Καλλιπάτειρα
Ο κατεξοχήν σονετογράφος της νεοελληνικής ποίησης.Είναι ο νεότερος εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής. Στα ποιήματα του Μαβίλη, ωστόσο, διακρίνουμε και την επίδραση του παρνασσισμού, με στοιχεία όπως:
Επιμονή στη μορφική τελειότητα του στίχου,
Έμπνευση του θέματος από την αρχαιότητα.
Κυρίαρχα θέματα της ποίησής του είναι:
η φύση,
ο έρωτας,
η πατρίδα.
Το ποίημα γράφτηκε το 1895 με αφορμή την επικείμενη αναβίωση, το 1896, των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Δημοσιεύτηκε ωστόσο το 1899.
ΘΕΜΑ: Η προσπάθεια της Καλλιπάτειρας να πείσει τους Ελλανοδίκες να της επιτρέψουν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς αγώνες.
ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Η ανώτερη ηθική αξία των Ολυμπιακών αγώνων και η μεγάλη τιμή να είναι κάποιος ολυμπιονίκης.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:
1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ. 1-3 : Η απαγόρευση των Ελλανοδικών.
2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ. 3-14 : Το επιχείρημα της Καλλιπάτειρας.
ΤΕΧΝΙΚΗ:
Επίδραση του Παρνασσισμού. Αυτό φαίνεται: α) από τη φροντίδα για τελειότητα της μορφής, β) από το θέμα, που είναι εμπνευσμένο από την αρχαιότητα.
Ο τίτλος του ποιήματος αφήνει να εννοηθεί ότι το ποίημα εστιάζει στην προσωπικότητα της ηρωίδας.
Διαλογική μορφή του ποιήματος: δίνει ζωηρότητα στη διαγραφή των καταστάσεων
Το θέμα αναπτύσσεται διαλεκτικά (με τη μορφή του διαλόγου), ακολουθώντας μια εξελικτική πορεία.
Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΡΩΙΔΑΣ:
Δυνατή, θαρραλέα καθώς τολμά να έρθει σε αντιπαράθεση με καθιερωμένες συνήθειες του καιρού της, γεμάτη αυτοπεποίθηση, σοβαρή, αξιοπρεπής,πειστική, με λόγο γεμάτο επιχειρήματα, υπερήφανη για την ένδοξη γενιά της.
ΓΛΩΣΣΑ: Απλή δημοτική, πλούσια σε έκφραση, με κάποιες ποιητικές εκφράσεις, ώριμη και καλλιεργημένη με προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις. Κυριαρχούν τα επίθετα.
ΥΦΟΣ: Πυκνό, ζωηρό και παραστατικό.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:
Εικόνες (στ.7-8).
Μεταφορές(π.χ. στ.14)
Παρηχήσεις του ρ, του λ και του ν.
Υπερβολές (με μάλαμα γραμμένος...).
Σχήμα υπαλλαγής: «αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου» αντί «κατεβατό αστραφτερού μαρμάρου».
Σχήμα υπερβατό: «με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια», «το δοξάζει […] ύμνος χρυσός του αθάνατου Πινδάρου», κ.ά.
Ασύνδετο σχήμα
Επίταξη του επιθέτου (συνήθεια αρχαία, ύμνος χρυσός…)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ
Κυριαρχεί ο δραματοποιημένος διάλογος (οι ήρωες διαλέγονται άμεσα σε α΄πρόσωπο)
ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ:
Σονέτο με συγκεκριμένη μορφή και ομοιοκαταληξία (δύο 4στιχες στροφές+δύο 3στιχες με στίχο ιαμβικό εντεκασύλλαβο παροξύτονο).
Ομοιοκαταληξία: πλούσια και ηχηρή, σταυρωτή στις δύο πρώτες στροφές, πλεχτή στην τρίτη και στον πρώτο στίχο της τέταρτης και ζευγαρωτή στους δύο τελευταίους στίχους.
ΙΔΕΕΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
Αναδεικνύεται η αξία των ολυμπιακών αγώνων για την αρχαία ελληνική κοινωνία.
Υπενθυμίζει τα ιδανικά των Αγώνων: ανιδιοτέλεια και την αρμονική ανάπτυξη σώματος και ψυχής.
