλινάρι

32. και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει.

Η νεκρανάσταση του Κωνσταντίνου για την πραγματοποίηση του

όρκου.

— Η κατάρα της μάνας είναι έντονη (μυριανάθεμα βαριά) και φτάνει μέχρι

τον κάτω κόσμο εγείροντας το νεκρό.

— Άλλωστε η εκπλήρωση της υπόσχεσης είναι ικανή να αναστήσει και

νεκρούς

— Φυσικά η νεκρανάσταση είναι εξωπραγματικό και συνταρακτικό

γεγονός, γι’ αυτό συνοδεύεται με σεισμό (η γης αναταράχτηκε).

— Σύμμαχοι του Κωνσταντή είναι τα φυσικά στοιχεία (β. πιο κάτω)

στ. 33-41

33. Παίρνει τα όρη πίσω του και τα βουνά μπροστά του.

34. Βρίσκει την κι εχτενίζουνταν όξου στο φεγγαράκι.

35. Από μακριά τη χαιρετά κι από κοντά της λέγει:

36. «Άιντε, αδερφή, να φύγομε, στη μάνα μας να πάμε.

37. -Αλίμονο, αδερφάκι μου, και τι είναι τούτη η ώρα;

38. Αν ίσως κι είναι για χαρά, να στολιστώ και να ‘ρθω,

39. κι αν είναι πίκρα, πες μου το, να βάλω μαύρα να ‘ρθω

40. -Έλα, Αρετή, στο σπίτι μας, κι ας είσαι όπως και αν είσαι

41. Κοντολυγίζει τα’ άλογο και πίσω την καθίζει.

Συνάντηση Κωνσταντή – Αρετής και έναρξη ταξιδιού

· Ο Κωνσταντίνος συναντάει την Αρετή και της ζητάει να τον

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 9 —

ακολουθήσει, για να πάνε στη μάνα τους

· Η έκπληξη της κοπέλας είναι έντονη για το απότομο της εμφάνισης

και απαίτησης που προκαλεί ανησυχία (Αλίμονο)

· Ο Κωνσταντής όμως δε δίνει απάντηση στις ερωτήσεις της. Την

ανεβάζει στο άλογο του και ξεκινούν.

στ. 42-65

42. Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν,

43. δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια..

44. μόν’ κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρωπινή ομιλία:

45. «Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!

46. Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;

47. -Πουλάκια είναι κι ας κιλαηδούν, πουλάκια είναι κι ας λένε.

48. Και παρέκει που πάγαιναν κι άλλα πουλιά τους λένε:

49. «Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο,

50. να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!

51. -Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;

52. πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους.

53. - Απρίλης είναι και λαλούν και Μάης και φωλεύουν.

54. -Φοβούμαι σ', αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις.

55. - Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Αϊ-Γιάννη,

56. κι εθύμιασέ μας ο παπάς με περισσό λιβάνι».

57. Και παρεμπρός που πήγανε, κι άλλα πουλιά τους λένε

58. «Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο,

59. τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!»

60. Τ' άκουσε πάλι η Αρετή κι εράγισε η καρδιά της.

61. «Άκουσες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια;

62. -Άφησ', Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ' ας λέγουν.

63. -Πες μου, πού είναι τα κάλλη σου, και πού είν' η λεβεντιά σου

64. και τα ξανθά σου τα μαλλιά και τ' όμορφο μουστάκι;

65. -Έχω καιρό π' αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου».

Απορία ομιλούντων πουλιών – υποψίες Αρετής και προσπάθεια

Κωνσταντή να την καθησυχάσει

· Στην νυχτερινή πορεία φρίκης συμπλέκονται ο πραγματικός με τον

φανταστικό κόσμο, ενώ παράλληλα εισβάλλει και το εξωλογικό

στοιχείο της ομιλίας των πτηνών, που δηλώνουν την απορία της

φύσης, η οποία θα αποκαλύψει και την πραγματικότητα (το θάνατο

του Κωνσταντή)

· Στο δρόμο του γυρισμού λοιπόν τα πουλιά βλέπουν το θαύμα και

απορούν.

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 1 0 —

· Η Αρετή τα ακούει, ρωτά τον αδερφό της που της απαντάει αόριστα

προτρέποντας την να μη δίνει σημασία στα λόγια των πουλιών.

· Η Αρετή υποψιάζεται από τη μυρωδιά λιβανιού και τα πεσμένα

μαλλιά του αδελφού της ότι είναι νεκρός.

· Ο διάλογος ανάμεσα στα πουλιά, την Αρετή και τον Κωνσταντίνο

συνεχίζεται χωρίς να αποκαλύπτεται άμεσα η αλήθεια, γιατί ο

Κωνσταντίνος υπεκφεύγει με διάφορες εύλογες απαντήσεις.

στ. 66-81

66. Αυτού σιμά, αυτού κοντά στην εκκλησιά προφτάνουν.

67. Βαριά χτυπά τ' αλόγου του κι απ' εμπροστά της χάθη

68. Κι ακούει την πλάκα και βροντά, το χώμα και βοΐζει

69. Κινάει και πάει η Αρετή στο σπίτι μοναχή της.

70. Βλέπει τους κήπους της γυμνούς, τα δέντρα μαραμένα

71. βλέπει τον μπάλσαμο ξερό, το καρυοφύλλι μαύρο,

72. βλέπει μπροστά στην πόρτα της χορτάρια φυτρωμένα.

73. Βρίσκει την πόρτα σφαλιστή και τα κλειδιά παρμένα,

74. και τα σπιτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα.

75. Κτυπά την πόρτα δυνατά, τα παραθύρια τρίζουν.

76. « Αν είσαι φίλος διάβαινε. κι αν είσαι εχτρός μου φύγε,

77. κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω,

78. κι η δόλια η Αρετούλα μου λείπει μακριά στα ξένα.

79. -Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, σήκω, γλυκιά μου μάνα.

80. -Ποιος είν’ αυτός που μου χτυπάει και με φωνάζει μάνα;

81. -Άνοιξε, μάνα μου, άνοιξε κι εγώ είμαι η Αρετή σου».

Άφιξη στο χωριό – εξαφάνιση Κωνσταντή – διάλογος μάνας και κόρης

· Φτάνουν έτσι στην εκκλησιά όπου ο Κωνσταντής εξαφανίζεται και

χώνεται πάλι στο χώμα με ανάλογο τρόπο με τον οποίο αναστήθηκε

(στ. 68 σεισμό και κρότο).

· Η Αρετή πηγαίνει στο σπίτι της όπου επικρατεί ερημιά και

εγκατάλειψη, προκαλώντας εύλογα την αγωνία της. Το βλέμμα της

ρουφάει (Βλέπει …βλέπει…βλέπει) τη δυστυχία που υπονοείται.

· Η κόρη χτυπάει την πόρτα και ακούγεται η απελπισμένη απάντηση

της μάνας που αρνείται όχι μόνο εχθρούς αλλά και φίλους (στ. 76)

· Στο στ. 77 η Αρετή πληροφορείται για το θάνατο των αδελφών της.

· Η Αρετή αναγγέλλει την παρουσία της και γίνεται η αναγνώριση.

· Τα συναισθήματα και των δύο φαίνονται από τις λέξεις (δόλια,

Αρετούλα, μανούλα, γλυκιά)

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 1 1 —

στ. 82

82. Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο

Εναγκαλισμός και θάνατος μάνας και κόρης.

— Με άκρα λιτότητα και πυκνότητα λύνεται κορυφούμενο το δράμα

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΛΟΚΗΣ3

§ Η αποστολή προξενητάδων ανατρέπει την ηρεμία και την

υπονοούμενη οικογενειακή ομόνοια. Προκαλεί διάσταση απόψεων και

διχασμό. Με το προξενιό λοιπόν αρχίζει η «δέση» του μύθου (= η πλοκή

της υπόθεσης ως το σημείο που η ευτυχία ή η δυστυχία του ήρωα

κορυφώνεται)

§ Ο όρκος του Κωσταντή, που δίδεται ώστε να καμφθεί η μάνα, θα δώσει

διέξοδο στη διαφωνία και ο γάμος θα συντελεστεί. Μάλιστα ο όρκος θα

συμβάλλει αργότερα στη νεκρανάσταση του κωνσταντή.

§ Το θανατικό, θα ανατρέψει τους οικογενειακούς σχεδιασμούς, θα

αλλάξει την κατεύθυνση της πορείας των πραγμάτων, φανερώνοντας

και το ευμετάβλητο της ανθρώπινης ζωής. Είναι επομένως στοιχείο

περιπέτειας, αφού μεταβάλλει την κατάσταση της οικογένειας από την

ευτυχία στη δυστυχία.

§ Η κατάρα δίνει διέξοδο στο αδιέξοδο που έχει περιέλθει η μάνα και η

όλη αφήγηση: η μάνα δεν μπορεί ν επικοινωνήσεις με την κόρη της. Η

κατάρα υποχρεώνει τον Κωνσταντή να ξαναέρθει στη ζωή για να

επιστρέψει την Αρετή στο σπίτι. Αποτελεί «ανακάλεμα», κάλεσμα του

νεκρού Κωσταντή στη ζωή. Και γι’ αυτό ο ποιητής διακόπτει την

αφήγηση για να παρεμβάλλει την κατάρα σε ευθύ λόγο, για να τονίσει

τη σημασία της στην πλοκή του μύθου. Η κατάρα αποτελεί στοιχείο

εσωτερικής οικονομίας του μύθου, γιατί συντελεί ώστε το αφύσικο

γεγονός της έγερσης του νεκρού να αποκτήσει ένα ισχυρότερο αίτιο, που

κάπως το δικαιολογεί, με αποτέλεσμα να το αποδεχτούμε ως κάτι το

φυσικό, ή τουλάχιστον αισθητικά αναγκαίο.

3 (http://www.scribd.com/doc/19780544/2-)

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 1 2 —

Η λύση

Ο τελευταίος στίχος με το θάνατο μάνας και κόρης κλείνει το μύθο του

ποιήματος φτάνοντάς το στο δραματικό του κορύφωμα. Η λύση που δίνει ο

ποιητής κατορθώνει να οδηγήσει στην υψηλότερη δραματική ένταση τα

συναισθήματα των ακροατών. Καμιά άλλη λύση δε θα μπορούσε να μας

οδηγήσει σ’ αυτή την ένταση των συναισθημάτων που μας δημιουργεί ο

θάνατος των δύο ηρωίδων. Ο ακροατής ζώντας όλη τη δραματικότητα της

ανθρώπινης τύχης και φτάνοντας στη μεγαλύτερη ένταση των

συναισθημάτων του, φτάνει τελικά στην κάθαρση, στη λύτρωση, στην

ψυχική ανακούφιση, που είναι το αποτέλεσμα της μαγείας που δημιουργεί

η υψηλή ποίηση.

Άλλωστε η ζωή και για τις δυο δεν είχε πια κανένα νόημα.

ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΙΓΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ

 «Στο τραγούδι του νεκρού αδελφού ενυπάρχει ο θάνατος, ο γάμος, η μετοικεσία,

η αγάπη, όμως το σημαντικότερο που κυριαρχεί στην Ελλάδα, στη Σερβία, στη

Βουλγαρία, στην Αλβανία, στη Ρουμανία είναι η ιδέα της υπόσχεσης. Η μπέσα.

Κάποιος δίνει το λόγο του και πρέπει να τον κρατήσει»

Μόργκενστερν

 «Η μάνα απαιτεί και ο γιος αναγκάζεται να κάνει κάτι που δεν είναι του κόσμου

τούτου. Ο γιος αναγκάζεται να αναστηθεί για να τηρήσει την υπόσχεση».

Κατσιαδάκη

 «Πρέπει να έχουμε μπέσα. Ο Κωσταντής σηκώνεται γιατί έχει δώσει λόγο, δεν

τον σηκώνει ο Θεός». Τζέπα

Η οικογενειακή ζωή

· Μεγάλη οικογένεια που αποφασίζει με δημοκρατικές διαδικασίες

· Η γνώμη του καθενός (μάνας και Κωνσταντή) βασίζεται στο

προσωπικό του συμφέρον

Ο γάμος

· Είναι βασικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής και συνδέεται με τον

αποχωρισμό. Στον ελληνικό γάμο κεντρικό ρόλο παίζουν οι

προξενητάδες, τα πρόσωπα που μεσολαβούν για τη σύναψη μιας

προξενιάς, ενός συνοικεσίου. Η κόρη δεν ερωτάται για τη μοίρα της.

Άλλοι αποφασίζουν και έρχονται να τη ζητήσουν, άλλοι (τα αδέρφια)

αποφασίζουν αν θα τη δώσουν ή όχι.

