ΙΛΙΑΔΑ ,ΠΡΟΟΙΜΙΟ,ΣΤΙΧ. 1-7,ΙΚΕΣΙΑ ΧΡΥΣΗ ,ΣΤΙΧ. 8-53

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B108/208/1442,4843/

ραψωδία Α  Λοιμός – Μῆνις (Ο λοιμός – Η οργή του Αχιλλέα)
Περιληπτική αναδιήγηση Δέκα χρόνια οι Αχαιοί πολιορκούν την Τροία και στα βάσανά τους έρχεται να προστεθεί ο θυμός του Αχιλλέα με τις ολέθριες συνέπειές του, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με την απόφαση του Δία. Όλα ξεκίνησαν από την άρνηση του Αγαμέμνονα  να επιστρέψει στον ιερέα του Απόλλωνα, Χρύση, την κόρη του, την οποία κρατούσε στη σκηνή του ως πολεμικό γέρας (=τιμητικό βραβείο). Αυτό προκάλεσε την οργή του Φοίβου, που έστειλε φοβερό λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο. Τότε ο Αχιλλέας συγκάλεσε συνέλευση του στρατού, όπου ο μάντης Κάλχας αποκάλυψε την αιτία του κακού· προέβλεψε μάλιστα κι άλλες συμφορές αν ο Αγαμέμνονας δεν ικανοποιήσει το αίτημα του Χρύση.     Μολονότι τα λόγια του μάντη εξόργισαν τον Αγαμέμνονα, δέχτηκε να επιστρέψει την κόρη, αν οι Αχαιοί του προσφέρουν κάποια άλλη στη θέση εκείνης. Στην απαίτηση του Ατρείδη αντέδρασε ο Αχιλλέας, και ο Αγαμέμνονας απείλησε ότι, ως ανώτερός του, θα του  αφαιρέσει το δικό του λάφυρο, τη Βρισηίδα. Η σύγκρουση πλέον ήταν αναπόφευκτη και θα κατέληγε σε αιματοχυσία, αν δεν επενέβαινε την κρίσιμη στιγμή η Αθηνά. Τελικά, ο Αχιλλέας αρκέστηκε σε υβριστικούς λόγους και δήλωσε ότι θα παραδώσει τη Βρισηίδα,  αλλά ορκίστηκε ότι θα αποχωρήσει από τη μάχη.     Στη συνέχεια τα γεγονότα εξελίσσονται ραγδαία. Μετά τη λήξη της συνέλευσης, η Χρυσηίδα αποστέλλεται στον πατέρα της, ενώ κήρυκες έρχονται στη σκηνή του Αχιλλέα για να οδηγήσουν τη Βρισηίδα στον Αγαμέμνονα. Ο Αχιλλέας αποσύρεται στην ακρο γιαλιά, όπου πικραμένος απευθύνεται στη μητέρα του, τη Θέτιδα, και της αποσπά την  υπόσχεση ότι θα μεσολαβήσει η ίδια στον Δία, για να αποκατασταθεί η τιμή του.     Οι μέρες περνούν, η Χρυσηίδα έχει επιστρέψει στην πατρίδα της, ο πόλεμος συνεχίζεται, αλλά ο Αχιλλέας μένει απομονωμένος στη σκηνή του. Τη δωδέκατη ημέρα  μετά την παράκληση του ηρώα στη μητέρα του (εικοστή πρώτη μέρα της Ιλιάδας), η Θέτιδα ανεβαίνει στον Όλυμπο και ικετεύει τον Δία να τιμήσει το γιο της, δίνοντας υπεροχή στους Τρώες. Ο Δίας υπόσχεται στη Θέτιδα να ικανοποιήσει την παράκλησή της,  αλλά κρυφά από την Ήρα, γιατί αυτή πάντα τον κατηγορεί ότι παίρνει το μέρος των Τρώων. Η συνάντησή του με τη Θέτιδα, όμως, δεν περνάει απαρατήρητη από την Ήρα,  η οποία υποψιάζεται τι έχει συμβεί και ζητάει επίμονα εξηγήσεις από το σύζυγό της.  Ο Δίας εξοργίζεται και με απειλές αναγκάζει τη θεά να σωπασεί λυπημένη. Κοντά στην Ήρα σπεύδει ο Ήφαιστος, ο οποίος παρηγορεί τη μητέρα του και επαναφέρει την ευχάρι στη ατμόσφαιρα στην κατοικία των θεών. Η υπόλοιπη μέρα περνά στον Όλυμπο ανέμελα,  με φαγοπότι και μουσική, μέχρι που ο ήλιος δύει και καθένας πάει στο δώμα του να αναπαυτεί.
ραψωδία Α 1-53 Το προοίμιο – Η ικεσία του Χρύση
Το θέμα του έπους: Ο θυμός του Αχιλλέα και οι συνέπειές του Η προϊστορία της φιλονικίας Αγαμέμνονα και Αχιλλέα Οι πρωταγωνιστές Ο ρόλος των θεών
Το προοίμιο της Ιλιάδας «Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος οὐλομένην, ἥ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε, πολλάς δ’ ἰφθίμους ψυχάς Ἄϊδι προΐαψεν ἡρώων, αὐτούς δέ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διός δ’ ἐτελείετο βουλή, ἐξ οὗ δή τά πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καί δῖος Ἀχιλλεύς.» (Α 1-7)
Εικόνα 3. Ένας αοιδός. Ζωγραφική  σε αμφορέα.  Παρίσι, συλλογή Rollin (αντίγραφο).

Προοίμιο - Επίκληση της Μούσας

Ψάλλε, θεά, τον τρομερόν θυμόν του Αχιλλέως, πώς έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων· που ανδράγαθες ροβόλησε πολλές ψυχές στον Άδη ηρώων, κι έδωκεν αυτούς αρπάγματα των σκύλων και των ορνέων— και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη, απ' ότ' εφιλονίκησαν κι εχωριστήκαν πρώτα ο Ατρείδης, άρχων των ανδρών, και ο θείος Αχιλλέας. Και απ' τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ τους; Ο Απόλλων, όπου οργίσθηκε του Ατρείδη βασιλέως κι έφερε λώβαν στον στρατόν που εθέριζε τα πλήθη, ότι του εκαταφρόνεσε τον Χρύσην ιερέα.

5 10

Ο Χρύσης στο στρατόπεδο των ΑχαιώνΤο αίτημα του Χρύση

Στων Αχαιών τα γρήγορα καράβια τούτος ήλθε, με λύτρα πλουσιοπάροχα την κόρη του να λύσει· στο χρυσό σκήπτρο τυλικτό του Φοίβου το στεφάνι εκράτει, και τους Αχαιούς παρακαλούσεν όλους, μα από όλους πιο πολύ τους δυο τους γιους του Ατρέα: «Ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί, ω βασιλείς Ατρείδες, του Ολύμπου ας κάμουν οι θεοί, την πόλιν του Πριάμου αφού πορθήσετ' ευτυχείς να πάτε στην πατρίδα· αλλ' αποδώσετε σ' εμέ την ποθητήν μου κόρην, δεχθείτε αυτά τα λύτρα της, αν τον υιόν του Δία τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα ευλαβείσθε».

15 20

Εικόνα 4. Ο ποιητής και η Μούσα, του Ν. Εγγονόπουλου, 1938.  Συλλογή Ε. Εγγονοπούλου. Νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης αποδίδει με τον πίνακά του το νόημα  του 1ου  στίχου;

Η άρνηση του Αγαμέμνονα	Όλοι αλαλάξαν οι Αχαιοί, κι είπαν τον ιερέα να σεβασθούν και τα λαμπρά λύτρα δεκτά να γίνουν· μόνος ο Αγαμέμνονας δεν το 'στεργεν ο Ατρείδης, αλλά κακά τον έδιωχνε και βαρύν λόγον είπε: «Μη σ' απαντήσω, γέροντα, σιμά στα κοίλα πλοία ή τώρα εδώ ν’ αργοπορείς ή πάλιν να γυρίσεις, και μη θαρρεύεις στου θεού το σκήπτρο και το στέμμα. Αυτήν δεν θ' απολύσω εγώ· το γήρας θα την έβρει στο Άργος μες στο σπίτι μου μακράν απ' την πατρίδα να υφαίνει αυτού και σύντροφον της κλίνης να την έχω. Μη μ' ερεθίζεις, σύρ' ευθύς, αν θέλεις να μην πάθεις». Τον λόγον του εφοβήθηκε και υπάκουσεν ο γέρος· την άκραν πήρε σιωπηλός της ηχερής θαλάσσης και όταν ευρέθη ανάμερα, τον γόνον της ωραίας Λητούς, μεγάν Απόλλωνα, θερμά παρακαλούσε:	25 30 35
Η προσευχή του Χρύση	«Άκουσέ με, αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας Κίλλας προστάτη, κύριε στην Τένεδο, Σμινθέα, εάν σου έκτισα ναόν να χαίρεται η καρδιά σου, εάν ποτέ σου έκαψα μεριά καλοθρεμμένα ταύρων κι ερίφων, τούτον μου τον πόθον τελείωσέ μου· τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας  πλερώσουν».	40

Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο

Ευχήθη και ως τον ακούσεν ο Φοίβος ο Απόλλων, κατέβη από τες κορυφές του Ολύμπου θυμωμένος, με τόξον και μ' ολόκλειστην φαρέτραν εις τους ώμους. Εβρόντησαν επάνω του τα βέλη ως εκινήθη ο χολωμένος και όμοιαζε την νύκτα, ως προχωρούσε. Των πλοίων κάθισε αντίκρυ και απόλυσε το βέλος και αχός εβγήκε τρομερός απ' τ' ασημένιο τόξο· και αφού τους σκύλους έπληξε και τα μουλάρια πρώτα, εις τους ανθρώπους έριχνε τα πικροφόρ' ακόντια αδιάκοπα· και των νεκρών παντού πυρές εκαίαν.

45 50

Εικόνα 5. Πλοίο των Αργείων. Παράσταση από αρχαϊκό αγγείο. Γερμανία, Μουσείο Würzbourg (αντίγραφο).

στ . 1 Ψάλλε, θεά: τυπική επίκληση στη Μούσα, όπως και στον πρώτο στίχο της Οδύσσειας. Τις Μούσες, προστάτιδες των επιστημών και των τεχνών, θα τις επικαλεστεί ο ποιητής και σε άλλα χωρία του έπους, για να εδραιωθεί στον ακροατή η εντύπωση ότι το έργο είναι θεόπνευστο.           τον τρομερόν θυμόν: ο ποιητής τοποθετεί στον πρώτο στίχο - στο πρωτότυπο μάλιστα η λέξη μῆνις (= οργή) είναι η πρώτη λέξη - την οργή του Αχιλλέα, γύρω από την οποία θα «πλεχτεί» όλη η υπόθεση του έπους. Αφετηρία και κέντρο της πλοκής της Ιλιάδας είναι ο θυμός του Πηλείδη μετά τη σύγκρουσή του με τον Αγαμέμνονα. Στο πρωτότυπο η μῆνις χαρα κτηρίζεται οὐλομένη (= καταραμένη), για την οποία δηλαδή θα ευχόταν κανείς να χαθεί. στ . 3 ροβόλησε: συνήθως το ρήμα χρησιμοποιείται αμετάβατο (= κατηφορίζω, κατεβαίνω με ορμή, κατρακυλώ)· εδώ έχει μεταβατική σημασία (= στέλνω, σπρώχνω κάποιον προς τα κάτω): έστειλε τις ψυχές πολλών ηρώων στον Κάτω κόσμο. στ. 4-5 αυτούς αρπάγματα ... ορνέων: οι ψυχές των ηρώων πήγαν στον Άδη, ενώ τα νεκρά κορμιά τους έγιναν βορά των  σκύλων και των αρπακτικών πουλιών. στ. 5 η βουλή γενόνταν του Κρονίδη: μ' αυτό τον τρόπο εκπληρωνόταν η θέληση του γιου του Κρόνου, του Δία. Εννοείται εδώ η υπόσχεση του Δία στη μητέρα του Αχιλλέα Θέτιδα (στ. 518 κ.εξ.) ότι θα δώσει νίκες στους Τρώες, ώστε να εκτιμήσουν οι Αχαιοί την αξία του Αχιλλέα, μετά την αποχώρησή του από το πεδίο της μάχης, και έτσι να τον αποζητήσουν. Αυτός ήταν ένας  τρόπος να τιμηθεί ο Αχιλλέας μετά την προσβολή που δέχτηκε από τον Αγαμέμνονα. στ . 6 απ' ότ' ... πρώτα: ο στίχος δίνει τη χρονική αφετηρία της δράσης και της αφήγησης. στ . 7 Ατρείδης: ο γιος του Ατρέα. Ο ποιητής με αυτό το πατρωνυμικό εννοεί πάντα τον Αγαμέμνονα και όχι τον αδελφό του  Μενέλαο. Ο Αγαμέμνονας ήταν βασιλιάς του ισχυρότερου κράτους της εποχής στον ελλαδικό χώρο, των πολύχρυσων Μυκηνών, και ήταν αρχιστράτηγος της τρωικής εκστρατείας.           θείος: θεϊκός, αυτός που κατάγεται από τους θεούς και μάλιστα από τον Δία (στο πρωτότυπο δῖος). Ο ποιητής χαρακτηρίζει τους βασιλιάδες διογενείς και διόθρεπτους. Πολλές φορές το δῖος (=θείος), χωρίς να χάσει την αρχική του σημασία, σήμαινε ένδοξος, ευγενής, έξοχος . στ. 10 λώβα: λοιμός, πανούκλα, μεταδοτική ασθένεια που αποδεκάτιζε το στρατό («εθέριζε τα πλήθη»). Το λοιμό  μετέδιδαν τα ποντίκια, τα οποία έστελνε ο Απόλλωνας Σμινθέας (<σμίνθος = ποντικός). στ. 12 γρήγορα: παραδοσιακό επίθετο των πλοίων. Το επίθετο είναι κοσμητικό και όχι λειτουργικό, αφού τα καράβια των Ελλήνων  βρίσκονται εννιά χρόνια τραβηγμένα στη στεριά και δεν ταξιδεύουν (πρβ. γοργά, Α στ. 372). Παραδοσιακά επίσης επίθετα που αποδίδουν το σχήμα των πλοίων: κοίλα (Α 27), κυρτά (Α 171), βαθουλά (π.χ. Β  602). στ. 14 σκήπτρο ... στεφάνι: το σκήπτρο ήταν μια επιμήκης ράβδος με χρυσά κοσμήματα και αποτελούσε σύμβολο εξουσίας ή  δημόσιου αξιώματος. Το κρατούσαν οι βασιλιάδες, οι ιερείς, οι μάντεις, οι κήρυκες (= αγγελιαφόροι) και οι δικαστές. Εδώ το σκήπτρο (ή ιερατική ράβδος) έχει τυλιγμένη στην κορυφή του μια μάλλινη ταινία (στεφάνι ή στέφανα, Α 374), που αποτελούσε πιθανόν ιερό  σύμβολο του Απόλλωνα. στ. 22 τον μακροβόλον τοξευτήν: ο Απόλλωνας, ο σημαντικότερος προστάτης θεός της Τροίας, ήταν τοξότης και έπληττε τα θύματά του από μακριά. Σ' αυτόν αποδιδόταν κάθε αιφνίδιος θάνατος άντρα, ενώ στην αδελφή του την Άρτεμη πίστευαν ότι  οφειλόταν ο ξαφνικός θάνατος μιας γυναίκας, ιδίως στον τοκετό. στ. 25 στέργω: (> στοργή) αγαπώ, δέχομαι. στ. 31 Άργος: η περιοχή της Αργολίδας, όπου βρισκόταν η επικράτεια του Αγαμέμνονα. Το όνομα Άργος σε άλλα χωρία δηλώνει την πόλη που ήταν το βασίλειο του Διομήδη (Β 559, Δ52), άλλοτε πάλι τη νότια Ελλάδα και ιδιαίτερα την Πελοπόννησο (Ζ 152) ή και ολόκληρη την Ελλάδα (Ζ 456, Ι 246 κ.α.). στ . 38-39 αργυρότοξε... Σμινθέα: το επίθετο αργυρότοξος (= με ασημένιο τόξο) αποδίδεται σταθερά στον Απόλλωνα  (βλ. σχόλ. στ. 22), γιο του Δία και της Λητώς· γενικά τα αντικείμενα των θεών ήταν κατασκευασμένα από πολύτιμα μέταλλα.  Η Χρύση και η Κίλλα ήταν πόλεις της Μυσίας, στον Αδραμυττινό κόλπο της Μ. Ασίας, όπου τιμούσαν τον Απόλλωνα. Στη Χρύση, μάλιστα, του απέδιδαν το επίθετο Σμινθεύς (βλ. σχόλ. στ. 10). στ. 48 όμοιαζε την νύκτα: τα βέλη που βροντούν (στ. 47) και η παρομοίωση του Απόλλωνα με τη νύχτα αποδίδουν τη θυμωμένη  μορφή του θεού που προκαλεί φόβο. Έντονη είναι η αντίθεση με τη συνηθισμένη λαμπρή εικόνα του θεού του φωτός. στ. 52 ακόντια: στο πρωτότυπο κείμενο βέλη (πρβ. στ. 47, 49). Η κλιμάκωση των στ. 51-52 αποδίδει την πραγματικότητα ενός  λοιμού: η ασθένεια προσβάλλει πρώτα τα ζώα, και μάλιστα τα πιο αδύναμα από αυτά, και ύστερα τους ανθρώπους. Από μια άλλη άποψη ο ποιητής προχωρεί βαθμιαία από τα πιο ασήμαντα στο πιο σημαντικό: σκύλοι, μουλάρια, άνθρωποι. στ. 53 πυρές εκαίαν: όπως γνωρίζουμε από τις ανασκαφές, την εποχή στην οποία αναφέρονται τα περιστατικά του έπους  (γύρω στο 1200 π.Χ.) επικρατούσε η συνήθεια της ταφής των νεκρών, ενώ στην εποχή του Ομήρου (περίπου 9ο-8ο αι. π.Χ.)  τους έκαιγαν. Επομένως, η αναφορά του ποιητή σε «πυρές νεκρών» είναι αναχρονισμός, δηλαδή προβολή μιας συνήθειας της σύγχρονης με τον ποιητή εποχής σε παλαιότερη.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Προοίμια από το έργο του Ησίοδου 1. Θεογονία (στ. 1-2 και 22-24) «Με τις Ελικωνιάδες Μούσες ας αρχίσει το τραγούδι μας· κατοικούν τον Ελικώνα, όρος μέγα κι ιερό, [...]  Κάποτε εκείνες δίδαξαν τον Ησίοδο το ωραίο τραγούδι, την ώρα που βοσκούσε το κοπάδι του, στου θεϊκού Ελικώνα τις πλαγιές». 2. Έργα και Ημέραι (στ. 1-5 και 11-13) «Μούσες της Πιερίας, δόξα σας το τραγούδι, ελάτε πάλι, ανιστορήσετε τον Δία, υμνώντας τον πατέρα σας. Για κείνον γίνονται οι θνητοί άλλοτε άδοξοι,  άλλοτε δοξασμένοι· ονομαστοί κι ανώνυμοι, όπως το θέλει ο μέγας Δίας. [...]  Άκουσε τώρα, επάκουσε επιβλέποντας, το δίκαιο κράτησε στον ίσιο δρόμο, Δία εσύ· αλλά κι εγώ έχω να πω στον Πέρση* την αλήθεια». (Εκλογές από τον Ησίοδο, μετά φρ αση-επιλεγόμενα Δ.Ν.  Μαρωνίτης, εκδ. Το Ροδακιό,  Αθήνα 1995) * Πέρσης: αδελφός του ποιητή, προς τον οποίον απευθύνεται το ποίημα.

