ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
Περιγραφή είναι η αναπαράσταση ενός χώρου, γεγονότος, προσώπου, πράγματος
κλπ. Με την περιγραφή απεικονίζουμε τα κύρια γνωρίσματα αυτού που
περιγράφουμε και την οργανώνουμε με άξονα το χώρο.
Κατά την περιγραφή τηρούμε τη βασική αρχή της μετάβασης από τα γενικά
χαρακτηριστικά στις ειδικές λεπτομέρειες .
Αν πρόκειται για περιγραφή τοπίου, το γραπτό μας οργανώνεται με βάση είτε το
σημείο περιγραφής , όταν παρακολουθούμε ακίνητοι ένα χώρο, είτε την κίνηση
προς ένα σημείο (από μακριά κοντά, από πάνω κάτω κλπ.) .
Η συνοχή των περιγραφικών κειμένων εξασφαλίζεται με :
• χρησιμοποίηση χρόνου ενεστώτα ή γενικότερα εξακολουθητικών χρόνων που
υπογραμμίζουν τη στατική όψη του αντικειμένου που περιγράφεται
• χρήση επιθέτων που δηλώνουν μόνιμες ιδιότητες
• προσδιορισμούς του χώρου
• αυξημένη χρήση των βοηθητικών ρημάτων είμαι και έχω
• χρήση μεταφορικής (δίνει παραστατικότητα στην περιγραφή) ή κυριολεκτικής
γλώσσας, ανάλογα με το περιγραφόμενο είδος
• ειδικό λεξιλόγιο ή ορολογία , αν πρόκειται για περιγραφή επαγγέλματος ,
επιστήμης κλπ.
Προσέξτε το παρακάτω απόσπασμα :
Στη θεία Άννα η φύση φάνηκε σ’ όλα φειδωλή, εκτός απ’ την καρδιά της . Τα σκληρά
γηρατειά την είχαν καταντήσει «σωστό σκέλεθρο» . Το δέρμα της ήταν λεπτό σαν
τσιγαρόχαρτο, έτσι που οι φλέβες της είχες την εντύπωση πως βρίσκονταν όχι κάτω,
αλλά έξω απ’ αυτό .Το σώμα της, αδύνατο και ντελικάτο, νόμιζες πως μπορούσε να
το διαπεράσει το φως. Τα δάχτυλά της, καθώς σφίγγαν τα μπράτσα της
πολυθρόνας, μοιάζαν με σκληρούς ρόζους αναρριχητικού φυτού που τυλίγονται
γύρω από τον κορμό δέντρου. Κινείται ελαφρά , με μικρά απότομα τινάγματα, σαν
να μην είναι βέβαιη για την κατεύθυνση που πήρε. Κι όμως, διασχίζει το δωμάτιο
πιο γρήγορα απ’ τον καθένα μας , με τα πόδια της όλη την ώρα ελάχιστα μετέωρα
πάνω απ’ το δάπεδο.
(Ν. Γρηγοριάδη, Το δημιουργικό γράψιμο )
Βασική ιδέα είναι η «τσιγκουνιά» της φύσης προς τη θεία Άννα, όχι όμως και σε
σχέση με την καρδιά της . Ο συγγραφέας τονίζει την ισχνότητα της θείας ξεκινώντας
από τη γενική εικόνα : Τα σκληρά γηρατειά την είχαν καταντήσει «σωστό
σκέλεθρο» και συνεχίζει χρησιμοποιώντας τις απαραίτητες περιγραφικές
λεπτομέρειες που αποδεικνύουν πόσο αδύνατη ήταν, σε αντίθεση όμως με τη
δύναμη της καρδιάς της που τής επιτρέπει να διασχίζει πολύ γρήγορα το δωμάτιο (
Κι όμως διασχίζει ...δάπεδο ) .
2.Αφήγηση είναι η εξιστόρηση ενός ή μιας σειράς γεγονότων με αρχή, μέσο και τέλος
. Η αφήγηση παρακολουθεί το αντικείμενο για το οποίο γίνεται λόγος δυναμικά,
δηλ. κατά την ενέργεια και τις μεταβολές του μέσα στο χρόνο.
• Έτσι οργανώνεται με άξονα το χρόνο ( διαδοχή γεγονότων),
• αλλά και τον άξονα αιτίας και αποτελέσματος (όσα εξιστορούνται προκύπτουν ως
αποτέλεσμα άλλων ).