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 1 3 —

Η ξενιτιά

· Η λέξη «ξένα» (ξένοι, ξενιτιά, εξόριζες στα ξένα) επανέρχεται

συνεχώς.

· Το τέλος του τραγουδιού είναι τυπική σκηνή γυρισμού του

ξενιτεμένου.

(…) «θα παρατηρήσουμε την βασική σημασία που έχει στην έμπνευσή του το θέμα του

χωρισμού. Ο πόθος της επιστροφής, η νοσταλγία για κάτι χαμένο, η αποστροφή για το

ξένο, το αλλότριο, για την ξενιτιά, μας ανάγει ψυχολογικά σε μια λειτουργία όπου τα

διάφορα θέματα γίνονται σύμβολα μιας καθολικής λαχτάρας για επιστροφή..» (Κ. Θ.

Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος,

Η δύναμη του όρκου

· Όρκος είναι βεβαίωση ή υπόσχεση με επίκληση του θείου, Στην

ελληνική και στη ρωμαϊκή μυθολογία με το όνομα Όρκος είναι γνωστή

μία θεότητα την οποία οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν προσωποποίηση

του όρκου που δίνεται. Ο Όρκος μυθολογείται ως γιος της θεάς Έριδας ή

του Αιθέρα και της θεάς Γαίας. Ο `Όρκος τιμωρούσε τους επίορκους,

όσους δηλαδή καταπατούσαν τον όρκο που είχαν δώσει.

· Ο όρκος λοιπόν έχει βαρύτητα, προϋποθέτει πίστη σε αξίες. Αν ο

όρκος δεν εκπληρωθεί, πλήττονται και όλες οι αξίες που μπήκαν

εγγυητές (ουρανός, άγιοι) για την τήρηση του.

Ο θάνατος

· Ο θάνατος κυριαρχεί σε όλο το τραγούδι, αφού όλοι οι ήρωες

πεθαίνουν.

Η κατάρα της μάνας

· Κεντρικό στοιχείο του τραγουδιού Του Νεκρού Αδελφού είναι η κατάρα.

Πιστεύεται ότι η κατάρα του γονιού, και ιδιαίτερα της μητέρας, έχει

καθοριστική σημασία για την ζωή του παιδιού. Ακόμη μεγαλύτερη

δύναμη έχει η κατάρα της ηλικιωμένης μητέρας. «Στα χέρια των

γυναικών», σύμφωνα με την Ελένη Ψυχογιού, «η κατάρα γίνεται

παραβατικό ―και δεισιδαιμονικά ακαταμάχητο― επικοινωνιακό,

δικαιικό, παιδευτικό και συναισθηματικό εργαλείο μεταφυσικής και

συμβολικής εξουσίας, ως μέσο ελέγχου και διαπραγμάτευσης».

Η ανάσταση νεκρών

· Η ιδέα της ανάστασης των νεκρών περιγράφει την επαναφορά των

νεκρών από το θάνατο στη ζωή. Η ακριβής αντίληψη του τόπου, του

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 1 4 —

τρόπου και του χρόνου αυτής της διαδικασίας ποικίλει σε καθεμία από

τις θρησκείες που διακηρύττουν πίστη στην νεκρανάσταση —όπως ο

Ιουδαϊσμός, ο Ζωροαστρισμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ.

· Η διάχυτη πίστη των βαλκανικών λαών στους βρικόλακες συνδέεται με

ενυπάρχει στο τραγούδι. Πολλές είναι οι παραδόσεις και οι

δεισιδαιμονίες γύρω από τον χαρακτήρα των όντων αυτών, αλλά και

γύρω από τους λόγους που ένας άνθρωπος μπορεί να γίνει βρικόλακας,

κατάσταση η οποία τερματίζεται με ορισμένες μαγικές πράξεις. Η

περίπτωση του Κωσταντή, σύμφωνα με την ανάλυση του Ελευθέριου Π.

Αλεξάκη, είναι μια ενδιάμεση κατάσταση βρικόλακα/νεκροζώντανου, ο

οποίος σηκώνεται πρόσκαιρα από τον τάφο, λόγω της μητρικής

κατάρας, για συγκεκριμένο σκοπό και όχι για να βλάψει τους

ανθρώπους.

Το ανακάλεμα

· Το ανακάλεμα είναι θρήνος πάνω στον τάφο του νεκρού προσώπου

και κάλεσμα με το όνομα του για να σηκωθεί και να δώσει κάποια

βοήθεια.

Η ομορφιά και η φροντίδα της κόρης

· Ήλιος δε σου την είδε: Δίδεται μεγάλη φροντίδα για την ασφάλεια και

την τιμή της κόρης. Ακόμη στη λαϊκή αντίληψη η ομορφιά της γυναίκας

σχετίζεται με τη λευκότητα του δέρματος.

Η φύση

— Η φύση είναι παρούσα σε όλο ποίημα. Ήδη από το στ. 3-5 δηλώνεται ότι

την κόρη: ήλιος δε σου την είδε … στ’ άφεγγα τη χτενίζει, Στ’ άστρι και

τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της

— Στο στ. 15 ο Κωνσταντής επικαλείται τον ουρανό ως μάρτυρα της

υπόσχεσής του: Βάλλω τον ουρανό κριτή

— Στους στ. 31-33 η φύση γίνεται σύμμαχος του Κωνσταντή στην

προσπάθεια να επαναφέρει την Αρετή: το σύγνεφο άλογο και τ’ άστρο

χαλινάρι και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει και

κυριαρχεί στο χώρο: Παίρνει τα όρη πίσω του και τα βουνά μπροστά του.

— Τα δυο αδέλφια συναντιούνται σε φυσικό χώρο: Βρίσκει την κι

εχτενίζουνταν όξου στο φεγγαράκι.

— Στους στ. 42-53 και 57-59 τα πουλάκια με ανθρώπινη λαλιά συμμετέχουν

στο δράμα.

— Τέλος στο στ. 70 η γύμνια της φύσης δηλώνει το δράμα: Βλέπει τους

κήπους της γυμνούς, τα δέντρα μαραμένα

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 1 5 —

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

· Ήρεμη οικογενειακή ζωή => ευτυχία

· Άφιξη των προξενητάδων => ανησυχία

· Θάνατος=> θλίψη, απελπισία, απόγνωση

· Ανάθεμα και κατάρα μάνας => φόβος και αγωνία

· Εξωλογικά στοιχεία => δέος, έκπληξη, απορία

· Ερήμωση σπιτιού => πόνος

· Αναγνώριση μάνας και κόρης => χαρά

· Θάνατος μάνας και κόρης => πόνος

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 1 6 —

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Αφηγηματικές Τεχνικές

° Αφήγηση: από ένα παντογνώστη αφηγητή σε γ’ ενικό πρόσωπο.

Μάλιστα ξεκινά με προσφώνηση προς τη μάνα και με β’ πρόσωπο.

°Μονόλογος

· μάνας (επίκληση στο νεκρό Κωνσταντίνο με αναθεματισμούς)

· πουλιών (με ανθρώπινη λαλιά, στοιχείο της τεχνική του δημοτικού

τραγουδιού, που εκφράζουν την έκπληξη και το θαυμασμό της φύσης

για το πρωτοφανές γεγονός)

° Διάλογος

· Κωνσταντίνου - μάνας

· Κωνσταντίνου – Αρετής

· Αρετής - μάνας

Σε αρκετά σημεία ο αφηγητής δίνει το λόγο στους ήρωές του. Έτσι:

α) περιορίζει τη μονοτονία της αφήγησης και χαρίζει ποικιλία στο λόγο.

β) ηθογραφεί άμεσα τα πρόσωπα: από αυτά που λένε

αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τις ιδιότητες του χαρακτήρα τους, την

προσωπικότητά τους, τα συναισθήματά τους.

γ) προσδίδει στο λόγο δραματικότητα και ζωντάνια, αυθεντικότητα,

θεατρικότητα, αφού με τους διαλόγους είναι σα να έχουμε τα πρόσωπα

να δρουν μπροστά στα μάτια μας.

° Η αφήγηση είναι ευθύγραμμη, δίχως αναδρομές και πρόδρομες

αφηγήσεις

°Επιτάχυνση (συμπύκνωση του χρόνου αφήγησης – με περίληψη/σύνοψη

=> επιτάχυνση ρυθμού αφήγησης)

· αυτά που συνέβησαν στο μεταξύ,

o (Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,

o κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι

o κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πέθαναν)

δίνονται πολύ πυκνά μέσα σε τρεις στίχους με σχήμα πολυσύνδετο

(και σαν.... κι εμπήκε... κι έπεσε κι οι εννιά...)

° Επιβράδυνση για λόγους αφηγηματικής οικονομίας (παράταση του

χρόνου αφήγησης με διάλογο Αρετής – Κωνσταντή)

° Προϊδεασμός: χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 1 7 —

Εκφραστικοί Τρόποι

° Επανάληψη

(στίχων 13 και 14 στους στίχους 16 και 17, μια επανάληψη που δείχνει να

συνεχίζει ομηρικά πρότυπα.

° Αντιθέσεις: Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη - Οι οχτώ αδερφοί δε

θέλουνε κι ο Κωσταντΐνος θέλει. - Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ’ άσκημα απιλογήθης.

° Τραγική ειρωνεία: Η Αρετή (ήρωας) δεν ξέρει ενώ εμείς (ο αναγνώστης) ξέ-

ρουμε ότι ο αδελφός της είναι νεκρός.

° Προσωποποίηση: μήνες οργισμένοι

° Παρομοίωση: σαν καλαμιά στον κάμπο

°Χρήση παρατατικού χρόνου που δηλώνει διάρκεια.

° Εικόνες στο χώρο της φυσικής πραγματικότητας τώρα.

οπτικές (ερημιάς και εγκατάλειψης)

ακουστικές (χτυπήματα στην πόρτα, το τρίξιμο των παραθυριών)

° Άστοχες υποθέσεις: μάνας προς Αρετή

° Στιχουργική: Ιαμβικός4 δεκαπεντασύλλαβος στίχος, ανομοιοκατάληκτος

και παροξύτονος.

4 ίαμβος; μετρική μονάδα από μια βραχεία και μία μακρά συλλαβή για την αρχαία

ποίηση, από μία άτονη και μία τονισμένη για τη νεότερη

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 1 8 —

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ελεύθερης ανάπτυξης

1. Ποιο πρόσωπο προβάλλεται στους πέντε πρώτους στίχους και τι, κατά

τη γνώμη σας, εξυπηρετεί αυτή η προβολή του;

2. Μεταξύ των στίχων 17 και 18 υπάρχει κάποιο κενό στην αφήγηση. α)

Ποια γεγονότα ή καταστάσεις λείπουν, κατά τη γνώμη σας, από την

αφήγηση; β) Ποια σκοπιμότητα πιστεύετε ότι εξυπηρετεί αυτό το κενό;

3. Πώς μπορούν να δικαιολογηθούν: α) το «μυριανάθεμα» και η «βαριά

κατάρα» (στ. 29) της μάνας προς τον Κωσταντή; β) η «ανάσταση» του

Κωσταντή;

4. Το ταξίδι της επιστροφής έχει χαρακτηριστεί ως «οδοιπορικό αγωνίας»

για την Αρετή. Συμφωνείτε με αυτό το χαρακτηρισμό; Να

δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

5. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Κωσταντής για να διασκεδάσει τις

ανησυχίες της Αρετής;

6. Σε ποιους στίχους αποκαλύπτεται η συμμετοχή της φύσης στη δράση

του ποιήματος και γιατί;

7. Πώς παρουσιάζεται η μάνα στο τραγούδι και ποιο ρόλο έχει στην

εξέλιξη της δράσης;

8. Στο τραγούδι εναλλάσσονται ο διάλογος, η περιγραφή και η αφήγηση.

α) Ποια η λειτουργία του κάθε στοιχείου στο τραγούδι; β) Ποιο από τα

στοιχεία αυτά, κατά τη γνώμη σας, υπερισχύει στην ενότητα των στ. 66-

82 και γιατί;

9. «Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν ... δύο» (στ. 82): Πώς θα δικαιολογούσατε το

διπλό θάνατο της Αρετής και της μάνας;

10. Σε ποιο σημείο αρχίζει η πλοκή του μύθου, πού κορυφώνεται και πού

έχουμε τη «λύσι»5 του; Αιτιολογήστε την άποψή σας.

11. Ποιο πρόσωπο του τραγουδιού σας προκαλεί τη μεγαλύτερη συμπάθεια

και γιατί;

12. Πώς δικαιολογείται η απότομη εξαφάνιση του Κωσταντή;

13. Ποιες είναι οι οικογενειακές σχέσεις που διαγράφονται στο ποίημα;

5 Η λύσις του δράματος επέρχεται, όταν αρχίζει η αποκλιμάκωση της τραγικής έντασης

(πρβλ. ριστοτέλους, Περί Ποιητικής).

