Προοίμιο (πρόλογος) Οδύσσειας (στ. 1 - 25)

Ραψωδία α, στίχοι 1 - 25 
     
1) Απόδοση Περιεχομένου
Ο ποιητής καλεί (επικαλείται) τη Μούσα της Επικής Ποίησης να αφηγηθεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα (του Πολύτροπου). Μας πληροφορεί ότι αυτός για χρόνια παράδερνε στα πελάγη, μετά την άλωση της Τροίας. Αγωνίζονταν κι αυτός κι οι σύντροφοι του να επιστρέψουν στην πατρίδα. Εκείνοι όμως, δε σώθηκαν. Τιμωρήθηκαν με θάνατο, γιατί έφαγαν τα βόδια του θεού Ήλιου.
                
Όσο για τον Οδυσσέα, δεν μπορεί να γυρίσει στο νησί του, την Ιθάκη, επειδή τον κρατά στο νησί της η νεράιδα Καλυψώ. Ωστόσο, οι θεοί αποφάσισαν την επιστροφή του πια στην πατρίδα του, όπου τον περιμένουν νέοι αγώνες. Κι ενώ όλοι οι θεοί τον συμπαθούν, ο Ποσειδώνας είναι θυμωμένος μαζί του και τον ταλαιπωρεί, εμποδίζοντας το γυρισμό του στο νησί του.
                      
2. Δομή Κειμένου (αρχιτεκτονική, ενότητες, μέρη)
  • 1η Ενότητα: στιχ. 1-13: Το προοίμιο του ποιητή ή κυρίως προοίμιο
    α. Δομή (ενότητες)                             
    - 1η: Στιχ 1: Εισαγωγή του θέματος (= ο άνδρας ο Πολύτροπος), επίκληση της Μούσας
    - 2η: Στιχ. 1-11: Διήγηση: η υπόθεση, το θέμα του έπους
    - 3η: Στιχ. 12-13: Παράκληση της Μούσας.
    (Η επίκληση και παράκληση της Μούσας είναι *τυπικά στοιχεία και δημιουργούν και το σχήμα κύκλου.)
                                         
    *Τυπικό στοιχείο: είναι το στοιχείο το κληρονομημένο από την παράδοση του έπους, αυτό που επαναλαμβάνεται σταθερά .
                             
    β. Παρατήρηση                                                                  
    Το προοίμιο του ποιητή ή κυρίως προοίμιο αποτελεί έναν παραδοσιακό τρόπο έναρξης του έπους. Αναφέρεται στο ποιητικό παρελθόν, δηλαδή στα όσα έχουν συμβεί. Η επίκληση στη Μούσα, δηλαδή, συνηθιζόταν στους αρχαϊκούς επικούς ποιητές (π.χ. Όμηρος: Ιλιάδα, Ησίοδος: Θεογονία).
                                            
    γ. Τα θέματά του είναι:
    1. Ο αγώνας για το νόστο (επιστροφή) στην πατρίδα, μετά την άλωση της Τροίας (στιχ, 1-9: Από την Τροία στη Θρινακία) —> Ποιητικό Παρελθόν2. Ο αγώνας της επιστροφής δίνεται μέχρι το επεισόδιο με τα βόδια του θεού Ήλιου, στη Θρινακία
    3. Δίνεται το ναυάγιο που ακολούθησε (1-9) —> Ποιητικό Παρελθόν
                                                                
  • 2η Ενότητα: στιχ. 14-25: Το προοίμιο της Μούσας ή β' προοίμιοΤα θέματά του είναι (συμπληρώνουν το πρώτο προοίμιο):
    1. Η Μούσα, έχοντας ανταποκριθεί στην επίκληση του ποιητή, κάνει μια δική της εισαγωγή στην υπόθεση του έργου και μας τοποθετεί στο χρονικό σημείο στο οποίο έκρινε ότι έπρεπε να αρχίσει να ξετυλίγεται η υπόθεση της αφήγησης, όμως αόριστα («τότε», «όταν»)
    2. Εδώ αρχίζει η ιστορία του Οδυσσέα στο τώρα, δηλαδή το Ποιητικό Παρόν.
                                           
      Σημείωση: Η υπόθεση της αφήγησης ξεκινά από ένα προχωρημένο στάδιο του μύθου, της ιστορίας (in medias res: από τη μέση)
                                                               
