Κατηγορούμενο ,ειδη

Ως κατηγορούμενο χρησιμοποιείται όνομα - επίθετο ή ουσιαστικό - αλλά και κάθε  λέξη ή και  ολόκληρη πρόταση, όταν χρησιμοποιούνται ως ονόματα Παραδείγματα Μετάφραση Μέρος  του λόγου Ὁ Ἀριστείδης ἐστί δίκαιος Ο Αριστείδης είναι δίκαιος επίθετο Ἡ πόλις φρούριον κατέστη Η πόλη έγινε φρούριο ουσιαστι κό Τὸ λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν Ο λακωνισμός είναι φιλοσοφία. απαρέμφα το Εἰμὶ τυράννῳ ἐοικώς Έίμαι όμοιος με τύραννο μετοχή Φίλιππος ἐγένετο τηλικοῦτος Ο Φίλιππος έγινε τόσο μεγάλος αντωνυμία Οἱ ἐθελονταὶ ἦσαν δισχίλιοι Οι εθελοντές ήσαν δύο χιλιάδες αριθμητικό Ἡ ἀγορὰ ἦν πλησίον Η αγορά ήταν κοντά επίρρημα Φίλιππός ἐστιν ὅ,τι ἄν εἴποι τις Ο Φίλιππος είναι ό,τι κι αν πει κανείς ολόκληρη  πρόταση

Κατηγορούμενο του υποκειμένου ή του αντικειμένου Το κατηγορούμενο μπορεί να αναφέρεται είτε στο υποκείμενο της πρότασης είτε στο  αντικείμενο. Το ίδιο συμβαίνει και στα νέα ελληνικά. Ως τώρα τα κατηγορούμενα που είδαμε αναφέρονταν στο υποκείμενο του ρήματος, π.χ. Ὁ ἀνὴρ ὠνομάζετο σοφιστής ρήμα: ὠνομάζετο ποιος ὠνομάζετο; > ὁ ἀνήρ > υποκείμενο τι ὠνομάζετο ὁ ἀνήρ; > σοφιστής > κατηγορούμενο του υποκειμένου Υπάρχουν όμως και κατηγορούμενα που αναφέρονται στο  αντικείμενο του ρήματος. Με άλλα λόγια το συνδετικό ρήμα συνδέει το αντικείμενο της πρότασης με ένα όνομα,  δίνοντας στο αντικείμενο μια ιδιότητα, π.χ. Οἱ Ἕλληνες ὠνόμαζον τὰς Ἀθήνας ἄστυ. (= Οι Έλληνες ονόμαζαν την Αθήνα πόλη) ρήμα: ὠνόμαζον ποιοι ὠνόμαζον; > οἱ Ἕλληνες > υποκείμενο ποιον ὠνόμαζον; > τὰς Ἀθήνας > αντικείμενο τι ὠνόμαζον τὰς Ἀθήνας; > ἄστυ > κατηγορούμενο του αντικειμένου Το ίδιο λέμε και στα ΝΕ: Ο Γιώργος εκλέχτηκε πρόεδρος. ρήμα: εκλέχτηκε ποιος εκλέχτηκε; > ο Γιώργος τι εκλέχτηκε ο Γιώργος; > πρόεδρος, κατηγορούμενο του υποκειμένου Οι μαθητές εξέλεξαν το Γιώργο  πρόεδρο. ρήμα: εξέλεξαν (ψήφισαν) ποιοι εξέλεξαν; > οι μαθητές > υποκείμενο ποιον εξέλεξαν οι μαθητές; > το Γιώργο > αντικείμενο τι εξέλεξαν οι μαθητές το Γιώργο; > πρόεδρο > κατηγορούμενο του αντικειμένου

Σε ποια πτώση μπαίνει το κατηγορούμενο; Όταν το κατηγορούμενο αναφέρεται στο υποκείμενο, τότε μπαίνει σε πτώση ονομαστική,  όπως και το υποκείμενο. Οἱ ποταμοί εἰσι μεγάλοι Και το υποκείμενο και το κατηγορούμενο του υποκειμένου βρίσκονται σε πτώση  ονομαστική. Όταν το κατηγορούμενο αναφέρεται στο αντικείμενο, τότε μπαίνει σε πτώση αιτιατική,  όπως και το αντικείμενο. Οὗτοι καλοῦσιν αὐτοὺς νομοθέτας. Και το αντικείμενο (αὐτούς) και το κατηγορούμενο του αντικειμένου (νομοθέτας)  βρίσκονται σε πτώση αιτιατική.

