Μέσα από τη μελέτη των «Ψάθινων Καπέλων» επιδιώκεται οι μα-
θητές:
◆ Να καλλιεργήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνικά βι-
βλία.
◆ Να δουν το λογοτεχνικό κείμενο όχι μόνο ως φορέα μηνυμάτων, αλλά και ως προσωπική αναγνωστική εμπειρία.
◆ Να αντιληφθούν ότι η λογοτεχνία συχνά αντανακλά την πραγ ματικότητα, την οποία μεταπλάθει με τους δικούς της τρόπους.
◆ Να ανακαλύψουν τη θέση που η συγγραφέας και το έργο της «κατέχουν» στο σύγχρονο Ν.Ε. λογοτεχνικό τοπίο.
ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Μέσα από τη μελέτη των «Ψάθινων Καπέλων» επιδιώκεται οι μα- θητές:
◆ Να απολαύσουν αισθητικά το έργο. ◆ Να γνωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της σύγχρονης λογοτεχνίας αναπαριστά την απλή καθη- μερινή ζωή των εφήβων. ◆ Να ταυτίσουν εμπειρίες της εφηβείας με τις εμπειρίες των προ- σώπων του μυθιστορήματος. ◆ Να εμβαθύνουν στα συναισθήματα των τριών κύριων προσώ- πων του μυθιστορήματος στην πορεία τους για ωρίμανση κα- θώς και των άλλων ηρώων. ◆ Να προβληματιστούν γύρω από φαινόμενα όπως οι σχέσεις των ανθρώπων, οι κοινωνικές ανισότητες, ο έρωτας, ο γάμος, ο χω- ρισμός και να επισημάνουν επιπτώσεις στον άνθρωπο και στις διαπροσωπικές του σχέσεις. ◆ Να γνωρίσουν τη γραφή της Λυμπεράκη και τις αφηγηματικές τεχνικές της. ◆ Να βιώσουν την ομορφιά της φύσης μέσα από τη γραφή της Λυ- μπεράκη και να μάθουν να την εκτιμούν, να την απολαμβάνουν και να την προστατεύουν. ◆ Να συσχετίσουν ιδέες του βιβλίου με αντίστοιχες άλλων λογο- τεχνών. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα 32
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 1. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Η κατανομή που ακολουθεί καλύπτει οχτώ (8) περιόδους (σύμφω- να με το αναλυτικό πρόγραμμα) και είναι ενδεικτική. Η υλοποίησή της προϋποθέτει ότι οι μαθητές έχουν ήδη διαβάσει το μυθιστόρη- μα. Επισημαίνεται ότι είναι σημαντικό οι μαθητές να διερευνούν ενεργητικά τα θέματα με σημείο αναφοράς πάντα το ίδιο το κείμε- νο του μυθιστορήματος στο σύνολό του. 1η περίοδος Η Μαργαρίτα Λυμπεράκη, η ζωή και το έργο της. Το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο του μυ- θιστορήματος. 2η περίοδος Δομή του βιβλίου και πρόσωπα. Παρουσίαση του περιεχομένου με βάση τα τρία καλοκαίρια που περιέχονται στο βιβλίο. 3η-5η περίοδος Διερεύνηση των θεματικών αξόνων του βιβλίου – παρουσίαση εργασιών. 6η περίοδος Συνολική θεώρηση του έργου. Κριτικές, η αξία του μυθιστορήματος σήμερα. 7η περίοδος Οι μαθητές διαβάζουν και σχολιάζουν αποσπά- σματα από το μυθιστόρημα. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 33 8η περίοδος Παρακολούθηση ενός επεισοδίου από τη σει- ρά «Ψάθινα Καπέλα» της ΕΡΤ (Αν υπάρχει δυνατότητα) http://www.ert-archives.gr/wpasV2/ public/c01-arch-index.aspx Σημειώνεται ότι κατά τη διερεύνηση των θεμάτων θα γίνονται, πα- ράλληλα, επισημάνσεις σχετικές με την τεχνική, τη γλώσσα και το ύφος του έργου και θα καταδεικνύεται ο λειτουργικός τους ρόλος μέσα σ’ αυτό.
2. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Πώς συνδέεται ο τίτλος του βιβλίου με το περιεχόμενό του; 2. Να παρουσιάσετε χαρακτηριστικά αποσπάσματα που δείχνουν τις ιδιαίτερες λογικές που επικρατούν κατά την περίοδο της νιότης. 3. Ο αυθορμητισμός είναι χαρακτηριστικό της νιότης. Πώς δικαι- ολογείται η δήλωση αυτή μέσα από το βιβλίο; 4. Να περιγράψετε τη λειτουργία της φύσης στο μυθιστόρημα. Να απομονώσετε χαρακτηριστικά αποσπάσματα που να στηρίζουν τα γραφόμενά σας. 5. Να περιγράψετε τον τρόπο ζωής του αστικού κόσμου της επο- χής έτσι όπως φαίνεται μέσα από το μυθιστόρημα. Να αναζη- τήσετε πληροφορίες για το γενικότερο τρόπο ζωής του ελληνι- κού λαού κατά την περίοδο συγγραφής του μυθιστορήματος και ακολούθως να προβείτε σε σχετικές συγκρίσεις. 6. Ποια κοινωνικά στοιχεία μπορείτε να εντοπίσετε στο μυθιστό- ρημα; 7. Νομίζετε ότι λειτουργεί υπέρ ή κατά του μυθιστορήματος η απουσία πολλών ιστορικών και πολιτικών στοιχείων; 8. Ο γέρος συγγραφέας της Κηφισιάς λέει ότι: «Όλα τα μυστήρια είναι απλά, κι όλα τα απλά πράγματα μυστήρια…» (σ. 255). Να σχολιάσετε την άποψή του. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα
34 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 9. Να περιγράψετε τη στάση που τήρησε η μητέρα σε σχέση με την πολωνέζα γιαγιά. 10. Ποια κοινά στοιχεία μεταξύ της Κατερίνας και της Πολωνέζας γιαγιάς μπορείτε να διακρίνετε; 11. Πώς παρουσιάζεται ο θεσμός του γάμου στο μυθιστόρημα και ποια η στάση του πληθυσμού απέναντί του; 12. Ποιες αρετές και ποιες αδυναμίες εντοπίζετε στο λόγο της Μ. Λυμπεράκη; 13. Να διαγράψετε το χαρακτήρα των ανδρών έτσι όπως φαίνεται μέσα από το μυθιστόρημα. 14. Να περιγράψετε τη σχέση της Κατερίνας με τη μητέρα της. Να παρουσιάσετε χαρακτηριστικά αποσπάσματα του μυθιστορή- ματος. 15. Να παρουσιάσετε εμπειρίες σας από τις καλοκαιρινές διακο- πές. Να τις συγκρίνετε με τις εμπειρίες που παρουσιάζονται στο μυθιστόρημα. 16. Η Κατερίνα, παρά την πρόταση που δέχεται για γάμο από το Δαβίδ, τελικά ακολουθεί το όνειρό της. Να κρίνεται την από- φασή της αυτή. 17. Χαμογελάει. «Δεν πειράζει», λέει, «δεν είναι μεγάλη η αμαρτία· είναι που αγαπάς πολύ τη ζωή». Σιωπή. «Καμιά φορά νιώθει κανείς την ανάγκη να την προεκτείνει τη ζωή, ε;» «Θέλετε να πείτε η μια ζωή να ‘ναι σαν χίλιες;» Ίσως… Ναι, κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό κι άλλος ταξιδεύει, άλλος διαβάζει κι άλλος κατασκοπεύει». Να σχολιάσετε τις φιλοσοφικές σκέψεις του γέροντα της Κηφι- σιάς σε σχέση με τη διάθεση του ανθρώπου να προεκτείνει τη ζωή του και τους τρόπους που χρησιμοποιεί. 18. Εξετάζοντας όλους τους γυναικείους χαρακτήρες του έργου προσπαθήστε να συναρμολογήσετε το πολυσχιδή χαρακτήρα της γυναίκας, έτσι όπως παρουσιάζεται στο μυθιστόρημα. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 35 19. «Τα δρώντα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι μέλη της αστι- κής τάξης, οι φτωχοί απλά τους περιτριγυρίζουν». Να υποστηρίξετε την πιο πάνω θέση με αναφορές στο μυθιστό- ρημα.
3. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ◆ Να γράψετε ένα αφήγημα με αφόρμηση τις καλοκαιρινές σας εμπειρίες. Προσπαθήστε να αναδείξετε τις λεπτομέρειες εκείνες που έκαναν τις εμπειρίες ξεχωριστές. ◆ «Ήταν από τις μέρες που μπορείς να καταπιαστείς με πράγματα δύσκολα, που τα βουνά φαίνονται κοντινά. Την παραμονή είχε βρέξει, το δάσος ανάδινε μια πικρή μυρουδιά από μουσκεμένα σκοίνα και πεύκα, τα ζώα είχαν κρυφτεί, χαμένοι οι δρόμοι των μυρμηγκιών, μια σιωπή γεμάτη νόημα» (σ. 55). Να συνεχίσετε το απόσπασμα με το δικό σας τρόπο. ◆ Να συντάξετε ένα κείμενο με το οποίο να προσπαθείτε να πεί- σετε με τα επιχειρήματά σας τους συμμαθητές σας ότι αξίζει να διαβάσουν το βιβλίο «Τα Ψάθινα Καπέλα». ◆ Να συγκεντρώσετε τα θέματα που απασχολούν τους νέους στο μυθιστόρημα. Να τα αντιπαραβάλετε με θέματα που απασχο- λούν τους σημερινούς νέους
◆ Να καλλιεργήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνικά βι-
βλία.
◆ Να δουν το λογοτεχνικό κείμενο όχι μόνο ως φορέα μηνυμάτων, αλλά και ως προσωπική αναγνωστική εμπειρία.
◆ Να αντιληφθούν ότι η λογοτεχνία συχνά αντανακλά την πραγ ματικότητα, την οποία μεταπλάθει με τους δικούς της τρόπους.
◆ Να ανακαλύψουν τη θέση που η συγγραφέας και το έργο της «κατέχουν» στο σύγχρονο Ν.Ε. λογοτεχνικό τοπίο.
ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Μέσα από τη μελέτη των «Ψάθινων Καπέλων» επιδιώκεται οι μα- θητές:
◆ Να απολαύσουν αισθητικά το έργο. ◆ Να γνωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της σύγχρονης λογοτεχνίας αναπαριστά την απλή καθη- μερινή ζωή των εφήβων. ◆ Να ταυτίσουν εμπειρίες της εφηβείας με τις εμπειρίες των προ- σώπων του μυθιστορήματος. ◆ Να εμβαθύνουν στα συναισθήματα των τριών κύριων προσώ- πων του μυθιστορήματος στην πορεία τους για ωρίμανση κα- θώς και των άλλων ηρώων. ◆ Να προβληματιστούν γύρω από φαινόμενα όπως οι σχέσεις των ανθρώπων, οι κοινωνικές ανισότητες, ο έρωτας, ο γάμος, ο χω- ρισμός και να επισημάνουν επιπτώσεις στον άνθρωπο και στις διαπροσωπικές του σχέσεις. ◆ Να γνωρίσουν τη γραφή της Λυμπεράκη και τις αφηγηματικές τεχνικές της. ◆ Να βιώσουν την ομορφιά της φύσης μέσα από τη γραφή της Λυ- μπεράκη και να μάθουν να την εκτιμούν, να την απολαμβάνουν και να την προστατεύουν. ◆ Να συσχετίσουν ιδέες του βιβλίου με αντίστοιχες άλλων λογο- τεχνών. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα 32
