ΙΛΙΑΔΑ ,ΡΑΨΩΔΙΑ Α,ΣΤΙΧ.54-306

4-306, Συνέλευση Αχαιών- σύγκρουση Αχιλλέα- Αγαμέμνονα

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B108/208/1443,4844/

ραψωδία Α 54-306 Συνέλευση των Αχαιών Η σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα

	Αποκάλυψη της αιτίας του κακού:  ο ρόλος  του Αχιλλέα Φιλονικία Αχιλλέα και Αγαμέμνονα Άχιλλέως μῆνις
	Εικόνα 6.  Ο Αχιλλεύς. Ερυθρόμορφος αμφορέας, 450 περίπου π.Χ. Ρώμη, Μουσείο Βατικανού (αντίγραφο).

Ο Αχιλλέας συγκαλεί συνέλευση του στρατού.

Τα θεία βέλη στον στρατόν πετούσαν εννιά μέρες, και την δεκάτην τον λαόν συγκάλεσε ο Πηλείδης, ως η θεά τον διδάξεν η Ήρα η λευκοχέρα, που εθλίβονταν τους Δαναούς να βλέπει πως πεθαίναν. Και αφού συνάχθηκε ο λαός εις ένα μέρος όλος, ο γοργοπόδης Αχιλλεύς σηκώθη και τους είπε· «Ατρείδη, να γυρίσουμε, θαρρώ, θ' αναγκασθούμε στα γονικά μας άπρακτοι, αν δεν πεθάνουμ' όλοι, αφού μας φθέρνει λοιμική και πόλεμος αντάμα. Λοιπόν ας ερωτήσομεν ή μάντιν ή ιερέα ή ονειροκρίτην—έρχεται και τ' όνειρο απ' τον Δία — να ειπεί γιατί εχόλωσε τόσο σ' εμάς ο Φοίβος· μη κάποιο τάμα του έλειψε, μη του 'λειψ' εκατόμβη· ίσως, αν του καούν αρνιά και ερίφια διαλεμένα, θελήσει το θανατικό να διώξει από κοντά μας». Αυτά είπε κι εκάθισε· και τότε ο Θεστορίδης ο Κάλχας εσηκώθηκεν, ορνεοσκόπος πρώτος που εγνώριζ' όλα μέλλοντα, παρόντα, περασμένα και οδήγησε στην Ίλιον των Αχαιών τα πλοία μ' αυτό το πνεύμα μαντικό που του 'χε δώσει ο Φοίβος.

55 60 65 70

Ο μάντης διστάζει	Σ' αυτούς καλοπροαίρετα τότε ομιλούσ' εκείνος: «Με προσκαλείς, διίφιλε Πηλείδη, να εξηγήσω, πώς εγεννήθηκε ο θυμός του μακροβόλου Φοίβου· θέλει το ειπώ· μόνον εσύ στοχάσου και όμοσέ μου να με βοηθήσεις πρόθυμα με λόγον και με χέρι, ότι θ' ανάψω την χολήν ανδρός που των Αργειών δεσπόζει και ολ' οι Αχαιοί του είναι υποταγμένοι· όταν θυμώσει στον μικρόν, νικά ο βασιλέας· ότι αν χωνεύσει την χολήν σ' εκείνην την ημέραν, όμως το πάθος άσπονδο στα στήθη μέσα τρέφει να ξεθυμάνει στο εξής· και σκέψου αν θα με σώσεις».	75 80
Οι διαβεβαιώσειςτου Αχιλλέα	Και ο γοργοπόδης προς αυτόν Πηλείδης αποκρίθη: «Άφοβα λέγε τον χρησμόν όποιον ηξεύρει ο νους σου· ότι, μα τον Απόλλωνα, που τες ευχές ακούει, Κάλχα, και συ των Δαναών προσφέρεις τους χρησμούς του, όσο εγώ ζω κι εδώ στην γην βλέπω το φως του ηλίου, βαρύ κανείς επάνω σου το χέρι δεν θα βάλει των Δαναών όλων κανείς, και μήτε ο Αγαμέμνων που σήμερα των Αχαιών καυχάται ότ' είναι ο πρώτος».	85 90
Η αιτία του κακού	Και ο μάντις ο ακατάκριτος επήρε θάρρος κι είπε: «Τάμα ποσώς δεν του 'λειψε, μήτ' εκατόμβη, αλλ' είναι ο ιερέας αφορμή, που αψήφησ' ο Ατρείδης· την κόρη δεν απόλυσε, τα λύτρα δεν εδέχθη, ιδού γιατί μας έθλιψε και θα μας θλίψει ο Φοίβος. Ουδ' απ' τους Δαναούς ποτέ την λοιμική θα διώξει πριν δοθεί οπίσω του πατρός η λαμπρομάτα κόρη άλυτρη, ανεξαγόραστη και αγίαν εκατόμβην στον Χρύσην αποστείλομεν· τότ' ίσως ίλεως γίνει».	95 100

Αντίδραση του Αγαμέμνονα

Αυτά είπε κι εκάθισε· σηκώθη ευθύς ο ήρως πολλών κυρίαρχος λαών, ο Ατρείδης Αγαμέμνων φαρμακωμένος· και η χολή τα μαύρα σωθικά του πλημμύριζ' όλα, και άστραφταν τα μάτια του ωσάν φλόγες. Με βλέμμα κακοσήμαντο στον Κάλχαντα είπε πρώτα: «Μάντι κακών, όχι, ποτέ πρόσχαρό τι δεν μου 'πες, και ο νους σου πάντοτε αγαπά κακά να προμαντεύει· λόγον δεν είπες συ ποτέ καλόν ούτ' έχεις πράξει. Και τώρα εδώ στους Δαναούς χρησμολογείς και λέγεις, οπώς για τούτο συμφορές τους δίδει ο μακροβόλος, ότι την πλούσια ξαγορά της θυγατρός του Χρύση δεν δέχθηκα· ναι, θέλω εγώ καλύτερα την κόρη σπίτι μου, αφού την προτιμώ της νυμφευτής μου ακόμα της Κλυταιμνήστρας και ποσώς κατώτερη δεν είναι στην κλάση, στο ανάστημα, στη γνώμη και στα έργα. Και όμως αν συμφέρει αυτό, θε να την αποδώσω· το καλό θέλω του λαού, ποτέ τον όλεθρό του· αλλά δώρο ετοιμάσετε σ' εμένα ευθύς, τι μόνος εγώ δεν πρέπει αδώρητος να μείνω των Αργείων και όλοι το βλέπετε ότι αλλού το δώρο μου πηγαίνει».

105 110 115 120

Σύγκρουση Αχιλλέακαι Αγαμέμνονα

Του αντείπεν ο φτερόποδος ισόθεος Πηλείδης: «Ένδοξε Ατρείδη, περισσά φιλόπλουτε, τι λέγεις; Οι μεγαλόψυχοι Αχαιοί πώς θα σου δώσουν δώρον; Μη κάπου λάφυρα κοινά γνωρίζομε αφημένα; Ὀσ' απ' τες χώρες, πήραμε, εμοιρασθήκαν όλα και να τα ξανακάμομε σωρό δεν είναι πρέπον· αλλά συ τώρα στον θεόν απόλυσε την κόρη, και τετραπλά θ' ανταμειφθείς, αν ποτέ δώσει ο Δίας οι Αχαιοί να πάρομε την πυργωμένην Τροίαν». Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων: «Αν και γενναίος, μη ζητείς με απάτην να με πάρεις, θείε Πηλείδη, κι εύκολα δεν θα με καταπείσεις, να έχεις συ το δώρο σου και εγώ να το στερούμαι· θέλεις και με παρακινείς την κόρη ν' αποδώσω· αλλ' αν δώρον ισότιμο της αρεσιάς μου λάβω απ' τους γενναίους Αχαιούς, αρκεί, και αν δεν μου δώσουν, θα έλθω με το χέρι μου να πάρω ή το δικό σου το δώρον ή του Αίαντος ή κείνο του Οδυσσέως· κι εις όποιον έλθω, την χολήν, θαρρώ, θα του κινήσω· αλλ' όλ' αυτά μετέπειτα μαζί θα τα σκεφθούμε. Τώρα στην θείαν θάλασσαν μαύρο ας συρθεί καράβι με κουπηλάτες διαλεκτούς, και ας θέσομ' εκατόμβην μέσα και ας ανεβάσομε την κόρην Χρυσηίδα, και αρχηγός του να είν' εκεί των βουληφόρων ένας, ο Αίας, ο Ιδομενεύς ή ο θείος Οδυσσέας, ή συ Πηλείδη, των ανδρών ω τρομερέ και μόνε, με τες ευχές σου τον θεόν να μας εξιλεώσεις». Άγρια τον εκοίταξε και απάντησε ο Πηλείδης: «Ωιμένα πανουργότατε, μ' αναίδειαν ενδυμένε, και ποιος από τους Αχαιούς θα δράμει, αν τον ζητήσεις, είτε εις ταξίδι πρόθυμος, είτε εις πολέμου αγώνα; Εγώ δεν ήλθα εξ αφορμής των λογχοφόρων Τρώων να πολεμήσ', ότι ποσώς εκείνοι δεν μου πταίουν· τα βόδια μήτε τ' άλογα δεν βγήκαν να μου πάρουν μήτε στην μεγαλόσβολην, την ανδροθρέπτραν Φθίαν ποτέ μου εβλάψαν τους καρπούς, ότ' είναι ανάμεσόν μας όρη κατάσκια πολλά και πέλαγ' αγριωμένα· αλλά για τον Μενέλαο και, αναίσχυντε, για σένα ήλθομεν όλοι εκδίκησιν να πάρομε των Τρώων, και συ, ω σκυλοπρόσωπε, λησμονημένα τα 'χεις. Και τώρ' αυτό το δώρο μου να πάρεις φοβερίζεις που 'ναι αμοιβή των κόπων μου κι οι Αχαιοί μου εδώσαν· κι ίσια με σε δεν έχω εγώ δώρο καλό ποτέ μου, όταν καλά τειχόκαστρα πατούμε της Τρωάδος· αλλά το βάρος του σφοδρού πολέμου πρώτος έχω εγώ και αν τύχει μοιρασμός, τρανό συ παίρνεις δώρο, κι εγώ με δώρο μικροστό και αγαπητό γυρίζω στες πρύμνες από τον σκληρόν αγώνα του πολέμου· στην Φθίαν τώρ' αναχωρώ· καλύτερα να γύρω στον τόπον μου με τα κυρτά καράβια, και δεν θέλω εδώ να μείνω ατίμητος τα πλούτη να σου αυξήσω». Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων: «Φύγε, αν το θέλεις, φύγ' ευθύς· και χάριν μου να μένεις, εγώ δεν σε παρακαλώ· κοντά μου υπάρχουν και άλλοι να με δοξάσουν, κι έξοχα ο πάνσοφος Κρονίδης· και απ' τους διοθρέπτους βασιλείς συ είσαι ο μισητός μου· ότι την έριδα διψάς, τες μάχες, τους πολέμους· και αν είσαι τόσο δυνατός, είναι θεού το δώρον· σπίτι σου με τα πλοία σου και τους συντρόφους σου άμε, των Μυρμιδόνων δέσποζε· κι εγώ δε σε λογιάζω και στην χολήν σου αδιαφορώ· κι ιδού τι σου κηρύττω: Καθώς εμένα μου αφαιρεί την Χρυσηίδα ο Φοίβος —κι εκείνην με συντρόφους μου και με δικά μου πλοία θα στείλω — και το δώρον σου την κόρην του Βρισέως, εις την σκηνήν σου θα 'λθω, εγώ να πάρω, για να μάθεις, πόσο σου είμαι ανώτερος εγώ και να τρομάζει και άλλος μ' εμέ να συγκριθεί και όμοιος να γίνει εμπρός μου».

125 130 135 140 145 150 155 160 165 170 175 180 185

Επέμβαση της Αθηνάς την κρίσιμη στιγμή

Τα λόγια τούτα επλήγωσαν τα σπλάχνα του Αχιλλέως κι έστρεψε δύο στοχασμούς μες στα δασιά του στήθη· ή θε να σύρει απ' το πλευρό το ακονισμένο ξίφος και αφού σκορπίσει όλους εκεί, να σφάξει τον Ατρείδην, ή να σιγάσει την οργήν κρατώντας την ψυχήν του· κι αυτά ως διαλογίζονταν στον νουν και από την θήκην το μέγα ξίφος έσερνε, κατέβηκε ουρανόθεν η Αθηνά, την έστελνεν η Ήρα η λευκοχέρα, οπού αγαπούσε ολόψυχα παρόμοια και τους δύο· του εστήθη οπίσω κι έπιασε τα ολόξανθα μαλλιά του, σ' εκείνον μόνον φανερή και αθώρητη στους άλλους. Ξιπάσθη αυτός, εστράφηκε κι εγνώρισεν αμέσως την Αθηνά που φοβερήν στα μάτια λάμψιν είχε· και ομίλησε προς την θεάν με λόγια φτερωμένα: «Τ' ήλθες και συ, ω του Διός του αιγιδοφόρου κόρη; Του Ατρείδη Αγαμέμνονος να ιδείς την αδικίαν; Αλλά σου λέγω καθαρά και πίστευσε· με τούτες τες έπαρσές του γρήγορα θα χάσει την ζωήν του». Και η γλαυκόφθαλμη θεά σ' εκείνον απεκρίθη: «Κατέβηκ' απ' τον ουρανόν να παύσω την οργήν σου, εάν μ' ακούσεις· μ' έστειλεν η Ήρα η λευκοχέρα, που ολόψυχα σας αγαπά παρόμοια και τους δύο· έλα, την μάχην άφησε, το ξίφος σου μη σύρεις, μόνον με λόγια τ' όνειδος που αυτός θα πάθει ειπέ του. Ότι να γίνει θέλ' ιδείς αυτό που σου προλέγω· τρίδιπλα δώρ' ατίμητα θα λάβεις μιαν ημέρα γι' αυτήν την ύβριν ·τώρα συ κρατήσου και άκουσέ μας». Κι ο φτεροπόδης προς αυτήν Πηλείδης αποκρίθη: «Πρέπει, ω θεά, των δύο σας να σεβασθώ τον λόγον, αν κι είν' η οργή μου φοβερή· και όμως αυτό συμφέρει, όπου υπακούει στους θεούς κι αυτοί τον εισακούουν». Είπε και από την αργυρήν λαβήν με το βαρύ του χέρι στην θήκην άμπωσε πάλι το μέγα ξίφος  πειθόμενος στην Αθηνά· κι εκείνη πάλι ανέβη στον Όλυμπον μες στους θεούς, στα δώματα του Δία. Με βαρείς λόγους έπειτα και πάλιν ο Πηλείδης προς τον Ατρείδη εστράφηκεν, ουδ' έπαυε η χολή του: «Ω μέθυσε, σκυλόματε, και με καρδιάν ελάφου! μήτε ποτέ με τον λαόν ν' αρματωθείς για μάχην, μήτε εις καρτέρι να οδηγείς τους πρώτους πολεμάρχους ετόλμησες· σου φαίνονται τρόμος θανάτου εκείνα· καλύτερα στο στράτευμα των Αχαιών σ' αρέσει όποιος σ' εσένα αντιλογά, να του αφαιρείς τα δώρα· τωόντι αχρείους κυβερνάς, λαοφάγε βασιλέα! αλλιώς αυτό το αδίκημα θα ήταν το ύστερό σου· αλλ' έναν λόγον θα σου ειπώ, και ομόνω μέγαν όρκον· ναι, μα το σκήπτρο τούτ' οπού κλαδί δεν βγάζ' ή φύλλα, καθώς αφήκε τον κορμόν στα όρη εκεί που εκόπη, και δεν θ' αναχλωράνει, αφού τα φύλλα και το φλούδι γύρω του ελέπισε ο χαλκός, και το φορούν στο χέρι οι δικαιοκρίτες Αχαιοί τους νόμους να φυλάγουν, όπως τους έδωκεν ο Ζευς, και θα 'ναι μέγας όρκος· θ' αποζητήσουν οι Αχαιοί μια μέρα τον Πηλείδη όλοι και συ περίλυπος την δύναμιν δεν θα 'χεις να τους βοηθείς, όταν πολλούς θα στρώσει χάμω η λόγχη του ανθρωποφόνου Έκτορος και σε θα τρώγει ο πόνος, που αψήφησες των Αχαιών τον πρώτον πολεμάρχον».

190 195 200 205 210 215 220 225 230 235 240 245

Μεσολάβηση του Νέστορα

Είπε και χάμω επέταξε το χρυσοκαρφωμένο σκήπτρο και πάλι εκάθισε· και από το άλλο μέρος του Ατρείδη έβραζε η χολή· τότ' εσηκώθη ο Νέστωρ, ο γλυκολόγος, λιγυρός ομιλητής της Πύλου που ωσάν το μέλι η λαλιά του εκύλ' από τα χείλη· δυο γενεές είχαν σβησθεί των πρόσκαιρων ανθρώπων, στην Πύλον, συνομήλικοι και συνανάστροφοί του, τώρα εις την τρίτην γενεάν βασίλευεν ο γέρος· αυτός τότε καλόγνωμα σ' εκείνους ομιλούσε: «Ωιμέ! στην γην των Αχαιών μεγάλη θλίψις ήλθε! πόσην θα είχε ο Πρίαμος χαρά και τα παιδιά του και πόσον όλος ο λαός θα ευφραίνονταν της Τροίας, που μάχεσθε αν εμάθαιναν οι δύο σεις που είσθε οι κορυφές των Δαναών στην γνώση και στα όπλα. Και ακούσετέ με, ότ' είσθε σεις κι οι δύο νεώτεροί μου, ότι με άνδρες έσμιξα πολύ καλύτερούς σας, σ' άλλους καιρούς και αυτοί ποσώς δεν μ' εκαταφρονούσαν.

250 255 260

Εικόνα 7. Η Βρισηίδα, το γέρας του Αχιλλέα. Ερυθρόμορφος αμφορέας, περίπου 510 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο (αντίγραφο).

Άνδρες δεν είδα ή θα ιδώ ποτέ μου ωσάν εκείνους, Πειρίθοον και Δρύαντα, καλόν λαών ποιμένα, Καινέα και Εξάδιον, Πολύφημον τον θείον και ακόμα τον ισόθεον Θησέα τον Αιγείδην, ωσάν αυτούς ανίκητοι θνητοί δεν γεννηθήκαν, σφόδρ' ανδρειωμένοι εμάχονταν με σφόδρ' ανδρειωμέ νους, μ' άγρια θεριά βουνίσια, και, ω θαύμα, τ' αφανίσαν· και εγώ με κείνους έσμιγα φερμένος απ' την Πύλον μέσ' από μέρη μακρινά, και αυτοί με προσκαλέσαν κι έκαμνα εγώ το μέρος μου στες μάχες, πλην κανένας απ' όσους τώρα τρέφ' η γη μ' αυτούς δεν θα μετριόνταν· και όμως εκείνοι πρόθυμοι στες συμβουλές μου εκλίναν· αλλά και σεις ακούτε με για το καλύτερό σας· μήτε συ, μεγαλόψυχε, την κόρην του αφαιρέσεις που του εδωρήσαν οι Αχαιοί, και μήτε συ, Πηλείδη, θελήσεις ν' αντιμάχεσαι στον μέγαν βασιλέα, διότι κάτι ανώτερα τιμάται ο σκηπτροφόρος εκείνος οπού ευδόκησε να τον δοξάσει ο Δίας· δυνατός είσαι και θεά σ' εγέννησε μητέρα, αλλ' είναι αυτός ανώτερος για τους πολλούς που ορίζει· και συ να σβήσεις τον θυμόν, Ατρείδη, σ' εξορκίζω· μη του Πηλείδη οργίζεσαι, που ασάλευτ' είναι σ' όλους τους Αχαιούς προφυλακή του φθαρτικού πολέμου». Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων: «Όλα τα είπες, γέροντα, καλά και μετρημένα· αλλ' αυτός θέλει ανώτερος να είναι και όλων πρώτος να 'χει όλους αποκάτω του, να βασιλεύει σ' όλους, όλους να ορίζει· αυτό κανείς δεν θα δεχθεί, πιστεύω· κι εάν οι αθάνατοι θεοί πολεμιστήν τον κάμαν με τούτο και τον έβαλαν ονειδισμούς να λέγει;» Εκεί τον λόγον του 'κοψεν ο ισόθεος Πηλείδης: «Αληθινά δειλόψυχον θα μ' έλεγαν και αχρείον, αν σ' ό,τ' ειπείς θα έστεργα την κεφαλήν να κλίνω· αυτά στους άλλους πρόσταζε, και διαταγές εμένα μη δίδεις, ότι στο εξής ποτέ δεν θα σ' ακούσω· κι έν' άλλο ακόμα θα σου ειπώ, και ας το φυλάξει ο νους σου· με σε ή μ' άλλους πόλεμον να στήσω για την κόρην δεν θέλω, σεις την δώσατε, σεις μου την αφαιρείτε· αλλ' από τ' άλλα όσα 'χω εγώ σιμά στο μαύρο πλοίον τίποτε δεν θα δυνηθείς να πάρεις άβουλά μου. Και αν αγαπάς, δοκίμασε, για να ιδούν και τούτοι· ευθύς το μαύρο αίμα σου στην λόγχην μου θα τρέξει». Και αφού ελογομάχησαν, εκείνοι εσηκωθήκαν και διάλυσαν την σύνοδον στων Αχαιών τα πλοία.

265 270 275 280 285 290 295 300 305

στ. 54 εννιά: τυπικός αριθμός που σημαίνει μεγάλη ποσότητα. Εδώ δηλώνει μεγάλη  χρονική διάρκεια (= μέρες και μέρες). Οι τυπικοί ομηρικοί αριθμοί είναι συνήθως πολλαπλάσια του 3, π.χ. δώδεκα ημέρες διαρκεί το ταξίδι των θεών στη χώρα των Αιθιόπων,  εννιά ημέρες κουβαλούν ξύλα για την πυρά του 'Εκτορα (Ω 785) κτλ. στ. 56 η Ήρα η λευκοχέρα: η Ήρα και η Αθηνά, εξαιτίας της προσβολής που τους έκανε ο  Πάρης με την κρίση του δίνοντας «το μήλον της έριδος» στην Αφροδίτη, θα βρίσκονται σε  όλη τη διάρκεια του πολέμου στο πλευρό των Ελλήνων. Το επίθετο λευκοχέρα χρησιμοποιεί ται για να τονίσει την ομορφιά μιας θεάς ή μιας θνητής.     στ. 59 γοργοπόδης: παραδοσιακό κοσμητικό επίθετο του Αχιλλέα (πρβ. στ. 122 φτερό ποδος = πολύ γρήγορος στα πόδια, σαν να είχε φτερά και να πετούσε). στ. 63-64 μάντης, ιερέας, ονειροκρίτης: οι μάντεις ερμήνευαν γενικά τα σημάδια των  θεών· οι ιερείς ήταν υπεύθυνοι για τις τελετουργίες προς τους θεούς, αλλά και προφή τευαν μέσω των θυσιών, ενώ οι ονειροκρίτες προφήτευαν με βάση τα όνειρα, τα οποία επί σης έστελναν οι θεοί. Η αναφορά σε όλους αυτούς συγχρόνως δηλώνει με έμφαση την κρισι μότητα της κατάστασης, ώστε να απαιτείται με κάθε μέσο να αποκαλυφθεί η αιτία του κακού. στ. 66 εκατόμβη: θυσία εκατό βοδιών, δηλαδή πλούσια θυσία, στην οποία τα ζώα που σφαγιάζονται μπορεί να μην είναι βόδια, αλλά αρνιά και γίδια, όπως εδώ, και ίσως λιγότερα από εκατό (π.χ. Ζ  93 και 115). στ. 70-73 Ο Κάλχας ήταν οιωνοσκόπος (ή ορνεοσκόπος), εξηγούσε δηλαδή το πέταγμα των  πουλιών, αλλά και μάντης με την ευρύτερη έννοια· τη μαντική του ικανότητα την ό φειλε στον Απόλλωνα. Αυτός είχε προφητέψει στην Αυλίδα την ανάγκη θυσίας της Ιφιγέ νειας, γεγονός που υπαινίσσεται ο ποιητής στους στ. 72 και 107. στ. 75 διίφιλε: επίθετο ανάλογο με το θείος (στ. 7)· αποδίδεται σε πολλούς ήρωες και δηλώ νει αυτόν που είναι αγαπητός στο Δία. στ. 78-79 όμοσέ μου... με λόγον και με χέρι: ορκίσου ότι θα με υπερασπιστείς με κά θε μέσο. Ο Κάλχας αποσκοπεί να εξασφαλίσει την προστασία του Αχιλλέα με λόγια και πρά ξεις. στ. 79 ανάβω την χολήν: εξοργίζω κάποιον, ενώ χωνεύω την χολήν (στ. 82): καταπίνω  την οργή μου, συγκρατώ το θυμό μου (πρβ. στ. 381 με χολήν = με θυμό, θυμωμένος, χολω μένος). στ. 93 ακατάκριτος: τέλειος, φημισμένος. στ. 99 λαμπρομάτα: το επίθετο αποδίδει τη λάμψη των ματιών της όμορφης κόρης. στ. 100 άλυτρη, ανεξαγόραστη: η Χρυσηίδα θα δοθεί στον πατέρα της χωρίς λύτρα. στ.  101 γίνομαι ίλεως: εξιλεώνομαι, εξευμενίζομαι. στ. 107 ποτέ πρόσχαρο τι δεν μου 'πες: ο Αγαμέμνονας αποδέχεται απρόθυμα την  εξήγηση του Κάλχαντα, γιατί και παλαιότερα οι προφητείες του μάντη ήταν δυσάρεστες γι' αυτόν (βλ. σχόλ. στ. 70-73). στ. 122 ισόθεος: όμοιος με θεό. Το επίθετο προέρχεται από τη μυκηναϊκή ηρωολατρία· οι  ήρωες θεωρούνταν όντα ανάμεσα στους ανθρώπους και τους θεούς. στ. 126 Σ' ένα μακροχρόνιο πόλεμο, όπως ο Τρωικός, η εξασφάλιση των ειδών διατροφής  γινόταν με ληστρικές εκστρατείες στις γύρω περιοχές. Από αυτές ο στρατός αποκόμιζε  παντός  είδους λάφυρα και αιχμαλώτους. Τις γυναίκες τις χρησιμοποιούσαν ως δούλες, ενώ τους άντρες συνήθως τους σκότωναν, επειδή η πώλησή τους ήταν δύσκολη όσο δεσμεύο νταν από την πολιορκία και δύσκολα μετακινούνταν. στ. 142 θεία θάλασσα: όλα τα στοιχεία της φύσης (ποτάμια, γη, αιθέρας) χαρακτηρίζο νται από τον Όμηρο θεία, γιατί είναι ανώτερα απο τη φύση του ανθρώπου.                μαύρο: παραδοσιακό, σταθερό επίθετο των πλοίων, που αποδίδει το χρώμα  τους, επειδή τα έβαφαν πιθανόν με πίσσα (πρβ. επίσης σχόλ. στ.12). στ. 145 οι βουληφόροι: αυτοί που έπαιρναν μέρος στη συνέλευση των αρίστων και εξέ φραζαν την άποψή τους, δηλαδή οι αρχηγοί των αγημάτων. στ. 146 Αίας: ο Τελαμώνιος, ο οποίος οδηγούσε δώδεκα πλοία απο τη Σαλαμία (Β 557).  Ο Ιδομενέας ήταν αρχηγός των Κρητών και οδηγούσε μαζί με τον Μηριόνη ογδόντα πλοί α (Β645-652). Ο Οδυσσέας ήταν αρχηγός δώδεκα πλοίων με άντρες απο την Κεφαλλονιά, την Ιθάκη, τη Ζάκυνθο και τα μέρη της απέναντι στεριάς (Β 631-635). στ. 156 Φθία: μαζί με την Ελλάδα, που στο ιλιαδικό έπος είναι μια περιοχή στη Θεσσαλία, αποτελούν το βασικό τμήμα της επικράτειας του Πηλέα, του πατέρα του Αχιλλέα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται μεγα λόσβολη (=με γόνομο έδαφος) και ανδροθρέπτρα (=που τρέφει τους άντρες), δηλαδή εύφορη . στ. 159-160 Ο Αχιλλέας υποστηρίζει οτι δε συμμετέχει στην εκστρατεία για προσωπικούς  λόγους. Όλοι εξάλλου, έχουν έρθει να βοηθήσουν τον Μενέλαο να εκδικηθεί τους Τρώες  για την αρπαγή της Ελένης. Από άλλες πηγές (Ησίοδος, Κατάλογος, Ηοίαι) μαθαίνουμε ότι ό λοι οι ήρωες, όταν ήταν μνηστήρες της Ελένης, πριν από το γάμο της με τον Μενέλαο, είχαν  ορκιστεί να συμπαρασταθούν όλοι μαζί στο μέλλοντα γαμπρό αν κάποιος άρπαζε τη νύφη  με βία. Ο Αχιλλέας όμως δεν ήταν δεμένος ούτε με αυτό τον όρκο, γιατί δεν υπήρξε μνη στήρας της Ελένης, αφού τότε ήταν πολύ μικρός και εκπαιδευόταν στο Πήλιο από τον Κένταυ ρο Χείρωνα. στ. 161 σκυλοπρόσωπος: αναιδής, θρασύς. Συχνά στους ανατολικούς λαούς ο σκύλος συμ βόλιζε την αναίδεια. Πρβ. στ.150 και 226. στ. 165 καλά τειχόκαστρα: μικρές πόλεις στην περιοχή της Τρωάδας, που ήταν οχυρωμέ νες με τείχη. Βλ. σχολ. στ. 126. στ. 169 στες πρύμνες: εκεί που είναι δεμένα τα πλοία, στον καταυλισμό των Μυρμιδόνων. στ. 185 την κόρην του Βρισέως: τη Βρισηίδα, την οποία πήρε αιχμάλωτη ο Αχιλλέας, όταν κυρίευσε την πατρίδα της τη Λυρνησσό, μια μικρή πόλη της Τρωάδας. Την ιστορία της τη διηγείται η ίδια, όταν θρηνεί το νεκρό Πάτροκλο (Τ 286-299). στ. 190 έστρεψε δύο στοχασμούς: ο Αχιλλέας είναι για μια στιγμή διχασμένος· ταλαντεύ εται ανάμεσα σε δυο σκέψεις: να τραβήξει το ξίφος του ή όχι ; στ. 195 ουρανόθεν: οι θεοί άλλοτε εμφανίζονται από τον Όλυμπο, όπου βρίσκεται και η  κατοικία τους, και άλλοτε από τον ουρανό. Άλλωστε, οι πιο ψηλές κορφές του Ολύμπου χά νονται μέσα στα σύννεφα, σαν να αγγίζουν τον ουρανό. στ. 200 ξιπάσθη αυτός: βρέθηκε σε αμηχανία, τα 'χασε, ξαφνιάστηκε. στ. 202 φτερωμένα λόγια: τα λόγια χαρακτηρίζονται φτερωμένα (πρβ. ἔπεα πτε ρόεντα), επειδή διασχίζουν γρήγορα τον αέρα σαν πουλιά και κατευθύνονται από τον ομιλητή  στον ακροατή. στ. 203 αιγιδοφόρος: σταθερό επίθετο του Δία, επειδή κρατούσε («ἔφερε») την αιγίδα, δηλαδή την ασπίδα του, που ήταν φτιαγμένη από δέρμα αίγας (= γίδας, κατσίκας) και φιλο τεχνημένη από τον Ήφαιστο. Όταν ο Δίας την έσειε, προκαλούσε πανικό (αστραπές και βρο ντές: καταιγίδα). στ. 207 γλαυκόφθαλμη (γλαυκῶπις στο πρωτότυπο): μια πρώτη ερμηνεία είναι «αυ τή που έχει μάτια γλαύκας» ( = κουκουβάγιας), το πτηνό-σύμβολο της θεάς της σοφίας,  κατάλοιπο ίσως ενός παλαιότερου ζωομορφισμού (πρβ. βοῶπις η Ήρα). Μια δεύτερη ση μασία είναι «η θεά με τα γαλανά (γλαυκά) μάτια». Και στις δυο περιπτώσεις πάντως, αυτό  που  θέλει να δηλώσει ο ποιητής είναι ότι τα φοβερά μάτια της θεάς άστραφταν, καθώς βρσκό ταν  σε υπερένταση. στ. 214-215 δώρ’ ατίμητα… την ύβριν: συγκράτησε το θυμό σου σήμερα και δε  θα αργήσει η μέρα που θα λάβεις ανεκτίμητα, πολύτιμα δώρα για την τωρινή προσβολή. στ. 220-221 άμπωσε πάλι το μέγα ξίφος: έσπρωξε πάλι το ξίφος στη θήκη του. στ. 226 σκυλόματε, και με καρδιάν ελάφου: αναιδή (βλ. σχόλ. στ. 161) και δειλέ. στ. 232 αχρείους κυβερνάς: το νόημα της φράσης ολοκληρώνεται στον επόμενο στίχο: αν δεν ήταν αχρείοι αυτοί που κυβερνάς, θα ξεσηκώνονταν εναντίον σου, ώστε η  τωρινή αδικία που διαπράττεις να ήταν η τελευταία πράξη σου.                 λαοφάγος (στο πρωτότυπο δημοβόρος): αυτός που ιδιοποιείται τα αγαθά που ανήκουν σε όλο το στράτευμα (λαός = στρατός). στ. 234 ομόνω (< ὄμνυμι): ορκίζομαι (βλ. σχόλ.στ.78-79). στ. 238 ελέπισε ο χαλκός: το χάλκινο μαχαίρι ή γενικά κάποιο κοπτικό εργαλείο τού αφαί ρεσε το φλοιό. Τα έπη περιγράφουν την Εποχή του Χαλκού, δηλαδή την περίοδο πριν από  την Εποχή του Σιδήρου (περίπου 1100 π.Χ.), όταν τα εργαλεία κατασκευάζονταν από ορεί χαλκο. στ. 238-239 το φορούν… οι δικαιοκρίτες: το κρατούν όσοι ασκούν δικαστική εξουσία, όπως οι βασιλιάδες (πρβ. σχόλ. στ. 14 και εικόνα 8). στ. 244 του ανθρωποφόνου Έκτορος: ο Έκτορας, γιος του Πρίαμου και της Εκάβης, εί ναι ο αρχηγός των Τρώων και ο πιο ισχυρός πολέμαρχός τους, γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ανθρω ποφόνος ή ανδροφόνος. στ. 246 χρυσοκαρφωμένο: στολισμένο με χρυσά καρφιά. στ. 248-249 ο Νέστωρ... λιγυρός ομιλητής: ο Νέστορας, βασιλιάς της Πύλου, ήταν ο γηραιότερος ήρωας της τρωικής εκστρατείας. Τώρα είναι η τρίτη γενιά στην οποία βασι λεύει (στ. 251-253), και αν υπολογί σουμε κάθε γενιά από 30 χρόνια, πρέπει να βρισκόταν ήδη στην ηλικία των 70-75 χρό νων. Επειδή οι λόγοι του ήταν πάντα συμβιβαστικοί και χαρακτηρίζονταν από σοφία, του αποδίδεται από τον ποιητή η ιδιότητα του γλυκολόγου και του λιγυρού, δηλαδή αυτού που είχε καθαρή και διαπεραστική φωνή,  όπως κάθε ικανός ρήτορας. στ. 259 Ο ιδανικός τύπος του ομηρικού ήρωα συνδύαζε ικανότητες στη γνώση και στη μάχη (πρβ. «ώστε να γίνεις έξοχος στον λόγον και στην πράξιν», Ι 443). στ. 263 κ.εξ. Ο Νέστορας συνηθίζει να χρησιμοποιεί παραδείγματα ως μέσα πειθούς. Εδώ αναφέρεται στην Κενταυρομαχία, τη μυθική σύγκρουση μεταξύ των Κενταύρων (μυθικού  ιππικού λαού του Πηλίου που τους φαντάζονταν από τη μέση και πάνω ανθρώπους και από τη μέση και κάτω άλογα) και Λαπιθών (ρωμαλέου λαού της Θεσσαλίας με βασιλιά  τον Πειρίθοο). Όταν ο Πειρίθοος γιόρταζε τους γάμους του με την Ιπποδάμεια, κάλεσε  στη γιορτή και τους Κενταύρους, οι οποίοι όμως μεθυσμένοι όρμησαν να ατιμάσουν τις  γυναί κες των Λαπιθών. Έτσι ξέσπασε η Κενταυρομαχία, στην οποία νίκησαν τελικά οι Λαπίθες (στ. 269). στ. 272 έκαμνα εγώ το μέρος μου στες μάχες: ο Νέστορας πολεμούσε μόνος του,  ίσως χωρίς άρμα και ηνίοχο να τον βοηθήσει, όπως αναφέρει επίσης στο στ.Λ 720. στ. 273 Συχνά στον Όμηρο οι άνθρωποι παλαιότερων εποχών εξιδανικεύονται και πα ρουσιάζονται ανώτεροι από τους συγχρόνους του ποιητή. στ. 274 στες συμβουλές μου εκλίναν: η ουσία του μυθολογικού παραδείγματος του Νέστορα: ακόμα και οι πιο δυνατοί μαχητές άλλων εποχών υπάκουαν στις συμβουλές μου. στ. 276 μεγαλόψυχε: δυνατέ. Το επίθετο μάλλον αναφέρεται στη δύναμη που έχει ο Αγα μέμνονας λόγω του αξιώματος του αρχιστράτηγου, σε αντιδιαστολή προς τη δύναμη της παλικαριάς που αντιπροσωπεύει ο Αχιλλέας. στ. 284-285 Ο Αχιλλέας είναι το ακλόνητο προπύργιο των Αχαιών απέναντι στους Τρώες.  Αυτό δεν θα αργήσει να φανεί: η αποχώρησή του από τη μάχη θα φέρει ήττες στους Αχαι ούς, ενώ η επάνοδός του μετά το θάνατο του Πάτροκλου θα προκαλέσει το θάνατο του  Έκτορα, γεγονός που θα σημάνει το τέλος της Τροίας.

