Τρίτη 21 Δεκεμβρίου 2021

Τ.Σ. Έλιοτ,Τα Τέσσερα Κουαρτέτα-ερμηνεία

https://www.mixanitouxronou.com.cy/stiles/sinevi-simera/stin-archi-mou-ine-to-telos-mou-ke-sto-telos-mou-i-archi-mou-t-eliot-o-piitis-pou-pisteve-oti-to-nobel-itan-to-isitirio-gia-tin-kidia-tou-pantreftike-kryfa-apo-tous-gonis-tou-ke-dystychise/

«Στην αρχή μου είναι το τέλος μου και στο τέλος μου η αρχή μου». Τ. Έλιοτ, ο ποιητής που πίστευε ότι το Νόμπελ ήταν το εισιτήριο για την κηδεία του! Παντρεύτηκε κρυφά από τους γονείς του και δυστύχησε...

Αρχική ΣΤΗΛΕΣ ΣΥΝΕΒΗ ΣΗΜΕΡΑ «Στην αρχή μου είναι το τέλος μου και στο τέλος μου η αρχή μου». Τ. Έλιοτ, ο ποιητής που πίστευε ότι το Νόμπελ ήταν το εισιτήριο για την κηδεία του! Παντρεύτηκε κρυφά από τους γονείς του και δυστύχησε 5 Shares Share Tweet Pin Email «To βραβείο Νόμπελ είναι για κάποιον το εισιτήριο για την κηδεία του. Επειδή κανένας δεν έκανε τίποτα μετά από αυτό.» Στις 4 Νοεμβρίου 1948 ο Τόμας Έλιοτ βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας για τη συμβολή του στη μοντέρνα ποίηση. Ανησυχούσε ότι μετά την απονομή του Νόμπελ, δεν θα έγραφε ποτέ ξανά κάτι αξιόλογο. Στην περίπτωσή του κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνέχισε να εμπλουτίζει την ποιητική του συλλογή. Ο Τ.Σ. Έλιοτ γεννήθηκε το 1888 στο Μισούρι της Αμερικής ως Τόμας Στερνς Έλιοτ. Οι γονείς του τον έστειλαν στα καλύτερα σχολεία της Αμερικής, όπου μελέτησε ελληνικά, λατινικά και φιλοσοφία. Έγραψε το πρώτο του ποίημα σε ηλικία 17 ετών. Το συγγραφικό ταλέντο το κληρονόμησε από τη μητέρα του, η οποία έγραφε ποιήματα σε τοπικές εφημερίδες. «Το αίμα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας είναι λατινικό και ελληνικό, όχι σαν δύο κυκλοφορικά συστήματα αλλά σαν ένα, διότι μέσω της Ρώμης θα ιχνηλατήσουμε την ελληνική καταγωγή μας». Την περίοδο που σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ξεκίνησε τα ταξίδια του στην Ευρώπη. Τότε κέρδισε μια υποτροφία ενός έτους στην Οξφόρδη και μετακόμισε στο Λονδίνο. Με το τέλος των σπουδών του θα επέστρεφε στο Χάρβαρντ για να ακολουθήσει ακαδημαϊκή καριέρα, όπως επιθυμούσαν οι γονείς του. Ωστόσο, τα σχέδια άλλαξαν όταν γνώρισε μια όμορφη αγγλίδα παιδαγωγό, τη Βίβιαν Γουντ. Η σχέση του με τη Βίβιαν Γουντ Τρεις μήνες μετά τη γνωριμία τους ο Έλιοτ την παντρεύτηκε κρυφά από τους γονείς του και αποφάσισε να μείνει μόνιμα στο Λονδίνο. Η Βίβιεν αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το συγγραφικό έργο του, αν και ο γάμος τους ήταν προβληματικός. Ο Έλιοτ έγραφε ότι δεν ήταν ευτυχισμένος. Η Βίβιεν υπέφερε από μια ασθένεια και πάθαινε συχνά κρίσεις υστερίας. Ζούσαν σε ένα σκοτεινό διαμέρισμα, δεν είχαν κοινωνική ζωή και απομακρύνθηκαν από τους φίλους τους. Ο Έλλιοτ με τη Βίβιεν Γουντ, Λονδίνο 1916 «Οι άνθρωποι στους οποίους δεν έχει συμβεί ποτέ τίποτα, δεν μπορούν να καταλάβουν την ασημαντότητα των γεγονότων» Εκείνη την περίοδο ο Έλιοτ έγραψε το πιο διάσημο έργο του, την «Έρημη Χώρα». “Είχα αρρωστήσει και οι γιατροί μου είχαν συστήσει ανάπαυση. Πήγα στο Margate, Νοέμβριο μήνα. Εκεί έγραψα το πρώτο μέρος. Έπειτα πήγα με άδεια στην Ελβετία, όπου τελείωσα το ποίημα. Ήταν διπλάσιο. Το έστειλα στον Pound έβγαλε τα μισά.» Ο Έλιοτ ήταν ο εκδότης ενός περιοδικού και συνεργαζόταν με την αγγλίδα μυθιστοριογράφο, Βιρτζίνια Γουλφ. Το 1922 δημοσίευσε το έργο αποσπασματικά στις σελίδες του περιοδικού. «Η «Έρημη χώρα» μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και ο Έλιοτ έγινε γνωστός στον λογοτεχνικό κόσμο. «Το μισό από το κακό που γίνεται στον κόσμο γίνεται από ανθρώπους που θέλουν να αισθανθούν σπουδαίοι. Δεν έχουν την πρόθεση να κάνουν κακό. Αλλά το κακό δεν τους απασχολεί.» Καθώς περνούσαν τα χρόνια, τα ψυχολογικά προβλήματα της Βίβιεν χειροτέρευαν. Έπασχε από ρευματισμούς και νευραλγία που τις προκαλούσαν ψυχολογικές μεταπτώσεις. Ο Έλιοτ βρήκε διέξοδο στο αλκοόλ και ύστερα από πολλά χρόνια δυστυχίας, το 1933, ζήτησε διαζύγιο. Η Βίβιεν δεν μπορούσε να αποδεχτεί το τέλος της σχέσης τους και ο Έλιοτ παρακάλεσε τους κοινούς φίλους τους να μην της αποκαλύψουν που βρίσκεται. Τελευταία φορά συναντήθηκαν ήταν το 1938. Ο Έλιοτ παρουσίαζε το καινούργιο του βιβλίο σε έναν εκδοτικό οίκο του Λονδίνου και η Βίβιεν εμφανίστηκε στην παρουσίαση με τον σκύλο της. Καθ όλη τη διάρκεια της ομιλίας του, τον κοιτούσε έντονα στα ματιά και του έκανε νοήματα. Στο τέλος τον πλησίασε και τον ρώτησε αν θα επιστρέψει σε εκείνη. Ο Έλιοτ της απάντησε χαμηλόφωνα ότι δεν μπορούσε να της μιλήσει και απομακρύνθηκε. Η Βιβιεν ήταν σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Ένα βράδυ ο αδερφός της τη βρήκε να κυκλοφορεί στους δρόμους του Λονδίνου και να ρωτά τους περαστικούς αν είχαν αποκεφαλίσει τον Έλιοτ. Μετά από αυτό το συμβάν, η οικογένεια της αποφάσισε να την κλείσει σε ψυχιατρείο, όπου και πέθανε το 1947 από καρδιακή προσβολή. «Είπα στην ψυχή μου, στάσου ακίνητη και περίμενε χωρίς ελπίδα. Γιατί η ελπίδα μπορεί να είναι ελπίδα για κάτι που είναι λάθος» Ο Έλιοτ είχε προχωρήσει τη ζωή του και ήταν ήδη καταξιωμένος ποιητής. Το 1950 παντρεύτηκε τη Βαλερί Φλέτσερ, η οποία τον θαύμαζε από τα 14 της χρόνια. Ο δεύτερος γάμος του ήταν ευτυχισμένος και έμειναν μαζί μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Έλιοτ άσκησε επίδραση στους ευρωπαίους λογοτέχνες και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας ποίησης. Ο Σεφέρης ήταν μεγάλος θαυμαστής του και το 1936 μετέφρασε την «Έρημη Χώρα» στα ελληνικά. Όπως έγραφε: “…θα ήθελα, αν είχα την άδεια, να παρακινήσω τον αναγνώστη να προσπαθήσει να χαρεί την ποίηση του Έλιοτ με όλες τις ικανότητες που έχει για να χαρεί την ποίηση και με τα συναισθήματα που έχει μέσα του, έστω και αν δεν συμπίπτουν διόλου με τα συναισθήματα του Έλιοτ.” Ο Πάουντ χαρακτήρισε το έργο του «Έρημη Χώρα» ως μία «δικαίωση του κινήματος του μοντέρνου πειράματος» Το αγαπημένο του έργο Έλιοτ ήταν τα «Τέσσερα Κουαρτέτα» που δημοσιεύτηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Τόμας Έλιοτ πέθανε στις 4 Ιανουαρίου 1965 στο Λονδίνο. Το μνήμα του συνόδευε επιγραφή με τον στίχο από το ποίημα East Cocker . «Στην αρχή μου είναι το τέλος μου, και στο τέλος μου η αρχή μου». ...

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.com.cy/stiles/sinevi-simera/stin-archi-mou-ine-to-telos-mou-ke-sto-telos-mou-i-archi-mou-t-eliot-o-piitis-pou-pisteve-oti-to-nobel-itan-to-isitirio-gia-tin-kidia-tou-pantreftike-kryfa-apo-tous-gonis-tou-ke-dystychise/

Thomas Sterns Eliot: Τέσσερα κουαρτέτα - The Four Quartets «Burnt Norton» — «Οἱ λέξεις κινοῦνται, ἡ μουσική κινεῖται/μόνο στόν χρόνο·...»

https://tetradia.blogspot.com/2017/08/thomas-sterns-eliot-four-quartets-burnt.html

ELIOT T.S. «Burnt Norton»

I
Ὁ παρών χρόνος καί ὁ παρελθών χρόνος
εἶναι ἴσως καί ὁ δύο παρόντες στόν μέλλοντα χρόνο,
καί ὁ μέλλων χρόνος περιέχεται στόν παρελθόντα χρόνο.
Ἄν ὅλος ὁ χρόνος εἶναι αἰωνίως παρών
ὅλος ὁ χρόνος δέν μπορεῖ νά πληρωθεῖ.
Ὅ,τι θά μποροῦσε νά συμβεῖ εἶναι μιά ἀφαίρεση
πού παραμένει μιά διαρκής δυνατότητα
μόνο σ’ ἕναν κόσμο ἀπό εἰκασίες.
Ὅ,τι θά μποροῦσε νά συμβεῖ καί ὅ,τι συνέβη
δείχνουν σ’ ἕνα τέλος, πού εἶναι πάντοτε παρόν.
Βήματα ἀντηχοῦν στή μνήμη
στό μονοπάτι πού δέν πήραμε
πρός τήν πόρτα πού ποτέ δέν ἀνοίξαμε
τοῦ κήπου μέ τίς τριανταφυλλιές. Οἱ λέξεις μου ἀντηχοῦν
ἑπομένως, στό μυαλό σου.
Ὅμως γιά ποιό λόγο
νά ταράξει κανείς τή σκόνη στήν κούπα μέ τά ροδόφυλλα
δέν ξέρω.
Ἄλλοι ἀντίλαλοι
κατοικοῦν στόν κῆπο. Θά τούς ἀκολουθήσουμε;
Γρήγορα, εἶπε τό πουλί, βρεῖτε τους, βρεῖτε τους,
ἐδῶ γύρω. Μέσα ἀπό τήν πρώτη πύλη,
στόν πρῶτο μας κόσμο, θ’ ἀκολουθήσουμε
τῆς τσίχλας τήν ἀπάτη; Στόν πρῶτο μας κόσμο.
Βρίσκονταν ἐκεῖ, ἐπιβλητικοί, ἀόρατοι.
Κινοῦνταν ἀβίαστα, πάνω ἀπό τά νεκρά φύλλα,
στή ζέστη τοῦ φθινοπώρου, μέσα ἀπό τόν παλλόμενο ἄνεμο,
καί τό πουλί λάλησε, ἀπαντώντας
στήν ἀνήκουστη μουσική κρυμμένης στούς θάμνους,
καί οἱ ἀθέατες ἀχτίνες τῶν ματιῶν διασταυρώθηκαν, γιατί τά τριαντάφυλλα
εἶχαν τήν ὄψη λουλουδιῶν πού κάποιος τά κοιτάζει.
Βρίσκονταν ἐκεῖ ὡς καλεσμένοι μας, πού τούς δεχόμασταν καί μᾶς δέχονταν.
Ἔτσι κινήσαμε, κι αὐτοί μαζί, μέ τρόπο τελετουργικό,
κατά μῆκος τῆς ἔρημης ἀλέας, στῶν πυξαριῶν τόν κύκλο,
νά δοῦμε τή στραγγισμένη λιμνούλα.
Στεγνή ἡ λιμνούλα, στεγνό τσιμέντο, καφετί στίς ἄκρες,
καί ἡ λιμνούλα γέμισε μέ νερό ἀπό τό φῶς τοῦ ἥλιου,
καί ὁ λωτός ἀναδύθηκε, ἥσυχα, ἥσυχα,
ἡ ἐπιφάνεια ἔλαμψε ἀπό τήν καρδιά τοῦ φωτός,
καί ἐκεῖνοι ἦταν πίσω μας, καθρεφτισμένοι στή λιμνούλα.
Ὕστερα πέρασε ἕνα σύννεφο, κι ἄδειασε ἡ λιμνούλα.
Φύγετε, εἶπε τό πουλί, γιατί οἱ φυλλωσιές ἦταν γεμάτες μέ παιδιά,
μέ ἔξαψη κρυμμένα, τά γέλια συγκρατώντας.
Φύγετε, φύγετε, φύγετε, εἶπε τό πουλί: τό ἀνθρώπινο εἶδος
δέν μπορεῖ ν’ ἀντέξει πολλή πραγματικότητα.
Ὁ παρελθών χρόνος καί ὁ μέλλων χρόνος
ὅ,τι θά μποροῦσε νά εἶχε συμβεῖ καί ὅ,τι συνέβη
δείχνουν σ’ ἕνα τέλος, πού εἶναι πάντοτε παρόν.

II
Σκόρδο καί ζαφείρια στή λάσπη.
Βουλιάζει καί κολλάει τῶν τροχῶν ὁ ἄξονας.
Τό παλλόμενο σύρμα στό αἷμα
τραγουδάει κάτω ἀπό ἀθεράπευτες πληγές
κατευνάζοντας πολέμους ἀπό καιρό ξεχασμένους.
Ὁ χορός κατά μῆκος τῆς ἀρτηρίας
ἡ κυκλοφορία τῆς λύμφης
διαγράφονται στήν τροχιά τῶν ἀστεριῶν.
Ἀνεβαίνοντας νά παραθερίσουμε στό δέντρο
κινούμαστε πάνω ἀπ’ τό κινούμενο δέντρο
σέ φῶς πάνω στό ἀχνογραμμένο φύλλο
κι ἀκοῦμε ἀπό κάτω μας πάνω στό βρεγμένο
χῶμα, τόν χοῖρο καί τό κυνηγόσκυλο
ν’ ἀκολουθοῦν ὅπως καί πρίν τό σχέδιό τους
συμφιλιωμένοι ὅμως ἀνάμεσα στ’ ἀστέρια.

