Ελένη Βακαλό «Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος»
[Από τη Συλλογή Του κόσμου (1978).]
Θα σας πω πώς έγινε
Έτσι είναι η σειρά
Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο
δρόμο του έναν χτυπημένο
Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε
Τόσο πολύ λυπήθηκε
που ύστερα φοβήθηκε
Πριν κοντά του να πλησιάσει για να σκύψει να
τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα
Τι τα θες τι τα γυρεύεις
Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,
να ψυχοπονέσει τον καημένο
Και καλύτερα να πούμε
Ούτε πως τον έχω δει
Και επειδή φοβήθηκε
Έτσι συλλογίστηκε
Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;
Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε να παίξει με τους άρχοντες
Άρχισε λοιπόν και κείνος
Από πάνω να χτυπά
Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας
Ερωτήσεις:
1. Ο τίτλος δίνει και το θέμα του ποιήματος. Αφού μελετήσετε τις διαδοχικές φάσεις, από τις οποίες περνά ο «μικρός άνθρωπος» ώσπου να γίνει κακός, να απαντήσετε στις ερωτήσεις:
α) Γιατί στην αρχή ο άνθρωπος του ποιήματος χαρακτηρίζεται «μικρός» και «καλός»;
Ο άνθρωπος του ποιήματος χαρακτηρίζεται μικρός, διότι εκπροσωπεί το είδος των φιλήσυχων και αμέτοχων πολιτών που δεν έχουν ούτε το ψυχικό σθένος να στηρίξουν έμπρακτα το αγαθό και το κοινό καλό, μα ούτε και την πνευματική εκείνη διαύγεια που θα τους επέτρεπε να αντιληφθούν πως με την παθητική τους στάση επιτρέπουν απλώς στους ισχυρούς και στους έχοντες να καταδυναστεύουν τον λαό. Χαρακτηρίζεται μικρός, διότι είναι ένας απλός, καθημερινός άνθρωπος που η μόνη του έγνοια είναι πώς θα φροντίσει ώστε η δική του μετρημένη ζωή να παραμείνει αδιασάλευτη χωρίς δυσκολίες και αντιπαραθέσεις. Δεν είναι ένας άνθρωπος που θα τολμούσε ποτέ να εναντιωθεί στους κρατούντες και σε όποιον άλλον έθιγε τα συμφέροντα του απλού λαού, αφού η δική του επιθυμία είναι να μην εκθέτει τον εαυτό του σε ενδεχόμενους κινδύνους και αναστατώσεις. Έτσι, ενώ ένας μεγάλος άνθρωπος θα έδινε αγώνες για να προσφέρει κάτι ουσιαστικό στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, ο μικρός άνθρωπος προσπαθεί να αποφεύγει οποιαδήποτε ένταση και οποιαδήποτε έκφραση απόψεων που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση πως δεν είναι πλήρως υποταγμένος στη θέληση των αρχόντων.
Χαρακτηρίζεται, επίσης, καλός, εφόσον ως αμέτοχος και αδρανής δίνει ακριβώς αυτή την εντύπωση. Στην πραγματικότητα, βέβαια, η ποιότητα αυτή του αποδίδεται ειρωνικά, αφού το να εκλαμβάνεσαι ως καλός μόνο και μόνο επειδή απέχεις από οποιαδήποτε δράση και μένεις περιχαρακωμένος στην ατομική σου ζωή και στα προσωπικά σου ζητήματα, δεν συνιστά ουσιαστική ένδειξη καλοσύνης. Καλός είναι ο άνθρωπος που υπηρετεί με πράξεις και με συνέπεια το καλό και το αγαθό∙ καλός δεν είναι ο άνθρωπος που απλώς δεν έχει κάνει τίποτε το κακό, αφού εν γένει αποφεύγει να δρα.