	«ναὶ μά τόδε σκῆπτρον, τὸ μέν οὔ ποτε φύλ λα καὶ ὄζους φύσει, ἐπεὶ δὴ πρῶτα τομὴν ἐν ὄρεσσι λέλοι πεν, οὐδ’ ἀναθηλήσει· περί γάρ ῥά ἑ χαλκὸς ἔλε ψε φύλλα τε καί φλοιόν· νῦν αὖτέ μιν υἷες Ἀχαιῶν ἐν παλάμῃς φορέουσι δικασπόλοι, οἵ τε θέ μιστας πρὸς Διός εἰρύαται· ὁ δέ τοι μέγας ἔσσεται ὅρκος.» (Α 233-239)
	Εικόνα 8. Ο Αχιλλέας παίρνει πρώτος το λόγο  στην αγορά των Αχαιών, στ. 59 κ.εξ. Ερυθρό μορ φος αμφορέας, περίπου 510 π.Χ. Λονδίνο, Βρε τα νικό Μουσείο (αντίγραφο).

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Στη δημοτική ποίηση συναντάμε μεγάλη ποικιλία «αδυνάτων»: Α. Ο νεκρός είναι αδύνατο να επιστρέψει στη ζωή: «Όταν ανθίσει ο ξέρακας και βγάλει νια κλωνάρια [...]  τότε κι εγώ, αδελφούλα μου, πάλι θα σ' ανταμώσω». Β. Μια κόρη αρνείται την αγάπη ενός βοσκού: «- Βλαχούλα μ', πούθεν έρχεσαι και πούθε κατεβαίνεις; - Από τα πρόβατα έρχομαι, στο σπίτι μου πηγαίνω. - Βλαχούλα μ', δεν παντρεύεσαι, τσοπάνη άντρα να πάρεις; - Δύνεσαι, άγουρε, δύνεσαι ό,τι σου πω να κάνεις; Να φκιάσεις τ' αλωνάκι σου στη μέση του πελάγου Κι ούδ' άχυρο να μη βραχεί, μηδέ σπυρί σιτάρι, Να δεματιάσεις και τ' αυγά μ' ένα κλωνί μετάξι!» (Βλ. Στάθης Ε. Αναστα σιάδης, Η διδασκαλία των ομη ρικ ών επών με τη βοήθεια των δημ οτικών τραγουδιών και των νεοελληνικών παραδόσεων,  Θεσ σαλονίκη 21977, σελ. 85-87, και Ν.Γ. Πολίτης, Δημοτικά τραγούδι α, εκδ. «γράμματα», Αθήνα 1991 [1η έκδοση 1866], αρ. 106

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ή ΕΡΓΑ ΣΙΑ

1. Κεντρικό θέμα της σκηνής των στ. 54-101 είναι η αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού. Η  αποκάλυψη, ωστόσο, καθυστερεί να γίνει με σαφήνεια. Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο ποιητής  για να πετύχει την καθυστέρηση και τι επιδιώκει με την τεχνική της επιβράδυνσης; 2. Ο Αγαμέμνονας, δικαιολογώντας την άρνησή του να ελευθερώσει τη Χρυσηίδα, δια τυπώνει τα χαρακτηριστικά του ιδανικού τύπου γυναίκας στην ομηρική κοινωνία.  Ποια ήταν αυτά; Να στηρίξετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο. 3. Αφού δείξετε με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο ότι η έννοια της τιμής κυριαρχεί  στη σκέψη τόσο του Αχιλλέα όσο και του Αγαμέμνονα, να συζητήσετε στην τάξη τι εν νοούσε ο ομηρικός ήρωας στο άκουσμα της λέξης τιμή, τι σήμαινε στην Αθήνα του 5 αι.  π.Χ. (άτιμος = κυρίως αυτός που έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα) και τι σημαίνει στην  κα ταναλωτική κοινωνία της εποχής μας. Τι συμπεραίνετε σχετικά με την αλλαγή στο σημασιο λογικό φορτίο των λέξεων; Πόσο αυτή η εξέλιξη εξαρτάται από τις μεταβολές που συμβα ίνουν στον κώδικα αξιών κάθε κοινωνίας; [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης:  Πολιτισμός, Κώδικας, Μεταβολή, Χώρος - Χρόνος]   4. Οι αρχαίοι είχαν μια ανθρωπομορφική αντίληψη για τους θεούς τους: πίστευαν ότι μπο ρούσαν να εμφανιστούν σ' ένα θνητό, παίρνοντας τη μορφή ανθρώπου, κι ακόμη πως  είχαν ανθρώπινη συμπεριφορά, συνήθειες ή ελαττώματα. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης  ανήκουν και οι εμφανίσεις θεών στα ομηρικά έπη είτε με ενανθρώπιση είτε με επιφάνεια.  Σε ποια από τις δυο περιπτώσεις ανήκει η εμφάνιση της Αθηνάς στον Αχιλλέα; Θυμηθείτε  επί σης την εμφάνιση της ίδιας θεάς στον Τηλέμαχο (Οδύσσεια, α 188 κ.εξ.) και συζητήστε  γιατί ο ποιητής επέλεξε σε κάθε σκηνή διαφορετικό τρόπο παρουσίασης της θεάς. 5. Ένας χαρακτηριστικός τρόπος για να δείξουμε πως κάτι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί  εί ναι να ισχυριστούμε ότι αυτό θα γίνει μόνον αν αλλάξει η φυσική τάξη του κόσμου. Αυ τός ο τρόπος έκφρασης λέγεται «σχήμα του αδυνάτου» και τον συναντάμε στον όρκο του  Αχιλλέα (στ. 234-245). Μπορείτε να πείτε με δικά σας λόγια το νόημα αυτού του όρκου; 6. Το «σχήμα του αδυνάτου» χρησιμοποιείται συχνά και στη νεοελληνική μας παράδοση.  Αφού διαβάσετε τα Παράλληλα Κείμενα, να επισημάνετε αυτόν τον τρόπο έκφρασης, να  συγκρίνετε τα συγκεκριμένα χωρία με τον όρκο του Αχιλλέα και να τα αναλύσετε με  λίγα λόγια. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός, Παράδοση]. 7. Προοικονομία είναι η αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής προετοιμάζει  συστηματικά τα επεισόδια που θα ακολουθήσουν στην εξέλιξη της πλοκής  του έργου. Αφού θυμηθείτε παραδείγματα προοικονομίας από την Οδύσσεια και τα συζητή σετε στην τάξη, να επισημάνετε ανάλογα παραδείγματα στους στ. 213-242. 8. Να επισημάνετε στο λόγο του Νέστορα (στ. 255-285) με ποιους τρόπους ο σεβάσμιος  γέροντας προσπαθεί να κατευνάσει τα οξυμμένα πνεύματα των δύο αντιπάλων.

ΔΕΣ ΚΑΙ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS-ILIADA/Iliada/Iliada02.htm

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

ΣΤΙΧΟΙ 54 – 105

https://magdagaitanidou.blogspot.com/2013/04/blog-post_4813.html

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο ποιητής αναφέρει ότι ο λοιμός εδώ και 9 μέρες έφερε πανωλεθρία στο στρατόπεδο των Αχαιών κι ο Αχιλλέας συγκάλεσε συνέλευση όλου του στρατού, για να βρουν τρόπο ώστε να εντοπιστεί η αιτία του θανατικού και να απαλλαγούν απ’ αυτό. Ο μάντης Κάλχας ύστερα από προτροπή του Αχιλλέα αποκάλυψε ότι η αιτία της οργής του Απόλλωνα και του θανατικού ήταν η προσβολή του Χρύση από τον Αγαμέμνονα και η άρνηση του να του δώσει τη Χρυσηίδα. Πρέπει λοιπόν να την επιστρέψει και μάλιστα χωρίς λύτρα και κάνοντας μια ιερή θυσία. Αυτά τα λόγια του Κάλχα εξόργισαν τον Αγαμέμνονα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1.    Σύγκληση του στρατού σε συνέλευση από τον Αχιλλέα ( 54-59)

2.    Προτάσεις του Αχιλλέα για την εύρεση του αιτίου του κακού ( 60-68)

3.    Ο μάντης Κάλχας και οι δισταγμοί του ( 69 – 84)

4.    Η ένορκη διαβεβαίωση του Αχιλλέα για την προστασία του Κάλχα ( 85-92)

5.    Η αποκάλυψη από τον Κάλχα ότι ο Αγαμέμνονας είναι ο αίτιος του κακού και οι προτάσεις του για απαλλαγή από αυτό ( 93-101)

6.    Περιγραφή της οργής του Αγαμέμνονα( 102- 105)

ΡΟΛΟΣ ΗΡΑΣ

1.    Η Ήρα επέλεξε τον Αχιλλέα να δραστηριοποιήσει τους άλλους Αχαιούς.

2.    Είναι με το μέρος των Αχαιών.

ΛΟΓΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑ

1.    Προσφωνεί τον Αγαμέμνονα επίσημα ( « Ατρείδη») – τον τιμάει σαν αρχηγό.

2.    Παρουσιάζει την κρισιμότητα της κατάστασης ( λοιμός- πόλεμος)

3.    Κάνει πρόταση να καταφύγουν στη μαντική .

4.    Δεν αμφιβάλλει ότι αιτία του θανατικού είναι ο Απόλλωνας.

5.    Αναρωτιέται σε ποια προσφορά δεν υπήρξαν συνεπείς και πρέπει να την επανορθώσουν, για να τον εξευμενίσουν.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΗ

1. Τον τιμά με το χαρακτηρισμό « ορνεοσκόπος πρώτος»

2. Του αναγνωρίζει την ικανότητα να τα γνωρίζει όλα.

3. Υπενθυμίζει ότι η εκστρατεία στην Τροία έγινε ύστερα από μαντική υπόδειξη του Κάλχα.

4. Μας πληροφορεί ότι την τέχνη του την οφείλει στον Απόλλωνα.

5. Διαβεβαιώνει ότι ο μάντης θα μιλήσει καλοπροαίρετα .

ΑΙΤΗΜΑ ΚΑΛΧΑ ΓΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Ο Κάλχας πριν ξεκινήσει τη μαντεία του , με τη σοφία και τη διορατικότητά του, ζητά από τον Αχιλλέα να δεσμευτεί με όρκο ότι θα τον προστατέψει  έμπρακτα, γιατί αυτά που θα αποκαλύψει θα τον βάλουν σε μεγάλο κίνδυνο. Η πείρα του τον έχει διδάξει τι συμβαίνει όταν συγκρούονται ένας βασιλιάς με έναν ανίσχυρο άνθρωπο ( συντρίβεται από τον ισχυρό , ακόμη κι αν λέει την αλήθεια)

Η ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Ο Αχιλλέας δεσμεύεται με όρκο ότι θα προστατέψει τον μάντη, ακόμη κι αν έρθει αντιμέτωπος με τον Αγαμέμνονα.

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΙΤΙΟΥ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

Ο μάντης αποκαλύπτει ότι ο Αγαμέμνονας είναι ο αίτιος του κακού και προτείνει τη λύση : να επιστραφεί η Χρυσηίδα στον πατέρα της χωρίς λύτρα και αφού γίνει μεγάλη θυσία. Εκφράζει την επιφύλαξή του για την ανταπόκριση του θεού.

Ο ΟΡΓΙΣΜΕΝΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ

Είναι οργισμένος : « φαρμακωμένος, η χόλη τα μαύρα σωθικά του πλημμύριζ’ όλα , άστραφταν τα μάτια του ωσάν φλόγες»

ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ

v   Αναλυτικός λόγος του Αχιλλέα στους Αχαιούς και άστοχα ερωτήματα.

v   Πλατιά παρουσίαση του Κάλχα.

v   Οι δισταγμοί του Κάλχα.

v   Η αναλυτική δέσμευση του Αχιλλέα με όρκο.

v   Η μεθοδική προφητεία του Κάλχα.

Ο ποιητής καθυστερεί να παρουσιάσει την αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού . Αυξάνει την αγωνία και το ενδιαφέρον των ακροατών.

Α 54-101: Ο Αχιλλέας συγκαλεί συνέλευση

http://www.3gymagni.gr/index.php/mathimata/mathimata-g-taksis/mathimatika-g/item/598-a-54-101-o-axilleas-sygkalei-synelefsi.html 

ΙΛΙΑΔΑ Α  54-101

Ιδεολογικά στοιχεία: στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες για τις ιδέες, τις αντιλήψεις, τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων της ομηρικής εποχής

α. ανθρωπομορφισμός των θεών: αποδίδονται στους θεούς ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ιδιότητες, συναισθήματα & αδυναμίες

εδώ: η Ήρα λυπάται τους Έλληνες, ο Απόλλωνας οργίζεται με τους Έλληνες

β. ο ρόλος των θεών: επεμβαίνουν στα ανθρώπινα επηρεάζοντας τις εξελίξεις

εδώ: η Ήρα καθοδηγεί τον Αχιλλέα να συγκαλέσει συνέλευση στρατού

Πολιτιστικά στοιχεία: στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες για τον πολιτισμό της εποχής

α. η οργάνωση στο στρατόπεδο

• η συνέλευση του στρατού συγκαλείται όταν πρόκειται να ληφθούν αποφάσεις για σημαντικά ζητήματα
• έχει περιορισμένες αρμοδιότητες, αφού ο αρχιστράτηγος δε δεσμεύεται να ακολουθήσει τη γνώμη της
• ο Αγαμέμνονας είναι ανώτερος (αρχιστράτηγος) και σε αυτόν υπακούν όλοι οι υπόλοιποι αρχηγοί
• ο Αγαμέμνονας είναι αρχιστράτηγος γιατί:
• ήταν ο βασιλιάς των Μυκηνών, του ισχυρότερου κράτους της εποχής
• συμμετείχε στην εκστρατεία με τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη

β. η μαντεία (βλ. σχολικό βιβλίο, σελ. 23, σχόλιο στ. 63-64)

γ. οι θυσίες (βλ. σχολικό βιβλίο, σελ. 23, σχόλιο στ. 66)

δ. τα λάφυρα

• οικονομική σημασία: μέσο πλουτισμού
• ηθική αξία:
• επιβράβευση της προσφοράς του ήρωα
• απόδειξη της εκτίμησης των συμπολεμιστών του
• ενίσχυση του κύρους του
• προσβλητική η αφαίρεση των λαφύρων

Αφηγηματικές τεχνικές

α. επιβράδυνση: καθυστερείται η εξέλιξη της πλοκής σε κρίσιμα σημεία

                            Þ αγωνία και ενδιαφέρον ακροατή

εδώ: καθυστερείται η αποκάλυψη της αιτίας του κακού με τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα και το δισταγμό του μάντη Κάλχα να απαντήσει

β. προοικονομία: ο ποιητής προετοιμάζει γεγονότα που θα συμβούν αργότερα

εδώ: ο δισταγμός του μάντη Κάλχα (στ. 77-84) προοικονομεί την οργισμένη αντίδραση του Αγαμέμνονα

         ο όρκος του Αχιλλέα προς το μάντη ότι θα τον υπερασπιστεί ακόμα και απέναντι στον ίδιο τον Αγαμέμνονα (στ. 89-92) προοικονομεί τη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα

γ. τυπικά επίθετα: στερεότυπα επίθετα που προέρχονται από την επική παράδοση και συνοδεύουν σταθερά κάποιο ουσιαστικό, αποδίδοντάς του μια γνωστή του ιδιότητα

εδώ: λευκοχέρα (Ήρα), γοργοπόδης (Αχιλλέας), του μακροβόλου (Φοίβου), η λαμπρομάτα (κόρη)

δ. άστοχα ερωτήματα: ζητώντας κάποιος να μάθει κάτι κάνει κάποιες υποθέσεις-ερωτήσεις, που αναιρούνται μία-μία και δίνεται τελικά η σωστή απάντηση

εδώ: ο Αχιλλέας κάνει υποθέσεις για την αιτία του λοιμού (στ. 66) και ο Κάλχας τις επαναλαμβάνει μία-μία για να τις αναιρέσει και να δώσει την πραγματική αιτία (στ. 94-95)

ε. εναλλαγή τριτοπρόσωπης αφήγησης-διαλόγου: ποικιλία στο κείμενο

διάλογος: ζωντάνια, παραστατικότητα, θεατρικότητα

ο ακροατής αποκτά άμεση αντίληψη για την ψυχολογία και την προσωπικότητα των ηρώων Χαρακτηρισμός προσώπων

Αχιλλέας

• τολμηρός
• δραστήριος
• αποφασιστικός
• θεοσεβής

Κάλχας

• σοφός
• διαθέτει πείρα ζωής
• διστακτικός

Ραψ. Α, 54-105

Η συνέλευση των Αχαιών

http://users.sch.gr/elnas/joomla2015/index.php/mathimata/arxaia-elliniki-grammateia/omirou-iliada/68-rapsodia-a-54-105-i-synelefsi-ton-axaion

Ι.  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ - ΔΟΜΗ

Τη συνέλευση συγκαλεί ο Αχιλλέας, ύστερα από παρότρυνση της Ήρας. Αρχιστράτηγος όμως είναι ο Αγαμέμνονας και κανονικά αυτός έπρεπε να τη συγκαλέσει. Ο Όμηρος, όμως, θέλει να επιβάλει τον Αχιλλέα όχι μόνο ως πολεμιστή, αλλά και ως άτομο υπεύθυνο και με κύρος. Ο Αγαμέμνονας πάντως δε δείχνει να ενοχλείται.

Λόγος Αχιλλέα (στ.60-68):

• Προσφωνεί τον Αγαμέμνονα ξεχωρίζοντάς τον έτσι από τους άλλους («Ατρείδη»).
• Παρουσιάζει την κρισιμότητα της κατάστασης («να γυρίσουμε...αντάμα»). Το κακό έχει φτάσει στο απροχώρητο.
• Προτείνει να καταφύγουν στη μαντική τέχνη («μάντιν ή ιερέα ή ονειροκρίτην»). Οι τρεις κατηγορίες που αναφέρει δείχνουν ακριβώς την κρισιμότητα της κατάστασης.
• Γνωρίζει πως αιτία του κακού είναι ο Απόλλωνας (Οι ξαφνικοί θάνατοι αντρών αποδίδονταν στον Απόλλωνα).
• Αναζητά την αιτία του θυμού του Απόλλωνα (στ. 66)
• Ελπίζει στην εύνοια του θέου με βάση την αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης (στ. 67-68)

Στη συνέχεια, ο Όμηρος παρουσιάζει τον μάντη Κάλχα επίσημα και με μεγαλοπρέπεια: α) είναι «ορνεοσκόπος πρώτος» β) «γνώριζ’ όλα μέλλοντα, παρόντα, περασμένα» γ) «οδήγησε στην Ίλιον των Αχαιών τα πλοία» δ) «πνεύμα μαντικό που του’ χε δώσει ο Φοίβος» ε)«καλοπροαίρετα μιλούσε».

Λόγος Κάλχα (στ.75-84):

• Από το λόγο του φαίνεται πως ο μάντης είναι διστακτικός, επιφυλακτικός αλλά και διορατικός.
• Ζητά από τον Αχιλλέα να του ορκιστεί –μάλιστα «με λόγον και με χέρι» πως θα τον προστατεύσει  από την οργή ισχυρού άντρα των Αχαιών. Ο Κάλχας θεωρεί πως όσα πει θα προκαλέσουν την οργή του βασιλιά Αγαμέμνονα. Συναντάμε συχνά (είναι δηλαδή κοινός τόπος) –ιδίως στις τραγωδίες- η επικίνδυνη οργή των βασιλιάδων προς τους αγγελιαφόρους κακών ειδήσεων.
• Βέβαια, αυτό που ζητάει ο Κάλχας από τον Αχιλλέα εξυπηρετεί την οικονομία του έργου. Με αυτόν τον τρόπο δηλαδή αναμειγνύεται και ο Αχιλλέας στην όλη υπόθεση.

Απάντηση- διαβεβαίωση Αχιλλέα (στ.86-92):

• Θα περιμέναμε να απαντήσει ο Αγαμέμνονας στον υπαινιγμό του Κάλχα («όταν θυμώσει στο μικρόν, νικά ο βασιλέας», στ. 81). Όμως για λόγους οικονομίας του έργου δε γίνεται αυτό. Πρέπει πρώτα να δοθούν οι εγγυήσεις από τη μεριά του Αχιλλέα προς τον Κάλχα και να αποκαλύψει ο μάντης την αιτία του κακού.
• Ο Αχιλλέας διαβεβαιώνει τον Κάλχα  πως μπορεί να μιλήσει άφοβα («βαρύ κανείς....ότ’ είναι ο πρώτος», στ. 90-92). Ειδικά η φράση «...και μήτε ο Αγαμέμνων που σήμερα των Αχαιών καυχάται ότ’ είναι ο πρώτος» είναι προκλητική και λειτουργεί ωςπροσήμανση, αφού μας προϊδεάζει γι’ αυτό που θα ακολουθήσει αργότερα (δηλαδή τη σύγκρουση Αγαμέμνονα-Αχιλλέα).

Και πάλι δεν απαντά ο Αγαμέμνονας για λόγους οικονομίας του έργου. Δεν πρέπει να δημιουργηθεί ένταση πριν ο μάντης αποκαλύψει την αλήθεια.

Λόγος-Αποκαλύψεις Κάλχα (στ.94-101):

• Αναιρεί τα άστοχα ερωτήματα (στ. 94)
• Αποκαλύπτει την αιτία του κακού (στ. 95-96).
• Προτείνει λύση: την επιστροφή της κόρης («άλυτρη, ανεξαγόραστη») και αποστολή εκατόμβης (στ. 99-101)
• Η ανταπόκριση όμως του θεού δεν είναι δεδομένη, σίγουρη: «τότε ίσως ίλεως γίνει» (=τότε ίσως μας λυπηθεί).

ΙΙ.  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Αχιλλέας:

• Αναλαμβάνει πρωτοβουλία και δράση συγκαλώντας τη συνέλευση των Αχαιών.
• Διαβεβαιώνει με όρκο τον μάντη πως θα τον προστατεύσει ακόμα κι από τον πιο δυνατό των Αχαιών. Έτσι αναλαμβάνει την ευθύνη και αναμειγνύεται όλο και περισσότερο στην υπόθεση. Ουσιαστικά, με αυτή του τη στάση δείχνει πως τολμά να πάρει θέση  και σε πολιτικά –εκτός από τα στρατιωτικά- ζητήματα.
• Δε διστάζει να προκαλέσει τον ίδιο τον Αγαμέμνονα με τα λόγια του.

