ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - ΕΝΟΤΗΤΑ 11

ΠΗΓΗ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C106/502/3268,13333/ Λεπτομέρεια ανάγλυφης πλάκας από το μνημείο των Νηρηίδων με παράσταση μάχης Ελλήνων και Περσών.  Το μνημείο των Νηρηίδων, ένα από τα σπουδαιότερα ταφικά μνημεία της Λυκίας, είναι έργο Ελλήνων τεχνιτ ών για λογαριασμό άγνωστου τοπικού ηγεμόνα (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο). Επικίνδυνες συμμαχίες Α. Κείμενο Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησιλάου εναντίον των Περσών (396 -394 π.Χ.) ο Πέρσης σατράπης Φαρνάβαζος σε συνάντησή του με τους Έλληνες στρατιωτικούς  ηγέτες διαμαρτύρεται, γιατί δέχεται επίθεση από ανθρώπους με τους οποίους είχε συνεργαστεί παλαιό τερα και τους θεωρούσε φίλους.    Ὦ Ἀγησίλαε καὶ πάντες οἱ παρόντες Λακεδαιμόνιοι, ἐγὼ ὑμῖν, ὅτε τοῖς Ἀθηναίοις ἐπολεμεῖτε, φίλος καὶ σύμμαχος ἐγενό μην, καὶ τὸ μὲν ναυτικὸν τὸ ὑμέτερον χρήματα παρέχων ἰσχυρὸν ἐποίουν, ἐν δὲ τῇ γῇ αὐτὸς ἀπὸ τοῦ ἵππου μαχόμενος  μεθ’ ὑμῶν εἰς τὴν θάλατταν κατεδίωκον τοὺς πολεμίους. Kαὶ διπλοῦν ὥσπερ Τισσαφέρνους οὐδὲν πώποτέ μου οὔτε ποιή σαντος οὔτ’ εἰπόντος πρὸς ὑμᾶς ἔχοιτ’ ἂν κατηγορῆσαι. Τοιοῦτος δὲ γενόμενος νῦν οὕτω διάκειμαι ὑφ’ ὑμῶν ὡς οὐδὲ  δεῖπνον ἔχω ἐν τῇ ἐμαυτοῦ χώρᾳ, εἰ μή τι ᾧν ἂν ὑμεῖς λίπητε συλλέξομαι, ὥσπερ τὰ θηρία. Ἃ δέ μοι ὁ πατὴρ καὶ οἰκήματα  καλὰ καὶ παραδείσους καὶ δένδρων καὶ θηρίων μεστοὺς κατέλιπεν, ἐφ’ οἷς ηὐφραινόμην, ταῦτα πάντα ὁρῶ τὰ  μὲν κατακεκομμένα, τὰ δὲ κατακεκαυμένα. Εἰ οὖν ἐγὼ μὴ γιγνώσκω μήτε τὰ ὅσια μήτε τὰ δίκαια, ὑμεῖς δὲ διδάξατέ με  ὅπως ταῦτ’ ἐστὶν ἀνδρῶν ἐπισταμένων χάριτας ἀποδιδόναι. Ξενο φῶ ν, Ἑλληνικά 4.1.32-33 Γλωσσικά σχόλια αὐτός, αὐτή, αὐτό ο ίδιος ὁ διπλοῦς, ἡ διπλῆ, τὸ διπλοῦν (εδώ) διπρόσωπος, δόλιος διπλοῦν... οὐδὲν πώποτέ μου οὔτε ποιήσαντος οὔτ’ εἰπόντος πρὸς ὑμᾶς ἔχοιτ’ ἂν κατηγορῆσαι δε θα μπορούσατε ίσως να μου κατα λογίσετε ούτε ότι έκανα ούτε ότι είπα ως τώρα σε εσάς κάτι δόλιο τοιοῦτος γενόμενος ενώ (σας) συμπεριφέρθηκα κατά τέτοιον τρόπο οὕτω διάκειμαι ὑφ’ ὑμῶν... ὡς εσείς μου συμπεριφέρεστε έτσι..., ώστε εἰ μή εκτός εάν λείπω, καταλείπω εγκαταλείπω, αφήνω πίσω (πβ. ν.ε.: λοιπός, υπόλοιπο, λειψός) ὁ παράδεισος κήπος, κατάφυτη έκταση αναψυχής Περσών αξιωματούχων ὁ μεστός, ἡ μεστή, τὸ μεστόν γεμάτος (πβ. ν.ε.: μεστώνω, κατάμεστος) τὰ μέν... τὰ δέ άλλα... και άλλα κατακόπτω καταστρέφω (πβ. ν.ε.: αποκοπή, κοπτήρας) κατακεκαυμένα (μτχ. παρακ. ρ. κατακαίομαι) κατακαμένα διδάσκω διδάσκω, εξηγώ ἐπίσταμαι γνωρίζω (πβ. ν.ε.: επιστήμη, επιστήμονας) ὅπως ταῦτ’ ἐστὶν ἀνδρῶν ἐπισταμένων χάριτας ἀποδιδόναι (απαρ. ενεστ. ρ. ἀποδίδωμι) πώς άνδρες που γνωρίζουν να ανταποδίδουν την ευεργεσία προβαίνουν σ’ αυτές τις πράξεις Ερμηνευτικά σχόλια ὅτε τοῖς Ἀθηναίοις ἐπολεμεῖτε: Ο Φαρνάβαζος αναφέρεται στη βοήθεια –σε χρήμα και εξο πλισμό– που πρόσφεραν οι Πέρσες στους Λακεδαιμονίους κατά τον Πελοποννησιακό πόλε μο. Η βοήθεια αυτή αφενός αντιστάθμισε την υπεροχή των Αθηναίων στη θάλασσα, αφετΕ ρου έδωσε στους Πέρσες τη δυνατότητα να παρέμβουν στα ελληνικά πράγματα λίγες δεκαετίες μετά την ανεπιτυ χή προσπάθειά τους να κατακτήσουν την Ελλάδα. Τισσαφέρνους: Ο Τισσαφέρνης, Πέρσης σατράπης της Λυδίας και της Καρίας κατά την τελευταία φάση του  Πελοποννησιακού πολέμου, προσπάθησε να μειώσει τις πιθανότητες νίκης των Σπαρτιατών περιορίζοντας την περσική βοή θεια προς αυτούς, επειδή φοβόταν ότι, αν οι Σπαρτιάτες νικούσαν τους Αθηναίους, θα προσπαθούσαν να ελευθερώσουν κα τόπιν τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας από τους Πέρσες. Όταν αργότερα ο βασιλιάς των Περσών αποφάσισε να ενισχύσει φανερά τους Σπαρτιάτες, αντικατέστησε τον Τισσαφέρνη και διόρισε σατράπη της Λυδίας τον Κύρο τον Νεότερο.  