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 1 9 —

Παραδείγματα ερωτήσεων σύντομης απάντησης

1. Το τραγούδι αρχίζει με μια κατάσταση «ευτυχίας». Πώς προσδιορίζεται

αυτή;

2. Να επισημάνετε στους στ. 42-65 δύο εκφραστικούς τρόπους που

προσδίδουν δραματικότητα στο τραγούδι.

3. Ποιες λέξεις εκφράζουν στους στ. 22-28 το μητρικό θρήνο;

4. Ποιοι στίχοι εκφράζουν και πώς την απεριόριστη αγάπη και τη μεγάλη

αδυναμία που είχε η μάνα της Αρετής προς την κόρη της;

5. Γιατί η μάνα στο μνήμα του Κωνσταντή «ανέσπα τα μαλλιά της», ενώ

στα μνήματα των άλλων γιων της μόνο «έκλαιγε» και «μοιρολογιόταν»;

6. α) Να προσδιορίσετε ενότητες στους στίχους 1-41. β) Να αναφέρετε

επιγραμματικά το θέμα κάθε ενότητας.

7. Να αναφέρετε τις διαφορές που παρουσιάζει το ταξίδι του Κωσταντή

προς την Αρετή από το ταξίδι της επιστροφής τους στην πατρική οικία.

8. Ποια στοιχεία του ποιήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε ως

παραλογή;

9. Ποια εικόνα παρουσίαζε ο Κωσταντής μετά την «ανάστασή» του; Να

δικαιολογήσετε την απάντησή σας αναφερόμενοι σε συγκεκριμένους

στίχους του ποιήματος.

10. Να αναφέρετε τους εκφραστικούς τρόπους με τους οποίους αποδίδεται η

συμφορά που έπληξε το σπίτι.

11. «Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού είναι ότι

εμμένει στο ουσιώδες παραλείποντας τις λεπτομέρειες». Να αναφέρετε

δύο περιπτώσεις που επαληθεύουν αυτό το σχόλιο.

Συνδυασμός ερωτήσεων ανάπτυξης και σύντομης απάντησης

1. Το τραγούδι αρχίζει με μια κατάσταση «ευτυχίας». α) Με ποιες λέξεις

προσδιορίζεται; β) Τι εξυπηρετεί, κατά τη γνώμη σας, αυτό το στοιχείο

στην πλοκή του τραγουδιού;

2. Να επισημάνετε τις αντιθέσεις που υπάρχουν στην πρώτη ενότητα (στ.

1-17) του ποιήματος.

3. Στο διάλογο μάνας - Κωσταντή ποιος υπερισχύει; Πώς κρίνετε το

επιχείρημά του;

4. α) Να εντοπίσετε πρόσωπα ή/και γεγονότα που παρουσιάζονται στο

ποίημα και τα οποία αντιστρατεύονται τον κόσμο της πραγματικότητας

και της φυσικής τάξης. β) Να δικαιολογήσετε την παρουσία τους στο

τραγούδι.

5. Να αναφέρετε δύο σημεία στο τραγούδι όπου η δράση επιταχύνεται και

να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

6. Ποιες από τις τεχνικές της αφήγησης (αφηγηματική περίληψη,

αφηγηματικό σχόλιο, επιβράδυνση, αναδρομική αφήγηση κ.λπ.)

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 2 0 —

μπορείτε να επισημάνετε στο ποίημα; Αναφερθείτε σε συγκεκριμένους

στίχους.

Παραδείγματα ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου

Ερωτήσεις της μορφής «σωστό - λάθος»

1. Οι στίχοι του ποιήματος είναι ανομοιοκατάληκτοι δεκαπεντασύλλαβοι.

2. Το ποίημα αυτό εντάσσεται στην κατηγορία των δημοτικών τραγουδιών

της ξενιτιάς.

3. Η αναγνώριση μάνας - Αρετής γίνεται με τα γνωστά στα δημοτικά

τραγούδια «σημάδια».

4. Στο ποίημα αυτό εναλλάσσεται η αφήγηση με την περιγραφή και το

διάλογο.

5. Η «ανάσταση» του Κωσταντή είναι άσχετη με κάθε χριστιανική

αντίληψη σχετικά με την ανάσταση των νεκρών.

Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής

Βάλτε σε κύκλο το γράμμα της απάντησης που θεωρείτε σωστή:

1. Η «ανάσταση» του Κωσταντή είναι δικαιολογημένη, επειδή:

α) πρόκειται για μια «πλαστή κατασκευή»

β) έχει προηγηθεί «το μυριανάθεμα και η βαριά κατάρα» της μάνας (στ. 29)

γ) είναι ένας κοινός τόπος στη λογοτεχνία και δεν μας εντυπωσιάζει

δ) συνδέεται με τις σχετικές λαϊκές δοξασίες.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Έχει υποστηριχθεί ότι ο μύθος του τραγουδιού Του Νεκρού Αδελφού

συνδέεται με τα γνωστά από την αρχαία μυθολογία για την επάνοδο του

Άδωνη στη γη ή για την ιστορία της Δήμητρας και της κόρης. (Κ.Ν.Λ. Α΄

Λυκείου, σ. 18). Να βρείτε, να καταγράψετε, να παρουσιάσετε στην τάξη

αυτούς τους μύθους και να υποστηρίξετε την άποψή σας σε ένα κείμενο

έκτασης περίπου 400 λέξεων σχετικά με το βαθμό σύνδεσής τους με το

τραγούδι Του Νεκρού Αδελφού.

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

– 2 1 —

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Παρατίθεται από μετάφραση: η αντίστοιχη μορφή της παραλογής του

νεκρού αδελφού από τα αλβανικά.

Κωνσταντής και Δοκίνα

Ανήμερα το Μέγα Πάσχα

σφάξαν βόδι στο χωριό,

πήγα πήρα μιαν οκά

το’ ριξα στον τέντζερη.

Βγήκα μέχρι την αυλή

για να φέρω κούτσουρα,

να σου, ήρθε ένα στοιχειό

κι έπεσε στον τέντζερη

και φαρμάκωσε τους γιους μου,

εννιά γιους κι εννιά νυφάδες

κι εννιά με τα μωρά τους.

Μου αδειάσαν εννιά κούνιες,

μου καήκαν εννιά προίκες,

εννιά όπλα βουβαθήκαν.

Κωσταντή, κακό ν' ακούσεις

που την πάντρεψες στα ξένα

τη Δοκίνα μας, αλάργα

πέρα από τρία βουνά.

Ανήμερα το Μέγα Πάσχα

η Δοκίνα χόρευε.

Ο Κωσταντής βγήκε απ' τον τάφο,

άλογό του έγιν' η πέτρα,

και το χώμα σέλα του,

τρέχοντας πάει στη Δοκίνα.

—Καλώς ήρθες, αδερφέ μου.

Αν μου ήρθες για καλό,

να ντυθώ σαν γερακίνα,

κι αν μου ήρθες για κακό,

να ντυθώ σαν καλογριά.

—Έλα, αδερφή, ως είσαι.

Στ' άλογο την ανεβάζει,

τα πουλιά στο δρόμο λέγαν:

—Τσιλιβίου, βίου, βίου

ίσως να 'ναι ο αγέρας.

—Είδατε; Δεν είδατε;

Περπατάει λευκή πουλάδα

η ζωντανή με τον νεκρό.

Φτάσανε στην εκκλησία:

—Πήγαινε εσύ, Δοκίνα,

εγώ πάω στο άγιο βήμα,

τόχω εκεί το σπίτι μου.

Πήγε χτύπησε την πόρτα:

—Ποιος να είναι που χτυπάει;

Μήπως μια κακιά γυναίκα,

μήπως η ίδια η χολέρα,

που μου πήρε τα παιδιά μου;

—Μάνα, άνοιξε την πόρτα,

η μοναχοκόρη σου είμαι.

—Και ποιος σ' έφερε, Δοκίνα;

—Μ' έφερε ο Κωνσταντίνος.

—Τι μου λες, ο Κωνσταντίνος,

τρία χρόνια μες στο χώμα

και δεν έλιωσε ακόμα;

Στο κατώφλι η μια κι η άλλη

σπάσαν σαν κρασιού φιάλη.

(μτφρ. Ανδρέας Ζαρμπαλάς,

σελ. 111-112)

Αναλύσεις Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου Τεύχος Α’

– 2 2 —

Παρατίθεται από μετάφραση: η αντίστοιχη μορφή της παραλογής του

νεκρού αδελφού από τα σερβικά

Η κόρη και τ' αδέρφια της

Μάνα με τους εννιά τους γιους και με τη μια την κόρη

την κόρη τη μονάκριβη, την πολυαγαπημένη

τους τάιζεν και τους πότιζεν, ώσπου να μεγαλώσουν.

Φτάσαν οι γιοι της για γαμπροί κι η κόρη της για νύφη,

κι ήρθαν να τη γυρέψουνε οι τρεις προξενητάδες. [...]

Στο κοιμητήρι είδεν εννιά και νιόσκαφτους τους τάφους

και το μαντάτο το πικρό δαγκάει τα σωθικά της,

που ο Γιόβαν πάει στου Χάροντα, με τ’ άλλα της τ’ αδέρφια.

Ευθύς κι αμέσως κίνησε στο σπίτι της να φτάσει,

κι έφτασε μόνη κι έρημη στη θύρα την κλεισμένη

κι ακούει κοράκους κρώζουνε, κοράκους και θρηνούνε.

Κι ουδέ κοράκοι κρώζουνε, κοράκοι ουδέ θρηνούνε

μόν' είναι ο θρήνος ο γοερός της γερασμένης μάνας. [...]

«Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, σήκω γλυκιά μου μάνα,

δεν είμαι ο πικροχάροντας, η θυγατέρα σου είμαι

κι ήρθα κοντά σου, η Γέλιτσα, από τους ξένους τόπους. [...]

Κατέβηκεν η μάνα της, την πόρτα της ανοίγει [...]

κι οι δυο στη γης επέσανε, κι οι δυο ξεψυχισμένες.

(μτφρ. Ηλίας Λάγιος - Ισμήνη Ραντούλοβιτς, σελ. 411-414)

Διδακτικές προεκτάσεις και καινοτομίες

Μελετήστε και σχολιάστε τον ομόθεμο πίνακα λαϊκής τέχνης

Γ. Νταουλτζής, Α. Ραβδά, Α. Τσουκαντάς

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΥ http://fliphtml5.com/xpqa/bpon/basic

«Του νεκρού αδελφού» (ερωτήσεις σχολικού βιβλίου)

πηγή https://latistor.blogspot.com/2011/09/blog-post_30.html

Andrade Griffith 

«Του νεκρού αδελφού» (ερωτήσεις σχολικού βιβλίου)

Η υπερφυσική ιστορία του νεκρού αδελφού, που τον σηκώνουν από το μνήμα οι κατάρες της μάνας, για να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε, είχε, όπως μαρτυρούν οι πολλές παραλλαγές, ευρύτατη διάδοση όχι μόνο σε όλο τον ελληνικό χώρο, αλλά και στους βαλκανικούς και τους άλλους λαούς της Ευρώπης.

Η προέλευση του τραγουδιού αυτού έχει απασχολήσει πολύ τους μελετητές. Σήμερα όλοι συμφωνούν ότι το τραγούδι είναι από τα πιο παλιά ελληνικά τραγούδια και πλάστηκε πριν από τον 9ο μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Μ. Ασίας. Ακόμη υποστηρίζεται ότι ο μύθος του συνδέεται με την αρχαία μυθολογία, την επάνοδο του Άδωνη στη γη ή την ιστορία της Δήμητρας και της Κόρης.

Το θέμα το έχουν χρησιμοποιήσει στα έργα τους πολλοί λογοτέχνες, Έλληνες και ξένοι. Ο C. Fauriel είχε επισημάνει τις ομοιότητες που παρουσιάζει η μπαλάντα Λεονόρα (1773) του Γερμανού ποιητή G. A. Bürger με το Τραγούδι του νεκρού αδελφού. Από τους Έλληνες δραματοποίησαν το τραγούδι ο Αργ. Εφταλιώτης, ο Φώτος Πολίτης και ο Ζ. Παπαντωνίου.

Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη,

την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη,

την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε!

Στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει,

στ’ άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.

Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα,

να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα.

Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντίνος θέλει.

«Μάνα μου, κι ας τη δώσομε την Αρετή στα ξένα,

στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,

αν πάμ’ εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε.

- Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ’ άσκημα απιλογήθης.

Κι α μόρτει, γιε μου, θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια,

κι αν τύχει πίκρα γή χαρά, ποιος πάει να μου τη φέρει;

- Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,

αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια,

αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω».

Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,

κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι

κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν,

βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο.