Προβάλλεται επίσης η σημασία της τέχνης, που αποτελεί ένα από τα πιο υψηλά ιδανικά.
Σήμερα, στην υλιστική κοινωνία μας οι αθλητές δεν αγωνίζονται στην πλειονότητά τους για ένα στεφάνι αγριελιάς, αλλά για το χρήμα και τη δόξα.
Συναισθήματα που εκφράζονται στο ποίημα: πόθος, λαχτάρα, περηφάνια, συγκίνηση.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
7ος ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΟΣ ΤΟΥ ΠΙΝΔΑΡΟΥ (5ος αι., ύμνος για τον Διαγόρα, πατέρα της Καλλιπάτειρας)
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε το 1860 στην Ιθάκη αλλά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Κέρκυρα όπου και συνδέθηκε με φιλία με τον μαθητή του Διονυσίου Σολωμού, Ιάκωβο Πολυλά. Σπούδασε φιλολογία, γλωσσολογία και φιλοσοφία στη Γερμανία και συμμετείχε στον επαναστατικό αγώνα της Κρήτης και της Ηπείρου, κατά τον οποίο και τραυματίστηκε. Έτσι, επέστρεψε στην Κέρκυρα, όπου ασχολήθηκε εντονότερα με την ποίηση κι έγραψε τα καλύτερα σονέτα του. Ασχολήθηκε, επίσης, με την πολιτική και εξελέγη Βουλευτής το 1910. Η πατριωτική δράση του συνεχίστηκε στους Βαλκανικούς Πολέμους στους οποίους έλαβε εθελοντικά μέρος. Σκοτώθηκε στο μέτωπο της Ηπείρου το 1912.
ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ
Ο Μαβίλης αποτελεί τον νεότερο και τελευταίο εκπρόσωπο της Επτανησιακής Σχολής, δηλαδή του ποιητικού ρεύματος το οποίο επηρέασε βαθύτατα ο Σολωμός όσον αφορά τη γλώσσα και το ύφος της σύνθεσης. Στα ποιήματα του Μ., ωστόσο, διακρίνουμε και την επίδραση του Παρνασσισμού (: επιμονή στη μορφική τελειότητα του στίχου, έμπνευση του θέματος από την αρχαιότητα). Τα θεματικά του κέντρα είναι η φύση, ο έρωτας κι η πατρίδα. Έγραψε, κυρίως, σονέτα (= ποίημα με 14 στίχους και συγκεκριμένους κανόνες σύνθεσης). Εκτός από την ποίηση, το έργο του Μ. περιλαμβάνει άρθρα, κριτικά δοκίμια και μεταφράσεις.
ΚΕΙΜΕΝΟ
Το ποίημα γράφτηκε το 1895 (με αφορμή την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 στην Αθήνα), αλλά δημοσιεύτηκε το 1899 στο περιοδικό Τέχνη.
Αφορμή: η παρακολούθηση των Ολυμπιακών από την Καλλιπάτειρα, κόρη του Διαγόρα. Παρόλο που οι γυναίκες δεν επιτρέπονταν στο κοινό των γυμνικών αγώνων, η Καλλιπάτειρα σπάει αυτό το κατεστημένο, διότι ήθελε να δει από κοντά τον γιο της, Πεισίροδο, να διαγωνίζεται στην πυγμαχία.
ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΘΕΜΑ: η προσπάθεια της Καλλιπάτειρας να πείσει τους Ελλανοδίκες να την αφήσουν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
ΔΟΜΗ: Α’ Ενότητα: στ. 1-3: Η απαγόρευση των Ελλανοδίκων
Β’ Ενότητα: στ. 4-14: Το επιχείρημα της Καλλιπάτειρας
Τεχνική
ακολουθεί το ρεύμα του παρνασσισμού: (α) ιδιαίτερη φροντίδα για την τελειότητα της μορφής, β)θέμα εμπνευσμένο από την αρχαιότητα)
Ο τίτλος του ποιήματος αφήνει να εννοηθεί ότι το ποίημα εστιάζει στην προσωπικότητα της ηρωίδας.
Ανάπτυξη του θέματος με διαλογικό τρόπο: δίνει ζωηρότητα στη διαγραφή των καταστάσεων.