Στό ἀκίνητο σημεῖο, τοῦ κόσμου πού γυρίζει. Οὔτε σάρκα οὔτε μή σάρκα.
Οὔτε ἀπό, οὔτε πρός· στό ἀκίνητο σημεῖο, ἐκεῖ εἶναι ὁ χορός,
ἀλλά οὔτε στάση, οὔτε κίνηση. Καί μήν τό ὀνομάσεις μονιμότητα,
ὅπου συγκλίνουν παρελθόν καί μέλλον. Οὔτε κίνηση ἀπό, οὔτε πρός,
οὔτε ἄνοδος, οὔτε πτώση. Χωρίς τό σημεῖο, τό ἀκίνητο σημεῖο,
δέν θά ὑπῆρχε ὁ χορός, καί ὑπάρχει μόνον ὁ χορός.
Μπορῶ μόνο νά πῶ, ἐκεῖ ἔχουμε βρεθεῖ: ἀλλά δέν μπορῶ νά πῶ ποῦ.
Καί δέν μπορῶ νά πῶ γιά πόσο, γιατί αὐτό σημαίνει νά τό τοποθετήσω στόν χρόνο.
Ἡ ἐσωτερική ἐλευθερία ἀπό τήν πρακτική ἐπιθυμία,
ἡ λύτρωση ἀπό τή δράση καί τόν πόνο, ἡ λύτρωση ἀπό τόν ἐσωτερικό
καί τόν ἐξωτερικό καταναγκασμό, ὡστόσο περιβάλλεται
ἀπό μιά χάρη αἴσθησης, ἕνα λευκό φῶς κινούμενο κι ἀκίνητο,
Erhebung χωρίς κίνηση, συμπύκνωση
χωρίς ἐξάλειψη, ταυτόχρονα ἕνας καινούριος κόσμος
κι ὁ παλιός, γίνεται σαφής, κατανοητός
στήν ὁλοκλήρωση τῆς μερικῆς του ἔκστασης,
τή διάλυση τῆς μερικῆς του φρίκης.
Κι ὅμως τά δεσμά τοῦ παρελθόντος καί τοῦ μέλλοντος
ὑφασμένα μές στήν ἀδυναμία τοῦ σώματος πού ἀλλάζει,
προστατεύουν τήν ἀνθρωπότητα ἀπό τά οὐράνια καί τήν καταδίκη
πού ἡ σάρκα δέν μπορεῖ ν’ ἀντέξει.
Ὁ παρελθών χρόνος καί ὁ μέλλων χρόνος
ἐπιτρέπουν λίγη ἐπίγνωση.
Τό νά ἔχεις ἐπίγνωση σημαίνει νά μή βρίσκεσαι μέσα στόν χρόνο
ἀλλά μόνο μέσα στόν χρόνο μπορεῖ κανείς νά θυμηθεῖ
τή στιγμή στόν κῆπο μέ τά τριαντάφυλλα,
τή στιγμή στήν κληματαριά πού τή χτυπᾶ ἡ βροχή,
τή στιγμή στήν ἀνεμοδαρμένη ἐκκλησία ὅταν ὁ καπνός καταλαγιάζει.
Δεμένος μέ τό παρελθόν καί τό μέλλον
μόνο μέ τόν χρόνο ὁ χρόνος κατακτᾶται.

ΙΙΙ
Ἐδῶ εἶναι τόπος ἀποξένωσης.
Ὁ χρόνος πρίν καί ὁ χρόνος μετά
σέ φῶς ἀμυδρό: οὔτε τό φῶς τῆς μέρας
πού περιβάλλει τή μορφή μέ διαυγή ἀκινησία
μετατρέποντας τή σκιά σέ ἐφήμερη ὀμορφιά
μέ ἀργή περιστροφή πού ὑπαινίσσεται μονιμότητα
οὔτε σκοτάδι πού ἐξαγνίζει τήν ψυχή
ἐξαντλώντας τήν ἡδυπάθεια μέ στέρηση
ἀποκαθαίροντας τό συναίσθημα ἀπό τό πρόσκαιρο.
Οὔτε πληρότητα οὔτε κενότητα. Μόνο μιά ἀναλαμπή
πάνω στά καταπονημένα, βασανισμένα ἀπό τόν χρόνο, πρόσωπα
ἀφηρημένα ἀπό τήν ἀφαίρεση λόγω τῆς ἀφαίρεσης
γεμάτα φαντασιώσεις καί ἀπό νόημα κενά
στομφώδης ἀπάθεια χωρίς συγκέντρωση
ἄνθρωποι καί κουρελόχαρτα, στροβιλισμένα στόν παγωμένο ἄνεμο,
πού φυσάει πρίν καί μετά τόν χρόνο,
ἄνεμος πού μπαινοβγαίνει σέ ἀρρωστημένα πνευμόνια
ὁ χρόνος πρίν καί ὁ χρόνος μετά.
Ρέψιμο φιλάσθενων/νοσηρῶν ψυχῶν
στόν ἐξασθενημένο ἀέρα, οἱ νωθροί
παρασυρμένοι ἀπό τόν ἄνεμο πού σαρώνει τούς μουντούς λόφους τοῦ Λονδίνου.
Χάμστεντ καί Κλέρκενγουελ, Κάμπντεν καί Πάτνεϋ,
Χάιγκεητ, Πρίμροουζ καί Λάντγκεητ. Ὄχι ἐδῶ
ὄχι ἐδῶ τό σκοτάδι, στόν κόσμο αὐτόν πού τιτιβίζει.

Κατέβα χαμηλότερα, κατέβα μόνο
στόν κόσμο τῆς ἀέναης μοναξιᾶς,
κόσμος ὄχι κόσμος, ἀλλά ἐκεῖνο πού δέν εἶναι κόσμος,
ἐσώτερο σκοτάδι, στέρηση
καί ἀπώλεια ὅλης τῆς περιουσίας,
ἀφυδάτωση τοῦ κόσμου τῶν αἰσθήσεων,
ἐκκένωση τοῦ κόσμου τῆς φαντασίας,
ἀδράνεια τοῦ κόσμου τοῦ πνεύματος·
αὐτός εἶναι ἕνας τρόπος, κι ὁ ἄλλος
εἶναι ἴδιος, ὄχι σέ κίνηση
ἀλλά ἀπέχοντας ἀπό κίνηση· ἐνῶ ὁ κόσμος κινεῖται
μέ λαχτάρα, στούς ἀσφαλτοστρωμένους δρόμους
τοῦ παρελθόντος χρόνου καί τοῦ μέλλοντος χρόνου.

IV
Ὁ χρόνος καί ἡ καμπάνα ἔχουν θάψει τή μέρα,
τό μαῦρο σύννεφο μεταφέρει τόν ἥλιο μακριά.
Θά στραφεῖ πρός τό μέρος μας τό ἡλιοτρόπιο, θά λυγίσει πρός τό μέρος μας
ἡ ἀγράμπελη ξεστρατίζοντας, ψαλίδα καί κλαράκι
θά πιαστοῦν καί θά κολλήσουν;
Παγωνιά.
Δάχτυλα τοῦ ἔλατου θά τυλιχτοῦν
πάνω μας; Ἀφοῦ τό φτερό τῆς ἀλκυόνας
ἀποκρίθηκε μέ φῶς στό φῶς, καί σωπαίνει, τό φῶς εἶναι ἀκίνητο
στό ἀκίνητο σημεῖο τοῦ κόσμου πού γυρίζει.

V
Οἱ λέξεις κινοῦνται, ἡ μουσική κινεῖται
μόνο στόν χρόνο· ὅμως μόνο ἐκεῖνο πού ζεῖ
μπορεῖ καί νά πεθάνει. Οἱ λέξεις, μετά τόν λόγο, ἀγγίζουν
τή σιωπή. Μόνο μέ τή μορφή, τό μοτίβο
οἱ λέξεις ἤ ἡ μουσική μποροῦν ν’ ἀγγίξουν
τήν ἀκινησία, ὅπως ἕνα κινέζικο ἀκίνητο βάζο
κινεῖται ἀδιάκοπα μέσα στήν ἀκινησία του.
Ὄχι ἡ ἀκινησία τοῦ βιολιοῦ, ὅσο διαρκεῖ ὁ ἦχος,
ὄχι μόνο ἐκεῖνο, ἀλλά ἡ συνύπαρξη,
ἤ ἄς ποῦμε ὅτι τό τέλος προηγεῖται τῆς ἀρχῆς,
καί τό τέλος καί ἡ ἀρχή βρίσκονταν πάντοτε ἐκεῖ
πρίν ἀπό τήν ἀρχή καί μετά τό τέλος.
Καί ὅλα εἶναι πάντοτε τώρα. Οἱ λέξεις τεντώνονται
ραγίζουν καί κάποτε σπᾶνε, ἀπό τό βάρος τοῦ φορτίου,
ἀπό τήν ἔνταση, γλιστροῦν, παραπατοῦν, σβήνουν,
φθίνουν ἀπό τήν ἀνακρίβεια, δέν μένουν στή θέση τους,
δέν μένουν ἀκίνητες. Φωνές πού στριγκλίζουν
πού ἐπιπλήττουν, χλευάζουν, ἤ ἁπλῶς φλυαροῦν,
πάντοτε καταφέρονται ἐναντίον τους. Ὁ Λόγος στήν ἔρημο
περισσότερο προσβάλλεται ἀπό τίς φωνές τοῦ πειρασμοῦ
τή σκιά πού κλαίει στόν νεκρικό χορό,
τόν δυνατό θρῆνο τῆς ἀπαρηγόρητης χίμαιρας.
Ἡ λεπτομέρεια τοῦ μοτίβου εἶναι κίνηση,
ὅπως στήν εἰκόνα τῶν δέκα σκαλοπατιῶν.
Ἡ ἴδια ἡ ἐπιθυμία εἶναι κίνηση
ὄντας ἡ ἴδια ἀνεπιθύμητη·
ἤ ἴδια ἡ ἀγάπη εἶναι ἀκίνητη,
αἰτία μονάχα καί σκοπός τῆς κίνησης,
ἄχρονη καί χωρίς ἐπιθυμία
παρά μονάχα στήν προοπτική τοῦ χρόνου
παγιδευμένη σέ μιά μορφή περιορισμοῦ
ἀνάμεσα στό μή εἶναι καί τό εἶναι.
Ξαφνικά σέ μιά ἡλιαχτίδα φωτός
κι ἄς κινεῖται ἀκόμη ἡ σκόνη
ξεσπάει τό κρυμμένο χάχανο
τῶν παιδιῶν στίς φυλλωσιές
γρήγορα τώρα, ἐδῶ, τώρα, πάντα –
γελοῖος ὁ χαμένος θλιβερός χρόνος
πού ἁπλώνεται πρίν καί μετά.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ

Burnt Norton (I), από τα «τέσσερα κουαρτέτα» του T. S. Eliot

μετάφραση: Ελένη Χωρεάνθη

Ο τωρινός κι ο περασμένος χρόνος

ίσως κι οι δυο είναι παρόντες μες σε χρόνο μέλλοντα,

κι ο μέλλων χρόνος είναι μέσα στον περασμένο χρόνο.

Αν όλος ο χρόνος είναι αιώνιο παρόν,

όλος ο χρόνος είναι ανεπανόρθωτος.

Αυτό που θα μπορούσε να έχει υπάρξει είναι μια αφαίρεση

που παραμένει αέναη δυνατότητα

μόνο σ’ έναν κόσμο από εικασίες.

Αυτό που θα μπορούσε να έχει υπάρξει κι αυτό που υπάρχει

δείχνουν ένα τέλος, που είναι πάντοτε παρόν.

Πατήματα ηχούν στη μνήμη

στο μονοπάτι που δεν πήραμε

μπροστά στη θύρα που ποτέ δεν την ανοίξαμε

προς τον ροδόκηπο. Οι λέξεις μου ηχούν

έτσι στον νου σας.

Αλλά σε τι σκοπεύω

ταράζοντας τη σκόνη πάνω σε μια γυάλα με ροδοπέταλα

κι εγώ δεν το γνωρίζω.

Άλλοι αντίλαλοι

κατοικούν στον κήπο. Ν’ ακολουθήσουμε;

Γρήγορα, είπε το πουλί, βρέστε τους, βρέστε τους

στρίβοντας τη γωνία. Μέσα από την πρώτη πύλη,

μέσα στον πρώτο μας κόσμο, θα ακολουθήσουμε

το πλάνεμα της τσίχλας; Μέσα στον πρώτο μας κόσμο.

Αυτοί ήταν εκεί αξιοπρεπείς, αόρατοι,

κινούμενοι δίχως βιασύνη, από πάνω στα ξερά τα φύλλα,

στη φθινοπωρινή ζέστη μες στον παλλόμενο αέρα,

και το πουλί κελάηδησε κι απολογήθηκε

στην ανήκουστη μουσική, που ήταν κρυμμένη στα χαμόκλαδα,

και η αόρατη ματιά λοξοδρόμησε, γιατί τα ρόδα

είχανε την όψη λουλουδιών που έχουν κοιταχτεί.

Αυτοί ήταν εκεί ωσάν φιλοξενούμενοί μας, αποδεκτοί κι αποδεχόμενοι.

Έτσι κινηθήκαμε μαζί τους, σ’ έναν επίσημο σχηματισμό,

κατά μήκος της άδειας δεντροστοιχίας, προς τον κύκλο από ζαρντινιέρες,

να δούμε κάτω μέσα στη στεγνή λιμνούλα.

Στεγνή η λιμνούλα, στεγνό τσιμέντο με καστανόχρωμη άκρη,

και η λιμνούλα είχε γεμίσει με νερό απ’ το φως του ήλιου,

και ο λωτός ορθώθηκε ήσυχα, ήσυχα,

η επιφάνεια άστραψε απ’ την καρδιά του φωτός

κι εκείνοι ήταν πίσω μας, καθρεφτισμένοι μέσα στη λιμνούλα.

Τότε ένα σύννεφο πέρασε, και η λιμνούλα άδειασε.

Πηγαίνετε, είπε το πουλί, γιατί τα φυλλώματα γέμισαν παιδιά,

που κρύβονταν ξετρελαμένα, πνίγοντας το γέλιο.

Πηγαίνετε, πηγαίνετε, πηγαίνετε, είπε το πουλί· το ανθρώπινο είδος

δεν μπορεί να σηκώσει πολλή πραγματικότητα.

Παρελθών χρόνος και μέλλων χρόνος,

τι μπορούσε να έχει γίνει και τι έχει γίνει,

δείχνουν προς ένα τέλος, που είναι πάντοτε παρόν.