• Χρησιμοποιείται κυρίως ο αόριστος και πιο γενικά οι συνοπτικοί χρόνοι , χωρίς
όμως να απουσιάζει ο παρατατικός και οι εξακολουθητικοί χρόνοι, όταν η ταχύτητα
της αφήγησης είναι μικρή και μεγάλη η διάρκεια των γεγονότων.
Καθοριστικό στοιχείο τόσο στην περιγραφή, όσο και στην αφήγηση είναι η
νοηματική συνάφεια, δηλ. η λογική σύνδεση των νοημάτων μεταξύ τους .
Δείτε και το παρακάτω κείμενο – απόσπασμα :
Όταν τα γεγονότα είναι τόσα πολλά κι απανωτά μπορεί κανείς να μπερδέψει
ημερομηνίες , μα κάποια είναι ξεχωριστά, μένουν θαρρείς, γραμμένα σε κάποια
μεριά του νου σου με ανεξίτηλο μελάνι. Θυμάμαι πώς έγραψα το πρώτο μου
διήγημα και πώς πήγαινα στην Περράκη να της πω ότι δεν ξαναπάω στο
κουκλοθέατρο.
Ήτανε καλοκαίρι και στο τραπέζι της κουζίνας έγραψα το πρώτο μου διήγημα .Ο
Γιώργος με πίεζε πολύ να γράψω. Μ’ έβαλε βέβαια να το γράψω τρεις φορές .Έτσι,
λέει, τους έμαθαν στη Λεόντειο. Άμα έγραφες την έκθεσή σου τρεις φορές,
ξαναγράφοντάς την αυθόρμητα διόρθωνες τις εκφράσεις σου κι ακόμα και τις
έννοιες. Στην αρχή νευρίασα. Μα πόσο δίκιο είχε, και την τρίτη φορά το πρώτο μου
διήγημα Κοντά στις ράγες ήτανε για κείνον έτοιμο ν’ ανοίξει τα φτερά του .
Άλκη Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο
2
Βλ. και : Νεοελληνική Γλώσσα Β Γυμνασίου, βιβλίο εκπαιδευτικού
ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Επιλέξτε μια από τις παρακάτω θεματικές περιόδους και αναπτύξετέ την με βάση
όσα ειπώθηκαν παραπάνω :
1. Μπαίνοντάς κανείς στο δωμάτιό μου δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει ότι
ανήκει σ’ έναν έφηβο.
2. Το πρωινό ξύπνημα είναι η χειρότερη στιγμή της ημέρας για μένα
ΔΕΣ http://4gym-irakl.ira.sch.gr/new/images/stories/pdf/neoellhnikh_glossa/neo_glosa_b_serdakh/enotita5_organosi_synoxi_perigrafis_afigisis.pdf
Περιγραφή - Αφήγηση - Περίληψη - Επιχειρηματολογία - Πολυτροπικότητα
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
►Με τον όρο περιγραφή εννοούμε την αναπαράσταση μέσω του λόγου χώρων, προσώπων, αντικειμένων, φαινομένων κ.λπ. Η περιγραφή ως είδος κειμένου συνδέεται με το χώρο.
• Ακολουθεί πορεία από το γενικό στο ειδικό, από γενικές εικόνες σε λεπτομερειακές.
Οργανώνεται:
α. με βάση ένα σταθερό σημείο περιγραφής, όταν ο συγγραφέας μένει ακίνητος και από κεί περιγράφει το χώρο. β. με βάση την κίνηση προς ένα τέρμα (το σημείο περιγραφής δεν είναι σταθερό):
- από μακριά πάμε κοντά
- από βόρεια πάμε νότια κτλ.
- από πάνω πάνω κάτω και το αντίστροφο.
Η επιλογή του υλικού μιας περιγραφής εξαρτάται:
• από την οπτική γωνία, τη θέση δηλαδή αυτού που περιγράφει στο χώρο
• από την ιδιαίτερη προσωπικότητα, το χαρακτήρα του
• από τη σκοπιά που αντιμετωπίζει τα γεγονότα.
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ
►Η γλώσσα της περιγραφής χαρακτηρίζεται από:
• σαφήνεια, ακρίβεια
• κυριαρχία του ενεστώτα και εξακολουθητικών ρημάτων που δηλώνουν τη διάρκεια, τη μονιμότητα του αντικειμένου που περιγράφεται συχνή χρήση βοηθητικών ρημάτων (είμαι, έχω)
• χρήση επιρρημάτων για προσωρινές ιδιότητες των περιγραφόμενων στοιχείων.