β) Ποια είναι η αιτία των μεταλλαγών του;
Η αλλαγή που παρατηρείται στον μικρό και καλό άνθρωπο της ιστορίας προκύπτει όταν συναντά στο δρόμο του έναν χτυπημένο άνθρωπο. Το θέαμα αυτό του προκαλεί στην αρχή, όπως είναι λογικό, μεγάλη συγκίνηση, όμως η συγκίνηση αυτή γρήγορα μεταλλάσσεται σε φόβο, κι ο φόβος τον οδηγεί σε μια συμπεριφορά -φαινομενικά- τελείως απρόσμενη. Η κύρια αιτία, επομένως, της μεταλλαγής του ανθρώπου του ποιήματος είναι ο φόβος.
γ) Ποιες είναι οι δικαιολογίες που επικαλείται κάθε φορά και ποιον εξυπηρετούν;
Τόσο πολύ λυπήθηκε
που ύστερα φοβήθηκε
Το θέαμα του χτυπημένου ξυπνά στον «μικρό και καλό» άνθρωπο του ποιήματος το αίσθημα του φόβου, αφού θεωρεί ίσως πως στην ίδια θέση θα μπορούσε εύκολα να βρεθεί κι ο ίδιος. Φοβάται τη βία, που θα μπορούσε να έχει υποστεί κι αυτός, φοβάται, όμως και την όποια συσχέτιση με τον χτυπημένο άνθρωπο.
Πριν κοντά του να πλησιάσει για να σκύψει να
τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα
Τι τα θες τι τα γυρεύεις
Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,
να ψυχοπονέσει τον καημένο
Και καλύτερα να πούμε
Ούτε πως τον έχω δει
Ενώ, λογικά, η πρώτη του κίνηση θα έπρεπε να είναι το να βρεθεί κοντά στον πληγωμένο συνάνθρωπό του, εντούτοις εκείνος το σκέφτεται «καλύτερα» και δεν προχωρά σ’ αυτή την αυτονόητη ενέργεια. Ο «φιλήσυχος» άνθρωπος του ποιήματος δεν θέλει να μπλέξει πλησιάζοντας τον χτυπημένο, αφού, πιθανώς, θεωρεί πως από τη στιγμή που θα βρεθεί κοντά του, θα είναι σαν να παίρνει το μέρος του σε ό,τι κι αν έχει συμβεί. Θα είναι, δηλαδή, σαν να παίρνει θέση. Δεν αντιλαμβάνεται την πράξη του αυτή ως πράξη φιλανθρωπίας, όπως θα έπρεπε, αλλά ως πηγή πιθανών προβλημάτων. Βρίσκει, μάλιστα, ως εύκολη δικαιολογία το γεγονός ότι όλο και κάποιος άλλος άνθρωπος θα δει τον χτυπημένο και θα του συμπαρασταθεί∙ τόσοι άνθρωποι περνούν από εκεί, οπότε, ακόμη κι αν εκείνος προσπεράσει, ο χτυπημένος δεν θα μείνει αβοήθητος για πολύ. Αρκεί εκείνος να μην μπλεχτεί με την υπόθεση, αρκεί να μείνει καλά προστατευμένος στην απραξία του και στη μη συμμετοχή του.
Η δικαιολογία ότι κάποιος άλλος θα «ψυχοπονέσει τον καημένο», φανερώνει την άκρως επιζήμια εκείνη τακτική πολλών πολιτών να μεταθέτουν τις ευθύνες τους διαρκώς σε άλλους και να μην αναλαμβάνουν ποτέ οι ίδιοι ενεργή δράση για χάρη των συνανθρώπων τους. Πρόκειται, φυσικά, για μια απαράδεκτη λογική, εφόσον υπηρετεί επί της ουσίας την αδιαφορία απέναντι σε όσους έχουν ανάγκη, αλλά και γενικότερα την αδιαφορία απέναντι στο ηθικό χρέος των πολιτών να συνεισφέρουν με κάθε τρόπο για την προάσπιση του αγαθού και των συνανθρώπων τους. Μια κοινωνία, όμως, της οποίας τα μέλη συνηθίζουν στην απάθεια και στην αδιαφορία, είναι μια κοινωνία αδύναμη να αποκτήσει εκείνη τη συνοχή κι εκείνο το αίσθημα αλληλεγγύης που θα της επιτρέψει να αντιμετωπίσει από κοινού και με αποτελεσματικότητα τις προσπάθειες των κρατούντων να περιορίσουν τα δικαιώματα των πολιτών. Καθίσταται, άρα, μια κοινωνία διχασμένη, ευάλωτη και αέναα στο έλεος των ισχυρών.