Σ’ όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ’ όλα μοιρολογιόταν,

στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της.

«Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε,

οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!

το τάξιμο που μου ‘ταξες, πότε θα μου το κάμεις;

Τον ουρανό ‘βαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,

αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις».

Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα,

η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.

Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ’ άστρο χαλινάρι,

και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει.

Παίρνει τα όρη πίσω του και τα βουνά μπροστά του.

Βρίσκει την κι εχτενίζουνταν όξου στο φεγγαράκι.

Από μακριά τη χαιρετά κι από κοντά της λέγει:

«Άιντε, αδερφή, να φύγομε, στη μάνα μας να πάμε.

-   Αλίμονο, αδερφάκι μου, και τι είναι τούτη η ώρα;

Αν ίσως κι είναι για χαρά, να στολιστώ και να ‘ρθω,

κι αν είναι πίκρα, πες μου το, να βάλω μαύρα να ‘ρθω.

- Έλα, Αρετή, στο σπίτι μας, κι ας είσαι όπως και αν είσαι».

Κοντολυγίζει τ’ άλογο και πίσω την καθίζει.

Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν,

δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια,

μόν’ κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρωπινή ομιλία:

«Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!

-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;

-   Πουλάκια είναι κι ας κιλαηδούν, πουλάκια είναι κι ας λένε».

Και παρεκεί που πάγαιναν κι άλλα πουλιά τούς λένε:

«Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο,

να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!

-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;

πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους.

-   Απρίλης είναι και λαλούν και Μάης και φωλεύουν.

-  Φοβούμαι σ’, αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις.

- Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Αϊ-Γιάννη,

κι εθύμιασέ μας ο παπάς με περισσό λιβάνι».

Και παρεμπρός που πήγανε, κι άλλα πουλιά τούς λένε:

«Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο,

τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!»

Τ’ άκουσε πάλι η Αρετή κι εράγισε η καρδιά της.

 «Άκουσες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια;

-   Άφησ’, Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ’ ας λέγουν.

-   Πες μου, πού είναι τα κάλλη σου, και πού είν’ η λεβεντιά σου,

και τα ξανθά σου τα μαλλιά και τ’ όμορφο μουστάκι;

- Έχω καιρό π’ αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου».

Αυτού σιμά, αυτού κοντά στην εκκλησιά προφτάνουν.

Βαριά χτυπά τ’ αλόγου του κι απ’ εμπροστά της χάθη.

Κι ακούει την πλάκα και βροντά, το χώμα και βοΐζει.

Κινάει και πάει η Αρετή στο σπίτι μοναχή της.

Βλέπει τους κήπους της γυμνούς, τα δέντρα μαραμένα

βλέπει το μπάλσαμο ξερό, το καρυοφύλλι μαύρο,

βλέπει μπροστά στην πόρτα της χορτάρια φυτρωμένα.

Βρίσκει την πόρτα σφαλιστή και τα κλειδιά παρμένα,

και τα σπιτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα.

Κτυπά την πόρτα δυνατά, τα παραθύρια τρίζουν.

 «Αν είσαι φίλος διάβαινε, κι αν είσαι εχτρός μου φύγε,

κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω,

κι η δόλια η Αρετούλα μου λείπει μακριά στα ξένα.

-   Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, σήκω, γλυκιά μου μάνα.

- Ποιος είν’ αυτός που μου χτυπάει και με φωνάζει μάνα;

-   Άνοιξε, μάνα μου, άνοιξε κι εγώ είμαι η Αρετή σου».

Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο.

Ποιες σκέψεις και διαθέσεις σας υποβάλλουν οι επτά πρώτοι στίχοι;

Οι εισαγωγική στίχοι του ποιήματος μας παρέχουν μια σειρά πληροφοριών για την οικογένεια του ήρωα και μας αποκαλύπτουν στοιχεία για τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων εκείνης της εποχής.

-          Η μητέρα έχει εννιά γιους και μόνο μια κόρη, την οποία αγαπά ιδιαίτερα και τη φροντίζει με ποικίλους τρόπους. Η ξεχωριστή αγάπη της μητέρας, μας βοηθά να καταλάβουμε πώς θα ένιωσε και πόσο θα στεναχωρήθηκε όταν έφτασαν οι προξενητάδες για την κόρη της.

-          Το γεγονός ότι οι προξενητάδες έρχονται από τη Βαβυλώνα, υποδηλώνει έμμεσα πως η Αρετή ήταν εξαιρετικά όμορφη και πως η φήμη της ομορφιάς της έχει ξεπεράσει τα όρια της δικής της πόλης.

-          Η έννοια του προξενιού, που έχει εκλείψει στις μέρες μας, ήταν σχεδόν ο μοναδικός τρόπος για τη σύναψη γάμων σε παλαιότερες εποχές. Οι κοπέλες, τότε, δεν είχαν κανένα λόγο στην επιλογή του συζύγου τους και όφειλαν να υπακούσουν στις αποφάσεις της οικογένειάς τους.

-          Η μικρή ηλικία της Αρετής -μόλις 12 ετών- αποκαλύπτει τη διαφορετική νοοτροπία της εποχής, σχετικά με την κατάλληλη ηλικία για το γάμο των κοριτσιών.

-          Η μητέρα φροντίζει με κάθε τρόπο να μη βλέπει ο ήλιος την κόρη της, στοιχείο που συνάδει με την εκτίμηση που είχαν παλαιότερα οι άνθρωποι για τη λευκότητα της επιδερμίδας. Το να έχει μια γυναίκα ολόλευκο δέρμα σημαίνει ότι ανήκει σε καλή οικογένεια και πως δεν έχει ανάγκη να εμπλέκεται στις καθημερινές εργασίες. Παράλληλα, η φροντίδα της μητέρας συνδέεται και με την επιθυμία της να προφυλάξει την κόρη της από τα αδιάκριτα βλέμματα. Η αγνότητα του κοριτσιού είναι πολύτιμη και πρέπει να προφυλαχθεί με κάθε τρόπο.

-          Το γεγονός ότι στους εισαγωγικούς στίχους δεν γίνεται μνεία στον πατέρα των παιδιών, μας κάνει να καταλάβουμε ότι η μητέρα έχει χάσει τον άντρα της και είναι η ίδια υπεύθυνη για την προστασία των παιδιών της.

Οι εισαγωγικοί αυτοί στίχοι μας μεταδίδουν την ιδιαίτερη αγάπη της μητέρας και καθιστούν σαφές πως η μητέρα θα στεναχωριόταν πάρα πολύ, τώρα που έφτασε ο καιρός να παντρέψει τη μοναχοκόρη της. Επίσης, μας δημιουργούν μια αίσθηση συμπόνιας για την Αρετή, η οποία θα αναγκαστεί να στερηθεί τη μητρική φροντίδα και να φύγει, σε τόσο νεαρή ηλικία, μακριά από τους δικούς της. Η μικρή κοπέλα, χωρίς να έχει δικαίωμα να εκφράσει την άποψή της, θα πρέπει να μπει σε μια νέα οικογένεια, όπου δεν γνωρίζει κανέναν και θα πρέπει παράλληλα να αναλάβει τα καθήκοντα του συζυγικού βίου.

Η βασική διάθεση, επομένως, των αρχικών στίχων είναι η θλίψη για τον πρόωρο και αναγκαστικό αποχωρισμό της μικρής Αρετής από τη μητέρα και τα αδέρφια της.

Τι φανερώνει η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο α) για τον τύπο της οικογένειας και β) για τις αντιλήψεις των μελών της οικογένειας;

α) Η συζήτηση του οικογενειακού συμβουλίου αναδεικνύει τη διάθεση των μελών της οικογένειας να λάβουν από κοινού μιαν απόφαση για το μέλλον της Αρετής. Σ’ αυτή τη συζήτηση, βέβαια, δε συμμετέχει η ίδια η Αρετή, εφόσον ως γυναίκα δεν έχει δικαίωμα να εκφέρει άποψη για το μέλλον της. Η οικογένεια αυτή παρουσιάζει μια σημαντική έλλειψη, καθώς δεν υπάρχει ο πατέρας, οπότε η μητέρα αναλαμβάνει να αναπληρώσει τη θέση του, όχι όμως λαμβάνοντας η ίδια την απόφαση, ως αρχηγός της οικογένειας, αλλά συμβουλευόμενη τη γνώμη των γιων της.

Η οικογένεια διαφοροποιείται, έτσι, από τις αμιγώς ανδροκρατούμενες οικογένειες εκείνης της εποχής, λόγω της απουσίας του πατέρα. Σε περίπτωση που ο πατέρας ήταν παρών, θα έπαιρνε μόνος του την απόφαση, μιας και η τότε κοινωνία του αναγνώριζε το δικαίωμα να ελέγχει τη μοίρα των παιδιών του.

β) Στα πλαίσια της συζήτησης γίνεται φανερό πως 8 από τα αγόρια, όπως και η μητέρα, δεν θέλουν να παντρέψουν την Αρετή σε μια τόσο μακρινή πόλη. Δε συμφωνούν, δηλαδή, με το να φύγει η μικρή κοπέλα στην ξενιτιά, καθώς δε θα είχαν πια τη δυνατότητα να τη βλέπουν και θα έπρεπε να στερηθούν πλήρως την παρουσία της. Αυτό δε σημαίνει πως διαφωνούν με τη σκέψη του γάμου της, καθώς για τα δεδομένα της εποχής η κοπέλα βρισκόταν πλέον σε ηλικία κατάλληλη για να παντρευτεί, δε θέλουν απλώς να τη δουν να φεύγει τόσο μακριά από το σπίτι τους.

Σε πλήρη αντίθεση με την υπόλοιπη οικογένεια βρίσκεται ο Κωσταντής, που θεωρεί ότι δεν είναι κακή ιδέα να παντρέψουν την Αρετή στα ξένα, μιας και τόσο ο ίδιος που ταξιδεύει συχνά, όσο και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, θα είχαν πλέον ένα δικό τους άνθρωπος στη μακρινή αυτή περιοχή. Η σκέψη του Κωσταντή βασίζεται περισσότερο στην έννοια του συμφέροντος, υπό την έννοια ότι ο γάμος της αδερφής του θα δημιουργούσε δεσμούς με μια ξένη πόλη, που θα μπορούσαν στο μέλλον να τους φανούν χρήσιμοι.

Από τη μία, επομένως, έχουμε την κυριαρχία του συναισθήματος με τη μητέρα να μη θέλει να αποχωριστεί την κόρη της κι από την άλλη έχουμε μια πιο εκλογικευμένη προσέγγιση, με τον Κωσταντή να υπολογίζει τα ενδεχόμενα οφέλη που θα μπορούσαν να προκύψουν από αυτόν τον γάμο.

Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί πως η μητέρα εμφανίζεται πιο προσεκτική και προνοητική στους συλλογισμούς της, καθώς εύλογα αναρωτιέται πως θα μπορεί να έρχεται η Αρετή κοντά τους σε περίπτωση πόνου ή χαράς. Η μητέρα, δηλαδή, ανησυχεί πως η απομάκρυνση της Αρετής μπορεί να σημάνει μια απόλυτη διακοπή στις μεταξύ τους σχέσεις, αφού η κόρη της δε θα είναι σε θέση να συμμετέχει τόσο στις άσχημες όσο και στις ευτυχισμένες στιγμές της οικογένειας.

Σ’ αυτές τις ανησυχίες της μητέρας ο Κωσταντής απαντά μ’ έναν βαρύ όρκο, τον οποίο όμως δίνει σε μια στιγμή που είναι νέος και υγιής και αισθάνεται πως τίποτε δε θα μπορεί να τον εμποδίσει από το να βρεθεί κοντά στην αδερφή του.

Ποιος είναι ο ρόλος του όρκου μέσα στο τραγούδι;

«Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,

αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια,

αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω».

Ο Κωσταντής προκειμένου να πείσει τη μητέρα του να παντρέψει την Αρετή στα ξένα, ορκίζεται πως οτιδήποτε συμβεί είτε θάνατος είτε χαρά, εκείνος θα πάει να τη φέρει πίσω. Ορκίζεται μάλιστα στον ουρανό και στους Αγίους, δίνοντας έτσι ιδιαίτερη βαρύτητα στον όρκο του, καθώς θέτει ως κριτές για την τήρησή του ιερά πρόσωπα.