Αθήνα, καλοκαίρι 1978-Παλαιό Φάληρο, καλοκαίρι 2013

[Με τα Κουαρτέτα του Τ. Σ. Έλιοτ ασχολούμαι τέσσερις και πλέον δεκαετίες, από το 1970. Αποπειράθηκα να μεταφράσω Κουαρτέτα για δική μου χρήση και για άσκηση, κυρίως στην κατανόηση της γλώσσας ενός τόσο στρυφνού ποιητικού κειμένου, με πλείστες αναφορές σε παρελθούσες καταστάσεις και βιώματα του ποιητή, που ίσως ελάχιστα ή καθόλου δεν ενδιαφέρουν τον Έλληνα αναγνώστη. Ίσως με τα δυσνόητα γλωσσικά σύμβολα, την περιπλοκή του λόγου, τις αναδιπλώσεις του στοχασμού, τις παλινδρομήσεις και τις πολυδαίδαλες διακλαδώσεις και ανακυκλώσεις του λόγου, τα Τέσσερα κουαρτέτα αποτελούν τη μαγεία αυτής ειδικά της ποιητικής ενότητας του Τ. Σ. Έλιοτ.

Σύμφωνα με τα έργα των μεγάλων τραγικών δημιουργών που απευθύνονταν στον λαό και παρασταίνονταν στη σκηνή για να διαπαιδαγωγήσουν τον λαό, τον δήμο, η μεγάλη τέχνη απευθύνεται στον άνθρωπο κάθε εποχής, κάθε ηλικίας, τουλάχιστο σε πρώτο επίπεδο. Και έχει υποχρέωση και καθήκον ο δημιουργός να δίνει στοιχεία που έχουν επαφή με την πραγματικότητα και αντίκρισμα στη ζωντανή πραγματικότητα. Από εκεί και πέρα ο κριτικός, ο μελετητής, ο αναλυτής έχει το ελεύθερο, και την υποχρέωση ίσως για να στηρίξει τις απόψεις του, να κάνει τη δουλειά του εργαστηρίου. Και φυσικά, ένα μεγάλο έργο τέχνης πρέπει να αντέχει στις δέουσες χειρουργικές επεμβάσεις στο εσωτερικό του σώματός του. Πέρα από αυτό, ο κάθε αναγνώστης και χωρίς τις αναλύσεις των ειδικών, θα βρει αυτό που τον ενδιαφέρει, θα βρει τον τρόπο να ανακαλύψει και την κρυμμένη ομορφιά του έργου τέχνης, αν διαθέτει ανάλογο καλλιτεχνικό, έμφυτο αισθητήριο και, προκειμένου για ποίηση, αίσθηση της μητρικής του γλώσσας.

Υπό αυτές τις προϋποθέσεις καταπιάστηκα με τη μετάφραση των κουαρτέτων και χρησιμοποίησα την έκδοση FourQuartets, byT. S. Eliot, FaberandFaber, 24 RussellSquare, London. χ.χ.]

«Τέσσερα Κουαρτέτα», T.S.Eliot, Μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός, εκδ. Πατάκη

https://www.fractalart.gr/i-ypervasi-ston-eliot/

Το βιβλίο Four Quartets είναι ένα αριστούργημα της ποίησης του μοντερνισμού του 20ου αιώνα, από έναν από τους κορυφαίους αγγλόφωνους ποιητές τον T.S Eliot( 1888- 1965)

Τα “Tέσσερα Kουαρτέτα” αποτελούνται από τα εξής ποιήματα:

Burnt Norton (1936) – East Coker (1940) – The Dry Salvages
( 1941) Little Gidding (1942) .
Εκδόσεις Πατάκη – Μετάφραση Χάρης Βλαβιανός.
Δίγλωσση έκδοση Αγγλικά- Ελληνικά
Περιλαμβάνεται CD στο οποίο ποιητής να απαγγέλει το έργο.

Η ποίηση του Eliot είναι ιδιαίτερη, στοχαστική, μυστικιστική, πνευματική, διάφανη, ουσιαστική. Μιλάμε για υψηλή ποίηση γιατί ο ποιητής δε

δημιούργησε ποίηση μόνο για την συναισθηματική ή για την αισθητική κάλυψη του αναγνώστη- εξάλλου κατά τον Eliot δεν είναι η ποίηση που προέχει ( The Poetry does not matter- East Coker)-αλλά μια ποίηση που θα γίνει το μέσο, ώστε o αναγνώστης να ξεπεράσει την προσωπικότητα του, το εγώ του, και να οδηγηθεί σε βαθύτερες αξίες, στην ωριμότητα, στον Θεό, στην κάθαρση.

Τα τέσσερα κουαρτέτα είναι η αποκατάσταση του Θεού στα μάτια του ανθρώπου .

Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των τεσσάρων κουαρτέτων έπαιξε η επιρροή του Eliot από τον Δάντη (Θεία Κωμωδία) ειδικά στο ποίημά του Little Gidding. .

Με τις έντονες αντιφάσεις στους στίχους των «Τεσσάρων Κουαρτέτων», συγκεκριμένα χρησιμοποιώντας συνεχώς το σχήμα οξύμωρο αλλά και την άρνηση, δείχνει τον τρόπο για να βρει ο αναγνώστης ξεφεύγοντας από τη δίπολο, την ενδιάμεση κατάσταση των πραγμάτων, το σταθερό σημείο στη ροή της ζωής, την ισορροπία. Σχεδόν σε όλα του τα ποιήματα επισημαίνει την ταπεινότητα, την απλότητα αλλά και την προσευχή, την υπακοή, την πειθαρχία, δίνοντας τα με ένα τρόπο προστακτικό δείχνοντας ένα δρόμο απόλυτο, μη έχοντας άλλη επιλογή αλλά συνάμα ελεύθερο (…αυτός είναι ένας τρόπος και ο άλλος είναι ο ίδιος… Burnt Norton)

Στο Burnt Norton εισάγει το θέμα του χρόνου, το άχρονο, τον χαμένο παράδεισο των πρωτοπλάστων και της παιδικής ηλικίας.

Στο East Coker αναφέρεται στην συνύπαρξη της αρχής και του τέλους, της ζωής και του θανάτου, την υπέρβαση της ποίησης και των λέξεων ώστε ο άνθρωπος να επιτύχει την συνείδηση που υπερβαίνει τον χρόνο.

Στο Dry Salvages αναφέρεται στα παιδικά του χρόνια αφού ο Έλιοτ μεγάλωσε δίπλα στον Μισισιπή, αλλά και η αναφορά του στον ποταμό συμβολίζει την ροή της ζωής ενώ η θάλασσα τον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου και την αιωνιότητα.

Στο Little Gidding κάνει έναν παραλληλισμό ανάμεσα στην Κόλαση του Δάντη και στους συνεχείς βομβαρδισμούς του Λονδίνου κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Συνομιλεί με το φάντασμα από τον κάτω κόσμο και ταυτόχρονα βρίσκεται ένα πρωί στους δρόμους του κατεστραμμένου Λονδίνου μετά από αεροπορική επιδρομή. Αναφέρεται στη φωτιά ως μέσο καταστροφής αλλά και καθαρμού (Πεντηκοστή) και ανανέωσης που θα μας οδηγήσει στην σωτηρία της ψυχής, στην αγάπη.

Κατά τους φίλους του Eliot, τον διέκρινε η ανεκτικότητα, η συμπάθεια, η διακριτικότητα, η ταπεινοφροσύνη, η πνευματικότητα, η θρησκευτικότητα. Ήταν πολύ πονεμένος άνθρωπος, ψάχνοντας τις ρίζες του δεν είναι τυχαίο που πήρε την αγγλική υπηκοότητα και έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Αγγλία σε μια χώρα που ταίριαζε τόσο πολύ στην ιδιοσυγκρασία του.

Η μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού είναι εξαιρετική χωρίς ψεγάδι.

Το θαυμαστό με τα «Τέσσερα Κουαρτέτα» είναι ότι μπορούν να διαβαστούν ξανά και ξανά ανακαλύπτοντας πάντα κάτι καινούριο, κάτι που δεν είχαμε αντιληφθεί, μη όντας οι ίδιοι άνθρωποι μέσα στο πέρασμα του χρόνου.

Ξαναμεταφράζοντας τα "Τέσσερα κουαρτέτα"

https://www.lifo.gr/prosopa/synenteyjeis/xanametafrazontas-ta-tessera-koyarteta

Ο ποιητής και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός παραδίδει τη δική του εκδοχή στο αριστούργημα του Τ.Σ. Έλιοτ κι εξηγεί στη Βένα Γεωργακοπούλου πώς καταβυθίστηκε στον κόσμο του μεγάλου λογοτέχνη.

Ξαναμεταφράζοντας τα "Τέσσερα κουαρτέτα"

Ο Τ.Σ Έλιοτ στο νησί New Providence, στις Μπαχάμες, το 1957.

Δεν νομίζω να υπάρχει Έλληνας που αγαπάει την ποίηση και δεν ξέρει απέξω λίγους στίχους από τα «Τέσσερα Κουαρτέτα» του Τ.Σ Έλιοτ.

Ας πούμε το «In my beginning is my end”, που τόσο αγαπούσε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ή το «Time present and time past are both perhaps present in time future».

H νέα μετάφραση του μείζονος αυτού ποιήματος από τον Χάρη Βλαβιανό θα ήταν από μόνη της εκδοτικό γεγονός. Γίνεται ακόμα πιο ερεθιστικό για τον απαιτητικό αναγνώστη, γιατί το βιβλίο των εκδόσεων Πατάκη έχει κι άλλα ατού.

Είναι δίγλωσσο, συνοδεύεται από ένα CD στο οποίο ο ίδιος ο Τ.Σ Έλιοτ διαβάζει τα «Τέσσερα Kουαρτέτα» αλλά και από μια εκτενή εισαγωγή.

Ο Χάρης Βλαβιανός, ποιητής με πλούσιο μεταφραστικό έργο, μας δίνει μερικά από τα κλειδιά του ποιήματος, πριν βυθιστούμε μόνοι μας στον κόσμο του.

Προσωπικά, τι σας συγκίνησε περισσότερο στα «Τέσσερα Κουαρτέτα»;

Ο τρόπος με τον οποίο ο Έλιοτ καταβυθίζεται στο παρελθόν του και στοχάζεται το τέλος του, με νηφαλιότητα και μεταφυσική ενατένιση.

Το ότι, παρά τον προσωπικό του χαρακτήρα, το ποίημα διαρρηγνύει τα όρια του ιδιωτικού και γίνεται μέρος ενός καθολικού προβληματισμού.

Επίσης, επειδή ο Έλιοτ είναι ειλικρινής ως προς τα μέσα του, με άγγιξαν ιδιαίτερα τα σημεία όπου μιλάει για την επισφάλεια των λέξεων, για τη δυσκολία που αντιμετωπίζει κάθε ποιητής όταν προσπαθεί να συλλάβει τον πυρήνα των πραγμάτων.

Όντας το τελευταίο του ποιητικό έργο (στη συνέχεια το ενδιαφέρον του στράφηκε στο θέατρο, παράλληλα με την ενασχόλησή του με το δοκίμιο),

αποτελεί έναν απολογισμό της ποιητικής του πορείας και μια κατάφαση στη λυτρωτική δύναμη της ποίησης.

Ο Έλιοτ των «Κουαρτέτων» δεν είναι ο Έλιοτ της «Έρημης Χώρας», δηλαδή ένας τολμηρός πειραματιστής που δεν διστάζει να γίνει εικονοκλαστικός και ανατρεπτικός. Εδώ μιλάει ένας σοφός, ο οποίος φτάνει να δυσπιστεί ακόμη και απέναντι στις δάφνες της νεότητάς του, υπογραμμίζοντας έτσι τη γονιμοποιό δύναμη της αμφιβολίας.

Ποια είναι η σημασία του Έλιοτ στη σύγχρονη ποίηση; Εξακολουθεί να είναι σημείο αναφοράς;

Ο ρόλος του Έλιοτ και του Πάουντ στη διαμόρφωση του μοντερνιστικού προτάγματος, στην ανανέωση του ποιητικού ιδιώματος, είναι κεντρικός.

Αυτό που ονομάζουμε μοντερνισμό στην ποίηση ορίζεται από θεμελιώδη έργα, όπως η «Έρημη Χώρα», το «Χιου Σέλγουιν Μώμπερλυ», τα «Τέσσερα Κουαρτέτα» και τα «Κάντος».

Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Πάουντ και ο Έλιοτ δεν ήταν μόνοι: και άλλοι ποιητές, όπως ο Στήβενς και ο Κάμμινγκς στην Αμερική, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Εμπειρίκος και ο Εγγονόπουλος στα καθ’ ημάς, διαμόρφωσαν από κοινού μια νέα αντίληψη για την ποίηση.

Ειδικά τα «Τέσσερα Κουαρτέτα», πέρα από τη μορφική τους ιδιαιτερότητα, τι έχουν να μας πουν σήμερα;

Κάποια έργα, όπως τα «Κουαρτέτα», θέτουν καίρια ζητήματα, όπως ο ρόλος της ποίησης στη σύγχρονη κοινωνία,

η σχέση του ατόμου με την ιστορία και

η δυνατότητα να αποτυπωθεί μέσω της γλώσσας, ενός ασταθούς και αμφίσημου υλικού, ένας στοχασμός που αφορά την ίδια μας την ύπαρξη.

Όλα αυτά είναι ερωτήματα που δεν απασχολούν μια συγκεκριμένη εποχή, αλλά διαπερνούν το ανθρώπινο βίωμα ανεξαρτήτως χρόνου και κοινωνικής συγκυρίας.

Οι αναζητήσεις ενός ποιητή που γράφει σήμερα δεν είναι δυνατόν να μην αντλήσουν από τα έργα του μοντερνισμού, έστω και για να τα αρνηθούν ή να τα υπερβούν.

Ποιες ήταν οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε στη μετάφραση;

Η βασική πρόκληση ήταν να βρω έναν τόνο φωνής που να αντιστοιχεί σ’ αυτόν του αγγλικού πρωτοτύπου, όπως εγώ φυσικά τον προσέλαβα.

Η γλώσσα του Έλιοτ είναι ακριβής, διαυγής, χωρίς λεκτικές ακρότητες, επομένως θέλησα η ελληνική μετάφραση ν’ αποτυπώνει αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Δεν πιστεύω στις ελεύθερες διασκευές όταν μιλάμε για μετάφραση και θεωρώ ότι ο μεταφραστής πρέπει να προσπαθεί να είναι πολύ κοντά στο κείμενο που μεταφράζει.

Η άποψη παλιών μεταφραστών ότι η μετάφραση σημαίνει οικειοποίηση του ξένου κειμένου ώστε να εξαλείφονται οι πολιτισμικές και γλωσσικές του ιδιαιτερότητες με βρίσκει εντελώς αντίθετο.

Η μετάφραση πρέπει να μπορεί να υποδέχεται την ξενότητα του πρωτοτύπου και όχι με προκρούστειες μεθόδους να επιχειρεί να το υποτάξει σε μια αντίληψη για την εντοπιότητα που είναι και στενή και άγονη.