Κάλχας:

• Παρουσιάζεται από τον ποιητή με μεγαλοπρέπεια και επισημότητα.
• Είναι επιφυλακτικός και διστακτικός, αλλά και διορατικός, αφού διαβλέπει ότι αυτά που θα αποκαλύψει θα προκαλέσουν το θυμό του ισχυρού των Αχαιών.
• Είναι επίσης προφητικός και αποκαλυπτικός.
• Δεν εμπλέκεται σε σύγκρουση με τον Αγαμέμνονα: δεν κάνει διάλογο καθόλου με τον Αγαμέμνονα. (Κι αυτό γιατί :  α) ο Όμηρος δε θέλει να τον εκθέσει, γιατί είναι ιερό πρόσωπο και β) για λόγους οικονομίας του έργου πρέπει να αναμειχθεί ο Αχιλλέας).

ΙΙΙ.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Η αφήγηση του ποιητή συνεχίζεται και προωθείται έτσι ο μύθος.
• Ο διάλογος μεταξύ των δύο πρωταγωνιστών (Αχιλλέα-Κάλχα) περιλαμβάνει ουσιαστικά μονολόγους (ίσος σχεδόν αριθμός στίχων) που διακόπτονται από σύντομες  παρεμβάσεις του ποιητή που είναι τυπικές εκφράσεις (στ. 74, 85,93)
• Τα άστοχα ερωτήματα: Στο απόσπασμά μας στο στ. 66 έχουμε άστοχα ερωτήματα, τα οποία αναιρούνται από τον Κάλχα στο στ. 94.
• Επιβράδυνση επιτυγχάνεται με:

-   το λόγο και τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα (9 στίχοι)

-   την αναλυτική παρουσίαση του Κάλχα (5 στίχοι)

-   τους δισταγμούς του μάντη (10 στίχοι)

-   τη δέσμευση του Αχιλλέα (7 στίχοι)

-   την αναίρεση των άστοχων ερωτημάτων και την αποκάλυψη της αιτίας του κακού από τον Κάλχα (8 στίχοι).

• Επική ειρωνεία: Στους στ. 63-68.  Οι ακροατές-αναγνώστες ήδη γνωρίζουν το αίτιο του θανατικού, ενώ οι Αχαιοί το αγνοούν και μέσω του Αχιλλέα απευθύνονται στον μάντη Κάλχα για τους το αποκαλύψει.

• Έχουμε συστολή του χρόνου: ο «χρόνος της αφήγησης» είναι μικρότερος από τον «χρόνο της ιστορίας». Μέσα σε μια γραμμή μαθαίνουμε τι γινόταν στο στρατόπεδο των Αχαιών για εννέα μέρες.

• Στερεότυπα ή τυπικά επίθετα: θεία βέλη, γοργοπόδης Αχιλλεύς, η Ήρα η Λευκοχέρα, πνεύμα μανιτκό, διίφιλε Πηλείδη, μάντης ο ακατάκριτος κ.α.  
• Προσήμανση: στ. 92 «καυχάται ότ΄είναι ο πρώτος»
• Μεταφορές: στ.79 «θα ανάψω τη χολή», στ. 83 «το πάθος άσπονδο»

ΙV. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

• Εννέα: «Εννέα μέρες ρίχνει ο Απόλλωνας της σαγίτες του στο αχαϊκό στρατόπεδο» (στ. 53) τυπικός αριθμός που σημαίνει μεγάλη χρονική διάρκεια. Είναι στην ουσία πολλαπλάσιο του 3, τυπικού αριθμού που χρησιμοποιεί ο Όμηρος για να οργανώσει τη διήγησή του. Το θέμα τυπικού αριθμού και των πολλαπλασίων του (6, 9, 12 κλπ) το βρίσκουμε συχνά στα παραμύθια και στο λαϊκό λόγο. Έτσι, 3 κατά κανόνα είναι οι γιοι ενός βασιλιάς και 3 οι κόρες του, 3 οι άθλοι που πρέπει να κάνει ο ήρωας και 3 τα αινίγματα που πρέπει να λύσει.

Ακόμα στα δημοτικά μας τραγούδια:

-   Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη (Του νεκρού αδελφού)

-   Σαρανταπέντε (3x15)μάστοροι και εξήντα (3x20) μαθητάδες,

τρεις χρόνους εδουλεύανε στης Άρτας το γιοφύρι. (Της Άρτας το γιοφύρι)

      Αλλά και σε κρητική μαντινάδα:

-   Τρεις χάρες σου’ δωκε ο Θεός, σαν την Αγιά Τριάδα.

τη χάρη και την ομορφιά και την καλογνωμάδα.

• Η Συνέλευση: Οι συνελεύσεις γίνονταν με απόφαση του βασιλιά σε καιρό ειρήνης αλλά και πολέμου και δεν υπήρχε συγκεκριμένος αριθμός συνόδων ή τακτικές ημερομηνίες. Ο κήρυκας έδινε στον ομιλιτή να κρατά το σκήπτρο. Τα μέλη της συνέλευσης αποφάσιζαν «δια βοής», ενώ ο βασιλιάς, αν ήθελε, λάμβανε υπόψη του την απόφαση της συνέλευσης.
• Οι μάντεις: Στον ομηρικό κόσμο ο μάντης αποτελεί θεσμό. Η μαντεία είναι μια ιδιαίτερη τέχνη που προέρχεται από τους θεούς. Χάρη σε αυτή οι θνητοί γνωρίζουν τη θεϊκή βούληση και σκέψη. Οι θεοί αποκαλύπτουν την σκέψη τους είτε άμεσα, μιλώντας δηλαδή με το μάντη, είτε έμμεσα, στέλνοντας σημάδια τα οποία καλείται να ερμηνεύσει ο μάντης. Έτσι, λοιπόν, έχουμε α) την οιωνοσκοπία ή ορνεοσκοπία: μαντική με βάση το πέταγμα των πουλιών (αετών, γυπών, κορακιών κλπ). Τα αρπακτικά πουλιά θεωρούνταν γενικά αγγελιαφόροι των θεών β) την σπλαχνοσκοπία: μαντική με βάση τα σπλάχνα των ζώων που θυσιάστηκαν.

Οι μάντεις συγκροτούν μια ξεχωριστή επαγγελματική τάξη. Συνήθως κληρονομούν το χάρισμά τους από τους προγόνους τους και το μεταβιβάζουν στους απογόνους τους.  Στην ουσία δηλαδή πρόκειται για ένα μάλλον κλειστό επάγγελμα. Κάποιοι μάντεις ήταν εγκατεστημένοι μόνιμα σε έναν τόπο και τους επισκέπτονταν όσοι ήθελαν τις υπηρεσίες τους, κάποιοι άλλοι περιφέρονται από τόπο σε τόπο ακολουθώντας κάποιο βασιλιά. Οι πιο φημησμένοι μάντεις ήταν περιζήτητοι και τους σέβονταν όλοι. Η εξουσία τους ήταν πολύ μεγάλη γιατί ακριβώς καλούνταν να δώσουν τη φώτισή τους για όλα τα σημαντικά δημόσια και ιδιωτικά ζητήματα. Πιο σεβαστοί γίνονταν εκείνοι οι μάντεις που μπορούσαν όχι μόνο να προβλέψουν το μέλλον, αλλά γνώριζαν άριστα και το παρελθόν. Τέτοιος μάντης ήταν ο Κάλχας.

Οι ιερείς ήταν υπεύθυνοι για τις τελετουργίες προς τους θεούς, αλλά και προφήτευαν μέσω των θυσιών?

Οι ονειροκρίτες προφήτευαν με βάση τα όνειρα τα οποία επίσης έστελναν οι θεοί. Υπήρχαν δύο ειδών όνειρα: τα αληθινά και τα απατηλά (απατηλό όνειρο θα στείλει ο Δίας αργότερα στη ραψ. Β στον Αγαμέμνονα).

Μάντεις, ιερείς, ονειροκρίτες θεωρούνται ιερά πρόσωπα.  Έτσι η  αναφορά σε όλους αυτούς συγχρόνως δηλώνει την κρισιμότητα της κατάστασης, ώστε να απαιτείται με κάθε μέσο να αποκαλυφθεί η αιτία του κακού.

• Εκατόμβη: θυσία εκατό βοδιών. Πρόκειται, δηλαδή, για μια  πλούσια θυσία. Τα ζώα που σφαγιάζονται μπορεί να μην είναι βόδια, αλλά αρνιά και γίδια και ίσως λιγότερα από εκατό.

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

ΣΤΙΧΟΙ 106 – 188

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Αγαμέμνονας ξεσπά με οργή ενάντια στον Κάλχα κατηγορώντας τον ότι μόνο δυσάρεστα του προμαντεύει, όμως μετά δηλώνει ότι , αφού είναι για το καλό του στρατού τους θα πειθαρχήσει στην εντολή του δίνοντας πίσω τη Χρυσηίδα , παρόλο που γι’ αυτόν είναι κάτι πολύ σημαντικό. Όμως για αντάλλαγμα της υποχώρησής του απαιτεί να του δοθεί άλλο τιμητικό δώρο. Ο Αχιλλέας του υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχουν αμοίραστα λάφυρα και του υπόσχεται ότι, όταν κυριέψουν την Τροία, θα τον αποζημιώσουν με το παραπάνω. Ο Αγαμέμνονας δε συμβιβάζεται, αντιμετωπίζει με καχυποψία την πρόταση του Αχιλλέα και τονίζει ότι θα πάρει με τη βία το δώρο άλλου αρχηγού. Τα λόγια του εξοργίζουν τον Αχιλλέα, ο οποίος του εκτοξεύει σκληρούς χαρακτηρισμούς και δηλώνει ότι κάτω από τέτοιες συνθήκες δεν έχει νόημα να πολεμάει για την τιμή των Ατρειδών. Δηλώνει ότι θα πάρει το στρατό του και θα φύγει. Ο Αγαμέμνονας σκληραίνει τη στάση του . Αδιαφορώντας για την απειλή του Αχιλλέα , τον υποτιμά λέγοντας ότι δεν υπολογίζει τη δύναμή του και του δηλώνει προκλητικά ότι θα πάρει το δικό του λάφυρο, τη Βρισηίδα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1.    Η επίθεση του Αγαμέμνονα( 106-121)

2.    Προτροπή του Αχιλλέα στον Αγαμέμνονα για συμμόρφωση προς τις υποδείξεις του μάντη ( 122-130)

3.    Συγκατάνευση του Αγαμέμνονα με προβολή απαιτήσεων ( 131-148)

4.    Οργισμένη αντίδραση του Αχιλλέα και απειλή για αποχώρησή του από τον πόλεμο ( 149- 172)

5.    Περιφρονητική και απειλητική ανταπάντηση του Αγαμέμνονα ( 173- 188)

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

v   Η αγανάκτηση του Αγαμέμνονα φανερώνει μνησικακία, εκδικητικότητα και τάση για μετάθεση ευθυνών: κατηγορεί το μάντη ο οποίος μεταφέρει το θέλημα των θεών.

v   Συγκρίνει τη Χρυσηίδα με τη γυναίκα του : δίνει έμφαση στις χάρες της κι έτσι εξηγεί γιατί δεν την επέστρεψε στον πατέρα της και δηλώνει έμμεσα ότι η επιστροφή της θα αποτελέσει απόδειξη της μεγαλοψυχίας του ηγέτη, που θυσιάζει κάτι πολύτιμο για το καλό των στρατιωτών του.

v   Ιδανικός τύπος γυναίκας : όμορφη , με καλοφτιαγμένο σώμα , ψηλή με ωραίο παράστημα κι επιβλητική εμφάνιση, έξυπνη και χρυσοχέρα.

v   Δηλώνει ότι είναι πρόθυμος να επιστρέψει τη Χρυσηίδα αλλά με τον όρο να πάρει αντάλλαγμα : αυτό δείχνει τον εγωκεντρισμό του αλλά και εξυπηρετεί την ποιητική οικονομία.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Ξαφνιάζεται, αγανακτεί, αλλά προσπαθεί να ελέγξει τον εαυτό του μιλώντας με ήρεμο τόνο. Επιχειρηματολογεί, για να δείξει ότι δεν υπάρχουν λάφυρα. Υπόσχεται μελλοντικά ανταμοιβή στον Αγαμέμνονα μετά την άλωση της Τροίας. Υποδηλώνει ότι η αντιπαράθεση αφορά όλο το στράτευμα.

Ραψωδία Α  - 

Στίχοι 106-188

http://fhotini2011.blogspot.com/2011/10/106-188.html

Περίληψη

Ο Αγαμέμνονας οργίζεται με το μάντη Κάλχα και του μιλάει σκληρά, λέ­γοντας ότι ποτέ δεν του έχει φέρει καλά νέα. Επειδή όμως προτεραιότητά του είναι το κοινό καλό, δέχεται να επιστρέψει τη Χρυσηίδα,αλλά ζητάει να του δοθεί άλλο δώρο. Ο Αχιλλέας του εξηγεί ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει γιατί όλα τα λάφυρα έχουν ήδη μοιραστεί. Του υπόσχεται, όμως, ότι όταν πάρουν την Τροία θα έχει τα περισσότερα. Ο Αγαμέμνονας δε δέχε­ται και απειλεί ότι θα πάρει βίαια το δώρο κάποιου άλλου αρχηγού. Τότε ο Αχιλλέας του εκτοξεύει βαρύτατους χαρακτηρισμούς και απειλεί ότι θα αποχωρήσει από τον πόλεμο. Ο Αγαμέμνονας οξύνει περισσότερο τα πνεύματα προτρέποντας τον Αχιλλέα να φύγει, δηλώνοντας ότι θα πάρει τη Βρισηίδα για να δείξει σε όλους ότι είναι ανώτερός του.

Ανάλυση στίχων

Στ. 106-121: Οι κατηγορίες του Αγαμέμνονα για τον Κάλχα,η υπόσχεση απόδοσης της Χρυσηίδας και η απαίτηση άλλου δώρου

Ο Αγαμέμνονας είναι εξοργισμένος. Θυμάται όσα έγιναν στην Αυλίδα και στρέφεται εναντίον του μάντη, αφού δεν μπορεί να στραφεί εναντίον του Απόλλωνα.Κατόπιν παραθέτει τα κάλλη και τις αρετές της Χρυσηί­δας, υπονοώντας ότι η δύναμή τους τον ανάγκασε να την κρατήσει. Μπαίνει ακόμη και στη διαδικασία της σύγκρισης της σκλάβας με την Κλυταιμνήστρα, λέγοντας ότι η κοπέλα υπερτερεί της βασίλισσας σε όλα. Κατά κάποιο τρόπο προσπαθεί να δικαιολογηθεί, να δείξει ότι τον ενδιέφερε πραγματικά η Χρυσηίδα και ότι τώρα για το κοινό καλό θα παραμερίσει το δικό του συμφέρον και την προσωπική του ευχαρίστηση και τελικά θα επιστρέψει ένα λάφυρο πολύ σημαντικό για εκείνον. Όμως ο αρχιστράτηγος επιθυμεί αντάλλαγμα γι’ αυτή του την υποχώρηση. Απαιτεί την αντιπροσφορά άλλου δώρου, θεωρώντας μάλιστα αυτή του την απαίτηση λογική και πρέπουσα για τη θέση που κατέχει. Εδώ φαίνε­ται καθαρά τι είδους άνθρωπος είναι ο Αγαμέμνονας: εγωιστής, υπερό­πτης, αδιάφορος, νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του, άδικος και αυταρχι­κός.

Στ.122-130: Η απάντηση και η αντιπρόταση του Αχιλλέα

Ο ποιητής θέλοντας να κρατήσει τον μάντη μακριά από αντιπαραθέσεις, αφού είναι αντιπρόσωπος του θεού, βάζει τον Αχιλλέα να παίρνει το λόγο. Είναι οργισμένος και αγανακτισμένος με τα λεγόμενα του Αγαμέ­μνονα, προσπαθεί όμως να συγκρατηθεί και να δείξει τον ανάλογο σεβα­σμό. Η επιχειρηματολογία του είναι ρεαλιστική: τα λάφυρα έχουν μοιρα­στεί, αλλά όταν πάρουν την Τροία ο Αγαμέμνονας θα λάβει τετραπλάσια ανταπόδοση. Ο ήρωας χρησιμοποιεί στο λόγο του πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, εκφράζοντας έτσι τα αισθήματα και τις σκέψεις του συνόλου των Αχαιών.

Στ.131-148: Η απειλή του Αγαμέμνονα και οι οδηγίες του για την επι­στροφή της Χρυσηίδας

Αρχικά ο Αγαμέμνονας απευθύνεται στον Αχιλλέα με σεβασμό. Ξεκαθα­ρίζει όμως ότι λόγω της θέσης του δεν μπορεί να μείνει δίχως δώρο και μάλιστα ισάξιο με αυτό που παραχωρεί, αλλά ταυτόχρονα και της απόλυ­της αρεσκείας του. Ο λόγος του σιγά- σιγά σκληραίνει. Φτάνει στο ση­μείο να απειλήσει τους παρόντες αρχηγούς ότι θα πάει ο ίδιος στις σκη­νές τους και με τη βία θα πάρει ότι δικαιωματικά του ανήκει. Σαφής λοι­πόν εδώ αποδεικνύεται η μεγαλομανία και η ηγετική παραφροσύνη που χαρακτηρίζει τον Αγαμέμνονα, συμπεριφορά που θα τον οδηγήσει σε άμεση σύγκρουση μαζί τους. Προσπαθώντας να κερδίσει τις εντυπώσεις, σε αυτό το σημείο περιγράφει την επιβλητική και μεγαλοπρεπή επάνοδο της Χρυσηίδας στον πατέρα της, επιδεικνύοντας απόλυτο σεβασμό απέ­ναντι στο θεό και στον ιερέα. Έπειτα ορίζει τον Αχιλλέα ως αποκλειστικό υπεύθυνο για όλη την προετοιμασία αλλά και το ίδιο το ταξίδι της επι­στροφής της κοπέλας.

Στ.149-172: Η απειλή του Αχιλλέα για εγκατάλειψη του πολέμου

Η απάντηση του Αχιλλέα στους προσβλητικούς λόγους του αρχιστράτη­γου  έρχεται σαν χείμαρρος. Χρησιμοποιεί βαρείς χαρακτηρισμούς, του υπενθυμίζει το λόγο που οι Αχαιοί βρίσκονται στην Τροία (αρπαγή της Ελένης), τον κατηγορεί για αχαριστία, για αγνωμοσύνη, τον κατηγορεί ότι πάντα στη μοιρασιά των λαφύρων παίρνει τα περισσότερα, ενώ ο ίδιος κάτι πιο μικρό και τέλος απειλεί ότι θα αποχωρήσει από τον πόλεμο και θα επιστρέψει στην πατρίδα του. Νιώθει αδικημένος και ότι δεν τον σέβονται, αφού δεν του αποδίδουν τιμές ανάλογες με την προσφορά του στον πόλεμο.

Στ.173-188: Η περιφρόνηση του Αχιλλέα από τον Αγαμέμνονα και η δή­λωσή του για την αρπαγή της Βρισηίδας

Με τον τρίτο λόγο του ο Αγαμέμνονας δείχνει ξεκάθαρα την αδιαφορία του για όσα είπε ο Αχιλλέας.Ούτε θα τον παρακαλέσει να παραμείνει ούτε τον έχει ανάγκη. Πιστεύει ότι κανείς από τους αρχηγούς δε θα τον ακολουθήσει και ότι θα σεβαστούν τη δική του θέληση σεβόμενοι το αξίωμα του. Μάλιστα τοποθετεί το Δία στους συμμάχους του. Επίσης κατηγορεί τον Αχιλλέα για επιθετική συμπεριφορά και εριστικότητα . Προσπαθεί να τον ταπεινώσει αναφέροντας πώς ό,τι είναι το οφείλει στην επέμβαση των θεών. Μάλιστα θα πάρει το δικό του δώρο, δηλαδή τη Βρισηίδα. Τέλος στρέφεται εναντίον όλων θέλοντας να δείξει ξεκάθαρα

Ραψωδία Α 189 – 245

Νόημα : Ο Αχιλλέας σκεφτόταν να επιτεθεί στον Αγαμέμνονα και να τον σκοτώσει, αλλά η Ήρα στέλνει την Αθηνά να τον συγκρατήσει. Ο Αχιλλέας υπακούει , αλλά αποκαλεί τον Αγαμέμνονα δειλό και μέθυσο και ορκίζεται ότι οι Αχαιοί θα τον αποζητούν απεγνωσμένα , όταν ο Έκτορας θα τους σκοτώνει ασταμάτητα.

Αχιλλέας : Χάνει την ψυχραιμία του και απειλεί ότι θα εγκαταλείψει τον πόλεμο και θα γυρίσει στην πατρίδα του , αφού νιώθει αδικημένος και περιφρονημένος από τον Αγαμέμνονα. Η Αθηνά σταματά την οργή του Αχιλλέα και δεν του επιτρέπει να συνεχίσει τη λεκτική διαμάχη. Παρουσιάζεται ευσεβής και συνετός στις συμβουλές της Αθηνάς. Μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του και τα λόγια του. Πικραμένος περιφρονεί τον Αγαμέμνονα και του λέει ότι θα μετανιώσει πικρά για αυτή τη συμπεριφορά.

Πολιτισμικά στοιχεία :

·       Αν και στην εποχή του Ομήρου ήταν γνωστή η χρήση του σιδήρου, τα όπλα στα ομηρικά έπη παρουσιάζονται να είναι φτιαγμένα από χαλκό.

·       Οι Αχαιοί είχαν μακριά μαλλιά ( = βασικό στοιχείο ομορφιάς). Τα ξανθά σγουρά μαλλιά θεωρούνταν ξεχωριστά.

Προοικονομία : - στίχοι 212-214 : μελλοντική ταπείνωση Αγαμέμνονα και δικαίωση Αχιλλέα.

-         στίχοι 241- 245 : ο ίδιος ο Αχιλλέας προειδοποιεί πότε θα τον αποζητήσουν οι Αχαιοί.

v   Ο Αχιλλέας είναι τόσο οργισμένος που σκέφτεται να τραβήξει το ξίφος του και να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Ξέρει όμως ότι δεν πρέπει να το κάνει. Αμφιταλαντεύεται λοιπόν.

v   Επειδή ο Αχιλλέας γνωρίζει κατευθείαν τη θεά Αθηνά, καταλαβαίνουμε ότι παρουσιάστηκε με την κανονική της μορφή = επιφάνεια. Δεν είχε καιρό για χάσιμο. Αν παρουσιαζόταν ως θνητός , ίσως να μην άκουγε τη συμβουλή να συγκρατηθεί και να μη σκοτώσει τον Αγαμέμνονα.

v   Ο Αγαμέμνονας διαπράττει ύβρη και ο στρατός του θα υποστεί πολλές ήττες εξαιτίας της αποχώρησης του Αχιλλέα από τον πόλεμο.

v   Η Αθηνά κατεβαίνει να συμβουλεύσει τον Αχιλλέα κι όχι να του επιβάλλει το σωστό. Οι θνητοί έχουν τηνελευθερία να πράξουν ό,τι θέλουν.

v   Εκείνη την εποχή εκτός από τις μάχες γίνονταν και ειδικές αποστολές, ενέδρες και κατασκοπία. Τις αποστολές αναλάμβαναν οι καλύτεροι πολέμαρχοι.

v   Όλο το απόσπασμα αποτελεί μια ενότητα : Ο Αχιλλέας σκέφτεται να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, αλλά τον συγκρατεί η Αθηνά.  

Σχόλια στην Ιλιάδα Ραψωδία Α

Ραψωδία  Α   54-188

1.       Σκηνή στίχων 54-101: έχει κεντρικό θέμα την αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού. Ωστόσο, η αποκάλυψη καθυστερεί. Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο Όμηρος για να πετύχει την καθυστέρηση και τι επιδιώκει με την τεχνική της επιβράδυνσης; (= η καθυστέρηση της εξέλιξης της υπόθεσης με την παρεμβολή μιας άλλης μικρής συνήθως διήγησης. Η επιβράδυνση επιτείνει την αγωνία των θεατών ή ακροατών και εξυπηρετεί την οικονομία του έργου).

Αναλυτικός λόγος του Αχιλλέα με άστοχα ερωτήματα  60-68.

Ο ποιητής παρουσιάζει αναλυτικά τον Κάλχα 69-73.

Ο μάντης διστάζει … 74-84

Ο Αχιλλέας δεσμεύεται με όρκο να τον προστατεύσει 85-92

Η απάντηση του Κάλχα με την οποία αναιρεί τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα 93-101

Τι επιδιώκει ο ποιητής; προετοιμάζει σταδιακά τη σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα (οικονομία), αυξάνει το ενδιαφέρον και την αγωνία των ακροατών.

2.       Γράψε το στίχο στον οποίο υπάρχει Χρονική συμπύκνωση = Τα  θεία βέλη στον στρατόν πετούσαν εννιά μέρες.

3.       Δομή του λόγου του Αχιλλέα: 

Α) προσφώνηση και τιμή στον Ατρείδη,  β) η κρισιμότητα της κατάστασης, γ) πρόταση να ρωτήσουν μάντη, δ) διαπίστωση ότι αιτία είναι ο Φοίβος, ε) ανάγκη προσφοράς στο θεό.

4.       Ο Κάλχας: πρώτος ορνεοσκόπος, γνωρίζει τα πάντα, υπέδειξε τη λύση για να αποπλεύσουν οι Αχαιοί από την Αυλίδα, έχει το χάρισμα της μαντικής από τον Φοίβο.

5.       Ο όρκος του Αχιλλέα στον Απόλλωνα. Δεσμεύεται να προστατεύσει τον Κάλχα.

Προοικονομία: όσο εγώ ζω κι εδώ στην γην βλέπω το φως του ήλιου βαρύ χέρι δεν θα βάλει επάνω σου μήτε ο Αγαμέμνων που σήμερα καυχάται ότι είναι ο πρώτος.

6.       Άστοχα ερωτήματα (= είναι τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή μιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης αλλά απορρίπτονται ένα προς ένα ώσπου να διαπιστωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια ): αποτελούν επιβράδυνση.

Ο Αχιλλέας  ρωτάει	Ο Κάλχας  απαντά
Μη κάποιο τάμα του λειψε, μη του λειψε εκατόμβη	Τάμα ποσώς δεν του λειψε, μήτε εκατόμβη, αλλ είναι ο ιερέας αφορμή που αψήφησε ο Ατρείδης

7. Ποια λύση προτείνει ο Κάλχας; Να  επιστρέψουν την Χρυσηίδα στον πατέρα της προσφέροντας  μαζί εκατόμβη, θυσία εκατό βοδιών και χωρίς να  ζητήσουν λύτρα.

8.       Δομή του  πρώτου λόγου του Αγαμέμνονα 107-121: α) επιτίθεται στον Κάλχα, β) μεταθέτει την ευθύνη στο μάντη, γ) δέχεται αναγκαστικά το χρησμό του, δ) δικαιολογείται  παρουσιάζοντας τις αρετές της Χρυσηίδας, ε) υποχωρεί δήθεν για το καλό του λαού όμως στ) ζητά άλλο δώρο. 

      

9.  Ο Αγαμέμνονας διατυπώνει στους στίχους 115-116 τα χαρακτηριστικά του ιδανικού τύπου γυναίκας στην ομηρική κοινωνία. Ποια ήταν αυτά; Κλάση, ανάστημα, γνώμη, έργα. Έπρεπε να είναι όμορφη, ψηλή, φρόνιμη και συνετή, σοβαρή,  εργατική.

10.Η απάντηση του Αχιλλέα 123-130: τι λέγεις; = έκπληξη

Ένδοξε /περισσά  φιλόπλουτε = ακόμη ελέγχει το θυμό του αν και επισημαίνει την απληστία του Αγαμέμνονα.

Επιχείρημα= δεν υπάρχουν λάφυρα. Υπόσχεση = θα πάρει πολλαπλάσια αν κυριεύσουν την Τροία (προοικονομία)

11. Στίχοι 131-148 Ο δεύτερος λόγος του Αγαμέμνονα / το ήθος του: α)απευθύνεται στον Αχιλλέα με τις προσφωνήσεις    γενναίε  και  θείε (θεϊκέ), β) υποψιάζεται ότι ο Αχιλλέας θέλει να τον   ξεγελάσει (καχύποπτος ) γ) απαιτεί   άλλο δώρο (της αρεσιάς του) ως αντάλλαγμα για την    Χρυσηίδα  (απαιτητικός, συμφεροντολόγος, εγωκεντρικός), απειλεί  ότι θα πάρει το δώρο του Αίαντα, ή του Οδυσσέα, ή του Αχιλλέα ( αλαζονικός, δεν σέβεται τους άλλους αρχηγούς). Ειρωνεύεται τον Αχιλλέα αναθέτοντας του την αποστολή της Χρυσηίδας  στον Χρύση ( τρομερέ, μόνε των ανδρών).

12.Ο δεύτερος λόγος του Αχιλλέα / το ήθος του(150-172)

Οργισμένος    απευθύνει στον  Αγαμέμνονα  τους χαρακτηρισμούς:  πανουργότατε =  πονηρός

                                   Με αναίδειαν  ενδυμένε=   αναιδής           σκυλοπρόσωπε= ύπουλος

                                   Αναίσχυντε = χωρίς ντροπή

Τα  επιχειρήματά του  Αχιλλέα :  δεν ήλθε στην Τροία επειδή τον έβλαψαν οι Τρώες αλλά επειδή του το ζήτησε ο Αγαμέμνονας, θεωρεί το δώρο  αμοιβή των κόπων του, παραπονιέται γιατί αν και ο ίδιος   έχει αναλάβει το βάρος της μάχης, ο Αγαμέμνονας παίρνει μεγαλύτερο δώρο. Απειλεί ότι θα φύγει για την πατρίδα του.

13. Ρητορική ερώτηση : ποιος από τους Αχαιούς θα δράμει, αν τον ζητήσεις εις πολέμου αγώνα;

14.   Η συναισθηματική κατάσταση του Αχιλλέα (ήθος): αγανακτεί, οξύς και υβριστικός, αγανακτισμένος, θεωρεί πως υποτιμάται και αδικείται παρόλο που αυτός είναι που κρατά το βάρος της μάχης.

15.   Το θέμα της τιμής: τα λάφυρα (δώρα) θεωρούνταν  τιμή για τον πολεμιστή, η στέρηση ή η αφαίρεσή τους  ήταν ατίμωση, στέρηση τιμής.

