Οι κύριοι όροι της πρότασης (υποκείμενο, κατηγόρημα)

Στους κύριους όρους της πρότασης ανήκουν το:

• Υποκείμενο: είναι αυτό για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση, είναι αυτό που ενεργεί, που παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Mπορεί να είναι:
• ουσιαστικό
• αντωνυμία
• κάθε λέξη ή ομάδα λέξεων
• απαρέμφατο (στα απρόσωπα ή τριτοπρόσωπα ρήματα)
• ολόκληρη πρόταση
                 
• Κατηγόρημα, είναι το ρήμα της πρότασης και εκείνες οι λέξεις που συνοδεύουν το ρήμα. Mπορεί να πάρει τις μορφές:
• ρήμα αμετάβατο 

  		κατηγόρημα
  	Υποκείμενο	ρήμα
  	Ὁ Σωκράτης	εἶπε.

• ρήμα συνδετικό + απλό κατηγορόυμενο
  (Ρήματα συνδετικά είναι τα: εἰμί, υπάρχω, τυγχάνω, διατελῶ, γίγνομαι, καθίσταμαι, αποβαίνω, εκβαίνω, ἔφυν, πέφυκα, αἱροῦμαι, εκλέγομαι, διορίζομαι, καλοῦμαι, ονομάζομαι, προσαγορεύομαι κ.ά)

ΠΡΟΣΟΧΗ:

1) Το επιρρηματικό και το προληπτικό κατηγορούμενο καθώς και η γενική κατηγορηματική θεωρούνται επιρρηματικοί προσδιορισμοί.

2) Το κατηγορούμενο πάντα σε ονομαστική.

• ρήμα μεταβατικό + αντικείμενο
  

  		κατηγόρημα
  	Υποκείμενο	μεταβατικό ρήμα	αντικείμενο
  	Ὁ Σωκράτης	διδάσκει	τὴν ἀρετήν.

  
                                 + αντικείμενα
  

  		κατηγόρημα
  	Υποκείμενο	μεταβατικό ρήμα	αντικείμενο	αντικείμενο
  	Ὁ Σωκράτης	διδάσκει	τῷ μαθητῇ	τὴν ἀρετήν.

  
                                 + αντικ. + κατ/μενο του αντικειμένου
  

  		κατηγόρημα
  	Υποκείμενο	μεταβατικό ρήμα	αντικείμενο	κατηγορούμενο του αντικειμένου
  	Ὁ Σωκράτης	νομίζει	τὴν ἀρετήν	διδακτήν.

  
                                 + κατ/μενο του υποκειμένου
  

  		κατηγόρημα
  	Υποκείμενο	συνδετικό ρήμα	κατηγορούμενο του υποκειμένου
  	Ὁ Σωκράτης	ἦν	σοφός.

  
  Υπάρχουν ρήματα που συντάσσονται με δύο αιτιατικές, εκ των οποίων η μία είναι αντικείμενο και η άλλη κατηγορούμενο του αντικειμένου (μπορεί να είναι και προληπτ. ή επιρρηματικό).

Είδη κατηγορουμένου:
• Απλό
  Το κατηγορούμενο το συσχετίζουμε πάντα με το υποκείμενο που προσδιορίζει, επισημαίνοντας το συνδετικό ρήμα (π.χ. Ῥόδος ἐστί νῆσος).
• Επιρρηματικό (ισοδυναμεί με επίρρημα τόπου, χρόνου, τρόπου, σειράς, σκοπού)
  Συνήθη επιρρηματικά: ἄκων, ἑκών, πρῶτος, τριταῖος, πρότερος κ.ά
  (π.χ. Ὁ ἄγγελος ἀφίκετο τριταῖος, Αἱ νῆες ἔπλευσαν βοηθοί, Ἑζόμεθα ἐφέστιοι)
• Με ρήματα που συνήθως σημαίνουν κίνηση
• Το κατηγορούμενο παίρνει τη σημασία επιρρήματος
• Προληπτικό:
• Με ρήματα που σημαίνουν εξέλιξη (αὐξάνομαι, τρέφομαι, ρέω, πνέω κ.α.).
• Εκφράζεται μια ιδιότητα που δεν την έχει αποκτήσει ακόμα το υποκείμενο (την προλαμβάνει).
  (π.χ. Ὁ Ἀσωπός ποταμός ἐρρύη μέγας. Ὁ ἄνεμος ἐκπνεῖ μέγας)
• Γενική κατηγορηματική
  Όταν το κατηγορούμενο είναι ουσιαστικό, συχνά δεν βρίσκεται στην ονομαστική- σύμφωνα με τον κανόνα- αλλά σε γενική πτώση.
  
  Τα είδη της γενικής κατηγορηματικής:

1. γεν. κατηγορηματική κτητική                 π.χ. Ἡ ἡγεμονία ἐστί τῆς πόλεως.
2. γεν. κατηγορηματική διαιρετική                    Σόλων τῶν ἑπτά σοφῶν ἐκλήθη.
3. γεν. κατηγορηματική της ύλης                        Ο στέφανος ἐστί χρυσοῦ.
4. γεν. κατηγορηματική της ιδιότητας                Πολλοί ἦσαν τῆς αὐτῆς γνώμης.
5. γεν. κατηγορηματική της αξίας                       Ὁ σῖτος ἦν ταλάντου.