Ο priest του Μπλέικ δεν είναι «τραγόπαπας», ούτε το innocent stranger του Πάουντ «κουζουλός ξενομερίτης». Και το walking dully along του Ώντεν προφανώς δεν είναι «γκεζεράω», όπως θέλει ο Λορεντζάτος, για παράδειγμα, και κάποιοι επίγονοί του.

Αν θέλει κανείς να μεταφράζει Άγγλους ή Αμερικανούς ποιητές σε ιδίωμα μακρυγιαννικό, δεν έχει κανέναν λόγο να μπαίνει στον κόπο.

Μπορεί κάλλιστα να διαβάζει τα «Οράματα και Θάματα» του στρατηγού και ν’ αφήνεται στη συμπλεγματική νοσταλγία μιας γλώσσας που ούτε μιλιέται ούτε γράφεται πια.

Θα λέγατε ότι υπάρχει κάποια ξεχωριστή σχέση Έλιοτ και Σεφέρη, η οποία και τον ώθησε να εγκύψει και ως μεταφραστής στο έργο του;

Ως προς τα «Κουαρτέτα» καταρχάς, ο Σεφέρης, όπως πονηρά είχε πει, δεν θέλησε να καταπιαστεί με το έργο αυτό, επειδή δεν χωράει στα καλούπια της γλώσσας μας - εννοώντας, προφανώς, τα καλούπια της γλώσσας του (βέβαια και άλλοι μεταφραστές δεν πειθάρχησαν στην προτροπή του Σεφέρη και κονταροχτυπήθηκαν με τα «Κουαρτέτα» στο παρελθόν, με πιο επιτυχημένη ,κατά τη γνώμη μου, την προσπάθεια του Κλείτου Κύρου πριν από είκοσι πέντε χρόνια περίπου).

Αν θέλαμε να εξηγήσουμε τη σεφερική επιταγή, θα λέγαμε, ελαφρώς αστειευόμενοι, ότι έχοντας ο ίδιος μεταφράσει την «Έρημη Χώρα» ίσως θεωρούσε πως το ελληνικό αναγνωστικό κοινό είχε εισπράξει αρκετή δόση Έλιοτ και δεν χρειαζόταν περισσότερη. Τώρα πια θ’ μπορούσε να αρκεστεί στον Σεφέρη.

Από την άλλη πλευρά, ο τρόπος που ο Σεφέρης προσέλαβε το έργο του Έλιοτ και μέσω αυτού διαμόρφωσε τη δική του ποιητική, επηρεάζοντας στη συνέχεια τους επιγόνους του, είναι γνωστός.

Οι κακεντρεχείς μιλούν για απλή μίμηση. Εγώ θα έλεγα ότι δεν θα αρκούσε η μίμηση ώστε να παραχθεί το πολύτροπο, σημαντικό έργο που μας άφησε ο Σεφέρης.

Επιπλέον, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο ελληνικός μοντερνισμός έχει πολλά χαρακτηριστικά, ξένα προς τον αγγλοσαξωνικό, συναφή προς την αναζήτηση της ελληνικής ιδιοσυστασίας.

Τα Τέσσερα Κουαρτέτα του Τ. Σ. Έλιοτ

ΠΗΓΗ:http://archeia.moec.gov.cy/sm/462/anthologio_keimenon_logot_

prosanatolismou.pdf

ΣΕΛ.24

Φωτίζοντας την αόρατη καμπύλη του Απόλυτου

https://www.toperiodiko.gr/%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%AD%CF%83%CF%83%CE%B5%CF%81%CE%B1-%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%B1%CF%81%CF%84%CE%AD%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%84-%CF%83-%CE%AD%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%84/#.YcHDZmhBzMU

Αλέξανδρος Στεργιόπουλος | 29/06/2017

Ο Τ. Σ. Έλιοτ προσπάθησε με την ποίηση του να συλάβει το άπιαστο. Προσπάθησε να το κατανοήσει και να το παραδώσει στο αναγνωστικό κοινό.

Ο ποιητής, όπως και κάθε άνθρωπος, κινείται στον χωροχρόνο. Η ύπαρξή του αποτελεί ένα ιδιότυπο ράγισμα σε μια αέναη κίνηση. Ο Έλιοτ ήθελε να βρει το ακίνητο-κινητό σημείο του χρόνου. Κατά κάποιο τρόπο επιδίωξε να μείνει στη μέση δύο άκρων και να διαπιστώσει τί τα ενώνει. Κανείς δεν μπορεί να πει αν τα κατάφερε. Το σίγουρο είναι ότι έριξε λίγο φως στην αόρατη καμπύλη του χωροχρόνου. Στο Απόλυτο.

[hr]

Η χαρτογράφηση των ποιητικών τόπων

Η επιρροή του στην ποίηση και την κριτική ήταν τεράστια. Ο Εζρα Πάουντ δήλωσε γι’ αυτόν: “Στην πραγματικότητα, εκπαίδευσε και εκμοντέρνισε τον εαυτό του με τον δικό του τρόπο”. Η Ερημη Χώρα ήταν αυτή που τον τοποθέτησε στο επίκεντρο της παγκόσμιας ποίησης. Παρ’ όλα αυτά, το έργο που τον έκανε να κερδίσει την υστεροφημία του και οι κριτικοί το χαρακτήρισαν μεγαλειώδες, είναι τα Τέσσερα Κουαρτέτα. Μάλιστα, χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να το ολοκληρώσει.

Περιλαμβάνει τέσσερα μεγάλα ποιήματα, αποτελούμενα από πέντε μέρη το καθένα. Στην ποιητική σύνθεση ενσωματώνονται μια σειρά από θέματα τα οποία ήταν ουσιώδη στο πρότερο έργο του. Μολαταύτα, το μήκος και η διάρθρωση, συνδυασμένα με επιμονή και ωριμότητα, επέτρεψαν στον Έλιοτ στο να τα απλώσει σε μεγαλύτερο βάθος και με μεγαλύτερη συνεκτικότητα.

Οι τίτλοι των ποιημάτων αφορούν σε μέρη που είχαν σημασία για τον ποιητή. Γι’ αυτό και η αποκωδικοποίηση του συνολικού μηνύματος του ποιητή, περνά από τη χαρτογράφηση και τη γνωριμία με αυτούς τους… ποιητικούς τόπους. Βήμα-βήμα θα φτάσουμε στο τέλος, που για τον Έλιοτ είναι η αρχή.

Burnt Norton

Το Burnt Norton αφορά σε ένα μοναχικό και εγκαταλειμμένο αρχοντικό του 14ου αιώνα στο Aston-sub-Edge, κάτω από τους λόφους του Cotswold, στο Gloucester. Εκεί κοντά είχε ζήσει ο Έλιοτ το καλοκαίρι του 1934.

Από την πρώτη ενότητα ο χρόνος απασχολεί τον ποιητή. Του δίνει ζωή όταν γράφει ότι είναι παρών, ενώ μάς υπενθυμίζει ότι δεν αγοράζεται, μια και πάντα υπάρχει. Είναι αιώνια παρών. Στη συνέχεια πλάθει ένα μυθικό, παραδεισένιο σκηνικό. Μάς μιλά για τον πρώτο κόσμο και τη συνάντηση των παιδιών με τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι κομμάτι του χρόνου, αλλά δεν βρίσκεται στο σωστό σημείο, μια και όπως σημειώνει Το ανθρώπινο είδος δεν μπορεί ν’ αντέξει πάρα πολλή πραγματικότητα (στχ.44-45).

Στη δεύτερη ενότητα από τον χρόνο πάμε στο ακίνητο σημείο κι αυτό μπορεί να εκφραστεί μέσω της συνειδητότητας. Εδώ ο Έλιοτ ξεκινά κάτι υπεράνθρωπο. Μας λέει ότι ο άνθρωπος κατανοεί τον χρόνο όταν βγαίνει εκτός χρόνου! Όταν στέκεται απέναντι του μπορεί να δει την αξία του χρόνου. Με αυτόν ζωντανεύει η μνήμη (παρελθόν – μέλλον) και με αυτόν κατακτιέται το όλον του χρόνου. Όταν ο άνθρωπος κατανοεί τις διαστάσεις του, τότε είναι και συνειδητός.

Η τρίτη ενότητα μάς μεταφέρει σε τόπο αποξένωσης. Τόπος που υπάρχει σε χρόνο πριν και χρόνο μετά. Εκεί, μόνο ο άνεμος ζει, μια και ακολουθεί και προπορεύεται του χρόνου. Παρ’ όλα αυτά πάντα υπάρχει κι άλλη πλευρά. Ο Έλιοτ πιστεύει ότι υπάρχει κόσμος που τιτιβίζει, αλλά για να φτάσεις εκεί χρειάζεται δυνατή επιθυμία.

Στην επόμενη ενότητα δίνει ακουστική ταυτότητα στον χρόνο, αφού συνοδοιπορεί με τον ήχο της καμπάνας. Το ακίνητο σημείο κάνει και πάλι την εμφάνιση του. Αν ο άνθρωπος μείνει ακίνητος το φως θα πέσει πάνω του και θα επιστρέψει στην πηγή του. Το Burnt Norton ολοκληρώνεται με την συνύπαρξη. Την συμπόρευση ύλης και μη ύλης (ένα κινέζικο βάζο ακίνητο κινείται διαρκώς μες την ακινησία του, στχ. 145-146). Την περιγραφή του αδύνατου και το «ξάφνιασμα» του χρόνου. Την αδυναμία του μπροστά στο κρυμμένο γέλιο παιδιών μες στα φυλλώματα/Γρήγορα τώρα, εδώ, τώρα, για πάντα/Γελοίος ο θλιβερός αχρηστεμένος χρόνος (στχ. 174-176).

East Coker

Ο τίτλος προέρχεται από ένα μικρό χωριό στο Somerset, στα σύνορα των κομητειών Dorsetshire και Somersetshire. Στο ενοριακό παρεκκλήσι του Somerset βρίσκεται θαμμένη η τέφρα του Έλιοτ. Το East Coker συνδέεται με τους προγόνους του από την πλευρά του πατέρα του, που έζησαν εκεί για δύο περίπου αιώνες, αλλά και της μητέρας του.

Σ’ αυτό το ποίημα ο Έλιοτ μάς δίνει ξεκάθαρα το μήνυμα του. Την σκέψη που κινεί τα Κουαρτέτα και εντοπίζεται στη φράση Στην αρχή μου είναι το τέλος μου. Ο χρόνος αμετακίνητος στο κείμενο. Στην δεύτερη ενότητα ενώνεται με τη διάρκεια και τη γνώση. Η πείρα είναι η πορεία μας στον χρόνο. Η γνώση την καθορίζει, αλλά μόνο οι ταπεινοί γίνονται σοφοί. Βέβαια, ο χρόνος «κουβαλά» και το σκοτάδι και σ’ αυτό μας βάζει στην τρίτη ενότητα. Μας ζητά να βυθιστούμε στο σκοτάδι, γιατί μόνο έτσι θα βρούμε το φως. Κατά κάποιο τρόπο γίνεται μηδενιστής, ενώ εμφανίζει και κάποια συγγένεια με τον Σωκράτη, μια και κλείνει την ενότητα με την φράση Κι εκεί που είσαι είναι εκεί που δεν είσαι (στχ.148). Η τέταρτη ενότητα είναι γεμάτη αντιθέσεις σε ένα ιδιαίτερο χωροχρονικό συνεχές. Πυρήνας του η υγεία και η αρρώστεια. Οι δύο καταστάσεις δεν σταματάνε ποτέ και η γη ολόκληρη είναι το νοσοκομείο μας (στχ 159). Στους πέντε τελευταίους στίχους αναδεικνύει, διακριτικά, την θεϊκή μας καταγωγή και την δική της αντίφαση. Το τέλος του ποιήματος ανήκει στις λέξεις και στην προσπάθεια του να μάθει τις χρησιμοποιεί. Οι λέξεις μεταφέρουν τα πάντα. Όταν τις προσπερνάμε μένει μόνο το συναίσθημα και η σύγχυση του. Το να μην τις προσπερνάς είναι αδύνατο. Μπορείς όμως να προσπαθείς να εκφράσεις τα πάντα μέσω αυτών.

The Dry Salvages

Ο τίτλος του ποιήματος προέρχεται, όπως αναφέρεται σε σημείωση του ίδιου του Έλιοτ, από μια ομάδα βράχων μ’ ένα φάρο στα ανοιχτά της Μασαχουσέτης.

Η μεταφορά του τίτλου στα γαλλικά πιθανώς είναι les trios sauvages, που σημαίνει οι τρείς άγριοι. Ο βράχος που συμβολίζει με τον καλύτερο τρόπο την κίνηση του ακίνητου σημείου. Παράλληλα, σ’ αυτό το ποίημα ξεκινά η συνάντηση με το υγρό στοιχείο. Στον στίχο 15 δηλώνει: Ο ποταμός είναι μέσα μας, η θάλασσα ολόγυρα μας. Από το νερό, πηγή ζωής, ξεκινούν όλα. Στη συνέχεια δείχνει την παντοδυναμία του χρόνου, αφού είναι καταστροφέας και συντηρητής. Στην τρίτη ενότητα ανατρέπει την στερεότυπη αντίληψη πως ο χρόνος γιατρεύει. Ο χρόνος δεν είναι θεραπευτής (στχ. 133). Ο χρόνος παίρνει μαζί του παρελθόν και μέλλον. Μόνο ο θάνατος μπορεί να σταματήσει τον χρόνο. Η ώρα του θανάτου είναι η μόνη δράση. Στο τέλος της ενότητας, ζητά από τους ταξιδιώτες, αυτούς που θα υποφέρουν τη δοκιμασία και την κρίση της θάλασσας (στχ. 167) να τραβήξουν προς τα εμπρός. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να εκπληρωθεί η αέναη κίνηση της ζωής μια και ο δρόμος προς τα εμπρός είναι ο δρόμος τα πίσω (στχ. 130). Η επόμενη ενότητα εμφανίζει την αγωνία του για την ανθρωπότητα και τονίζει τη δύναμη της προσευχής, καθώς ζητά από την Δέσποινα (την Παναγία) να δεηθεί για όλους αυτούς που είναι σε πλοία. Το τέλος του ποιήματος επικεντρώνεται στο σημείο διατομής του άχρονου με το χρόνο. Η κατανόηση του σημείου είναι δουλειά αγίου, αλλά σύμφωνα με τον Έλιοτ, όλοι μπορούμε να είμαστε άγιοι αρκεί να πληρώσουμε το τίμημα (πεθαίνοντας μια ολόκληρη ζωή). Από την κατανόηση μπορούμε να περάσουμε στην βίωση με την μετενσάρκωση. Εδώ η αδύνατη ένωση σφαιρών ύπαρξης είναι πραγματική. (στχ. 220-221). Η μετενσάρκωση ξεπερνά χώρο και χρόνο. Μας οδηγεί στην ελευθερία. Ωστόσο, δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ εδώ (στχ. 231). Μόνο πρόσκαιρα μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Να επιστρέψουμε στη ζωή με νέο σώμα και να φθάσουμε στην άλλη σφαίρα ύπαρξης.