Αχιλλέας: αν τύχει μοιρασμός τρανό συ παίρνεις δώρο κι εγώ με δώρο μικροστό κι αγαπητό γυρίζω, το δώρο μου να πάρεις φοβερίζεις που ναι αμοιβή των κόπων μου, ίσια με σε δεν έχω εγώ δώρο καλό ποτέ μου, δεν θέλω  εδώ να μείνω ατίμητος   τα πλούτη να σου αυξήσω.

Αγαμέμνονας : αν δώρον ισότιμο της αρεσιάς μου λάβω αρκεί, εγώ δεν πρέπει αδώρητος να μένω, κοντά μου υπάρχουν και άλλοι να με δοξάσουν, να χεις εσύ το δώρο σου κι εγώ να το στερούμαι.

Η έννοια της τιμής κυριαρχεί στη σκέψη του Αχιλλέα και του Αγαμέμνονα. Ποιο είναι το σημασιολογικό της φορτίο σε κάθε περίπτωση; ο κώδικας αξιών έχει αλλάξει σε καθεμιά από αυτές τις κοινωνίες

Στην  κοινωνία της Ιλιάδας	Στην αρχαία Αθήνα
Η τιμή, η δόξα, η υστεροφημία είναι το ανώτερο ιδανικό και ο στόχος του ήρωα. Η στέρηση του λάφυρου, του δώρου του, σημαίνει υποτίμηση και ατίμωση, στέρηση της τιμής	Άτιμος = χωρίς πολιτικά δικαιώματα.

16.   Τρίτος λόγος του Αγαμέμνονα ( 174-188):

προκαλεί τον Αχιλλέα να φύγει ( φύγε, φύγε ευθύς),  πιστεύει πως άλλοι αρχηγοί μπορούν να τον δοξάσουν και επίσης ο Δίας (τραγική ειρωνεία, ποιον βοηθά στην πραγματικότητα ο Δίας;)  δηλώνει απερίφραστα  το μίσος του για τον Αχιλλέα, τον  υποβιβάζει ( είναι δώρο θεού, αν είσαι τόσο δυνατός: τι σημαίνει το υπονοούμενο;),  δηλώνει πως δεν τον υπολογίζει (δεν σε λογιάζω), απειλεί ότι θα πάρει από την σκηνή του το δώρο του, την κόρη του Βρισέως, τη Βρισηίδα. Για να μάθεις: τον φρονηματίζει, να τρομάζει και άλλος: για παραδειγματισμό των άλλων και  επιβολή της κυριαρχίας του στο στράτευμα!

Α 189-245           Επέμβαση της Αθηνάς

1.       Στους στίχους 189-193 Ποιο είναι το  δίλημμα που αντιμετωπίζει ο  Αχιλλέας; σε ποια απόφαση καταλήγει;

Αν  θα σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ή αν θα κατασιγάσει το θυμό και θα υποχωρήσει. Αποφασίζει να σύρει το σπαθί και να τον σκοτώσει.

Με ποια μέθοδο γίνεται η εμφάνιση της Αθηνάς στον Αχιλλέα; Με ενανθρώπιση ( οι θεοί εμφανίζονται με τη μορφή ανθρώπου χωρίς να γίνεται αντιληπτή η θεϊκή τους ιδιότητα) ή με επιφάνεια (οι θεοί αποκαλύπτονται με την θεϊκή τους ιδιότητα ); Πώς είχε εμφανιστεί στον Τηλέμαχο; Γιατί επέλεξε τους τρόπους αυτούς σε κάθε περίπτωση;

Εμφανίζεται με επιφάνεια, ως θεά, ορατή μόνο στον Αχιλλέα, γιατί πρέπει να δράσει άμεσα και να σταματήσει το φόνο, επειδή ο Αχιλλέας είναι ημίθεος και δεν θα τρομάξει στη θέα της. Στον Τηλέμαχο εμφανίζεται με ενανθρώπιση, γιατί έχει τον χρόνο να πείσει τον Τηλέμαχο ως Μέντορας και για να μην τρομάξει  τον νεαρό Τηλέμαχο.

3. Προοικονομία: η αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής   προετοιμάζει συστηματικά τα επεισόδια που θα ακολουθήσουν στην εξέλιξη της πλοκής του έργου.

Να επισημάνετε  την προοικονομία στους στίχους 213-245:

Ø  213-215: τρίδιπλα δώρα ατίμητα θα λάβεις μιαν ημέρα γι αυτήν την ύβριν: η θεά Αθηνά προαναγγέλλει όσα θα συμβούν στην Ι ραψωδία, όταν οι Αχαιοί θα προσφέρουν πλούσια δώρα στον Αχιλλέα για να τον πείσουν να επιστρέψει στη μάχη.

Ø  232: τωόντι αχρείους κυβερνάς λαοφάγε βασιλέα: η παθητική στάση και η αδιαφορία των Αχαιών προδιαγράφει την αδιαφορία του Αχιλλέα γι αυτούς όταν θα τους φονεύει ο Έκτορας.

Ø  241-245: οι Αχαιοί θα αποζητήσουν τον Αχιλλέα καθώς θα εξοντώνονται από τον Έκτορα και ο Αγαμέμνονας δεν θα έχει δύναμη να τους βοηθήσει και θα μετανιώσει για την στάση του προς τον Αχιλλέα.

2.       Πώς χαρακτηρίζεται ο Αχιλλέας με βάση την απάντησή του στην Αθηνά 217-219 ; Ευσεβής, πιστός στη θεά, συνετός.

Η δομή του λόγου του Αχιλλέα (217-245)

v  Υβριστικοί χαρακτηρισμοί: μέθυσε, σκυλόματε, με καρδιάν ελάφου= δειλός        λαοφάγε =αυτός που αρπάζει τα λάφυρα των άλλων

v  Κατηγορεί τον  Αγαμέμνονα για δειλία στη μάχη και στις ενέδρες

v  Διαπίστωση ότι οι Αχαιοί είναι  αχρείοι, γιατί υπακούουν σε αυτόν, αδιαφορώντας για το δίκαιο.

v  Όρκος – σχήμα του αδύνατου: ο Αχιλλέας ορκίζεται στο ραβδί (σύμβολο εξουσίας) και ο όρκος έχει δεσμευτική λειτουργία.  Το σκήπτρο κρατούν οι δικαιοκρίτες Αχαιοί που εφαρμόζουν το νόμο του Δία. Ορκίζεται ότι  θα ξαναβγεί στη μάχη μόνο, αν το  ραβδί που κρατά, που το έκοψαν και το επεξεργάστηκαν για να γίνει σκήπτρο, βγάλει φύλλα και κλαδιά. Επειδή αυτό είναι αδύνατο, η φράση του σημαίνει πως σε καμιά περίπτωση δεν θα πολεμήσει ξανά.

3.       Το ήθος του Αχιλλέα στην ενότητα: ασυμβίβαστος, ευσεβής, γιατί επιθετικός, προσβλητικός, εκδικητικός,

οργισμένος

Α 246-306

1.       Ποια είναι τα  χαρακτηριστικά του Νέστορα; γλυκολόγος = πολύ καλός ομιλητής, ευχάριστος

Λιγυρός ομιλητής =      με διαπεραστική φωνή, ακούγεται                          σαν το μέλι η λαλιά του= μιλάει με γλυκύτητα, με ευγένεια

Εις τρίτην γενεάν βασίλευεν ο γέρος= υπερήλικας, σχεδόν  75 ετών, έμπειρος και σοφός.

2.       Η δομή του λόγου του

v  Διαπίστωση της θλίψης των Αχαιών και της χαράς των Τρώων αν πληροφορούνταν την σύγκρουση των δυο κορυφαίων Αχαιών

v  Επικαλείται την πείρα του και την προηγούμενη συνύπαρξή του με πολύ πιο γενναίους άνδρες

v  Ως μέσο πειθούς χρησιμοποιεί το παράδειγμα των Λαπιθών και των Κενταύρων

v  Χρησιμοποιεί  συμβουλές / προτροπές στους στίχους  276-285. Στον  Αγαμέμνονα να μην πάρει το δώρο του Αχιλλέα, στον Αχιλλέα να σέβεται τον Αγαμέμνονα, γιατί είναι ο βασιλιάς και  αρχηγός του λαού κι η εξουσία του είναι δοσμένη από το Δία.

3.       Το ήθος του Νέστορα: ικανός ομιλητής, ρήτορας,  πράος, έμπειρος, διορατικός, διπλωμάτης, γνώστης της ψυχολογίας των δυο αντιπάλων, πειστικός, κατευναστικός, ειρηνοποιός

4.       Πέτυχε ή  όχι ο Νέστορας να  συμφιλιώσει τους δυο ήρωες; Ο Νέστορας δεν κατόρθωσε να τους συμφιλιώσει.

5.       Η  τελική απάντηση του Αχιλλέα

v  Δηλώνει ότι δεν δέχεται στο εξής διαταγές από τον Αγαμέμνονα

v  Παραχωρεί την Βρισηίδα με δυσαρέσκεια για όλους τους Αχαιούς : σεις την δώσατε, σεις μου την αφαιρείτε

v  Κατηγορεί παράλογα τον Αγαμέμνονα για διάθεση αρπαγής και άλλων δικών του αγαθών

v  Απειλεί  ότι θα τον σκοτώσει ( ξέσπασμα οργής, σύγχυση, αμηχανία)

ΡΑΨΩΔΙΑ Α
http://fhotini2011.blogspot.com/2011/10/blog-post_9857.htmlΣτ. 189-245

Περίληψη

Ο Αχιλλέας προσβεβλημένος και οργισμένος σκέφτεται αν πρέπει να τραβήξει το σπαθί του και να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ή να συγκρατη­θεί. Τότε κατεβαίνει από τον ουρανό η Αθηνά σταλμένη από την Ήρα. Ο Αχιλλέας την αναγνωρίζει και της λέει ξεκάθαρα ότι θα σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Η θεά τον συμβουλεύει να μην το κάνει και να ξεσπάσει μόνο με λόγια. Του υπόσχεται ότι θα έρθει η μέρα που γι’ αυτή την ύβρη θα πάρει πολλά δώρα. Ο Αχιλλέας ακούει τη θεά και απευθύνεται με σκληρά λόγια στον Αγαμέμνονα. Κατόπιν σηκώνει το σκήπτρο του και προβλέπει ότι κάποια μέρα, όταν ο Έκτορας θα τους σκοτώσει, οι Αχαιοί θα τον αποζητήσουν και ο Αγαμέμνονας δε θα μπορεί να τους βοηθήσει.

Ανάλυση

Στ. 189-193: Το δίλημμα του Αχιλλέα

Ο Αχιλλέας αντιμετωπίζει ένα μεγάλο δίλημμα: να σκοτώσει τον Αγαμέ­μνονα και να αποκαταστήσει την τιμή του (αν και θα γίνει φονιάς) ή να κατευνάσει το θυμό του και να δείξει μεγαλοψυχία ( αν και θα φανεί ητ­τημένος). Αρχικά φαίνεται να επικρατεί το ένστικτο του πολεμιστή και είναι έτοιμος να τραβήξει το σπαθί του και να εξαγνίσει την προσβολή.

Στ. 194-199: Η εμφάνιση της θεάς Αθηνάς

Την κρίσιμη στιγμή σαν από μηχανής θεός παρεμβαίνει η Αθηνά ύστερα από εντολή της Ήρας, πείθοντας τον Αχιλλέα να μην προβεί σε φόνο και να υπακούσει στο θέλημα της θεάς. ( Την Αθηνά τη βλέπει μόνο ο Αχιλ­λέας).

Στ. 200-206: Η αναγνώριση της Αθηνάς από τον Αχιλλέα

Ο Αχιλλέας ξαφνιάζεται όταν βλέπει την Αθηνά. Την αναγνωρίζει αμέ­σως και της θέτει δύο ερωτήματα που αποκαλύπτουν την ψυχολογική του κατάσταση. Γνωρίζει πως η παρουσία της θεάς οφείλεται στην αδικία του αρχιστράτηγου, γι’ αυτό και ο ίδιος θέλει να τον τιμωρήσει παραδειγμα­τικά.

Στ. 207-215: Οι συμβουλές και οι υποσχέσεις της Αθηνάς

Η θεά έχει έρθει για να ηρεμήσει τον Αχιλλέα. Εντολέας της είναι η Ήρα. Τον συμβουλεύει να εκτονώσει το θυμό του με λόγια και τον διαβεβαιώ­νει για πλουσιοπάροχη αμοιβή στο μέλλον αν υπακούσει. Τέλος του υπο­γραμμίζει την υποχρέωσή του να σεβαστεί τα θεία λεγόμενα και να μη χάσει την αυτοσυγκράτησή του.

Στ. 216-223: Η αποδοχή των συμβουλών και η αποχώρηση της θεάς

Ο ήρωας με ευσέβεια υπακούει στη θέληση των θεών. Στους στ. 218-219 γίνεται φανερή η αντίληψη ότι οι θεοί βοηθούν αυτούς που δέχονται αδι­αμαρτύρητα τις προσταγές τους. Έτσι η θεά αποχωρεί, αφού έχει εκπλη­ρώσει την αποστολή της.

Στ. 224-233: Τα σκληρά λόγια του Αχιλλέα στον Αγαμέμνονα

Ο ήρωας απευθύνεται  στον Αγαμέμνονα με βρισιές και ακραίους χαρα­κτηρισμούς. Η οργή του είναι τόσο μεγάλη που φτάνει στο σημείο να τον αποκαλέσει δειλό, λέγοντας πως δεν βρέθηκε ποτέ στην πρώτη γραμμή της μάχη, ούτε ηγήθηκε ποτέ των πολεμάρχων σε ενέδρα κατά των εχθρών. Αντίθετα υπερηφανεύεται μόνο για τη θεϊκή καταγωγή του και τη δύναμή του κλέβοντας τα πολεμικά λάφυρα από αυτούς που τολμούν να του εναντιωθούν. Ακόμη στρέφεται και εναντίον όλων των Αχαιών που δεν αντιδρούν καθόλου αλλά παρακολουθούν αμήχανοι την άδικη συμπεριφορά του βασιλιά σαν «άξιοι υπήκοοι».

Στ. 234-245: Ο όρκος και οι προβλέψεις του Αχιλλέα

Μετά τις βρισιές ο Αχιλλέας ορκίζεται μπροστά στο σύμβολο της επί­γειας εξουσίας του ( το ραβδί του) ότι αν αυτό ανθίσει τότε μόνο θα ξα­ναμπεί στη μάχη, υποδηλώνοντας μ’αυτό τον τρόπο το αμετάκλητο της απόφασής του. Έπειτα προχωρεί σε μία σειρά από προβλέψεις σχετικά με τις συνέπειες της αποχώρησής του, όπως το θάνατο πλήθους Αχαιών από τον μεγάλο αντίπαλό τους τον Έκτορα. Τέλος παρουσιάζεται βέβαιος ότι δε θα αργήσει η μέρα που οι Αχαιοί θα τον παρακαλέσουν ικετευτικά να τους βοηθήσει και τότε εκείνος θα αρνηθεί, ώστε και αυτοί και ο Αγαμέ­μνονας να καταλάβουν το λάθος τους και το μέγεθος της αδικίας που διέπραξαν εις βάρος του.(αναδρομή στο μέλλον)

Η επέμβαση των θεών και ο ρόλος τους στη ζωή των ανθρώπων

Στην ενότητα αυτή έχουμε την εμφάνιση μιας θεάς μπροστά σε άνθρωπο (επιφάνεια) με την πραγματική της υπόσταση, τη θεϊκή. Βλέπουμε ακόμη πως ο Αχιλλέας νιώθει δέος με την απρόσμενη εμφάνιση, ξαφνιάζεται, αλλά δεν τη προσκυνά. Αντίθετα της μιλάει όπως θα έκανε σε κάθε δια­κεκριμένο άνθρωπο- όχι θεό. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν τη σέβεται. Άλ­λωστε στα ομηρικά χρόνια η επικρατούσα αντίληψη ήταν ότι ο άνθρωπος καθόριζε την πορεία της ζωής του με τις πράξεις του, τις επιλογές και τα λάθη του. Επίσης πάντα προσπαθεί  να πάρει τους αθάνατους με το μέρος του ή τουλάχιστον να μην τους εξοργίσει, γι’ αυτό τους προσφέρει θυ­σίες.   

Ραψωδία Α

https://blogs.sch.gr/norapou/2011/11/22/%CF%81%CE%B1%CF%88%CF%89%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CE%B1-189-233/

(189-243)

Ο Αχιλλέας ταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο τρόπους αντίδρασης απέναντι στην προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα:

1. Να αντιδράσει αυθόρμητα ικανοποιώντας το πάθος του, πράγμα που του υποδεικνύεται από το συναίσθημα.
2. Να καταπνίξει το πάθος του, να ελέγξει την οργή του και να υποχωρήσει, κάτι που υποδεικνύεται από τη λογική του.

Αν τελικά αποφασίσει να κάνει το πρώτο, τότε θα αυτοδικήσει απονέμοντας τη δικαιοσύνη ο ίδιος και αποκαθιστώντας την τιμή του. θα σκοτώσει δηλαδή τον Αγαμέμνονα, οπότε θα ηρεμήσει η ψυχή του και εμπάσει περιπτώσει θα δράσει όπως ένας ήρωας. Αν όμως αποφασίσει να δράσει όπως του υποδεικνύει η λογική του, θα καταπιεστεί, θα μείνει ταπεινωμένος, όμως θα δείξει ψυχικό μεγαλείο.

Το συναίσθημα πάλλεται με τη λογική στην ψυχή του ήρωα. Ισχυρότερο αναδεικνύεται το συναίσθημα, αφού ο ήρωας βάζει το χέρι του στη λαβή του σπαθιού με απόλυτη συνέπεια στην ηρωική φύση του.

Το υπερφυσικό-θαυμαστό στοιχείο: Η επέμβαση της Αθηνάς – ο λειτουργικός της  ρόλος:

Ο Αχιλλέας πρέπει να διατηρήσει την ηρωική του φυσιογνωμία, να μην την διαψεύσει.  Συνεπώς, οφείλει σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής να εκδικηθεί σκοτώνοντας τον Αγαμέμνονα. Από την άλλη μεριά και ο Αγαμέμνονας, βασικός ήρωας του έπους και απαραίτητος στην εξέλιξη της υπόθεσης, δεν πρέπει για τούτο να αφανιστεί. Για τους δύο αυτούς λόγους ο ποιητής επιλέγει τη μέθοδο του «από μηχανής θεού».  Εξάλλου, στην κρίσιμη αυτή στιγμή της κορύφωσης της οργής του Αχιλλ. Μόνο η θεϊκή παρέμβαση θα τον συγκρατήσει. Ο ήρωας από ευσέβεια και όχι από πειθαναγκασμό στις επιταγές της θεάς, θα υπακούσει τελικά.

«Από μηχανής θεός» είναι ο θεός που στο αρχαίο θέατρο παρουσιαζόταν με ειδικό μηχάνημα σε πολύ κρίσιμο σημείο της υπόθεσης του έργου, σε στιγμές αδιέξοδες. Ο όρος λοιπόν αυτός καθιερώθηκε να χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει σε διάφορα λογοτεχνικά έργα την επέμβαση των θεών (με επιφάνεια ή ενανθρώπιση) για να βγάλουν τους ανθρώπους από αδιέξοδα ή να διευκολύνουν την πλοκή του έργου. Έτσι η εξέλιξη της υπόθεσης περνά από τα χέρια των ανθρώ πων στα χέρια των θεών, της Ήρας (εντολοδότρια)και της Αθηνάς (το εκτελεστικό όργανο).

Α (194-199): η επιφάνεια της θεάς

198-201: οπτική, κινητική εικόνα. Ο ποιητής παρακάμπτει τα πολλά λόγια και χωρίς περιγραφές, παρομοιώσεις- στοιχεία που συνήθως συνοδεύουν τη θεά στα ταξίδια άλλους – παρουσιάζει σε ένα στίχο (κατέβηκε ουρανόθεν η Αθηνά)την Αθηνά να ορμά άμεσα και απροσδόκητα στο προσκήνιο.  Ο ποιητής παραβιάζει τις συνηθισμένες τυπικότητες, όπως την προετοιμασία της θεάς, το πέταγμά της από τον Όλυμπο και άμεσα αφικνείται στον τόπο δράσης. Επιφαίνεται. Αποκαλύπτεται με τη θεϊκή μορφή και τη θεϊκή ιδιότητα φανερή μονο στον Αχιλλέα, αθώρητη στους άλλους. (αντιλήψεις ανθρώπων για ανθρωπομορφισμό των θεών)

Τα μάτια της θεάς = λαμπερά, φωτεινά. Συνεπώς υπάρχει κάποιο υπερφυσικό  και θαυμαστό στοιχείο στη μορφή της θεάς. Σύντομος και σαφής ο λόγος της

Διαφορά της επιφάνειας και της ενανθρώπισης;

(200-206): η αντίδραση και ο λόγος του Αχιλλέα

• Ο Αχιλλέας μόλις αισθάνεται δίπλα του την Αθηνά νιώθει έκπληξη,ξαφνιάζεται, σαστίζει, επειδή εκείνη τη δεδομένη στιγμή ήταν βυθισμένος σε σκέψεις και έντονο προβληματισμό. Δεν τον ξαφνιάζει η παρουσία της Αθηνάς. Η αντίδρασή του θα ήταν η ίδια όποιο πρόσωπο και να εμφανιζόταν.
• Οικειότητα αμεσότητα χαρακτηρίζει τον τρόπο με τον οποίο ο ήρωας προσεγγίζει τη θεά. Αυτό ίσως δείχνει πως ο Αχιλλέας είναι πρόσωπο αγαπητό στη θεά ή στους θεούς γενικότερα.

• Με πίκρα εκφράζει το παράπονό του για την άδικη συμπεριφορά του Αγαμέμνονα απέναντί του. Ξεκάθαρα δηλώνει πως ο Αγ θα πληρώσει με τη ζωή του την άδικη, εγωιστική συμπεριφορά απέναντί του, πράγμα που αποκαλύπτει την απόφασή του να τον σκοτώσει.

207-215: η συμβουλή και οι υποσχέσεις της Αθηνάς

Η συμβουλή της Αθηνάς: προσπαθεί, αφού του τονίζει πως έρχεται με εντολή της Ήρας (δίνει έτσι επισημότητα στην αποστολή της και δεσμεύει ίσως περισσότερο τον ήρωα), να τον συγκρατήσει και του προτείνει να βάλει το ξίφος στη θήκη του. είναι πιο συνετό να εκτονώσει την οργή και το θυμό του με λόγια σκληρά προς τον αρχιστράτηγο. Προλέγει πως θα δικαιωθεί για τούτη την προσβολή με τρίδιπλα δώρα ατίμητα, ενώ ο αλαζονας βασιλιάς των Μυκηνών θα τιμωρηθεί. Τελειώνει υποδεικνύοντας την αυτοσυγκράτηση και υπακοή του προς την εντολή των θεών.

213-215: προειδοποίηση για γεγονότα που θα συμβούν στη συνέχεια (οι Αχαιοί θα προσφέρουν πλούσια δώρα στον Αχιλλέα και θα τον καλούν  να γυρίσει πίσω στη μάχη).

216-223: η τελική απόφαση του Αχιλλέα για υποχώρηση –  η αποχώρηση της θεάς Αθηνάς.

Πρέπει: ο Αχιλλέας αναγνωρίζει πως δεν υπάρχει περιθώριο για αντιρρήσεις. Διαπιστώνει πως όποιος υπακούει στους θεούς και κείνοι ανταποκρίνονται στα καλέσματά του (=στίχος με γνωμικό περιεχόμενο). Αιτιολογεί έτσι την απόφασή του να συγκρατήσει το θυμό του και να αφήσει το σπαθί του στη θήκη του.

Συνεπώς, τονίζεται η ευσέβεια του νέου, ορμητικού Αχιλλέα.

Ο ρόλος των θεών στην απόφαση του Αχιλλέα ( – η ευθύνη τελικά είναι δική του για την απόφασή του;): η θεά προτρέπει τον Αχιλλέα να εκτονώσει την οργή του στα λόγια, στη λεκτική επίθεση προς τον Αγαμέμνονα και να εγκαταλείψει τη λύση του ξίφους. Αποδεικνύεται για μία ακόμα φορά η αντίληψη των ομηρικών ανθρώπων για τους θεούς και την επέμβαση αυτών στην ανθρώπινη ζωή. Οι θεοί δηλαδή εμφανίζονται σε κάποιον ευνοούμενό τους για να τον συμβουλεύσουν, να τον παρακινήσουν να δράσει προς κάποια κατεύθυνση (=ανθρωπομορφισμός). Εδώ η Αθηνά έρχεται, υποδεικνύει στον ήρωα τρόπους δράσης, δεν τους επιβάλλει σε αυτόν. Συνεπώς, ο ίδιος ο ήρωας έχει την απόλυτη ευθύνη των πράξεών του και την τελικής του απόφασης, εφόσον είναι ελεύθερος να αποφασίσει ό,τι επιθυμεί.

224-233: το υβριστικό ξέσπασμα του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα

• Μέθυσε: μεγάλη μομφή, όποιος μεθούσε- ξεπερνούσε δηλαδή τα όρια, ήταν αξιοκατάκριτος.
• Σκυλόματε:στους ανατολικούς λαούς ο σκύλος ήταν σύμβολο αναίδειας.
• Με καρδιάν ελάφου: δειλέ

Για τούτο τον τελευταίο χαρακτηρισμό ο Αχιλλέας επειδή ίσως θεωρεί πως δεν είναι εντελώς σαφής, γι’ αυτό κυριολεκτικά τον επεξηγεί με τις επόμενες λεπτομερείς αναφορές στ. 228-229.

Επιτίθεται ο Αχ και στους Αχαιούς, τους οποίους χαρακτηρίζει «αχρείους», τιποτένιους δηλαδή, δειλούς, ελεεινούς εξαιτίας της παθητικότητάς τους εναντίον του Αγαμέμνονα και των αυθαιρεσιών του. Η αλήθεια είναι πως οι Αχαιοί δεν αντέδρασαν –ο Αίας, ο Οδυσσέας, ο Ιδομενέας) ίσως γιατί ήταν βολική γι’ αυτούς η τροπή που πήραν τα πράγματα. Για τον λόγο αυτόν ο Αχιλλέας θεωρεί και τους Αχαιούς συνενόχους, συνυπεύθυνους με τον Αγαμέμνονα για την ταπείνωση που έχει υποστεί και που είναι άδικη σε σχέση με ό,τι έχει προσφέρει στον πόλεμο. Έτσι και αυτούς θα εκδικηθεί ο Αχιλλέας.

226-227: παίρνουμε πληροφορίες για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων. Εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, όπου συμμετέχει όλο το στράτευμα –στ. 226- υπήρχαν και ειδικές αποστολές –ενέδρα, επικίνδυνες επιχειρήσεις, όπως η κατασκοπία…-. Λόγω της επικινδυνότητας και της σοβαρότητάς τους αυτές οι αποστολές απαιτούσαν πείρα, πνευματική ευστροφία και γενναιότητα, γι’ αυτό τις αναλάμβαναν πάντα οι καλύτεροι του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι, ενώ κάποιος από αυτούς – ο άριστος- είχε το γενικό πρόσταγμα και την ευθύνη της εφαρμογής του σχεδίου -227 στίχος.

234: το σκήπτρο που κρατά ο Αχιλλέας μπορεί να είναι το ιερό σύμβολο της εξουσίας των βασιλέων που πιστευόταν ότι τους είχε δοθεί από το Δία (βλ. διόδοτη εξουσία= δοσμένη από το Δία). Ο ίδιος ήταν βασιλιάς και αρχηγός εκστρατευτικού σώματος και μπορούσε να φέρει ένα τέτοιο σκήπτρο. Ίσως όμως αυτή τη στιγμή ως ομιλητής σε συνέλευση να κρατά το σκήπτρο που έδινε ο κήρυκας σε όποιον  έπαιρνε το λόγο σε μία δημόσια συγκέντρωση, παρέχοντάς του με αυτόν τον τρόπο το δικαίωμα του λόγου. Το γεγονός ότι ο Αχιλλέας αναφέρεται στο σκήπτρο, λέγοντας ότι το κρατούσαν οι δικαστές ως σύμβολο δικαιοσύνης εξηγείται ψυχολογικά: ο Αχιλλέας νιώθει αδικημένος από τον Αγαμέμνονα και ο όρκος του έχει σχέση με την δικαιοσύνη που απαιτεί να του αποδοθεί. Η επιμονή του στη χρήση του σχήματος του «αδυνάτου» υπογραμμίζει την τελεσίδικη απόφασή του να μην ξαναγυρίσει στη μάχη, ενώ οι στίχοι 240-244 ενημερώνουν και προετοιμάζουν για την πρεσβεια της ραψωδίας Ι και συμφωνούν με τις προειδοποιήσεις του λόγου της Αθηνάς: τιμωρία Αγαμέμνονα-211- και αποκατάσταση του Αχιλλέα -213,214.

Τι γίνεται όμως με την τιμή του Αχιλλέα;

Μόνο ο Αχιλλέας και η Αθηνά γνωρίζουν:

• τον λόγο για τον οποίο ο ήρωας υποχωρεί και αφήνει το σπαθί στη θήκη του
• τη μεταξύ τους συνάντηση.

Συνεπώς: για τους υπόλοιπους ο Αχιλλέας έχει υποχωρήσει και έχει υποταχτεί στην εξουσία του Αγαμέμνονα, έχει ηττηθεί στην αντιπαράθεσή του με τον αρχιστράτηγο. Όμως το γόητρό του πρέπει να διατηρηθεί και στα μάτια των υπόλοιπων Αχαιών. Για το λόγο αυτό, νιώθει την ανάγκη να εκτονωθεί με βρισιές και κατηγορίες εναντίον του Αγαμέμνονα.

Στ. 224-233: Τα σκληρά λόγια του Αχιλλέα στον Αγαμέμνονα

Ο ήρωας απευθύνεται  στον Αγαμέμνονα με βρισιές και ακραίους χαρα­κτηρισμούς. Η οργή του είναι τόσο μεγάλη που φτάνει στο σημείο να τον αποκαλέσει δειλό, λέγοντας πως δεν βρέθηκε ποτέ στην πρώτη γραμμή της μάχη, ούτε ηγήθηκε ποτέ των πολεμάρχων σε ενέδρα κατά των εχθρών. Αντίθετα υπερηφανεύεται μόνο για τη θεϊκή καταγωγή του και τη δύναμή του κλέβοντας τα πολεμικά λάφυρα από αυτούς που τολμούν να του εναντιωθούν. Ακόμη στρέφεται και εναντίον όλων των Αχαιών που δεν αντιδρούν καθόλου αλλά παρακολουθούν αμήχανοι την άδικη συμπεριφορά του βασιλιά σαν «άξιοι υπήκοοι».