Η στάση του «μικρού και καλού» ανθρώπου του ποιήματος αποτελεί σαφές παράδειγμα για το πώς η πρώτη κιόλας ένδειξη αδιαφορίας για το ηθικός χρέος που έχουμε απέναντι στους συνανθρώπους μας μπορεί να οδηγήσει κλιμακωτά σ’ εκείνη την κοινωνική διάσπαση που εξυπηρετεί άριστα τα συμφέρονταν των κρατούντων. Τον βλέπουμε, λοιπόν, να περνά από την απόφαση να μη βοηθήσει τον χτυπημένο συνάνθρωπό του, στο να θεωρεί ακόμη ιδανικότερο να προσποιηθεί πως δεν τον είδε καν∙ σαν να μη συνέβη, δηλαδή, ποτέ η αδικία αυτή απέναντι στον συνάνθρωπό του. Έτσι, όχι μόνο αρνείται να προσφέρει τη βοήθειά του, αλλά ακόμη περισσότερο επιλέγει να προσποιηθεί πως δεν είδε και δεν αντιλήφθηκε ποτέ τίποτε∙ απόφαση, ωστόσο, που τον καθιστά συνένοχο στο έγκλημα αυτό, αφού με τη σιωπή του είναι σαν να συναινεί σε αυτό και σαν να το αποδέχεται.
Πλείστα, βέβαια, τα παραδείγματα από την καθημερινή κοινωνική και πολιτική ζωή, όπου οι πολίτες με τη σιωπή και με την ανοχή που επιδεικνύουν καθίστανται συνένοχοι στην παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων, στην κοινωνική αδικία και καταπίεση, στη βία, στον εκφοβισμό, στην εκμετάλλευση και στην εκμηδένιση ουσιαστικά της απόλυτης αξίας που θα έπρεπε να έχει η ανθρώπινη ζωή.
Το πέρασμα από την απραξία στη συνένοχη σιωπή και στην παθητική αποδοχή της αδικίας είναι ατυχώς εύκολο και οδηγεί σταδιακά σε ακόμη μεγαλύτερα δεινά.
Και επειδή φοβήθηκε
Έτσι συλλογίστηκε
Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;
Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε να παίξει με τους άρχοντες
Άρχισε λοιπόν και κείνος
Από πάνω να χτυπά
Το επόμενο βήμα στην απευαισθητοποίηση των ανθρώπων απέναντι στον πόνο των συνανθρώπων τους είναι η απόφαση να πάρουν το μέρος των ισχυρών, με την υστερόβουλη σκέψη πως έτσι θα είναι τουλάχιστον οι ίδιοι ασφαλείς, αφού έτσι θα εκφράσουν έμπρακτα την υποταγή τους και την αφοσίωσή τους στους άρχοντες. Ο «μικρός και καλός» άνθρωπος, λοιπόν, έχοντας αισθανθεί βαθιά μέσα του τον φόβο, αρχίζει να σκέφτεται πως το να μη βοηθήσει και το να κάνει πως δεν είδε τίποτα, δεν επαρκούν για να διασφαλίσουν τη δική του ασφάλεια∙ σκέφτεται πως εφόσον υπάρχει μια ανοιχτή αντιπαράθεση ανάμεσα στους απλούς πολίτες, όπως είναι αυτός κι όπως είναι ο χτυπημένος, και τους άρχοντες, η καλύτερη επιλογή είναι να πάρει εμφανώς το μέρος των αρχόντων. Αποτυγχάνει να αντιληφθεί πως αν ενωθεί με τους απλούς πολίτες η συλλογική τους δύναμη θα είναι κατά πολύ ισχυρότερη από τη δύναμη των αρχόντων, και προχωρά σε ό,τι νομίζει πως είναι η πιο βέβαιη και πιο σίγουρη επιλογή.