Little Gidding

Τον τίτλο του τελευταίου ποιήματος τον έχει εμπνευσθεί ο Έλιοτ από το χωριό του Huntingtonshire Little Gidding, τη θρησκευτική κοινότητα του Nicholas Ferrar.

Εδώ, μας ταξιδεύει σε μια τοποθεσία που ξεπερνά τον χρόνο. Κινούμαστε εκτός χρόνου. Σε μια ξεχωριστή εποχή. Την άνοιξη του μεσοχείμωνου, όπου το κρύο έρχεται χωρίς τον άνεμο. Εκεί συναντάμε ένα υδάτινο καθρέφτη. Σε αυτή την εποχή το χιόνι ανθίζει και σ’ αυτό το μέρος ο σκοπός είναι πέρα από το τέλος. Όταν φτάσεις εκεί, αφήνεις για πάντα την λογική και τις ιδέες. Το μόνο που χρειάζεται να κάνεις είναι να προσευχηθείς. Να προσευχηθείς με τη δύναμη της ψυχής για να «μιλήσεις» με τους νεκρούς. Ναι, εκεί βρίσκεται ο Έλιοτ. Στον χώρο των νεκρών και για να ακουστείς, ο ήχος της φωνής πρέπει να διαρρήξει το χώρο για να δει το μη ανθρώπινο: Οι νεκροί επικοινωνούν μόνο με τη φωτιά. Αυτό το ταξίδι, είναι η διατομή της άχρονης στιγμής.

Σε αυτή την πέρα από τον χρόνο μετακίνηση, ο ταξιδευτής δεν είναι μόνος. Κάποιος-κάτι τούς περιμένει. Βέβαια, πριν την συνάντηση όλα πεθαίνουν. Ο αέρας, η γη, το νερό και η φωτιά. Η ζωή. Τότε, στο πουθενά εμφανίζεται ένα γνώριμο, εξαγριωμένο, πνεύμα. Η περιγραφή του Έλιοτ μάς οδηγεί στο πουθενά, μια και κάνει λόγο για την αβέβαιη ώρα πριν απ’ απ’ το πρωί/κοντά στο τέλος ατέρμονης νύχτας/στο παλίνδρομο τέλος του ατέλειωτου (στχ. 80-82). Το πουθενά βρίσκεται μεταξύ χρόνου και άχρονου. Ο Έλιοτ μιλά με τον άλλο του εαυτό. Όχι αυτόν που πέθανε, αλλά αυτόν που άφησε πριν πεθάνει. Ο λόγος μας δίνει ζωή, αλλά πριν ξαναγεννηθούμε, η τιμωρία είναι αναπόφευκτη γι’ αυτό και το πνεύμα δίνει τέσσερα δώρα-βασανιστήρια.

Ο δρόμος είναι πάντα μοναχικός, γι’ αυτό και στην τρίτη ενότητα η μνήμη είναι που μας βοηθά να θυμηθούμε τί αξίζει να αγαπάμε. Να αγαπάμε χωρίς να περιμένουμε τίποτα. Αν θυμάσαι τι είναι αυτό που αγάπησες, ξέρεις και τι θα είναι στο μέλλον. Βέβαια, όλα κινούνται και βρίσκονται στον χρόνο. Ο χρόνος παίρνει πράγματα, πρόσωπα και τα μεταμορφώνει σ’ ένα άλλο σχήμα και η ροή δεν σταματά ποτέ. Με τον χρόνο, όμως, ταξιδεύει στο άπειρο και ο θάνατος και τα πάντα συνομολογούν σ’ ένα καθεστώς σιωπής. Λίγο πριν το τέλος, βάζει το περιστέρι (σύμβολο ειρήνης) να κατέβει με φλόγα πυρωμένου τρόμου. Η φωτιά είναι το στοιχείο που μάς καίει και μας λυτρώνει. Ή αλλιώς, στην αμαρτία υπάρχει η αγάπη.

Το τέλος του ποιήματος και των Κουαρτέτων είναι μοναδικό. Στην πέμπτη ενότητα ο Έλιοτ μας υπενθυμίζει ότι κάθε τέλος και μια αρχή. Από το ίδιο σημείο τελειώνουν κι αρχίζουν τα πάντα. Οι σωστές προτάσεις η καθημερινή απόδειξη της αδιάκοπης σχέσης τέλους-αρχής. Με κάθε μας πράξη πλησιάζουμε το τέλος, άρα και την αρχή. Μολαταύτα, ο χρόνος έχει και μια αδυναμία. Δεν μπορεί να «σβήσει» στιγμές που τον ξεπερνούν. Η Ιστορία γεννιέται κάθε στιγμή. Ζει στο τώρα. Στους τελευταίους στίχους μας καλεί να βρούμε τα παιδιά και να φτάσουμε σε μια κατάσταση τέλειας απλότητας δίνοντας τα πάντα. Τότε, φωτιά και ρόδο θα γίνουν ένα. Το τέλος και η αρχή θα συναντηθούν.

Εργο μεγάλης δύναμης και ομορφιάς

Αναμφίβολα, τα Τέσσερα Κουαρτέτα είναι έργο μεγάλης δύναμης και ομορφιάς. Ο Ελιοτ προσπάθησε να ξεπεράσει τις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου. Να ανακαλύψει όσα δεν φαίνονται. Να ερμηνεύσει το σημείο-μηδέν. Το σημείο που συναντώνται αρχή και τέλος. Εκεί που βρίσκονται τα στοιχεία της ζωής. Αέρας, γη, νερό, φωτιά. Όπως αναφέρει η Έφη Αθανασίου: “Ένα μήνυμα για το μέλλον της ανθρωπότητας, το έργο είναι ένα μήνυμα εσωτερικής εμπειρίας από την υπερβατική Γνώση για το σκοπό της ανθρώπινης ζωής και τη σχέση της με την αιωνιότητα […] μια εξαιρετικά αρμονική δομή που προσεγγίζει την τελειότητα της μορφής. Είναι μια εξελικτική πορεία προς την Υπέρβαση, που κορυφώνεται στην Ενωση με το Απόλυτο”.

[br]

Σημειώσεις

Τ.Σ. Έλιοτ, Τέσσερα Κουαρτέτα. Ένα μήνυμα για το μέλλον της ανθρωπότητας. Μετάφραση και ερμηνευτικό δοκίμιο Έφη Αθανασίου (εκδ. Ικαρος)The Wall Street Journal
T. S. Eliot: Η μόνη σοφία που μπορούμε να ελπίζουμε πως θα αποκτήσουμε είναι η σοφία της ταπεινοφροσύνης

Facebook Twitter Pinterest
Ο Τόμας Έλιοτ θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ου αιώνα, και ηγετική φυσιογνωμία του μοντερνιστικού κινήματος στην ποίηση.
Από το 1917-1919 ήταν εκδότης του περιοδικού Egoist. Το 1922 άρχισε να εκδίδει το Κριτήριο, φιλοσοφικό και φιλολογικό περιοδικό. Τον ίδιο καιρό δημοσίευσε το ποίημα Waste Land (Έρημη Χώρα) που θεωρήθηκε το σημαντικότερο ποίημα του καιρού του και είχε μεγάλη επίδραση στη σύγχρονη ποίηση.
Το σημαντικότερο έργο του είναι τα Τέσσερα Κουαρτέτα (ό ίδιος πίστευε ότι ήταν το καλύτερο έργο του),
Τα τέσσερα κουαρτέτα με τον συμβολισμό τους και τη στοχαστική φιλοσοφική διάθεση, απευθύνονται διαχρονικά στους ανθρώπους κάθε εποχής όπως κάθε μεγάλη τέχνη που αντέχει στο χρόνο. Είναι μια εξελικτική πορεία προς την Υπέρβαση που κορυφώνεται στην Ένωση με το Απόλυτο.
Είχα την τύχη πριν από μια δεκαετία περίπου να πάρω στα χέρια μου μια μετάφραση και ερμηνευτικό δοκίμιο του έργου αυτού, γραμμένο το 1978, από τη φιλόλογο και λογοτέχνιδα Έφη Αθανασίου με μεγάλο ζήλο. Οι αναλύσεις που γίνανε στο ποίημα, είναι διεξοδικές και ορισμένες φορές προχωρούν στίχο με στίχο.
Σας παραθέτω δυο αποσπάσματα, με τις ερμηνευτικές σημειώσεις από αυτό το δοκίμιο.
BURNT NORTON
Χρόνος παρών και περασμένος χρόνος
Είναι ίσως κι οι δυο παρόντες στον μελλοντικό καιρό,
Και το μέλλον περιέχεται στο παρελθόν.
Αν όλος ο χρόνος είναι αιώνια παρών
Όλος ο χρόνος είναι ανεξαγόραστος.
Αυτό που θα μπορούσε να έχει γίνει είναι μια αφαίρεση
Που παραμένει μια αιώνια δυνατότητα
Μέσα σε έναν κόσμο από εικασίες.
Ότι θα μπορούσε να έχει γίνει κι ό,τι έγινε
Κατευθύνουν σ’ ένα σκοπό που είναι πάντοτε παρών.
Βήματα αντηχούν στη μνήμη
Κάτω στο μονοπάτι που δεν πήραμε
Προς τη θύρα του ροδόκηπου
Που δεν ανοίξαμε ποτέ. Τα λόγια μου αντηχούν
Έτσι, μέσα στο νου σου.
Αλλά για ποιο σκοπό
Ταράζουν τη σκόνη σ’ ένα βάζο με ροδοπέταλα
Δεν ξέρω.
Άλλοι ήχοι ενοικούν τον κήπο. Θ’ ακολουθήσουμε;
Γρήγορα, είπε το πουλί, βρέστε τους, βρέστε τους,
Εκεί πίσω απ’ τη γωνιά. Μέσα απ’ την πρώτη πύλη,
Στον πρώτο μας τον κόσμο, θ’ ακολουθήσουμε
Το ξεγέλασμα της τσίχλας;
Η παρουσία του παρόντος και του παρελθόντος στο μέλλον συνδέεται εδώ με την έννοια του νόμου ανταπόδοσης των πράξεων προηγούμενων ζωών, ο παρελθών χρόνος είναι πάντα παρών, δεν λυτρώνεται γιατί πάντα σχετίζεται με τον παρόντα χρόνο. Ο χρόνος δεν εξαγοράζεται. Ότι θα μπορούσε να έχει γίνει κι ότι έγινε, κατευθύνουν σ’ ένα σκοπό που είναι πάντοτε παρών σαν μια δυνατότητα για τον άνθρωπο να διαλέξει αυτό το μονοπάτι που οδηγεί σε μια άλλη σφαίρα ύπαρξης, διαφορετική που θα αλλάξει τη μοίρα του. Αναμνήσεις έρχονται στη μνήμη από βήματα που έπρεπε να γίνουν και δεν έγιναν στο μονοπάτι που οδηγεί στο ροδόκηπο της υπερβατικής ζωής για το δρόμο της γνώσης.
Η σκόνη στα ροδοπέταλα συμβολίζει τη σύγχυση της εξωτερικής ζωής που δυσκολεύει την καθαρή εσωτερική όραση του ανθρώπου. Αλλά στον κήπο, τη ζωή δηλαδή, υπάρχουν μόνιμα οι άλλο ήχοι, που είναι η αλληγορία της εξωτερικής ζωής κι έτσι οι λέξεις αυτές του μηνύματος δεν μπορούν να ακουστούν. Υπάρχει πάντα ο κατώτερος εαυτός(εδώ συμβολίζεται με το πουλί) που παροτρύνει τον άνθρωπο να βρει και να τρέξει στους άλλους ήχους της εξωτερικής ζωής. Η ζωή όμως αποκαλύπτεται μόνο αν μείνουμε στη γωνιά, αν αποσυρθούμε από το θόρυβο της εξωτερικής ζωής και οδηγηθούμε στον πρώτο, τον πρωταρχικό μας κόσμο, στην πρώτη θύρα της παιδικής μας αθωότητας.
EAST COKER
Να το πω πάλι; Για να φτάσεις εκεί,
Να φτάσεις εκεί που είσαι, να ‘ρθεις από κει που δεν είσαι,
Πρέπει να πας από ένα δρόμο που δεν υπάρχει έκταση.
Για να φτάσεις σ’ αυτό που δεν γνωρίζεις
Πρέπει να πας από ένα δρόμο που είναι ο δρόμος της άγνοιας.
Για ν’ αποκτήσεις ό,τι δεν κατέχεις
Πρέπει να πας από το δρόμο της στέρησης.
Για να φτάσεις σ’ αυτό που δεν είσαι
Πρέπει να πας από το δρόμο που δεν είσαι.
Κι ό,τι δεν ξέρεις είναι το μόνο πράγμα που ξέρεις
Κι ό,τι κατέχεις είναι αυτό που δεν κατέχεις
Κι εκεί που είσαι είναι εκεί που δεν είσαι.
Εδώ πλησιάζει το Σωκρατικό «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» που είναι η αρχή κάθε ξεκινήματος στην πραγματική γνώση και σοφία.
Όμως το έργο του Έλιοτ είναι μεγάλο, βαθύ και ανεξάντλητο, το μέγεθός του και η σημασία του δεν εξαντλούνται σε μια πρώτη ελάχιστη αναφορά, η οποία ίσως κινήσει το ενδιαφέρον σε όσους αναγνώστες θα ήθελαν να ασχοληθούν περισσότερο με ένα ποίημα που χαρακτηρίζεται από τα σημαντικότερα ποιήματα όλων των αιώνων.
Επιμέλεια: Ελένη Μ. Ματαράγκα
ένα μήνυμα μυστικιστικής εμπειρίας από τη μυστικιστική εσωτεριστική γνώση για το σκοπό της ανθρώπινης ζωής και τη σχέση της με την αιωνιότητα, όπου η σύμπτωση μορφής και ουσίας δίνουν ένα έργο μεγάλης δύναμης και ομορφιάς.
Γεννήθηκε στο St. Louis, του Missouri στις 26 Σεπτεμβρίου 1888.
Το 1909 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Harvard, και στα 1909-1910 έκανε Master’s Degree. Έμεινε για ένα διάστημα στο Μόναχο και το 1911 επέστρεψε στο Harvard όπου έκανε επί τρία χρόνια σπουδές Σανσκριτικής Γλώσσας και Ινδικής Φιλοσοφίας. Μελέτησε επίσης Ελληνική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Oxford (1914) και Γαλλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έγινε βοηθός στη Φιλοσοφική Σχολή του Harvard και πήρε υποτροφία για το Marburg απ’ όπου επέστρεψε στην Αγγλία με την κήρυξη του πολέμου. Ασχολήθηκε επί τρία χρόνια με μελέτες λογικής, ψυχολογίας, Μεταφυσικής.
https://aromalefkadas.gr/t-s-eliot-%CE%B7-%CE%BC%CF%8C%CE%BD%CE%B7-%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B5-%CE%BD%CE%B1-%CE%B5%CE%BB%CF%80%CE%AF%CE%B6%CE%BF/
Σχόλια στο East Coker από τα "Τέσσερα Κουαρτέτα" του T.S. Eliot
Ποίηση , αγάπη θυσιαστική , βιβλίο (περί) , ελπίδα , θάνατος , Eliot T.S. (περί) , Blamires Harry
Συγγραφέας: Blamires Harry