Σε άλλα είδη περιγραφής (προσώπου, ζώου, αντικειμένου κ.λπ.), η οργάνωση της περιγραφής ακολουθεί μια πορεία από τα απλά στα σύνθετα ή από τα δευτερεύοντα στα κύρια-σημαντικά στοιχεία κτλ.
Η χρήση των επιθέτων προσδίδει μεγαλύτερη ζωντάνια, παραστατικότητα αλλά και σαφήνεια στην περιγραφή και μας βοηθά να φανταστούμε πιο εύκολα και πιο λεπτομερειακά το αντικείμενο που περιγράφεται. Αντίθετα, η απουσία τους κάνει την περιγραφή όχι μόνο λιγότερο ανάγλυφη και παραστατική, αλλά και αόριστη και ασαφή, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στον αναγνώστη. Επομένως, τα επίθετα δεν έχουν διακοσμητικό ρόλο, αλλά δίνουν ουσιαστικές πληροφορίες στον αναγνώστη.
Κατά τη διάρκεια της αφήγησης πρέπει να δώσουμε προσοχή στα εξής σημεία: να ξεκινάμε με αναφορά στο κείμενο-συγγραφέα ή απευθείας/ να χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις ή φράσεις/ να αναφέρουμε την κύρια θέση και τις βασικές ιδέες του κειμένου/ να μη μιμούμαστε τη γλώσσα και το ύφος του συγγραφέα/ αλλά να προσπαθούμε να εκφραστούμε πρωτότυπα/ να χρησιμοποιούμε το κατάλληλο πληροφοριακό ύφος (τυπικό, απρόσωπο) και να μη σχολιάζουμε το κείμενο/ να εφαρμόζουμε σωστά τους γλωσσικούς κανόνες (ορθογραφία, σύνταξη, λεξιλόγιο κ.λπ.)/ να μην υπερβαίνουμε τον αριθμό των λέξεων που έχει οριστεί.
ΕΙΔΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ
- στη λογοτεχνία, στην επιστήμη, στα σχολικά εγχειρίδια, στις εφημερίδες, σε πρακτικούς οδηγούς, σε διαφημίσεις, σε ενημερωτικά φυλλάδια, σε μικρές αγγελίες κτλ.
► Υπάρχουν διάφορα είδη περιγραφής, όπως:
- τοπίου, προσώπου, αντικειμένου, κτιρίου, φυσικού φαινομένου, έργου τέχνης, συναισθηματικών καταστάσεων κτλ.
► Η περιγραφή διακρίνεται επίσης σε αντικειμενική και υποκειμενική.
α. Η αντικειμενική περιγραφή χρησιμοποιείται σε κείμενα πληροφοριακά
(π.χ. εγκυκλοπαίδειες, τεχνικά εγχειρίδια, ρεπορτάζ, δελτία καιρού κ.ά.). Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της είναι:
- αυτός που περιγράφει αποφεύγει να αναμειχθεί προσωπικά ή να δηλώσει τη στάση του απέναντι σ' αυτό που περιγράφεται∙ γι' αυτό απ’ αυτό το είδος της περιγραφής απουσιάζουν τα σχόλια, η διατύπωση κάποιας γνώμης ή η έκφραση συναισθημάτων.
- η κυριαρχία του γ' προσώπου και η παθητική σύνταξη.
β. Η υποκειμενική περιγραφή χρησιμοποιείται κυρίως στη λογοτεχνία. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της είναι:
- η παρουσία του α' προσώπου, η χρήση ποιητικής γλώσσας, το έντονο προσωπικό-βιωματικό στοιχείο, η έκφραση συναισθημάτων ή η διατύπωση προσωπικών κρίσεων και σχολίων.
ΑΦΗΓΗΣΗ
►Με τον όρο αφήγηση εννοούμε την προφορική ή γραπτή παρουσίαση ενός γεγονότος ή μιας σειράς γεγονότων πραγματικών είτε φανταστικών.
►Η αφήγηση οργανώνεται με άξονα το χρόνο, αλλά τα γεγονότα ή οι καταστάσεις που εξιστορούνται συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.
►Η αφήγηση στηρίζεται στην ακόλουθη δομή:
Α. Πληροφορίες για τους «πρωταγωνιστές/ήρωες», το χώρο, το χρόνο, την κατάσταση από την οποία ξεκινά η αφήγηση.
Β. Η εξέλιξη της αφήγησης και η έκβασή της.