Η συλλογιστική διαδικασία που του επιτρέπει να δικαιολογήσει αυτή του την επιλογή είναι ενδεικτική της εκλογίκευσης εκείνης που επιτρέπει σ’ έναν άνθρωπο να προδώσει ουσιαστικά τους ανυπεράσπιστους πολίτες της δικής του τάξης και να πάρει το μέρος των ισχυρών. Συλλογίζεται πως για να τον έχουν χτυπήσει θα έχει φταίξει σε κάτι -θα είναι ένοχος για κάτι-, αφού δεν είναι λογικό να τον έχουν χτυπήσει χωρίς να φταίει. Κι αφού, λοιπόν, είναι ένοχος -η ενοχή θεωρείται βολικά αποδεδειγμένη αφού έχει δεχτεί τα χτυπήματα, και τα χτυπήματα υποδηλώνουν τιμωρία-, τότε, λογικά, θα έλαβε εντελώς δικαιολογημένα την τιμωρία του, καθώς, προφανώς, το έγκλημά του θα στράφηκε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κατά των αρχόντων∙ κι αφού τόλμησε να αντιταχθεί στους άρχοντες -την εύνοια των οποίων τόσο απεγνωσμένα αποζητά ο μικρός άνθρωπος-, τότε θα πρέπει να τον χτυπήσει κι εκείνος. Θα υπηρετήσει, έτσι, το δίκαιο (των ισχυρών) και συνάμα θα γίνει αρεστός στους άρχοντες.
Ο φόβος μήπως και βρεθεί στη θέση του θύματος∙ ο φόβος μήπως και χρειαστεί να αγωνιστεί για τα δικαιώματά του και τα δικαιώματα των συνανθρώπων του∙ ο φόβος μήπως χάσει την ηρεμία της μικρής και περιορισμένης του ζωής, τον οδηγεί στο να αναζητήσει έναν τρόπο για να προφυλαχθεί απέναντι σε ό,τι θα μπορούσε να τον φέρει σε αντιπαράθεση με τους ισχυρούς. Αναζητά τον τρόπο με τον οποίο θα απαλλαγεί από το αίσθημα της ανασφάλειας, από την αίσθηση της αδυναμίας και από τον φόβο πως είναι τόσο απόλυτα ευάλωτος απέναντι στους ισχυρούς. Έτσι, αντί να σταθεί πλάι στον συνάνθρωπό του, αποφασίζει να πάει καθαρά με το μέρος των αρχόντων και να διασφαλίσει την προστασία και την εύνοιά τους. Κι είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο ένας καλός άνθρωπος γίνεται κακός, αφού η μόνη στιγμή που αποφάσισε επιτέλους να δράσει, οι πράξεις του στράφηκαν, εκ του ασφαλούς, εις βάρος ενός αδύναμου και ήδη χτυπημένου ανθρώπου. Ο μικρός άνθρωπος που δεν θα τολμούσε ποτέ να υψώσει το ανάστημά του, βρίσκει τώρα την ευκαιρία να πάρει θέση, στρεφόμενος ενάντια σ’ έναν άνθρωπο που είναι ήδη σωριασμένος στο έδαφος και που δεν έχει φυσικά τη δυνατότητα να αντιδράσει στα νέα χτυπήματα που δέχεται.
Το γεγονός, βέβαια, ότι υπάρχουν πολίτες που φοβούνται τόσο πολύ να πάρουν θέση απέναντι στην ασυδοσία των ισχυρών, ώστε επιλέγουν τελικά να πάνε με το μέρος τους και να υποταχθούν πλήρως στη θέλησή τους, είναι κάτι που εξυπηρετεί απόλυτα τα συμφέροντα των κρατούντων, καθώς αποδυναμώνει τη σθεναρή αντίδραση που θα μπορούσαν να προβάλουν οι πολίτες, αν παρέμεναν ενωμένοι μεταξύ τους και άφοβοι απέναντι στη δύναμη των αρχόντων.