WORD UNHEARD
A GUIDE THROUGH ELIOT’S FOUR QUARTETS
HARRY BLAMIRESΔΕΥΤΕΡΟ ΚΟΥΑΡΤΕΤΟ: EAST COKER III
https://www.enoriako.info/index.php/2011-05-07-22-15-26/277-east-coler-q-q-ts-eliot
Ώ σκοτάδι σκοτάδι σκοτάδι. Όλα χάνονται μες στο σκοτάδι

Αφήνοντας το προσωπικό παρόν, ο ποιητής μεταφέρεται και πάλι, αυτή τη φορά στο παρόν του τεχνικού πολιτισμού. Απηχεί τις λέξεις του Μilton από το  Samson Agonistes. Με τον τρόπο αυτόν, οικειώνεται τη στάση του προφητικού ποιητή καθώς κρίνει τον σύγχρονο τεχνικό πολιτισμό. Βλέπει τη δημόσια ζωή των ημερών του σαν μια λιτανεία μορφών, που υποτίθεται πως είναι ενδιαφέρουσες, από τον στρατιωτικό, τον εμπορικό, τον πολιτισμικό, τον πολιτικό, τον διοικητικό και τον βιομηχανικό χώρο. Όλες χάνονται στο σκοτάδι, όλες βαδίζουν προς τον θάνατο – ‘το κενό μες στο κενό’, γιατί η εγκόσμια κατάστασή τους αποκρύβει μια εσωτερική κενότητα, και ο θάνατος προς τον οποίον πορεύονται γίνεται αντιληπτός από τον τεχνικό πολιτισμό τους μόνο με όρους κενότητας. (Για διευκρίνιση των ‘διαστρικών διαστημάτων’, EC 102, ο σ. παραπέμπει στο σχόλιό του πάνω στο τελευταίο μέρος του κουαρτέτου, όπου σημειώνει: Θυμηθείτε ότι η πορεία προς τον θάνατο του κενού μες στο κενό οδηγεί στα ‘διαστρικά διαστήματα’, εκεί που δεν υπάρχουν άστρα.) Τα πολιτισμικά παραφερνάλια που κουβαλούν μαζί τους, επειδή αυτά είναι ό,τι εκτιμούσαν στη γη, εκπροσωπούνται από τόμους βιβλίων. Αυτή είναι η αληθινά αντιπροσωπευτική βιβλιοθήκη ενός παρακμάζοντος πολιτισμού – όχι τα έργα μεγάλων ποιητών και στοχαστών, ή έστω οι εγκυκλοπαίδειες που μπορεί να ανοίγουν πόρτες προς την αλήθεια, αλλά κατάλογοι που κατηγοριοποιούν άνδρες και γυναίκες με όρους κοινωνικής θέσης και που οδηγούν στον κόσμο της οικονομίας και του εμπορίου. Αυτά τα καθαρώς χρησιμοθηρικά βιβλία κατοπτρίζουν το υλιστικό θεμέλιο του πολιτισμού μας. Προσκολλημένος σ’ αυτά, ο σύγχρονος άνθρωπος, στον οποίον έχουν ατροφήσει οι αληθινά ανθρώπινες ευαισθησίες και τα αληθινά ανθρώπινα κίνητρα έχουν πεθάνει, κινείται προς τη ‘σιωπηλή κηδεία’ (δεν υπάρχει εδώ αλκυών ν’ απαντήσει ‘φως στο φως’). Εμείς οι ίδιοι περιλαμβανόμαστε σ’ αυτή τη νεκρώσιμη λιτανεία, που δεν τη χαρακτηρίζει καν η αξιοπρέπεια του τραγικού, γιατί είναι μια κηδεία χωρίς νεκρό. Αυτή η νότα κορύφωσης - της ειρωνείας και της φάρσας - δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί από εκείνους ειδικά που τείνουν να πιστεύουν ότι η οξύτητα των νυγμών του νεαρού Έλιοτ λείπει από το όψιμο έργο του. Η κίνηση του πολιτισμού είναι εντελώς νεκρώσιμη, εντελώς πορεία προς τον θάνατο, μολονότι εδώ ‘κανένας δεν υπάρχει να τον θάψεις’, επειδή κατά βάθος έχουμε ήδη πεθάνει – ή μάλλον δεν ζήσαμε ποτέ, ποτέ δεν γευτήκαμε την πλήρη συναίσθηση, επειδή ‘να συναισθάνεσαι δεν σημαίνει πως είσαι μες στον χρόνο’(ΒΝ 84) και είμαστε εγκλωβισμένοι μέσα στην καθημερινότητα επειδή δεν βλέπουμε, ή απορρίπτουμε, τις αποκαλυπτικές στιγμές (και μαζί μ’ αυτές και το διδακτικό και θεσμικό σύστημα μέσα στο οποίο περιέχεται η ερμηνεία τους και είναι εγγυημένη η αναγνώρισή τους).
     Αυτό το κενό σκοτάδι ταιριάζει μόνο στο κενό. Ο Ποιητής / προφήτης μιλάει και πάλι σαν κάποιος που δίνει μαρτυρία για τη λιτανεία, όχι σαν κάποιος που συμμετέχει σ’ αυτήν. ‘Είπα στην ψυχή μου ησύχασε’(ΕC 112). Πρέπει να αποτραβηχτούμε από την πορεία του σύγχρονου πολιτισμού προς τον θάνατο. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε ένα βαθύτερο σκοτάδι από το σκοτάδι του κενού – το σκοτάδι που βρίσκεται στον δρόμο της αποχής από την κίνηση, στον δρόμο της άσκησης, της απάρνησης. Γιατί αυτό είναι το ‘σκοτάδι του Θεού’(ΕC 113).
     Ο Έλιοτ περιγράφει την άσκηση της απομάκρυνσης από την πορεία προς τον θάνατο με τρεις εικόνες, καθεμιά τους φορτισμένη με υποβλητικούς τόνους. Στην πρώτη εικόνα, η σύγχρονη ζωή είναι μια θεατρική παράσταση. Η εικόνα μεταφέρει την τελική προσωρινότητα τόσο του φυσικού βάθους, ‘οι λόφοι και τα δέντρα’ (ΕC 116), όσο και του βάθους του τεχνικού πολιτισμού, ούτε καν ακέραια κτίρια, αλλά μια ‘φανταχτερή επιβλητική πρόσοψη’. Στο ξαφνικό σκοτάδι ανάμεσα στις σκηνές, ξέρει κανείς ότι το σκηνικό αλλάζει. Το συζητητικό ιδίωμα, που ταιριάζει σε αφήγηση κοινής εμπειρίας ανθρώπων του θεάτρου, εμπλουτίζεται με φράσεις (‘κίνηση από σκοτάδι πάνω σε σκοτάδι’) που προσθέτουν μια θρησκευτική διάσταση σ’ αυτό. Η ισχυρή αμφισημία της λέξης ‘φτερά’ (με τους αγγελικούς τόνους της) ενδυναμώνει την έννοια ότι τις στιγμές μεταξύ των σκηνών έχουμε μια κατάλληλη αναλογία σε μικρογραφία της δυνατότητας να ευαισθητοποιηθεί ολόκληρη η φυσική τάξη. Με τη συνήθη του δεξιότητα, χωρίς ‘να κάνει κήρυγμα’, ο Έλιοτ έκανε προς στιγμήν να αιωρηθεί μπροστά στον νου μας το αμυδρό, μόλις αναγνωρίσιμο ερώτημα – Θα μπορούσε ένα ‘φτεροκόπημα’ σ’ ένα όλο και πιο βαθύ σκοτάδι να προμηνύσει μια μέρα το τύλιγμα του χάρτη του χρόνου, την απάλειψη του χρόνου;
     Στη δεύτερη εικόνα η σύγχρονη ζωή είναι ακόμα μια φορά ένα ταξίδι στον Υπόγειο, όπως ήταν στο μέρος ΙΙΙ του Βurnt Norton. Το απρόσμενο σταμάτημα ανάμεσα σε στάσεις, που επεκτείνεται ώσπου να σβήσει η ομιλία, φέρνει στο φως το ‘νοητικό κενό’ που συνήθως σκεπάζεται κάτω από την κίνηση και την ομιλία. Αυτά τα δύο (κίνηση και ομιλία) πηγαίνουν μαζί ως περισπασμός από την ακινησία και τη σιωπή που απαιτούνται για την ασκητική αυτο-προσφορά στον Θεό. (Ο φόβος πιθανής επαπειλούμενης επείγουσας ανάγκης, που πάντα παρεισδύει στη σκέψη όταν το σταμάτημα ανάμεσα σε στάσεις παρατείνεται, δηλώνεται με τον ‘τρόμο που όλο μεγαλώνει’.) Έτσι, στις δύο πρώτες εικόνες, το επιβεβλημένο σκοτάδι, η ακινησία και η σιωπή μάς αποτράβηξαν για μια στιγμή, ώστε να αισθανθούμε την κενότητα της σύγχρονης ζωής σαν μια ψεύτικη (θεατρική) παράσταση και ένα δίχως νόημα ταξίδι.
     Η τρίτη εικόνα είναι η συντομότερη, αλλά εκείνη που ίσως λέει τα πιο πολλά. Η στιγμή που αποτραβιόμαστε από την πορεία προς τον θάνατο είναι όπως τα πρώτα λεπτά κάτω από την επίδραση του αναισθητικού. Βρισκόμαστε τώρα στα χέρια του αναισθησιολόγου. Την πλήρη βαρύτητα της κατάστασης θα την αισθανθούμε μόνο όταν θα έχουμε αφομοιώσει ό,τι έπεται στο μέρος ΙV αυτού του Κουαρτέτου. Πρόκειται να χειρουργηθούμε. Δεν αρκεί να συγκεφαλαιώνουμε την κατάστασή μας, όταν αποτραβιόμαστε από τη λιτανεία, μόνο σε εικόνες ανθρώπων χαμένων ή που βρίσκονται σε σύγχυση μέσα σ’ ένα ξαφνικό σκοτάδι ή ακινησία ή σιωπή. Που τους λείπουν οι συνηθισμένες ανέσεις του φωτεινού θεάματος, η μηχανική κίνηση προς τα εμπρός, η ακατάπαυστη φλυαρία: η ουσία είναι πως είμαστε ανάπηροι. Αλλά η περαιτέρω εξερεύνηση αυτού του θέματος θα γίνει στο επόμενο μέρος. Σημειώστε ωστόσο πώς οι τρεις εικόνες συμπληρώνουν η μία την άλλη. Στην πρώτη μάς έγινε οικεία η προσωρινότητα της φυσικής σκηνής και της σκηνής του τεχνικού πολιτισμού. Στη δεύτερη τονίστηκε η κενότητα στη ζωή και στον νου των συνταξιδιωτών μας μέσα στον χρόνο. Στην τρίτη έχουμε την προσωπική καθαρτήρια εμπειρία της ενσυνείδητης εγκατάλειψης των αντικειμενικών περισπασμών που κάνουν συνήθως τη συνείδηση να εθελοτυφλεί προς την πραγματικότητα. Από τη στιγμιαία συνειδητοποίηση ότι ο κόσμος γύρω μας μπορεί να είναι ‘τίποτα’ και οι άνθρωποι γύρω μας μπορεί να μην έχουν ‘τίποτα’ να σκεφτούν (σε καθεμιά απ’ αυτές τις περιπτώσεις συνειδητοποιούμε πράγματι κάτι), περνάμε οι ίδιοι στην άμεση συνειδητοποίηση του ‘τίποτα’. Προφανώς ο στίχος (ΕC 122) πρέπει να τελειώσει σε μια παύλα και το θέμα να διακοπεί, αλλά το ποίημα θα πρέπει να φτάσει σε μια τελεία. Πόσο αποτελεσματικά ενήργησε το αναισθητικό θα το δούμε στο επόμενο μέρος.
     Στο μεταξύ η απομάκρυνσή μας από την πορεία προς τον θάνατο είναι απαιτητική και ηθικά και πνευματικά. Δεν πρόκειται μόνο να διαχωρίσουμε διανοητικά τον εαυτό μας από τη λατρεία της προόδου και της εγκοσμιότητας σε μια υλιστική εποχή. Έχουμε να καθαρίσουμε τον εαυτό μας από τις ψεύτικες τοποθετήσεις που η ψευτο-ηθική ακόμα και η ψευτο-θρησκεία προβάλλουν πάνω μας για να προωθήσουν την αυτάρκειά μας. Πρέπει ν’ απεκδυθούμε την ελπίδα, που στην κοινή σημασία του όρου είναι εμπιστοσύνη σε πράγματα που στο μέλλον θα πάρουν καλή τροπή για μας (ή για τους άλλους). Αυτού του είδους η ελπίδα θα μπορούσε να είναι ‘ελπίδα για το λάθος πράγμα’, δηλαδή για ικανοποίηση ή εκπλήρωση, για βελτίωση και ευημερία, σε πρόσκαιρα θέματα. Η χριστιανική ελπίδα απαιτεί να αποθέσει κανείς κατά μέρος αυτού του είδους την ‘ελπίδα’. Εκείνη η ελπίδα εμπεριέχει μια εμπιστοσύνη που θα μπορούσε να επιζήσει μετά την αποτυχία ή την απογοήτευση από όλες τις γήινες ελπίδες. (Πράγματι από το Φονικό στη Μητρόπολη  γνωρίζουμε ότι ακόμα και η ελπίδα του μαρτυρίου ή της λύτρωσης, ως αγκυροβόλι για την εμπιστοσύνη ή την έμφαση στον εαυτό μας, πρέπει να υποστεί την ίδια θυσία.) Κατά τον ίδιο τρόπο οφείλουμε να απεκδυθούμε την αγάπη που, στην κοινή έννοια, σημαίνει κυνήγι ενός επιθυμητού αντικειμένου ή προσκόλληση σε ένα επιθυμητό πρόσωπο ως χορηγού ή εγγυητή της ευτυχίας κάποιου. Η χριστιανική αγάπη απαιτεί την υπέρβαση αυτού του είδους της αγάπης. Επικεντρώνεται σε ένα στοιχείο αυτο-θυσίας μέσω της οποίας αυτό που εγγυάται την ευτυχία κάποιου δεν πρέπει να συντηρείται μ’ εκείνους τους όρους. Μόνο η πίστη, που είναι εξ ολοκλήρου χωρίς απαιτήσεις ως προσωπική στάση, είναι η αρχή που μας στηρίζει – και η ‘αγάπη’ και η ‘ελπίδα’, στο μέτρο όμως που αυτές οι αρετές, χριστιανικά εννοούμενες, καθαρισμένες από όλα τα στοιχεία της επιθυμίας και συνεπώς από κάθε κίνηση προς ένα επιθυμητό μέλλον, αποτελούν μια προϋπόθεση ‘αναμονής’ (ΕC 126).
     Η ηθική και η πνευματική άσκηση έχουν τα δικά τους διανοητικά επακόλουθα.
Πρέπει ‘να προσμένουμε δίχως σκέψη’. Ο Έλιοτ έδωσε μάχη μέσα από πολλά παράδοξα προκειμένου να καθορίσει για μας την αναγκαιότητα της διανοητικής ταπείνωσης που είδε πως την αντιμαχόταν η επικρατούσα ουμανιστική φιλοσοφία της προόδου. Ως ποιητής που ήταν, αγωνίστηκε να μεταδώσει αυτή την ενόραση, όχι με πολεμική, αλλά ως μέρος μιας ζωντανής εμπειρίας αλήθειας που, αφού τη γνώρισε, οφείλει να τη μοιραστεί. Εκείνο που μας καθιστά (ώς τώρα) ‘όχι έτοιμους για σκέψη’ είναι η βεβαίωση της αυτάρκειας που εμπεριέχεται στην πρόθεση να καταλήξουμε σε λύσεις με τη σκέψη.
     Ενδεχομένως, ο Έλιοτ δέχεται μια ειδική συνάφεια ανάμεσα στην παύση μεταξύ των σκηνών και στην προσμονή ‘χωρίς ελπίδα’ (ότι θα υπάρξει αναγκαστικά μια άλλη σκηνή που θ’ ακολουθήσει: γιατί κάθε στιγμή μπορεί να είναι η τελευταία μας: βλ. DS 124 την αναφορά στα λόγια του Κρίσνα που παραθέτει στο DS 156-8). Είναι επίσης πιθανό ο Έλιοτ να δέχεται μια ειδική συνάφεια ανάμεσα στο σταμάτημα μεταξύ στάσεων και στην προσμονή ‘χωρίς αγάπη’. (Γιατί η ‘αγάπη’, με την πιο εύκολη, φτηνή έννοια, μπορεί εδώ να μας οδηγήσει σ’ εκείνο το είδος παραμυθητικής πράξης που απλώς αυξάνει τον περισπασμό των άλλων από αυτό που οφείλουν ν’ αντιμετωπίσουν. Αυτό σημαίνει ότι αν, από συμπάθεια, αρχίσουμε μια συνομιλία μέσα στη σιωπηλή σήραγγα, απλώς ξαναζωντανεύουμε την κενή ομιλία που εμποδίζει τους ανθρώπους ν’ αντιμετωπίσουν την κενότητα της ζωής τους και το αναξιόπιστο του οικείου τους κόσμου.) Κατά τον ίδιο τρόπο, η κατάσταση υποταγής στο αναισθητικό είναι παράλληλη προς την εμπιστοσύνη σε μόνη την πίστη. Μ’ αυτή την προϋπόθεση μπορούμε πράγματι να προσμένουμε ‘δίχως σκέψη’. Πηγαίνουμε να θέσουμε τον εαυτό μας στα χέρια του χειρουργού. Μόνο όταν θα έχει τελειώσει μαζί μας θα είμαστε έτοιμοι για σκέψη.
      Και μετά; Το ‘σκοτάδι θα είναι το φως, και η ακινησία ο χορός’. Το αληθινό φως βρίσκεται στο σκοτάδι ανάμεσα στις πράξεις, όταν το τεχνητά φωτισμένο θέαμα διακόπτεται προσωρινά: η κίνηση με νόημα (σχεδιασμένη και οργανωμένη) ανακαλύπτεται στην ακινησία, όταν το δίχως νόημα μηχανικό ταξίδεμα από στάση σε στάση προσωρινά σταματά. Σε τέτοια σημεία εκκρεμότητας, όταν έχουμε αποσυρθεί από την πορεία προς τον θάνατο, μπορούμε να φτάσουμε σε καινούργιες αποκαλυπτικές στιγμές. Οι εικόνες στις οποίες περιέχονται αυτές οι αναλαμπές φωτισμού εμπλουτίζονται με υψηλούς τόνους. Ο ‘ψίθυρος από ρυάκια που τρέχουν’ επαναφέρει ασφαλώς από το Burnt Norton το θέμα του αέρα που τον ζωντανεύουν οι θόρυβοι, αέρα που παίρνει το σχήμα μισοαναγνωρίσιμου λόγου, και που ανακαλεί επίσης μια αντίθεση προς το σιωπηλό, στατικό, ζωγραφισμένο σκηνικό που το έχουν βγάλει από τη μέση. Η ‘χειμωνιάτικη αστραπή’ στοχεύει μπροστά προς την ανανέωση της αποκαλυπτικής εμπειρίας στα γηρατειά, δίνοντάς μας ακόμα ένα παράδειγμα του νοήματος που τέμνει ακριβώς την ανθρώπινη διαδρομή ως βιωμένη δουλικά στο εποχικό υπόδειγμα της κυκλικής Φύσης, επιβεβαιώνοντας και πάλι, με όρους τόσο ποιητικής μορφής (επειδή αποβλέπει στο Little Gidding) όσο και προσωπικής αυτοβιογραφίας, την αλήθεια ότι το μέλλον όπως και το παρελθόν βρίσκονται μαζί μέσα στο αληθινά νοηματοδοτημένο παρόν. Το ‘άγριο θυμάρι αθέατο’ και η ‘αγριοφράουλα’ (EC 130) υποδηλώνουν αιφνίδιες μη συμφωνημένες αποκαλύψεις δύο ειδών – εκείνες που έχουν δοθεί στην ποίηση μέσα από την εμπειρία άλλων (αφού το ‘άγριο θυμάρι’ είναι κατά τεκμήριο Σαιξπηρικό), κι εκείνες που έχουν δοθεί απευθείας σε προσωπική εμπειρία. Όλα αυτά, και το ‘γέλιο’ και οι απηχήσεις από τον κήπο του Burnt Norton (για να μην αναφέρουμε τον John Donne και την ‘έκστασή’ του που ήδη έχουμε απηχήσεις της), συγκεντρωμένα μαζί (επειδή ‘δεν είναι χαμένα’), απαιτούν και σημαδεύουν προς το καίριο χριστιανικό παράδοξο να έρχεται κανείς στη ζωή μέσα από τον θάνατο. Τα δύο ρήματα ‘απαιτώ’ και ‘σημαδεύω’ (ΕC 132) ισοσταθμίζουν επιδέξια το ένα το άλλο: γιατί οι αποκαλυπτικές εμπειρίες ξεκαθαρίζουν την ανάγκη για ανθρώπινη αυτο-παραίτηση, αν αυτές μακροπρόθεσμα πρόκειται να είναι κάτι περισσότερο από αναλαμπές εκπληρώσεων τύπου Ταντάλου, τις οποίες η πρόσκαιρη ζωή αδυνατεί να δώσει εξαιτίας του αναπόφευκτου πεπερασμένου της, και ταυτόχρονα αυτές οι ίδιες μας δίνουν μια ελπιδοφόρα γεύση από τις χαρές της αληθινής γέννησης επέκεινα του θανάτου. Είναι εντελώς αξιοσημείωτη η κειμενική ακρίβεια όπως φαίνεται στον τρόπο που ο Έλιοτ χρησιμοποιεί τη λέξη ‘point’ σημαδεύω, προβάλλω. Στο ΕC 47 (‘η αυγή ξεμυτίζει’) βρίσκουμε το ίδιο ρήμα που χρησιμοποιήθηκε για να σημάνει τον επαναληπτικό ημερήσιο κύκλο ως κάτι που μας εξαναγκάζει να προχωρήσουμε στην τελικά δίχως νόημα (και μηχανική) διαδικασία της ‘διαδοχής’. Η αντίθεση εδώ είναι ισχυρή. Όπως η αυγή σημάδευε ένα ακόμα στάδιο στην πορεία προς τον θάνατο μέσα στο χρόνο, έτσι και οι αποκαλυπτικές στιγμές ( που συμβαίνουν στη διάρκεια της διακοπής της δουλείας στο έγχρονο) σημαδεύουν έξω από τον χρόνο τη γέννηση πέραν του θανάτου.