Ε ΡΩΤΗ ΣΕΙΣ  – ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ  ΣΥΖΗΤΗ ΣΗ Ή ΕΡΓΑ ΣΙΑ

1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας και πώς το οριοθετεί χρονικά ο ποιητής; 2. Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές της ενότητας (άνθρωποι και θεοί) και ποιος είναι ο ρόλος τους (ολοφάνερος ή αφανής); 3. Στη σύγκρουση Αγαμέμνονα και Χρύση φαινομενικά νικητής αναδεικνύεται ο αρχιστράτηγος. Στην εμφάνιση όμως και στο λόγο του ιερέα λανθάνουν κάποιοι υπαινιγμοί που μας προϊδεάζουν ότι η τελική επικράτηση θα είναι δική του. Να επισημάνετε αυτά τα  στοιχεία, που δίνονται υπαινικτικά από τον ποιητή. 4. Η προσευχή του Χρύση ακολουθεί το συνηθισμένο θρησκευτικό τυπικό της εποχής. Αφού επισημάνετε και απαριθμήσετε τα τυπικά στοιχεία της προσευχής, να τη συγκρίνετε με μια σημερινή (π.χ. την «Κυριακή προσευχή») και να σημειώσετε ομοιότητες και διαφορές. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός,  Ομοιότητα - Διαφορά]  5. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση  προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων)  στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.)  ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα) και καταγράψτε  αυτές τις περιπτώσεις. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Σύστημα, Αναλογία, Συμμετρία, Ταξινόμηση] 6. Αφού θυμηθείτε το προοίμιο της Οδύσσειας και διαβάσετε τα προοίμια του Ησίοδου  (βλ. Παράλληλα κείμενα), να κάνετε συγκρίσεις με το προοίμιο της Ιλιάδας.  VIDEO ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΙΛΙΑΔΑΣ https://www.youtube.com/watch?v=9KKfRyDsfyY Ελληνι κός  πολιτι σμός, Διδά σκοντας  την Ιλιά δα http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20 Politismos/Yliko/OMHROS-ILIADA/Iliada/Iliada01m.htm Ρα ψωδία  Α 1-53, Το προοίμιο  – Η ικεσία του Χρύση Σε μετάφραση Θ. Γ. Μαυρόπουλου, εκδόσεις Ζήτρος   ΕΝΟΤΗΤΕΣ  Αρχική  Ιλιάδα  Εισαγωγή στο έπος  Α, περίληψη  Α, 1-53  Α, 1-53 (Μαυρ...)  Α, 54-306  Α, 54-306 (Μαυρ...)  Α, 307-431α  Α, 307-431α (Μαυρ...)  Α, 431β-612  Α, 431β-612 (Μαυρ...)  Β, περίληψη  Γ, περίληψη  Γ, 121-244  Γ, 121-244 (Μαυρ...)  Δ, περίληψη  Δ, 422-544  Δ, 422-544 (Μαυρ...)  Ε, περίληψη  E, 274-430  E, 274-430 (Μαυρ...)  Z, περίληψη  Z, 119-236  Z, 119-236 (Μαυρ...)  Z, 369-529  Z, 369-529 (Μαυρ...)  H, περίληψη  H, 206-315  H, 206-315 (Μαυρ...)  Θ, περίληψη  I, περίληψη  I, 225-431  I, 225-431 (Μαυρ...)  K, Λ, M, N, Ξ, περίληψη  O, περίληψη  O, 1-79  O, 1-79 (Μαυρ...)  Π, περίληψη  Π, 1-100  Π 684-867  Π 684-867 (Μαυρ...)  P, περίληψη  P, 424-458  Σ, περίληψη  Σ, 478-616  Σ, 478-616 (Μαυρ...)  T, Y, Φ, περίληψη  Τ, 1-152  Τ, 1-152 (Μαυρ...)  X, Ψ Ω, περίληψη  X, 247-394  X, 247-394 (Μαυρ...)  Ω, 468-677  Ω, 468-677 (Μαυρ...)  Ω, 678-805  Ω, 678-805 (Μαυρ...)  Δομή Ιλιάδας    ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ  A' ΚΕΙΜΕΝΟ  ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ  Β' ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ  Γ' ΕΡΓΑΣΙΕΣ  ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ    ΛΗΜΜΑΤΑ  Μούσες  Αχιλλέας  Δίας  Δίας  Απόλλωνας  Ατρέας  Αγαμέμνονας  Πρίαμος  Χρύσης  Σχολικό βιβλίο Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης   Η μετάφραση  Το αρχαίο κείμενο Αντιγραφή εικόνων ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ: ● Το θέμα του έπους: Ο θυμός του Αχιλλέα και οι συνέπειές του ● Η προϊστορία της φιλονικίας Αγαμέμνονα και Αχιλλέα ● Οι πρωταγωνιστές ● Ο ρόλος των θεών ΣΤΟΧΟΙ: • Κατανόηση του τύπου του προοιμίου ενός επικού ποιήματος. • Γνωριμία με το θέμα και το περιεχόμενο της Ιλιάδας, την απώτερη  αιτία-αρχή του έπους και τους πρωταγωνιστές του. • Αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο ο ποιητής μεταπλάθει τον τρω ι κό μύθο σε επικό ποίημα με αφορμή την μήνιν του Αχιλλέα. • Διαπίστωση ότι οι ομηρικοί θεοί, προσωποποιημένοι και με ανθρώπινες ιδιότητες (ανθρωπομορφισμός), επεμβαίνουν και επηρε ά ζουν τις εξελίξεις. • Επισήμανση των στοιχείων της επικής αφηγηματικής τεχνικής (προ οικονομία, κύκλος, θαυμαστό κτλ.) Η Ιλιάδα διαρκεί 51 ημέρες. Στην ενότητα διανύουμε  την 1η ημέρα Το προοίμιο της Ιλιάδας «Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω  Ἀχιλῆος οὐλομένην, ἥ μυρί’ Ἀχαιοῖς  ἄλγε’ ἔθηκε, πολλάς δ’ ἰφθίμους ψυχάς Ἄϊδι προΐαψεν ἡρώων, αὐτούς δέ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διός δ’ ἐτε λείετο βουλή, ἐξ οὗ δή τά πρῶτα διαστήτην  ἐρίσαντε Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καί δῖος Ἀχιλλεύς.» Άκουσε το προοίμιο της Ιλιά δας στο YouTube με ερασμιακή προφορά αοιδός   Αοιδός, Αμφορέας τύπου Γ, Zωγράφος του Βερολίνου, 490 π.Χ Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Α' ΚΕΙΜΕΝΟ Προοίμιο - Επίκληση της Μούσας    Τραγούδησέ μου το θυμό, θεά,  του Αχιλλέα   εκείνον τον ολέθριο, που πίκρες στους Αργείους  πολλές προκάλεσε, ψυχές ξαπό στειλε στον Άδη αντρειωμένων άπειρες, σε σκύ λους τα κορμιά τους, 5 σ' όρνια έριξε - του Δία το θέλη μα γινόταν -,  αφότου πρωτομάλωσαν και χώρι σαν οι δυο τους, ο γιος του Ατρέα, στρατηγός, κι ο θείος Αχιλλέας.  Ποιος τάχα από τους θεούς τους  άναψε την έχθρα; Ο γιος του Δία, της Λητώς· θύμω σε με το ρήγα 10 κι αρρώστια στο στρατό κακή έριξε· και χανόταν στρατός πολύς· ο Ατρείδης τον ιε ρέα Χρύση δε σεβάστηκε, σαν πήγε στα γρή γορα καράβια Ο Χρύσης στο στρατόπεδο των Αχαιών των Αχαιών, την κόρη του με λύ τρα να λυτρώσει άπειρα· του Απόλλωνα του μακρο σαγιτάρη 15 στεφάνια σε χρυσό ραβδί είχε·  παρακαλούσε  όλους και πιο πολύ τους δυο πολέ μαρχους Ατρείδες. Το αίτημα του Χρύση «Γιοι του Ατρέα κι Αχαιοί αντρειω μένοι όλοι, του Όλυμπου κάτοικοι θεοί την πό λη ας σας δώσουν του Πρίαμου να πάρετε, στον τό πο σας να πάτε. 20 Λυτρώστε μου την κόρη μου, τα λύτρα της δεχθείτε,  το μακροσαγιτάρη γιο του Δία σε βαστείτε.»  Ο ποιητής και η Μούσα, του Ν. Εγγονόπουλου, 1938. Συλλογή Ε. Εγγονοπούλου.  Νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης αποδίδει με τον πίνακά του το νόημα του 1ου στίχου; Η άρνηση του Αγαμέμνονα Όλοι αλαλάξαν οι Αχαιοί, κι είπαν  τον ιερέα να σεβασθούν και τα λαμπρά λύ τρα δεκτά να γίνουν· 25 μόνος ο Αγαμέμνονας δεν το 'στεργεν ο Ατρείδης, αλλά κακά τον έδιωχνε και βαρύν  λόγον είπε: «Μη σ' απαντήσω, γέροντα, σιμά  στα κοίλα πλοία ή τώρα εδώ ν’ αργοπορείς ή πάλιν  να γυρίσεις, και μη θαρρεύεις στου θεού το σκήπτρο και το στέμμα. 30 Αυτήν δεν θ' απολύσω εγώ· το  γήρας θα την έβρει στο Άργος μες στο σπίτι μου μα κράν απ' την πατρίδα να υφαίνει αυτού και σύντροφον  της κλίνης να την έχω. Μη μ' ερεθίζεις, σύρ' ευθύς, αν θέ λεις να μην πάθεις». Τον λόγον του εφοβήθηκε και υπά κουσεν ο γέρος· 35 την άκραν πήρε σιωπηλός της ηχερής θαλάσσης  και όταν ευρέθη ανάμερα, τον γό νον της ωραίας Λητούς, μέγαν Απόλλωνα, θερμά  παρακαλούσε: Η προσευχή του Χρύση   «Άκου με, αργυρότοξε, που κυβερ νάς τη Χρύσα, που αφεντεύεις δυνατά Τένεδο κι άγια Κίλλα, ποντικοθεέ· αν ναό στη χάρη σου έχω χτίσει,  40 αν κάποτε παχιά μεριά σ' εσέ να έχω προσφέρει βοδιών, γιδιών, ό,τι ζητώ κάνε να γίνει πράξη: οι Δαναοί τα δάκρυά μου με βέλη  σου ας πληρώσουν!» Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο    Έτσι αυτός προσευχήθηκε. Τον ά κουσε ο Φοίβος κι απ' του Ολύμπου τις κορφές χύ θηκε οργισμένος  45 τόξο στον ώμο έχοντας και σκε παστή φαρέτρα·  τα βέλη αντιβρόντησαν στον ώμο  του οργισμένου, καθώς μπήκε σε κίνηση· και έμοια ζε με νύχτα. Απ' τα καράβια μακριά έριξε ένα  βέλος· ακούστηκε ήχος τρομερός απ' τ' ασημένιο βέλος. 50 Μουλάρια και γοργά σκυλιά χτυ πούσε πρώτα πρώτα κι ύστερα βέλη μυτερά έριχνε στους ανθρώπους·  κι άναβαν διαρκώς πυρές, να θά ψουν τους νεκρούς τους. στ . 1 Τραγούδησέ μου, θεά: τυπική επίκληση στη Μούσα, όπως και στον  πρώτο στίχο της Οδύσσειας. Τις Μούσες, προστάτιδες των επιστημών και των τεχνών, θα τις επικαλεστεί ο ποιητής και σε άλλα χωρία του έπους, για  να εδραιωθεί στον ακροατή η εντύπωση ότι το έργο είναι θεόπνευστο. στ . 1 συμπληρωματικά σχόλια: Η επίκληση στη Μούσα, σύμφωνη με τις α ντιλήψεις της εποχής, δεν ήταν μια απλή τυπική υποχρέωση του αοιδού, αλ λά έπαιζε σημαντικό λειτουργικό ρόλο: όταν ο ποιητής περιγράψει αργότερα  σκηνές από τον Όλυμπο, δε θα προκαλέσει την απορία των ακροατών του πώς είναι δυνατόν, θνητός αυτός, να γνωρίζει τι γίνεται στην κατοικία των θε ών, γιατί θα θεωρήσουν ότι είναι η Μούσα που μιλάει με το δικό του στόμα.  «Οι αοιδοί, οι τραγουδιστές, υποστήριζαν συνήθως ότι όφειλαν την έμπνευ σή τους στις Μούσες και ό,τι αυτές τους είχαν διδάξει, οι θεές της μουσικής,  του χορού και του άσματος, τις οποίες φαντάζονταν ως θυγατέρες του Δία και της Μνημοσύνης να κατοικούν στο όρος Ελικώνα ή στην Πιερία κοντά στον Όλυμπο. Η αφήγηση του Ησιόδου για τον τρόπο με τον οποίο του χά ρισαν την έμπνευση, καθώς εκείνος έβοσκε τα πρόβατά του στο όρος Ελικώ να, συνιστά τη λεπτομερέστερη μαρτυρία (βλ. Θεογ. 22-23), αλλά και ο Όμη ρος στην Οδύσσεια παρουσιάζει το Δημόδοκο, τον αοιδό των Φαιάκων, και το Φήμιο, τον αυλικό τραγουδιστή στην Ιθάκη, να έχουν εμπνευστεί με παρα πλήσιο τρόπο.» Τα δομικά στοιχεία του επικού προοιμίου: α) επίκληση στη Μούσα. β) διήγη ση με πολύ λίγα λόγια της υπόθεσης του έπους, γ) παράκληση στη Μούσα να αρχίσει το ποίημα από κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Συγκρίνο ντας τα προοίμια της Ιλιάδας, της Οδύσσειας και το Ησιόδειο επισημαίνο νται εύκολα: θεϊκές επεμβάσεις, ρόλος Μούσας - θεών, ανθρώπινη ευθύνη  (ελάχιστη στο ησιόδειο έπος, τονίζεται ιδιαίτερα στην Οδύσσεια), ανωνυμία του ποιητή (ομηρικό έπος) - προβολή έστω σε γ' πρόσωπο του ονόματος του  Ησιόδου (διδακτικό έπος) κτλ. «Το προοίμιο [της Ιλιάδας] είναι βραχύτατο. Της Οδύσσειας είναι παραπλήσι ο σε έκταση (αν και με διαφορετικό τόνο), όπως άλλωστε και το προοίμιο της Αινειάδος (εδώ έχομε βέβαια συνειδητή μίμηση). Μπορεί κανείς να αντ ιπαραβάλει το τόσο διαφορετικό προοίμιο της ησιόδειας Θεογονίας, με τις δύο μακροσκελείς επικλήσεις στις Μούσες (πρώτα στον Ελικώνα [1-21], κι έ πειτα στον Όλυμπο [36-93]) και με την παρουσίαση της σχέσης του ποιητή μαζί τους (και πάλι εις διπλούν, 22-35 και 94-103). Ο Ησίοδος δεν αγγίζει το  θέμα του άσματος του παρά μόνο εκατό, περίπου, στίχους μετά την έναρξή του (104-115). Ο τρόπος του Ομήρου είναι πολύ διαφορετικός.» στ. 1 το θυμό, θεά, του Αχιλλέα: ο ποιητής τοποθετεί στον πρώτο στίχο - στο πρωτότυπο μάλιστα η λέξη μῆνις (= οργή) είναι η πρώτη λέξη - την οργή  του Αχιλλέα, γύρω από την οποία θα «πλεχτεί» όλη η υπόθεση του έπους. Αφετηρία και κέντρο της πλοκής της Ιλιάδας είναι ο θυμός του Πηλείδη μετά  τη σύγκρουσή του με τον Αγαμέμνονα. Στο πρωτότυπο η μῆνις χαρακτηρίζε ται οὐλομένη (= καταραμένη), για την οποία δηλαδή θα ευχόταν κανείς να χα θεί. στ . 