Ο όρκος που δίνει ένα πρόσωπο αποτελεί είτε διαβεβαίωση για την αλήθεια όσων λέει είτε δεσμευτική υπόσχεση πως θα κάνει αυτό για το οποίο ορκίζεται. Είναι μια συνήθεια που υπάρχει από την αρχαιότητα και έχει μεγάλη αξία, μιας και το πρόσωπο που ορκίζεται επικαλείται όχι μόνο τη δική του αξιοπιστία, αλλά καταφεύγει και στην επικύρωση των λεγομένων του από κάποιο ιερό ή ιδιαίτερα αγαπημένο πρόσωπο. Κάτι που σημαίνει ότι οφείλει με κάθε τρόπο να φανεί συνεπής σε όσα ορκίζεται και να είναι απόλυτα ειλικρινής, καθώς υπάρχει ο φόβος ότι θα τιμωρηθεί αυστηρά από τα ιερά πρόσωπα που έχει επικαλεστεί.

Στα πλαίσια του κειμένου ο όρκος:

• Αποτελεί την ισχυρή δέσμευση του Κωσταντή, πως για οποιονδήποτε λόγο χρειαστεί και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, εκείνος θα πάει στον μακρινό τόπο που θα βρίσκεται η Αρετή και θα τη φέρει πίσω στη μητέρα τους. Μ’ αυτόν τον όρκο, επομένως, ο Κωσταντής κατορθώνει να πείσει τη μητέρα του και τους αδερφούς του να δεχτούν το γάμο της Αρετής.
• Αναδεικνύει πόσο αποφασισμένος ήταν ο Κωσταντής να στηρίξει αυτόν τον γάμο, μιας και θεωρούσε ακράδαντα πως η οικογένειά του θα μπορούσε να ωφεληθεί στο μέλλον από τους νέους δεσμούς που θα δημιουργούνταν, μέσω της Αρετής, με την ξένη πόλη.
• Προοικονομεί σημαντικά γεγονότα της ιστορίας, καθώς η βαρύτητα του όρκου δημιουργεί εξ αρχής την απορία για το τι θα συμβεί όταν θα έρθει η στιγμή που ο Κωσταντής θα υποχρεωθεί να τηρήσει την υπόσχεση που έδωσε στη μητέρα του. Έτσι, μέσα από τον όρκο, προετοιμαζόμαστε τόσο για την αγανάκτηση και τις κατάρες της μάνας προς το γιο που αθέτησε την υπόσχεσή του, όσο και για τη θαυμαστή επάνοδο του νεκρού Κωσταντή στον κόσμο των ζωντανών.

Ποια σημάδια βοηθούν την Αρετή να συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι ο αδερφός της είναι πεθαμένος;

Η απρόσμενη εμφάνιση του Κωσταντή που απαιτεί από την αδερφή του να τον ακολουθήσει, χωρίς να της δώσει χρόνο να ετοιμαστεί για το ταξίδι, προκαλεί ταραχή στη νεαρή κοπέλα, αλλά δεν της εγείρει κάποια υπόνοια για την κατάσταση του αδερφού της.

Στην πορεία όμως του ταξιδιού, τα πουλάκια, με ανθρώπινη ομιλία, σχολιάζουν πως είναι πρωτόφαντο να έχει μαζί του ένας πεθαμένος μια όμορφη κοπέλα. «Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!» Αυτή είναι η πρώτη φορά που η Αρετή ακούει αυτή την πληροφορία και μάλιστα από πουλιά. Το απίστευτο της είδησης, αλλά και το υπερφυσικό στοιχείο της ομιλίας των πουλιών, δεν πείθουν αμέσως τη νεαρή κοπέλα, η οποία εντούτοις ρωτά τον αδερφό της για τα λεγόμενα των πουλιών. Ο Κωσταντής φυσικά την καθησυχάζει, λέγοντάς της πως δε θα πρέπει να δίνει σημασία στο τι λένε τα πουλιά.

Η ίδια διαπίστωση, όμως, για τον αδερφό της θα γίνει εκ νέου από τα πουλιά που συναντούν στο δρόμο τους: «Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο, / να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!», γεγονός που θα προβληματίσει σε μεγάλο βαθμό την Αρετή. Η κοπέλα τότε για πρώτη φορά θα παραδεχτεί πως φοβάται τον αδερφό της, γιατί πέρα από αυτά που λένε τα πουλιά, εκείνος μυρίζει λιβάνι.

Ο Κωσταντής και πάλι θα επιχειρήσει να διασκεδάσει τις ανησυχίες της αδερφής του, λέγοντας πως είχαν πάει εχτές στην εκκλησία και ο παπάς είχε θυμιατίσει με πολύ λιβάνι.

Η τρίτη φορά που η Αρετή θ’ ακούσει τα πουλιά να λένε ότι ο αδερφός της είναι πεθαμένος, θα προκαλέσει μεγάλο πόνο στην κοπέλα, η οποία έχει πια αρχίσει να πείθεται για την αλήθεια όσων ακούει. «Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο, / τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!». Η Αρετή, τότε ρωτά τον αδερφό της για την ομορφιά του που έχει χαθεί και για τα ξανθά του μαλλιά και το μουστάκι του, που έχουν πέσει. Η κοπέλα δεν μπορεί πια να αγνοεί την κατάσταση του αδερφού της, μιας και τα σημάδια που βλέπει είναι αναμφισβήτητα.

Ο Κωσταντής, βέβαια, θα δικαιολογήσει την εμφάνισή του λέγοντας πως είναι άρρωστος από καιρό, γι’ αυτό κι έχει χάσει τα μαλλιά του.

Η ολοκληρωτική αποκάλυψη για το γεγονός ότι ο Κωσταντής ήταν πεθαμένος κι είχε επανέλθει στον κόσμο των ζωντανών, θα έρθει όταν τα δυο αδέλφια φτάσουν κοντά στην εκκλησία. Εκεί ο Κωσταντής θα εξαφανιστεί και η Αρετή θα ακούσει το χώμα να βουίζει και την πλάκα του τάφου να βροντά. Είναι πια προφανές πως ο Κωσταντής επέστρεψε στον τάφο του και πως είχε επανέλθει κοντά στους ζωντανούς μόνο και μόνο για να φέρει την Αρετή στο σπίτι τους.

Το τραγούδι κινείται ανάμεσα σε δυο κόσμους: τον κόσμο του πραγματικού και τον κόσμο του φανταστικού. Να βρείτε πώς συνυφαίνονται οι δυο αυτοί κόσμοι, αφού επισημάνετε τα σχετικά χωρία.

Το αρχικό μέσο για τη συνύφανση των δύο κόσμων είναι ο όρκος του Κωσταντή, που βάζει τον ουρανό κριτή και τους Αγίους μάρτυρες, πως ό,τι κι αν συμβεί, ακόμη κι αν έρθει θάνατος στην οικογένεια, εκείνος θα πάει να φέρει την Αρετή από τα ξένα.

Αμέσως μετά, έχουμε τις κατάρες της μητέρας, η οποία απαιτεί από τον Κωσταντή να τηρήσει την υπόσχεσή του και να της φέρει πίσω την κόρη της:

«Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε,

οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!

το τάξιμο που μου ‘ταξες, πότε θα μου το κάμεις;

Τον ουρανό ‘βαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,

αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις».

·   Η κατάρα της μητέρας, θέτει σε κίνηση μια υπερφυσική κατάσταση, κατά την οποία ο Κωσταντής αναγκάζεται να βγει από τον τάφο του και να επιστρέψει στον κόσμο των ζωντανών, προκειμένου να τηρήσει την υπόσχεση που είχε δώσει στη μητέρα του:

«Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα,

η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.»

·       Η επιστροφή του Κωσταντή από τον κάτω κόσμο, σηματοδοτεί το πέρασμα της ιστορίας στον κόσμο του φανταστικού, όπου η φυσική τάξη των πραγμάτων διαταράσσεται. Πλέον, καθετί απρόσμενο και υπερφυσικό, μοιάζει πιθανό, μιας κι έχει ανατραπεί η ισορροπία της πραγματικότητας.

«Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ’ άστρο χαλινάρι

και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει.»

·         Ο νεκρός Κωσταντής εμφανίζεται να υπερβαίνει την πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας για άλογό του ένα σύννεφο και το φως του αστεριού για χαλινάρι. Η υπερφυσική επιστροφή του νεκρού στον κόσμο των ζωντανών καθιστά δυνατό καθετί που μέχρι πρότινος θα έμοιαζε υπερβολικό. Η φύση, έτσι, εμφανίζεται να υποτάσσεται στον Κωσταντή, που για χάρη της μητέρας του, καταπάτησε κάθε φυσικό νόμο.

«Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!»

·         Τα λόγια που ακούγονται από τα πουλιά, έρχονται να τονίσουν το αφύσικο της παρουσίας του Κωσταντή, της παρουσίας δηλαδή ενός νεκρού που κινείται μαζί με τους ζωντανούς. Τα πουλιά παύουν να κελαηδούν και αποκτούν πλέον ανθρώπινη ομιλία, στοιχείο που συνάδει με την υπέρβαση της πραγματικότητας που συντελέστηκε με την έξοδο του Κωσταντή από τον τάφο του.

Με την παρουσία του νεκρού Κωσταντή και με τις ομιλίες των πουλιών που εκφράζουν εμφατικά το θαυμαστό και συνάμα αφύσικο γεγονός της επιστροφής του Κωσταντή, ο κόσμος της πραγματικότητας διαπλέκεται με τον κόσμο της φαντασίας, όπου δεν υπάρχουν πια όρια και οτιδήποτε, όσο απίστευτο κι αν φαίνεται μπορεί να συμβεί.

Η φυσική τάξη θα αποκατασταθεί μόνο με την εκπλήρωση της υπόσχεσης του Κωσταντή και το γύρισμά του στον τάφο:

«Βαριά χτυπά τ’ αλόγου του κι απ’ εμπροστά της χάθη.

Κι ακούει την πλάκα και βροντά, το χώμα και βοΐζει.»

Από τα στοιχεία του τραγουδιού να βρείτε μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των παραλογών, ως προς το θέμα και τη μορφολογία.

Οι παραλογές είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια με ιδιαίτερο γνώρισμα το παραμυθικό στοιχείο.

·         Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, σε σύγκριση με άλλα δημοτικά τραγούδια, μπορεί να θεωρηθεί πολύστιχο, μιας και ξεπερνά σε έκταση τα παραδοσιακά ιστορικά και κλέφτικα τραγούδια.

·         Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, έχει εμφανή αφηγηματικό χαρακτήρα, καθώς όλα τα γεγονότα μας δίνονται από κάποιον αφηγητή. Μάλιστα, στους τρίτους πρώτους χρόνους διαπιστώνουμε ότι ο αφηγητής απευθύνει το λόγο στη μητέρα κι αμέσως μετά συνεχίζει την αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο, ως παντογνώστης αφηγητής, αποστασιοποιημένος και χωρίς συμμετοχή στα διαδραματιζόμενα.

·         Ως προς το περιεχόμενο παρατηρούμε ότι το τραγούδι καταπιάνεται με τις δραματικές περιπέτειες της ζωής (το ξεκλήρισμα μιας ολόκληρης οικογένειας, από αρρώστιες κι από αβάσταχτο συναισθηματικό πόνο). Επίσης, η επάνοδος του νεκρού Κωσταντή στον κόσμο των ζωντανών και η αναφορά στο σύννεφο που το χρησιμοποιεί ως άλογο, όπως και τα πουλιά που μιλούν με ανθρώπινη ομιλία, καθιστούν έντονο το παραμυθικό στοιχείο.

Ο τρόπος που καλούσαν το νεκρό να βγει από τον τάφο για να βοηθήσει σε μια δύσκολη κατάσταση είναι γνωστός ως «ανακάλεμα». Διαβάστε από τη μετάφραση του Ι. Γρυπάρη τους στίχους του Αισχύλου (Πέρσες, 628-680). Βρίσκετε ομοιότητες με τους στίχους 22-29 του τραγουδιού μας;

Σεβαστή βασίλισσα των Περσών

στέλνε λοιπόν και συ τις χοές σου

στα βασίλεια του Άδη απ’ τη γη

κι εμείς θα ζητήσουμε με ύμνους

να σταθούν βοηθοί μας.

Μακάριοι εσείς θεοί του κάτω κόσμου

ανεβάστε ξανά την ψυχή του στο φως

γιατί αυτός, που ξέρει απ’ όλους καλύτερα

μπορεί να βρει στα βάσανά μας γιατρικό,

αυτός μόνο το τέλος μπορεί να μας πει.

Άραγε με ακούει ο μακαρισμένος

ο ισόθεος βασιλιάς

που σε γλώσσα γνώριμη, περσική,

τον φωνάζουν με κλάματα και μοιρολόγια

και με θλιβερά ξεφωνητά; 

Όσο μπορώ ψηλότερα θα διαλαλήσω

τη μαύρη συμφορά που μας βρήκε.

Άραγε μ’ ακούει βαθιά μες απ’ τον τάφο του;

Αλλά, εσύ, Γη,

και σεις οι άλλοι άρχοντες των νεκρών,

αφήστε από τα βασίλειά σας ν’ ανέβει στο φως

η μακαρισμένη, περήφανη ψυχή

ο Θεός των Περσών που γεννήθηκε στα Σούσα.