Στην ασταθή και, κατά τους Σπαρτιάτες, ανέντιμη συμπεριφορά του Τισσαφέρνη ο Φαρνάβαζος αντιπαραθέτει τη δική του συνεπή φιλία. παραδείσους: Περσικής καταγωγής λέξη που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ξενοφώντα. Αναφέρεται στις  περιφραγμένες κατάφυτες εκτάσεις αναψυχής που διατηρούσαν οι Πέρσες βασιλείς και αξιωματούχοι, όπου φιλοξε νούνταν και άγρια ζώα που χρησίμευαν ως θηράματα. Ήδη κατά την πρώιμη Ελληνιστική εποχή η λέξη παίρνει τη σημασία του κήπου, τόσο κυριολεκτικά, όσο και μεταφορικά για τον χαρακτηρισμό του Κήπου της Εδέμ.   Ερωτήσεις Ο Φαρνάβαζος βρίσκεται σε δύσκολη θέση μετά την επίθεση των ελληνικών δυνάμεων και επικαλείται τις προηγούμε νες υπηρεσίες του προς τους Σπαρτιάτες. Ποιους στόχους εξυπηρετεί αυτή η επίκληση; Σε ποια κατάσταση έχει περιέλθει ο Φαρνάβαζος σύμφωνα με το κείμενο; Ποια απορία τού προξενεί η κατάσταση αυ τή και πώς τη διατυπώνει; Στον Ἐπιτάφιο του Περικλή που παραθέτει στην Ἱστορία του ο Θουκυδίδης (2.40.4-5) διαβάζουμε: «Και είναι πιο  σταθερός φίλος ο ευεργέτης, γιατί, μέσω της εύνοιας που του δείχνει, επιδιώκει να παραμένει η οφειλή της ευγνωμο σύνης του ευεργετημένου· αντίθετα, ο ευεργετημένος είναι μάλλον απρόθυμος, γιατί γνωρίζει ότι θα ανταποδώσει  την ευεργεσία όχι για να του χρωστούν ευγνωμοσύνη αλλά για να εξοφλήσει το χρέος». Πιστεύετε ότι η παρατήρη ση του ιστορικού βρίσκει εφαρμογή στην περίπτωση του Φαρνάβαζου; Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά    Να γράψετε από δύο ομόρριζες των ρημάτων κατακόπτω, μάχομαι, λέγω λέξεις (απλές ή σύνθετες) της  α.ε. Για καθεμία από τις λέξεις που σας δίνονται να βρείτε ετυμολογικά συγγενείς ρηματικούς τύπους από  το κείμενο της Ενότητας.   καῦμα  σύλλογος   γηγενής διάγνωσις  παρουσία   ἐλλιπής κατάσχεσις   ὁρατός  ἐπιστητόν     ἔπος ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... Χρησιμοποιώντας τις λέξεις του κειμένου ἵππος, πατὴρ και φίλος ως α΄ ή ως β΄συνθετικό, να σχηματίσε τε με καθεμία δύο σύνθετες λέξεις της α.ε. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των ομόρριζων του ουσιαστικού θὴρ λέξεων της α.ε. στον πίνα κα που ακολουθεί: πρόσωπο που ενεργεί ενέργεια αποτέλεσμα ενέργειας υποκοριστικό ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ὁ θηρευ-.......... ἡ θήρευ-......... τὸ θήρα-............ τὸ θήρευ-........... τὸ θηρ-........... Να κατατάξετε τα ομόρριζα του θὴρ επίθετα της α.ε. θηρατέος, θηρατικός, θήρειος, θηρευτικὸς  στην κατηγορία που ανήκουν: ρηματικά επίθετα επίθετα παρά γωγα από ο νόμα τα ΕΠΙΘΕΤΑ Γ. Σύνταξη Οι επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις (μέρος β') 1. Υποθετικές Εκφράζουν μια προϋπόθεση (υπόθεση) που πρέπει να ισχύει, ώστε να ισχύει και η –κύρια συνήθως– πρόταση την οποία  προσδιορίζουν (απόδοση). Η δευτερεύουσα υποθετική πρόταση μαζί με την κύρια πρόταση συναποτελούν έναν υποθε τικό λόγο. Εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν. Εκφέρονται με οριστική (εισαγωγή εἰ), ευκτική (εισαγωγή εἰ) και υποτακτική (εισαγωγή ἐάν, ἄν, ἤν). π.χ. Εἰ εἰσὶ βωμοί, εἰσὶ καὶ θεοί. Φῶς εἰ μὴ εἴχομεν, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν. Ἐὰν ἐμὲ ἀποκτείνητε, βλάψετε ὑμᾶς αὐτούς. Ἢν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν. Εἴ τίς σε διδάξειε, βελτίων ἂν γένοιο. Εἴ τινα λάβοιεν τῶν ἐχθρῶν, ἀπέκτεινον. Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της προϋπόθεσης στην πρόταση εξάρτησής τους. 2. Χρονικές Δηλώνουν τον χρόνο κατά τον οποίο συμβαίνει η πράξη της προσδιοριζόμενης πρότασης. Ανάλογα με τη χρονική σχέση των  δύο προτάσεων δηλώνεται: το προτερόχρονο (η πράξη που δηλώνει η χρονική πρόταση προηγείται χρονικά της πράξης που δηλώνει η προσδιο ριζόμενη πρόταση), το σύγχρονο (οι δύο πράξεις εξελίσσονται συγχρόνως) ή το υστερόχρονο (η πράξη που δηλώνει η χρονική πρόταση ακολουθεί χρονικά την πράξη που δηλώνει η προσδιο ρι ζόμενη πρόταση). Εισάγονται: με χρονικούς συνδέσμους (ὡς, ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι, ὅταν, ὁπόταν, ἐπειδάν, ἐπάν  κ.