2. Το ποίημα τελειώνει με μια φράση που συνηθίζεται στην αρχή των παραμυθιών. Τι θέλει να δηλώσει μ’ αυτήν η ποιήτρια; Να βρείτε άλλα στοιχεία του ποιήματος, σχετικά με το περιεχόμενο και την έκφραση, που προσιδιάζουν στα παραμύθια.
Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας
Η δήλωση στο τέλος του ποιήματος πως αυτή είναι η αρχή του παραμυθιού έρχεται να τονίσει πως η στιγμή ακριβώς που ο φοβισμένος και αδύναμος πολίτης αποφασίζει να πάει με το μέρος των ισχυρών, για να διασφαλίσει έτσι μια κάποια αίσθηση ασφάλειας για τον εαυτό του, είναι η στιγμή που ξεκινά η μεγάλη αυταπάτη∙ το παραμύθι. Ο φοβισμένος πολίτης, μη συναισθανόμενος πως η δική του θέση είναι πλάι στους ανθρώπους της δικής του τάξης, μαζί με τους οποίους μπορεί και πρέπει να αντιταχθεί στη θέληση των αρχόντων -όταν φαλκιδεύονται τα δικαιώματα των πολιτών-, απλώς εξαπατά τον εαυτό του νομίζοντας πως έχει κερδίσει κάτι, αφού στην πραγματικότητα έχει υποταχθεί στους κρατούντες κι έχει προδώσει τους συνανθρώπους του. Κι είναι πολίτες σαν αυτόν που διασπούν τη συνοχή της κοινωνίας και καθιστούν ανέφικτη την αποτελεσματική αντίδραση των πολιτών. Έτσι, λοιπόν, ξεκινά το παραμύθι ότι οι πολίτες δεν έχουν τη δύναμη να αντιταχθούν στους άρχοντες.
Το ποίημα ήδη με τη στενή συσχέτιση του τίτλου του και των πρώτων στίχων φανερώνει πως αποτελεί μια αφήγηση, μια αφήγηση παραμυθιού: «Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος; Θα σας πω πώς έγινε, έτσι είναι η σειρά…». Κατά τον ίδιο τρόπο κι οι επόμενοι στίχοι δημιουργούν την αίσθηση πως μας δίνεται η αφήγηση ενός παραμυθιού: «Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο δρόμο του έναν χτυπημένο…».
Πέρα, πάντως, από το γεγονός ότι το ποίημα μιμείται το ύφος αφήγησης των παραμυθιών, ακόμη και η έλλειψη συγκεκριμένων χρονικών και τοπικών προσδιορισμών, όπως και η απουσία καταγραφής ονομάτων, δημιουργεί το κλίμα ενός παραμυθιού, αφού όσα συμβαίνουν τοποθετούνται αόριστα σε κάποιον τόπο, κάποια στιγμή, χωρίς να αποκτούν πιο συγκεκριμένη σύνδεση με την πραγματικότητα. Πρόκειται, φυσικά, για μια αναγκαία επιλογή, μιας και η ιστορία του ανθρώπου αυτού επαναλαμβάνεται διαρκώς υπό διαφορετικές συνθήκες σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά πάντα με το ίδιο αποτέλεσμα.
Σημαντικό, επίσης, στοιχείο που δημιουργεί την αίσθηση πως πρόκειται για μια αφήγηση που παραπέμπει σε παραμύθι, είναι το γεγονός ότι το ποίημα της Βακαλό βρίσκεται σε συνομιλία σχεδόν με την παραβολή του καλού Σαμαρείτη. Με τη διαφορά ότι η ποιήτρια επιλέγει να μιλήσει όχι για τον καλό Σαμαρείτη που προσέφερε τη βοήθειά του στον χτυπημένο, αλλά για εκείνους πριν από αυτόν που θεώρησαν σκόπιμο να αδιαφορήσουν για τον πληγωμένο συνάνθρωπό τους.