Στείλτε τον επάνω αυτόν

που όμοιό του ως τώρα δεν έχει σκεπάσει

το χώμα της Περσίας.

Πόσο πολύ αγαπητός είναι ο άντρας

πόσο πολύ αγαπητός ο τάφος

που σκεπάζει μια τόσο αγαπημένη ψυχή.

Αιδωνέα, στείλε τον ν’ ανέβει σε μας

στείλε τον έξω στο φως, Αιδωνέα, τον Δαρείο,

τον ασύγκριτο βασιλιά μας.

Γιατί εκείνος ποτέ δεν πήγαινε

να καταστρέψει το στρατό του

σε άδικες πολεμικές συγκρούσεις.

Όταν οι Πέρσες μαθαίνουν για την ήττα του Ξέρξη στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.) συγκλονίζονται. Τότε η μητέρα του Ξέρξη Άτοσσα μαζί με τους γέροντες της πόλης, προσφέρουν χοές στον τάφο του Δαρείου, του πατέρα του Ξέρξη, και ζητούν τη βοήθειά του. Οι γέροντες, μάλιστα, παρακαλούν τους θεούς του κάτω κόσμου να τους στείλουν πίσω τον Δαρείο γιατί είναι ο μόνος που μπορεί πραγματικά να τους βοηθήσει στη μεγάλη συμφορά που αντιμετωπίζουν. Ως αποτέλεσμα της ικεσίας, θα εμφανιστεί το φάσμα του Δαρείου και θα τους ενημερώσει πως οι θεοί τιμώρησαν τον Ξέρξη για την αλαζονεία του και θα τους προειδοποιήσει ότι πρέπει να σταματήσουν τον πόλεμο ενάντια στους Έλληνες.

Τόσο το ανακάλεμα του Κωσταντή, όσο και το ανακάλεμα του Δαρείου, γίνονται μετά από μια μεγάλη συμφορά, που καθιστά την παρουσία τους αναγκαία. Η μητέρα χάνει και τους εννιά της γιους και δεν έχει πια τρόπο να δει ξανά τη μοναδική της κόρη, ενώ οι Πέρσες έρχονται αντιμέτωποι με μια συντριπτική ήττα και δεν ξέρουν τι πρέπει να κάνουν.

Ο τρόπος, βέβαια, που γίνεται το ανακάλεμα στα δύο κείμενα διαφέρει. Στην περίπτωση του Κωσταντή, η μητέρα του τον καταριέται και απαιτεί από αυτόν να τηρήσει την υπόσχεσή του, τον όρκο που είχε δώσει ότι θα της φέρει πίσω την Αρετή. Ενώ, στην τραγωδία του Αισχύλου, οι Πέρσες προβαίνουν σε μια ικεσία απέναντι στους θεούς του κάτω κόσμου.

Ο Κωσταντής, επίσης, είχε δώσει βαρύ όρκο στη μητέρα του και τελικά δεν τον πραγματοποίησε, γεγονός που τον καθιστά υπόλογο απέναντί της. Ενώ, ο βασιλιάς Δαρείος δεν έχει κάποια αντίστοιχη δέσμευση απέναντι στον λαό του, γι’ αυτό και οι γέροντες ικετεύουν για την επιστροφή του.   

Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί πως στο τραγούδι του νεκρού αδελφού, το ανακάλεμα του Κωσταντή γίνεται μόνο από τη μητέρα του, μιας και είναι η μόνη που έχει απομείνει ζωντανή. Ενώ, στην τραγωδία του Αισχύλου, η ικεσία για την επιστροφή του Δαρείου γίνεται, από τους γέροντες της πόλης, για λογαριασμό ενός ολόκληρου έθνους. 

Ο μύθος του τραγουδιού αυτού συναντάται σε αντίστοιχα δημοτικά τραγούδια κι άλλων Βαλκανικών χωρών, στοιχείο που υποδηλώνει την ευρύτατη διάδοσή του. Το αλβανικό δημοτικό τραγούδι «Κωσταντής και Δοκίνα» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Κωσταντής και Δοκίνα

Ανήμερα το Μέγα Πάσχα

σφάξαν βόδι στο χωριό,

πήγα πήρα μιαν οκά,

το’ ριξα στον τέντζερη.

Βγήκα μέχρι την αυλή,

για να φέρω κούτσουρα,

να σου, ήρθε ένα στοιχειό

κι έπεσε στον τέντζερη

και φαρμάκωσε τους γιους μου,

εννιά γιους κι εννιά νυφάδες,

κι οι εννιά με τα μωρά τους.

Μου αδειάσαν εννιά κούνιες,

μου καήκαν εννιά προίκες,

εννιά όπλα βουβαθήκαν.

Κωσταντή, κακό ν’ ακούσεις

που την πάντρεψες στα ξένα

τη Δοκίνα μας, αλάργα,

πέρα από τρία βουνά.

Ανήμερα το Μέγα Πάσχα

η Δοκίνα χόρευε.

Ο Κωσταντής βγήκε απ’ τον τάφο,

άλογό του έγιν’ η πέτρα,

και το χώμα σέλα του,

τρέχοντας πάει στη Δοκίνα.

- Καλώς ήρθες, αδερφέ μου.

Αν μου ήρθες για καλό,

να ντυθώ σαν γερακίνα,

κι αν μου ήρθες για κακό,

να ντυθώ σαν καλογριά.

- Έλα, αδερφή, ως είσαι.

Στ’ άλογο την ανεβάζει,

τα πουλιά στο δρόμο λέγαν:

- Τσιλιβίου, βίου, βίου

ίσως νά ‘ναι ο αγέρας.

- Είδατε; Δεν είδατε;

περπατάει λευκή πουλάδα,

η ζωντανή με τον νεκρό.

Φτάσανε στην εκκλησία:

- Πήγαινε εσύ, Δοκίνα,

εγώ πάω στο άγιο βήμα,

το ‘χω εκεί το σπίτι μου.

Πήγε χτύπησε την πόρτα:

- Ποιος να είναι που χτυπάει;

Μήπως μια κακιά γυναίκα,

μήπως η ίδια η χολέρα,

που μου πήρε τα παιδιά μου;

- Μάνα, άνοιξε την πόρτα,

η μοναχοκόρη σου είμαι.

- Και ποιος σ’ έφερε, Δοκίνα;

- Μ’ έφερε ο Κωνσταντίνος.

- Τι μου λες, ο Κωνσταντίνος,

τρία χρόνια μες στο χώμα

και δεν έλιωσε ακόμα;

Στο κατώφλι η μια κι η άλλη

σπάσαν σαν κρασιού φιάλη.

Χοστέβα (Αργυρόκαστρο) [Μετάφραση: Ανδρέας Ζαρμπαλάς

Διδακτικό σενάριο
ΠΗΓΗ http://sploumi.blogspot.com/2013/11/v-behaviorurldefaultvmlo.html

Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών για την Αξιοποίηση και Εφαρμογή των Τ.Π.Ε.
 στη Διδακτική Πράξη
ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Β΄ ΕΠΙΠΕΔΟΥ
 ΚΛΑΔΟΥ ΠΕ02 ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ

«ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ»
Διδακτικό Σενάριο για τη Νεοελληνική Λογοτεχνία της Α΄ Λυκείου



Επιμορφούμενη: ΠΛΟΥΜΗ ΣΟΦΙΑ
Κέντρο Στήριξης Επιμόρφωσης (Κ.Σ.Ε.) 4Ο ΣΕΚ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 2013-2014

1. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Τίτλος: Τα φύλα στη λογοτεχνία-Του νεκρού αδελφού
Δημιουργός: Πλούμη Σοφία
Γνωστικό αντικείμενο: Νεοελληνική Λογοτεχνία
Διδακτική ενότητα: Τα φύλα στη λογοτεχνία
Τάξη: Α΄ Λυκείου
Χρονική διάρκεια: 3 διδακτικές ώρες, από τις οποίες η μία στο Σχολικό Εργαστήριο.
Προϋποθέσεις υλοποίησης: Διαθέσιμο Σχολικό Εργαστήριο, εξοικείωση εκπαιδευτικού/
μαθητών και μαθητριών με τις νέες Τεχνολογίες, με τον ομαδοσυνεργατικό τρόπο
 διδασκαλίας,
 ευελιξία στο ωρολόγιο πρόγραμμα.
Εργαλεία
Διδακτικό εγχειρίδιο
Φύλλα εργασίας σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή
Διαδίκτυο, Φυλλομετρητής
Επεξεργαστής κειμένου
Λογισμικό προβολής παρουσίασης
Εργαλεία web 2.0: εννοιολογικός χάρτης https://bubbl.us/, συννεφόλεξοhttp://www.wordle.net/

2. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Το διδακτικό σενάριο προσεγγίζει τη γνωστή παραλογή «Του νεκρού αδελφού» με την οπτική του
 ζητήματος των φύλων (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα, η κοινωνική θέση των γυναικών, οι ρόλοι
 των φύλων) σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα σπουδών για τη Λογοτεχνία της Α΄ Λυκείου, αξιοποιώ
ντας παράλληλα τις ΤΠΕ και την ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας.

3. ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Το διδακτικό σενάριο επιλέχθηκε κυρίως με το κριτήριο ότι το ζήτημα των φύλων μέσα από τη λογο
τεχνία αποτελεί ένα ενδιαφέρον θέμα για τους μαθητές και τις μαθήτριες, καθώς σχετίζεται με ζη
τήματα που απασχολούν τους/τις εφήβους κατά την περίοδο της εφηβείας. Εξάλλου, από το ίδιο
το πρόγραμμα σπουδών για τη Λογοτεχνία της Α΄ Λυκείου προτείνεται η αξιοποίηση των ΤΠΕ
 για τις ποικίλες δυνατότητες που προσφέρουν κατά τη μαθησιακή διαδικασία, όπως και η εργα
σία σε ομάδες, που καλλιεργεί τη συνεργασία, ενθαρρύνει την ανάδειξη προσωπικών ενδιαφε
ρόντων και προωθεί την ενεργό συμμετοχή των μαθητών/μαθητριών στην εκπαιδευτική διαδικασία.
ΣΤΟΧΟΙ
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Επιδιώκεται οι μαθητές/μαθήτριες:
να συνειδητοποιήσουν την ιστορικότητα του κειμένου, δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή του
 με το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε.
να κατανοήσουν ότι το θέμα των φύλων στο λογοτεχνικό κείμενο σχετίζεται με και εμπεριέχει πολλά
 άλλα θέματα: τη σχέση μητέρας-κόρης, αδερφού-αδερφής, μητέρας-γιου, το θέμα του γάμου και της
 οικογένειας.
να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων καθορίζονται από το ιστορικό, κοινωνικό,
 πολιτισμικό πλαίσιο.
να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λογοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων
του φύλου.
να κατανοήσουν ότι το λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να αναπαράγει, να τροποποιεί ή να ανατρέπει
κοινωνικά στερεότυπα.
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Επιδιώκεται οι μαθητές/μαθήτριες:
να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργατικής μάθησης και να καλλιεργήσουν πνεύμα συλλογικής δη
μιουργίας με την ανταλλαγή και σύνθεση διαφορετικών αντιλήψεων και απόψεων.
να οικοδομήσουν τη γνώση αναλαμβάνοντας ενεργητικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία.
να εξοικειωθούν με τη διερευνητική - ανακαλυπτική μάθηση.
να αναλάβουν πρωτοβουλίες/να αυτενεργήσουν.
να οξύνουν την κριτική τους ικανότητα και να αναπτύξουν τη φαντασία τους.