Το θέμα αναπτύσσεται διαλεκτικά, ακολουθώντας μια εξελικτική πορεία.
Ερμηνευτική προσέγγιση
Οι Ελλανοδίκες εκπλήσσονται με την παρουσία μιας γυναίκας στο κοινό των Ολυμπιακών Αγώνων: αν κι η προσφώνησή τους προς την Καλλιπάτειρα (στ. 1 Αρχόντισσα) αποκαλύπτει τον σεβασμό που τρέφουν στο πρόσωπό της, ωστόσο της τονίζουν ότι πρέπει να φύγει.
Το πρόσωπο που μιλά αλλάζει στο μέσον του 3ου στίχου και, από τους Ελλανοδίκες, περνάμε στην απόκριση της Καλλιπάτειρας:
απαρίθμηση των ολυμπιονικών της οικογένειάς της [κλιμάκωση: ξεκινά από τους συγγενείς δευτέρου βαθμού και φτάνει στους συγγενείς πρώτου βαθμού],
αίτημα να παρακολουθήσει τους Αγώνες
διαπίστωση ότι δεν είναι σαν τις υπόλοιπες γυναίκες +αιτιολόγηση (: καταγωγή από ξεχωριστό γένος)
απόδειξη της δόξας της γενιάς της είναι ότι ακόμα κι ο Πίνδαρος κατέγραψε τα κατορθώματα των συγγενών της
Χαρακτηρισμός της Καλλιπάτειρας: δυναμική και θαρραλέα προσωπικότητα που τολμά να προκαλέσει τις συνήθειες του καιρού της, πειστική στα επιχειρήματά της, εξαιρετικά υπερήφανη για την ένδοξη γενιά της
Βασικές ιδέες του ποιήματος:
Λίγο πριν τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες (1896), ο Μαβίλης εμπνέεται από ένα περιστατικό των αρχαίων που αποδεικνύει την ανώτερη αξία των Ολυμπιακών η οποία δίνει άφθαρτη τιμή στον ολυμπιονίκη και την οικογένειά του. Η αξία αυτή αποδεικνύεται από τη λαχτάρα της Καλλιπάτειρας να βρεθεί ανάμεσα στο κοινό αλλά και της εξαίρεσης που απαιτεί και της γίνεται, εξαιτίας των αθλητικών επιτευγμάτων της οικογένειας της.
Ιδανικά αρχαίων αγώνων: ανιδιοτέλεια (: οι αθλητές αγωνίζονταν για ένα στεφάνι και για την υστεροφημία), ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Αντίθετα, σήμερα, παρατηρούμε πτώση του πνεύματος του ολυμπισμού.
Σημασία της Τέχνης: έχει την ικανότητα να χαρίζει την αθανασία.
Κοινωνική θέση γυναίκας: υποβιβασμένη στην αρχαιότητα αφού δεν της επιτρεπόταν καν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς. Αντίθετα, σήμερα, έχει το δικαίωμα όχι απλώς να δει αλλά και να συμμετάσχει στους αγώνες.
ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΓΛΩΣΣΑ: δημοτική πλούσια σε έκφραση π.χ. χρήση πολλών επιθέτων, με κάποιες ποιητικές εκφράσεις (στ. 8 θιαμαστές)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: δραματοποιημένος διάλογος (οι ήρωες διαλέγονται άμεσα σε πρώτο πρόσωπο χωρίς την παρέμβαση κάποιου αφηγητή)
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: εικόνες π.χ. στ. 7-8, μεταφορές π.χ. στ. 14, παρηχήσεις του ρ, του λ και του ν, σχήμα υπαλλαγής (στ. 13), σχήμα υπερβατό (στ.11)
ΥΦΟΣ: Πυκνό, ζωηρό, παραστατικό.
*** Το ποίημα ακολουθεί πλήρως τους κανόνες σύνθεσης ενός σονέτου :
Μορφή: 2 τετράστιχες + 2 τρίστιχες στροφές με ομοιοκαταληξία: ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ ΓΔΓ ΔΕΕ και στίχο ιαμβικό εντεκασύλλαβο
Περιεχόμενο: το θέμα του σονέτου αναπτύσσεται στα δύο τετράστιχα, ενώ στα τρίστιχα επαναλαμβάνεται ως συμπέρασμα που οδηγεί σε δραματική κορύφωση και τον ένατο στίχο να λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ πρώτου και δεύτερου μέρους].
ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ:
– Σονέτο με συγκεκριμένη μορφή και ομοιοκαταληξία.
– Στίχοι: ιαμβική εντεκασύλλαβοι παροξύτονοι.
– Ομοιοκαταληξία: πλούσια και ηχηρή, σταυρωτή στις δύο πρώτες στροφές, πλεχτή στην Τρίτη και στον πρώτο στίχο της τέταρτης και ζευγαρωτή στους δύο τελευταίους στίχους.
– Παρηχήσεις του ρ, του λ, του ν.
ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «Η Καλλιπάτειρα»
1η ομάδα
Να εντοπίσετε το θέμα του ποιήματος
Αφού εντοπίσετε τις δύο ενότητες του ποιήματος, να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για κάθε ενότητα:
Σε ποιο χώρο εκτυλίσσεται ο διάλογος και ποια πρόσωπα διαλέγονται;
Από ποιο περιστατικό των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων αφορμάται ο ποιητής για να γράψει το συγκεκριμένο ποίημα;
2η ομάδα
Πώς αποκαλούν την Καλλιπάτειρα οι ελλανοδίκες και ποια τα αισθήματά τους για την παρουσία της στο χώρο;
Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί η Καλλιπάτειρα για να δικαιολογήσει στους Ελλανοδίκες την είσοδό της στο χώρο των αγώνων;
Πώς θα χαρακτηρίζατε την Καλλιπάτειρα από την ενέργεια που έκανε και τον τρόπο που τη δικαιολογεί;
3η ομάδα
Ποια είναι η αξία των ολυμπιακών αγώνων, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από το ποίημα;
Ποια ιδανικά των ολυμπιακών αγώνων προβάλλονται στο ποίημα; Πιστεύετε ότι και σήμερα κυριαρχούν αυτά τα ιδανικά;
Ποιος ο ρόλος της τέχνης στην προβολή των ολυμπιακών ιδεωδών; Να λάβετε υπόψη για την απάντησή σας και τα παρακάτω στοιχεία.
Oι Ολυμπιόνικοι του Πινδάρου: Πανάρχαιο και μόνιμο όνειρο των ανθρώπων είναι η εξασφάλιση της αθανασίας. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ανακαλύψει ένα τρόπο απόκτησης αυτού του πολυπόθητου αγαθού: την ποιητική εξύμνηση. Αυτή ακριβώς είναι η υπόσχεση που δίνει ο Πίνδαρος στους εγκωμιαζόμενους νικητές σε πανελλήνιους αγώνες. Ο πλούτος ενός νικητή είναι ατελέσφορος, αν δεν επενδυθεί σωστά, και συγκεκριμένα με την παραγγελία σύνθεσης ενός επινίκου, μιας επινίκιας εγκωμιαστικής ωδής, γιατί ο ποιητικός λόγος είναι δραστικότερος και μακροβιότερος ακόμη και από ένα μνημείο, καθώς με την ευελιξία που διαθέτει μπορεί εύκολα να ταξιδέψει από στόμα σε στόμα σε ολόκληρη την υφήλιο.)
4η ομάδα
1.Ποια είναι η θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα: α) όπως αυτή προβάλλεται στο ποίημα, β) όπως γνωρίζετε από την Οδύσσεια (Πηνελόπη) και την Ιλιάδα( Ανδρομάχη), γ) από το μάθημα της ιστορίας της Α γυμνασίου;
Να συγκρίνετε την αντίληψη που κυριαρχεί για τη θέση της γυναίκας στους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας και τους σύγχρονους. Σας δίνονται ενδεικτικά κάποια ονόματα Ελληνίδων ή αλλοεθνών Ολυμπιονικών σύγχρονων αγώνων: (αδελφές Λανίτου,Νάντια Κομανέτσι, Σοφία Σακοράφα, Άννα Βερούλη, Βούλα Πατουλίδου, Νίκη Μπακογιάννη, Οι Σοφία Μπεκατώρου και η Αιμιλία Τσουλφά, Η Liesel Tecsh).