       
Ποιοι είναι τελικά οι κύριοι όροι της πρότασης;

Συμπερασματικά, οι κύριοι όροι της πρότασης είναι:

• το υποκείμενο
• το ρήμα
• το κατηγορούμενο ή το αντικείμενο

Μια πρόταση αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους;
Φυσικά και όχι. Εκτός από τους κύριους όρους μπορεί να έχει και άλλες λέξεις,
π.χ. Ἡ πόλις ἡμῶν ἐτίμα τότε τοὺς ἀγαθούς.
Αν αναζητήσουμε τους κύριους όρους θα δούμε ότι είναι:
ἐτίμα = ρήμα || ἡ πόλις, υποκείμενο || τοὺς ἀγαθούς = αντικείμενο.
Μας μένουν άγνωστες δύο λέξεις (ἡμῶν, τότε), οι οποίες ονομάζονται προσδιορισμοί.
    

Συμπέρασμα
Μια πρόταση μπορεί να αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους (υποκείμενο, ρήμα, κατηγορούμενο ή αντικείμενο), μπορεί όμως να έχει καιπροσδιορισμούς. Η πρόταση που αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους ονομάζεται απλή, ενώ η πρόταση που περιλαμβάνει και κάποιο προσδιορισμό ονομάζεται επαυξημένη

   
ΠΗΓΗ

   

1. ΑΣΚΗΣΗ

Να επιλέξετε το σωστό είδος του κατηγορουμένου σε καθεμιά από τις επόμενες προτάσεις.

1. Οὗτοι ἱκανοί τέρπειν ἡμᾶς φαίνονται

α. επιρρ. κατηγ. του τρόπου                                        γ. απλό κατηγορούμενο
β. προληπτικό κατηγ.                                                  δ. επιρρ. κατηγ. του σκοπού

2.  Ἀνήγοντο καί οἱ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Χίου πελάγιοι

α. απλό κατηγορ.                                                         γ. επιρρ. κατηγ. του τόπου
β. προληπτικό κατηγ.                                                  δ. επιρρ. κατηγ. του τρόπου

3.  Ἕνα τινά ἀεί ὁ δῆμος εἴωθεν καί τρέφειν μέγαν

α. προληπτικό κατηγ.                                                  β. επιρρ. κατηγ. του τρόπου
γ. επιρρ. κατηγ. του σκοπού                                        δ. απλό κατηγ. του τρόπου

4. Ξέρξης ἐστίν ὁ καταστρεψάμενος τήν Θετταλίαν

α. προληπτικό κατηγ.                                                  β. επιρρ. κατηγ. του σκοπού
γ. απλό κατηγ.                                                             δ. απλό κατηγ. του χρόνου

5. Κρίτων ὄρθριος εἰς τήν τοῦ διδασκάλου οἰκίαν ἀφίκετο

α. απλό κατηγ.                                                             β. επιρρ. κατηγ. του χρόνου
γ. προληπτικό κατηγ.                                                   δ. επιρρ. κατηγ. του τρόπου

6. Ἀφίγμεθα βοηθοί μέν ὑμῖν, τιμωροί δέ τῶν βαρβάρων

α. προληπτικό κατηγ.                                                  β. επιρρ. κατηγ. του τρόπου
γ. απλό κατηγορούμενο                                              δ. επιρρ. κατηγ. του σκοπού

7. Πάντες δέ ἄνθρωποι πειθομένους νομιοῦσιν ὑμᾶς ὁσιωτάτους καί δικαιοτάτους εἶναι τῶν Ἑλλήνων

α. Απλό κατηγ.                                                            β. επιρρ. κατηγ. του τρόπου
γ. προληπτικό κατηγορούμενο                                    δ. επιρρ. κατηγ. του σκοπού

8. Ἔστι δ’ οὐδέν ἄλλο ἤ λόγοι τά παρ’ ἐμοῦ λεγόμενα

α. επιρρ. κατηγ. του τρόπου                                        β. προληπτικό κατηγ.
γ. επιρρ. κατηγ. του σκοπού                                        δ. απλό κατηγορ.

9. Ὁ στρατηγός ἔταξε τούς πελταστάς ἐσχάτους

α. επιρρ. κατηγ. του τρόπου                                        β. απλό κατηγορούμενο
γ. επιρρ. κατηγ. της τάξης                                           δ. προληπτικό κατηγ.

10. Οἰκονόμου ἀγαθοῦ ἐστίν εὖ ποιεῖν τόν ἑαυτοῦ οἶκον

α. απλό κατηγορούμενο                                              β. προληπτικό κατηγ.
γ. επιρρ. κατηγ.                                                           δ. απλό κατηγορούμενο

2. ΑΣΚΗΣΗ
Να σημειώσετε την ένδειξη Σωστό ή Λάθος (Σ ή Λ) δίπλα στην απάντηση και στην περίπτωση λάθους να δώσετε τη σωστή συντακτικά εκδοχή.
1. Ἡ ἡγεμονία ἐστί τῆς πόλεως                                             [γενική της ιδιότητας]
2. Ἑρμοκράτης ἦν τῶν στρατιωτῶν                                      [γενική κτητική]
3. Ἡ γέφυρα ἐγένετο λίθων                                                   [γενική της αξίας]
4. Ἐνταῦθα ὑπῆρχε οἶνος πέντε ἐτῶν                                    [γενική της ιδιότητας]
5. Κίμων ἦν γένους παλαιοῦ καί εὐκλεοῦς                            [γενική διαιρετική]
6. Σόλων ἦν τῶν ἑπτά σοφῶν                                                [γενική κτητική]
7. Ἡ Λακεδαίμων τῆς Πελοποννήσου ἐστι                           [γενική κτητική]
8. Οὗτος ὁ ἀγρός πεντήκοντα μνῶν ἐστι                               [γενική της αξίας]
9. Ἦν δέ οὗτος τῶν ἀμφί Μίλητον στρατευσάντων             [γενική διαιρετική]
ΠΗΓΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