ά.) με χρονικά επιρρήματα (ὁσάκις, ὁποσάκις) με εμπρόθετες αναφορικές εκφράσεις (ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἀφ’ οὗ, ἀφ’ ὅτου κ.ά.). Εκφέρονται με τις ίδιες εγκλίσεις που εκφέρονται οι υποθετικές προτάσεις: Οριστική (πραγματικό γεγονός) π.χ. Ὅτε αὐτὴ ἡ μάχη ἐγίγνετο, Τισσαφέρνης ἐν Σάρδεσιν ἔτυχεν ὤν. Υποτακτική + αοριστολογικό ἄν (προσδοκώμενο ή αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον) π.χ. Αὐτοῦ διατρίψομεν, ἕως ἂν φῶς γένηται (δηλώνεται κάτι προσδοκώμενο). Ὅταν πλεῖστα ἔχῃ τις, τότε πλεῖστοι τούτῳ ἐπιβουλεύουσι (δηλώνεται κάτι αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρόν  και στο μέλλον). Ευκτική (αόριστη επανάληψη στο παρελθόν ή απλή σκέψη του λέγοντος) π.χ. Ὁπότε (= κάθε φορά που) θύοι Κρίτων, ἐκάλει Ἀρχέδημον (δηλώνεται κάτι αόριστα επαναλαμβανόμενο στο πα ρελθόν). Απαρέμφατο (εισάγονται με τον σύνδεσμο πρὶν και η κύρια πρόταση είναι συνήθως καταφατική) π.χ. Καὶ ἐπὶ τὸ ἄκρον ἀναβαίνει Χειρίσοφος, πρίν τινας αἰσθέσθαι (= πριν το αντιληφθούν) τῶν πολεμίων. Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου στην πρόταση εξάρτησής τους. 3. Αναφορικές Δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ή με αναφορικά επιρρήματα και προσδιορίζουν ως επιρ ρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας, του αποτελέσματος, του σκοπού και της προϋπόθεσης αντίστοιχα την πρόταση εξάρτη σής τους: Αναφορικές αιτιολογικές (δηλώνουν αιτία και εκφέρονται όπως οι απλές αιτιολογικές) π.χ. Τὴν μητέρα ἐμακάριζον, οἵων τέκνων ἔτυχεν (= επειδή της έτυχαν τέτοια παιδιά). Αναφορικές συμπερασματικές (δηλώνουν αποτέλεσμα και εκφέρονται όπως οι απλές συμπερασματικές) π.χ. Οὐδεὶς οὕτως ἀνόητός ἐστιν, ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρεῖται. Αναφορικές τελικές (δηλώνουν σκοπό και εκφέρονται κυρίως με οριστική μέλλοντα) π.χ. Δεῖ πρεσβείαν πέμπειν, ἥτις ταῦτ’ ἐρεῖ (= για να πει αυτά). Αναφορικές υποθετικές (δηλώνουν προϋπόθεση και εκφέρονται όπως οι απλές υποθετικές) π.χ. Ἃ μὴ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι (= αν δεν ξέρω κάτι, δεν πιστεύω ότι το ξέρω). Ασκήσεις Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, να χαρακτηρίσε τε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους. Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων: Ἐκέλευσε πορεύεσθαι ἡσύχως, ἕως ἄγγελος ἔλθοι. Εἰ μὴ ὑμεῖς ἤλθετε, ἐπορευόμεθα ἂν ἐπὶ βασιλέα. Τοιοῦτος ἦν οὗτος, οἷος μὴ βούλεσθαι οὐδένα ἀδικεῖν. Θαυμαστόν (= παράξενο πράγμα) ποιεῖς, ὃς ἡμῖν οὐδὲν δίδως. Ἔδοξε τῷ δήμῳ τριάκοντα ἄνδρας ἑλέσθαι, οἳ τοὺς πατρίους νόμους συγγράψουσι. Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να γράψετε τον σύνδεσμο εισαγωγής και την  έγκλιση εκφοράς των υποθετικών προτάσεων: Ἐάν τις φανερὸς γένηται κλέπτων ἢ λωποδυτῶν, τούτῳ θάνατός ἐστιν ἡ ζημία. Εἰ μὲν Σωκράτης ἐποίει τι φαῦλον, εἰκότως (= δικαιολογημένα) ἂν ἐδόκει πονηρὸς εἶναι. Εἰ ὑπολάβοιεν (= θεωρούσαν) ἀχάριστον περὶ τοὺς γονέας εἶναι, οὐδεὶς ἂν νομίσειέ σε ἀγαθὸν πολίτην. Ἢν ἐθέλωμεν ἀποθνῄσκειν ὑπὲρ τῶν δικαίων, εὐδοκιμήσομεν (= θα απολαμβάνουμε τη γενική εκτίμηση). Εἰ αἴσθοιτο καταλελειμμένα παιδάρια μικρὰ ἐμπόρων, ἃ πολλοὶ ἐπώλουν διὰ τὸ νομίζειν μὴ δύνασθαι ἂν  τρέφειν αὐτὰ (= επειδή νόμιζαν ότι δε θα μπορούσαν να τα αναθρέψουν), ἐπεμέλετο καὶ τούτων. Ἀλλ’ εἴ τι κἀγὼ τοῦ δέοντος σφοδρότερον εἴρηκα, μηδὲν τοῦτο λυπείτω σ’ ἔτι. Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές χρονικές προτάσεις: Ἐπειδὰν ἔλθωσιν, ἕξομεν (= θα έχουμε) τὰ ἐπιτήδεια. Ὅτε ἀκούοιτε τοὺς ἐν ἄστει τὴν αὐτὴν γνώμην ἔχοντας (= ότι ομονοούσαν), μικρὰς ἐλπίδας καθόδου  (= επι στροφής από την εξορία) εἴχετε.     