Στ. 234-245: Ο όρκος και οι προβλέψεις του Αχιλλέα

Μετά τις βρισιές ο Αχιλλέας ορκίζεται μπροστά στο σύμβολο της επίγειας εξουσίας του ( το ραβδί του) ότι αν αυτό ανθίσει τότε μόνο θα ξαναμπεί στη μάχη, υποδηλώνοντας μ’αυτό τον τρόπο το αμετάκλητο της απόφασής του. Έπειτα προχωρεί σε μία σειρά από προβλέψεις σχετικά με τις συνέπειες της αποχώρησής του, όπως το θάνατο πλήθους Αχαιών από τον μεγάλο αντίπαλό τους τον Έκτορα. Τέλος παρουσιάζεται βέβαιος ότι δε θα αργήσει η μέρα που οι Αχαιοί θα τον παρακαλέσουν ικετευτικά να τους βοηθήσει και τότε εκείνος θα αρνηθεί, ώστε και αυτοί και ο Αγαμέμνονας να καταλάβουν το λάθος τους και το μέγεθος της αδικίας που διέπραξαν εις βάρος του.

ο Αχιλλέας με αυτοπεποίθηση την οποία έχει αντλήσει και από τη συζήτησή του με την Αθηνά, δίνει μπροστά σε όλους το μέγα όρκο. Ορκίζεται στο σκήπτρο του πως αν αυτό βγάλει φύλλα, τότε μόνο θα γυρίσει για να βοηθήσει τους Αχαιούς.- σχήμα του αδυνάτου. Πρόκειται για απόφαση οριστική και αμετάκλητη.

Η θεά έχει επηρεάσει τον ήρωα, όμως την ευθύνη των πράξεών του εξακολουθεί να έχει ο ίδιος.

προειδοποίηση: 241-245 (τα δεινά των Αχαιών από τους Τρώες και η αδυναμία Αγαμέμνονα να τους βοηθήσει)

ΔΕΣ ΚΑΙ https://www.scribd.com/doc/245994812/%CE%99%CE%9B%CE%99%CE%91%CE%94%CE%91-%CE%91-189-245

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ομήρου Ιλιάδα, ραψωδία Α, στίχοι 189 – 245

http://arxaiagymlk.weebly.com/uploads/2/6/6/1/26610356/iliada_a_189_245_.pdf

 Eπέμβαςη τησ Αθηνάσ – Ο όρκοσ του Αχιλλέα 1. Να αφθγθκείτε περιλθπτικά ςε γ΄ πρόςωπο το περιεχόμενο του αποςπάςματοσ (80 – 100 λζξεισ περίπου). 2. Να απαντιςετε με ςυντομία ςτισ ερωτιςεισ : Α. Ποιο δίλθμμα αντιμετωπίηει ο Αχιλλζασ; Β. Γιατί θ Ακθνά εμφανίηεται ωσ «από μθχανισ κεόσ»; Γ. Γιατί ο Αχιλλζασ υπακοφει ςτισ υποδείξεισ τθσ Ακθνάσ; Δ. Ποιο είναι το νόθμα του όρκου του Αχιλλζα; 3. Να αντιςτοιχίςετε τα ςτοιχεία τθσ ςτιλθσ Α με αυτά τθσ ςτιλθσ Β. Α Β 1. κατζβθκε ουρανόκεν θ Ακθνά … του εςτικθ οπίςω κι ζπιαςε τα ολόξανκα μαλλιά του, ς' εκείνον μόνον φανερι και ακώρθτθ ςτουσ άλλουσ. α. ςχιμα του αδυνάτου 2. ναι, μα το ςκιπτρο τοφτ' οποφ κλαδί δεν βγάη' ι φφλλα, κακώσ αφικε τον κορμόν ςτα όρθ εκεί που εκόπθ, και δεν κ' αναχλωράνει, αφοφ τα φφλλα και το φλοφδι γφρω του ελζπιςε ο χαλκόσ β. γνωμικό 3. όπου υπακοφει ςτουσ κεοφσ κι αυτοί τον ειςακοφουν γ. προοικονομία 4. τωόντι αχρείουσ κυβερνάσ δ. επιφάνεια 5. κ' αποηθτιςουν οι Αχαιοί μια μζρα τον Πθλείδθ όλοι και ςυ περίλυποσ τθν δφναμιν δεν

κα 'χεισ να τουσ βοθκείσ, όταν πολλοφσ κα ςτρώςει χάμω θ λόγχθ του ανκρωποφόνου Έκτοροσ και ςε κα τρώγει ο πόνοσ 4. Να εντοπίςετε ςτο κείμενο τυπικά επίκετα και να εξθγιςετε το ρόλο των ςτερεότυπων επικζτων ςτθν επικι ποίθςθ. 5. Να χαρακτθρίςετε τον Αχιλλζα ςφμφωνα με τα λόγια και τισ πράξεισ του. Να αιτιολογιςετε τθν απάντθςι ςασ με αναφορζσ ςτο κείμενο. 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΙΛΙΑΔΑ, ΡΑΨΩΔΙΑ Α(172-245)

http://alexgger.blogspot.com/2011/10/normal-0-false-false-false-el-x-none-x_30.html

ΙΛΙΑΔΑ, ΡΑΨΩΔΙΑ Α(172-245)

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να χωρίσετε σε ενότητες τους στίχους 172-245 και να δώσετε ένα τίτλο σε κάθε μία από αυτές.

_________________________________________________________________

________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

2. Διαβάστε τους στίχους 173-188. Πως αντιδρά ο Αγαμέμνων στην απειλή του Αχιλλέα ότι θα αποχωρήσει από τον πόλεμο; Πως ο αρχιστράτηγος επιχειρεί να μειώσει τον Αχιλλέα και για ποιο ελάττωμα τον κατηγορεί; Ποια είναι η απειλή του Αγαμέμνονα; Να χαρακτηρίσετε τον Αγαμέμνονα στηριζόμενοι στους στίχους 173-188. Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/document/file.php/DSGYM-B108και διαβάστε το ποίημα Αγαμέμνων του Γ. Ρίτσου. Ποια διαφορά παρατηρείτε στη συμπεριφορά του Αγαμέμνονα και γιατί;

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

___________________________________________________________________

____________________________________________________________________

3. Διαβάστε τους στίχους 189-215. Ποιος θεός εμφανίζεται, με ποια μορφή και γιατί; Ποια είναι η αντίδραση του Αχιλλέα; Στην ιστοσελίδα www.scribd.com/doc/35884237 διαβάστε για τις αφηγηματικές τεχνικές στην Ιλιάδα. Οι θεοί εμφανίζονται με ενανθρώπιση και άλλοτε με επιφάνεια. Ποιον από τους δύο τρόπους επιλέγει η Αθηνά για να εμφανιστεί στον Αχιλλέα και γιατί; Η επέμβαση της Αθηνάς μειώνει την ανθρώπινη ευθύνη; Διαβάστε στην ιστοσελίδα του ψηφιακού σχολείου την άποψη της J.de. Romilly. Θυμηθείτε και άλλα παραδείγματα εμφάνισης θεών στους ανθρώπους από την Οδύσσεια. 

_ __________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________

___________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

4. Επισκεφτείτε τη σελίδα http://el.wikipedia.org και διαβάστε για τον ανθρωπομορφισμό των θεών. Στο λογισμικό Ομηρικά έπη στην ιστοσελίδα του ψηφιακού σχολείου και στην ενότητα Ανθρωπομορφισμός-Ο ρόλος των θεών διαβάστε τις πληροφορίες και ταπαράλληλα κείμενα για τον ανθρωπομορφισμό. Καταγράψτε τα συμπεράσματα σας : πως καταλαβαίνετε την έννοια του ανθρωπομορφισμού και σε ποια λογοτεχνικά είδη συναντούμε ανθρωπομορφικές αντιλήψεις. Στη συνέχεια ασχοληθείτε με τις δραστηριότητες στην ίδια ενότητα.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

5. Διαβάστε τους στίχους 216-245 και παρουσιάστε την προσωπικότητα του Αχιλλέα όπως προκύπτει μέσα από αυτούς τους στίχους. Νομίζετε ότι ο Αχιλλέας έχει δίκαιο ή φτάνει στην υπερβολή και ξεπερνά τα όρια;
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

6. Στους στίχους 234-245 να εντοπίσετε τον όρκο που δίνει ο Αχιλλέας και να σχολιάσετε το σχήμα του αδυνάτου στον όρκο του Αχιλλέα. Συμβουλευτείτε την ιστοσελίδαhttp://afterschoolbar.blogspot.com/2010/11/blog-post_15.html και διαβάστε τα παράλληλα κείμενα του βιβλίου σας στις σελίδες 31-32.

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

7. Να επισημάνετε στους στίχους 172-254 τα στερεότυπα επίθετα και να εξηγήσετε το ρόλο τους στον Ομηρικό ποιητικό λόγο. Συμβουλευτείτε την ιστοσελίδαhttp://www.komvos.edu.gr/endoglwssiki/systimatiko/protaseis/protaseis/odiseia/1.htm#nowhere

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

8. Στους στίχους 172-254 να εντοπίσετε τα σημεία που ο ποιητής χρησιμοποιεί την τεχνική της προοικονομίας. Επισκεφτείτε την ιστοσελίδαhttp://siamantoura.blogspot.com/2010/06/blog-post_4308.html για να καταλάβετε τη διαφορά ανάμεσα στην προοικονομία και στον προϊδεασμό.

______________________________________________________________________
____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
______________________________

Ραψ. Α, 246-306

Η μεσολάβηση του Νέστορα

Ι.  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ - ΔΟΜΗ

http://users.sch.gr/elnas/joomla2015/index.php/mathimata/arxaia-elliniki-grammateia/omirou-iliada/71-rapsodia-a-246-306-i-mesolavisi-tou-nestora

Η αντίδραση του Αχιλλέα (στ.246-247)

Ο Αχιλλέας, αφού ολοκλήρωσε τον όρκο του, πέταξε με οργή το σκήπτρο του στη γη. Η πράξη του αυτή δηλώνει πως:

• παρατείται αμετάκλητα, δεν υπάρχει περίπτωση να αθετήσει το λόγο του και να βοηθήσει τους Αχαιούς ό,τι και να γίνει.
• διαμαρτύρεται απέναντις τις αυθαιρεσίες της βασιλικής εξουσίας
• αντιδρά με παθητική στάση σε αντίθεση με το τράβηγμα του σπαθιού που ήταν κίνηση επιθετική.
• περιφρονεί το θεσμό της δικαιοσύνης (φορέας του είναι ο Αγαμέμνονας).
• περιφρονεί τη γενική συνέλευση που δεν τόλμησε να του εναντιωθεί.

Η παρουσίαση του Νέστορα (στ. 247-254)

• Η παρουσίαση του Νέστορα πριν από την παράθεση των λόγων του καταλαμβάνει 7 στίχους.
• Ο ρόλος του είναι  σημαντικός. Πρόκειται γιά έναν γέρο βασιλιά (περίπου 75 ετών) που είναι πολύ καλός ρήτορας και σκοπός του είναι να κατευνάσει (=ηρεμήσει) λίγο τα πνεύματα, διότι υπάρχει πολύ ένταση αυτή τη στιγμή στο στρατόπεδο.
• Η παρουσίασή του από τον ποιητή λειτουργεί ως επιβράδυνση.

Ο λόγος του Νέστορα (στ. 255- 285)

Ο Νέστορας προσπαθεί με επιχειρήματα και παραινέσεις να συμβιβάσει τους δύο αρχηγούς.

• Διαπιστώνει τη θλίψη του Αχιλλέα αλλά και τη στεναχώρια που επικρατεί στο στρατόπεδο εξαιτίας του καβγά των δύο αρχηγών (στ.255)
• Επισημαίνει τον αντίκτυπο που θα είχε η διαμάχη τους αν γινόταν γνωστή στο τρωικό στρατόπεδο (στ.255-258)
• Εξαίρει την πολεμική αρετή και φρόνηση των δύο αρχηγών, προσέχοντας να μην πάρει το μέρος κανενός (στ.259)
• Τους καλεί να σεβαστούν τη γνώμη του διότι
  • (α) είναι πιο νέοι
  • (β) έχει μεταπείσει σπουδαίους ανθρώπους στο παρελθόν, (χρησιμοποιεί το μυθικό παράδειγμα της Κενταυρομαχίας (= σύγκρουση Κενταύρων & Λαπιθών) ως μέσο πειθούς των λόγων του)
• Καταλήγει σε νουθεσίες (στ. 276-285).
  • (α) τονίζει την ξεχωριστή αξία του καθενός.
  • (β) επισημαίνει τα σφάλματά τους και τι πρέπει να κάνουν

Ο λόγος του Νέστορα χαρακτηρίζεται από ευελιξία και διπλωματικότητα. Ως θεσμό ο Νέστορας υποστηρίζει τον Αγαμέμνονα, διότι έχει εξουσία δοσμένη από τον Δία Η μεσολάβησή του απέτυχε, διότι οι δύο πλευρές επέμεναν πεισματικά στις θέσεις τους (οικονομία του έπους – εξέλιξη της πλοκής). Σε αντίθεση με τη μεσολάβηση της Αθηνάς που πέτυχε. Επομένως, βλέπουμε πως οι εντολές των θεών είναι απόλυτα σεβαστές στον ηρωικό κόσμο του Ομήρου, ενώ στις συμβουλές των ανθρώπων μπορούσαν να μην δίνουν καμία σημασία.

Ο λόγος του Αγαμέμνονα (στ. 286-292)

• Ο Αγαμέμνονας συγκρατεί από τα λόγια του Νέστορα μόνο εκείνα που μιλούσαν για το δικό του δίκιο. Έχει προσέξει τα λόγια του γέροντα και ξεθαρρεύει.
• Επισημαίνει ως βαθύτερο αίτιο της φιλονικίας την αλαζονεία του Αχιλλέα.
• Μιλά υποτιμητικά για τον Αχιλλέα και την παλικαριά του.

Η απάντηση του Αχιλλέα (στ. 293-304)

• Διακόπτει τον Αγαμέμνονα και αγνοεί τον Νέστορα (= αδιάλλακτος). Εμφανίζεται και ο Αχιλλέας το ίδιο αδιάλλακτος με τον Αγαμέμνονα.
• Κάνει σαφές πως αποχωρεί (στ. 294-295). Ο Αχιλλέας βρίσκεται σε σύγχυση. Υποχώρησε στη βίαιη λύση που ταίριαζε στο χαρακτήρα του και στην ηρωική του φυσιογνωμία και τώρα έχει μπερδευτεί.
• Δηλώνει πως παραχωρεί την κόρη (στ. 299-300)
• Υποχωρεί μεν, αλλά εκτοξεύσει αβάσιμες κατηγορίες (στ.301-302)
• Θέλοντας να μετριάσει την ταπείνωση

α) αποδίδει στον Αγαμέμνονα αβάσιμη κατηγορία (στ. 301-302)

            β) γίνεται απροκάλυπτα απειλητικός φτάνοντας στα άκρα (στ. 303-304)

• Με απειλές διασώζει την αξιοπρέπειά του και δικαιολογεί την υποχώρήσή του. Είναι χαρακτηριστικό πως είναι δυσαρεστημένος με όλους τους Αχαιούς (στ. 300 «σεις μου την αφαιρείτε»)

Με αυτά τα λόγια του Αχιλλέα τελειώνει η φραστική σύγκρουση των δύο αντρών. Η οριστική ρήξη οδηγεί στην αποχή του Αχιλλέα από τις μάχες και ρυθμίζει την πορεία της υπόθεσης του έργου.

ΙΙ.  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

• Νέστορας: Έχει την καλοπροαίρετη διάθεση και το πνεύμα της συνδιαλλαγής να επέμβει για να λύσει την παρεξήγηση ανάμεσα στους δύο αρχηγούς.  Είναι διορατικός, διότι βλέπει ότι ο καβγάς τους θα έχει δυσάρεστες συνέπειες για τους Αχαιούς. Είναι ικανός στο να ψυχολογεί τους αντιμαχόμενους και έχει τον τρόπο του να πείθει το ακροατήριό του. Τέλος χαρακτηρίζεται από ευελιξία και διπλωματικότητα, αφού με εύσχημο τρόπο προσπάθησε να αποδείξει και στους δύο που έχουν άδικο και το τι πρέπει στο εξής να κάνουν.
• Αχιλλέας-Αγαμέμνονας: Ο καθένας τους εμμένει στις θέσεις τους, είναι αδιάλλακτοι και μολονότι άκουσαν τις συμβουλές του γέροντα Νέστορα, έπραξαν σύμφωνα με τη θέλησή τους.

ΙΙΙ.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Επιβράδυνση: Ο λόγος του Νέστορα
• Αναδρομική Αφήγηση: Το μυθικό παράδειγμα της Κενταυρομαχίας που χρησιμοποιεί ο Νέστορας.
• Οικονομία έπους: Η αποτυχία της μεσολάβησης του Νέστορα

ΙV. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

• Ο αρχηστράτηγος είναι φορέας του θεσμού της δικαιοσύνης.

A (246-306)

 https://blogs.sch.gr/norapou/2011/11/29/a-246-285/

246-254: οι τελευταίες αντιδράσεις Αχιλλέα – Αγαμέμνονα, η παρουσίαση του Νέστορα

245-246: η κίνηση του ήρωα να πετάξει το σκήπτρο κάτω βρίσκεται σε αντιστοιχία με την κίνησή του να αγγίξει το σπαθί του -193-194. οι δύο κινήσεις του ήρωα δεν αποδίδουν μόνο την ψυχολογική του κατάσταση, αλλά και σηματοδοτούν τα δύο σημεία κορύφωσης της σύγκρουσης. Πρέπει να παρατηρήσουμε ωστόσο ότι η δεύτερη κορύφωση δεν είναι τόσο κρίσιμη όσο η πρώτη. Η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρήμα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση με την ενεργητική επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του. Για’ αυτό εξάλλου τώρα δε χρειάζεται η εμφάνιση μίας θεότητας, η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα, είναι αρκετή για να οδηγήσει στην ύφεση.

Ο συμβολισμός της πράξης αυτής του Αχιλλέα:

v      δηλώνει την παραίτησή του από τις τάξεις του στρατού των Αχαιών και ότι υποχωρεί περήφανος.

v      Περιφρονεί και τη δικαιοσύνη, εφόσον ο ίδιος έχει υποστεί κατάφωρη αδικία (φορείς της δικαιοσύνης οι βασιλείς που δίκαζαν κρατώντας το σκήπτρο)

v      Εκφράζει την περιφρόνησή του προς τη γενική συνέλευση, επειδή κανείς δεν τόλμησε να εναντιωθεί στην αυθαιρεσία του βασιλιά.

v      Διαμαρτύρεται εναντίον των αυθαιρεσιών της βασιλικής εξουσίας και περιφρονεί το βασιλικό αξίωμα του Αγαμ καθώς και τον αρχηγικό του ρόλο στη συνέλευση.

Ο Νέστορας και η παρουσία του στο στρατόπεδο των Αχαιών

Ο σοφός γέροντας με εμπειρίες ζωής και με το δικαίωμα να συμβουλεύει ή και να επιπλήττει ακόμα και τον αρχιστράτηγο. Ο ποιητής αφιερώνει αρκετους στίχους στην παρουσίαση του Νέστορα. Αυτό δείχνει:

v      Τη συμπάθειά του προς το πρόσωπο του Νέστορα.

v      Τη σημασία που έχει στο έργο του η παρέμβασή του.

v      Αναδεικνύει τη γλυκύτητα των λόγων του, που είναι το βασικό γνώρισμα του προσώπου αυτού, ενώ παράλληλα μας δίνει περεταίρω πληροφορίες.

v      Η πλατιά παρουσίαση λειτουργεί ως επιβράδυνση – χαλαρώνει τους ακροατές  από την κορύφωση της έντασης των τελευταιων στιγμών και τους προετοιμάζει για την τελευταία σκηνή του επεισοδίου της σύγκρουσης Αχιλλέα – Αγαμέμνονα.

 255-274: επιχειρήματα για την ανάγκη συμβιβασμού των δύο αντρών.

255 – 285: ο λόγος του Νέστορα.                275-285: νουθεσίες προς δύο αντιμαχόμενους για τη συμφιλίωσή τους.

• Διαπιστώνει τη θλίψη των Αχαιών εξαιτίας της αντιπαράθεσης.
• Θέτει τον προβληματισμό στους δύο αντιπάλους για τη χαρά που θα είχαν οι Τρώες αν μάθαιναν την αντιπαλότητα αυτή. Θέλει με τον τρόπο αυτό να πει πως η μεταξύ τους διαμάχη ξεφεύγει από το προσωπικό επίπεδο και επηρεάζει και τα δύο στρατόπεδα.
• Κολακεύει τους δύο τους –στ. 259—χωρίς να κάνει καμία διάκριση. Προβάλλει την πολεμική τους αρετή και τη φρόνησή τους.
• Τους προτρέπει να τον σεβαστούν, και με σοβαρότητα να ακούσουν τη συμβουλή του. Διότι είναι νεώτεροί του και ο ίδιος έχει συναναστραφεί ανθρώπους σπουδαιότερους.
• Προσπαθεί να πείσει και να στηρίξει την άποψή του με τη μέθοδο του παραδείγματος. Ανατρέχει στο παρελθόν, αναφέρεται στην Κενταυρομαχία, στην οποία είχε πάρει μέρος, για να σημειώσει πως τότε σπουδαίοι ήρωες, κατέφευγαν στον ίδιο, τον συμβουλεύονταν και υπάκουαν στις συμβουλές του – σημειωτέον: παρά το γεγονός πως ήταν νέος.

Συνεπώς, ο Νέστορας καταδικάζει έντονα τη σύγκρουση Αχιλλεα και Αγαμ, γιατί αυτή θα έχει λυπηρές και αρνητικές συνέπειες για τους Αχαιούς. Ο Πρίαμος και οι Τρώες θα χαίρονταν, αν μάθαιναν την έριδα των δύο αρχηγών, η οποία εξασθενίζει την ενότητα και τη δύναμη του αχαΪκού στρατοπέδου. Αξίζει να παρατηρήσουμε την κλιμακωτή παρουσίαση της χαράς των Τρώων: στην κορυφή της πυραμίδας 255στ. ο βασιλιάς, στη συνέχεια τα παιδιά του 255 στ. και στη βάση ο λαός της Τροίας 256 στ. Ο βασιλιάς της Πύλου συνηθίζει να χρησιμοποιεί στους παραινετικούς λόγους του την πειστική δύναμη του παραδείγματος. Τέτοια παραδείγματα αντλούσε από τις εμπειρίες της μακρόχρονης ζωής του. Η συγκεκριμένη διήγησή του αναφέρεται στην Κεντραυρομαχία, τη μυθολογική σύγκρουση των Κεντραύρων και των Λαπιθών. Η ιστορία πρέπει να ήταν γνωστή στους ακροατές του Ομήρου. Γι’ αυτό ο ποιητής δεν αναφέρει λεπτομέρειες. Αναλυτικότερα την περιγράφει ο Ησίοδος. Οι Λαπίθες ήταν λαο΄ς φημισμένος της Θεσσαλίας και οι Κένταυροι ήταν μυθικός ιππικός λαός που κατοικούσε στο Πήλιο και στην Οίτη. Η λαϊκή φαντασία τους παράσταινες από τη μέση και πα΄νω ανθρώπους και από τη μέση και κάτω άλογα. Ανάμεσά τους ξεχωριστή η μορφή του Χείρωνα, του σοφού δασκάλου του Ιάσονα και του Αχιλλέα. Όταν ο βασιλιάς των Λαπιθών Πειρίθοος γιόρταζε τους γάμους της κόρης του Ιπποδάμειας, προσκλήθηκαν και οι Κένταυροι, οι οποίοι όμως πα΄νω στο μεθύσι τους όρμησαν εναντίον των γυναικών των Λαπιθών και έτσι ξέσπασε άγρια σύγκρουση  από την οποία βγήκαν νικητές οι Λαπίθες. Βοήθεια στον αγώνα αυτόν πρόσφερε στον Πειρίθοο, εκτός από τον Νέστορα, και ο Αθηναίος Θησέας, ο γιος του Αιγέα. Η Κενταυρομαχία απεικονίζεται στις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα, στην ανατολική ζωφόρο του ναού του Επικουρείου Απόλλωνος στις Βάσσες (βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο) κλπ

Ο λόγος του νηφάλιου γέροντα αποτελεί δείγμα επικής άνεσης που επιβραδύνει λίγο τις εξελίξεις, χωρίς όμως να ενοχλεί και να απομακρύνει από το μύθο. Αντίθετα βοηθά τον ακροατή να συνειδητοποιήσει ότι το μίσος ανάμεσα στους δύο αντιμαχόμενους αρχηγούς είναι μία πραγματικότητα, ότι αποκλείεται οποιαδήποτε περίπτωση συμβιβασμού και ο θυμός του Αχιλλέα έχει πλέον εδραιωθεί, ώστε να μπορεί να παίξει τον ενεργητικό ρόλο, για τον οποίο τον προορίζει ο ποιητής μέσα στο έπος. Εξάλλου, ο λόγος του Νέστορα υποστηρίζει την αληθοφάνεια της συνέλευσης, την οποία ίσως ο ακροατής να είχε ξεχάσει, και περιέχει μυθικά στοιχεία – αναμνήσεις από το παρελθόν του ήρωα- που δεν ξενίζουν στο έπος, αντίθετα αρέσουν στον ακροατή και γίνονται δεκτά με ευχαρίστηση. Αν και ο ποιητής δίνει την εντύπωση πως η σκηνή του Νέστορα θα προχωρήσει αργά – επιβράδυνση- δεν χάνει την αίσθηση του μέτρου και δεν αφήνει το λόγο του να μετατραπεί σε πολυλογία –π.χ. υπαινίσσεται την Κενταυρομαχία, όμως δε δίνει λεπτομέρειες που ήταν γνωστές στο ακροατήριο.

274: το νόημα του παραδείγματος του Νέστορα: όπως αυτοί που ήταν ανώτεροί σας πείθονταν στα λόγια μου και ο αγώνας τους είχε αίσια έκβαση, έτσι και σεις πρέπει να αποδεχθείτε τις προτάσεις μου για να βγείτε κερδισμένοι. Τα σημεία αντιπαράθεσης των δύο ηρώων είναι από τη μια η δύναμη του αξιώματος του Αγαμ που τον προστατεύει ο Δίας και που ο ίδιος το έχει δικαιωματικά, γιατί εξουσιάζει πολλούς όντας αρχιστράτηγος. Από την άλλη είναι η παλικαριά και υπεροχή του Αχιλλέα στην πολεμική αρετή και δύναμη, καθώς τον γέννησε θεά. Κανένας δεν πρέπει να εκμεταλλευτεί τα προσόντα του, για να υπερισχύσει πάνω στον άλλο. Ο Ν. προσπαθεί να ηρεμήσει τους δύο άντρες, τονίζοντας σε κάθε περίπτωση το προτέρημα του καθενός: την παλικαριά του Πηλείδη και το κύρος του Αγαμ.

Η Κενταυρομαχία: (αναδρομή στο παρελθόν) λειτουργεί ως επιβράδυνση

• Ο Ν. καταλήγει σε νουθεσίες (276-285): αποκαλύπτεται η διπλωματία του

Επισημαίνει τα σφάλματά τους και υποδεικνύει αυτό που πρέπει να κάνουν.

Τονίζει την ξεχωριστή αξία του καθενός (ο Αγαμ αντλεί τη δύναμή του από τη βασιλική εξουσία που του χάρισε ο Δίας, ο Αχιλλ αντλεί τη δύναμή του από τη θεΪκή καταγωγή του και την παλικαριά του)

Ο Νέστορας:

• Άνθρωπος σοφός – πεπειραμένος από τη ζωή- με ρητορική ικανότητα.
• Καλοπροαίρετος απέναντι στους δύο αντιμαχομένους. Όταν αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα της κατάστασης, χωρίς κωλυσιεργία επεμβαίνει για να ηρεμήσουν τα πνεύματα.
• Διορατικός, με ευρύτητα στην αντίληψη εκτιμά σωστά την πραγματικότητα. Έτσι, αντιλαμβάνεται τη συνέπεια που θα έχει αν οι Τρώες πληροφορηθούν ό,τι συμβαίνει στο στρατόπεδο των Αχαιών.
• Ικανός να ψυχολογήσει και τα δύο πρόσωπα. Εκθειάζει την προσωπική του καθενός αξία, προσέχοντας να μην πάρει κανενός το μέρος.
• Διπλωματικότητα στην αντιμετώπιση των δύο. Αποδίδει και στους δύο το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί.
• Πειστικότητα. Χρησιμοποιεί τη μέθοδο του παραδείγματος στην επιχειρηματολόγηση, για να στηρίξει την άποψή του.

Η μεσολάβηση του Νέστορα απέτυχε παρά τις καλές προθέσεις του. Αυτό συνέβη γιατι οι δύο πλευρές έμειναν πιστές  στις θέσεις τους. Βέβαια, η ανυποχώρητη στάση τους εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, μια και η συμφιλίωσή τους δε θα εξυπηρετούσε στη συνέχιση του έπους.

Η παρέμβαση του Νέστορα μπορεί να συσχετιστεί με την παρέμβαση της Αθηνάς. Αποδεικνύεται ωστόσο με την επιτυχία της θεϊκής παρέμβασης και την αποτυχία της παρέμβασης του Νέστορα, πως οι εντολές των θεών είναι σεβαστές στον ηρωικό κόσμο του Ομήρου, ενώ οι συμβουλές των ανθρώπων όσο σοφές και να ήταν  αυτές δεν εισακούγονταν.