Επιρρηματικό κατηγορούμενο! Ως τώρα είδαμε τα συνδετικά ρήματα τα οποία παίρνουν κατηγορούμενο. Πολλές  φορές όμως, όταν το ρήμα σημαίνει κίνηση ή σκόπιμη ενέργεια, τότε μπορεί επίσης να πάρει  κατηγορούμενο, να δίνει δηλαδή στο υποκείμενο μια ιδιότητα. Ως συνήθως η ιδιότητα αυτή  εκφράζει χρόνο, τρόπο, τάξη, τόπο, σκοπό. Επειδή οι ιδιότητες αυτές δηλώνουν επιρρηματική σημασία, γι' αυτό το   κατηγορούμενο λέγεται  επιρρηματικό. Ήταν πολύ μπερδεμένα όλα αυτά; Ας τα δούμε με παραδείγματα: Ὁ ἄγγελος ἀφίκετο τριταῖος (= Ο αγγελιοφόρος έφτασε μετά από τρεις ημέρες) ρήμα: ἀφίκετο ποιος ἀφίκετο; > ὁ ἄγγελος > υποκείμενο τι ἀφίκετο ὁ ἄγγελος; > τριταῖος > επιρρηματικό κατηγορούμενο Παρατηρούμε ότι το κατηγορούμενο τριταῖος ισοδυναμεί με επίρρημα και εκφράζει  χρόνο. Συμπέρασμα: το τριταῖος είναιεπιρρηματικό κατηγορούμενο. Ἑγὼ ἐώρακά σε ἄσμενος (= Εγώ σε είδα με ευχαρίστηση) ρήμα: ἐώρακα ποιος ἐώρακα; > ἐγώ > υποκείμενο ποιον ἐώρακα; > σέ > αντικείμενο πώς ἐώρακα σέ; > ἄσμενος > επιρρηματικό κατηγορούμενο Παρατηρούμε ότι το κατηγορούμενο ἄσμενος ισοδυναμεί με επίρρημα και εκφράζει τρόπο. Συμπέρασμα: το ἄσμενος είναιεπιρρηματικό κατηγορούμενο. Οἱ στρατηγοὶ ἐξῆλθον πρῶτοι. (= Οι στρατηγοί βγήκαν πρώτοι) ρήμα: ἐξῆλθον ποιοι ἐξῆλθον; > οἱ στρατηγοί > υποκείμενο τι ἐξῆλθον οι στρατηγοί; > πρῶτοι > επιρρηματικό κατηγορούμενο Παρατηρούμε ότι το κατηγορούμενο πρῶτοι ισοδυναμεί με επίρρημα και εκφράζει  τάξη. Συμπέρασμα:  το πρῶτοι είναι επιρρηματικόκατηγορούμενο. Οἱ στρατιῶται ἐσκήνουν ὑπαίθριοι (= Οι στρατιώτες κατασκήνωναν στο  ύπαιθρο) ρήμα: ἐσκήνουν ποιοι ἐσκήνουν; > οἱ στρατιῶται > υποκείμενο τι ἐσκήνουν οἱ στρατιῶται; > ὑπαίθριοι > επιρρηματικό κατηγορούμενο Παρατηρούμε ότι το κατηγορούμενο ὑπαίθριοι ισοδυναμεί με επίρρημα και εκφράζει  τόπο. Συμπέρασμα: το ὑπαίθριοι είναιεπιρρηματικό κατηγορούμενο. Οἱ νῆες ἔπλευσαν βοηθοί. (= Τα πλοία έπλευσαν, για να βοηθήσουν) ρήμα: ἔπλευσαν ποιοι ἔπλευσαν; > οἱ νῆες > υποκείμενο τι ἔπλευσαν οἱ νῆες; > βοηθοί > επιρρηματικό κατηγορούμενο Παρατηρούμε ότι το κατηγορούμενο βοηθοί ισοδυναμεί με επίρρημα και εκφράζει σκοπό.  Συμπέρασμα: το βοηθοί είναι επιρρηματικόκατηγορούμενο. Ποιες λέξεις χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικό κατηγορούμενο; Ως επιρρηματικό κατηγορούμενο χρησιμοποιούνται οι παρακάτω λέξεις: α) τρόπου: ἀθρόος (μαζικά), ἑκών / ἑκούσιος (με τη θέλησή του), ἄκων / ἀκούσιος (χωρίς τη θέλησή του),  ἄσμενος (με ευχαρίστηση), ἥσυχος,ὅρκιος (με όρκο) ἐναντίος / ἀντίος (μετωπικά), ὑπόσπονδος (με συμφωνία) αὐτοκράτωρ (με απόλυτη εξουσία), αὐθαίρετος (με δική του πρωτοβουλία), αὐτόματος (μόνος του), αὐτόνομος, μόνος, ταχύς, ἀργός, ἥσυχος, πυκνός, αὔτανδρος β) τόπου: ὑπαίθριος (στο ύπαιθρο) πελάγιος, ἀντίος / ἐναντίος (απέναντι, εναντίον), μετέωρος (στον αέρα), ἐφέστιος (πάνω στην εστία), ὅμορος(κοντά στα σύνορα), ὑπερπόντιος (πάνω από το πέλαγος), θυραῖος (κοντά στην πόρτα), θαλάσσιος (στη θάλασσα) γ) χρόνου: ὄρθιος (τα ξημερώματα), σκοταῖος (ενώ είναι σκοτάδι), ἡμερήσιος (για μια μέρα), ἐνιαύσιος  (κάθε χρόνο), ὄψιος (αργά) ἑσπέριος (το απόγευμα), νέος, γέρων, γηραιός, παλαιός, παλαίτατος (πολύ παλιός) δ) σκοπού: βοηθός, διδάσκαλος, φύλαξ, δικαστής, ἡγεμών, ἄρχων, στρατηγός, σύμβουλος, εἰρηνοποιός,  πρεσβευτής, τιμωρός, ἐπίκουρος(βοηθός) ε) τάξης: πρῶτος, πρότερος, δεύτερος, τρίτος, τριταῖος, τελευταῖος, ὕστερος (μετά από κάποιον), ὕστατος  (τελευταίος)