Ελένη Βακαλό
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1921 και το 1922 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχαιολογία στην Αθήνα και Ιστορία της Τέχνης στο Παρίσι. Παντρεύτηκε το ζωγράφο και σκηνογράφο Γιώργο Βακαλό. Στην ποίησή της χρησιμοποιεί μια γλώσσα απογυμνωμένη από τους παραδοσιακούς λυρικούς τρόπους, που αποβλέπει στο να εκφράσει την ουσία των πραγμάτων. Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές: Θέμα και παραλλαγές (1945), Αναμνήσεις από μια Εφιαλτική Πολιτεία (1948), Στη μορφή των Θεωρημάτων (1951), Το Δάσος (1954), Τοιχογραφία (1956), Ημερολόγιο της Ηλικίας (1958), Περιγραφή του Σώματος (1959), Η Έννοια των Τυφλών (1962), Ο Τρόπος να κινδυνεύουμε (1966), Γενεαλογία (1971), Του κόσμου (1978), Πριν από το λυρισμό (1981). Δημοσίευσε επίσης λογοτεχνικές κριτικές και δοκίμια Ιστορίας της Τέχνης. Έχει τιμηθεί με Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1991).
Read more: http://latistor.blogspot.com/2016/02/blog-post_10.html#ixzz4BfAz1ygp
Απο τη Συλλογη Του κόσμου (1978).
Θα σας πω πώς έγινε
Έτσι είναι η σειρά
Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο
δρόμο του έναν χτυπημένο
Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε
Τόσο πολύ λυπήθηκε
που ύστερα φοβήθηκε
Πριν κοντά του vα πλησιάσει για να σκύψει να
τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα
Τι τα θες τι τα γυρεύεις
Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,
να ψυχοπονέσει τον καημένο
Και καλύτερα να πούμε
Ούτε πως τον έχω δει
Και επειδή φοβήθηκε
Έτσι συλλογίστηκε
Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει; Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε vα παίξει με τους άρχοντες
Αρχισε λοιπόν και κείνος
Από πάνω να χτυπά
Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας |
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Νοηματική απόδοση
Η ποιήιρια εξηγεί πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος. Κάποια μέρα, ένας καλός άνθρωπος συνάντησε στο δρόμο του έναν άλλο άνθρωπο πεσμένο κάτω και χτυπημένο. Τον λυπήθηκε έτσι που τον είδε πεσμένο αλλά συνάμα φοβήθηκε. Σκέφτηκε λοιπόν πως κάποιος άλλος από όσους βρίσκονται τριγύρω θα βρεθεί να τον βοηθήσει και προτίμησε να κάνει πως δεν τον είδε καθόλου. Εξάλλου, σκέφτηκε, αν δεν έφταιξε σε κάτι, δε θα τον χτυπούσαν. Και με τη σκέψη αυτή άρχισε να τον χτυπά κι ο ίδιος.
Πραγματολογικά - Ιδεολογικά - Πολιτιστικά σχόλια
1η ενότητα: Από την ενότητα αυτή γίνεται φανερό πως η ποιήτρια σκοπεύει να αναπτύξει το θέμα της αφηγηματικά, με τη μορφή παραμυθιού.
2η ενότητα: Η ποιήτρια πιστεύει πως ο φόβος αλλοτριώνει την ανθρώπινη ψυχή. Έτσι, ένας καλός άνθρωπος είναι δυνατόν να μεταβάλλει τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του, όταν καταβάλλεται από το φόβο. Βέβαια, πρέπει να τονιστεί πως ο άνθρωπος αυτός είναι «μικρός», υποταγμένος δηλαδή στο κοινωνικό κατεστημένο και τόσο αδύναμος που δεν μπορεί να αναταχθεί σε αυτό.
Όσο για τον πεσμένο άνθρωπο, το νεκρό, είναι φανερό πως αυτός ήρθε σε σύγκρουση με το κατεστημένο και νικήθηκε. Όσο για την ήττα του, αυτή είναι τόσο προσωπική - υλική, αφού βρήκε το θάνατο, όσο και ηθική, αφού ο αγώνας του δε βρήκε μιμητές. Ο καλός άνθρωπος που τον συνάντησε συγκινήθηκε αλλά φοβήθηκε τόσο, ώστε να μην αντιδράσει.