Οι δύο αντίπαλοι μένουν ανυποχώρητοι και υποστηρίζουν τις θέσεις τους με τεπιχειρήματα που χρησιμοποίησαν και πριν. Ο Αγαμέμνων προσπαθεί πάλι να μειώσει την ανδρεία του Αχιλλέα (αδιάλλακτος προς τον Αχιλ. Ευγενικός προς το Νέστορα) και ο Αχιλλέας παραμερίζει το Νέστορα και απαντά στον Αγαμέμνονα (απειλητικός, του καταλογίζει ανύπαρκτες προθέσεις για να μετριάσει την ταπείνωσή του). Ο Αχιλλέας δεν υποτάσσεται, όλοι οι Αχαιοί είναι υπεύθυνοι -> «εσείς όλοι μου αφαιρείτε τη Βρισηίδα». Νιώθει λοιπόν δυσαρεστημένος από όλους τους Αχαιούς, αμήχανος και αποδιοργανωμένος.

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

Στίχοι: 246-306
http://fhotini2011.blogspot.com/2011/10/246-306.htmlΠερίληψη

Ο Αχιλλέας πετάει το σκήπτρο του και κάθεται. Τότε παρεμβαίνει ο Νέστορας, ο βα¬σιλιάς της Πύλου, λέγοντας πόσο θα χαίρονταν οι Τρώες αν γνώριζαν τη διαμάχη με¬ταξύ τους. Καλεί ν’ακούσουν τις συμβουλές του, όπως έκαναν στο παρελθόν άνδρες πιο άξιοι από αυτούς. Ο σεβάσμιος γηραιός βασιλιάς συμβουλεύει τον Αγαμέμνονα να μην πάρει τη Βρισηίδα και τον Αχιλλέα να μην εναντιώνεται στον Ατρείδη, αφού ο Δίας ήταν αυτός που του έδωσε τη βασιλική εξουσία. Ο Αγαμέμνονας λέει ότι δεν ανέχεται τον Αχιλλέα , επειδή θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο από τους άλλους, μιας και οι θεοί τον έκαναν καλό πολεμιστή. Ο Αχιλλέας του απαντά ότι στο εξής δε θα ακούει τις εντολές του και αν θέλει να πάρει τη Βρισηίδα εκείνος δε θα αντιδράσει καθόλου, αν όμως πειράξει κάτι άλλο από όσα του ανήκουν, θα τον σκοτώσει.

Ανάλυση στίχων

Στ. 246-253: Οι αντιδράσεις του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα. Η παρουσίαση του Νέστορα από τον ποιητή.
Η κίνηση του Αχιλλέα και η αιτιολόγησή της. 
Ο Αχιλλέας μετά τα οργισμένα λόγια που ξεστόμισε και το βαρύ όρκο, πετά με μεγάλη δύναμη το βασιλικό σκήπτρο στο χώμα, θέλοντας με αυτή τη συμβολική κίνηση να δείξει στους παρόντες βασιλιάδες ότι ελάχιστα εκτιμά τις απόψεις τους περί αισθήματος δικαίου και δικαιοσύνης
Η εμφάνιση του Νέστορα
Εκείνη την κρίσιμη στιγμή καταλυτική είναι η παρέμβαση του βασιλιά της Πύλου, Νέστορα. Ο ποιητής παραθέτει τα χαρίσματα του γέρο- πολέμαρχου λεπτομερώς επιδεικνύοντας τον απόλυτο σεβασμό προς το πρόσωπό του αλλά και το σημαντικό ρόλο του.Αναφέρει λοιπόν ότι ο συγκεκριμένος βασιλιάς έχει επιτύχει με τη γλυκύτητα των λόγων του, την πραότητα και τη σοφία του να αναδειχθεί σε πατριαρχική μορφή τόσο στο στρατόπεδο των Αχαιών όσο και στην πατρίδα του, την Πύλο.

Στ. 254-274: Τα επιχειρήματα του Νέστορα
Ο λόγος του Νέστορα είναι παραινετικός- συμβουλευτικός και διακρίνεται για τη ρητορική του δεινότητα. Διαπιστώνει: 1. Στο στρατόπεδο των Αχαιών επικρατεί λύπη και σιωπή μετά τη φιλονικία των δύο ανδρών. 2. Βάζει τους δύο άνδρες να σκεφτούν τις συνέπειες των πράξεων τους. Η εικόνα της πανηγυρικής χαράς που θα επικρατήσει στο στρατόπεδο των Τρώων, όταν μαθευτεί η αποχώρηση του Αχιλλέα και γενικότερα η φιλονικία των δύο αρχηγών, πρέπει να τους προβληματίσει.3. Επίσης προσπαθεί να τους κολακέψει εξαίροντας τόσο τις πολεμικές ικανότητες , όσο και την ξεχωριστή ηγετική προσωπικότητα του καθενός. 4. Επιπλέον τους προτρέπει να σεβαστούν την άποψή του αλλά και τα λευκά του μαλλιά ,δείγμα των εμπειριών και της σοφίας που διαθέτει, καθώς εκείνοι είναι πολύ νέοι 5. Τέλος για να τεκμηριώσει τα λεγόμενά του αναφέρει ένα παράδειγμα από τα μυθολογικά χρόνια, αυτό της Κενταυρομαχίας , που είχε συμμετάσχει και ο ίδιος. Αυτό που θέλει να πετύχει είναι να πείσει τους δύο βασιλιάδες να ακολουθήσουν τις συμβουλές και τις νουθεσίες του, όπως ακριβώς έκαναν σημαντικότεροι από αυτούς άνθρωποι στο παρελθόν.

Στ. 275-285: Οι συμβουλές του Νέστορα
1. Στον Αγαμέμνονα λέει να μην πάρει τη Βρισηίδα, να καταλαγιάσει την οργή του και να ξεχάσει ό,τι έχει γίνει με τον Αχιλλέα. 2. Παροτρύνει τον Αχιλλέα να σταματήσει να φέρεται με αγένεια και ασέβεια στον αρχιστράτηγο και μεγάλο βασιλιά, γιατί η δύναμη και η εξουσία του πηγάζουν από τη θεία βούληση του Δία.Φυσικά επαινεί και τον Αχιλλέα και αναγνωρίζει ότι και ο ίδιος έχει μεγάλη δύναμη , η οποία προέρχεται από τη θεϊκή καταγωγή του, την ανδρεία του και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του.

Στ. 286-292: Η απάντηση του Αγαμέμνονα
Θέλοντας να κρατήσει μόνο τα θετικά σχόλια προς αυτόν, πιστεύει πως ο Νέστορας μίλησε σωστά και ότι είναι με το μέρος του. Γι’ αυτό κατηγορεί για μία ακόμη φορά τον Αχιλλέα για έπαρση, αλαζονεία , εγωισμό και υπεροψία, ελαττώματα που τον θίγουν προσωπικά και κάνουν τη διαμάχη τους αξεπέραστη. Επίσης τον υποβαθμίζει ακόμη περισσότερο υποστηρίζοντας πως η αντρειοσύνη και η δύναμή του προέρχονται από τους θεούς και μόνο.

Στ. 293-304: Η απάντηση του Αχιλλέα
Ο Αχιλλέας είναι αδιάλλακτος. Ξεκαθαρίζει πως δεν ανήκει πλέον στο στρατόπεδο αυτό και ότι αν συνέχιζε να σκύβει το κεφάλι θα θεωρούσε τον εαυτό του δειλό και αχρείο. Οι στίχοι 287-289 αναδεικνύουν το ατίθασο πνεύμα του, καθώς παρουσιάζουν τον ήρωα να μη δέχεται διαταγές από κανένα θνητό. Στη συνέχεια όμως φαίνεται να υποχωρεί, αφού δέχεται να παραχωρήσει τη Βρισηίδα (στ. 298-300). Ταυτόχρονα κατηγορεί τη συμπεριφορά των υπόλοιπων αρχηγών( στ. 300).Τέλος μέσα σε πλήρη σύγχυση και πολύ θιγμένος και πληγωμένος, απειλεί για μία ακόμη φορά τον Αγαμέμνονα αν θελήσει με τη βία να του πάρει οτιδήποτε άλλο του ανήκει.

Στ. 305-306: Η διάλυση της συνέλευσης των Αχαιών

ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/varalig/54-306-2

Ραψωδία Α 5

https://www.slideshare.net/varalig/54-306-2

Η σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα: μια προσπάθεια σκιαγράφησης των δύο ηρώων

http://alexgger.blogspot.com/2014/11/blog-post_3.html

Η φιλονικία του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα στη ραψωδία Α της Ιλιάδας  μας δίνει τη δυνατότητα να σκιαγραφήσουμε με τρόπο μοναδικό τους δύο ιλιαδικούς ήρωες. Ο Όμηρος προφανώς και διέθετε κάποια πρότυπα χαρακτήρων τα οποία είναι εύκολα αναγνωρίσιμα επειδή επιτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες στην κοινωνία. Το κυρίαρχιο πρότυπο βέβαια είναι -αυτό του ήρωα-πολεμιστή. Όταν όμως έρχεται η στιγμή που ο Όμηρος θα πρέπει να συγκεκριμενοποιήσει τους χαρακτήρες του, τότε η ποιητική του ιδιοφυία τον κάνει να βλέπει πολύ πιο μακριά από τον τυπικό και μονοδιάστατο χαρακτήρα που γνωρίζει.Οι χαρακτήρες του γίνονται πιο σύνθετοι, αποκτούν εσωτερική δύναμη και ένταση και παρουσιάζονται ως ψυχολογικά ολοκληρωμένες οντότητες. Με τον τρόπο αυτό ο Αχιλλέας για παράδειγμα συγκεντρώνει μια σειρά  μοναδικών χαρακτηριστικών: είναι οξύθυμος, ευαίσθητος, γενναιόδωρος, έχει υπεβολική αίσθηση της αυτοεκτίμησης και της τιμής, είναι τραγικός γνώστης του μέλλοντος του. Τρία είναι τα επίπεδα χαρακτηρισμού στην ποιητική τέχνη του Ομήρου: ο χαρακτήρας ως κοινωνικός τύπος, ο χαρακτήρας ως αληθινή προσωπικότητα και ο χαρακτήρας ως σύμβολο. Μόνο κάποιοι από τους ήρωες του Ομήρου μπορούν να φτάσουν και στα τρία αυτά στάδια.

Από τη μια μεριά λοιπόν βρίσκεται ο Αχιλλέας και η θέση του στην Ιλιάδα είναι εξέχουσα. Είναι ο πιο γενναίος και ο πιο πολύτιμος στρατιώτης των Αχαιών, έχει θεϊκή καταγωγή και μπορεί να συνομιλεί με τη μητέρα του όποτε τη χρειάζεται και τέλος γνωρίζει οτι πρόκειται να πεθάνει νέος. Αυτό το τελευταίο στοιχείο του προσάπτει και το στοιχείο της τραγικότητας: έχει μοναδικά χαρίσματα μεν που ξεπερνούν τα ανθρώπινα δεδομένα,είναι ολιγόζωος δε. Το στοιχείο της σύντομης ζωής κάνει τον Αχιλλέα ιδαίτερα ευαίσθητο σε κάποια θέματα με αποτέλεσμα να μην έχει την παραμικρή διάθεση για υποχώρηση.

Ο πρώτος λόγος του Αχιλλέα(στίχοι  59-67)  χαρακτηρίζεται από λογική, μετριοπάθεια, ευγένεια και σεβασμό. Ο Αχιλλέας αποφεύγει διακριτικά να σχολιάσει την απρεπή συμπεριφορά του Αγαμέμνονα στον Χρύση αλλά θέλει ως υπεύθυνος και συνετός άνθρωπος ν' αναλάβει τη πρωτοβουλία σύναξης του στρατεύματος, κάτι που θα έπρεπε να είχε κάνει ήδη ο Αγαμέμνων ως αρχιστράτηγος. Αντίθετα αφήνει το στράτευμα του ν'αποδεκατίζεται εννιά ολόκληες ημέρες.

Στο δεύτερο λόγο του ο Αχιλλέας(στίχοι 86-92) υπόσχεται βοήθεια στον μάντη Κάλχα και στον τρίτο του λόγο(στίχοι 121-130) ο Αχιλλέας δεν είναι εριστικός. Μιλά ήρεμα  και τα επιχειρήματα του στηρίζονται σε αντικειμενικά στοιχεία και γεγονότα: τα λάφυρα έχουν μοιραστεί και  άλλα διαθέσιμα δεν υπάρχουν. Ο Αγαμέμνων θ' ανταμειφθεί, όταν οι Αχαιοί καταλάβουν την Τροία.Η χρήση του α πληθυντικού προσώπου αφαιρεί κάθε υποκειμενική χροιά και ο Αχιλλέας αφήνει να εννοηθεί οτι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική αλλά οι πράξεις του αρχιστράτηγου επηρεάζουν το σύνολο του στρατεύματος. Η αναφορά πάντως της φράσης "περισσά φιλόπλουτε" αφήνει να διαφανεί οτι η αντίδραση του Αγαμέμνονα όχι μόνο τον ξάφνιασε δυσάρεστα αλλά και τον ενόχλησε. Αρχίζει σιγά-σιγά να γίνεται φανερό οτι η ατμόσφαιρα φορτίζεται αρνητικά και η σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα είναι προ των πυλών.

Η ιταμή συμπεριφορά του Αγαμέμνονα πυροδοτεί την έκρηξη θυμού του Αχιλλέα και στον τέταρτο λόγο του(στίχοι 150-172) ο Αχιλλέας βρίσκει την  αφορμή να ξεσπάσει. Το παράπονο και ο θυμός που υπέβοσκε μέσα του τόσο καιρό βγαίνει στην επιφάνεια και το επεισόδιο με την Χρυσηίδα γίνεται αφορμή να αποκαλυφεί η εχθρική σχέση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα και τα λανθάνοντα συναισθήματα. Ο Αχιλλές είναι αυτός που σηκώνει το βάρος του πολέμου, η Βρισηίδα είναι η αμοιβή των κόπων του, την κέρδισε με την αξία του και είναι το γέρας του. Ο Αχιλλέας δεν μπορεί να παραμείνει στον πόλεμο ύστερα από μια τέτοια προσβολή γι αυτό και παίρνει το στράτευμα του και επιστρέφει στην πατρίδα του.

Μετά την οριστική και αμετάκλητη απόφαση του Αγαμέμνονα ν' αποσπάσει βίαια τη Βρισηίδα από τον Αχιλλέα η κλιμάκωση της όξυνσης έχει φτάσει πια στο αποκορύφωμα της. Τα λόγια πια δεν έχουν σημασία και ο ασυγκράτητος βασιλιάς των Μυρμιδόνων τραβά το σπαθί του για να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Σ' αυτό το σημείο επιβάλλεται η θεϊκή παρέμβαση για να εκτονωθεί η κατάσταση. Στην Ιλιάδα άλλωστε η θεϊκή παρέμβαση στα ανθρώπινα πράγματα είναι πολυ έντονη και αυτό διαγράφεται από το προοίμιο. Οι θεοί παρεμβαίνουν αλλά οι άνθρωποι αποφασίζουν. Η παραίνεση της θεάς Αθηνάς δεν αφαιρεί τελείως την πρωτοβουλία από τον Αχιλλέα ό οποίος δείχνει οτι έστω και με τη συμβουλή της Αθηνάς μπορεί ν' αντιληφθεί το σωστό και να συγκρατεί το θυμό και την εκρηκτικότητα του την τελευταία στιγμή.  Στην Ιλιάδα η ανθρώπινη ευθύνη και η θεϊκή παρέμβαση συνυπάρχουν και αυτό παρουσιάζεται ως κάτι το απολύτως φυσικό.

Στον πέμπτο και τελευταίο λόγο του ο Αχιλλέας (στίχοι 226-245) επανέρχεται δριμύτερος εναντίον του Αγαμέμνονα εξαπολύοντας βαριές βρισιές και σκληρούς χαρακτηρισμούς. Η παρέμβαση της Αθηνάς απέρεψε το μοιραίο αλλά άφησε εκτεθειμένο τον Αχιλλέα στα μάτια των συμπολεμιστών του ο οποίος δεν είναι σε θέση να ελέγξει την οργή του. Έτσι χαρακτηρίζει τον Αγαμέμνονα θρασύδειλο και άπληστο, δηλώνει οτι αποσύρεται οριστικά από το πεδίο της μάχης και προειδοποιεί οτι οι Αχαιοί πολύ γρήγορα θα τον αποζητήσουν.  Ο Αχιλλέας δείχνει να αισθάνεται όλους τους Αχαιούς υπεύθυνους απέναντι του για την προσβολή που του έγινε και μάλλον η αγανάκτηση του φαίνεται δικαιολογημένη αφού οι υπόλοιποι Αχαιοί δεν προχωρούν σε καμιά διαμαρτυρία και παραμένουν ίσως και προκλητικά αδρανείς.

Κάποιοι υποστηρίζουν οτι ο Αχιλλέας διαπράττει σοβαρό σφάλμα στην προσπάθεια του να υπερασπιστεί τα δικαιώματα του, αφού μιλάει με απρέπεια και αγένεια στον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα.  Δείχνει να ξεχνά τη δύναμη την οποία κρατά ο θεσμός της βασιλείας, παρουσιάζει υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις και στις ικανότητες του και φτάνει στο σημείο ν' αμφισβητήσει τη δύναμη του βασιλιά και να εξαπολύσει εναντίον του υπερβολικά σκληρούς και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς. Επιπλέον το ασυγκράτητο πείσμα του και η απροθυμία του να υποχωρήσει στον βασιλιά δημιουργούν κακό προηγούμενο για το στράτευμα των Αχαιών.

Η συμπεριφορά του Αχιλλέα έχει την εξήγηση της και η εξήγηση αυτή ακούει στο όνομα τιμή. Η έννοια της τιμής στον Όμηρο έχει δύο όψεις: την υλική που συνδέεται με την κατοχή των υλικών αγαθών και τη μη υλική που συνδέεται με την ανώτερη κοινωνική θέση και το κύρος που έχει ο ήρωας στην κοινότητα στην οποία ζει. Η αποκατάσταση της προσβεβλημένης τιμής κάποιου απαιτεί την καταβολή υλικής αποζημίωσης ή ακόμη και εκδίκηση. Η βίαιη αφαίρεση της Βρισηίδας από  τον Αχιλλέα δε σημαίνει μόνο την απώλεια μιας γυναίκας αλλά την αφαίρεση  και την προσβολή της τιμής του ήρωα. Η ζωή του Αχιλλέα αποκτά νόημα μόνο μέσω της τιμής και όσο πιο πολλά είναι τα λάφυρα τόσο πιο μεγάλη είναι η τιμή. Αν σκεφτούμε και τη σύντομη ζωή του Αχιλλέα τότε η έννοια της τιμής αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα.

Από την άλλη μεριά βρίσκεται ο Αγαμέμνων, ο αρχηγός του αχαϊκού στρατεύματος. Στο επεισόδιο με τον Χρύση δείχνει για πρώτη φορά τον εγωισμό και την απερισκεψία του, χαρακτηριστικά που δεν συμβαδίζουν με το αξίωμα που κατέχει. Αντιμετωπίζει με σκληρότητα τον πονεμένο Χρύση, περιφρονεί τον θεό Απόλλων και διαπράττει ύβρη, δείχνει να μην ενδιαφέρεται για τις καταστροφικές σνέπειες που θα έχει η αλόγιστη συμπεριφορά του στο σύνολο του στρατεύματος.

Μετά την αποκάλυψη της αιτίας του κακού από τον Κάλχα, ο Αγαμέμνων παίρνει τον λόγο(στίχοι 107-121). Στον πρώτο αυτό λόγο ο Αγαμέμνων αντιμετωπίζει με οργή τον Κάλχα και αμφισβητεί τα λεγόμενα του. Η αντίδραση του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί με κάθε τρόπο ν' αποκρούσει την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Δεν αναγνωρίζει την ευθύνη που έχει και προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να  συγκρίνει τη νόμιμη σύζυγο του   με τη Χρυσηίδα μειώνοντας με τον τρόπο αυτό την Κλυταιμνήστρα. Δέχεται παρ' όλα αυτά να στείλει τη Χρυσηίδα πίσω στον πατέρα της, τονίζοντας το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει. Ο όρος που θέτει όμως στη συνέχεια να του δοθεί ισάξιο γέρας δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα, που θα προκαλέσει το θυμό του δεύτερου Ο λόγος του Αγαμέμνονα αποκαλύπτει τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις, χωρίς αυτές να περιγράφονται και δημιουργεί ανάλογες εντάσεις ή υφέσεις στη συνέλευση.
Στο δεύτερο λόγο του(στίχοι 131-148) ο Αγαμέμνων οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο και δεν βλέπει απέναντι του κανέναν άλλο παρά μόνο τον Αχιλλέα. Αναγνωρίζει βέβαια τη γενναιότητα του Αχιλλέα αλλά εκλαμβάνει τα επιχειρήματα του Αχιλλέα ως προσπάθεια εξαπάτησης του και γίνεται όλο και πιο απαιτητικός. Απαιτεί γέρας ισάξιο με τη Χρυσηίδα και φτάνει στο σημείο ν'απειλήσει οτι θ' αρπάξει το γέρας κάποιου άλλου. Η ωμή και απροκάλυπτη απειλή του Αγαμέμνονα αποκαλύπτει τον βίαιο και υβριστικό χαρακτήρα του.
Στον τρίτο  και τελευταίο του λόγο(στίχοι 173-188) ο Αγαμέμνων προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του οτι θα φύγει και αρνείται την ευθύνη της σύγκρουσης , προσπαθώντας να μετακυλίσει τις ευτθύνες στον Αχιλλέα. Αφαιρεί από τον Αχιλλέα το θέμα της τιμής και το ιδιοποιείται. Ο Αγαμέμνων αισθάνεται και αυτός οτι η απώλεια της Χρυσηίδας αποτελεί απώλεια της τιμής του και διεκδικεί ισάξιο γέρας. Ίσως όμως να αισθάνεται επίσης οτι ο Αχιλλέας προσπαθεί να εξισωθεί  μ' αυτόν και οτι αμφισβητεί ανοιχτά πια την εξουσία του.
Ο Αγαμέμνων εμφανίζεται για άλλη μια φορά δεσποτικός, αλαζονικός, εγωκεντρικός και αχάριστος.
Η σύγρουση ανάμεσα στους δύο άνδρες είναι πλέον σφοδρή, αμείλικτη και δραματική.Η σύνεση, η μετριοπάθεια και η ομοψυχία έχουν δώσει τη θέση τους στην έντονη προσωπική αντιδικία. Είναι θέμα πια προσωπικής τιμής και η σύγκρουση τους είναι σύγκρουση γιγάντων. Από τη  μια ένα κτητικός αρχιστράτηγος και από την άλλη ένας πεισματάρης πολεμιστής. Οι συνέπειες θα είνια τραγικές και δύσκολα θα μπορέσει να διακρίνει κάποιος νικητές και νικημένους.

 Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία

1. Ομηρικά Έπη: Ιλιάδα, βιβλίο εκπαιδευτικού, Ο.Ε.Δ.Β, Αθήνα, 2008
2. Ομήρου Ιλιάδα, Υποστηρικτικό υλικό: Ραψωδία Α
3. Μορφές και θέματα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας
4. Αρχαϊκή επική ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσσεια
5. Achilles and the Iliad, Seth Benardete , Hermes,91. Bd., H. 1 (1963), pp. 1-16
   http://www.jstor.org/stable/4475232
6.  A. W. H. Adkins,Classical Philology,Vol. 77, No. 4 (Oct., 1982), pp. 292-326,http://www.jstor.org/stable/269413
7.  CHARACTER STRUCTURE IN HOMER'S ILIAD, Walter DonlanThe Journal of General Education, Vol. 21, No. 4 (January 1970), pp. 259-269,http://www.jstor.org/stable/27796181
   
   

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ομήρου Ιλιάδα, ραψωδία Α,
 στίχοι 54 – 101
http://e-filologos.weebly.com/uploads/4/0/0/2/40023989/iliada_a_54_101_.pdf
 Συνζλευση των Αχαιών
1. Να αφθγθκείτε περιλθπτικά ςε γϋ πρόςωπο το περιεχόμενο του αποςπάςματοσ (80 – 100 λζξεισ περίπου).
2. Γιατί ο Κάλχασ διςτάηει να μιλιςει και ηθτά από τον Αχιλλζα να εγγυθκεί για τθν προςωπικι του αςφάλεια;
3. Να αντιςτοιχίςετε τα ςτοιχεία τθσ ςτιλθσ Α με αυτά τθσ ςτιλθσ Β. Α Β
1. Τα κεία βζλθ ςτον ςτρατόν πετοφςαν εννιά μζρεσ α. γνωμικό
2. μθ κάποιο τάμα του ζλειψε, μθ του 'λειψ' εκατόμβθ … Τάμα ποςϊσ δεν του 'λειψε, μιτ' εκατόμβθ, αλλ' είναι ο ιερζασ αφορμι β. χρονικι ςυμπφκνωςθ
3. όταν κυμϊςει ςτον μικρόν, νικά ο βαςιλζασ γ. προοικονομία
4. ο Αγαμζμνων που ςιμερα των Αχαιϊν καυχάται ότ' είναι ο πρϊτοσ δ. επιβράδυνςθ
5. ορνεοςκόποσ πρϊτοσ που εγνϊριη' όλα μζλλοντα, παρόντα, περαςμζνα και οδιγθςε ςτθν Ίλιον των Αχαιϊν τα πλοία μ' αυτό το πνεφμα μαντικό που του 'χε δϊςει ο Φοίβοσ. ε. άςτοχα ερωτιματα

 4. Κεντρικό κζμα τθσ ςκθνισ των ςτίχων 54-101 είναι θ αποκάλυψθ τθσ αιτίασ του λοιμοφ. Η αποκάλυψθ, ωςτόςο, κακυςτερεί να γίνει με ςαφινεια. Ποια μζςα χρθςιμοποιεί ο ποιθτισ για να πετφχει τθν κακυςτζρθςθ και τι επιδιϊκει με τθν τεχνικι τθσ επιβράδυνςθσ; Ο Αχιλλζασ παίρνει πρϊτοσ το λόγο ςτθν αγορά των Αχαιϊν, ςτ. 59 κ.εξ.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ομήρου Ιλιάδα,
 ραψωδία Α,
 στίχοι 102 – 188
 H σφγκρουση του Αχιλλζα με τον Αγαμζμνονα 1. Να ςυμπληρώςετε τισ προτάςεισ : α. Ο Αγαμζμνονασ αποκαλεί τον Κάλχα μάντθ κακών, γιατί … β. Η ιδανική γυναίκα ςτην ομηρική κοινωνία ζπρεπε να είναι … γ. Ο Αγαμζμνονασ προβάλλει τισ χάρεσ τησ Χρυςηίδασ, για να … δ. Ο Αχιλλζασ θεωρεί ότι δεν μπορεί να δοθεί νζο δώρο ςτον Αγαμζμνονα, καθώσ … ε. Ο Αχιλλζασ θεωρεί ότι αδικείται, επειδή … ςτ. Ο Αχιλλζασ απειλεί ότι … 2. Να αντιςτοιχίςετε τα ςτοιχεία τησ ςτήλησ Α με αυτά τησ ςτήλησ Β. Α Β 1. αν ποτζ δώςει ο Δίασ οι Αχαιοί να πάρομε τθν πυργωμζνθν Τροίαν α. μεταφορά 2. και ποιοσ από τουσ Αχαιοφσ κα δράμει, αν τον ηθτιςεισ, είτε εισ ταξίδι πρόκυμοσ, είτε εισ πολζμου αγώνα; β. ςχήμα άρςησ-θζςησ 3. και θ χολι τα μαφρα ςωκικά του πλθμμφριη' όλα γ. αντίθεςη 4. να ζχεισ ςυ το δώρο ςου και εγώ να το ςτεροφμαι δ. προοικονομία 5. Εγώ δεν ιλκα εξ αφορμισ των λογχοφόρων Τρώων να πολεμιςω … αλλά για τον Μενζλαο και, αναίςχυντε, για ςζνα ιλκομεν όλοι εκδίκθςιν να πάρομε των Τρώων ε. ρητορική ερώτηςη

. Να χαρακτηρίςετε τον Αγαμζμνονα και τον Αχιλλζα ςφμφωνα με τα λόγια και τη ςτάςη τουσ ςτη μεταξφ τουσ ςφγκρουςη. Nα ςτηρίξετε την απάντηςή ςασ με αναφορζσ ςτο κείμενο.

 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ομήρου Ιλιάδα, ραψωδία Α, στίχοι 189 – 245 Eπέμβαςη τησ Αθηνάσ – Ο όρκοσ του Αχιλλέα 1. Να αφθγθκείτε περιλθπτικά ςε γ΄ πρόςωπο το περιεχόμενο του αποςπάςματοσ (80 – 100 λζξεισ περίπου). 2. Να απαντιςετε με ςυντομία ςτισ ερωτιςεισ : Α. Ποιο δίλθμμα αντιμετωπίηει ο Αχιλλζασ; Β. Γιατί θ Ακθνά εμφανίηεται ωσ «από μθχανισ κεόσ»; Γ. Γιατί ο Αχιλλζασ υπακοφει ςτισ υποδείξεισ τθσ Ακθνάσ; Δ. Ποιο είναι το νόθμα του όρκου του Αχιλλζα; 3. Να αντιςτοιχίςετε τα ςτοιχεία τθσ ςτιλθσ Α με αυτά τθσ ςτιλθσ Β. Α Β 1. κατζβθκε ουρανόκεν θ Ακθνά … του εςτικθ οπίςω κι ζπιαςε τα ολόξανκα μαλλιά του, ς' εκείνον μόνον φανερι και ακώρθτθ ςτουσ άλλουσ. α. ςχιμα του αδυνάτου 2. ναι, μα το ςκιπτρο τοφτ' οποφ κλαδί δεν βγάη' ι φφλλα, κακώσ αφικε τον κορμόν ςτα όρθ εκεί που εκόπθ, και δεν κ' αναχλωράνει, αφοφ τα φφλλα και το φλοφδι γφρω του ελζπιςε ο χαλκόσ β. γνωμικό 3. όπου υπακοφει ςτουσ κεοφσ κι αυτοί τον ειςακοφουν γ. προοικονομία 4. τωόντι αχρείουσ κυβερνάσ δ. επιφάνεια 5. κ' αποηθτιςουν οι Αχαιοί μια μζρα τον

Πθλείδθ όλοι και ςυ περίλυποσ τθν δφναμιν δεν κα 'χεισ να τουσ βοθκείσ, όταν πολλοφσ κα ςτρώςει χάμω θ λόγχθ του ανκρωποφόνου Έκτοροσ και ςε κα τρώγει ο πόνοσ 4. Να εντοπίςετε ςτο κείμενο τυπικά επίκετα και να εξθγιςετε το ρόλο των ςτερεότυπων επικζτων ςτθν επικι ποίθςθ. 5. Να χαρακτθρίςετε τον Αχιλλζα ςφμφωνα με τα λόγια και τισ πράξεισ του. Να αιτιολογιςετε τθν απάντθςι ςασ με αναφορζσ ςτο κείμενο.