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 1. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Η κατανομή που ακολουθεί καλύπτει οχτώ (8) περιόδους (σύμφω- να με το αναλυτικό πρόγραμμα) και είναι ενδεικτική. Η υλοποίησή της προϋποθέτει ότι οι μαθητές έχουν ήδη διαβάσει το μυθιστόρη- μα. Επισημαίνεται ότι είναι σημαντικό οι μαθητές να διερευνούν ενεργητικά τα θέματα με σημείο αναφοράς πάντα το ίδιο το κείμε- νο του μυθιστορήματος στο σύνολό του. 1η περίοδος Η Μαργαρίτα Λυμπεράκη, η ζωή και το έργο της. Το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο του μυ- θιστορήματος. 2η περίοδος Δομή του βιβλίου και πρόσωπα. Παρουσίαση του περιεχομένου με βάση τα τρία καλοκαίρια που περιέχονται στο βιβλίο. 3η-5η περίοδος Διερεύνηση των θεματικών αξόνων του βιβλίου – παρουσίαση εργασιών. 6η περίοδος Συνολική θεώρηση του έργου. Κριτικές, η αξία του μυθιστορήματος σήμερα. 7η περίοδος Οι μαθητές διαβάζουν και σχολιάζουν αποσπά- σματα από το μυθιστόρημα. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 33 8η περίοδος Παρακολούθηση ενός επεισοδίου από τη σει- ρά «Ψάθινα Καπέλα» της ΕΡΤ (Αν υπάρχει δυνατότητα) http://www.ert-archives.gr/wpasV2/ public/c01-arch-index.aspx Σημειώνεται ότι κατά τη διερεύνηση των θεμάτων θα γίνονται, πα- ράλληλα, επισημάνσεις σχετικές με την τεχνική, τη γλώσσα και το ύφος του έργου και θα καταδεικνύεται ο λειτουργικός τους ρόλος μέσα σ’ αυτό.
2. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Πώς συνδέεται ο τίτλος του βιβλίου με το περιεχόμενό του; 2. Να παρουσιάσετε χαρακτηριστικά αποσπάσματα που δείχνουν τις ιδιαίτερες λογικές που επικρατούν κατά την περίοδο της νιότης. 3. Ο αυθορμητισμός είναι χαρακτηριστικό της νιότης. Πώς δικαι- ολογείται η δήλωση αυτή μέσα από το βιβλίο; 4. Να περιγράψετε τη λειτουργία της φύσης στο μυθιστόρημα. Να απομονώσετε χαρακτηριστικά αποσπάσματα που να στηρίζουν τα γραφόμενά σας. 5. Να περιγράψετε τον τρόπο ζωής του αστικού κόσμου της επο- χής έτσι όπως φαίνεται μέσα από το μυθιστόρημα. Να αναζη- τήσετε πληροφορίες για το γενικότερο τρόπο ζωής του ελληνι- κού λαού κατά την περίοδο συγγραφής του μυθιστορήματος και ακολούθως να προβείτε σε σχετικές συγκρίσεις. 6. Ποια κοινωνικά στοιχεία μπορείτε να εντοπίσετε στο μυθιστό- ρημα; 7. Νομίζετε ότι λειτουργεί υπέρ ή κατά του μυθιστορήματος η απουσία πολλών ιστορικών και πολιτικών στοιχείων; 8. Ο γέρος συγγραφέας της Κηφισιάς λέει ότι: «Όλα τα μυστήρια είναι απλά, κι όλα τα απλά πράγματα μυστήρια…» (σ. 255). Να σχολιάσετε την άποψή του. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα
34 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 9. Να περιγράψετε τη στάση που τήρησε η μητέρα σε σχέση με την πολωνέζα γιαγιά. 10. Ποια κοινά στοιχεία μεταξύ της Κατερίνας και της Πολωνέζας γιαγιάς μπορείτε να διακρίνετε; 11. Πώς παρουσιάζεται ο θεσμός του γάμου στο μυθιστόρημα και ποια η στάση του πληθυσμού απέναντί του; 12. Ποιες αρετές και ποιες αδυναμίες εντοπίζετε στο λόγο της Μ. Λυμπεράκη; 13. Να διαγράψετε το χαρακτήρα των ανδρών έτσι όπως φαίνεται μέσα από το μυθιστόρημα. 14. Να περιγράψετε τη σχέση της Κατερίνας με τη μητέρα της. Να παρουσιάσετε χαρακτηριστικά αποσπάσματα του μυθιστορή- ματος. 15. Να παρουσιάσετε εμπειρίες σας από τις καλοκαιρινές διακο- πές. Να τις συγκρίνετε με τις εμπειρίες που παρουσιάζονται στο μυθιστόρημα. 16. Η Κατερίνα, παρά την πρόταση που δέχεται για γάμο από το Δαβίδ, τελικά ακολουθεί το όνειρό της. Να κρίνεται την από- φασή της αυτή. 17. Χαμογελάει. «Δεν πειράζει», λέει, «δεν είναι μεγάλη η αμαρτία· είναι που αγαπάς πολύ τη ζωή». Σιωπή. «Καμιά φορά νιώθει κανείς την ανάγκη να την προεκτείνει τη ζωή, ε;» «Θέλετε να πείτε η μια ζωή να ‘ναι σαν χίλιες;» Ίσως… Ναι, κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό κι άλλος ταξιδεύει, άλλος διαβάζει κι άλλος κατασκοπεύει». Να σχολιάσετε τις φιλοσοφικές σκέψεις του γέροντα της Κηφι- σιάς σε σχέση με τη διάθεση του ανθρώπου να προεκτείνει τη ζωή του και τους τρόπους που χρησιμοποιεί. 18. Εξετάζοντας όλους τους γυναικείους χαρακτήρες του έργου προσπαθήστε να συναρμολογήσετε το πολυσχιδή χαρακτήρα της γυναίκας, έτσι όπως παρουσιάζεται στο μυθιστόρημα. Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Τα Ψάθινα Καπέλα
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 35 19. «Τα δρώντα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι μέλη της αστι- κής τάξης, οι φτωχοί απλά τους περιτριγυρίζουν». Να υποστηρίξετε την πιο πάνω θέση με αναφορές στο μυθιστό- ρημα.
3. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ◆ Να γράψετε ένα αφήγημα με αφόρμηση τις καλοκαιρινές σας εμπειρίες. Προσπαθήστε να αναδείξετε τις λεπτομέρειες εκείνες που έκαναν τις εμπειρίες ξεχωριστές. ◆ «Ήταν από τις μέρες που μπορείς να καταπιαστείς με πράγματα δύσκολα, που τα βουνά φαίνονται κοντινά. Την παραμονή είχε βρέξει, το δάσος ανάδινε μια πικρή μυρουδιά από μουσκεμένα σκοίνα και πεύκα, τα ζώα είχαν κρυφτεί, χαμένοι οι δρόμοι των μυρμηγκιών, μια σιωπή γεμάτη νόημα» (σ. 55). Να συνεχίσετε το απόσπασμα με το δικό σας τρόπο. ◆ Να συντάξετε ένα κείμενο με το οποίο να προσπαθείτε να πεί- σετε με τα επιχειρήματά σας τους συμμαθητές σας ότι αξίζει να διαβάσουν το βιβλίο «Τα Ψάθινα Καπέλα». ◆ Να συγκεντρώσετε τα θέματα που απασχολούν τους νέους στο μυθιστόρημα. Να τα αντιπαραβάλετε με θέματα που απασχο- λούν τους σημερινούς νέους