1 συμπληρωματικά σχόλια: Στο πρωτότυπο κείμενο η λέξη μήνις (= θυ μός) βρίσκεται στην αρχή του πρώτου στίχου και σηκώνει όλο το βάρος του  ποιήματος, αφού αυτή είναι βασικό στοιχείο στην εξέλιξη της πλοκής και α πώτερη αιτία όλων των δεινών των Αχαιών και των εξελίξεων. Πρόκειται εδώ για μοναδική καινοτομία του Όμηρου, ο οποίος δε δίνει τα γεγονότα στη χρο νολογική τους σειρά, αλλά παίρνοντας ως κέντρο της πλοκής ένα γεγονός — τη σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα και το θυμό του πρώτου—  μας παρουσιάζει όλο τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα αυτού του γεγονό τος. στ. 4-5 σε σκύλους τα κορμιά τους: οι ψυχές των ηρώων πήγαν στον Άδη, ενώ τα νεκρά κορμιά τους έγιναν βορά των σκύλων και των αρπακτικών που λιών. στ. 5 συμπληρωματικά σχόλια: το χωρίο θέτει το πρόβλημα της ευθύνης των ηρώων για τις πράξεις τους και προσφέρεται για σύγκριση με την Οδύσ σεια, όπου οι σύντροφοι του κεντρικού ήρωα «χάθηκαν απ' τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα...» (Οδ. α στ. 9)14. Επισημαίνουμε ότι και ο ποιητής επικα λείται τη βοήθεια της Μούσας, αν και έχει ο ίδιος το χάρισμα να τραγουδά:  ο θεός, δηλαδή, δεν κάνει τίποτα άλλο, παρά βοηθάει τον άνθρωπο να πραγ ματοποιήσει αυτό που έχει την ικανότητα να κάνει. στ. 5 του Δία το θέλημα γινόταν: μ' αυτό τον τρόπο εκπληρωνόταν η θέλη ση του γιου του Κρόνου, του Δία. Εννοείται εδώ η υπόσχεση του Δία στη μη τέρα του Αχιλλέα Θέτιδα (στ. 518 κ.εξ.) ότι θα δώσει νίκες στους Τρώες, ώ στε να εκτιμήσουν οι Αχαιοί την αξία του Αχιλλέα, μετά την αποχώρησή του  από το πεδίο της μάχης, και έτσι να τον αποζητήσουν. Αυτός ήταν ένας τρό πος να τιμηθεί ο Αχιλλέας μετά την προσβολή που δέχτηκε από τον Αγαμέ μνονα. στ . 6 πρωτομάλωσαν: ο στίχος δίνει τη χρονική αφετηρία της δράσης και  της αφήγησης. στ . 7 ο γιος του Ατρέα: Ο ποιητής με αυτό το πατρωνυμικό εννοεί πάντα τον  Αγαμέμνονα και όχι τον αδελφό του Μενέλαο. Ο Αγαμέμνονας ήταν βασι λιάς του ισχυρότερου κράτους της εποχής στον ελλαδικό χώρο, των πολύχρυ σων Μυκηνών, και ήταν αρχιστράτηγος της τρωικής εκστρατείας. θείος: θεϊκός, αυτός που κατάγεται από τους θεούς και μάλιστα από τον Δία  (στο πρωτότυπο δῖος). Ο ποιητής χαρακτηρίζει τους βασιλιάδες διογενείς και διόθρεπτους. Πολλές φορές το δῖος (=θείος), χωρίς να χάσει την αρχική του σημασία, σήμαινε ένδοξος, ευγενής, έξοχος . στ. 7 συμπληρωματικά σχόλια: Η παράθεση «στρατηγός» εκφράζει την εξου σία του Αγαμέμνονα και υπαινίσσεται μια πρόσκαιρη νίκη· ο επιθετικός προ σδιορισμός ωστόσο που συνοδεύει τον Αχιλλέα («θείος») φανερώνει τη θεϊ κή καταγωγή του ήρωα και βοηθάει τον ακροατή να καταλάβει ποιος θα εί ναι ο τελικός νικητής της διένεξης. Να επισημανθεί επίσης ότι η αναφορά του Αχιλλέα στην αρχή (στ. 1) και στο τέλος του προοιμίου (στ. 7) —σχήμα  κύκλου— υπογραμμίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα στο ιλιαδικό έπος. στ. 10 αρρώστια: λοιμός, πανούκλα, μεταδοτική ασθένεια που αποδεκάτιζε  το στρατό («εθέριζε τα πλήθη»). Το λοιμό μετέδιδαν τα ποντίκια, τα οποία έστελνε ο Απόλλωνας Σμινθέας (<σμίνθος = ποντικός). στ. 12 γρήγορα: παραδοσιακό επίθετο των πλοίων. Το επίθετο είναι κοσμητι κό και όχι λειτουργικό, αφού τα καράβια των Ελλήνων βρίσκονται εννιά χρό νια τραβηγμένα στη στεριά και δεν ταξιδεύουν (πρβ. γοργά, Α στ. 372). Παρα δοσιακά επίσης επίθετα που αποδίδουν το σχήμα των πλοίων: κοίλα(Α 27), κυρτά (Α 171), βαθουλά (π.χ. Β 602). στ. 14 στεφάνια: το σκήπτρο ήταν μια επιμήκης ράβδος με χρυσά κοσμήμα τα και αποτελούσε σύμβολο εξουσίας ή δημόσιου αξιώματος. Το κρατούσαν  οι βασιλιάδες, οι ιερείς, οι μάντεις, οι κήρυκες (= αγγελιαφόροι) και οι δικα στές. Εδώ το σκήπτρο (ή ιερατική ράβδος) έχει τυλιγμένη στην κορυφή του  μια μάλλινη ταινία (στεφάνι ή στέφανα, Α 374), που αποτελούσε πιθανόν ιερό σύμβολο του Απόλλωνα. στ. 22 μακροσαγιτάρη: ο Απόλλωνας, ο σημαντικότερος προστάτης θεός της  Τροίας, ήταν τοξότης και έπληττε τα θύματά του από μακριά. Σ' αυτόν αποδι δόταν κάθε αιφνίδιος θάνατος άντρα, ενώ στην αδελφή του την Άρτεμη πί στευαν ότι οφειλόταν ο ξαφνικός θάνατος μιας γυναίκας, ιδίως στον τοκετό. στ. 21-22 συμπληρωματικά σχόλια: Η αναφορά του ιερέα στην ευσέβεια επι τείνει την ψυχολογική πίεση που έχει δημιουργήσει στο στρατό ο χαρακτηρι σμός του Απόλλωνα ως «μακροβόλον τοξευτήν». Ο ποιητής επιλέγει σοφά λέ ξεις με ιδιαίτερο σημασιολογικό βάρος, ώστε ο λόγος του ιερέα να διαγρά φει στο βάθος της εικόνας την απειλητική μορφή του Φοίβου. Τα σύμβολα  επίσης, που περιγράφονται σ' έναν ολόκληρο στίχο (στ. 14), υπογραμμίζουν τη σχέση του γέροντα ικέτη με το θεό και προδικάζουν την τιμωρία του Αγα μέμνονα. στ. 30 Άργος: η περιοχή της Αργολίδας, όπου βρισκόταν η επικράτεια του Α γαμέμνονα. Το όνομα Άργος σε άλλα χωρία δηλώνει την πόλη που ήταν το βασίλειο του Διομήδη (Β 559, Δ 52), άλλοτε πάλι τη νότια Ελλάδα και ιδιαίτε ρα την Πελοπόννησο (Ζ 152) ή και ολόκληρη την Ελλάδα (Ζ 456, Ι 246 κ.α.). στ. 34 συμπληρωματικά σχόλια: έντονη αντίθεση του θορύβου της θάλασ σας με το βουβό πόνο του ιερέα· η αντίθεση ίσως θέλει να υπογραμμίσει τη μοναξιά του γέροντα, καθώς όλα γύρω του είναι απειλητικά και η φύση δε  συμμετέχει στη θλίψη του. Άλλες αντιθέσεις στην ενότητα: ο ικετευτικός και  ήπιος τόνος του λόγου του Χρύση είναι διαμετρικά αντίθετος με το λόγο του  Αγαμέμνονα· οι κρυμμένες απειλές του ιερέα με τις φανερές του αρχιστρά τηγου. στ . 38-39 αργυρότοξε... ποντικοθεέ: το επίθετο αργυρότοξος (= με ασημένι ο τόξο) αποδίδεται σταθερά στον Απόλλωνα (βλ. σχόλ. στ. 22), γιο του Δία και της Λητώς· γενικά τα αντικείμενα των θεών ήταν κατασκευασμένα από πολύτιμα μέταλλα. Η Χρύση και η Κίλλα ήταν πόλεις της Μυσίας, στον Αδρα μυττινό κόλπο της Μ. Ασίας, όπου τιμούσαν τον Απόλλωνα. Στη Χρύση, μάλι στα, του απέδιδαν το επίθετο Σμινθεύς (βλ. σχόλ. στ. 10). στ. 39 συμπληρωματικά σχόλια: Η προσευχή του Χρύση (ερώτηση 4η) διαθέ τει τα τυπικά στοιχεία μιας ομηρικής προσευχής: α) επίκληση, β) προσφώνηση (προσωνυμίες του θεού και σχέση του με το συγκεκρι μένο τόπο), γ) υπενθύμιση των προσφορών, δ) παρουσίαση του αιτήματος ως ανταπόδοση των προσφορών και ε) το αίτημα επιγραμματικά. στ. 44 συμπληρωματικά σχόλια: Oι θεοί μπαίνουν στον ανθρώπινο χώρο άλ λοτε προερχόμενοι από τον Όλυμπο, όπου πιστευόταν ότι είχαν την κατοικία  τους, άλλοτε από τον ουρανό και άλλες φορές από κάποιο χώρο, όπου υπήρ χε ιερό και κέντρο λατρείας τους (π.χ. για τον Απόλλωνα η Κίλλα και η Χρύση  —στ. 38-39— ή η ακρόπολη της Τροίας, αφού ήταν πολιούχος και προστάτ ης της πόλης). Η εμφάνιση και η δράση του θεού που ακολουθεί αποτελεί  «θαυμαστό» στοιχείο. στ. 45 συμπληρωματικά σχόλια: H απειλή που υπαινίχθηκε ο Χρύσης, όταν  αναφέρθηκε στο «μακροβόλον τοξευτήν» (στ. 22), γίνεται πράξη στην τελευ ταία σκηνή της ενότητας (στ. 44-53). Τη σκηνή συνθέτουν εικόνες κυρίως οπτ ικές και δευτερευόντως ακουστικές: η απειλή γίνεται πιο φοβερή πλησιάζο ντας μέσα στην απόλυτη σιωπή. Και ο τρόμος επιτείνεται, καθώς η απειλητι κή μορφή του θεού από το βάθος της εικόνας (βλ. σχόλ. στ. 21-22) μετακινεί ται σιωπηλά στο κέντρο της· ο μόνος ήχος που ταράζει την απειλητική ησυχί α προέρχεται από τα όπλα του θεού, τα οποία άλλωστε θα παίξουν και τον κύριο ρόλο. στ. 47 έμοιαζε με νύχτα: τα βέλη που βροντούν (στ. 46) και η παρομοίωση του Απόλλωνα με τη νύχτα αποδίδουν τη θυμωμένη μορφή του θεού που προκαλεί φόβο. Έντονη είναι η αντίθεση με τη συνηθισμένη λαμπρή εικόνα του θεού του φωτός. στ. 52 βέλη: (πρβ. στ. 47, 49). Η κλιμάκωση των στ. 50-51 αποδίδει την πραγ ματικότητα ενός λοιμού: η ασθένεια προσβάλλει πρώτα τα ζώα, και μάλιστα  τα πιο αδύναμα από αυτά, και ύστερα τους ανθρώπους. Από μια άλλη άπο ψη ο ποιητής προχωρεί βαθμιαία από τα πιο ασήμαντα στο πιο σημαντικό: σκύλοι, μουλάρια, άνθρωποι. στ.52 συμπληρωματικά σχόλια: Χρήση του νόμου των τριών. Άλλα παρα δείγ ματα: «απλή μέθοδος των τριών», «Αγία Τριάδα», «τριαδικός», «Τριήμερος Ταφή και Ανάστασις» ή «Τριήμερος Έγερσις» (προσκυνούμεν Αυτού την Τριή μερον Έγερσιν), «τριανδρία» η «τριαρχία» (Ιστορία) κτλ. στ. 53 άναβαν διαρκώς πυρές: όπως γνωρίζουμε από τις ανασκαφές, την ε πο χή στην οποία αναφέρονται τα περιστατικά του έπους (γύρω στο 1200 π.Χ.) επικρατούσε η συνήθεια της ταφής των νεκρών, ενώ στην εποχή του Ομή ρου (περίπου 9ο-8ο αι. π.Χ.) τους έκαιγαν. Επομένως, η αναφορά του ποιητή  σε «πυρές νεκρών» είναι αναχρονισμός, δηλαδή προβολή μιας συνήθειας  της σύγχρονης με τον ποιητή εποχής σε παλαιότερη. Προοίμια από το έργο του Ησίοδου 1. Θεογονία (στ. 1-2 και 22-24) «Με τις Ελικωνιάδες Μούσες ας αρχίσει το τραγούδι μας· κατοικούν τον Ελικώνα, όρος μέγα κι ιερό, [...] Κάποτε εκείνες δίδαξαν τον Ησίοδο το ωραίο τραγούδι, την ώρα που βοσκούσε το κοπάδι του, στου θεϊκού Ελικώνα τις πλαγιές». 2. Έργα και Ημέραι (στ. 1-5 και 11-13) «Μούσες της Πιερίας, δόξα σας το τραγούδι, ελάτε πάλι, ανιστορήσετε τον Δία, υμνώντας τον πατέρα σας. Για κείνον γίνονται οι θνητοί άλλοτε άδοξοι, άλλοτε δοξασμένοι· ονομαστοί κι ανώνυμοι, όπως το θέλει ο μέγας Δίας. [...] Άκουσε τώρα, επάκουσε επιβλέποντας, το δίκαιο κράτησε στον ίσιο δρόμο, Δία εσύ· αλλά κι εγώ έχω να πω στον Πέρση* την αλήθεια». (Εκλογές από τον Ησίοδο, μετάφραση-επιλεγόμενα Δ.Ν. Μαρωνίτης, εκδ. Το Ροδακιό, Αθήνα 1995) * Πέρσης: αδελφός του ποιητή, προς τον οποίον απευθύνεται το ποίημα. 3. Ο αρνητικός ρόλος της φιλονικίας και της διχόνοιας στην ελληνική  ιστορία: «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» του Δ. Σολωμού (στρ. 144-147)Η Διχόνοια που  βαστάει Ένα σκήπτρο η δολερή· Καθενός χαμογελάει, Πάρ' το, λέγοντας, και συ. Κειο το σκήπτρο, που σας δείχνει, Έχει αλήθεια ωραία θωριά· Μην το πιάστε, γιατί ρίχνει Εισέ δάκρυα θλιβερά. Από στόμα, οπού φθονάει, Παλικάρια, ας μην 'πωθεί, Πως το χέρι σας κτυπάει Του αδελφού την κεφαλή. Μην ειπούν στον στοχασμό τους Τα ξένα έθνη αληθινά: Εάν μισούνται ανάμεσα τους Δεν τους πρέπει ελευθεριά. 4. Του μικρού ΒλαχόπουλουΟ Κωνσταντίνος ο μικρός κι ο Αλέξης ο  αντρειωμένος, και το μικρό Βλαχόπουλο, ο καστροπολεμίτης, αντάμα τρων και πίνουνε και γλυκοκουβεντιάζουν, κι αντάμα έχουν τους μαύρους των στον πλάτανο δεμένους. 5 Τον Κώστα τρώει τα σίδερα, τ' Αλέξη τα λιθάρια, και τον μικρού Βλαχόπουλου τα δέντρα ξεριζώνει. Κι' εκεί που τρώγαν κ' έπιναν και που χαροκοπούσαν, πουλάκι πήγε κ' έκατσε δεξιά μεριά στην τάβλα. Δεν κελαηδούσε σαν πουλί, δεν έλεε σαν αηδόνι, 10 μόν' ελαλούσε κ' έλεγεν ανθρωπινή κουβέντα: «Εσείς τρώτε και πίνετε και λιανοτραγουδάτε, και πίσω σάς κουρσεύουν Σαρακηνοί κουρσάροι. Πήραν τ' Αλέξη τα παιδιά, του Κώστα τη γυναίκα, και του μικρού Βλαχόπουλου την αρραβωνιασμένη». 15 Ώστε να στρώσει ο Κωνσταντής και να σελώσει ο Αλέξης, ευρέθη το Βλαχόπουλο στο μαύρο καβαλάρης. [...] Στα έμπα του μπήκε σαν αϊτός, στα ξέβγα σαν πετρίτης- στα έμπα του χίλιους έκοψε, στα ξέβγα δυο χιλιάδες, και στο καλό το γύρισμα κανένα δεν αφήνει. Πήρε τ' Αλέξη τα παιδιά, του Κώστα τη γυναίκα, και του μικρού Βλαχόπουλου την αρραβωνιασμένη. Προσγονατίζει ο μαύρος του και πίσω του τους παίρνει. (Ν.Γ. Πολίτης, Εκλογαί από τα Τραγούδια τον Ελληνικού Λαού  αρ. 70, απόσπασμα και Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Β' Γυμνασίου, ΟΕΔΒ 2001, σελ. 355). 1.Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας και πώς το οριοθετεί χρονικά ο ποιητής; 2.Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές της ενότητας (άνθρωποι και θεοί) και ποιος είναι ο ρόλος τους (ολοφάνερος ή αφανής); 3.Στη σύγκρουση Αγαμέμνονα και Χρύση φαινομενικά νικητής αναδεικνύ εται ο αρχιστράτηγος. Στην εμφάνιση όμως και στο λόγο του ιερέα λανθά νουν κάποιοι υπαινιγμοί που μας προϊδεάζουν ότι η τελική επικράτηση θα  είναι δική του. Να επισημάνετε αυτά τα στοιχεία, που δίνονται υπαινικτικά από τον ποιητή. 4.Η προσευχή του Χρύση ακολουθεί το συνηθισμένο θρησκευτικό τυπικό της  εποχής. Αφού επισημάνετε και απαριθμήσετε τα τυπικά στοιχεία της προ σευχής, να τη συγκρίνετε με μια σημερινή (π.χ. την «Κυριακή  προσευχή») και να σημειώσετε ομοιότητες και διαφορές. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός, Ομοιότητα - Διαφορά] 5.Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγη ση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύ λων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέ γεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματι κά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νό μος, κανόνας, σύστημα) και καταγράψτε αυτές τις περιπτώσεις. [Ενδεικτικές  Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Σύστημα, Αναλογία, Συμμετρία, Ταξινόμη ση]. 6. Αφού θυμηθείτε το προοίμιο της Οδύσσειας και διαβάσετε τα προοίμια  του Ησίοδου (βλ. Παράλληλα κείμενα), να κάνετε συγκρίσεις με το προοίμιο  της Ιλιάδας.   1. Το προοίμιο «Η Ιλιάδα έχει δεκαπεντέμισι περίπου χιλιάδες (15.692) δακτυλικούς εξάμε τρο υς στίχους. Στον πρώτο από αυτούς ο ποιητής γυρεύει από τη θεά να του ψάλει την μήνιν του Πηλείδη Αχιλλέα. Η λέξη μήνις είναι η πρώτη στο πρώτο  ημιστίχιο, το δεύτερο το παίρνει ολόκληρο το όνομα του ήρωα που θύμωσε. Στους άλλους έξι στίχους που έχει το προοίμιο, επιγραμματικά σύντομο, δίνο νται οι συνέπειες του θυμού —πολλών γενναίων ψυχές έστειλε στον Άδη κτλ. — και η πιο βαθιά αρχή των γεγονότων: η βουλή του Δία, που εκπλη ρωνόταν έτσι. Ο έβδομος στίχος έχει τα ονόματα των δύο αρχηγών που μά λωσαν, Ατρείδης άναξ ανδρών πρώτα και πλατιά ειπωμένο, δίος Αχιλλεύς  ύστερα και σύντομα. Με το όνομα του Αχιλλέα, που τ' ακούμε για δεύτερη φορά, κλείνει το προοίμιο, αφού είπε όλα όσα χρειάζονταν: το θέμα, τους ή ρωες, την πηγή αυτών που θα γίνουν. [...] Μόνο ο Όμηρος, όπως μαθαίνουμε από τον Αριστοτέλη (Ποιητική 1459α 30), έβαλε στη βάση της ενότητας στη μεγάλη του διήγηση μια πράξη και γύ ρεψε να μας κάνει να δούμε όλη τη μακροχρόνια σειρά των γεγονότων του  πολέμου μέσα από το πρίσμα της πράξης αυτής.» (Κομνηνού-Κακριδή Ό.,  Σχέδιο και τεχνική της Ιλιάδας, σελ. 6-7) 2. Η έναρξη της δράσης «Ο χρόνος της αφηγηματικής δράσης έχει τώρα προσδιορισθεί - θα ξεκινήσει  με τη διένεξη των δύο ηρώων. Η αιτία της έριδας θα επισημανθεί για πρώτη φορά σε μιαν ερώτηση που απευθύνεται στη θεά: "Ποιος τάχα απ' τους θε ούς τους έσπρωξε να μπούνε σ' τέτοια αμάχη;" [μτφρ. Ν. Καζαντζάκης -1. Κακριδής] (η ερώτηση προς τη Μούσα είναι στερεότυπο στοιχείο της επίκλη σης, όπως βλέπομε στο Β 487). Ο ποιητής επιδέξια βοηθάει το ακροατή ριό του να συλλάβει την παρούσα κατάσταση, με ένα άλμα στο μέλλον (= οργή του Απόλλωνος και λοιμός) και κατόπιν με επάνοδο στον παρόντα χρόνο, με ενδιάμεσο σημείο την αποπομπή του ιερέα από τον Αγαμέμνονα-  η δράση ξεκινάει ανεπαίσθητα, καθώς ο ιερέας πλησιάζει τα ελληνικά πλοία.» ( Edwards M.W Όμηρος ο ποιητής της Ιλιάδας, εκδ. Καρδαμίτσα, σελ. 240-241) 3. Η σκηνή του Χρύση «[...] Ο λόγος του Χρύση για μια στιγμή δείχνει πως πέτυχε το σκοπό του - όλοι οι Αχαιοί — στρατός και βασιλιάδες— επιδοκιμάζουν και φωνάζουν ότι  πρέπει να σεβαστούν τον ιερέα και να δεχτούν τα λύτρα. [...] Ένας μόνο δε συμφωνεί, αυτός που το ζήτημα τον αγγίζει άμεσα, ούτε νιώθει την υποχρέ ωση να συμμορφωθεί με των άλλων τη γνώμη, ο Αγαμέμνονας. Τον βλέπου με να ξεχωρίζει έντονα στους δύο στίχους που εισάγονται με τον "αλλά" (24 κ.) και βρίσκονται σε χτυπητή αντίθεση με τους προηγούμενους των Αχαι ών. Το όνομά του ακούγεται για πρώτη φορά τώρα μαζί με το πατρωνυμικό του (24) σκεπάζοντας το μισό στίχο, τη στιγμή που ο ήρωας παρουσιάζεται  σε όλη του τη δύναμη να καταφρονεί και τον ικέτη και το θεό του και τους  Αχαιούς, βασιλιάδες και λαό (στ. 26-32). Χαρακτηριστική η αντίθεση του "κρατερού" αυτού λόγου με τον ήπιο του Χρύση. Μπροστά του ο Αγαμέμνο νας δεν βλέπει τον ιερέα, που έχει χρέος να σεβαστεί, όπως οι Αχαιοί (23)-  βλέπει τον αδύναμο, αξιοκαταφρόνητο γέρο (26). Και εκεί που ο Χρύσης είχε περιλάβει στο λόγο του τους Ατρείδες και τους Αχαιούς όλους, για να μιλήσει μόνο για μια στιγμή για τον εαυτό του (19), ο Αγαμέμνονας κλείνε ται σ' έναν πιο στενό κύκλο - γι' αυτόν δεν υπάρχει άλλος από τον εαυτό του, τον αντίμαχό του και τη γυναίκα που τους έφερε αντιμέτωπους. [...] Με τον τελευταίο του λόγο ο Αγαμέμνονας γυρίζει στο Χρύση (32) - ο στίχος έρχεται σε συνειδητή αντίθεση με τον τελευταίο τον πρώτο λόγο 21): κρυφή απειλή εκεί, ανοιχτή απειλή εδώ. Ο Χρύσης ζητούσε να σεβαστούν έναν  με γά λο θεό - ο δεύτερος, πάντα προσωπικός, απαιτεί να πάψουν να τον ερεθί ζουν. [...] Οι Αχαιοί έχουν βουβαθεί - ο αρχιστράτηγος τους δεν αξίωσε να  τους αναφέρει ούτε με έναν λόγο, ούτε και έδωκε καμιά σημασία στη γνώ μη τους. Χαρακτηριστική η αντίθεση της τωρινής βουβαμάρας τους με την ε πευφημία τους ύστερα από το λόγο τον Χρύση (22).» (Κακριδής Ι.Θ., Προομηρικά..., σελ. 61 κ.εξ.) 4. «Και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη» «Σχετικά με την Ιλιάδα στέκει στην αρχή η φράση: Διός δ' έτελείετο βουλή  [έτσι το θέλησε να γίνει τότε ο Δίας], και κατά κάποιον τρόπο αυτή η θέληση τον ύψιστου θεού αποτελεί πραγματικά τον απώτατο στόχο στην Ιλιάδα. Και όμως η Ιλιάδα δεν γίνεται γι' αυτό θεοκρατικό ποίημα-μέσα της ο  κόσμος δεν υποβιβάζεται σε απλή σκηνή, όπου οι άνθρωποι δρουν σαν ανδρείκελα, υπακούοντας στα νοήματα ενός ανεξιχνίαστου σκηνοθέτη. Πώς γίνεται αυτό; Γίνεται επειδή ο ποιητής, όταν αποκαλύπτει τα μελλούμε να, δεν τα αποκαλύπτει μονομιάς. Διαβαθμίζει τους στόχους, και ο θεός φα νερώνει τις προθέσεις του κομματιαστά, με προρρήσεις που αλληλοσυμπλη ρώνονται ως πολύ πέρα από τη μέση τον έπους- και πάλι, το τέλος μέ νει μυστικό. Άλλες θεϊκές δυνάμεις, που αγνοούν τις απώτερες προθέσεις τον  Δία, κατευθύνουν στο μεταξύ τη δράση σε δρόμους που απομακρύνονται α πό τους καθορισμένους στόχους, ή και σημειώνουν υποχώρηση. Και συχνά η πορεία της υπόθεσης είναι έτσι οργανωμένη, ώστε να ανοίγονται παρά πλευροι δρόμοι, που αν τους ακλουθούσε κανείς θα γλίτωνε πραγματικά τις  συμφορές που πλακώνουν. Όλα αυτά και μερικά άλλα ακόμη προσφέρουν στη δράση ενότητα και ποικι λία συνάμα, και προπαντός έχουν αποτέλεσμα να διατηρεί η δράση τον ανθρώπινο χαρακτήρα της. Πίσω από αυτή την "τεχνική" στέκει μια κοσμο θεωρία που βλέπει όσα συμβαίνουν στον κόσμο όπως είναι: στην ενεργητι κή τους πραγματικότητα — όχι ψύχραιμα, ανέλπιδα, και αποθεοποιημένα,  σαν ένα ρεύμα από χειροπιαστές "πραγματικότητες", που η καθεμιά τους  οδηγεί υποχρεωτικά στην επόμενη, ούτε όμως και ηθοπλαστικά σαν μια  "ανώτερη τάξη" που με απόλυτη συνέπεια φανερώνεται στο καθετί και  στο σύνολο. [.] Τίποτε δεν συμβαίνει γιατί έπρεπε ή γιατί κάποιος το ήθε λε- το θεϊκό "πρέπει" και το ανθρώπινο "θέλημα" συμπλέκονται με τρόπο που να μην μπορεί κανείς να τα ξεχωρίσει. Έχουν παραμεριστεί όσα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι οι δρόμοι της δράσης είναι  αυστηρά προκαθορισμένοι και αναλλοίωτοι- από τη υπόσταση όμως των πραγμάτων και τις ίδιες τις περιστάσεις, με το παιχνίδι των ορμών και των δυνάμεων, δημιουργείται αυτό που πρέπει να γίνει, και αυτό είναι το θεϊκό.  Ο ποιητής κατόρθωσε κάτι το σπάνιο: να βιώσει τα κοσμικά γεγονότα χωρίς  καμιά δογματική απλοποίηση. Τον κόσμο τον αντικρίζει τραγικά μαζί και με  ευσέβεια- βλέπει ζωή και πραγματικότητα, βλέπει Ιστορία.» Schadewaldt W., Από τον κόσμο και το έπος του Ομήρου, τομ. Β', σελ. 65-67 5. Το «θαυμαστό» «Με τους θεούς έχει σχέση το "θαυμαστό" και το υπερφυσικό, που άφθονο  το συναντάμε στα δύο έπη. Θαυμαστό ονομάζομε ό,τι γίνεται "καθ' υπέρβα σιν" της φυσικής τάξεως και των φυσικών και λογικών νόμων, ό,τι λέμε θαύ μα. [...] Το θαυμαστό, ανάλογα με το βαθμό του απίθανου και του αλόγου και την προέλευση, μπορούμε να το διακρίνουμε σε εκπληκτικό, όταν παρου σιάζει κάτι αξιοθαύμαστο, που ξαφνιάζει και προκαλεί την έκπληξη, και σε καθεαυτό θαυμαστό, που προξενεί κατάπληξη και δέος, και στο οποίο είναι φανερή η θεία επενέργεια. [...] Το θαυμαστό στον Όμηρο δεν είναι διακο σμητικό ή στοιχείο εξωτερικής τεχνικής, ούτε απλό στοιχείο ψυχαγωγίας, αλ λά είναι συνυφασμένο με τα πράγματα και τις αντιλήψεις και το περιεχόμε νο του ομηρικού κόσμου.»  (Καλογεράς Β.Α., Αισθητική..., σελ. Προοίμιο ΠΗΓΗ https://magda gaitanidou.blogspot.com/2013/04/ blog -post _4813.html Στοιχεία δομής Οι στίχοι 1- 7 αποτελούν το προοίμιο της Ιλιάδας, δηλαδή τον πρόλογο, την εισαγωγή  του έπους. Το προοίμιο αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό κάθε επικού ποιήματος και αποτε λείται από τρία μέρη: 1.   Επίκληση στη Μούσα (ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί  τα γεγονότα). 2.   Διήγηση (η υπόθεση του έπους με πολύ λίγα λόγια). 3.   Παράκληση (ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να αρχίσει τη διήγησή της από  κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή απ' όπου θέλει η ίδια. Στο προοίμιο της Ιλιάδας βρίσκουμε τα δύο πρώτα μέρη:  Επίκληση: στ. 1. Διήγηση:  στ. 2-5, ενώ, μολονότι δίνεται η χρονική αφετηρία της αφήγησης στους στ. 6-7, δεν υπάρχει  τυπικά η παράκληση. ΡΑΨΩΔΙΑ  Α ΣΤΙΧΟΙ  8 – 53 ΠΕΡΙ ΛΗΨΗ Στο προοίμιο ο ποιητής ζήτησε από τη Μούσα να ψάλει το θυμό του Αχιλλέα, που έφερε  στους Αχαιούς πολλές πίκρες και θανάτους. Ο θυμός άρχισε από τη στιγμή που ο ήρωας  μάλωσε με τον Αγαμέμνονα. Την έχθρα ανάμεσά τους άναψε ο θεός Απόλλωνας, που  θύμωσε, επειδή ο Αγαμέμνονας πρόσβαλε τον ιερέα του, τον Χρύση. Η κόρη του, η Χρυ σηίδα, βρισκόταν στα χέρια του Αγαμέμνονα ως πολεμικό λάφυρο. Αυτός παρουσιάστηκε  ως ικέτης στους Αχαιούς και τους παρακαλούσε να την ελευθερώσουν, προσφέροντας  λύτρα και ζητώντας να σεβαστούν τον Απόλλωνα. Τους ευχήθηκε να γυρίσουν νικητές στην  πατρίδα τους. Οι στρατιώτες ήθελαν να δεχτούν την προσφορά του, αλλά ο Αγαμέμνονας  τον έδιωξε οργισμένος ,δηλώνοντας προκλητικά ότι θα πάρει τη Χρυσηίδα μαζί του στην  Ελλάδα. Ο ιερέας έφυγε φοβισμένος και παρακάλεσε τον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους  Αχαιούς για την προσβολή που του έκαναν. Ο θεός ανταποκρίθηκε : κατέβηκε οργισμένος  από τον Όλυμπο και άρχισε να σκορπά το θάνατο στα ζώα και στο στρατό των Αχαιών. ΕΝΟΤΗ ΤΕΣ 1.    Ο ρόλος του Απόλλωνα ( 8 -11) 2.    Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία του για την απελευθέρωση της κόρης  του ( 12 – 22) 3.    Η θετική αντίδραση όλων των άλλων Αχαιών , η απάνθρωπη απάντηση του  Αγαμέμνονα και η αποπομπή του Χρύση ( 23 -33) 4.    Η αποχώρηση του Χρύση και η προσευχή του στον Απόλλωνα για τιμωρία των  Αχαιών ( 34 – 43) 5.    Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών από τον Απόλλωνα ( 44 -53) Η ΕΥΘΥΝΗ  ΤΟΥ  ΑΝΘΡΩ ΠΟΥ ΚΑΙ Ο  ΡΟΛΟΣ  ΤΩΝ  ΘΕΩΝ Πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας θεός. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι  οι άνθρωποι δεν είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Οι θεοί αναμειγνύονται στα  ανθρώπινα είτε για να καθοδηγήσουν είτε για τιμωρήσουν. Η αρχική ευθύνη είναι των  ανθρώπων ( π.χ. η προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα προκάλεσε την τιμωρία  του Απόλλωνα) Ο ΧΡΥ ΣΗΣ Είναι ο πατέρας – ικέτης που φέρνει πλούσια δώρα, για να ελευθερώσει την κόρη του,  αλλά και ο ιερέας του Απόλλωνα που κρατά χρυσό σκήπτρο ( συμβολίζει την εξουσία  που έχει από το θεό). Είναι φορέας της θεϊκής εξουσίας και η μεγαλόπρεπη εμφάνισή  του περιβάλλεται με το κύρος, το βαθύ σεβασμό αλλά και το φόβο που προκαλεί ο  Απόλλωνας. Χρησιμοποιεί ευγενικές και ήπιες εκφράσεις και αποφεύγει τις υπερβολές.  