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ
Επιδιώκεται οι μαθητές/μαθήτριες:
να εξοικειωθούν με τη χρήση του διαδικτύου ως περιβάλλοντος μάθησης, καλλιεργώντας δεξιότητες
ψηφιακού γραμματισμού.
να ασκηθούν στην κριτική αναζήτηση πληροφοριών από επιλεγμένους δικτυακούς τόπους.
να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες του επεξεργαστή κειμένου για τη συνεργατική παραγωγή κειμένων.
να ασκηθούν στη δημιουργία παρουσιάσεων.
να έρθουν σε επαφή με τις εφαρμογές Web 2.0 (εννοιολογικός χάρτης, σύννεφο λέξεων), που θα τους
 βοηθήσουν να ανακαλύψουν και να εμπεδώσουν τη νέα γνώση.
4. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Το διδακτικό σενάριο στηρίζεται στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και τη διερευνητική-ανακαλυ
πτική μάθηση, ενώ ενσωματώνει δημιουργικά τη χρήση των ΤΠΕ, μέσω των οποίων επιχειρεί
ται να δημιουργηθεί ένα ανοικτό περιβάλλον μάθησης, που θα προσφέρει ποικίλες εμπειρίες στους
 μαθητές και στις μαθήτριες.
Το μοντέλο διδασκαλίας που υιοθετείται είναι μαθητοκεντρικό, ώστε οι μαθητές και οι μαθή
τριες να ενεργοποιούνται κατά τη μαθησιακή διαδικασία, να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και να οικο
δομούν συλλογικά τη νέα γνώση, ενώ η διδάσκουσα αναλαμβάνει το ρόλο της συντονίστριας,
καθοδηγήτριας, εμψυχώτριας των συλλογικών προσπαθειών των μαθητών/μαθητριών.
ΠΟΡΕΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ
Για την πραγματοποίηση του διδακτικού σεναρίου προτείνεται να διατεθούν τρεις (3) διδακτικές
ώρες, από τις οποίες η μία στο Σχολικό Εργαστήριο. Οι φάσεις εξέλιξης της δραστηριότητας είναι
τρεις: κατά την Α΄ Φάση (1 ώρα στη σχολική τάξη) οι μαθητές και οι μαθήτριες εισάγονται στο θέμα
 και χωρίζονται σε ομάδες, κατά τη Β΄ Φάση (1 ώρα στο Σχολικό Εργαστήριο) οι μαθητές/μαθή
τριες υλοποιούν τις δραστηριότητες των φύλλων εργασίας που τους έχουν δοθεί και κατά την
 Γ΄ Φάση (1 ώρα στη σχολική τάξη) παρουσιάζουν στην ολομέλεια τις συλλογικές εργασίες τους.

ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ
Πριν την υλοποίηση του διδακτικού σεναρίου κρίνεται σκόπιμο να έχει προηγηθεί η εξοικείωση των
 μαθητών/μαθητριών τόσο με το θέμα των φύλων όσο και με την εργασία σε ομάδες. Για το
 λόγο αυτό, έχουν γίνει σχετικές δραστηριότητες στο στάδιο «Πριν από την ανάγνωση», σύμφωνα
με το πρόγραμμα σπουδών για τη Λογοτεχνία της Α΄ Λυκείου (4 διδακτικές ώρες). Κατά το στά
διο αυτό, δίνονται κίνητρα στους μαθητές/μαθήτριες για την ανάγνωση, «χτίζονται οι γέφυρες» μετα
ξύ του κειμένου και των μαθητών/μαθητριών, επιστρατεύονται τα προσωπικά τους βιώματα, οι
προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες, ενώ αναλαμβάνουν συνεργατικές δραστηριότητες. Σύμφωνα
 με τα παραπάνω, δόθηκαν στους μαθητές/μαθήτριες κείμενα μικρά λογοτεχνικά, πληροφοριακά,
δημοσιογραφικά που προσεγγίζουν το ζήτημα των φύλων από διάφορες οπτικές. Ακολούθησε
 συζήτηση πάνω στα κείμενα και στη συνέχεια οι μαθητές και οι μαθήτριες ανέλαβαν να κάνουν
 ομαδικές δραστηριότητες σχετικές με το ζήτημα των φύλων.

Α΄ Φάση (1 ώρα στη σχολική τάξη)
Κατά τη φάση αυτή οι μαθητές/μαθήτριες με τα κείμενα που έχουν μελετήσει και τις δραστηριότη
τες που έχουν αναλάβει έχουν ήδη εξοικειωθεί με έννοιες και ζητήματα που σχετίζονται με το θέμα
 των φύλων. Ως αφόρμηση γίνεται συζήτηση στην τάξη με ερωτήσεις για τις κοινωνικές προκατα
λήψεις/τα στερεότυπα για τα δύο φύλα που έχουμε διαπιστώσει ότι επιβιώνουν και αναπαράγο
νται και σήμερα. Ακολουθεί η ανάγνωση του δημοτικού τραγουδιού «Του νεκρού αδελφού» και
 γλωσσική εξομάλυνση από τη διδάσκουσα. Στη συνέχεια οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να
 αναγνωρίσουν τα βασικά θέματα/τις βασικές ιδέες που προκύπτουν από το κείμενο. Οι απαντήσεις
 τους γράφονται στον πίνακα και με την καθοδήγηση της διδάσκουσας ομαδοποιούνται. Βασικά θέμα
τα του κειμένου είναι: 1) η μοίρα της γυναίκας 2) ο γάμος 3) η ξενιτιά 4) η οικογένεια 5) ο όρκος.
Στη συνέχεια οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να επιλέξουν το θέμα του κειμένου που θεωρούν
ως πιο σημαντικό/κυρίαρχο στο κείμενο. Με βάση τις απαντήσεις τους οι μαθητές/μαθήτριες χωρί
ζονται σε 5 ομάδες (23 μαθητές/τριες, 2 ομάδες των 4 και 3 ομάδες των 5 ατόμων). Η διδάσκουσα εξη
γεί στους μαθητές/μαθήτριες ότι κάθε ομάδα θα αναλάβει μία ξεχωριστή αποστολή με βάση το θέμα
που επέλεξε με αντίστοιχο φύλλο εργασίας. Οι δραστηριότητες θα πραγματοποιηθούν την επόμε
νη διδακτική ώρα στο Σχολικό Εργαστήριο. Οι ομάδες που δημιουργούνται είναι: 1) η μοίρα της γυ
ναίκας: οι Ιστορικοί 2) ο γάμος: οι Λαογράφοι 3) η ξενιτιά: οι Συγγραφείς 4) η οικογένεια: οι
 Κοινωνιο
λόγοι 5) ο όρκος: οι Ψυχολόγοι.
Ακολουθεί συζήτηση για τα κριτήρια με τα οποία οι μαθητές και οι μαθήτριες θα αξιολογηθούν.
Αποφασίζεται ότι τα κριτήρια αυτά θα είναι: α) το περιεχόμενο/η οργάνωση της εργασίας
β) η έκφραση γ) η παρουσίαση δ) η συνεργασία της ομάδας.
Β΄ Φάση (1 ώρα στο Σχολικό Εργαστήριο)

Οι μαθητές και οι μαθήτριες, που έχουν ήδη χωριστεί σε ομάδες, λαμβάνουν θέση στους υπολογι
στές του Σχολικού Εργαστηρίου. Η διδάσκουσα τους μοιράζει φωτοτυπίες με τα φύλλα εργασίας της
 ομάδας τους και τους εξηγεί ότι θα βρουν στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή τους αρχείο
word με το ίδιο φύλλο εργασίας σε ηλεκτρονική μορφή. Τους προτρέπει επίσης, αφού ανοίξουν το
 αρχείο, να δημιουργήσουν στην επιφάνεια εργασίας ένα φάκελο με το όνομα της ομάδας τους,
όπου θα αποθηκεύουν το υλικό που συλλέγουν και επεξεργάζονται. Μετά τις διευκρινίσεις, οι μαθη
τές και οι μαθήτριες ακολουθούν τις οδηγίες του φύλλου εργασίας και ασχολούνται με τις δρα
στηριότητες της ομάδας τους. Περιηγούνται στους σχετικούς ιστότοπους, μελετούν, αξιολογούν,
επεξεργάζονται τις αντίστοιχες πληροφορίες και συνθέτουν συνεργατικά τις εργασίες τους σε ηλεκ
τρονικά περιβάλλοντα. Οι ρόλοι των μαθητών/μαθητριών σε κάθε ομάδα μπορούν να εναλλάσσο
νται, ενώ η διδάσκουσα παρεμβαίνει διακριτικά για να δίνει διευκρινίσεις και να εξομαλύνει τυχόν
δυσκολίες. Στο τέλος της ώρας, κάθε ομάδα αποθηκεύει την εργασία της στο φάκελο που έχει δημιουρ
γήσει και την εκτυπώνει.

Γ΄ Φάση (1 ώρα στη σχολική τάξη)
Οι μαθητές και οι μαθήτριες κάθε ομάδας έχουν ολοκληρώσει τις δραστηριότητες των φύλλων εργα
σίας. Παρουσιάζουν στη σχολική τάξη τα αποτελέσματα των εργασιών τους, ενώ ακολουθεί
 συζήτηση στην ολομέλεια και απολογισμός της όλης διαδικασίας. Οι μαθητές και οι μαθήτριες εν
θαρρύνονται να εκφράσουν τις απόψεις τους τόσο για το περιεχόμενο της εργασίας τους όσο και
για την εμπειρία της εργασίας σε ομάδες, ενώ η διδάσκουσα επιχειρεί μία σύνθεση των απόψεων
με έμφαση στα κοινά σημεία που αναδείχθηκαν από τις εργασίες όλων των ομάδων.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Η αξιολόγηση είναι διαμορφωτική στην Α΄ και Β΄ Φάση και τελική στη Γ΄ Φάση. Αφορά στα
 κριτήρια για τα οποία έχει γίνει συζήτηση κατά την Α΄ Φάση. Στην Γ΄ Φάση (βλέπε παραπάνω) επι
χειρείται κριτικός αναστοχασμός της όλης διαδικασίας με έμφαση στα θετικά σημεία της διαδι
κασίας και στην ανάδειξη των συνδέσεων μεταξύ των ομάδων.
5. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Οι Ιστορικοί
Αποστολή μας είναι να αντλήσουμε πληροφορίες για τη κοινωνική θέση των γυναικών την εποχή
που δημιουργήθηκε το τραγούδι «Του νεκρού αδερφού» (9ος αιώνας), ώστε να κατανοήσουμε το
 ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο του κειμένου και τον κοινωνικό ρόλο της Αρετής.
Επισκεπτόμαστε τις διευθύνσεις http:
//83.212.104.204/EKBMM/Page?name=meleti&lang=gr&id=7&level=1,http://www.imma.edu.gr/
macher/hm/hm_main.php?el/D2.5.html και συγκεντρώνουμε πληροφορίες για τις γυναίκες στη βυζα
ντινή κοινωνία .
Έμφαση δίνουμε στους άξονες: συμμετοχή των γυναικών στην απόφαση του γάμου, ο ρόλος του
 πατέρα, ηλικία γάμου για τα δύο φύλα, γυναίκες και μόρφωση, γυναίκες και εργασία.
Συγκρίνουμε τις πληροφορίες που συγκεντρώσαμε με το τραγούδι «Του νεκρού αδερφού»: τι
 ισχύει από όσα διαβάσαμε για την Αρετή; Γράφουμε τα συμπεράσματά μας σε ένα αρχείο word.

Οι Λαογράφοι
Αποστολή μας είναι να αναζητήσουμε πληροφορίες για το θεσμό του προξενιού και το εθιμοτυπικό
 του.
Επισκεπτόμαστε τις διευθύνσειςhttp://www.andritsainamuseum.gr/gr/location.html,http://
mariakosioni
.blogspot.gr
/search/label/%CE%A4%CE%BF%20%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%BE%CE%B5%CE%
BD%
CE%B9%CF%8C%20%282%29.
Δημιουργούμε σε ένα αρχείο power point μία παρουσίαση διαφανειών με πληροφορίες για το θε
σμό του προξενιού. Εμπλουτίζουμε την παρουσίασή μας με εικόνες, μουσική, βίντεο, υπερσυν
δέσεις που μπορούμε να επιλέξουμε από τις παρακάτω σελίδες:
  http://www.youtube.com/watch?v=QYBMWHYSy7Q,
http://www.youtube.com/watch?v=TosVpso02QU,http://www.youtube.com/watch?v=npbz
CJhMAQQ ή μέσω της μηχανής αναζήτησης google.

Οι Συγγραφείς
Αποστολή μας είναι να καταγράψουμε τις σκέψεις-τα συναισθήματα-τους προβληματισμούς
 της Αρετής σε μία σελίδα του ημερολογίου της.
Επισκεπτόμαστε τη διεύθυνσηhttp://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSB105
/438/2912,11425/, διαβάζουμε διάφορες ημερολογιακές σελίδες και καταλήγουμε σε κάποια συμπε
ράσματα σχετικά με τη μορφή/το περιεχόμενο ενός ημερολογίου.
Υποθέτουμε ότι ζούμε στην εποχή και στην οικογένεια του τραγουδιού «Του νεκρού αδερφού».
Ύστερα από τη διχογνωμία στο οικογενειακό συμβούλιο και την επικράτηση της άποψης του Κων
σταντή, η Αρετή έχει αποχωριστεί την οικογένειά της κι έχει παντρευτεί «πολύ μακριά στα ξένα»,
χωρίς να μαθαίνει νέα της μάνας ή των αδελφών της.
Γράφουμε σε ένα αρχείο word μία σελίδα από το ημερολόγιο της Αρετής. Καταγράφουμε τις σκέ
ψεις-τα συναισθήματά της για τις επιλογές που καθόρισαν τη μοίρα της, αλλά και τις ανησυχίες-
τους προβληματισμούς της στην καινούρια της ζωή.
Οι Κοινωνιολόγοι
Αποστολή μας είναι να διερευνήσουμε τη μορφή και τα χαρακτηριστικά της πατριαρχικής οικογέ
νειας.
Επισκεπτόμαστε τις διευθύνσειςhttps://sites.google.com/site/stmessinis/ArxikiSelida/
morphes-synchrones-oikogeneias, http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C109/67/540,
1953/.
Συγκεντρώνουμε πληροφορίες για τη μορφή της πατριαρχικής οικογένειας (ποια πρόσωπα περιλαμβά
νει;), τους ρόλους των μελών της (ποιοι οι ρόλοι των ανδρών/των γυναικών;), τις λειτουργίες της
(ποιες ανάγκες καλύπτει;) και στη διεύθυνση https://bubbl.us/ δημιουργούμε έναν εννοιολογικό χάρτη
για την πατριαρχική οικογένεια.