Λες πως επαναλαμβάνω
Το παράδοξο ότι ο δρόμος για την καινούργια ζωή περνάει μέσα από τον θάνατο εξετάζεται τώρα σε μια σειρά από μαγευτικές προτάσεις που απηχούν ένα χωρίο από Την Άνοδο στο όρος Κάρμηλο  (The Ascent of Mount Carmel ) του αγίου Ιωάννου του Σταυρού. Οι προτάσεις δίνουν διάφορες εκδοχές της ανάγκης του ανθρώπου να ασκηθεί με την αυτο-παραίτηση ώστε να φτάσει στην αληθινή αυτο-πληρότητα. Η επανάληψη είναι επίμονη και η πρέπουσα. Το αποτέλεσμά της είναι καίριο για το μήνυμα του Έλιοτ, δηλαδή ότι η ζωή επανειλημμένα σφυρηλατεί την ίδια αλήθεια στο οικοδόμημα της ανθρώπινης εμπειρίας. Αν εύχεσαι να φτάσεις εκεί όπου αληθινά και πλήρως υπάρχεις (όχι μόνο μερικώς, ‘να ζεις και να ζεις εν μέρει’) και να μείνεις μακριά από τον κόσμο αυτόν που τιτιβίζει (ΒΝ 113), από τον ‘τόπο της δυσμένειας’ (ΒΝ 90), τότε πρέπει να ασκηθείς βαδίζοντας τον δρόμο της άρνησης μάλλον παρά να επιδιώξεις απευθείας και συνειδητά το είδος της ‘έκστασης’ που κάποιους απόηχούς της συνέλαβες στις χαρισμένες αποκαλυπτικές στιγμές φωτισμού και χαράς. Αν εύχεσαι να έχεις γνώση της αλήθειας, πρέπει ν’ αποστραφείς το εγωκεντρικό κτητικό κυνήγι του γεγονότος και της αυθεντίας που εκπροσωπούνται από τον ουμανιστικό πολιτισμό, και να δεχτείς τα όρια της ανθρώπινης άγνοιας: πρέπει ν’ αδειάσεις το μυαλό από την επιβεβαιωτική απληστία για πληροφόρηση και να το ανοίξεις στη σιωπή. Αν εύχεσαι ν’ αποκτήσεις εκείνο που σου λείπει, πρέπει να μάθεις ν’ αποστερείς τον εαυτό σου. Γιατί το κτητικό και κατέχον εγώ, περισπασμένο από τη δική του κτητικότητα και δουλωμένο στη δική του φιλοκτημοσύνη σ’ εμποδίζει από το άδειασμα του εαυτού σου και από το άνοιγμα του εαυτού σου, που είναι το αναγκαίο προοίμιο για την απόκτηση εκείνου που μόνο αυτό αξίζει να το κατέχεις. Παρόμοια αν εύχεσαι να γίνεις το αληθινό σου εγώ που τώρα αποτυχαίνεις να είσαι, πρέπει να πας από τον δρόμο όπου το ψεύτικο ‘εγώ’ σου (το βέβαιο, διεκδικητικό, γνωρίζον, κατέχον ‘εγώ’) έχει απορριφθεί, έχει αποβληθεί, και έχει πάψει να υπάρχει.
       Τρία περιληπτικά παράδοξα αποτελειώνουν επιδέξια τη μαγεία, και καθένα απ’ αυτά είναι αναστρέψιμο. ‘Κι ό,τι δεν γνωρίζεις είναι το μόνο που γνωρίζεις’ -Εκείνο που εσύ, ως εμφατικά γνωρίζον δημιούργημα, δεν ισχυρίζεσαι ότι κατέχεις ως γνώση, εκείνο ακριβώς είναι η αληθινή γνώση που μόνο αυτήν αξίζει να έχεις. Το σημείο της παραδοχής της άγνοιάς σου είναι ακριβώς το σημείο της εισόδου σου στη γνώση. ‘Κι ό,τι σου ανήκει είναι αυτό που δεν σου ανήκει’ – Αυτό που αληθινά κατέχεις είναι εκείνο πάνω στο οποίο το πλεονεκτικό σου ‘εγώ’ βεβαιώνει ότι δεν έχει κτητική διεκδίκηση. Αντίστροφα, ό,τι διεκδικείς κτητικά για δικό σου είναι ακριβώς εκείνο που το αληθινό σου εγώ δεν μπορεί να κατέχει. Γιατί εμφατική κυριότητα είναι δουλεία σ’ εκείνο που φανταζόμαστε ότι κατέχουμε. Νομίζουμε ότι κατέχουμε όταν στην πραγματικότητα κατεχόμαστε από το κακό, όταν μάθουμε να μην κατέχουμε τίποτα τότε θα κατεχόμαστε από την αλήθεια και θα καρποφορούμε. Τέλος ‘Κι όπου βρίσκεσαι είναι εκεί όπου δεν βρίσκεσαι’ – Όπου το αληθινό σου  εγώ πλήρως υπάρχει είναι εκεί όπου το εγωκεντρικό σου ‘εγώ’ έχει εγκαταλείψει όλες τις διεκδικήσεις του, έχει πάψει να υπάρχει. Επομένως, αντίστροφα, όπου το συνειδητά εμφατικό ‘εγώ’ υπάρχει, εκεί είναι ακριβώς όπου το αληθινό το ταπεινό εγώ δεν μπορεί πραγματικά να υπάρχει.
Ποίηση , αγάπη θυσιαστική , βιβλίο (περί) , ελπίδα , θάνατος , Eliot T.S. (περί) , Blamires Harry
https://tvxs.gr/news/istoria/sgfs
ΝΕΑ
ΑΠΟΨΕΙΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
LIFE PLUS
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΧΙΟΥΜΟΡ
WEBTV
Η σελίδα του tvxs στο facebook
Η σελίδα του tvxs στο twitter
Η σελίδα του tvxs στο youtube
Η mobile έκδοση του tvxs
Αναζήτηση στο tvxs
Τ.Σ. Έλιοτ, κραυγή σε μια

«Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ένα πάθος σε κάποιον που δεν το έχει ζήσει, όπως δεν μπορούμε να εξηγήσουμε το φως σε έναν εκ γενετής τυφλό» / «Η ποίηση δεν είναι η απελευθέρωση των αισθημάτων, αλλά η δραπέτευση από τα αισθήματα. Δεν είναι η έκφραση της προσωπικότητας αλλά η δραπέτευση από την προσωπικότητα. Αλλά θα πρέπει κανείς να έχει αισθήματα και προσωπικότητα για να θέλει να δραπετεύσει από αυτά» - Τ.Σ. Έλιοτ
O Τόμας Στερνς Έλιοτ (26 Σεπτεμβρίου 1888 – 4 Ιανουαρίου 1965) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ου αιώνα και ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος του μοντερνισμού στην ποίηση. Οι στάχτες του βρίσκονται στην εκκλησία Saint Michael στο East Cocker μαζί με μια επιγραφή: «In my beginning is my end, in my end is my beginning» (Στην αρχή μου είναι το τέλος μου, στο τέλος μου είναι η αρχή μου). Η ανάγνωση του έργου του αποτελεί μια πραγματική πρόκληση τόσο για τους λάτρεις της ποίησης, όσο και για αυτούς που θέλουν να μυηθούν σε αυτό τον κόσμο.
Το έργο του ποιητή, κριτικού και δοκιμιογράφου Τ.Σ. Έλιοτ είναι άρρηκτα δεμένο με τις κοινωνικές και πολιτιστικές ανακατατάξεις της περιόδου μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Απογοητευμένος από την εποχή του στράφηκε στο παρελθόν, αντλώντας από τις αξίες και παραδόσεις του. Υποστήριζε ότι η ποίηση δεν απευθύνεται στις μάζες αλλά σε μια πνευματική ελίτ και δημιούργησε τομή στον χώρο της λογοτεχνικής κριτικής αναδεικνύοντας την αυτονομία του κειμένου ως μοναδικού φορέα του νοήματος.
Ο Έλιοτ, επιλέγει τις λέξεις του με μοναδική μαεστρία και διερευνά μέσα στα ποιήματά του και τα δοκίμιά του όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ψυχής και τις δομές της κοινωνίας. Φυσικά η τεράστια μόρφωσή του υπήρξε γι’ αυτόν ένα πολύτιμο όπλο. Χωρίς συμβιβασμούς, αρνήθηκε τον αστικό πολιτισμό, κατέληξε όμως σε συντηρητικές θέσεις, όπως η υποστήριξη μιας «κοινωνίας αρμονίας» με τις αρχές της μοναρχίας, ενώ ταυτόχρονα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αγγλόφωνης ποίησης.