Ακόμη και οι απειλές του είναι καλυμμένες κι όχι απροκάλυπτες. Ξεχωρίζει για την αξιο πρέπεια, την περηφάνια και το ευγενές του ήθος. Κερδίζει τη συμπάθεια των Αχαιών  στρατιωτών. Συμπεριφέρεται με σοβαρότητα, ευπρέπεια και κοσμιότητα. Ο λόγος του  είναι προσεγμένος : κολακεύει τους Αχαιούς και έχει απόλυτο έλεγχο των λόγων και των  πράξεών του. Όταν τον διώχνει ο Αγαμέμνονας, δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου  και ανυπεράσπιστου ανθρώπου. Όταν όμως προσεύχεται στον Απόλλωνα, δεν είναι ο  αδύναμος και πράος πατέρας αλλά ο δυνατός ιερέας. Με την αυτοπεποίθηση του  ανθρώπου που έχει το δίκαιο με το μέρος του και το θεό στο πλευρό του καταριέται  αυτούς που τον ταπείνωσαν και ζητά την τιμωρία τους.   ΔΟΜΗ  ΙΚΕΣΙΑΣ 1.    Προσφώνηση όλων των Αχαιών και ειδικά των Ατρειδών( «ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί,  ω βασιλείς Ατρείδες») 2.    Ευχή για την κατάληψη της Τροίας και την επιστροφή στην πατρίδα ( εύχεται κάτι  αντίθετο με τα συμφέροντα της πόλης του, για να απελευθερώσει την κόρη του, είναι  σε τραγική θέση) 3.    Αίτημα για την απόδοση της κόρης του 4.    Προσφορά λύτρων για την εξαγορά της Χρυσηίδας 5.    Προτροπή για ευλάβεια στον Απόλλωνα ( αν σεβαστούν τον ιερέα του, θα κερδίσουν  την εύνοια του – αδιόρατη απειλή ότι σε αντίθετη περίπτωση, θα έχουν να κάνουν μαζί  του) ΑΠΑ ΝΤΗ ΣΗ  ΑΓΑΜΕ ΜΝΟΝΑ v   Μιλά περιφρονητικά και προσβλητικά. Αρνείται να εισακούσει το αίτημα και τον  διώχνει με απειλές χωρίς να σεβαστεί στο πρόσωπό του ούτε τον ικέτη- πατέρα ούτε  τον ιερέα του Απόλλωνα. Φαίνεται αλαζόνας, σκληρός, απάνθρωπος και άπονος.  Σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και το ατομικό του συμφέρον , είναι εγωιστής και  συμφεροντολόγος. Δηλώνει ότι θα πάρει σκλάβα τη Χρυσηίδα στην Ελλάδα.  Ταπεινώνει τον Χρύση και περιφρονεί τον Απόλλωνα. Αδιαφορεί για τη γνώμη  των άλλων Αχαιών , είναι αυταρχικός και άδικος και διαπράττει ύβρη. Είναι  προκλητικός, απειλητικός και ασεβής. Οι απειλές του είναι ξεκάθαρες και  απροκάλυπτες. Η ΠΡΟ ΣΕΥ ΧΗ  ΤΟΥ  ΧΡΥΣΗ 1. Επίκληση του θεού ( « Άκουσε με…» 2. Προσφώνηση ( « αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας Κίλλας προστάτη , κύριε  στην Τένεδο») 3. Διακριτική υπενθύμιση των προσφορών του θνητού στο θεό, ώστε η βοήθειά του  να έρθει ως αυτονόητο αντάλλαγμα ( του έχτισε ναό και του πρόσφερε θυσίες) Οι σχέσεις ανθρώπων και θεών βασίζονταν στην αρχή προσφοράς – ανταπόδοσης. 4. Αίτημα – κατάρα ( « τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας πληρώσουν»)  ΑΝΤΑ ΠΟ ΚΡΙ ΣΗ  Α ΠΟΛ ΛΩ ΝΑ Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία : v   Οπτική εικόνα : κατεβαίνει από τον Όλυμπο θυμωμένος και χολωμένος με το  τόξο και τη φαρέτρα του. v   Ακουστική εικόνα : « εβρόντησαν επάνω του τα βέλη» v   Οπτική εικόνα : παίρνει θέση μάχης απέναντι απ’ τους Αχαιούς και τοξεύει. v   Ακουστική εικόνα : « αχός εβγήκε τρομερός απ’ τ’ ασημένιο τόξο» v   Οπτική εικόνα : « των νεκρών παντού πυρές εκαίαν» v   Το στοιχείο του θαυμαστού : επιφάνεια θεού και δράση του → προκαλεί  μολυσματική ασθένεια με τα βέλη του. v   Νόμος των 3 : ο θεός τοξεύει πρώτα τα μουλάρια , μετά τα σκυλιά και τελευταία  τους ανθρώπους. v   Καύση νεκρών = αναχρονισμός : έκαιγαν νεκρούς την εποχή του ποιητή, ενώ  στα μυκηναϊκά χρόνια επικρατούσε η συνήθεια της ταφής των νεκρών. Ραψωδία Α 1-53, Το προοίμιο-Η ικεσία του Χρύση ΠΗΓΗ https://taenoikwkaiendimw.blogspot.com/2012/09/blog-post_5236.html                   1.      Δομή   Το προοίμιο (στ.1-7) Επίκληση στη Μούσα(στ. 1):θεϊκή υποστήριξη/έμπνευση στο λειτούργημα του  αοιδού, έργο θεόπνευστο, κύρος, αλήθεια. Το θέμα / ο πρωταγωνιστής: ο τρομερός θυμός (μῆνις) του Αχιλλέα (στ. 1) Διήγηση: οι ολέθριες συνέπειες του θυμού του Αχιλλέα (στ.2-5) Η χρονική αφετηρία της αφήγησης / ο συμπρωταγωνιστής (στ. 6-7) Απουσία παράκλησης                       Η ικεσία του Χρύση  (στ. 8-53) Ο ρόλος του Απόλλωνα (στ.8-11) Ο ερχομός και το αίτημα του Χρύση (στ.12-22),(προσφώνηση, διττή  ευχή,  αίτημα, προσφορά λύτρων, προτροπή για ευλάβεια στον Απόλλωνα) Θετική αντίδραση Αχαιών- άρνηση Αγαμέμνονα,αποπομπή Χρύση  (στ.23-33) Αποχώρηση- προσευχή Χρύση (στ.34-43), (επίκληση, προσφώνηση,  διακριτική υπενθύμιση προσφορών,αίτημα-κατάρα) Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών(στ.44-53) 2. Ομηρικός πολιτισμός Ο ρόλος των θεών: πίσω από κάθε ανθρώπινη πράξη κρύβεται  κάποιος  θεός(«ψάλλε θεά,η βουλή γενόνταν του Κρονίδη, και απ’  τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ τους;»). Οι  άνθρωποι όμως είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και πληρώνουν  για τα λάθη τους (ύβρις Αγαμέμνονα) Ανθρωπομορφισμός, επιφάνεια(υπερφυσικό στοιχείο):ο τιμωρός  Απόλλωνας (οργισμένος, απειλητικός,πάνοπλος σκορπάει το θάνατο στο  αχαϊκό  στρατόπεδο) Δισυπόστατη η ανθρώπινη φύση:το σώμα αποσυντίθεται(στ.53)- η ψυχή  κατεβαίνει στον Άδη(στ.3) 3.   Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής- αισθητικές παρατηρήσεις  Προσήμανση-προϊδεασμός- προοικονομία Στ.2-5:οι συνέπειες του θυμού, η απόφαση του Δία Στ. 8-10: ο θυμός του Απόλλωνα Στ. 22, 38: «τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα»,«αργυρότοξε» Στ.27-33: η αλαζονική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα στον Χρύση  προοικονομεί τη σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα. Κύκλος(το όνομα του πρωταγωνιστή στ.1-7) Συμμετρία (Χρύσης – Αγαμέμνονας = Χρύσης – Απόλλωνας) Νόμος των τριών (στ. 51-52), (στ.38, 39),οι τρεις  λόγοι(κρυμμένη απειλή Χρύση, απροκάλυπτη απειλή  Αγαμέμνονα, κατάρα Χρύση + κλιμάκωση)  Αντιθέσεις (στ. 19-31, στ.35, 48, ήπιος λόγος Χρύση-  προσβλητικός λόγος Αγαμέμνονα, καλυμμένη  απειλή(στ.22)- απροκάλυπτη απειλή (στ.33) Εικόνες οπτικές- ηχητικές (στ.45-53) Εναλλαγή γ΄πρόσωπης αφήγησης - δραματοποίησης σφρίγος, δύναμη,  ζωντάνια 4. Τα πρόσωπα-χαρακτήρες Χρύσης :αξιοπρεπής, περήφανος, ευγενικός, συνετός, τραγικός πατέρας.  Με νηφαλιότητα και ευπρέπεια κολακεύει, εύχεται στους Αχαιούς αυτό που  ποθούσαν, αν και ενάντια στα συμφέροντα της πατρίδας του. Διαθέτει μέτρο  και αυτοκυριαρχία, αλλά ως ιερέας του Απόλλωνα και με επίγνωση του δίκιου  του πιέζει ψυχολογικά με καλυμμένη απειλή. Αγαμέμνονας: εγωκεντρικός, ιδιοτελής, συμφεροντολόγος, αυταρχικός,  αγνοεί τη γνώμη των άλλων Αχαιών, άδικος, σκληρός, απάνθρωπος απέναντι  στον πονεμένο πατέρα, ευερέθιστος, εριστικός, ασεβής, υβριστής απέναντι  στο φορέα της θεϊκής εξουσίας. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ   Να χαρακτηρίσετε τον Αγαμέμνονα από τη στάση του απέναντι στο Χρύση  και το στράτευμα.  Να συγκρίνετε το λόγο του Χρύση με το λόγο του Αγαμέμνονα.  Ποια είναι η βάση της σχέσης του ομηρικού ανθρώπου με το θεό, όπως  φαίνεται στη δέηση του Χρύση (στ. 40 – 42 ); Με ποια σχήματα λόγου/εκφραστικούς τρόπους παρουσιάζει ο ποιητής τον  Απόλλωνα στους στίχους 44-45 και τι πετυχαίνει με την περιγραφή αυτή Λεπτομερή ανάλυση του προοιμίου, σχόλια, ερωτήσεις και απαντήσεις,  παράλληλα κείμενα και κείμενα που γράφτηκαν από μελετητές των  ομηρικών επών θα βρείτε στην εξαιρετική ιστοσελίδα Ελληνικός Πολιτισμός,  πολύτιμη βοήθεια σε όλα τα φιλολογικά μαθήματα. Ειδικότερα για το Προοίμιο  επισκεφτείτε τον σύνδεσμο. Η εργασία των μαθητών του 2ου Γυμνασίου Ευόσμου Θεσσαλονίκης  το σχολικό  έτος 2011-12, αποτελεί μία αισθητική αναπαράσταση σκηνών του προοιμίου  της Ιλιάδας μέσω της τέχνης. Οι απαγγελίες των μαθητών ηχογραφήθηκαν και  αποτέλεσαν μαζί με το μουσικό κομμάτι του Μ. Θεοδωράκη τη μουσική επένδυση  του video.  Παράδειγμα προς μίμησιν η δουλειά των παιδιών....................  Ακούστε Όμηρο με αρχαιοελληνική προφορά «Οι ξένοι προφέρουν τα αρχαία ελληνικά με τη λεγόμενη ερασμιακή  προφορά (από το όνομα του Ολλανδού σοφού Έρασμου, του 16ου αιώνα).  Η ερασμιακή προφορά είναι μια προσπάθεια προσέγγισης της αρχαίας  προφοράς. Με άλλα λόγια, όταν προφέρουμε τα αρχαία ελληνικά με την  ερασμιακή προφορά, δεν τα διαβάζουμε με τη νεοελληνική προφορά αλλά  με τον τρόπο που υποθέτουμε ότι προφέρονταν στην αρχαιότητα. Ακούστε   με ερασμιακή προφορά: το προοίμιο της Ιλιάδας Όμηρος, Ιλιάδα Α 1-7  τους στίχους 1-52  (υλικό από το http://www.rhapsodes.fll.vt.edu/iliad1.htm) ΠΗΓΗ http://6gymamarousiou.gr/ mathimata/b-taksi/iliada/22-proimio-xrysi.html To προοίμιο (στ. 1-7)  Η ικεσία του Χρύση(στ. 1-53) Α. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Επιδιώκεται οι μαθητές: Να επαναλάβουν, αφού το έχουν ήδη διδαχθεί, το προοίμιο της Οδύσσειας και να κατανοήσουν  καλύτερα τον τύπο του προοιμίου ενός επικού ποιήματος. Να γνωρίσουν το θέμα και το περιεχόμενο της Ιλιάδας, την απώτερη αιτία-αρχη του έπους και τους  πρωταγωνιστές του. Να συζητήσουν και να αξιολογήσουν τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής μεταπλάθει τον τρωικό μύθο  σε επικό ποίημα με αφορμή την μῆνιν του Αχιλλέα. Να διαπιστώσουν ότι οι ομηρικοί θεοί, προσωποποιημένοι και με ανθρώπινες ιδιότητες (ανθρωπο μορφισμός), επεμβαίνουν και επηρεάζουν τις εξελίξεις. Να επισημάνουν στοιχεία επικής αφηγηματικής τεχνικής (προοικονομία, κύκλος, θαυμαστό κτλ.). Περιληπτική απόδοση Ο ποιητής καλεί τη Μούσα να διηγηθεί τον θυμό του Αχιλλέα έπειτα από τη φιλονικία του με τον  Αγαμέμνονα, που προκάλεσε πολλά δεινά στους Έλληνες και έγινε αιτία να σκοτωθούν πολλοί ήρωες, σύμφωνα και με το θέλημα του Δία. Υπεύθυνος για τη διαμάχη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα ήταν ο Απόλλωνας, που οργίστηκε με τον Αγαμέμνονα, επειδή πρόσβαλε τον ιερέα του Χρύση, ο οποίος, ερχόμενος με λύτρα στο στρατόπε­δο των Ελλήνων, παρακάλεσε να του επιστραφεί  η αιχμάλωτη κόρη του Χρυσηίδα. Ο Αγαμέμνονας όμως μιλώντας προσβλητικά αρνήθηκε και  απέπεμψε με απειλές το Χρύση. Εκείνος προσευχήθηκε στη συνέχεια στον Απόλλωνα να  τιμωρήσει τους Έλληνες. Ο θεός εισάκουσε την προσευχή του και έστειλε λοιμό στο στρατόπεδο των Ελλήνων, που αποδεκάτιζε το στράτευμα. Πραγματολογικά στοιχεία Ψάλλε, θεά (στ. 1): η θεά στην οποία γίνεται επίκληση στην αρχή του προοιμίου είναι η Μούσα της επικής ποίησης, η Καλλιόπη. Ήταν η πρώτη και η πιο σεβαστή από τις εννέα Μούσες, που  ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης (θεάς της μνήμης). Ονομάζονταν και Πιερίδες, επειδή γεννήθηκαν στην Πιερία, και Ελικωνίδες, επειδή κατοικούσαν στο όρος Ελικώνα. Αρχηγός τους  ήταν ο Απόλλωνας, που γι' αυτό ονομαζόταν μουσαγέτης (ηγέτηςτων Μουσών). Ήταν θεότητες  ήπιες, που έφερνανστους ανθρώπους την παρηγοριά και την ομορφιά μέσα από τις τέχνες και την  ηθική. Αχιλλέας (στ. 1): γιος του Πηλέα (από εδώ και το πατρωνυμικό Πηλείδης) και της Νηρηίδας Θέτιδας. Ο πιο γενναίος από τους Έλληνες που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Φιλονίκησε με τον  Αγαμέμνονα και αποσύρθηκε από τις μάχες· επέστρεψε όμως για να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου  του Πάτροκλου και σκότωσε τον Έκτορα. Ο ίδιος σκοτώθηκε από τον Πάρη, που με υπόδειξη του  Απόλλωνα τον χτύπησε με βέλος στη φτέρνα, το μόνο τρωτό σημείο του. Αχαιούς (στ. 2):εννοούνται οι Έλληνες που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμοεκτός από την  ονομασία Αχαιοί, με την ίδια σημασία, χρησιμοποιούνται στην Ιλιάδα και τα Αργείοι και Δαναοί. Άδης (στ. 3): ο θεός του Κάτω Κόσμου (συναντάμε και το όνομα Πλούτωνας). Το όνομά του όμως δήλωνε και τον Κάτω Κόσμο, τον σκοτεινό και μελαγχολικό τόπο όπου συγκεντρώνονταν οι ψυχές των νεκρών και όπου ο ίδιος βασίλευε. Μ' αυτή τη δεύτερη σημασία (Κάτω Κόσμος) χρησιμοποιείται  εδώ η λέξη. Απόλλων (στ. 9):γιος του Δία και της Λητώς, αδερφός της Άρτεμης, θεός του φω­τός, της αρμονίας,  της μουσικής και της μαντικής. Στο μαντείο των Δελφών, μέσω των χρησμών της Πυθίας, αποκάλυπτε στους ανθρώπους τις βουλές του Δία. Ο Απόλλωνας ήταν ο σημαντικότερος προστάτης θεός της Τροίας. Πρίαμος (στ. 1 8): ο τελευταίος βασιλιάς της Τροίας. Στο διάστημα της βασιλείας του το βασίλειο της  Τροίας έγινε μεγάλο και δυνατό. Από την Εκάβη και άλλες πολλές γυναίκες απέκτησε συνολικά πενήντα γιους και πενήντα θυγατέρες. Από τα πιο γνωστά παιδιά του είναι ο Έκτορας, ο Πάρης, ο Δηίφοβος,  ο Έλενος, η Κασσάνδρα και η Πολυξένη. Τον Πρίαμο σκότωσε ο Νεοπτόλεμος μπροστά στον βωμό του Έρκειου Δία, στον οποίο είχε καταφύγει. Στοιχεία δομής Οι στίχοι 1 -7 αποτελούν το προοίμιο της Ιλιάδας, δηλαδή τον πρόλογο, την εισαγωγή του έπους. Το προοίμιο αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό κάθε επικού ποιήματος και αποτελείται από τρία μέρη: -         Επίκληση στη Μούσα(ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα). -         Διήγηση (η υπόθεση του έπους με πολύ λίγα λόγια). -         Παράκληση(ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να αρχίσει τη διήγησή της από κά­ποια συγκεκριμένη  χρονική στιγμή ή απ' όπου θέλει η ίδια. Στο προοίμιο της Ιλιάδας βρίσκουμε τα δύο πρώτα μέρη: Επίκληση: στ. 1.                    