Δεῖ δ’ ὑμᾶς ἐξηγεῖσθαι (= να δίνετε το παράδειγμα) τοῖς ἄλλοις συμμάχοις, ἕως ἂν οἱ ἐκ Λακεδαίμονος  ἥκω σιν (= να έρθουν), οὓς ἐγὼ ἔπεμψα χρήματα ἄξοντας (= για να φέρουν χρήματα). Oὐ καταβρέχεσθε, ὅταν βρέχῃ; Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις: Οἱ κύνες ὑλακτοῦσιν (= γαβγίζουν) ὃν ἂν μὴ γιγνώσκωσιν. Oὐδείς οὕτως ἀνοητός ἐστιν, ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρεῖται. Παῖδες δέ μοι οὔπω εἰσίν (= δεν έχω ακόμα παιδιά), οἵ με θεραπεύσουσιν (θεραπεύω = φροντίζω). Τῶν δὲ κατηγόρων θαυμάζω, οἳ ἀμελοῦντες τῶν οἰκείων τῶν ἀλλοτρίων ἐπιμέλονται (= φροντίζουν τις ξένες  υποθέσεις). Ἡ ἀβουλία ἀτυχία δοκεῖ εἶναι. Πλάτων, Κρατύλος 420 Η απερισκεψία φαίνεται πως είναι κακή τύχη. Αρχαία Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 11 (ασκήσεις σχολικού) ΠΗΓΗ https://latistor.blogspot.com/2015/05/11.html John Stortz Αρχαία Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 11 (ασκήσεις σχολικού) Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά 1. Να γράψετε από δύο ομόρριζες των ρημάτων κατακόπτω, μάχομαι, λέγω λέξεις (απλές ή σύνθετες) της α.ε. κατακόπτω: περικοπή, ἀκοπίαστος [ἀντικόπτω, ἀποκόπτω] μάχομαι: ἀμάχητος, διαμάχη [περιμάχητος, σύμμαχος, ἐπίμαχος, ἄμαχος] λέγω: λέξις, λογεῖον [λογικόν, λογισμός, ῥῆμα, ῥήτωρ] 2 Για καθεμία από τις λέξεις που σας δίνονται να βρείτε ετυμολογικά συγγενείς ρηματικούς τύπους από το κείμενο της Ενότητας. καῦμα: κατακεκαυμένα σύλλογος: συλλέξομαι γηγενής: γῇ διάγνωσις: γιγνώσκω παρουσία: παρόντες, ἐστὶν ἐλλιπής: λίπητε, κατέλιπεν κατάσχεσις: παρέχων, ἔχοιτ(ε), ἔχω, ὁρατός: ὁρῶ ἐπιστητόν: ἐπισταμένων ἔπος: εἰπόντος 3. Χρησιμοποιώντας τις λέξεις του κειμένου ἵππος, πατὴρ και φίλος ως α΄ ή ως β΄ συνθετικό, να σχηματίσετε με καθεμία δύο σύνθετες λέξεις της α.ε. ἵππος: ἱπποκόμος, ἱππήλατος, ἱπποδρομία πατὴρ: πατροπαράδοτος, πατρονόμος, πατροκτόνος, πατρωνύμιος φίλος: φιλοσοφέω -ῶ, φιλότεκνος, φιλότεχνος, φιλότιμος, φιλόφρων 4. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των ομόρριζων του ουσιαστικού θὴρ λέξεων της α.ε. στον πίνακα που ακολουθεί: πρόσωπο που ενεργεί: ὁ θηρευτής ενέργεια: ἡ θήρευσις αποτέλεσμα ενέργειας: τὸ θήραμα, τὸ θήρευμα υποκοριστικό: τὸ θηρίον ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ὁ θηρευτής ἡ θήρευσις τὸ θήραμα τὸ θήρευμα τὸ θηρίον 5. Να κατατάξετε τα ομόρριζα του θὴρ επίθετα της α.ε. θηρατέος, θηρατικός, θήρειος, θηρευτικὸς στην κατηγορία που ανήκουν: ρηματικά επίθετα: θηρατέος, θηρατικός επίθετα παράγωγα από ονόματα: θήρειος, θηρευτικὸς Γ. Σύνταξη Οι επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις (μέρος β') 1. Υποθετικές Εκφράζουν μια προϋπόθεση (υπόθεση) που πρέπει να ισχύει, ώστε να ισχύει και η –κύρια συνήθως– πρόταση την οποία προσδιορίζουν (απόδοση). Η δευτερεύουσα υποθετική πρόταση μαζί με την κύρια πρόταση συναποτελούν έναν υποθετικό λόγο. Εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν. Εκφέρονται με οριστική (εισαγωγή εἰ), ευκτική (εισαγωγή εἰ) και υποτακτική (εισαγωγή ἐάν, ἄν, ἤν). π.χ. Εἰ εἰσὶ βωμοί, εἰσὶ καὶ θεοί. Φῶς εἰ μὴ εἴχομεν, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν. Ἐὰν ἐμὲ ἀποκτείνητε, βλάψετε ὑμᾶς αὐτούς. Ἢν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν. Εἴ τίς σε διδάξειε, βελτίων ἂν γένοιο. Εἴ τινα λάβοιεν τῶν ἐχθρῶν, ἀπέκτεινον. Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της προϋπόθεσης στην πρόταση εξάρτησής τους. 2. Χρονικές Δηλώνουν τον χρόνο κατά τον οποίο συμβαίνει η πράξη της προσδιοριζόμενης πρότασης. Ανάλογα με τη χρονική σχέση των δύο προτάσεων δηλώνεται: i. το προτερόχρονο (η πράξη που δηλώνει η χρονική πρόταση προηγείται χρονικά της πράξης που δηλώνει η προσδιοριζόμενη πρόταση), ii. το σύγχρονο (οι δύο πράξεις εξελίσσονται συγχρόνως) ή iii. το υστερόχρονο (η πράξη που δηλώνει η χρονική πρόταση ακολουθεί χρονικά την πράξη που δηλώνει η προσδιοριζόμενη πρόταση). Εισάγονται: α. με χρονικούς συνδέσμους (ὡς, ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι, ὅταν, ὁπόταν, ἐπειδάν, ἐπάν κ.