Τα πρώτα χρόνια
Γεννήθηκε στο St. Louis, του Missouri, ως το μικρότερο παιδί μιας πολυμελούς οικογένειας, που αποτελούνταν από τέσσερις μεγαλύτερες αδερφές και έναν αδερφό. Το μικρόβιο της γραφής φαίνεται να το πήρε από τη μητέρα του, Σαμπ Στερνς, που εργαζόταν ως δασκάλα και παράλληλα έγγραφε ποιήματα, τα οποία συνήθιζε να στέλνει σε φίλους ή να δημοσιεύει σε εφημερίδες.
Από μικρός φάνηκε ότι είχε έφεση στα γράμματα και τον Ιούνιο του 1906, πέρασε με επιτυχία τις εισαγωγικές εξετάσεις του Χάρβαρντ, όπου παρακολούθησε μαθήματα του συνταγματικού δικαίου, ελληνικής και αγγλικής φιλολογίας, μεσαιωνικής ιστορίας και γερμανικής γραμματικής. Παράλληλα, έγινε γρήγορα μέλος σε όλους τους σημαντικούς πανεπιστημιακούς συλλόγους. Τον Ιούνιο του 1909 πήρε το πτυχίο του και αποφάσισε να ακολουθήσει μεταπτυχιακές σπουδές στην αγγλική φιλολογία, ταξίδεψε στην Ευρώπη και κυρίως στο Παρίσι όπου γνώρισε εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής.
Ο Έλιοτ έφθασε στο Λονδίνο τον Αύγουστο του 1914 και το πρώτο διάστημα της παραμονής του στην αγγλική πρωτεύουσα, συνδέθηκε με τον Έζρα Πάουντ, που ήδη ζούσε εκεί για περίπου πέντε χρόνια και είχε γνώση του λογοτεχνικού έργου του Έλιοτ από τον Κόνραντ Άικεν. Ο Πάουντ ήταν ενθουσιασμένος με τα ποιήματα του Έλιοτ και τον σύστησε σε άλλους Αμερικανούς συγγραφείς, προσφέροντάς του την ευκαιρία να βρεθεί σε ένα γόνιμο καλλιτεχνικό περιβάλλον, αλλά και να γίνει ευρύτερα γνωστό το έργο του.
Λίγο αργότερα, ξεκίνησε να εργάζεται ως δάσκαλος στη μέση εκπαίδευση και στη συνέχεια ανέλαβε να γράφει κριτικές αναλύσεις στο περιοδικό International Journal of Ethics ενώ ήρθε επίσης σε επαφή με το φιλολογικό περιοδικό New Statesman. Στη συνέχεια δούλεψε στη Lloyds και τέλος, το 1925 ανέλαβε διευθυντής εκδόσεων στον γνωστό εκδοτικό οίκο Faber&Faber, όπου προώθησε το έργο πολλών ποιητών.
Το έργο του
Το έργο του Έλιοτ είναι χωρισμένο σε διάφορα είδη: ποίηση, θεατρικά, πεζά. Τα ποιήματα του είναι μία «κραυγή αγωνίας», ενάντια στη φθορά και στη σήψη της κοινωνίας και των ατόμων. Ωστόσο, υπάρχει πάντα ένα ελπιδοφόρο μήνυμα. Η αρχή της σταδιοδρομίας του Έλιοτ ως ποιητή, χρονολογείται το 1915, χρονιά κατά την οποία δημοσιεύτηκε το ποίημα Ερωτικό τραγούδι του Τζ. Προύφροκ (The Love Song of J. Alfred Prufrock), στο περιοδικό του Σικάγο Poetry.
Ωστόσο, το πιο γνωστό του έργο θεωρείται η «Έρημη Χώρα» (1922). Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς γράφτηκε αλλά θεωρείται πιθανό πως σημαντικό μέρος του ποιήματος άρχισε να προετοιμάζεται το αργότερο στις αρχές του 1921. Οι πρώτες εκδοχές του ποιήματος διέφεραν σημαντικά από την τελική του μορφή και είχαν περίπου διπλάσια έκταση. Σημαντική συμβολή στον περιορισμό των αρχικών χειρογράφων του Έλιοτ είχε ο Έζρα Πάουντ, ο οποίος προέβη γενικά σε ριζοσπαστικές αλλαγές στο ποίημα, συμβάλλοντας καθοριστικά στη μορφή που τελικά δημοσιεύτηκε και αργότερα εκδόθηκε με συνοδευτικές σημειώσεις του Έλιοτ.

Η Έρημη Χώρα έχει πολλές ερμηνείες και είναι ουσιαστικά η περιγραφή μίας παρακμάζουσας κοινωνίας, αλληγορία ή αυτοβιογραφία. Ο Πάουντ χαρακτήρισε το έργο ως μία «δικαίωση του κινήματος του μοντέρνου πειράματος» ενώ ο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμ το θεώρησε πλήγμα κατά της «νέας τέχνης» που ξεπρόβαλε στην Αμερική.
«Ο παρών χρόνος και ο παρελθών χρόνος
είναι ίσως και οι δύο παρόντες στο μέλλοντα χρόνο
και ο μέλλλων χρόνος να περιέχεται στον παρελθόντα χρόνο.
Αν όλος ο χρόνος είναι αιωνίως παρών
όλος ο χρόνος δεν μπορεί να πληρωθεί.
Ο,τι θα μπορούσε να συμβεί είναι μια αφαίρεση
που παραμένει μια διαρκής δυνατότητα
μόνο σ' έναν κόσμο από εικασίες.
Ο,τι θα μπορούσε να συμβεί και ό,τι συνέβη
δείχνουν σ' ένα τέλος που είναι παντοτε παρόν»
Έτσι ξεκινάνε τα «Τέσσερα Κουαρτέτα», το σημαντικότερο έργο του όπως πίστευε ο ίδιος. Γραμμένα τα δύσκολα χρόνια του πολέμου, από το 1936 ως το 1942, τα τέσσερα μακροσκελή ποιήματα είναι ένα είδος διαλογισμού γύρω από την έννοια του χρόνου. Τα «Τέσσερα κουαρτέτα» με τον συμβολισμό τους και τη στοχαστική φιλοσοφική διάθεση, απευθύνονται διαχρονικά στους ανθρώπους κάθε εποχής όπως κάθε μεγάλη τέχνη που αντέχει στο χρόνο.
Το κίνημα του μοντερνισμού
Ο μοντερνισμός δεν είναι μόνο ποιητικό κίνημα, αλλά και κίνημα που αφορούσε και στην πεζογραφία. Ο Έλιοτ ήταν ένας από τους κύριους εκφραστές του κινήματος του μοντερνισμού μαζί με τον Πάουντ. Κύριο θέμα των μοντερνιστών ήταν η παρακμή του πολιτισμού και ο ισχυρισμός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να ολοκληρωθεί για να λυτρωθεί. Παράλληλα, ο μοντερνισμός μιλάει για την αστάθεια της ταυτότητας του ανθρώπινου υποκειμένου και τη διάσπαση της προσωπικότητας του. Στα έργα του Κάφκα και του Πιραντέλλο, το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση εσωτερικής σύγκρουσης, όπου το συνειδητό παλεύει ενάντια στις δυνάμεις του ασυνείδητου ή, άλλοτε η λογική του αντικρούεται από τον παραλογισμό του εξωτερικού κόσμου. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην Έρημη χώρα του Τ.Σ Έλιοτ, η ταυτότητα του ιστορικού υποκειμένου καταργείται και τη θέση της παίρνει μια σειρά χαρακτήρων που συναιρούνται σ’ ένα ρόλο.
Ένα από τα βασικά γνωρίσματα της μοντερνιστικής ποίησης είναι η διάθεση για πειραματισμό. Εδώ κυριαρχεί ο ελεύθερος στίχος, ενώ οι γραμματικοί και συντακτικοί κανόνες παραβιάζονται και τα σημεία στίξης καταργούνται. Δεν υπάρχουν πια διακοσμητικά στοιχεία και το ύφος που υιοθετείται κρίνεται από πολλούς ως «αντι-ποιητικό» και ασύμβατο με τις γνωστές και αποδεκτές ποιητικές τεχνικές και φόρμες.
Ο Έλιοτ βραβεύτηκε το 1948 με το Νόμπελ λογοτεχνίας. Η ανάγνωση και η εξερεύνηση του έργου του δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ωστόσο δεν μπορεί κανείς να πει ότι δεν αξίζει τον κόπο. Η δυσκολία των ποιημάτων του θα μπορούσαν να απωθήσουν το κοινό μετά την πρώτη ανάγνωση και κατηγορήθηκε αρκετές φορές γι΄ αυτό. Αυτό οφείλεται κυρίως στον τρόπο συνοχής των ποιημάτων, ο οποίος δεν βασίζεται σε λογική, αλλά περισσότερο σε ψυχολογική και συναισθηματική αλληλουχία των ιδεών και των εικόνων.
Σημαντική και ιδιαίτερη είναι επίσης και η επίδραση που άσκησε ο Έλιοτ στον Γιώργο Σεφέρη. «Είπανε εναντίον του πως αφήνει τον αναγνώστη μέσα στη στεγνή, στέρφα και άνυδρη Έρημη Χώρα, μόνο, χωρίς ελπίδα σωτηρίας. Αυτό θα ήταν αλήθεια αν ο Έλιοτ δεν είχε δημιουργήσει ποίηση. Και η ποίηση όσο απελπισμένη κι αν είναι, μας σώζει πάντα, με κάποιον τρόπο, από την ταραχή των παθών», γράφει ο Γιώργος Σεφέρης για τον Τ.Σ. Έλιοτ.
Απόσπασμα από το ποίημα «Οι Κούφιοι Άνθρωποι»
Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι/ είμαστε οι βαλσαμωμένοι άνθρωποι
σκύβοντας μαζί κεφαλοκαύκι άχυρο. Αλίμονο!
Οι στεγνές φωνές μας, όταν/ ψιθυρίζουμε μαζί
είναι ήσυχες και ανόητες/ σαν άνεμος σε ξερό χορτάρι
ή πόδια ποντικών σε σπασμένο γυαλί/
στο ξερό μας κελάρι.
Σχήμα χωρίς μορφή, σκιά χωρίς χρώμα
παραλυμένη δύναμη, χειρονομία χωρίς κίνηση.
Αυτοί που πέρασαν με ολόισια μάτια, στου θανάτου το άλλο Βασίλειο
μας θυμούνται-αν καθόλου-όχι ως χαμένες
βίαιες ψυχές, μα μονάχα ως κούφιους ανθρώπους
τους βαλσαμωμένους ανθρώπους….
III
«…αυτή είναι η νεκρή χώρα αυτή είναι του κάκτου η χώρα
εδώ τα πέτρινα είδωλα σηκώνονται, εδώ λαμβάνουν
την ικεσία ενός χεριού νεκρού ανθρώπου
κάτω από το σπίθισμα σβησμένου άστρου…
V
…Mεταξύ ιδέας και πραγματικότητας
μεταξύ κίνησης και δράσης πέφτει η Σκιά
Γιατί δικό σου είναι το βασίλειο
Μεταξύ αντίληψης και δημιουργίας
μεταξύ κίνησης και απάντησης/ πέφτει η Σκιά
Η ζωή είναι πολύ μακριά
Μεταξύ πόθου και σπασμού
μεταξύ δύναμης και ύπαρξης
μεταξύ ουσίας και πτώσης
πέφτει η Σκιά
Γιατί δικό σου είναι το βασίλειο
γιατί δική σου είναι η ζωή/ γιατί η ζωή είναι δική σου
δική σου αυτός είναι ο τρόπος
που ο κόσμος τελειώνει
όχι με ένα πάταγο αλλά με ένα λυγμό».
«Έρημη Χώρα»

Τρίτη 21 Δεκεμβρίου 2021

Τ.Σ. Έλιοτ,Τα Τέσσερα Κουαρτέτα-ερμηνεία

https://www.mixanitouxronou.com.cy/stiles/sinevi-simera/stin-archi-mou-ine-to-telos-mou-ke-sto-telos-mou-i-archi-mou-t-eliot-o-piitis-pou-pisteve-oti-to-nobel-itan-to-isitirio-gia-tin-kidia-tou-pantreftike-kryfa-apo-tous-gonis-tou-ke-dystychise/

Thomas Sterns Eliot: Τέσσερα κουαρτέτα - The Four Quartets «Burnt Norton» — «Οἱ λέξεις κινοῦνται, ἡ μουσική κινεῖται/μόνο στόν χρόνο·...»

Ξαναμεταφράζοντας τα "Τέσσερα κουαρτέτα"

Προσωπικά, τι σας συγκίνησε περισσότερο στα «Τέσσερα Κουαρτέτα»;

Ποια είναι η σημασία του Έλιοτ στη σύγχρονη ποίηση; Εξακολουθεί να είναι σημείο αναφοράς;

Ειδικά τα «Τέσσερα Κουαρτέτα», πέρα από τη μορφική τους ιδιαιτερότητα, τι έχουν να μας πουν σήμερα;

Ποιες ήταν οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε στη μετάφραση;

Θα λέγατε ότι υπάρχει κάποια ξεχωριστή σχέση Έλιοτ και Σεφέρη, η οποία και τον ώθησε να εγκύψει και ως μεταφραστής στο έργο του;

T. S. Eliot: Η μόνη σοφία που μπορούμε να ελπίζουμε πως θα αποκτήσουμε είναι η σοφία της ταπεινοφροσύνης

Σχόλια στο East Coker από τα "Τέσσερα Κουαρτέτα" του T.S. Eliot

Τ.Σ. Έλιοτ, κραυγή σε μια

«Έρημη Χώρα»

"Τέσσερα Κουαρτέτα" του Τόμας Στερν Έλιοτ (το ποίημα για την Παναγία)