Οι Ψυχολόγοι
Αποστολή μας είναι να περιγράψουμε το χαρακτήρα του Κωνσταντή σε σχέση με τον κοινωνικό του
 ρόλο ως άνδρα και τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν.
Δίνουμε έμφαση στους παρακάτω άξονες, που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα το χαρα
κτήρα/τις ενέργειες του ήρωα σε σχέση και με τον κοινωνικό του ρόλο: Ποια η θέση του Κωνστα
ντή στην οικογένεια; Ποιες αξίες καθορίζουν τη στάση του υπέρ του γάμου της Αρετής; Αποτελούν
 η σχέση του με την Αρετή και το φύλο του παράγοντες που καθορίζουν τη στάση του; Ποια η σημα
σία του να τηρήσει το λόγο του;
Επισκεπτόμαστε τη διεύθυνση http://www.wordle.net/ και δημιουργούμε νέφη λέξεων με τα
χαρακτηριστικά που αποδίδουμε στον Κωνσταντή.
6. ΚΡΙΤΙΚΗ

Η κυριότερη αδυναμία στην υλοποίηση του σεναρίου ήταν η υλικοτεχνική υποδομή, δηλαδή
 οι
ελλείψεις στο Σχολικό Εργαστήριο και τα τεχνικά προβλήματα που δεν ήταν εύκολο να
ξεπεραστούν.
Η αρχική αντίδραση των μαθητών και μαθητριών ήταν η έκπληξη και η αμηχανία μπροστά
στον
 πρωτόγνωρο τρόπο διδασκαλίας, καθώς δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία εργασίας σε
 ομάδες.
Χαρακτηριστικά σχολίασαν «θα παίξουμε μουσικές καρέκλες;» και «θα κάνουμε group
 therapy;»
 όταν τους ζητήθηκε να καθίσουν σε διάταξη κύκλου, ώστε να παρουσιάσουν στην ολομέλεια
 τα
 αποτελέσματα των εργασιών τους. Ωστόσο η αρχική ανασφάλεια ξεπεράστηκε, ακόμα
και απρόθυμοι μαθητές/μαθήτριες ενεργοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, έδειξαν
 ενδια
φέρον, ανέλαβαν ευθύνες, σε κά
ποιες περιπτώσεις εντυπωσίασαν με τη δημιουργικότητα/τη φαντασία τους, ενώ κατά τη
 φάση
της
 συζήτησης στην ολομέλεια της τάξης τόσο η διδάσκουσα όσο και οι μαθητές/μαθήτριες εντυπω
σιά
στηκαν από τις συνδέσεις/τα κοινά σημεία που προέκυπταν μεταξύ των ομάδων, αν και οι εργα
σίες
τους ήταν διαφορετικές.
Γενικότερα, με αυτόν τον τρόπο διδασκαλίας η μαθησιακή διαδικασία έγινε περισσότερο ευχάρι
στη
 και λιγότερο στείρα και όλοι οι μαθητές και οι μαθήτριες μπόρεσαν να διαμορφώσουν άποψη
και
 να προβληματιστούν πάνω στο ζήτημα των φύλων.
7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κουτσογιάννης Δ., Τεχνολογίες της Πληροφορικής και Επικοινωνίας και διδασκαλία της ελληνι
κής
 γλώσσας: Από το εκπαιδευτικό λογισμικό στον κριτικό τεχνογραμματισμό στο Δημαράκη
Ε.,
 και Κυ
νηγός Χρ., Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα, σ.393- 420, Καστανιώτης, Αθήνα,
 2002.
Ματσαγγούρας, Η. (2006) Η σχολική τάξη, Αθήνα: εκδόσεις Γρηγόρη.
Ματσαγγούρας Γ.Η., Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Γρηγόρης, Αθήνα
, 2000.
Ματσαγγούρας, Η. (1998) Στρατηγικές διδασκαλίας, Αθήνα: Gütenberg.
Μικρόπουλος, Α. (2011) «Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση», Βασικό Επιμορφωτικό
Υλικό,
Τόμος Α, Γενικό Μέρος, Αθήνα: ΜΠΕ.
Τοδούλου-Πολέμη, Μ. (2011) Διαμορφώνοντας πυξίδα για την αξιοποίηση του άξονα
«σχέσεις
και ομάδα» στο διδακτικό σχέδιο, Αθήνα: ΜΠΕ.
Χριστόπουλος, Δ.& Ε. Πατσιατζή 2012. Νεοελληνική λογοτεχνία. Α΄ Λυκείου. Προτάσεις
διδασκα
λίας. Αθήνα: Πατάκης.

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ
http://83.212.104.204/EKBMM/Page?name=meleti&lang=gr&id=7&level=1
http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.5.html
http://www.andritsainamuseum.gr/gr/location.html
http://mariakosioni.blogspot.gr/search/label/%CE%A4%CE%BF%20%CF%80%CF%81%
CE%BF%
CE%BE%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CF%8C%20%282%29
http://www.youtube.com/watch?v=QYBMWHYSy7Q
http://www.youtube.com/watch?v=TosVpso02QU
http://www.youtube.com/watch?v=npbzCJhMAQQ
http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSB105/438/2912,11425/
https://sites.google.com/site/stmessinis/ArxikiSelida/morphes-synchrones-oikogeneiashttp://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-
C109/67/540,1953/

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/kotsiele/ss-39982979

Του νεκρού αδελφού-φύλλο εργασίας

ΠΗΓΗ http://aei-didaskomeni.blogspot.com/2016/10/blog-post.html

« ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ»

Φύλλο εργασίας

1.                   Μελετήστε και σχολιάστε τον ομόθεμο πίνακα λαϊκής τέχνης: α) Τι αναπαριστά η εικόνα και σε ποιους στίχους της παραλογής παραπέμπει; β) Είναι επιτυχημένη η αναπαράσταση των στίχων αυτών;

2.                   Να εντοπίσετε στο ποίημα βασικά χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών (ΚΝΛ Α’Λ., σ.18-19).

3.                   Να εντοπίσετε στο ποίημα βασικά χαρακτηριστικά των παραλογών. (ΚΝΛ Α΄Λ., σ.20).

4.                   Ποια είναι τα πρόσωπα του ποιήματος και ποιες οι μεταξύ τους σχέσεις; Σε ποιους χώρους εκτυλίσσεται η δράση;

5.                   Τι φανερώνει η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο (α) για τον τύπο της οικογένειας και (β) για τις αντιλήψεις των μελών της οικογένειας την εποχή που θεωρείται ότι δημιουργήθηκε το τραγούδι (πριν τον 9^ο μ.Χ αι.). Ισχύει κάτι ανάλογο στην εποχή μας;

6.                   Ποια είναι η θέση του Κωνσταντή ως αδερφού; Ποια ευθύνη φαίνεται πως έχει; Ποια συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε για τις υποχρεώσεις του αδελφού απέναντι στην ανύπαντρη αδελφή την εποχή που θεωρείται ότι δημιουργήθηκε το τραγούδι (πριν τον 9^ο μ.Χ αι.). Ισχύει κάτι ανάλογο στην εποχή μας;

7.                   Ποια είναι τα συναισθήματα της μάνας απέναντι στην κόρη της, όπως διαφαίνονται στην αρχή και το τέλος του τραγουδιού; Με ποιους τρόπους δηλώνονται;

8.                   Ποια είναι η περιπέτεια (= ξαφνική μεταβολή των γεγονότων) που συμβαίνει στο τραγούδι; Ποιός είναι ο ρόλος του όρκου στην εξέλιξη της πλοκής;

9.                   Το τραγούδι κινείται ανάμεσα σε δυο κόσμους, τον κόσμο του πραγματικού και τον κόσμο του φανταστικού. Να βρείτε πώς συνυφαίνονται οι δυο αυτοί κόσμοι, αφού επισημάνετε τα σχετικά χωρία.

10.               Στο ποίημα χρησιμοποιείται στους 3 πρώτους στίχους το β΄ενικό πρόσωπο, ενώ στη συνέχεια η αφήγηση γίνεται στο γ’ενικό. Τι εξυπηρετεί η χρήση καθενός από αυτά τα  γραμματικά πρόσωπα;

11.               Στο ποίημα έχουμε αφηγηματικό κενό, επιτάχυνση και επιβράδυνση[1] της αφήγησης. Να εντοπίσετε τα αντίστοιχα σημεία και να αναφέρετε την σκοπιμότητά τους.

Ασκήσεις προέκτασης

1.                   Να αφηγηθείτε το περιεχόμενο των στίχων 1-81 από την οπτική γωνία της Αρετούσας, σα να πρόκειται για σελίδα ημερολογίου. (Η αφήγησή σας θα μπορούσε να κλείνει με τη φράση «Όταν την άκουσα να ρωτά με τόσο πόνο ποιος χτυπούσε την πόρτα, της φώναξα ότι ήμουν εγώ, η πολυαγαπημένη της κόρη και περίμενα με λαχτάρα να μου ανοίξει».

2.                   Από τον ακόλουθο δικτυακό τόπο http://www.youtube.com/watch?v=g8jsl34ddII παρακολουθήστε το βίντεο και απαντήστε τεκμηριωμένα στις παρακάτω ερωτήσεις: α) Ποια η αισθητική της αναπαράστασης που είδατε; Μοντέρνα ή παραδοσιακή; β) Εκτιμάτε ότι αποδίδει το «κλίμα» του δημοτικού μας τραγουδιού;

3.                   Αφού ακούσετε μελοποιημένη την παραλογή στην παρακάτω διεύθυνση:http://www.youtube.com/watch?v=xYLuxy5cdcA&feature=related απαντήστε τεκμηριωμένα  στις ακόλουθες ερωτήσεις: α) Σας άρεσε η μουσική επένδυση του πρώτου μέρους του τραγουδιού; β) Νομίζετε ότι είναι «πιο κοντά» στην εποχή που γράφτηκε το τραγούδι ή στη δική μας;

---

[1] Για τους όρους συμβουλευτείτε  τα Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων,( λήμμα χρόνος αφηγηματικός) και Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου (ενότητα αφήγηση, σ. 239)

ΠΗΓΗ https://www.scribd.com/document/173844524/%CE%A6%CF%8D%CE%BB%CE%BB%CE%BF-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%A4%CE%BF%CF%85-%CE%BD%CE%B5%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%8D-%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CE%BB%CF%86%CE%BF%CF%8D

1

ο

ΓΕΛ ΚΑΛΥΒΙΩΝΑ΄ ΤΑΞΗ

Θεματική ενότητα: Τα φύλα στη λογοτεχνία

Κείμενο:

Του νεκρού αδελφού

Φύλλο εργασίαςα.

 Το τραγούδι είναι παραλογή και έχει αφηγηματικό χαρακτήρα. Να τοαποδώσετε σε πεζό λόγο.

β.

Ποιά σκηνή σας εντυπωσίασε ή σας συγκίνησε και γιατί;---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.

Πώς παρουσιάζονται στην παραλογή οι οικογενειακές σχέσεις;

2.

Ποιές αντιλήψεις εκφράζονται για τον ρόλο των δύο φύλων;

3.

Ποιά είναι η περιπέτεια (= ξαφνική μεταβολή των γεγονότων) πουσυμβαίνει στο τραγούδι;

4.

Ποιός είναι ο ρόλος του όρκου στην εξέλιξη τηςπλοκής;

5.

Να μελετήσετε τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών και να ταεντοπίσετε με αναφορές στο τραγούδι.

6.

Να εντοπίσετε τις αφηγηματικές τεχνικές, να σχολιάσετε τη γλώσσα καιτη μορφή του τραγουδιού και να ερμηνεύσετε το στοιχείο τηςτραγικότητας – τραγικής ειρωνείας.

Επιμέλεια: Δημήτριος Πάλλας

1