    3. Η Μούσα δίνει αόριστα και τον τόπο που βρίσκεται τώρα ο Οδυσσέας (νησί της Καλυψώς, η Ωγυγία).
    4. Η Μούσα δίνει και τη δύσφορη κατάσταση του ήρωα κοντά στην Καλυψώ και το διπλό του πόθο: της επιστροφής του και της γυναίκας του.
    5. Δίνει τη βασική αρνή του έπους (στιχ. 9): ύβρη (ασέβεια) - νέμεση (οργή θεών) - τίση(τιμωρία) 
3. Ερωτοαπαντήσεις
                                    
1. Γιατί ο ποιητής χρειάζεται την αρωγή της Μούσας της επικής ποίησης, της Καλλιόπης;
Απάντηση
Ο ποιητής χρειάζεται την αρωγή της Μούσας γιατί:
  • α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη, έχει όρια.
  • β) Το έργο του ποιητή πρέπει να έχει κύρος, σοβαρότητα, αλήθεια.
  • γ) Η Μούσα που είναι παντογνώστρια, έχει θεία γνώση και κύρος και γνώριζε τα ορατά και αόρατα, καθώς και το μακρινό παρελθόν, άρα πρέπει να συμπαρασταθεί.
  • δ) Το έργο είναι θεόπνευστο και η έκταση του τεράστια.
                                                      
2. Ποιος ο λειτουργικός ρόλος του προοιμίου; (στιχ 1-25) 
Απάντηση
  • α) Γίνεται επίκληση στη Μούσα ως βοηθό του ποιητή,
  • β) Δηλώνεται το θέμα του έπους της Οδύσσειας, που είναι ο άντρας ο Πολύτροπος (πολυμήχανος, πανούργος) και ο αγώνας του για το νόστο του και την αποκατάσταση του στην οικογένεια και στην εξουσία (βασιλεία).
  • γ) Ηθογραφείται ο κεντρικός ήρωας, ο πρωταγωνιστής, ο Οδυσσέας (ήθος = χαρακτήρας, τρόπος συμπεριφοράς, συναισθήματα) και προβάλλεται σε σχέση με την Καλυψώ που τον κρατά δέσμιο, σε σχέση με τον Ποσειδώνα, ο οποίος τον μισεί, σε σχέση με τους άλλους θεούς (Δίας, Αθηνά) που θα τον βοηθήσουν.
                                   
    Σημείωση: Δίνεται το δικό του ήθος σε αντιπαράθεση με τους συντρόφους του, που αποδείχτηκαν μωροί και νήπιοι (ανόητοι). Έτσι υπονοείται το δικό του αίσιο τέλος...
Ήθος Οδυσσέα: Πολύτροπος (πολυμήχανος), γιατί εφευρίσκει πολλούς τρόπους (δόλους) να ξεφύγει από τη δύσκολη κατάσταση, τετραπέρατος, πολυταξιδεμένος (στιχ 2), καστροπορθητής (πτολίπορθος, στιχ. 3), πολύπλαγκτος, πολύπειρος (στιχ.4), πολύτλας, πολύπαθος (στιχ.5), φιλέταιρος (συντροφικός) και υπεύθυνος (στιχ 6), γνωστικός σε αντίθεση με τους νήπιους (άμυαλους, μωρούς, ασεβείς) συντρόφους, φιλόπατρις και νοσταλγός (στιχ. 16), αφοσιωμένος σύζυγος (στιχ. 17), θεϊκός (με εξαιρετικές ικανότητες και θεϊκή καταγωγή), αγαπητός σχεδόν σ' όλους τους θεούς.
                                    
4. Δίνεται η βασική ηθική αρχή του έπους: ανθρώπινη ευθύνη (ελευθερία βούλησης), ενοχή —> τιμωρία (στιχ. 8-9)
  • Ισχύει το αρχαίο ηθικό σχήμα: άτη (=τύφλα του νου, συσκότιση λογικής) —> ύβρη (ασέβεια, ξεπέρασμα μέτρου, εγωισμός, έπαρση, σφάλμα)... > νέμεση (οργή των θεών), τίση (τιμωρία), αρμονία (τάξη, ισορροπία)
5. Παρουσιάζεται σε γενικές γραμμές η πλοκή, η εξέλιξη του έργου, αφήνοντας μας να εννοήσουμε και το τέλος του.
                                    