ά.) β. με χρονικά επιρρήματα (ὁσάκις, ὁποσάκις) γ. με εμπρόθετες αναφορικές εκφράσεις (ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἀφ’ οὗ, ἀφ’ ὅτου κ.ά.). Εκφέρονται με τις ίδιες εγκλίσεις που εκφέρονται οι υποθετικές προτάσεις: α. Οριστική (πραγματικό γεγονός) π.χ. Ὅτε αὐτὴ ἡ μάχη ἐγίγνετο, Τισσαφέρνης ἐν Σάρδεσιν ἔτυχεν ὤν. β. Υποτακτική + αοριστολογικό ἄν (προσδοκώμενο ή αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον) π.χ. Αὐτοῦ διατρίψομεν, ἕως ἂν φῶς γένηται (δηλώνεται κάτι προσδοκώμενο). Ὅταν πλεῖστα ἔχῃ τις, τότε πλεῖστοι τούτῳ ἐπιβουλεύουσι (δηλώνεται κάτι αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρόν και στο μέλλον). γ. Ευκτική (αόριστη επανάληψη στο παρελθόν ή απλή σκέψη του λέγοντος) π.χ. Ὁπότε (= κάθε φορά που) θύοι Κρίτων, ἐκάλει Ἀρχέδημον (δηλώνεται κάτι αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν). δ. Απαρέμφατο (εισάγονται με τον σύνδεσμο πρὶν και η κύρια πρόταση είναι συνήθως καταφατική) π.χ. Καὶ ἐπὶ τὸ ἄκρον ἀναβαίνει Χειρίσοφος, πρίν τινας αἰσθέσθαι (= πριν το αντιληφθούν) τῶν πολεμίων. Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου στην πρόταση εξάρτησής τους. 3. Αναφορικές Δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ή με αναφορικά επιρρήματα και προσδιορίζουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας, του αποτελέσματος, του σκοπού και της προϋπόθεσης αντίστοιχα την πρόταση εξάρτησής τους: α. Αναφορικές αιτιολογικές (δηλώνουν αιτία και εκφέρονται όπως οι απλές αιτιολογικές) π.χ. Τὴν μητέρα ἐμακάριζον, οἵων τέκνων ἔτυχεν (= επειδή της έτυχαν τέτοια παιδιά). β. Αναφορικές συμπερασματικές (δηλώνουν αποτέλεσμα και εκφέρονται όπως οι απλές συμπερασματικές) π.χ. Οὐδεὶς οὕτως ἀνόητός ἐστιν, ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρεῖται. γ. Αναφορικές τελικές (δηλώνουν σκοπό και εκφέρονται κυρίως με οριστική μέλλοντα) π.χ. Δεῖ πρεσβείαν πέμπειν, ἥτις ταῦτ’ ἐρεῖ (= για να πει αυτά). δ. Αναφορικές υποθετικές (δηλώνουν προϋπόθεση και εκφέρονται όπως οι απλές υποθετικές) π.χ. Ἃ μὴ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι (= αν δεν ξέρω κάτι, δεν πιστεύω ότι το ξέρω). Ασκήσεις 1. Στο κείμενο της Ενότητας να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, να χαρακτηρίσετε το είδος τους και να βρείτε τη συντακτική θέση τους. Ὦ Ἀγησίλαε καὶ πάντες οἱ παρόντες Λακεδαιμόνιοι, ἐγὼ ὑμῖν, ὅτε τοῖς Ἀθηναίοις ἐπολεμεῖτε, φίλος καὶ σύμμαχος ἐγενόμην, καὶ τὸ μὲν ναυτικὸν τὸ ὑμέτερον χρήματα παρέχων ἰσχυρὸν ἐποίουν, ἐν δὲ τῇ γῇ αὐτὸς ἀπὸ τοῦ ἵππου μαχόμενος μεθ’ ὑμῶν εἰς τὴν θάλατταν κατεδίωκον τοὺς πολεμίους. Kαὶ διπλοῦν ὥσπερ Τισσαφέρνους οὐδὲν πώποτέ μου οὔτε ποιήσαντος οὔτ’ εἰπόντος πρὸς ὑμᾶς ἔχοιτ’ ἂν κατηγορῆσαι. Τοιοῦτος δὲ γενόμενος νῦν οὕτω διάκειμαι ὑφ’ ὑμῶν ὡς οὐδὲ δεῖπνον ἔχω ἐν τῇἐμαυτοῦ χώρᾳ, εἰ μή τι ᾧν ἂν ὑμεῖς λίπητε συλλέξομαι, ὥσπερ τὰ θηρία. Ἃ δέ μοι ὁ πατὴρ καὶ οἰκήματα καλὰ καὶπαραδείσους καὶ δένδρων καὶ θηρίων μεστοὺς κατέλιπεν, ἐφ’ οἷς ηὐφραινόμην, ταῦτα πάντα ὁρῶ τὰ μὲν κατακεκομμένα, τὰδὲ κατακεκαυμένα. Εἰ οὖν ἐγὼ μὴ γιγνώσκω μήτε τὰ ὅσια μήτε τὰ δίκαια, ὑμεῖς δὲ διδάξατέ με ὅπως ταῦτ’ ἐστὶν ἀνδρῶνἐπισταμένων χάριτας ἀποδιδόναι. Ξενοφῶν, Ἑλληνικά 4.1.32-33 - ὅτε τοῖς Ἀθηναίοις ἐπολεμεῖτε: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα εξάρτησης ἐγενόμην. - ὡς οὐδὲ δεῖπνον ἔχω ἐν τῇ ἐμαυτοῦ χώρᾳ: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας (διάκειμαι). - εἰ μή τι συλλέξομαι: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στο ρήμα οὐδὲ ἔχω. - ᾧν ἂν ὑμεῖς λίπητε: Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική υποθετική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στο ρήμα συλλέξομαι. - ὥσπερ τὰ θηρία (συλλέγονται): Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική παραβολική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα συλλέξομαι. - Εἰ οὖν ἐγὼ μὴ γιγνώσκω μήτε τὰ ὅσια μήτε τὰ δίκαια: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στο ρήμα διδάξατε. 2. Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε το είδος των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων: α. Ἐκέλευσε πορεύεσθαι ἡσύχως, ἕως ἄγγελος ἔλθοι. Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. β. Εἰ μὴ ὑμεῖς ἤλθετε, ἐπορευόμεθα ἂν ἐπὶ βασιλέα. Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. γ. Τοιοῦτος ἦν οὗτος, οἷος μὴ βούλεσθαι οὐδένα ἀδικεῖν. Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική συμπερασματική πρόταση. δ. Θαυμαστόν (= παράξενο πράγμα) ποιεῖς, ὃς ἡμῖν οὐδὲν δίδως. Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική αιτιολογική πρόταση. ε. Ἔδοξε τῷ δήμῳ τριάκοντα ἄνδρας ἑλέσθαι, οἳ τοὺς πατρίους νόμους συγγράψουσι. Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική τελική πρόταση. 3. Στις παρακάτω περιόδους να χωρίσετε τις προτάσεις και να γράψετε τον σύνδεσμο εισαγωγής και την έγκλιση εκφοράς των υποθετικών προτάσεων: α. Ἐάν τις φανερὸς γένηται κλέπτων ἢ λωποδυτῶν, τούτῳ θάνατός ἐστιν ἡ ζημία. Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο ἐάν, και εκφέρεται με υποτακτική (γένηται). β. Εἰ μὲν Σωκράτης ἐποίει τι φαῦλον, εἰκότως (= δικαιολογημένα) ἂν ἐδόκει πονηρὸς εἶναι. Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο εἴ, και εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (ἐποίει). γ. Εἰ ὑπολάβοιεν (= θεωρούσαν) ἀχάριστον περὶ τοὺς γονέας εἶναι, οὐδεὶς ἂν νομίσειέ σε ἀγαθὸν πολίτην. Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο εἴ, και εκφέρεται με ευκτική (ὑπολάβοιεν). δ. Ἢν ἐθέλωμεν ἀποθνῄσκειν ὑπὲρ τῶν δικαίων, εὐδοκιμήσομεν (= θα απολαμβάνουμε τη γενική εκτίμηση). Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο ἤν, και εκφέρεται με υποτακτική (ἐθέλωμεν). ε. Εἰ αἴσθοιτο καταλελειμμένα παιδάρια μικρὰ ἐμπόρων, ἃ πολλοὶ ἐπώλουν διὰ τὸ νομίζειν μὴ δύνασθαι ἂν τρέφειν αὐτὰ (= επειδή νόμιζαν ότι δε θα μπορούσαν να τα αναθρέψουν), ἐπεμέλετο καὶ τούτων. Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο εἴ, και εκφέρεται με ευκτική επαναληπτική (αἴσθοιτο). ζ. Ἀλλ’ εἴ τι κἀγὼ τοῦ δέοντος σφοδρότερον εἴρηκα, μηδὲν τοῦτο λυπείτω σ’ ἔτι. Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο εἴ, και εκφέρεται με οριστική (εἴρηκα). 4. Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές χρονικές προτάσεις: α. Ἐπειδὰν ἔλθωσιν, ἕξομεν (= θα έχουμε) τὰ ἐπιτήδεια. Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονικοϋποθετική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ἐπειδὰν (ἐπειδή + αοριστολογικό ἂν), και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς σχηματίζεται λανθάνοντας υποθετικός λόγος, ο οποίος με απόδοση τον μέλλοντα της κύριας πρότασης δηλώνει το προσδοκώμενο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας (ἕξομεν), και εκφράζει το προτερόχρονο. β. Ὅτε ἀκούοιτε τοὺς ἐν ἄστει τὴν αὐτὴν γνώμην ἔχοντας (= ότι ομονοούσαν), μικρὰς ἐλπίδας καθόδου (= επιστροφής από την εξορία) εἴχετε. Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ὅτε και εκφέρεται με ευκτική επαναληπτική, για να δηλώσει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας εἴχετε, και εκφράζει το σύγχρονο σε σχέση με αυτό.   γ. Δεῖ δ’ ὑμᾶς ἐξηγεῖσθαι (= να δίνετε το παράδειγμα) τοῖς ἄλλοις συμμάχοις, ἕως ἂν οἱ ἐκ Λακεδαίμονος ἥκωσιν (= να έρθουν), οὓς ἐγὼ ἔπεμψα χρήματα ἄξοντας (= για να φέρουν χρήματα). Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονικοϋποθετική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ἕως και το αοριστολογικόἂν, και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς δηλώνει το προσδοκώμενο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο απαρέμφατο ἐξηγεῖσθαι, από το οποίο εξαρτάται, και δηλώνει το υστερόχρονο σε σχέση με αυτό. δ. Oὐ καταβρέχεσθε, ὅταν βρέχῃ; Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονικοϋποθετική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ὅταν (ὅτε + αοριστολογικόἂν), και εκφέρεται με υποτακτική, σχηματίζοντας λανθάνοντα υποθετικό λόγο, που δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον, καθώς η κύρια πρόταση εκφέρεται με οριστική ενεστώτα. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας καταβρέχεσθε, και δηλώνει το σύγχρονο. 5. Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις: α. Οἱ κύνες ὑλακτοῦσιν (= γαβγίζουν) ὃν ἂν μὴ γιγνώσκωσιν. Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὃν, και εκφέρεται με υποτακτική και το αοριστολογικό ἂν, καθώς η κύρια εκφέρεται με οριστική ενεστώτα, και σχηματίζεται έτσι λανθάνοντας υποθετικός λόγος που δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στο ρήμα της κύριας (ὑλακτοῦσιν). β. Oὐδείς οὕτως ἀνοητός ἐστιν, ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρεῖται. Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὅστις, ενώ στην κύρια πρόταση υπάρχει το δεικτικό επίρρημα οὕτως, που είναι δηλωτικό για την παρουσία αναφορικής συμπερασματικής πρότασης. Εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό, και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας (ἐστιν), από την οποία και εξαρτάται. γ. Παῖδες δέ μοι οὔπω εἰσίν (= δεν έχω ακόμα παιδιά), οἵ με θεραπεύσουσιν (θεραπεύω = φροντίζω). Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική τελική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία οἵ, και εκφέρεται με οριστική μέλλοντα, που αποτελεί τον τρόπο εκφοράς των αναφορικών τελικών προτάσεων. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα εξάρτησής της (εἰσίν). δ. Τῶν δὲ κατηγόρων θαυμάζω, οἳ ἀμελοῦντες τῶν οἰκείων τῶν ἀλλοτρίων ἐπιμέλονται (= φροντίζουν τις ξένες υποθέσεις). Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία οἳ και εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό. Εξαρτάται από το ρήμα θαυμάζω, το οποίο είναι ρήμα ψυχικού πάθους, και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας σε αυτό.  ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/OlgaPaizi/suntaktiko11arxaia Ενότητα 11η  Επικίνδυνες συμμαχίες ΠΗΓΗ http://eu-mathein.gr/wp-content/uploads/2015/04/%CE%95%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1 -11% CE%B7.pdf Ὦ Ἀγησίλαε καί πάντες οἱ παρόντες Λακεδαιμόνοι, Αγησίλαε και όλοι οι παρόντες Λακεδαιμόνιοι, ἐγώ ὑμῖν, ὅτε τοῖς Ἀθηναίοις ἐπολεμεῖτε, εγώ, όταν πολεμούσατε τους Αθηναίους, φίλος καί σύμμαχος ἐγενόμην, υπήρξα φίλος και σύμμαχός σας, καί το μέν ναυτικό τό ὑμέτερον και το ναυτικό σας χρήματα παρέχων ἰσχυρόν ἐποίουν, δίνοντας χρήματα το έκανα ισχυρό, ἐν δέ τῇ γῇ αὐτός ἀπό τοῦ ἵππου μαχόμενος μεθ’ ὑμῶν και στην ξηρά ο ίδιος πολεμώντας από το άρμα μαζί σας εἰς τήν θάλατταν κατεδίωκον τούς πολεμίους. στη θάλασσα κατεδίωκα τους εχθρούς. Καί διπλοῦν ὥσπερ Τισσαφέρνους Και δόλιο, όπως ο Τισσαφέρνης οὐδέν πώποτέ μου οὔτε ποιήσαντος οὔτ’ εἰπόντος πρός ὑμᾶς ούτε ότι σας έκανα ούτε ότι σας είπα ἔχοιτ’ ἄν κατηγορῆσαι. θα μπορούσατε να με κατηγορήσετε. Τοιοῦτος δέ γενόμενος Κι ενώ σας συμπεριφέρθηκα με τέτοιο τρόπο νῦν οὕτω διάκειμαι ὑφ’ ὑμῶν τώρα εσείς μου συμπεριφέρεστε έτσι ὡς οὐδέ δεῖπνον ἔχω ἐν τῇ ἐμαυτοῦ χώρᾳ, ώστε ούτε φαγητό δεν έχω στη χώρα μου, εἰ μή τι ὧν ἄν ὑμεῖς λίπητε συλλέξομαι, εκτός αν μαζέψω κάτι από αυτά που αφήνετε πίσω σας, ὥσπερ τά θηρία. όπως τα θηρία. Ἅ δέ μοι ὁ πατήρ καί οἰκήματα καλά Και όσα ο πατέρας μου και σπίτια καλά