 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ομήρου Ιλιάδα, ραψωδία Α, στίχοι 246 – 306 Μεσολάβηση του Νζστορα 1. Να ςυμπλθρϊςετε τισ παρακάτω προτάςεισ : α. Ο Νζςτορασ παρεμβαίνει ςτθ ςφγκρουςθ Αγαμζμνονα-Αχιλλζα, για να … β. Η εκτενισ παρουςίαςθ του Νζςτορα από τον ποιθτι λειτουργεί από άποψθ τεχνικισ ωσ … γ. Το κφριο γνϊριςμα του Νζςτορα ιταν … δ. Ο ιδανικόσ τφποσ του ομθρικοφ ιρωα ςυνδφαηε … 2. Να επιλζξετε τθ ςωςτι απάντθςθ :  Η ςυμβολικι πράξθ του Αχιλλζα να πετάξει το ςκιπτρο του ςτθ γθ δθλϊνει : α. τθν παραίτθςι του από το ςτρατό β. τθν περιφρόνθςι του ςτο κεςμό τθσ δικαιοςφνθσ και ςτθ γενικι ςυνζλευςθ γ. τθν απαξίωςι του απζναντι ςτο βαςιλικό αξίωμα του Αγαμζμνονα και ςτον αρχθγικό του ρόλο ςτθ ςυνζλευςθ των Αχαιϊν δ. όλα τα παραπάνω  Πϊσ προςπάκθςε ο Νζςτορασ να προςεγγίςει τον Αγαμζμνονα και τον Αχιλλζα; α. κράτθςε ίςεσ αποςτάςεισ κι από τουσ δφο β. υποςτιριξε τον Αγαμζμνονα γ. υποςτιριξε τον Αχιλλζα δ. άςκθςε οξφτατθ κριτικι και ςτουσ δφο

 υποςτιριξε τον Αχιλλζα δ. άςκθςε οξφτατθ κριτικι και ςτουσ δφο  Ποιο ιταν το αποτζλεςμα τθσ παρζμβαςθσ του Νζςτορα; α. κατάφερε να ςυμφιλιϊςει Αγαμζμνονα και Αχιλλζα β. μόνο ο Αγαμζμνονασ φάνθκε διαλλακτικόσ γ. μόνο ο Αχιλλζασ φάνθκε διαλλακτικόσ δ. και ο Αγαμζμνονασ και ο Αχιλλζασ παρζμειναν αδιάλλακτοι 3. «Οι λόγοι του Νζςτορα ιταν πάντα ςυμβιβαςτικοί και χαρακτθρίηονταν από ςοφία» (ςχόλιο ςχολικοφ βιβλίου, ςελ.29). Να επιβεβαιϊςετε αυτιν τθν άποψθ ςτθριηόμενοι ςτον τρόπο με τον οποίο ο βαςιλιάσ τθσ Πφλου χειρίςτθκε το κζμα τθσ ζριδασ των δφο αρχθγϊν.

Φύλλο Εργασίας Ραψωδία Α 54-189:10η ημέρα(1η-9η λοιμός)

http://6gymamarousiou.gr/mathimata/b-taksi/iliada/24-fyllo-ergasias-rapsodia.html

Ραψωδία Α 54-189: 10η ημέρα(1η-9η λοιμός)

Συνέλευση των Αχαιών Η σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα
Αξίες - αντιλήψεις - έθιμα - θεσμοί
Ανθρωπομορφισμός θεών:χαρακτηριστικό, της αρ­χαίας ελληνικής θρησκείας ήταν ο ανθρωπομορφισμός των θεών, η παρουσίασή τους με _______________________________________________________________
Έτσι κι εδώ βλέπουμε την Ήρα να θλίβεται για τον αποδεκατισμό των Ελλήνων από τον _________________.
Ο ρόλος των θεών: όπως γίνεται φανερό και στη συγκεκριμένη ενότητα, οι θεοί επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα και επηρεάζουν καθοριστικά τις εξελί­ξεις. Έτσι: η Ήρα υποδεικνύει στον Αχιλλέα __________________________________________________________________.
Η ανθρώπινη ευθύνη: οι επεμβάσεις των θεών δεν καταργούν την ανθρώπινη ευθύνη· αντίθετα, θα λέγαμε, ότι οι δυο αυτοί παράγοντες συμπλέκονται. Μπορεί η σύγκρουση των δύο ηρώων να οφείλεται ___________________________, είναι όμως φανε­ρό από τη στάση και τα λόγια τους ότι εξαρτάται άμεσα και από τον χαρακτήρα τους: _________________________ για μια ακόμα φορά επιδεικνύει αυταρχισμό, αλαζονεία και εγωκεντρισμό, ενώ ο _________________________παρουσιάζεται φιλότιμος και γενναίος
Η ιεραρχία - Οι σχέσεις των αρχηγών με τον αρχιστράτηγο: είναι φανερό πως ο Αγαμέμνονας είναι ιεραρχικά ανώτερος, έχει τον ρόλο του αρχιστράτηγου και σ' αυτόν οφείλουν να ________________________________________________
Τρόπος συντήρησης του στρατεύματος: ένας βασικός τρόπος εξασφάλισης ει­δών διατροφής στη διάρκεια μιας μακρόχρονης εκστρατείας μακριά από την πατρίδα, όπως η Τρωική εκστρατεία, ήταν, σύμφωνα και με τους στ. 126- 127, 164-169, οι _______________________________ στις γύρω περιοχές και η αποκόμιση κάθε είδους _______________________ (αντικείμενα, ζώα, άνθρωποι).
Η διανομή των λαφύρων: η διανομή των λαφύρων γινόταν ανάλογα με τη ______________________ και το ________________________ του καθενός.
Πολιτικές αντιλήψεις: 
στ. 177 ο Αγαμέμνονας αναφερόμενος στους υπόλοιπους αρχηγούς τούς αποκαλεί διοθρέπτους βασιλείς. Στον χαρακτηρισμό αυτό βρίσκουμε την αντίληψη για τη ___________________________, και μάλιστα από τον Δία, των βασιλιάδων.
στ 115-116 και ποσώς κατώτερη δεν είναι / στην ______________________________________________ : στους στίχους αυτούς παρουσιάζεται το πρότυπο της ιδανικής γυναίκας της ομηρικής εποχής. :
στ.125 λάφυρα: τα λάφυρα, πέρα από την οικονομική τους σημασία, αποτελούσαν μέσο ________________________________, είχαν και μεγάλη ______________________ αξία, καθώς αποτελούσαν επιβράβευ­ση της προσφοράς του ήρωα,
Η αίσθηση της τιμής για τους δύο ήρωες
Στον ομηρικό κόσμο, όπου κυριαρχεί ο ηρωικός ηθικός κώδικας, η τιμή αποτελεί την _______________________________________. Ο Τρωικός πόλεμος μάλιστα παρουσιάζεται ως πόλεμος για την ____________________________ των Ατρειδών (στ. 159-160 πέρα όμως από την τιμή των Ατρει­δών, με τον Τρωικό πόλεμο περιμένει να λάβει ικανοποίηση και η τιμή δύο θεαινών, ________________________________________________, που προσβλήθηκαν με την κρίση του Πάρη για την ομορ­φότερη θεά. Η αίσθηση της τιμής καθορίζει και τη στάση των δύο ηρώων στη μετα­ξύ τους σύγκρουση:
Ο Αχιλλέας θεωρεί προσβολή της τιμής του _________________________________, αφού τα λάφυρα είχαν, πέρα από την οικονομική, και _____________________ σημασία, καθώς δήλωναν την πολεμική αξία του ήρωα, την ανδρεία του, και ενίσχυαν το κύρος και το γόη­τρο του
Ο Αγαμέμνονας θεωρεί πως πλήττεται η τιμή του, αν αυτός, που είναι ο ανώτερος _____________________ στο στράτευμα και ασκεί την ανώτερη εξουσία, απομείνει χωρίς τιμητι­κό δώρο από τα λάφυρα
Στοιχεία τεχνικής 
στ. 66-92 επιβράνδυση ο ποιητής καθυστερεί την αποκάλυψη της αιτίας του κακού που θα οδηγήσει και στη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα. Η καθυ­στέρηση αυτή αποτελεί την τεχνική της επιβράνδυσης. Εδώ επιτυγχάνεται με τα ______________________________ του Αχιλλέακαι τον ______________________ του μάντη Κάλχα, ο οποίος επιδιώκει να εξασφαλίσει πρώτα την _______________________ του Αχιλλέα. ;Έτσι ο ποιητής εντείνει την _____________________ των αναγνωστών για την αποκάλυψη του Κάλχα και προβάλει τη σημα­σία της. Συγχρόνως βρίσκει την ευκαιρία να __________________________ τους αναγνώστες για τη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα που θ' ακολουθήσει.

ΔΕΣ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20arxaia/Iliada-A-54-306.htm

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

Στ. 189-245

Περίληψη

Ο Αχιλλέας προσβεβλημένος και οργισμένος σκέφτεται αν πρέπει να τραβήξει το σπαθί του και να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ή να συγκρατη­θεί. Τότε κατεβαίνει από τον ουρανό η Αθηνά σταλμένη από την Ήρα. Ο Αχιλλέας την αναγνωρίζει και της λέει ξεκάθαρα ότι θα σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Η θεά τον συμβουλεύει να μην το κάνει και να ξεσπάσει μόνο με λόγια. Του υπόσχεται ότι θα έρθει η μέρα που γι’ αυτή την ύβρη θα πάρει πολλά δώρα. Ο Αχιλλέας ακούει τη θεά και απευθύνεται με σκληρά λόγια στον Αγαμέμνονα. Κατόπιν σηκώνει το σκήπτρο του και προβλέπει ότι κάποια μέρα, όταν ο Έκτορας θα τους σκοτώσει, οι Αχαιοί θα τον αποζητήσουν και ο Αγαμέμνονας δε θα μπορεί να τους βοηθήσει.

Ανάλυση

Στ. 189-193: Το δίλημμα του Αχιλλέα

Ο Αχιλλέας αντιμετωπίζει ένα μεγάλο δίλημμα: να σκοτώσει τον Αγαμέ­μνονα και να αποκαταστήσει την τιμή του (αν και θα γίνει φονιάς) ή να κατευνάσει το θυμό του και να δείξει μεγαλοψυχία ( αν και θα φανεί ητ­τημένος). Αρχικά φαίνεται να επικρατεί το ένστικτο του πολεμιστή και είναι έτοιμος να τραβήξει το σπαθί του και να εξαγνίσει την προσβολή.

Στ. 194-199: Η εμφάνιση της θεάς Αθηνάς

Την κρίσιμη στιγμή σαν από μηχανής θεός παρεμβαίνει η Αθηνά ύστερα από εντολή της Ήρας, πείθοντας τον Αχιλλέα να μην προβεί σε φόνο και να υπακούσει στο θέλημα της θεάς. ( Την Αθηνά τη βλέπει μόνο ο Αχιλ­λέας).

Στ. 200-206: Η αναγνώριση της Αθηνάς από τον Αχιλλέα

Ο Αχιλλέας ξαφνιάζεται όταν βλέπει την Αθηνά. Την αναγνωρίζει αμέ­σως και της θέτει δύο ερωτήματα που αποκαλύπτουν την ψυχολογική του κατάσταση. Γνωρίζει πως η παρουσία της θεάς οφείλεται στην αδικία του αρχιστράτηγου, γι’ αυτό και ο ίδιος θέλει να τον τιμωρήσει παραδειγμα­τικά.

Στ. 207-215: Οι συμβουλές και οι υποσχέσεις της Αθηνάς

Η θεά έχει έρθει για να ηρεμήσει τον Αχιλλέα. Εντολέας της είναι η Ήρα. Τον συμβουλεύει να εκτονώσει το θυμό του με λόγια και τον διαβεβαιώ­νει για πλουσιοπάροχη αμοιβή στο μέλλον αν υπακούσει. Τέλος του υπο­γραμμίζει την υποχρέωσή του να σεβαστεί τα θεία λεγόμενα και να μη χάσει την αυτοσυγκράτησή του.

Στ. 216-223: Η αποδοχή των συμβουλών και η αποχώρηση της θεάς

Ο ήρωας με ευσέβεια υπακούει στη θέληση των θεών. Στους στ. 218-219 γίνεται φανερή η αντίληψη ότι οι θεοί βοηθούν αυτούς που δέχονται αδι­αμαρτύρητα τις προσταγές τους. Έτσι η θεά αποχωρεί, αφού έχει εκπλη­ρώσει την αποστολή της.

Στ. 224-233: Τα σκληρά λόγια του Αχιλλέα στον Αγαμέμνονα

Ο ήρωας απευθύνεται  στον Αγαμέμνονα με βρισιές και ακραίους χαρα­κτηρισμούς. Η οργή του είναι τόσο μεγάλη που φτάνει στο σημείο να τον αποκαλέσει δειλό, λέγοντας πως δεν βρέθηκε ποτέ στην πρώτη γραμμή της μάχη, ούτε ηγήθηκε ποτέ των πολεμάρχων σε ενέδρα κατά των εχθρών. Αντίθετα υπερηφανεύεται μόνο για τη θεϊκή καταγωγή του και τη δύναμή του κλέβοντας τα πολεμικά λάφυρα από αυτούς που τολμούν να του εναντιωθούν. Ακόμη στρέφεται και εναντίον όλων των Αχαιών που δεν αντιδρούν καθόλου αλλά παρακολουθούν αμήχανοι την άδικη συμπεριφορά του βασιλιά σαν «άξιοι υπήκοοι».

Στ. 234-245: Ο όρκος και οι προβλέψεις του Αχιλλέα

Μετά τις βρισιές ο Αχιλλέας ορκίζεται μπροστά στο σύμβολο της επί­γειας εξουσίας του ( το ραβδί του) ότι αν αυτό ανθίσει τότε μόνο θα ξα­ναμπεί στη μάχη, υποδηλώνοντας μ’αυτό τον τρόπο το αμετάκλητο της απόφασής του. Έπειτα προχωρεί σε μία σειρά από προβλέψεις σχετικά με τις συνέπειες της αποχώρησής του, όπως το θάνατο πλήθους Αχαιών από τον μεγάλο αντίπαλό τους τον Έκτορα. Τέλος παρουσιάζεται βέβαιος ότι δε θα αργήσει η μέρα που οι Αχαιοί θα τον παρακαλέσουν ικετευτικά να τους βοηθήσει και τότε εκείνος θα αρνηθεί, ώστε και αυτοί και ο Αγαμέ­μνονας να καταλάβουν το λάθος τους και το μέγεθος της αδικίας που διέπραξαν εις βάρος του.(αναδρομή στο μέλλον)

Η επέμβαση των θεών και ο ρόλος τους στη ζωή των ανθρώπων

Στην ενότητα αυτή έχουμε την εμφάνιση μιας θεάς μπροστά σε άνθρωπο (επιφάνεια) με την πραγματική της υπόσταση, τη θεϊκή. Βλέπουμε ακόμη πως ο Αχιλλέας νιώθει δέος με την απρόσμενη εμφάνιση, ξαφνιάζεται, αλλά δεν τη προσκυνά. Αντίθετα της μιλάει όπως θα έκανε σε κάθε δια­κεκριμένο άνθρωπο- όχι θεό. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν τη σέβεται. Άλ­λωστε στα ομηρικά χρόνια η επικρατούσα αντίληψη ήταν ότι ο άνθρωπος καθόριζε την πορεία της ζωής του με τις πράξεις του, τις επιλογές και τα λάθη του. Επίσης πάντα προσπαθεί  να πάρει τους αθάνατους με το μέρος του ή τουλάχιστον να μην τους εξοργίσει, γι’ αυτό τους προσφέρει θυ­σίες.   

ΔΕΣ ΚΑΙ http://lappeio.blogspot.com/2013/10/54-306.html

https://www.slideshare.net/mvourtsian/54-306-80361426

ΠΗΓΗ https://taenoikwkaiendimw.blogspot.com/2012/10/54-306.html

1. Τα πρόσωπα και το ήθος τους

Αχιλλέας: 

· Υπευθυνότητα, κύρος, αίσθημα ευθύνης απέναντι στο σύνολο (δραστηριοποιείται, αναλαμβάνει πρωτοβουλία συγκαλώντας συνέλευση), αυτοπεποίθηση - πρόκληση για τον Αγαμέμνονα (προσφέρει προστασία στον μάντη.(στ. 55, 86-93)

· Ηρεμία, αυτοκυριαρχία παρά το ξάφνιασμα, αναφορά στο κοινό καλό, πειθώ με έμφαση στα αντικειμενικά δεδομένα και υπόσχεση μελλοντικής / αβέβαιης αμοιβής (στ.123-130)

· Υπερβολικά εθαίσθητος στο θέμα της τιμής, εύθικτος, παρορμητικός και αψύς, με επίγνωση της αξίας του, δυναμικός, υψώνει μόνος αυτός το ανάστημά του, απαντά με οξύτητα, παρεκτρέπεται σε απειλές, δείχνοντας ασέ
βεια στον αρχιστράτηγο.(στ.150-172)

· Αυτοκυριαρχία- αυτοσυγκράτηση, ευσέβεια καθώς υπακούει στην προτροπή της Αθηνάς, υπερβολή στο υβρεολόγιο που εκστομίζει εναντίον του Αγαμέμνονα, εκδικητικότητα – περιφρόνηση απέναντι στους Αχαιούς για τη συνένοχη σιωπή τους.(στ.217-245) 




Αγαμέμνονας

· Οργή, μνησικακία, εκδικητικότητα, μετάθεση ευθυνών, ασέβεια στον μάντη, υποχωρεί με «μεγαλοψυχία» μπροστά στο κοινό συμφέρον, αλλά με εγωκεντρισμό και προβάλλοντας τον αρχηγικό του ρόλο διεκδικεί τιμητικό δώρο.(στ.107-12)

· Με αλαζονεία- αυθαιρεσία περιφρονεί τους άλλους αρχηγούς που πολεμούν για την τιμή των Ατρειδών, αχάριστος, αγνώμων, συμφεροντολόγος απειλεί, ειρωνεύεται(στ.132-148)

· Μειώνει τον Αχιλλέα, υποβαθμίζει τη γενναιότητά του, αδιάλλακτος,εγωκεντρικός και προκλητικός αν και δεν εκστομίζει ύβρεις σεβόμενος το αξίωμά του, προσπαθεί να επιβληθεί με το φόβο και να διασώσει το κύρος του.(στ.174-188)

Νέστορας: 

· Χαρισματικός ρήτορας, καλοπροαίρετος, συνετός, έμπειρος, νηφάλιος, διορα
τικός, αμερόληπτος, με διπλωματικότητα, μετριοπάθεια, ευελιξία, ικανότητα να ψυ
χολογεί τους αντιμαχόμενους προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα με ηπιότητα 
και πειστικότητα. 

Ζακ-Λουί Νταβίντ, Ο θυμός του Αχιλλέα

2. Ομηρικός πολιτισμός

· Συνέλευση με δημοκρατική σύνθεση, αλλά αδύνατη, ύπαρξη ιεραρχίας, 
πρωτοκαθεδρία Αγαμέμνονα. 

· Η θρησκευτική εξουσία (Κάλχας) συγκρούεται και τελικά επιβάλλεται στην 
πολιτική(υποχώρηση Αγαμέμνονα) σε μια εποχή που η θρησκευτική πίστη ήταν
 καθολική και απόλυτη.

· Ιδανικός τύπος γυναίκας συνδυάζει: ομορφιά, εξυπνάδα, αξιοσύνη.

· Συντήρηση στρατού:ληστρικές επιδρομές, λάφυρα. Η διανομή της λείας ανά
λογη της ιεραρχικής θέσης καθενός.Τα λάφυρα δεν είχαν μόνο υλική αξία, αλλά
 αποτελούσαν τιμή - αναγνώριση της αξίας του πολεμιστή. Η αφαίρεσή τους αντ
ιστοιχούσε σε προσβολή της τιμής του ήρωα.

· Ηθικά ελαττώματα καταδικαστέα:μέθη, αναίδεια, δειλία/έλλειψη θάρρους, φό
βος θανάτου, κερδοσκοπία, ιδιοποίηση ξένων αγαθών
· Ανθρωπομορφισμός- επιφάνεια Αθηνάς- θεϊκές επεμβάσεις- ευθύνη ομηρι
κών ηρώων

Στην κορύφωση της όξυνσης(στ.189-194) ο Αχιλλέας αμφιταλαντεύεται. Στο 
δί
λημμά του,να σκοτώσει εν βρασμώ ψυχής τον Αγαμέμνονα και να σώσει την τιμή 
του, συνεπής στην ηρωική του φύση ή να αυτοκυριαρχηθεί, ο ποιητής επιστρατεύ
ει τον ανθρωπομορφισμό – «από μηχανής θεό». Η νίκη του ήρωα πάνω στον εαυ
τό του είναι σύμφωνη με τη θεϊκή βούληση. Οι θεοί διευκολύνουν τους ανθρώπους
 να κάνουν αυτό που θα μπορούσαν και μόνοι τους χωρίς να μειώνουν την ευθύνη 
τους . 

Giovanni Battista Tiepolo (1696-1770), Italian Rococo

3. Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής- αισθητικές παρατηρήσεις

Επιβράδυνση: 

· στ. 54-101(αναλυτικός λόγος Αχιλλέα-άστοχα ερωτήματα/υποθέσεις, πλατιά 
παρουσίαση Κάλχα, δισταγμοί Κάλχα, δέσμευση Αχιλλέα, άρση άστοχων υποθέσε
ων από τον Κάλχα πριν αποκαλύψει τον αίτιο του κακού):επαυξάνει την αγωνία, υ
πογραμμίζει την αυτοπεποίθηση του Αχιλλέα-το φόβο που εμπνέει ο Αγαμέμνονας.

· Η σκηνή του Νέστορα (στ.247 κε):στη β΄κορύφωση της όξυνσης καθυστερεί 
τις εξελίξεις χωρίς να διασπά το μύθο, η αποτυχία του υπογραμμίζει τον οριστικό 
χαρακτήρα της ρήξης .

Προοικονομία:

     επιστροφή Χρυσηίδας(στ.141-147), βίαιη αρπαγή Βρισηίδας(στ.184-185), απο
κατάσταση Αχιλλέα-ταπείνωση Αγαμέμνονα (στ.213-214, 240-244).

«Σχήμα του αδυνάτου» στ.234-240: 

    τελεσίδικη η απόφαση αποχής απο τη μάχη, ο όρκος αποκτά ένταση, παραστατι
κότητα.

Η Αθηνά εμποδίζει τον Αχιλλέα να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα (μωσαϊκό από την Πομπηία)

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να επισημάνετε τα κύρια γνωρίσματα του ήθους του Αχιλλέα, του Αγαμέμνο
να και του μάντη Κάλχα στηριζόμενοι στα λόγια και τη στάση τους στην ενότητα αυ
τή. 

2. Ανάμεσα στον πρώτο και στον δεύτερο λόγο του Αχιλλέα παρατηρούνται δια
φορές ως προς το περιεχόμενο και το ύφος. Ποιες είναι αυτές;

3. Στη σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα, τίνος το μέρος θα παίρνατε και γιατί;

4. Να συνθέσετε το πορτρέτο του Νέστορα α) απ’ όσα λέει ο ποιητής γι’ αυτόν, 
β) απ’ όσα λέει ο ίδιος για τον εαυτό του, γ) από τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται 
το θέμα της σύγκρουσης των δύο αρχηγών.

5. Ανήκει τιμή στον Αχιλλέα που με υπόδειξη της Αθηνάς έσπρωξε το σπαθί
 στη θήκη ή όχι και γιατί;

6. Ποια στάση κράτησαν οι άλλοι Αχαιοί στη διένεξη του Αχιλλέα με τον Αγαμέ
μνονα; Πώς αντιμετωπίζει τη στάση αυτή ο Αχιλλέας στους στίχους 232 – 233; Τι 
προοικονομεί η στάση των Αχαιών και η επισήμανσή της από τον Αχιλλέα;

7. Ποια συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε από τη συγκεκριμένη ενότητα για 
τη σύνθεση της συνέλευσης των Αχαιών και τις δικαιοδοσίες εκείνων που μετείχαν
 σ’ αυτήν; Ποιας εποχής θεσμούς φαίνεται να απηχεί η συνέλευση αυτή, της μυκη
ναϊκής ή της εποχής του ποιητή;

8. Πώς λειτουργεί από άποψη ποιητικής τεχνικής η αναδρομική αφήγηση του 
Νέστορα; Τι επιδιώκει με τη χρήση του μυθικού παραδείγματος ο συνετός βασιλιάς 
της Πύλου;

Α 54-306: Συνέλευση Αχαιών- σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα

πηγή https://lambrinim.wordpress.com/2015/11/03/%CE%B1-54-306-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CF%87%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CF%83%CF%8D%CE%B3%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CF%87%CE%B9%CE%BB%CE%BB%CE%AD/comment-page-1/

Τόπος : Το στρατόπεδο των Αχαιών στην Τροία, Χρόνος : 10η μέρα της Ιλιάδας

Αφηγηματικές τεχνικές – Εκφραστικά μέσα

Τα άστοχα ερωτήματα (στ. 66) σε συνδυασμό με τους δισταγμούς του Κάλχαντα επιβραδύνουν (καθυστερούν) το χρόνο της αφήγησης.

Επική ειρωνεία : όταν οι ακροατές γνωρίζουν κάτι που οι ήρωες του έπους το αγνοούν (στ. 55 κ.εξ.)

Το σχήμα του αδυνάτου : όταν  ο ποιητής θέλει να τονίσει ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι, το παραλληλίζει με κάτι που είναι αντίθετο στους φυσικούς νόμους (ισχύει και στα δημοτικά τραγούδια)(στ. 235 κ.εξ.).

Χαρακτηρισμός Αχιλλέα μέσα από τους στίχους 122-148 της ραψ. Α

Ο Αχιλλέας έχει ξεκάθαρη γνώμη για την αξία του. Από το γεγονός αυτό πηγάζει η ευθιξία του: του προσβάλλουν την αξιοπρέπειά του και του αμφισβητούν τις ικανότητές του. Δείχνει ευαισθησία και πληγώνεται εύκολα. Περισσότερο υπακούει στα συναισθήματά του και λιγότερο στη λογική. Γι’ αυτό παρασύρεται  και εκφράζεται χωρίς να τον συγκρατούν οι κοινωνικές διαφορές ή η ηλικία (του Αγαμέμνονα). Από τη στιγμή που αποκαλεί τον Αγαμέμνονα άνθρωπο του συμφέροντος, αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από την αρχή.

Σχολιασμός της αντίδρασης του Αγαμέμνονα στην πρόταση του Αχιλλέα μέσα από τους στίχους 122-148 της ραψ. Α

Ο Αγαμέμνονας παρουσιάζεται εγωιστής και πλεονέκτης από τα πρώτα του λόγια. Δεν αναγνωρίζει τις προσπάθειες των ανθρώπων ούτε εκτιμά εκείνους που τον υπηρετούν. Δείχνει μεγάλη αγνωμοσύνη. Εκπρόσωπος της απόλυτης εξουσίας, συμπεριφέρεται αυταρχικά, πιστεύοντας ότι όλοι πρέπει να υποτάσσονται σ’ αυτόν. Προβάλλει το συμφέρον του και επιμένει να ικανοποιηθεί κάθε απαίτησή του, ακόμα κι αν αυτό είναι δύσκολο. Η αλαζονεία του και ο εγωισμός του οδηγούν τη σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα στα άκρα. Ωστόσο, στο λόγο του Αγαμέμνονα στους συγκεκριμένους στίχους υπάρχουν κάποια στοιχεία που αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία, όπως: η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132), η αναφορά άλλων ηρώων (στ. 139), η υπογράμμιση της μοναδικότητας του Αχιλλέα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147) και η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα.

Η αντίληψη της τιμής την εποχή του Ομήρου και σήμερα

Η τιμή για τους ομηρικούς ήρωες της Ιλιάδας, Αχιλλέα και Αγαμέμνονα, έχει σχέση με το δώρο που κινδυνεύουν να χάσουν, το λάφυρο, που αποτελούσε ταυτόχρονα και την επιβράβευσή τους για την πολεμική τους αξία. Για τον Αγαμέμνονα, στο συγκεκριμένο απόσπασμα, αυτή η έννοια της τιμής φαίνεται στους στίχους 174-175, ενώ για τον Αχιλλέα στους στίχους 162-163 και 165, 167 και 171. Επίσης, όπως φαίνεται στο στίχο 159 ο πόλεμος γινόταν  για λόγους τιμής.

Σήμερα, που η κοινωνία μας είναι άκρως καταναλωτική, η τιμή έχει σχέση με την αξία που έχει ένα αγαθό σε σχέση με το χρήμα. Γίνεται, επομένως, κατανοητό ότι η σημασία μιας λέξης αλλάζει ανάλογα με τις ηθικές, κοινωνικές και οικονομικές αξίες που διέπουν κάθε κοινωνία.

Σχολιασμός της συμπεριφοράς του Αχιλλέα (ραψ. Α, στίχοι 149-188)

του: του προσβάλλουν την αξιοπρέπειά του και του αμφισβητούν τις ικανότητές του. Δείχνει ευαισθησία και πληγώνεται εύκολα. Περισσότερο υπακούει στα συναισθήματά του  και λιγότερο στη λογική. Γι’ αυτό παρασύρεται  και εκφράζεται χωρίς να τον συγκρατούν οι κοινωνικές διαφορές ή η ηλικία (του Αγαμέμνονα). Θρήσκος και υπάκουος στους θεούς (τον ενδιαφέρον της Αθηνάς γι’ αυτόν μας αφήνει να εννοήσουμε ότι είναι θεοσεβής), στηρίζεται στη γνώμη ή τη βοήθειά τους. Γνήσιος εκπρόσωπος της ηρωικής εποχής ο Αχιλλέας, σκιαγραφείται ως άνθρωπος που ανταποδίδει τη βία με βία (στ. 186-187). Η στάση του θυμίζει το δόγμα: «οφθαλμόν αντ’ οφθαλμού και οδόντα αντ’ οδόντος».