Γ. Η λύση (το τέλος της ιστορίας) και η κρίση του αφηγητή για το νόημα της ιστορίας. Πολλές φορές η κρίση του αφηγητή μπορεί να συμπίπτει με τη λύση.
►Κύριος χρόνος της αφήγησης είναι ο αόριστος, που ως συνοπτικός χρόνος είναι κατάλληλος για να δηλωθεί η εξέλιξη, η αλλαγή που αναπαριστά η αφήγηση, αλλά χρησιμοποιείται και ο παρατατικός. Επίσης συχνά χρησιμοποιείται και ο ιστορικός ενεστώτας στη θέση του αορίστου, για να δοθεί ζωντάνια στην αφήγηση.
►Στην αφήγηση χρησιμοποιούνται συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν: α. τη χρονική σειρά των γεγονότων (π.χ. ύστερα, μετά, στη συνέχεια κ.λπ.)∙ β. την αιτιολογική σχέση μεταξύ τους (π.χ. επειδή, καθώς, αφού, ενώ, έτσι κ.λπ.).
ΕΙΔΗ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
► Υπάρχουν τρία είδη αφήγησης:
α. Η μυθοπλαστική αφήγηση, στην οποία κυριαρχεί ο κόσμος της φαντασίας και του μύθου
β. Η ιστορική αφήγηση, η οποία συνδέεται με την παρουσίαση γεγονότων του πρόσφατου ή παλαιότερου παρελθόντος και συναντάται στην ιστορία.
γ. Η ρεαλιστική αφήγηση, η οποία συνδέεται με την παρουσίαση με σαφή και πειστικό τρόπο γεγονότων του παρόντος και η οποία συναντάται στις καθημερινές συζητήσεις, στα ρεπορτάζ των ειδήσεων κ.λ.π
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
►Περίληψη είναι η συμπύκνωση (η απόδοση με σύντομο τρόπο) του βασικού περιεχομένουενός ευρύτερου κειμένου.
Στην περίληψη στόχος μας είναι να συγκρατήσουμε όλες τις βασικές πληροφορίες διαχωρίζονταςτα ουσιώδη (σημαντικά) στοιχεία από τα επουσιώδη (τα λιγότερο σημαντικά).
► Η περίληψη μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Μπορεί να είναι ο τίτλος ενός κειμένου, όπως επίσης και η σύντομη απόδοση του περιεχομένου ενός βιβλίου. Επίσης συναντάται σε ποικίλες περιπτώσεις της καθημερινής ζωής: σε τίτλους ειδήσεων, σε μικρές αγγελίες, σε διαφημίσεις, στα οπισθόφυλλα των βιβλίων, στη σύντομη απόδοση της υπόθεσης ενός θεατρικού έργου ή μιας κινηματογραφικής ταινίας κ.λπ.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
► Με την περίληψη:
- Αναπτύσσουμε και ισχυροποιούμε την κριτική μας σκέψη, αφού, για να αποδώσουμε συνοπτικά ένα κείμενο, πρέπει να κατανοήσουμε το θέμα του (το νοηματικό του κέντρο) και να διαχωρίσουμε το αναγκαίο από το περιττό∙ αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε μια εποχή στην οποία καταιγιζόμαστε από πληροφορίες
- εθιζόμαστε στη σύνταξη κειμένων που διακρίνονται από συνοχή και αλληλουχία νοημάτων
- μαθαίνουμε να πληροφορούμε τους άλλους με λιτό και περιεκτικό τρόπο για το περιεχόμενο ενός κειμένου, γεγονός που ευνοεί τη μεταξύ μας επικοινωνία.
Η ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
►Τα βασικά βήματα για τη συγγραφή περίληψης είναι:
α. Η προσεκτική ανάγνωση του κειμένου.
β. Ο εντοπισμός του θεματικού του κέντρου.
γ. Η μελέτη της δομής της παραγράφου του κειμένου και η υπογράμμιση των λέξεων-κλειδιών.
δ. Η γραφή σύντομων πλαγιότιτλων σε κάθε παράγραφο.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
Επιχείρημα είναι μια προσπάθεια, να παρουσιασθούν με τη βοήθεια προφορικού ή γραπτού λόγου, οι απόψεις μας για ένα θέμα ή πρόβλημα, οι οποίες καταλήγουν σ’ ένα αιτιολογημένο συμπέρασμα. Το επιχείρημα δεν είναι άθροισμα σκέψεων αλλά ένας λόγος λογικά διαρθρωμένος που περιέχει ένα βασικό νόημα. Είναι δηλαδή κείμενο που δεν παρέχει μόνο πληροφορίες, αλλά «επιχειρεί» να πείσει το δέκτη για την ορθότητα ή όχι μιας θέσης, μιας θεωρίας Η δομή του είναι ανάλογη με τη δομή της παραγράφου και δεν πραγματεύεται άπειρα θέματα αλλά μόνο ένα.