Προληπτικό κατηγορούμενο Έχουμε τονίσει ως τώρα ότι το κατηγορούμενο δίνει μια ιδιότητα στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο. Τι γίνεται όμως στις περιπτώσεις εκείνες που το υποκείμενο δεν έχει πάρει ακόμη την ιδιότητα, αλλά πρόκειται να την αποκτήσει σε λίγο; Τι εννοούμε; Ας δούμε δύο παραδείγματα στα ΝΕ: Ο Γιώργος είναι γιατρός. Στο προηγούμενο παράδειγμα η λέξη γιατρός είναι κατηγορούμενο του υποκειμένου και δίνει μια ιδιότητα στο υποκείμενο, την ιδιότητα του γιατρού. Ο Γιώργος σπουδάζει γιατρός. Σ' αυτό το παράδειγμα ο Γιώργος δεν έχει ακόμη την ιδιότητα του γιατρού, αφού ακόμη  σπουδάζει. Συνεπώς, η λέξη γιατρός μπορούμε να πούμε ότι είναι κατηγορούμενο; Η απάντηση λογικά  είναι όχι. Όμως βρήκαμε γι' αυτήν την περίπτωση μια μέση λύση. Βαφτίσαμε τη λέξη γιατρός  προληπτικό κατηγορούμενο!!! Τι είναι λοιπόν το προληπτικό κατηγορούμενο; Προληπτικό κατηγορούμενο είναι το κατηγορούμενο που αποδίδει στο υποκείμενο από πριν  μια ιδιότητα που δεν την έχει αποκτήσει ακόμη, αλλά πρόκειται να την αποκτήσει. Παραδείγματα στα αρχαία ελληνικά: Παραδείγματα Μετά φραση Καὶ ᾔρετο τὸ ὕψος τοῦ τείχους μέγα Το ύψος του τείχους ανέβαινε, ώστε  να γίνει μεγάλο. Εἷς τις ὑπὸ τοῦ δήμου ἐτράφη μέγας Ένας μόνο από το λαό ανατράφηκε,  ώστε έγινε μεγάλος. Φίλιππος ηὔξηται μέγας ἐκ μικροῦ Ο Φίλιππος αυξήθηκε, ώστε έγινε μεγάλος από μικρός. Ὁ Ἀσωπός ποταμὸς ἐρρύη μέγας Ο Ασωπός ποταμός πλημμύρισε,  ώστε έγινε μεγάλος. Σὲ Θῆβαι οὐκ ἐπαίδευσαν  κακόν. Εσένα η Θήβα δεν σε εκπαίδευσε,  ώστε να γίνεις κακός. Όπως διαπιστώνουμε από τη μετάφραση το προληπτικό κατηγορούμενο μεταφράζεται με συμπερασματική πρόταση, δηλαδή με πρόταση που αρχίζει με το ώστε και δηλώνει συμπέρασμα. Μερικά από τα ρήματα που παίρνουν συνήθως προληπτικό κατηγορούμενο είναι τα εξής: αἴρομαι (υψώνομαι), αὔξομαι / αὐξάνομαι, τρέφω / τρέφομαι, μεγαλύνομαι (μεγαλώνω),  ηκύνω (αυξάνω σε μήκος), πνέω (φυσώ), ῥέω,παρασκευάζω / παρασκευάζομαι, παρέχω,  τείνω, διδάσκω / διδάσκομαι κ.τ.λ.