καί παραδείσους καί δένδρων καί θηρίων μεστούς κατέλιπεν, και κήπους γεμάτους από δέντρα και θηρία μου άφησε, ἐφ’ οἷς ηὐφραινόμην, με τα οποία ευχαριστιόμουν, ταῦτα πάντα ὁρῶ τά μέν κατακεκομμένα, τά δέ κατακεκαυμένα. όλα αυτά τα βλέπω άλλα κατεστραμμένα εντελώς κι άλλα κατακαμένα. Εἰ οὖν ἐγώ μή γιγνώσκω μήτε τά ὅσια μήτε τά δίκαια, Αν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω μήτε τα όσια μήτε τα δίκαια, ὑμεῖς δέ διδάξατέ με εσείς να μου εξηγήσετε ὅπως ταῦτ’ ἐστίν ἀνδρῶν ἐπισταμένων χάριτας ἀποδιδόναι. πώς αυτά είναι ενέργειες ανθρώπων που γνωρίζουν να ανταποδίδουν την ευεργεσία.  Ξενοφῶν, Ἑλληνικά 4.1.32-33  Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης του σχολικού βιβλίου  1. Ο Φαρνάβαζος βρίσκεται σε δύσκολη θέση μετά την επίθεση των ελληνικών δυνάμεων και επικαλείται τις προηγούμενες υπηρεσίες του προς τους Σπαρτιάτες. Ποιους στόχους εξυπηρετεί αυτή η επίκληση; Ο Φαρνάβαζος καταφεύγει στην επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη (Αγησιλάου και Σπαρτιατών).  Στόχος είναι να διεγείρει τα συναισθήματά τους. Επικαλείται την προηγούμενη συμπεριφορά του προς τους Σπαρτιάτες για να τονίσει ότι είναι πιστός σύμμαχος, ειλικρινής φίλος, ευπρεπής και κόσμιος. Ο Φαρνάβαζος ποτέ δεν υπονόμευσε τη θέση των Σπαρτιατών είτε με το λόγο του είτε με τη δράση του. Πάντοτε υπήρξε σοβαρός, συνετός και συνεπής στη συμπεριφορά του προς τους συμμάχους του. Άρα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εχθρός. Περιμένει ευγνωμοσύνη και όχι εχθρική συμπεριφορά.  2. Σε ποια κατάσταση έχει περιέλθει ο Φαρνάβαζος σύμφωνα με το κείμενο;  Ποιά απορία του προξενεί η κατάσταση αυτή και πώς τη διατυπώνει; Ο λόγος του Φαρνάβαζου πλημμυρίζει από παράπονο και οι ψυχές των ακροατών θα έπρεπε να κατακλύζονται από συγκίνηση και ενοχές. Ο Φαρνάβαζος επικαλείται το συναίσθημά τους. Βρίσκεται σε τραγική θέση, αντιμετωπίζεται αφιλόξενα μέσα στην ίδια του την χώρα. Το μέλλον του ίδιου και των υπηκόων του είναι άγνωστο αφού στερούνται τα βασικά για την επιβίωσή τους. Στο άκουσμα των απελπιστικών συνθηκών διαβίωσης του Φαρνάβαζου, οι Σπαρτιάτες θα αισθανθούν υπεύθυνοι γιατί εκείνοι τον οδήγησαν στην εξαθλίωση. Δεν ενήργησαν ως φίλοι και σύμμαχοι αλλά ως εχθροί και αντίπαλοι. Η μεγάλη του απορία είναι πώς η κατάσταση αυτή δημιουργήθηκε από ανθρώπους με τους οποίους είχε συνεργαστεί. Είναι μάλιστα χαρακτηριστική η αντίθεση «όλα αυτά τα παθαίνει από ανθρώπους που γνωρίζουν να ανταποδίδουν την ευεργεσία». Ιδιαίτερη σημασία έχει η επίκληση στο συναίσθημα, όπως και η επίθεση στο ήθος του Τισσαφέρνη.  3. Στον Eπιτάφιο του Περικλή που παραθέτει στην Iστορία του ο Θουκυδίδης (2.40.4-5) διαβάζουμε:  «Και είναι πιο σταθερός φίλος ο ευεργέτης, γιατί, μέσω της εύνοιας που του δείχνει, επιδιώκει να παραμένει η οφειλή της ευγνωμοσύνης του ευεργετημένου· αντίθετα, ο ευεργετημένος είναι μάλλον απρόθυμος, γιατί γνωρίζει ότι θα ανταποδώσει την ευεργεσία όχι για να του χρωστούν ευγνωμοσύνη αλλά για να εξοφλήσει το χρέος». Πιστεύετε ότι η παρατήρηση του ιστορικού βρίσκει εφαρμογή στην περίπτωση του Φαρνάβαζου;  Σύμφωνα με την άποψη του Περικλή, επειδή η ευεργεσία υποχρεώνει, είναι φυσικό να διατηρείται η φιλία. Ωστόσο, ο ευεργετημένος βρίσκεται διαρκώς σε μειονεκτική θέση γιατί ότι και να κάνει, απλώς ανταποδίδει την ευεργεσία, ενώ αυτός που ευεργετεί, συνεχίζει την εύνοια. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η ηθική υποδούλωση των φίλων και των ευεργετούμενων. Οπωσδήποτε η άποψη αυτή δε βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στη συγκεκριμένη, γιατί οι ευεργέτες δεν παύουν να είναι εχθροί της Ελλάδας και να καταδυναστεύσουν τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας. Φαίνεται πάντως ότι οι Σπαρτιάτες είναι αγνώμονες προς τον ευεργέτη Φαρνάβαζο.