Η ποιήτρια τονίζει τελικά πως αυτός που επιβιώνει είναι ο εφησυχασμένος άνθρωπος, αυτός που δεν αντιτάσσεται ποτέ στη βούληση των ισχυρών. Σύμφωνα πάντως με τη Σφαέλλου, η Βακαλό υποστηρίζει την άποψη του Ρουσσό ότι ο άνθρωπος γεννιέται καλός και αγνός και ότι φθείρεται από τους κακούς νόμους, την κακή παιδεία, το κατεστημένο. Την ίδια επίδραση είχε και στην ψυχή του ανθρώπου ο νόμος των ισχυρών.
3η ενότητα: Η φράση αυτή - που αποτελεί και τον επίλογο του ποιήματος - είναι χαρακτηριστική ως προς το μήνυμα που θέλει να στείλει η ποιήτρια. Από εδώ και πέρα η ζωή του ανθρώπου αυτού θα μεταβληθεί, καθώς θα συμπεριφέρεται με ανάλογο τρόπο. Θα υποτάσσεται στην εξουσία και δε θα αντιδρά απέναντι σε τίποτε. Η ζωή του θα είναι σαν αυτή του παραμυθιού: πλασματική, ρηχή, χωρίς νόημα και προοπτική.
Νοηματικές ενότητες/Επιμέρους πλαγιότιτλοιΤο ποίημα μπορεί να διακριθεί σης εξής ενότητες:
1η ενότητα: Στίχοι 1-2: η συνάντηση του καλού ανθρώπου με ένα σκοτωμένο.
2η ενότητα: Στίχοι 3-15: η αντίδραση στο θέαμα του χτυπημένου ανθρώπου.
3η ενότητα: Στίχος 16: η δημιουργία του κακού ανθρώπου.
ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ
1. Τεχνική: Με καθαρά αφηγηματικό τρόπο και τεχνική παραμυθιού η ποιήτρια αποδίδει τις ιδέες της στο ποίημα. Αυτό αποδεικνύει όχι μόνο ο τελευταίος στίχος αλλά και άλλά στοιχεία, όπως: «Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο δρόμο», «κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω να ψυχοπονέσει τον καημένο», «τάχα δε θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει», «άρχισε λοιπόν και κείνος».
Επίσης, η ποιήτρια καταφεύγει στην ποιητική παραβολή με αλληγορικό τρόπο και
στον εσωτερικό μονόλογο («Τι τα θες ούτε πως τον έχω δει», «Τάχα με τους
άρχοντες»), για να αισθητοποιήσει τις ιδέες της.
2. Ύφος: Το ύφος της είναι λιτό και απλό.
3. Γλώσσα: Η γλώσσα λαϊκή.
πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄Λυκείου, εκ. Βολανάκη
Ελένη Βακαλό
Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος
Απο τη Συλλογη Του κόσμου (1978).
Θα σας πω πώς έγινε
Έτσι είναι η σειρά
Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο
δρόμο του έναν χτυπημένο
Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε
Τόσο πολύ λυπήθηκε
που ύστερα φοβήθηκε
Πριν κοντά του vα πλησιάσει για να σκύψει να
τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα
Τι τα θες τι τα γυρεύεις
Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,
να ψυχοπονέσει τον καημένο
Και καλύτερα να πούμε
Ούτε πως τον έχω δει
Και επειδή φοβήθηκε
Έτσι συλλογίστηκε
Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;
Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε vα παίξει με τους άρχοντες
Αρχισε λοιπόν και κείνος
Από πάνω να χτυπά
Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας
|
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- 0 τίτλος δίνει και το θέμα του ποιήματος. Αφού μελετήσετε τις διαδοχικές φάσεις, από τις οποίες περνά ο «μικρός άνθρωπος» ώσπου να γίνει κακός, να απαντήσετε στις ερωτήσεις:
α) Γιατί στην αρχή ο άνθρωπος του ποιήματος χαρακτηρίζεται «μικρός» και «καλός»;
β) Ποια είναι η αιτία των μεταλλαγών του;
γ) Ποιες είναι οι δικαιολογίες που επικαλείται κάθε φορά και ποιον εξυπηρετούν; - Το ποίημα τελειώνει με μια φράση που συνηθίζεται στην αρχή των παραμυθιών. Τι θέλει να δηλώσει μ' αυτήν η ποιήτρια; Να βρείτε άλλα στοιχεία του ποιήματος, σχετικά με το περιεχόμενο και την έκφραση, που προσιδιάζουν στα παραμύθιαννήθηΕλένη Βακαλό κε στην Κωνσταντινούπολη το 1921 και το 1922 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχαιολογία στην Αθήνα και Ιστορία της Τέχνης στο Παρίσι. Παντρεύτηκε το ζωγράφο και σκηνογράφο Γιώργο Βακαλό. Στην ποίησή της χρησιμοποιεί μια γλώσσα απογυμνωμένη από τους παραδοσιακούς λυρικούς τρόπους, που αποβλέπει στο να εκφράσει την ουσία των πραγμάτων. Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές: Θέμα και παραλλαγές (1945), Αναμνήσεις από μια Εφιαλτική Πολιτεία (1948), Στη μορφή των Θεωρημάτων (1951), Το Δάσος (1954), Τοιχογραφία (1956), Ημερολόγιο της Ηλικίας (1958),Περιγραφή του Σώματος (1959), Η Έννοια των Τυφλών (1962), Ο Τρόπος να κινδυνεύουμε (1966),Γενεαλογία (1971), Του κόσμου (1978), Πριν από το λυρισμό (1981). Δημοσίευσε επίσης λογοτεχνικές κριτικές και δοκίμια Ιστορίας της Τέχνης. Έχει τιμηθεί με Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1991)
Μπορεί κάποιος να γεννηθεί κακός ή καλός;
- Μπορεί κάποιος να γεννηθεί κακός ή καλός; Η κακία και η καλοσύνη βρίσκονται στο DNA του καθενός μας ή μήπως είναι καθαρά ζήτημα προσωπικής επιλογής; Αν τελικά αποδεχτούμε πως η συμπεριφορά μας πηγάζει από ένα από τα παραπάνω, αμέσως θα γεννηθεί ένα άλλο ζήτημα προς διερεύνηση: το κατά πόσον είναι δυνατόν, να αλλάξει ολοκληρωτικά η συμπεριφορά ενός ανθρώπου; Και αν κάτι τέτοιο καθίσταται εφικτό, τι είναι αυτό που τελικά προκαλεί αυτή την ριζική αναμόρφωση; Η ζωή έχει ήδη αποδείξει αρκετές φορές, πως κανένας μας δεν είναι αποκλειστικά καλός ή κακός και ότι ανά πάσα στιγμή όλοι είμαστε ικανοί να κάνουμε το μέγιστο κακό. Θα υπάρξουν στιγμές στη ζωή μας που θα γίνουμε, είτε το επιδιώκουμε είτε όχι, κακοί με τους γύρω μας επειδή οι δεδομένες συνθήκες μας το υπαγορεύουν ή τουλάχιστον επειδή θεωρούμε πως μονάχα καταστρέφοντας κάποιον θα επιτύχουμε. Με τον πλέον τραγικό τρόπο έχει επίσης αποκαλυφθεί πως άτομα υπεράνω υποψίας έχουν κατά καιρούς διαπράξει τα πιο ειδεχθή εγκλήματα. Ποια είναι ωστόσο η βαθύτερη αιτία που μετατρέπει ένα φιλήσυχο άτομο σε ένα κακό άνθρωπο; Η Ελένη Βακαλό, στο ποίημα που ακολουθεί επιδιώκει, να καταδείξει τα αίτια που γενούν το κακό στην ανθρώπινη ψυχή. Και μας αποδεικνύει και αυτή με την σειρά της, πως και ένας κατά τα φαινόμενα καλός άνθρωπος, δύναται να πληγώσει τον συνάνθρωπό του τη στιγμή που εκείνος όντας πεσμένος, το μόνο που αναζητά είναι μία χείρα βοηθείας.
Πηγή: http://frapress.gr/2014/09/pos-egine-enas-kakos-anthropos-tis-elenis-vakalo/