6. Το χρονικό πλαίσιο του έργου
  • Από Τροία ως Θρινακία —> 2 χρόνια (νησί 'Ηλιου: χάνει όλους τους συντρόφους του)
  • Από Θρινακία ως Ωγυγία (Καλυψώ) —> 7 μερόνυχτα (με τα κύματα)
  • Νησί Καλυψώς ------ > 7 χρόνια +
  • Στην αρχή του έπους βρισκόμαστε χρονικά στο τέλος του δεκάχρονου νόστου. Απομένουν 41 ημέρες (το ποιητικό παρόν)
  • Η Οδύσσεια αρχίζει in medias res (το αντίθετο είναι :ab ovo = από το αυγό, γραμμική, χρονολονική αφήγηση)
7. Στοιχεία τεχνικής του κειμένου
  • Τρόποι αφήγησης: Εδώ έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση (αντικειμενική): μιλά ο ποιητής.
  • Τυπικά επίθετα: πολύτροπο, ιερό, υπέρλαμπρου, σεμνή, αρχοντική, θολωτές, θεϊκός
  • Αντιθέσεις, π.χ. Οδυσσέας- σύντροφοι , Ποσειδώνας – άλλοι θεοί
  • Μεταφορές (στιχ. 6, 11, 24)
  • Αποσιώπηση ονόματος ήρωα (του Οδυσσέα)
  • Προϊδεασμός ή προσήμανση ή προειδοποίηση (στιχ. 20 - 23) > γίνεται άμεσα από τον ποιητή
  • Σχήμα κύκλου: στιχ. 1 (Μούσα) - στιχ. 11 (θεά)
  • Εγκιβωτισμός (μέσα στο παρόν τοποθετείται το παρελθόν)
  • in medias res (αφήγηση των γεγονότων από τη μέση της υπόθεσης ,από ένα προχωρημένο ή κρίσιμο σημείο της υπόθεσης...)



ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Λόγος μεγάλο αφηγηματικό ποίημα
ΕΠΟΣ: μετά τον 5ο αι. π.Χ.
ως τον 5ο αι. π.Χ.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΠΩΝ
...
ΑΟΙΔΟΙ: Έτσι ονομάζονταν όσοι συνέθεταν και παρουσίαζαν στο κοινό επικά ποιήματα
κατά τη διάρκεια των μυκηναϊκών χρόνων. Ζ...

ΗΡΩΙΚΟ ΕΠΟΣ: Όμηρος (8ος αι. π.Χ.)
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΠΟΣ: Ησίοδος (6ος αι. π.Χ.)
ΑΟΙΔΟΙ ΡΑΨΩΔΟΙ
- έζησαν στα μυκηναϊκά χρόνια
- δ...
ΔΟΜΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ: 24 ραψωδίες (α – ω). Ο χωρισμός έγινε από τον Ζηνόδοτο τον
Εφέσιο στα ελληνιστικά / αλεξανδρινά χρόνια)
ΕΝ...
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ
1. Τι σήμαινε η λέξη έπος ως τον 5ο αι. π.Χ. και τι αργότερα;
2. Σε ποια εποχή εμ...

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
(Στοιχεία για τον πολιτισμό της μυκηναϊκής κυρίως εποχής που αντλούμε από το ομηρικό
κείμενο. Τα στοι...


ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
(όλα τα στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες για τις ιδέες των ανθρώπων της ομηρικής
εποχής: τι πίστευα...



ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ
- Προοικονομία: ο ποιητής προετοιμάζει σταδιακά τις συνθήκες, ώστε να
εξελιχθούν τα γεγονότα μ’ ένα συ...
Ραψωδία α (στ. 1-25): Το προοίμιο
Θέμα: Εισαγωγή στην Οδύσσεια
Ενότητες: 1η: στ. 1-13: Το προοίμιο του ποιητή (ο ποιητής ε...
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
 Γενικός χαρακτηρισμός. π.χ. Ένας συμπαθητικός άνθρωπος, ένας
επιμελής μαθητής κλπ.
 Περιγραφή τη...