Σε μια συζήτηση ή σ' ένα κείμενο, για να υποστηρίξουμε τις θέσεις ή για να αντικρούσουμε τις απόψεις των άλλων, χρησιμοποιούμε τα επιχειρήματα.
Η χρήση των επιχειρημάτων μάς βοηθάει:
α. να κατανοήσουμε ποιες θέσεις είναι ορθότερες ή πιο σημαντικές από άλλες β. να πείσουμε τους άλλους για την ορθότητα των θέσεων μας (στόχος μας δηλαδή είναι να μεταβάλουμε τη γνώμη και τη στάση του συνομιλητή μας απέναντι στο θέμα που συζητάμε).
►Δύο είδη επιχειρημάτων είναι:
α. τα επιχειρήματα διά μέσου παραδειγμάτων (για τη στήριξη της θέσης μας χρησιμοποιούνται παραδείγματα, π.χ. από την ιστορία, την επιστήμη κ.λπ.)
Τα είδη αυτών των επιχειρημάτων χρησιμοποιούνται τόσο στις καθημερινές συζητήσεις όσο και σε επίσημα κείμενα, κυρίως στο χώρο των επιστημών.
ΔΟΜΗ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
► Τα κείμενα στα οποία χρησιμοποιούνται επιχειρήματα μπορεί να έχουν την εξής δομή:
Α. Εισαγωγή: παρουσίαση της θέσης πάνω σ' ένα θέμα.
Β. Δεδομένα: χρήση επιχειρημάτων για τη στήριξη της θέσης.
Γ. Ανασκευή: αντίκρουση αντίθετων θέσεων - επιχειρημάτων.
Δ. Κατάληξη: τελική θέση - συμπέρασμα και προϋποθέσεις - συνθήκες για να ισχύσει η θέση αυτή
► Όσον αφορά τη γλώσσα των επιχειρηματολογικών κειμένων παρατηρούμε: α. τη χρήση ρητορικών ερωτήσεων β. την επανάληψη στοιχείων δομής ή περιεχομένου γ. τη χρήση συνδετικών λέξεων ή φράσεων που:
- δηλώνουν ανάλογη σημασία: επίσης, συνεπώς, φυσικά, με αποτέλεσμα κ.ά.
- εκφράζουν πιθανότητα: μπορεί, ενδέχεται, είναι δυνατόν, πιστεύω, υποθέτω κ.ά.
- που εκφράζουν δεοντολογία (κάτι που πρέπει να γίνει): πρέπει, χρειάζεται, κρίνεται απαραίτητο, επιτρέπεται κ.λ.π
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
►Στην εποχή μας λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης χρησιμοποιούνται πολύ συχνά πολυτροπικά κείμενα, κείμενα δηλαδή που εκτός από το λόγο χρησιμοποιούν και άλλους τρόπους έκφρασης και μεταφοράς ενός μηνύματος, όπως πίνακες, σχεδιαγράμματα, χάρτες και κυρίως εικόνες. Χωρίς αυτά τα στοιχεία τα κείμενα μερικές φορές δεν έχουν νόημα ή δε μεταφέρουν αποτελεσματικά το μήνυμα τους.
►Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος της εικόνας, καθώς:
- άλλοτε συμπληρώνει το νόημα των λέξεων (ιδιαίτερα όταν το κείμενο μας δίνει πληροφορίες) κάνοντας έτσι πιο κατανοητό το μήνυμα για τον αναγνώστη,
- άλλοτε ενισχύει το μήνυμα που επιδιώκει να μεταφέρει το κείμενο επηρεάζοντας συναισθηματικά το δέκτη (συνήθως σε διαφημίσεις ή αφίσες ευαισθητοποίησης σε κοινωνικά ζητήματα,
- και άλλοτε κάνει απλώς πιο ελκυστικό το κείμενο.
ΠΡΟΣΟΧΗ! Υπάρχει περίπτωση οι λέξεις απλώς να επεξηγούν την εικόνα, οπότε η εικόνα να παίζει τον κύριο ρόλο, ενώ το κείμενο βοηθητικό.