5η ομάδα
Ποιος αφηγηματικός τρόπος κυριαρχεί στο ποίημα; Τι επιτυγχάνει ο ποιητής με αυτό;
Το ποίημα ανήκει στην κατηγορία του σονέτου:
Μορφή: 2 τετράστιχες + 2 τρίστιχες στροφές με ομοιοκαταληξία: ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ ΓΔΓ ΔΕΕ και στίχο ιαμβικό εντεκασύλλαβο,
Περιεχόμενο: το θέμα του σονέτου αναπτύσσεται στα δύο τετράστιχα, ενώ στα τρίστιχα επαναλαμβάνεται ως συμπέρασμα που οδηγεί σε δραματική κορύφωση και τον ένατο στίχο να λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ πρώτου και δεύτερου μέρους
Να επιβεβαιώσετε τα παραπάνω χαρακτηριστικά στο ποίημα.
Το ποίημα ακολουθεί το ρεύμα του «παρνασσισμού»: ιδιαίτερη φροντίδα για την τελειότητα της μορφής, θέμα εμπνευσμένο από την αρχαιότητα.
Να επιβεβαιώσετε τα παραπάνω χαρακτηριστικά στο ποίημα.
6 η ομάδα
Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα του ποιήματος , αφού πρώτα εντοπίσετε ποιητικές εκφράσεις και επίθετα :
Να εντοπίσετε στοιχεία από το ποίημα που επιβεβαιώνουν ότι το ύφος χαρακτηρίζεται ως: σοβαρό, υμνητικό, εγκωμιαστικό, υψηλό , παραστατικό.
Δώστε παράδειγμα για κάθε εκφραστικό μέσο:
Οι ελλανοδίκες τίμησαν την Καλλιπάτειρα, εξαιρώντας την από το νόμο που απαγόρευε στις γυναίκες να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, επειδή ήταν η μητέρα, η κόρη, η αδερφή και η θεία έξι ολυμπιονικών. Το περιστατικό καταγράφηκε την αρχαία εποχή στα σχόλια για τον 7ο Ολυμπιόνικο του Πινδάρου, ενώ στη νεότερη απασχόλησε το Μαβίλη, ο οποίος στα 1899 έγραψε το ομώνυμο σονέτο.
* εδώθε: από εδώ * αγρίλι: στεφάνι από αγριελιά * θιαμαστές: θαυμαστές * μάλαμα: χρυσάφι * κατεβατό μαρμάρου: επιγραφή πάνω σε μάρμαρο * Πίνδαρος: σημαντικός αρχαίος ποιητής, που με επινίκιες ωδές υμνούσε τους ολυμπιονίκες
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1
Πώς αναπαριστά το ιστορικό περιστατικό ο ποιητής; Σε ποια σημεία της περιγραφής δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα και γιατί;
2
Γιατί η Καλλιπάτειρα επιθυμεί τόσο πολύ να παρακολουθήσει τους αγώνες;
3
Βρείτε τα μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος που δικαιολογούν την ένταξή του στο στιχουργικό είδος «σονέτο».
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
♦
Ο κόσμος και ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας ήταν κυρίως αντρικός. Απευθυνθείτε στη Γραμματεία Ισότητας των δύο φύλων με σκοπό να καταρτίσετε δύο πλήρεις καταλόγους: ο πρώτος θα αναφέρεται στις γυναικείες εργασίες, ενώ ο δεύτερος στους περιορισμούς που επιβάλλονταν στις γυναίκες, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Εξετάστε συγκριτικά τα στοιχεία των πινάκων και γράψτε ένα κείμενο για τη σημερινή κοινωνική θέση των γυναικών.
♦
Ερευνήστε πότε άρχισε, ποιες επιδόσεις και ποιες διακρίσεις έχει ο γυναικείος αθλητισμός. Σχετικά με τις Ελληνίδες αθλήτριες συμβουλευτείτε τη δίτομη ιστορική αναδρομή ΕλληνικόςΑθλητισμός που εξέδωσε το 1997 το Υφυπουργείο Αθλητισμού.
.jpg)