Διήγηση: στ. 2-5, ενώ, μολονότι δίνεται η χρονική αφετηρία της αφήγησης στους στ. 6-7, δεν υπάρχει τυπικά η παράκληση. Γενικά, οι εξεταζόμενοι στίχοι (Α 1 -53) θα μπορούσαν να χωριστούν στις ακόλουθες ενότητες: 1η ενότητα (στ. 1 -7):Το προοίμιο - Η επίκληση της Μούσας. 2η ενότητα (στ. 8-33): Η ικεσία του Χρύση και η άρνηση του Αγαμέμνονα. 3η ενότητα (στ. 34-43): Η προσευχή του Χρύση προς τον Απόλλωνα. 4η ενότητα (στ. 44-53): Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών. Στοιχεία υλικού πολιτισμού γρήγορα καράβια στ 12) - κοίλα πλοία (στ. 27): ανάπτυξη της ναυπηγικής και της ναυσιπλοΐας. Τα πλοία μαζί με τις άμαξες ήταν τα βασικά μέσα συγκοινωνίας κατά την ομηρική εποχή. Τα πλοία  ήδη από τη μινωική εποχή διακρίνονταν σε εμπορικά (φορτηγά) και πολεμικά. Αντιλήψεις - αξίες - έθιμα - θεσμοί - κοινωνικοπολιτική οργάνωση Η επίκληση στη Μούσα: η τυπική επίκληση στη Μούσα, που συναντάμε στο προοίμιο των επικών  ποιημάτων, δεν αποτελεί απλώς τυπική υποχρέωση, αλλά υπαγορεύεται και από την πίστη των ανθρώπων της εποχής πως το έργο του ποιητή-αοιδού είναι θεόπνευστο και έχει λειτουργικό  ρόλο. Δεν θα μπορούσε ο ποιητής να θυμάται όλα αυτά τα γεγονότα του μακρινού παρελθόντος που αφηγείται, με τόσες μάλιστα λεπτομέρειες, ή να γνωρίζει τι συμβαίνει στην κατοικία των θεών ή τι συζητήθηκε στο συμβούλιο τους,  αν δεν είχε την υποστήριξη κάποιας θεϊκής δύναμης. Η δύναμη αυτή είναι η Μούσα (στην προκειμένη περίπτωση η Μούσα της επικής ποίησης) που ενέπνεε τον ποιητή ή τραγουδούσε με  το στόμα του. Μπορεί βέβαια ο ποιητής να επικαλείται τη βοήθεια της Μούσας, αλλά και ο ίδιος έχει το χάρισμα να τραγουδά. Ο θεός, στην προκειμένη περίπτωση η Μούσα, έρχεται  λοιπόν να βοηθήσει τον άνθρωπο να πραγματοποιήσει αυτό που ο ίδιος έχει την ικανότητα  να κάνει. Ανθρωπομορφισμός των θεών:οι ομηρικοί θεοί παρουσιάζονται με ανθρώπινες ιδιότητες και συμπεριφορές, όπως φαίνεται και από το παράδειγμα του Απόλλωνα, που οργίστηκε με τον Αγα μέμνονα. Ο ρόλος των θεών - Η ευθύνη των ανθρώπων:Τόσο στην περίπτωση του Δία όσο και στην  περίπτωση του Απόλλωνα γίνεται φανερό πως οι θεοί επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα  και επηρεάζουν τις εξελίξεις. Έτσι πολλοί Αχαιοί ήρωες βρήκαν τον θάνατο ως αποτέλεσμα της οργής του Αχιλλέα για τον Αγαμέμνονα, σύμφωνα όμως το θέλημα του Δία, ο οποίος είχε υποσχεθεί στη Θέτιδα να δώσει νίκες στους Τρώες, ώστε οι Αχαιοί να εκτιμήσουν την  αξία του Αχιλλέα, μετά την αποχώρησή του από το πεδίο των μαχών, και να τον αποζητήσουν. ' Έτσι, οι ήρωες που βρίσκουν τον θάνατο εμφανίζονται ανεύθυνοι για τον χαμό τους, σ' αντίθεση  με τους συντρόφους του Οδυσσέα, που, όπως αναφέρεται ρητά στο προοίμιο της Οδύσσειας,  χάθηκαν από τα δικά τους μεγάλα σφάλματα. Επίσης, πίσω από τη διαμάχη Αχιλλέα-Αγα μέμνονα, που είχε ολέθριες συνέπειες για τους Αχαιούς, βρίσκεται πάλι ένας θεός,  ο Απόλλωνας, ο οποίος οργί­στηκε με τον Αγαμέμνονα εξαιτίας της υβριστικής του συμπεριφοράς προς τον ιερέα του Χρύση. Και πάλι εδώ η ευθύνη χρεώνεται σε κάποιον θεό. Ωστόσο,  μολονότι η θεϊκή θέληση παρουσιάζεται κυρίαρχη, οι άνθρωποι δεν είναι άβουλα όργανα των  θεών. Μπορεί η ανθρώπινη ευθύνη να μην προβάλλεται τόσο έντονα, όπως στην Οδύσσεια, αλλά  η ευθύνη βαραίνει και τους ανθρώπους. Οι Αχαιοί ήρωες χάνονται, γιατί αυτό είναι το θέλημα του Δία, όμως και οι ίδιοι δεν είναι εντελώς ανεύθυνοι: δεν τόλμησαν να αντιταχθούν, ή έστω  να διαμαρτυρηθούν στον Αγαμέμνονα, παρότι ήταν αντίθετοι με την απόφασή του να πάρει  τη Βρισηίδα από τον Αχιλλέα, όπως θα δούμε παρακάτω. Η διαμάχη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα με τις ολέθριες συνέπειές της δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της επέμβασης του Απόλλωνα- συνδέεται  στενά και με την ιδιοσυ­γκρασία των δύο ανδρών: η αλαζονική, υβριστική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα απέναντι στον Χρύση θα προκαλέσει τη θεϊκή επέμβαση, που θα οδηγήσει στη σύγκρουση  Αχιλλέα-Αγαμέμνονα- στην έκταση επίσης της σύγκρουσης και στις φοβερές συνέπειές της θα συμβάλουν πάλι η αυταρχική, αλαζονική στάση του Αγαμέμνονα απέναντι στον Αχιλλέα αλλά και  η τυφλή οργή και το πληγωμένο φιλότιμο του δεύτερου. Από την άλλη μεριά οι Αχαιοί στρατιώτες, που αποδεκατίζονται από τον λοιμό που προκάλεσε ο Απόλλωνας, εμφανίζονται να πληρώνουν με τη ζωή τους την ύβρη του αρχιστράτηγού τους - όμως οι ίδιοι δεν είναι εντελώς ανεύθυνοι, καθώς δεν βρήκαν τη δύναμη να αντιταχθούν στην άρνηση του Αγαμέμνονα να παραδώσει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της, παρά το γεγονός  πως οι ίδιοι έκριναν σωστό να γίνει δεκτό το αίτημα του γέροντα ικέτη (στ. 22-23). Το ηθικό σχήμα άτη - ύβρη - νέμεση - τίση:Στο περιστατικό με τον Χρύση και τη στάση του Αγαμέμνονα απέναντι στον ικέτη-ιερέα του Απόλλωνα έχουμε το ηθικό σχήμα άτη - ύβρη - νέμεση - τίση, που συναντάμε και στην τραγική ποίηση. Η άτη είναι η τύφλωση του νου που οδηγεί τον άνθρωπο στην ύβρη (αλαζονική συμπεριφορά, που  ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια, το μέτρο)- αυτή με τη σειρά της επισείει τη νέμεση, την οργή των θεών, που έχει αποτέλεσμα την τίση, την τιμωρία δηλαδή του υβριστή. Η εξουσία του Αγαμέμνονα: Ο Αγαμέμνονας είναι φανερό πως έχει την αρχηγία ολόκληρου του στρατεύματος (άρχων των ανδρών, στ. 7). Αυτό σημαίνει πως υπό την εξουσία του βρίσκονται όχι  μόνο οι απλοί στρατιώτες και οι διάφοροι αξιωματούχοι, αλλά και οι άλλοι βασιλιάδες που συμμετείχαν στην Τρωική εκστρατεία με τα στρατεύματά τους (π.χ. Νέστορας βασιλιάς της  Πύλου, Διομήδης -» βασιλιάς του Αργούς, Οδυσσέας- βασιλιάς της Ιθάκης, κ.λπ.). Το γεγονός  πως ο Χρύσης διατυπώνει το αίτημά του απευθυνόμενος αρχικά σε όλο το στράτευμα (Ω,  γενναιόκαρδοι Αχαιοί, στ. 1 7) μας δίνει την εντύπωση ότι έχουμε να κάνουμε με μια γενική συνέλευση  του στρατού. Το γεγονός επίσης πως το στράτευμα φωνάζοντας δυνατά ζητά να γίνει δεκτό το αίτημα  του Χρύση δείχνει πως η συνέλευση μπορούσε να εκφράσει τη γνώμη της ή να ψηφίσει διά  βοής για σημαντικά ζητήματα. Ωστόσο είναι φανερό πως ο ρόλος της ήταν περιορισμένος  και δεν είχε ουσιαστική δύναμη, αφού την τελική απόφαση έπαιρνε ο αρχιστράτηγος,  χωρίς καθόλου να δεσμεύεται από την απόφαση της συνέλευσης. Έτσι, βλέπουμε τον  Αγαμέμνονα, παρά την ομόφωνη απόφαση του στρατεύματος να επιστραφεί η Χρυσηίδα στον  πατέρα της, να αρνείται την ικανοποίηση του αιτήματος του γέροντα ικέτη, αδιαφορώντας εντελώς  για την αντίθετη άποψη των υπόλοιπων αρχηγών. Η απόφαση μάλιστα του αρχιστράτηγου ήταν  δεσμευτική για όλο το στράτευμα, όπως φαίνεται από το γεγονός πως, παρά την αντίθετη στάση  του στο αίτημα του Χρύση, δεν υπάρχει καμία απολύτως διαμαρτυρία ή αντίδραση. Το συμπέρασμα στο οποίο οδηγούμαστε είναι πως βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου ο θεσμός της βασιλείας, με απόλυτη εξουσία, βρίσκεται στην ακμή του και πως, παρά την ύπαρξη κάποιας συνέλευσης ή συμβουλίου, τα πολιτικά αυτά σώματα είναι ακόμα τυπικά ή έχουν ρόλο συμβου­λευτικό, χωρίς ουσιαστικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Το λύτρα (λύτρα < λύω = ελευθερώνω): ο Χρύσης, όπως δείχνουν οι στ. 13, 21, 24 έχει έρθει στο στρατόπεδο των Αχαιών να ζητήσει ως ικέτης την επιστροφή της κόρης του, προσφέροντας  συγχρόνως πλουσιοπάροχα λύτρα για την απελευθέρωσή της. Βρίσκουμε λοιπόν εδώ τη συνήθεια να εξαγοράζει κάποιος την ελευθερία κάποιου αιχμαλώτου ή και την ίδια τη ζωή του προσφέροντας λύτρα, συνήθεια που συναντάμε και σε νεότερες εποχές (π.χ. με τους αιχμαλώτους πειρατών) αλλά και  στη σημερινή εποχή (π.χ. με τα θύματα απαγωγών). Ο θεσμός της παλλακείας: Στην αρχαιότητα οι άνδρες εκτός από τη νόμιμη σύζυγο τους μπορούσαν να έχουν μια ή περισσότερες γυναίκες, που είχαν τον ρόλο επίσημης ερωμένης, οι οποίες ονομάζονταν  παλλακίδες και ήταν είτε αιχμάλωτες πολέμου είτε αγορασμένες δούλες. Ωστόσο μόνο τα παιδιά της συζύγου ήταν νόμιμα, ενώ τα παιδιά που αποκτούσε ο άντρας με την παλλακίδα θεωρούνταν νόθα. Ο ρόλος της παλλακίδας φαίνεται πως προοριζόταν και για την κόρη του Χρύση, όπως δείχνει ο στ. 32: και σύντροφον της κλίνης να την έχω. Η ανταποδοτική σχέση ανθρώπων-θεών:Στην αρχαιότητα η σχέση ανθρώπων-θεών χαρακτη ριζόταν από την έννοια της ανταπόδοσης, όπως γίνεται φανερό από την προσευχή του Χρύση, που  ακολουθεί το σχήμα μιας τυπικής προσευχής της εποχής, στην οποία ο ιερέας υπενθυμίζει τις προσφορές του προς τον θεό Απόλλωνα και παρουσιάζει το αίτημά του ως ανταπόδοση αυτών των προσφορών. Μολονότι  ο χριστιανισμός δεν δέχεται αυτή τη σχέση δοσοληψίας ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό, βρίσκουμε ακόμα και σήμερα κατάλοιπα αυτής της αντίληψης για τη σχέση του ανθρώπου με το θείο (π.χ. τα τάματα). Η προσευχή: όταν ο Χρύσης προσεύχεται στον Απόλλωνα είναι εντελώς μόνος του· πέρα από το γεγονός πως δηλώνεται έτσι η συναισθηματική κατάστασή του, η απόλυτη μοναξιά του είναι επιπλέον δικαιολογημένη, καθώς η ώρα της προσευχής είναι συνήθως ώρα μοναξιάς και αυτο συγκέντρωσης, αλλά και καθώς αυτό που πρόκειται να ζητήσει από τον θεό είναι κακό- σύμφωνα λοιπόν με τη λαϊκή πίστη πρέπει να ζητάμε το κακό των άλλων κρυφά, για να μην ακουστούμε και η δέησή μας εξουδετερωθεί με αντιδέηση. Ο λειτουργικός ρόλος του Προοιμίου Με το προοίμιο ο ποιητής: - επικαλείται τη Μούσανα τον βοηθήσει στο δύσκολο έργο του - δηλώνει επιγραμματικά το θέμα του έπους: ο θυμός του Αχιλλέα και οι συνέπειές του. - μας δίνει τους βασικούς πρωταγωνιστές του έργου, προβάλλοντας ιδιαίτερα τον κεντρικό ήρωα - δίνει μια πρώτη ένδειξη για τον ρυθμιστικό ρόλο των θεώνκαι την ευθύνη των ανθρώπων  μέσα στο έπος. Το επεισόδιο με την ικεσία του Χρύση Ο λόγος του Χρύση είναι ήπιος· ωστόσο οι λέξεις που χρησιμοποιεί είναι σοφά επιλεγμένες,  ώστε να διαγράφουν την απειλητική μορφή του θεού Απόλλωνα και να δημιουργούν την αίσθηση μιας  κρυφής απειλής. Έτσι το ρ. ευλαβούμαι στον στ. 21 έχει τη σημασία του «σέβομαι» αλλά και του  «φοβάμαι», ενώ δεν είναι τυχαίος και ο χαρακτηρισμός του Απόλλωνα ως μακροβόλου τοξευτή (που  πλήττει τα θύματά του με τα βέλη του από μακριά). Στον ήπιο λόγο του Χρύση και την κρυφή απειλή αντιπαρατίθεται ο σκληρός λόγος του Αγα μέμνονα με τον προσβλητικό τόνο και την ανοιχτή απειλή. vΈχει υποστηριχθεί η άποψη ότι το επεισόδιο με τον Χρύση παρουσιάζει αντιστοιχίες με το  κεντρικό θέμα της Ιλιάδας: ü  Ο Χρύσης όπως και ο Αχιλλέας αδικούνται από τον Αγαμέμνονα. ü  Καθένας από τους αδικημένους επικαλείται ως τιμωρό κάποιον θεό, ο Χρύσης τον Απόλλωνα, ο Αχιλλέας τον Δία (με τη μεσολάβηση της Θέτιδας). ü  Και οι δύο θεοί εισακούν την παράκληση. Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών,  ο Δίας δίνει νίκες στους Τρώες. ü  Και στις δύο περιπτώσεις το στράτευμα δεν συμφωνούσε με τις αποφάσεις-ενέργειες του  Αγαμέμνονα· ωστόσο δεν αντέδρασε ούτε διαμαρτυρήθηκε. ü  Και τις δύο φορές ο Αγαμέμνονας στο τέλος μετανοεί και οι δύο αδικημένοι (Χρύσης - Αχιλλέας)  ικανοποιούνται. ü Ηθογράφηση προσώπων Χρύσης: ο πόνος του για την αιχμαλωσία της κόρης του τον φέρνει ικέτη στο στρατόπεδο των Αχαιών. Είναι φανερή η προσπάθειά του να κερδίσει την εύνοια τους, ώστε να πετύχει την απελευθέρωση της κόρης του: έτσι, προσφέρει πλουσιοπάροχα λύτρα, απευθύνεται με  κολακευτικούς χαρακτηρισμούς στους Αχαιούς (γένναιόκαρδοι Αχαιοί) κι εύχεται την επιτυχή έκβαση των στρατιωτικών τους επιχειρήσεων (γεγονός που υπογραμμίζει την τραγική του θέση, αφού η πατρίδα του ήταν σύμμαχος των Τρώων). Η όλη στάση του χαρακτηρίζεται από αξιο­πρέπεια  και ευγένεια. Είναι φανερό επίσης πως έχει επίγνωση της αδύναμης θέσης του (ικέτης), αλλά συγχρόνως και συναίσθηση πως στο πλευρό του βρίσκεται ο θεός Απόλλωνας- από εδώ πηγάζει και  η κρυφή απειλή του για τιμωρία από τον θεό, σε περίπτωση που το αίτημά του δεν γίνει δεκτό.  Πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα και πονώντας για την τύχη της αιχμάλωτης κόρης του, προσεύχεται στον θεό Απόλλωνα ζητώντας τη σκληρή τιμωρία των Αχαιών,  με τη σιγουριά πως ο θεός είναι με το μέρος του. Αγαμέμνονας:ο Αγαμέμνονας φέρεται προσβλητικά και περιφρονητικά απέναντι στον γέροντα ικέτη  φτάνοντας στο σημείο να τον απειλήσει. Η στάση του αυτή δείχνει αλαζονεία κι αποτελεί ασέβεια όχι μόνο όσον αφορά την ιδιότητα του Χρύση ως ιερέα, αλλά και όσον αφορά την ιδιότητά του ως ικέτη, αφού οι ικέτες ήταν πρόσωπα σεβαστά, υπό την προστασία μάλιστα του Δία. Επίσης, φέρεται με  σκληρότητα και απανθρωπιά, αφού όχι μόνο μένει ασυγκίνητος μπροστά στον πόνο του  πατέρα-ικέτη, αλλά τον οξύνει διαγράφοντας με ωμότητα την τύχη της αιχμάλωτης κόρης του  (στ. 30-32). Η απόφασή του να κρατήσει τη Χρυσηίδα, παρά την ικεσία του γέροντα πατέρα της και την αντίθετη γνώμη του στρατεύματος, δηλώνει άτομο εγωκεντρικό. Το γεγονός ότι αγνοεί επιδεικτικά τη γνώμη των υπόλοιπων Αχαιών δείχνει επίσης αλαζονεία και αυταρχικότητα. Τέλος,  η προσβλητική, περιφρονητική στάση του Αγαμέμνονα απέναντι στον Χρύση, ο οποίος είναι ιερέας του θεού Απόλλωνα, αποτελεί προσβολή και του ίδιου του θεού (στον στ. 29 εξάλλου ο Αγαμέμνονας  μιλάει περιφρονητικά για τα σύμβολα του θεού). Η αλα­ζονική και ασεβής αυτή στάση του Αγαμέμνονα  αποτελεί ύβρη. Στοιχεία τεχνικής Ο πιο φυσικός και απλός τρόπος να αφηγηθεί κάποιος μια ιστορία είναι να παρουσιάσει τα γεγονότα  σύμφωνα με τη χρονική τους σειρά. Αυτό εξάλλου τον τρόπο αφήγησης ακολουθούσαν οι επικοί  ποιητές πριν και ύστερα από τον Όμηρο. Ο Όμηρος όμως πρωτοτύπησε: μας έκανε να δούμε την  ιστορία του μακροχρόνιου Τρωικού πολέμου ξεκινώντας την αφήγησή του όχι από την αρχή, αλλά  από κάποιο κρίσιμο σημείο, από ένα καίριο γεγονός, τον θυμό του Αχιλλέα και τις συνέπειές του.  Όλη η μακροχρόνια σύγκρουση Ελλήνων-Τρώων παρουσιάζεται μέσα από το πρίσμα του παραπάνω  γεγονότος. Στο πρωτότυπο κείμενο η λέξη μήνις (= θυμός) βρίσκεται στην αρχή του πρώτου στίχου, δηλώνοντας  πως αυτή αποτελεί το κεντρικό θέμα του ποιήματος, καθώς είναι το βασικό στοιχείο στην εξέλιξη της  πλοκής και η απώτερη αιτία των δεινών των Αχαιών και των εξελίξεων που ακολουθούν. Τον  υπόλοιπο στίχο καταλαμβάνει το όνομα του Αχιλλέα, του κεντρικού ήρωα. Το θέμα του ήρωα που  θυμώνει και απομακρύνεται από τη μάχη με σοβαρές συνέπειες για τους συμπολεμιστές του είναι  θέμα παραδοσιακό, γνωστό στην επική ποίηση. Έντονα ρεαλιστική είναι η εικόνα του στίχου 4 με τα σώματα των νεκρών ηρώων να γίνονται  βορά των σκύλων και των όρνιων. Με τον ρεαλισμό του στίχου αυτού ο ποιητής τονίζει ακόμα  περισσότερο τις φοβερές συνέπειες του θυμού του Αχιλλέα: οι νεκροί ήταν τόσοι, που δεν  προλάβαιναν τα σώματά τους να ταφούν, με αποτέλεσμα να κατασπαράζονται από σκυλιά και  αρπακτικά πουλιά. Προκύπτει λοιπόν και ηθικό ζήτημα, καθώς η ταφή των νεκρών αποτελούσε  ηθική υποχρέωση. Αν κάποιος νεκρός έμενε άταφος, η ψυχή του ήταν καταδικασμένη να  περιπλανιέται άσκοπα, χωρίς να μπορεί να βρει γαλήνη. Το προοίμιο ανοίγει (στ. 1) και κλείνει (στ. 7) με την αναφορά στον Αχιλλέα. Το σχήμα αυτό  ονομάζεται κύκλος, και μ' αυτό ο ποιητής υπογραμμίζει τον πρωταγω­νιστικό ρόλο του συγκεκριμένου  ήρωα. Στον στ. 2 -και στους δύο επόμενους, στ. 3-4- έχουμε προειδοποίηση(ή προϊδεασμό) για όσα  πρόκειται να ακολουθήσουν ως συνέπεια του θυμού του Αχιλλέα. Ο ποιητής δηλαδή μας δίνει  μια πολύ γενική κι αόριστη ιδέα για όσα πρόκειται να συμβούν, χωρίς άλλες λεπτομέρειες. θα λέγαμε  πως είναι μια πρόγευση των όσων θα συμβούν. (Η τεχνική αυτή είναι γνωστή με τον λατινικό όροinmediasres,κυριολεκτικά: «από τη μέση των πραγμάτων», ουσιαστικά «από το "κέντρο" του μύθου», δηλαδή από το γεγονός που αποτελεί την «καρδιά» της πλοκής- την ίδια τεχνική αφήγησης βρίσκουμε και στην Οδύσσεια). Στη συγκεκριμένη ενότητα επίσης βρίσκουμε κι αρκε­τές αντιθέσεις: ü  Ο ήπιος λόγος του Χρύση - Ο σκληρός προσβλητικός λόγος του Αγαμέμνονα. ü  Οι κρυμμένες απειλές του ιερέα για θεϊκή τιμωρία - Οι φανερές απειλές του Αγαμέμνονα. ü  Η γνώμη των Αχαιών να σεβαστούν τον γέροντα ιερέα και να δεχτούν το αίτημα του - Η άρνηση του Αγαμέμνονα ü  Ο θόρυβος της θάλασσας - Ο βουβός πόνος του Χρύση (-> υπογραμμίζεται η μοναξιά του γέρο­ντα - ακόμα και η φύση δεν συμμετέχει στη θλίψη του). ü  Η παρομοίωση του Απόλλωνα με τη νύχτα - Η συ­νηθισμένη λαμπρότητα του θεού, που είναι θεός του φωτός (-» τονίζεται η θυμωμένη και απειλητι­κή όψη του θεού, που εδώ μετατρέπεται σε θεό- τιμωρό). vΣτους στ. 51-52 παρατηρείται κλιμάκωση στην εξέλιξη του λοιμού, που αντιστοιχεί και στην πραγματική πορεία του: η ασθένεια προσβάλλει πρώτα τα ζώα και μετά τους ανθρώπους. Από άλλη  άποψη η κλιμάκωση προχωράει από τα πιο ασήμαντα (σκύλοι, μουλάρια) στα πιο σημαντικά (άνθρωποι). Στο σημείο αυτό έχουμε τον λεγόμενο «νόμο των τριών»,τεχνική που συναντάμε και στα δημοτικά  τραγούδια (π.χ. Αν είσαι φίλος διάβαινε, κι αν είσαι εχτρός μου φύγε, /κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω. - Ο Κωνσταντίνος ο μικρός, κι ο Αλέξης ο αντρειωμένος, / και το μικρό Βλαχόπουλο, ο καστροπολεμίτης). v    Η εμφάνιση (επιφάνεια) και η δράση του θεού Απόλλωνα στους στ. 44-53 αποτελεί μπορούμε να το διακρίνουμε σε εκπληκτικό, όταν παρουσιάζει «θαυμαστό» στοιχείο. Το κάτι αξιοθαύμαστο,  που ξαφνιάζει και προκαλεί έκπληξη, και «θαυμαστό» είναι στοιχείο που προκαλεί κατάπληξη και δέος κέτι που συναντάμε συχνά στα ομη­ρικά έπη. v    Η χρήση ίου ευθύ λόγου (ικε­σία Χρύση, απάντηση Αγαμέμνονα, προσευχή Χρύση) προσδίδει  δραματικότητα, ζωντάνια και αμεσότητα. v    Τυπικά επίθετα: γρήγορα κα­ράβια (στ. 1 2), γενναιόκαρδοι Αχαιοί (στ. 1 7), μακροβόλον τοξευτήν  Απόλλωνα (στ. 22), κοίλα πλοία (στ. 27), ηχερής θαλάσσης (στ. 35), αργυρότοξος (στ. 38). Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου Ποιο είναι το θέμα τηςΙλιάδας και πώς το οριοθετεί χρονικά ο ποιητής; Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές της ενότητας (άνθρωποι και θεοί) και ποιος είναι ο ρόλος τους  (ολοφάνερος ή αφανής); Στη σύγκρουση Αγαμέμνονα και Χρύση φαινομενικά νικητής αναδεικνύε­ται ο αρχιστράτηγος.  Στην εμφάνιση όμως και στον λόγο του ιερέα λανθά­νουν κάποιοι υπαινιγμοί που μας προϊδεάζουν  ότι η τελική επικράτηση θα εί­ναι δική του. Να επισημάνετε αυτά τα στοιχεία, που δίνονται υπαινικτικά  από τον ποιητή. Η προσευχή του Χρύση ακολουθεί το συνηθισμένο θρησκευτικό τυπικό της εποχής. Αφού επισημάνετε  και απαριθμήσετε τα τυπικά στοιχεία της προ­σευχής, να τη συγκρίνετε με μια σημερινή (π.χ. την  «Κυριακή προσευχή») και να σημειώσετε ομοιότητες και διαφορές. Το θέμα της Ιλιάδας είναι ο θυμός του Αχιλλέα και οι συνέπειές του για τους Αχαιούς. 0 θυμός αυτός οριοθετείται χρονικά στους στίχους 6-7 (απ' ότ' εφιλονίκησαν κι εχωριστήκαν πρώτα / ο Ατρείδης, άρχων των ανδρών, και ο θείος Αχιλλέας)· δηλαδή ο θυμός του Αχιλλέα προκλήθηκε μετά τη φιλονικία του με τον Αγαμέμνονα, τον αρχιστράτηγο των Αχαιών. Πρωταγωνιστές στη συγκεκριμένη ενότητα, από την πλευρά των ανθρώπων, είναι: ο Αχιλλέας (δεν  πρωταγωνιστεί στη συγκεκριμένη ενότητα, αναφέρεται όμως ως το κεντρικό πρόσωπο του έπους),  ο Αγαμέμνονας και ο Χρύσης, ενώ, από την πλευρά των θεών, ο Δίας και ο Απόλλωνας. 0 θυμός του Αχιλλέα, έπειτα από τη διαμάχη του με τον Αγαμέμνονα, θα γίνει αι­τία πολλών δεινών  στο στρατόπεδο των Αχαιών. Η άρνηση του Αγαμέμνονα να επιστρέψει στον Χρύση, ιερέα του Απόλλωνα, την αιχμάλωτη κόρη  του θα επισύρει την οργή του θεού, που έπειτα και από παράκληση του Χρύση θα τιμωρήσει τον αρχιστράτηγο των Ελλήνων, προκαλώντας λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο. Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει στη συνέχεια και στη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα. Ο Χρύσης με την προσευχή του προς τον Απόλλωνα, μετά την άρνηση του Αγαμέ­μνονα να του παραδώσει την κόρη του, θα οδηγήσει στην επέμβαση του θεού Απόλ­λωνα, με ολέθριες συνέπειες για το στρατόπεδο των Αχαιών. Ο ρόλος του Δία είναι αφανής· ωστόσο ο θάνατος τόσων Αχαιών ως συνέπεια του θυμού του  Αχιλλέα είναι σύμφωνος με το θέλημά του- καθώς ο θεός έχει δώσει την υπόσχεσή του στη Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα, να δώσει νίκες στους Τρώες, ώστε να αναγνωρίσουν οι Αχαιοί την αξία του γιου  της και αυτός να τιμηθεί. Ο Απόλλωνας, από την άλλη, είναι υπεύθυνος για τη φιλονικία μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα, αφού αυτός προκάλεσε τον λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο, προκειμέ­νου να τιμωρήσει τον Αγαμέμνονα  που πρόσβαλε τον ιερέα του Χρύση. Ο λοιμός αυ­τός θα οδηγήσει στην πορεία στη σύγκρουση των δύο  ανδρών. Παρά τον ήπιο τόνο του λόγου του Χρύση, μέσα ο' αυτόν μπορεί κανείς να διακρίνει κάποια κρυφή απειλή για θεϊκή τιμωρία, σε περίπτωση που δεν ικανοποιηθεί το αίτημά του. Έτσι, το ρήμα  ευλαβούμαι στον στ. 22 (ευλαβείσθε) σημαίνει «σέβομαι» αλλά και «φοβάμαι». Συγχρόνως  ο χαρακτηρισμός στον ίδιο στίχο του Απόλλωνα ως μακροβόλου τοξευτή διαγράφει υπαινικτικά  την απειλητική μορφή του θεού. Η αναφορά στην ευλάβεια του στ. 22 σε συνδυασμό με τα παραπάνω στοιχεία επι­τείνει την αίσθηση  της καλυμμένης απειλής. Αυτή η αίσθηση σε συνδυασμό με τον στ. 14, όπου με τα σύμβολα που  αναφέρονται υπογραμμίζεται η σχέση του γέροντα ικέτη με τον θεό (ιερέας του Απόλλωνα), προδικάζει την τελική επικράτηση του ιερέα Χρύση. Τα τυπικά στοιχεία μιας ομηρικής προσευχής που βρίσκουμε και στην προσευχή του Χρύση, είναι: α. η επίκληση (στ. 38-39)· β. η προσφώνηση, όπου αναφέρονται προσωνυμίες του θεού και η σχέση του με τον συγκεκριμένο  τόπο (στ. 38-39: αργυρότοξε... Σμινθέα)· γ. η υπενθύμιση των προσφορών προς τον θεό (στ. 40-42): εάν σου έκτισα ... κι ερίφων)· δ. η παρουσίαση του αιτήματος ως ανταπόδοση των προσφορών (στ. 42)· ε. το συγκεκριμένο αίτημα επιγραμματικά (στ. 43). Αν θελήσουμε να συγκρίνουμε την προσευχή του Χρύση με μια σημερινή, και συ­γκεκριμένα με την  «Κυριακή προσευχή» (δηλαδή το Πάτερ ήμών) διαπιστώνουμε τις ακόλουθες βασικές ομοιότητες και  διαφορές: Ομοιότητες: -    Και στις δύο προσευχές βρίσκουμε τα στοιχεία της επίκλησης, της προσφώνησης και της διατύπωσης του αιτήματος / των αιτημάτων. -    Και στις δύο περιπτώσεις το αίτημα / τα αιτήματα διατυπώνονται στο τέλος της προσευχής. Διαφορές: -    Στην «Κυριακή προσευχή» λείπει η σύνδεση του Θεού με συγκεκριμένο τόπο, όπως στην προσευχή  του Χρύση. -    Στην «Κυριακή προσευχή» λείπει επίσης το σχήμα της ανταπόδοσης που συναντά­με στην προσευχή του Χρύση, όπου το αίτημά του παρουσιάζεται ως ανταπόδοση των προσφορών του προς τον θεό. Επομένως απουσιάζουν τα στοιχεία: υπενθύ­μιση των προσφορών και παρουσίαση  του αιτήματος ως ανταπόδοσης αυτών. Βέβαια στη φράση άφες ήμϊν τά όφειλήματα ήμών, ώς και ήμείς άφίεμεν τοις όφειλέταις ήμών υπάρχει μια έμμεση και διακριτική έννοια ανταπόδοσης (δεν πρόκειται  όμως για υλική προσφορά αλλά για πνευματική· ο πιστός ακολουθεί στη ζωή του τη διδασκαλία του Χριστού). -    Στην «Κυριακή προσευχή» υπάρχει μια σειρά από ευχές μέσα από τις οποίες υπο­δηλώνεται το μεγαλείο του θεού (άγιασθήτω τό όνομά σου, έλθέτω ή βασιλεία σου, γενηθήτω τό θέλημα σου ώς έν  ούρανώ και έπί της γης). -    Η προσευχή του Χρύση έχει τη μορφή προσευχής-κατάρας· το αίτημά του δηλαδή αφορά στην τιμωρία κάποιου. Αντίθετα, στην «Κυριακή προσευχή» τα αιτήματα αφορούν στην ικανοποίηση βασικών  φυσικών ή πνευματικών αναγκών. 5. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού ο ποιητής κλιμακώνει την αφή­γηση προχωρώντας από  το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθημα­τικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος,  κανόνας, σύστημα) και καταγράψτε αυτές τις περιπτώσεις. Μαθηματικά: η απλή μέθοδος των τριών. Θρησκευτικά: η Αγία Τριάδα, ο Τριαδικός Θεός, Τριήμερος Ταφή και Ανάστασις, Τριήμερος Έγερσις. Ιστορία: τριανδρία ή τριαρχία (η άσκηση της εξουσίας στην αρχαία Ρώμη από τρεις άνδρες). Λογοτεχνία - Λαϊκές παραδόσεις και παραμύθια: τον νόμο των τριών τον βρίσκου­με συχνά στη δημοτική ποίηση (π.χ. Ο Κωνσταντίνος ο μικρός κι ο Αλέξης ο αντρειωμένος, / και το μικρό  Βλαχόπουλο, ο καστροπολεμίτης [Του μικρού Βλα­χόπουλου]), αλλά και στα παραμύθια (π.χ. συνήθως το τρίτο από τα αδέλφια ή τα βασιλόπουλα [τις βασιλοπούλες] είναι το πιο έξυπνο  ή το πιο γενναίο). Γενικά, ο αριθμός τρία, με τα πολλαπλάσιά του (9, 1 2, 1 8, κ.λπ.), αποτελεί τυπικό  (ιερό ή μαγικό) αριθμό. 6. Αφού θυμηθείτε το προοίμιο της Οδύσσειας και διαβάσετε τα προοίμια του Ησίοδου  (βλ. Παράλληλα κείμενα), να κάνετε συγκρίσεις με το προοίμιο της Ιλιάδας. Συγκρίνοντας το προοίμιο της Ιλιάδας μ' εκείνα της Οδύσσειας και του Ησίοδου ως προς τη δομή, παρατηρούμε πως η Ιλιάδα αποτελείται από την επίκληση, και τη διήγη­ση· η παράκληση δεν υπάρχει,  δίνεται όμως το χρονικό σημείο από το οποίο θα αρχί­σει η αφήγηση. Στην Οδύσσεια το προοίμιο είναι  πλήρες, καθώς υπάρχουν και τα τρία μέρη: επίκληση (στ. 1), διήγηση (στ. 1-11), παράκληση  (στ. 1 2-13). Στο προοίμιο του Ησιοδικού έπους Έργα και Ημέραι υπάρχει η επίκληση (στ. 1 -2) και  η διήγηση (3- 1 3), αλλά δεν υπάρχει η παράκληση. Το προοίμιο της Θεογονίας διαφέρει ωστόσο από τα προηγούμενα. Αρχίζει με την επίκληση στις Μούσες, η οποία όμως είναι ιδιαί­τερα μακροσκελής, καθώς περιλαμβάνει την αναφορά στη σχέση του ποιητή με αυτές και τις υμνεί- φτάνουμε λοιπόν στον  στ. 104, όπου έχουμε την παράκληση και τη διή­γηση, για να μάθουμε το θέμα του Ως προς τον ρόλο των θεών παρατηρούμε πως και στα τέσσερα προοίμια η Μούσα (ή οι Μούσες)  είναι αυτές που εμπνέουν στον ποιητή το τραγούδι του. Επίσης στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια είναι σαφές πως οι θεοί επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα και επηρεάζουν τις εξελίξεις. Ως προς την ευθύνη των ανθρώπων παρατηρούμε πως στην Οδύσσεια υπογραμ­μίζεται ιδιαίτερα·  στην Ιλιάδα υπάρχει, αλλά προβάλλεται λιγότερο, ενώ στα προοίμια του Ησίοδου είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Παρατηρούμε επίσης πως στα ομηρικά προοίμια, το πρόσωπο του ποιητή χάνε­ται πίσω από τη Μούσα  και είναι ανώνυμος, ενώ στον Ησίοδο, και συγκεκριμένα στη Θεογονία, το όνομά του ποιητή δηλώνεται, έστω και στο γ' πρόσωπο. Άλλα στοιχεία που μπορούμε να παρατηρήσουμε ανάμεσα στα προοίμια των ομη­ρικών επών είναι ότι και στα δύο στο αρχαίο κείμενο η πρώτη λέξη δηλώνει και το κε­ντρικό θέμα του έπους (Μήνιν άειδε,  θεά, - "Ανδραμοι έννεπε, Μούσα,...), στην Οδύσσεια επίσης επιχειρείται στο προοίμιο και ηθογράφηση  του κεντρικού ήρωα, του οποίου όμως το όνομα δεν αναφέρεται (από τα συμφραζόμενα, όμως, καταλαβαίνει κάποιος πως πρόκειται για τον Οδυσσέα), ενώ στην Ιλιάδα ο κεντρικός ήρωας δηλώ­νεται ονομαστικά (Αχιλλέας), αλλά δεν ηθογραφείται. Προειδοποίηση(ή προϊδεασμός): ο ποιητής δίνει μια γενική ιδέα, κάπως αόριστη, για γεγονότα που πρόκειται να συμβούν αργότερα. Με την προειδοποίηση ο ακροατής-αναγνώστης αρχίζει να έχει μια  υποψία, διαμορφώνει μια πρώτη γενική ιδέα για κάτι που πρόκειται να συμβεί στη μετέπειτα εξέλιξη του  μύθου. Ο αναγνώστης-ακροατής είναι σίγουρος ότι θα συμβεί αυτό για το οποίο έχει προειδοποιηθεί, αλλά δεν γνωρίζει τις λεπτομέρειες ούτε πώς θα γίνει αυτό. Η προειδοποίηση μπορεί να γίνει είτε από  τον ίδιο τον ποιητή είτε από κάποιο θεϊκό πρόσωπο είτε μέσω οιωνών. Προοικονομία:ο ποιητής προετοιμάζει, προρυθμίζει, σε γενικές γραμμές, επεισόδια ή γεγονότα που πρόκειται να συμβούν. Με την προοικονομία λοιπόν ο αναγνώστης προετοιμάζεται κατάλληλα  για ένα μελλοντικό γεγονός, ώστε να το δεχθεί ως απόλυτα φυσικό και αιτιολογημένο. Η προοικονομία  λοιπόν σχετίζεται κυρίως με την πλοκή του μύθου, με το πώς ο ποιητής σχεδιάζει, προγραμματίζει την εξέλιξη της πλοκής του, ώστε να παρουσιάζεται αληθοφανής και αιτιολογημένη. Οι εννέα ΜούσεςΚαλλιόπη: Tης επικής ποίησης / Θάλεια: της κωμωδίας / Μελπομένη: της τραγωδίας / Ερατώ: της ερωτικής ποίησης / Ευτέρπη: της αυλητικής / Πολύμνια: της παντομίμας /  Κλειώ: της ιστορίας / Τερψιχόρη της λυρικής ποίησης / Ουρανία της ασδτρονομίας Νόμος των τριών(τριαδικό σχήμα) Η αναφορά τριών στοιχείων, ο τα οποία το πιο σημαντικό είναι τ τρίτο, σύμφωνα με τον αυξητικ νόμο του τρίτου και καλύτερου. Θαυμαστό ονομάζουμε ότι γίνεται ¨καθ΄ υπέρβασιν της φυσικής τάξεως και λογικών νόμων. Το  θαυμαστό, ανάλογα με το βαθμό του απίθανου και την προέλευση, μπορούμε να το διακρίνουμε  σε εκπληκτικό, όταν παρουσιάζει κάτι αξιοθαύμαστο, που ξαφνιάζει και προκαλεί έκπληξη, και σε καθαυτό θαυμαστό, που προκαλεί κατάπληξη και δέος και στο οποίο είναι φανερή η θεία  επενέργεια. Το θαυμαστό στον Όμηρο είναι συνυφασμένο με τα πράγματα και τις αντιλήψεις και το περιεχόμενο του ομηρικού κόσμου. Τυπικά επίθετα: στερεότυπα επίθετα που προέρχονται από την επική παράδοση και που  συνοδεύουν σταθερά κάποιο ουσια­στικό, αποδίδοντάς του μια γνωστή του ιδιότητα, χωρίς όμως  να προσθέτουν τίποτε ουσιαστικό στο όνομα της φράσης στην οποία εμφανίζονται (μερικές φορές μάλιστα μπορεί να είναι και ασυμβίβαστα σε σχέση με τα συμφραζόμενα- για παράδειγμα στον στ. 1 2, τα καράβια των Αχαιών χαρακτηρίζονται γρήγο­ρα, μολονότι εδώ και εννέα χρόνια είναι  αγκυροβολημένα στη στεριά). Η χρήση τους συνδέεται άμεσα με την τέχνη των αοι­δών και την προφορική σύνθεση και εκτέλεση των επών. Ραψωδία Α (στ.1-53) σημειώσεις ΠΗΓΗ http://filo-logein.blogspot.com/2014/10/1-53.html ΙΛΙΑΔΑ ΡΑΨΩΔΙΑ Α (1-53) ΕΝΟΤΗΤΕΣ ·         1-7 Προοίμιο ·         8-22 Ικεσία Χρύση ·         23-33 Η άρνηση του Αγαμέμνονα ·         34-43 Η προσευχή του Χρύση στον Απόλλωνα ·         43-54 Η τιμωρία του Απόλλωνα στους Αχαιούς (λοιμός) ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1) Επίκληση στη Μούσα- Καλλιόπη (θεόπνευστο έργο, συνδρομή θείου για ένα δύσκολο εγχείρημα) 2) Επιγραμματική παρουσίαση θέματος (μηνις) 3) Χρονική αφετηρία (φιλονικία Αγαμέμνονα- Αχιλλέα) 4) Θέληση κάποιου θεού (Δίας) 5) Παρουσίαση πρωταγωνιστών ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ 1.Επίκληση στη Μούσα 2.Εξαρχής επισημαίνεται το θέμα (μῆνιν-ἄνδρα). 3.Υποδηλώνεται η θέληση κάποιου θεού.(Δίας-Ήλιος) 4.Γίνεται λόγος για την τύχη ανώνυμων ανθρώπων 5.Ο Όμηρος εκφράζει κάποιο προσωπικό σχόλιο ή συνάισθημα. 1.Στην Ιλιάδα θεματικός άξονας είναι η οργή, ενώ στην Οδύσσεια ο άνθρωπος. 2.Ο Αχιλλέας δρα με εγωκεντρισμός, ενώ ο Οδυσσέας με συντροφικότητα (φιλέταιρος) 3.Στην Ιλιάδα ο άνθρωπος υποκινείται από κάποια θεία βούληση, ενώ στην Οδύσσεια έχει ελεύθερη βούληση. 4.Οι βασικοί ήρωες στο προοίμιο της Ιλιάδας είναι επώνυμοι, ενώ στην Οδύσσεια ανώνυμοι. 5. Στην Ιλιάδα δεν υπάρχει η παράκληση στη Μούσα να ξεκινήσει απ’ όπου θέλει την ιστορία. ΑΦΗΓΗΣΗ Η αφήγηση αρχίζει in medias res (στη μέση της ιστορίας) δηλαδή ο δημιουργός αρχίζει την ιστορία όχι από την αρχή, αλλά εντοπίζει το κυριότερο σημείο της ιστορίας και αφηγείται τα υπόλοιπα γεγονότα από ένα συγκεκριμένο πρίσμα (π.χ μέσα από το θυμό του Αχιλλέα). ΗΘΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Άτη: τύφλωση του ανθρώπινου νου Ύβρη: ασέβεια, πράξη ενάντια στο θεό Νέμεση : οργή των θεών Τίση: τιμωρία των θεών   (O Απόλλωνας τιμωρεί τον Αγαμέμνονα για την ασεβή στάση του. ΙΚΕΣΙΕΣ ΙΚΕΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΙΚΕΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ Γονυκλησία (πέφτει στα πόδια του) Επίκληση Προσφώνηση Προσφώνηση Ευχή Υπενθύμιση προσφορών Αίτημα Αίτημα ως ανταπόδοση προσφορών Συγκαλυμμένη απειλή Παράκληση τιμωρίας ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΣΤΗΝ ΙΚΕΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ Ο Αγαμέμνονας με πρωτοφανή σκληρότητα και αναλγησία: Α)στ.27-29: φοβερίζει και απειλεί τον Χρύση να μην ξαναπατήσει στο ελληνικό στρατόπεδο. Β)στ.30-32: υπονοεί ποια μοίρα επιφυλάσσεται στην Χρυσηίδα από τον ίδιο. Γ)στ.33: επαναλαμβάνει την απειλή στο Χρύση με άμεση χειροδικία. ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ - Νόμος (σχήμα) των τριών: υπογραμμίζεται το τρίτο στοιχείο σαν πιο σημαντικό (στ.27-28, 31-31, 38-39, 51-52, ) -Αντιθέσεις (στ.35), παρομοιώσεις (στ.48), τυπικά επίθετα (μακροβόλος, θείος, κοίλα, ασημένιο κ.λ.π.),ζωηρές εικόνες, τραγική ειρωνεία(ο Αγαμέμνονας φαίνεται νικητής αλλά δεν ξέρει τι τιμωρία τον περιμένει), προοικονομία ,αναχρονισμός (στα μυκηναϊκά χρόνια έθαβαν τους νεκρούς, ενώ στην ομηρική εποχή τους έκαιγαν), ρητορικές ερωτήσεις (στ. 8) , ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ) 1) Συνδρομή θεού στην υλοποίηση δύσκολων έργων 2) Διχόνοια Ελλήνων = αιτία πολλών κακών 3) Ασέβεια στο θείο σημαίνει και τιμωρία 4) Πολλές φορές είμαστε πιόνια ανώτερων δυνάμεων 5) Οι γονείς κάνουν τα πάντα για να σώσουν τα παιδιά τους. 6) Η επιστροφή στην πατρίδα είναι μεγάλο ιδανικό για τους ξενιτεμένους 7) Σεβασμός στον ικέτη ιδίως όταν είναι ηλικιωμένος και άνθρωπος του θεού 8) Οι κατάρες των αδικημένων συνήθως πραγματοποιούνται ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ https://www.slideshare.net/varalig/54-306-2 ΔΕΣ ΚΑΙ alexgger.blogspot.com/2013/09/blog-post_22.html