Ο πόλεμος για τον Αχιλλέα γίνεται για να διατηρηθεί ένα ορισμένο κοινωνικό και ηθικό κατεστημένο. Η εθνική συνείδηση δεν είναι αναπτυγμένη στην ομηρική εποχή. Υπό αυτή τη λογική τον καταλαβαίνουμε πολύ καλά, όταν δηλώνει ότι εγκαταλείπει τον πόλεμο και γυρίζει στην πατρίδα του (στίχ. 170). Ανταμοιβή για τη συμμετοχή του στον πόλεμο θα πρέπει να είναι η αναγνώριση του ηρωισμού του. Δεν είναι δειλός, όταν αρνείται να πολεμήσει. Δεν ενδιαφέρεται για υλικά αγαθά, αλλά για εκτίμηση της αντρείας του. Ως ανταμοιβή του ηρωισμού του ο Αχιλλέας συναντά την αχαριστία. Δεν αντέχει να μείνει «ατίμητος» (στίχ. 172)· και δεν τον τιμούν, όταν του προσφέρουν ένα δώρο ως επιβράβευση της αξίας του και, στη συνέχεια, του το αφαιρούν. Αφού ο ήρωας μάχεται για λόγους τιμής (των Ατρειδών), είναι απόλυτα δικαιολογημένος ηθικά, όταν αποσύρεται από τη μάχη για λόγους της προσωπικής του τιμής (αξιοπρέπεια). (Ιδεολογικό στοιχείο)

Σχολιασμός του λόγου του Αγαμέμνονα (ραψ. Α, στίχοι 149-188)

Ο λόγος του Αγαμέμνονα χαρακτηρίζεται από φραστική οξύτητα και σκληρότητα περιεχομένου. Θεωρώντας ότι ο Αχιλλέας προσπαθεί να τον εξαπατήσει, όταν ο δεύτερος του υπόσχεται τετραπλά ανταλλάγματα στο μέλλον, χάνει τον έλεγχο, ανεβάζει τον τόνο και γίνεται άδικος. Κορύφωση της έντασης: στίχοι 138-139 (απειλή). Εκτόνωση της έντασης: στους τελευταίους στίχους, όταν ο Αγαμέμνονας αλλάζει θέμα και αναφέρεται στην επιστροφή της Χρυσηίδας στον πατέρα της.

Τα πρόσωπα και το ήθος τους: σχεδιαγραμματικά (ραψ. Α, στ. 54-306)

Αχιλλέας:· Υπευθυνότητα, κύρος, αίσθημα ευθύνης απέναντι στο σύνολο (δραστηριοποιείται, αναλαμβάνει πρωτοβουλία συγκαλώντας συνέλευση), αυτοπεποίθηση – πρόκληση για τον Αγαμέμνονα (προσφέρει προστασία στον μάντη: στ. 55, 86-93).

· Ηρεμία, αυτοκυριαρχία παρά το ξάφνιασμα, αναφορά στο κοινό καλό, πειθώ με έμφαση στα αντικειμενικά δεδομένα και υπόσχεση μελλοντικής / αβέβαιης αμοιβής (στ. 123-130).

· Υπερβολικά ευαίσθητος στο θέμα της τιμής, εύθικτος, παρορμητικός και αψύς, με επίγνωση της αξίας του, δυναμικός, υψώνει μόνος αυτός το ανάστημά του, απαντά με οξύτητα, παρεκτρέπεται σε απειλές, δείχνοντας ασέβεια στον αρχιστράτηγο (στ. 150-172).

· Αυτοκυριαρχία- αυτοσυγκράτηση, ευσέβεια καθώς υπακούει στην προτροπή της Αθηνάς, υπερβολή στο υβρεολόγιο που εκστομίζει εναντίον του Αγαμέμνονα, εκδικητικότητα – περιφρόνηση απέναντι στους Αχαιούς για τη συνένοχη σιωπή τους (στ. 217-245).

Αγαμέμνονας
· Οργή, μνησικακία, εκδικητικότητα, μετάθεση ευθυνών, ασέβεια στον μάντη, υποχωρεί με «μεγαλοψυχία» μπροστά στο κοινό συμφέρον, αλλά με εγωκεντρισμό και προβάλλοντας τον αρχηγικό του ρόλο διεκδικεί τιμητικό δώρο (στ. 107-12).

· Με αλαζονεία- αυθαιρεσία περιφρονεί τους άλλους αρχηγούς που πολεμούν για την τιμή των Ατρειδών, αχάριστος, αγνώμων, συμφεροντολόγος απειλεί, ειρωνεύεται (στ. 132-148).

· Μειώνει τον Αχιλλέα, υποβαθμίζει τη γενναιότητά του, αδιάλλακτος, εγωκεντρικός και προκλητικός αν και δεν εκστομίζει ύβρεις σεβόμενος το αξίωμά του, προσπαθεί να επιβληθεί με το φόβο και να διασώσει το κύρος του (στ. 174-188).

Νέστορας:
· Χαρισματικός ρήτορας, καλοπροαίρετος, συνετός, έμπειρος, νηφάλιος, διορατικός, αμερόληπτος, με διπλωματικότητα, μετριοπάθεια, ευελιξία, ικανότητα να ψυχολογεί τους αντιμαχόμενους προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα με ηπιότητα και πειστικότητα.

Συμπληρωματικά Σχόλια (Α, στ. 54-306)

στ. 60: ο Αγαμέμνονας θα αργήσει να πάρει το λόγο (στ. 107)· η παρουσία του, ωστόσο, είναι έντονη σ’ αυτή την πρώτη σκηνή της ενότητας: σ’ αυτόν απευθύνεται ο Αχιλλέας (στ. 60), αυτόν υπαινίσσεται ο Κάλχας (στ. 79-80) και αυτόν θα αναφέρει ρητά ο Πηλείδης (στ. 91-92).

στ. 66: τόσο τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα όσο και ο δισταγμός του Κάλχα που ακολουθεί καθυστερούν (επιβράδυνση) και μας οδηγούν σιγά σιγά στο κεντρικό θέμα της σκηνής: την αποκάλυψη της αιτίας του κακού

στ. 106: πολλές φορές οι μάντεις αντιμετώπιζαν τη βία της εξουσίας, γιατί οι προβλέψεις τους δεν ικανοποιούσαν τις επιθυμίες των ηγετών. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Αγαμέμνονας δεν μας πείθει, όταν αμφισβητεί το χρησμό του μάντη· ούτε ο ίδιος πιστεύει αυτά που λέει, γι’ αυτό λίγους στίχους παρακάτω είναι έτοιμος να υποχωρήσει (στ. 117-118). Η αντίδρασή του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί να αποκρούσει με κάθε μέσο την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Γι’ αυτό ο λόγος του έχει απολογητικό ύφος: προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Όταν μάλιστα φτάνει να τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (στ. 114-116), δε δικαιώνει μόνο τη στάση του απέναντι στον ιερέα του Απόλλωνα, αλλά και τονίζει το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς την στον πατέρα της (στ. 117). Ο όρος που προσθέτει, ωστόσο, στη συνέχεια (στ. 119-121) δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομίατου έπους, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αγαμέμνονα – Αχιλλέα, που θα προκαλέσει το θυμό του δεύτερου, στοιχείο γύρω από το οποίο θα πλεχτεί όλος ο επικός μύθος.

Να επισημάνουμε επίσης ότι ο λόγος του αρχιστράτηγου αποκαλύπτει τις ψυχολογικέςτου διακυμάνσεις (με κορυφώσεις και υφέσεις), χωρίς αυτές να περιγράφονται. Επιπλέον, ο λόγος του Αγαμέμνονα δημιουργεί ανάλογες εντάσεις ή υφέσεις στη συνέλευση, όπως άλλωστε και ο ποιητής στο ακροατήριο του: όταν ο Αγαμέμνονας υποχωρεί, δημιουργείται για λίγο ανακούφιση, την οποία διαδέχεται νέα ένταση, όταν προβάλλει το αίτημά του για νέο δώρο.

στ. 121: αν και είναι φανερό ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός αγώνα λόγων, το ύφος της παρέμβασης του Αχιλλέα δεν μπορεί να θεωρηθεί εριστικό· αντίθετα, ο λόγος του ήρωα είναι ήρεμος και η επιχειρηματολογία του στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία (στ. 125-127). Με τη χρήση μάλιστα του α’ πληθυντικού προσώπου (στ. 125, 126, 127, 130) και τη διπλή αναφορά των Αχαιών ως υποκειμένου (στ. 124, 130) ο Πηλείδης αφαιρεί από το λόγο του κάθε υποκειμενική χροιά, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική, αλλά ότι ο αρχιστράτηγος με τη στάση του και τις απαιτήσεις του αντιπαρατίθεται σε όλο το αχαϊκό στρατόπεδο. Παρ’ όλα αυτά ο Αχιλλέας με τη φράση «περισσά φιλόπλουτε» (στ. 123) δεν μειώνει απλώς τη θετική προσφώνηση του προς τον Αγαμέμνονα στον ίδιο στίχο, αλλά και αφήνει να διαφανεί ότι έχει προσωπικά ενοχληθεί από τη συμπεριφορά του αρχιστράτηγου. Η κατηγορία μάλιστα που μένει μετέωρη στο στ. 123 θα στηριχτεί στη συνέχεια (στ. 167) με στοιχεία που θα αποδεικνύουν την απληστία του Ατρείδη. – Άλλα στοιχεία του λόγου του Αχιλλέα: α)πληροφορίες για το πώς προμηθευόταν το στράτευμα τα αναγκαία για τη συντήρηση του στη διάρκεια ενός μακροχρόνιου πολέμου μακριά από την πατρίδα (στ. 126, πρβ. στ. 165), β) πώς μοιραζόταν η λεία των ληστρικών επιδρομών (στ. 127) και γ) αναφορά του στόχου της εκστρατείας και πρόωρη προοικονομία μιας επιτυχούς έκβασης (άλωση της Τροίας, στ. 130).

στ. 131: Ο Αγαμέμνονας οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Πηλείδης προσπάθησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, τοποθετώντας απέναντι στον αρχιστράτηγο το σύνολο των Αχαιών, ο Αγαμέμνονας δεν βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλλέα. Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν την κορύφωση της σύγκρουσης και αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία· τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132), β) η υπογράμμιση της μοναδικότητας του ήρωα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147), γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (στ. 139), ώστε να μη φανεί ότι η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα, και δ) η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (στ. 141 κ.εξ.).

στ. 151: Να παρατηρήσουμε σ’ αυτό το σημείο ότι την εποχή των Τρωικών δεν υπήρχε ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση, ώστε οι Έλληνες αρχηγοί να θεωρούν εθνική υπόθεση τον πόλεμο αυτό, με τη σκέψη ότι στο πρόσωπο του Μενέλαου είχε προσβληθεί ολόκληρη η Ελλάδα. Η πανελλήνια ιδέα θα σφυρηλατηθεί κατά τη διάρκεια των Περσικών, όταν οι Έλληνες για πρώτη φορά θα ενωθούν για να αποκρούσουν έναν ξένο εισβολέα. Η αχαριστία και η αναίδεια (στ. 160, και κυρίως η οπτική εικόνα του στ. 150 «μ’ αναίδειαν ενδυμένε» — η αναίδεια έχει καλύψει σαν ρούχο από πάνω ως κάτω το σώμα του Αγαμέμνονα!), αλλά κυρίως η προσβολή που υφίσταται η τιμή του («ατίμητος», στ. 172) οδηγούν τον Αχιλλέα να ξεστομίσει την απειλή της αναχώρησης του για τη Φθία (στ. 170).

στ. 173: Ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μαεστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του και: α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μεταφέροντάς την στον αντίπαλο του (στ. 174, 178, 181), β) το θέμα της τιμής το αφαιρεί από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (στ. 175-176), γ) αναγνωρίζει και πάλι την ανδρεία του αντιπάλου του (στ. 179, πρβ. στ. 132, 147), αλλά σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την στους θεούς, δ) με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (στ. 187-188), και ε) η αναφορά του στον «Κρονίδη» (στ. 176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε μια δύσκολη στιγμή, που το γενναιότερο στήριγμά του εγκαταλείπει τον αγώνα. στ. 189: σε μια σκηνή έντασης και δραματικότητας, όπως αυτή, επικρατεί φυσικά ο διάλογος, αλλά δεν λείπει και η περιγραφική αφήγηση, όταν χρειάζεται να αποδοθούν οι ψυχικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών, όπως εδώ (πρβ. στ. 225, 248), ή οι φυσιογνωμικές τους εκδηλώσεις (στ. 149), όταν επίσης γίνεται μετάβαση από τον ένα ομιλητή στον άλλο (στ. 122, 131, 149 κτλ.) ή δίνονται πληροφορίες για την εξωτερική δράση που καθρεφτίζει και συμπληρώνει την εσωτερική (στ. 194-201, 220-223, 246-247).

στ. 196-7: Η Ήρα όχι μόνο συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα(αυτή «φώτισε» τον τελευταίο να συγκαλέσει συνέλευση, για να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του λοιμού, Α 56-57), αλλά και προστατεύει σε όλο το έπος τους Αχαιούς, ενώ μισεί τους Τρώες και επιθυμεί την καταστροφή τους. Το μίσος της θεάς, όπως και της Αθηνάς, οφείλεται στη γνωστή «κρίση του Πάρη», όταν ο αδερφός του Έκτορα θεώρησε την Αφροδίτη ομορφότερη και της έδωσε το «μήλον της έριδος» (Ω 25 κ.εξ.).

στ. 206: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 215: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 227-228: πληροφορίες για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων· εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, όπου συμμετέχει όλο το στράτευμα (στ. 227), υπήρχαν και ειδικές αποστολές (ενέδρα, επικίνδυνες επιχειρήσεις, όπως η κατασκοπία). Λόγω της επικινδυνότητας και της σοβαρότητάς τους, αυτές οι αποστολές απαιτούσαν πείρα, πνευματική ευστροφία και μεγάλη γενναιότητα, γι’ αυτό τις αναλάμβαναν πάντα οι καλύτεροι του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι, ενώ κάποιος από αυτούς —ο άριστος— είχε το γενικό πρόσταγμα και την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου (στ. 228).

στ. 246-247: πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτή η δεύτερη κορύφωση (στ. 246-247) δεν είναι τόσο κρίσιμη όσο η πρώτη· η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρήμα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση με την ενεργητική και επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του. Γι’ αυτό εξάλλου τώρα δεν χρειάζεται η εμφάνιση μιας θεότητας· η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα (στ. 248 κ.εξ.), είναι αρκετή για να οδηγήσει στην ύφεση.

στ. 255 κ.εξ.: Ο Νέστορας συνηθίζει να χρησιμοποιεί στους παραινετικούς λόγους του την πειστική δύναμη του παραδείγματος. Τέτοια παραδείγματα αντλούσε από τις εμπειρίες της μακρόχρονης ζωής του. Η συγκεκριμένη διήγηση του αναφέρεται στην Κενταυρομαχία (σύγκρουση Κενταύρων και  Λαπιθών. Η ιστορία πρέπει να ήταν γνωστή στους ακροατές του Ομήρου. Οι Λαπίθες ήταν φημισμένος λαός της Θεσσαλίας και οι Κένταυροι ήταν μυθικός ιππικός λαός που κατοικούσε στο Πήλιο και στην Οίτη· η λαϊκή φαντασία τούς παρίστανε από τη μέση και πάνω ανθρώπους και από τη μέση και κάτω άλογα (ιπποκένταυροι). Ανάμεσά τους ξεχωριστή ήταν η μορφή του Χείρωνα, του σοφού δασκάλου του Ιάσονα και του Αχιλλέα. Όταν ο βασιλιάς των Λαπιθών Πειρίθοος γιόρταζε τους γάμους του με την Ιπποδάμεια, προσκλήθηκαν και οι Κένταυροι, οι οποίοι όμως πάνω στο μεθύσι τους όρμησαν εναντίον των γυναικών των Λαπιθών και έτσι ξέσπασε άγρια σύγκρουση από την οποία βγήκαν νικητές οι Λαπίθες. Βοήθεια στον αγώνα αυτόν πρόσφερε στον Πειρίθοο, εκτός από τον Νέστορα, και ο Αθηναίος Θησέας. Η Κενταυρομαχία απεικονίζεται και στις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα κ.α.

στ. 286 κ.εξ.:  Οι δύο αντίπαλοι μένουν ανυποχώρητοι και υποστηρίζουν τις θέσεις τους με επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν και πρωτύτερα. Ο Αγαμέμνονας αρνείται να υποχωρήσει (στ. 290) και προσπαθεί για μια ακόμη φορά να μειώσει την ανδρεία του Αχιλλέα (στ. 291, πρβ. στ. 179)· ο Αχιλλέας με τη σειρά του δεν δέχεται να υποταχθεί (στ. 294-295) και θεωρεί συνυπεύθυνους όλους τους Αχαιούς (στ. 300, πρβ. στ. 232) για την αδικία που υφίσταται. Παρ’ όλα αυτά ο ήρωας καθησυχάζει και το στρατόπεδο και τον ακροατή υποσχόμενος την παράδοση της Βρισηίδας (στ. 299-300: προοικονομία).

Προβολή παρουσίασης για την ΟΡΓΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ από τη συνάδελφο Ελένη Μουτάφη

Η οργή του Αχιλλέα

Ομήρου Ιλιάδα, ραψ. Α, στ. 54-306

πηγή http://istografia.blogspot.com/2014/09/54-306.html

ΙΛΙΑΔΑ : ΡΑΨΩΔΙΑ Α 54 - 306 - ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ - Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ

Τόπος : Το στρατόπεδο των Αχαιών στην Τροία

Χρόνος : 10^η μέρα της Ιλιάδας

Πρόσωπα : Αγαμέμνονας, Αχιλλέας, Αθηνά, Κάλχας, Νέστορας

Αφηγηματικές τεχνικές - Εκφραστικά μέσα

• Τα άστοχα ερωτήματα (στ. 66) σε συνδυασμό με τους δισταγμούς του Κάλχαντα επιβραδύνουν (καθυστερούν) το χρόνο της αφήγησης.
• Επική ειρωνεία : όταν οι ακροατές γνωρίζουν κάτι που οι ήρωες του έπους το αγνοούν (στ. 55 κ.εξ.)
• Το σχήμα του αδυνάτου : όταν  ο ποιητής θέλει να τονίσει ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι, το παραλληλίζει με κάτι που είναι αντίθετο στους φυσικούς νόμους. (ισχύει και στα δημοτικά τραγούδια)(στ. 235 κ.εξ.).

Χαρακτηρισμός προσώπων (Ηθογράφηση)

Αχιλλέας :    ανήσυχος για  την τύχη των Αχαιών, γνωρίζει τις θρησκευτικές υποχρεώσεις προς τον Απόλλωνα,υποστηρικτής του αδύναμου μάντη Κάλχα. Λογικόςμπροστά στις απαιτήσεις του Αγαμέμνονα, δείχνει να ενδιαφέρεται μόνο για το καλό του στρατού. Αργότερα χάνει την ψυχραιμία του, νιώθει αδικημένος και περιφρονημένος από τον Αγαμέμνονα. 

Κάλχας :       φοβάται να εκφράσει τις προφητείες του μπροστά στον Αγαμέμνονα, λόγω και της θυσίας της Ιφιγένειας στην Αυλίδα, επιδιώκει να καλύψει την ανασφάλειά του με τη βοήθεια του Αχιλλέα. 

Αγαμέμνονας : δείχνει αλαζονική συμπεριφορά, δε σκέφτεται τη συμφορά που χτύπησε τους στρατιώτες του, αλλά εγωιστικά μόνο τον εαυτό του. Φέρεται με ασέβεια  στον Κάλχα, προσβάλλει έμμεσα και τη νόμιμη σύζυγό του. Περιφρονεί τον Αχιλλέα, στον οποίο ξεσπά όλη τη μανία του, ικανοποιώντας τον πληγωμένο εγωισμό του. Χάνει την αυτοκυριαρχία του, είναι αυταρχικός ως ηγεμόνας. Μιλάει με ευγένεια μόνο προς τον Νέστορα.

Νέστορας :     θεωρείται ο σοφότερος των Αχαιών, είναι συνετός και δίκαιος κριτής των γεγονότων. Χρησιμοποιεί λογικά επιχειρήματα, έχει πείρα ζωής, που τον καθιστά  πειστικό, ειλικρινή και δίκαιο με όλους. Τοποθετεί το συλλογικό συμφέρον πάνω απ’ όλα.

(Επιλογή σχολίων από το βοήθημα Βολονάκη)

ΔΕΣ ΚΑΙ https://www.slideshare.net/MMMHELEN57/2-54601609

                              

ΠΗΓΗ https://filologein.wordpress.com/2012/10/20/%CE%BF%CE%BC%CE%AE%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CF%81%CE%B1%CF%88-%CE%B1-%CF%83%CF%84-54-306/
by filologein

Συμπληρωματικά Σχόλια

στ. 60: ο Αγαμέμνονας θα αργήσει να πάρει το λόγο (στ. 107)• η παρουσία του, ωστόσο, είναι έντονη σ’ αυτή την πρώτη σκηνή της ενότητας: σ’ αυτόν απευθύνεται ο Αχιλλέας (στ. 60), αυτόν υπαινίσσεται ο Κάλχας (στ. 79-80) και αυτόν θα αναφέρει ρητά ο Πηλείδης (στ. 91-92).

στ. 66: τόσο τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα όσο και ο δισταγμός του Κάλχα που ακολουθεί καθυστερούν (επιβράδυνση) και μας οδηγούν σιγά σιγά στο κεντρικό θέμα της σκηνής: την αποκάλυψη της αιτίας του κακού

στ. 106: πολλές φορές οι μάντεις αντιμετώπιζαν τη βία της εξουσίας, γιατί οι προβλέψεις τους δεν ικανοποιούσαν τις επιθυμίες των ηγετών. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Αγαμέμνονας δεν μας πείθει, όταν αμφισβητεί το χρησμό του μάντη· ούτε ο ίδιος πιστεύει αυτά που λέει, γι’ αυτό λίγους στίχους παρακάτω είναι έτοιμος να υποχωρήσει (στ. 117-118). Η αντίδρασή του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί να αποκρούσει με κάθε μέσο την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Γι’ αυτό ο λόγος του έχει απολογητικό ύφος: προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Όταν μάλιστα φτάνει να τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (στ. 114-116), δε δικαιώνει μόνο τη στάση του απέναντι στον ιερέα του Απόλλωνα, αλλά και τονίζει το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς την στον πατέρα της (στ. 117). Ο όρος που προσθέτει, ωστόσο, στη συνέχεια (στ. 119-121) δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αγαμέμνονα – Αχιλλέα, που θα προκαλέσει το θυμό του δεύτερου, στοιχείο γύρω από το οποίο θα πλεχτεί όλος ο επικός μύθος.

Να επισημάνουμε επίσης ότι ο λόγος του αρχιστράτηγου αποκαλύπτει τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις (με κορυφώσεις και υφέσεις), χωρίς αυτές να περιγράφονται. Επιπλέον, ο λόγος του Αγαμέμνονα δημιουργεί ανάλογες εντάσεις ή υφέσεις στη συνέλευση, όπως άλλωστε και ο ποιητής στο ακροατήριο του: όταν ο Αγαμέμνονας υποχωρεί, δημιουργείται για λίγο ανακούφιση, την οποία διαδέχεται νέα ένταση, όταν προβάλλει το αίτημά του για νέο δώρο.

στ. 121: αν και είναι φανερό ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός αγώνα λόγων, το ύφος της παρέμβασης του Αχιλλέα δεν μπορεί να θεωρηθεί εριστικό· αντίθετα, ο λόγος του ήρωα είναι ήρεμος και η επιχειρηματολογία του στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία (στ. 125-127). Με τη χρήση μάλιστα του α’ πληθυντικού προσώπου (στ. 125, 126, 127, 130) και τη διπλή αναφορά των Αχαιών ως υποκειμένου (στ. 124, 130) ο Πηλείδης αφαιρεί από το λόγο του κάθε υποκειμενική χροιά, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική, αλλά ότι ο αρχιστράτηγος με τη στάση του και τις απαιτήσεις του αντιπαρατίθεται σε όλο το αχαϊκό στρατόπεδο. Παρ’ όλα αυτά ο Αχιλλέας με τη φράση «περισσά φιλόπλουτε» (στ. 123) δεν μειώνει απλώς τη θετική προσφώνηση του προς τον Αγαμέμνονα στον ίδιο στίχο, αλλά και αφήνει να διαφανεί ότι έχει προσωπικά ενοχληθεί από τη συμπεριφορά του αρχιστράτηγου. Η κατηγορία μάλιστα που μένει μετέωρη στο στ. 123 θα στηριχτεί στη συνέχεια (στ. 167) με στοιχεία που θα αποδεικνύουν την απληστία του Ατρείδη.

Άλλα στοιχεία του λόγου του Αχιλλέα: α) πληροφορίες για το πώς προμηθευόταν το στράτευμα τα αναγκαία για τη συντήρηση του στη διάρκεια ενός μακροχρόνιου πολέμου μακριά από την πατρίδα (στ. 126, πρβ. στ. 165), β) πώς μοιραζόταν η λεία των ληστρικών επιδρομών (στ. 127) και γ) αναφορά του στόχου της εκστρατείας και πρόωρη προοικονομία μιας επιτυχούς έκβασης (άλωση της Τροίας, στ. 130).

στ. 131:: Ο Αγαμέμνονας οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Πηλείδης προσπάθησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, τοποθετώντας απέναντι στον αρχιστράτηγο το σύνολο των Αχαιών, ο Αγαμέμνονας δεν βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλλέα. Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν την κορύφωση της σύγκρουσης και αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία· τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132), β) η υπογράμμιση της μοναδικότητας του ήρωα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147), γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (στ. 139), ώστε να μη φανεί ότι η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα, και δ) η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (στ. 141 κ.εξ.).

στ. 151: Να παρατηρήσουμε σ’ αυτό το σημείο ότι την εποχή των Τρωικών δεν υπήρχε ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση, ώστε οι Έλληνες αρχηγοί να θεωρούν εθνική υπόθεση τον πόλεμο αυτό, με τη σκέψη ότι στο πρόσωπο του Μενέλαου είχε προσβληθεί ολόκληρη η Ελλάδα. Η πανελλήνια ιδέα θα σφυρηλατηθεί κατά τη διάρκεια των Περσικών, όταν οι Έλληνες για πρώτη φορά θα ενωθούν για να αποκρούσουν έναν ξένο εισβολέα. Η αχαριστία και η αναίδεια (στ. 160, και κυρίως η οπτική εικόνα του στ. 150 «μ’ αναίδειαν ενδυμένε» — η αναίδεια έχει καλύψει σαν ρούχο από πάνω ως κάτω το σώμα του Αγαμέμνονα!), αλλά κυρίως η προσβολή που υφίσταται η τιμή του («ατίμητος», στ. 172) οδηγούν τον Αχιλλέα να ξεστομίσει την απειλή της αναχώρησης του για τη Φθία (στ. 170).

στ. 173:: Ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μαεστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του και: α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μεταφέροντάς την στον αντίπαλο του (στ. 174, 178, 181), β) το θέμα της τιμής το αφαιρεί από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (στ. 175-176), γ) αναγνωρίζει και πάλι την ανδρεία του αντιπάλου του (στ. 179, πρβ. στ. 132, 147), αλλά σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την στους θεούς, δ) με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (στ. 187-188), και ε) η αναφορά του στον «Κρονίδη» (στ. 176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε μια δύσκολη στιγμή, που το γενναιότερο στήριγμά του εγκαταλείπει τον αγώνα. Η αναφορά στον Δία ηχεί σαν τραγική ειρωνεία: ο ακροατής γνωρίζει ότι ο Δίας θα οδηγήσει τα πράγματα έτσι, ώστε να δικαιωθεί ο Αχιλλέας, άρα αντίθετα από τις επιθυμίες του Αγαμέμνονα.

στ. 189: σε μια σκηνή έντασης και δραματικότητας, όπως αυτή, επικρατεί φυσικά ο διάλογος, αλλά δεν λείπει και η περιγραφική αφήγηση, όταν χρειάζεται να αποδοθούν οι ψυχικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών, όπως εδώ (πρβ. στ. 225, 248), ή οι φυσιογνωμικές τους εκδηλώσεις (στ. 149), όταν επίσης γίνεται μετάβαση από τον ένα ομιλητή στον άλλο (στ. 122, 131, 149 κτλ.) ή δίνονται πληροφορίες για την εξωτερική δράση που καθρεφτίζει και συμπληρώνει την εσωτερική (στ. 194-201, 220-223, 246-247).

στ. 196-7: Η Ήρα όχι μόνο συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα (αυτή «φώτισε» τον τελευταίο να συγκαλέσει συνέλευση, για να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του λοιμού, Α 56-57), αλλά και προστατεύει σε όλο το έπος τους Αχαιούς, ενώ μισεί τους Τρώες και επιθυμεί την καταστροφή τους. Το μίσος της θεάς, όπως και της Αθηνάς, οφείλεται στη γνωστή «κρίση του Πάρη», όταν ο αδερφός του Έκτορα θεώρησε την Αφροδίτη ομορφότερη και της έδωσε το «μήλον της έριδος» (Ω 25 κ.εξ.).

στ. 206: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιο·• ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 215: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 227-228: πληροφορίες για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων· εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, όπου συμμετέχει όλο το στράτευμα (στ. 227), υπήρχαν και ειδικές αποστολές (ενέδρα, επικίνδυνες επιχειρήσεις, όπως η κατασκοπία, βλ. Κ – «Δολώνεια»). Λόγω της επικινδυνότητας και της σοβαρότητάς τους, αυτές οι αποστολές απαιτούσαν πείρα, πνευματική ευστροφία και μεγάλη γενναιότητα, γι’ αυτό τις αναλάμβαναν πάντα οι καλύτεροι του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι, ενώ κάποιος από αυτούς —ο άριστος— είχε το γενικό πρόσταγμα και την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου (στ. 228).

στ. 246-247: πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτή η δεύτερη κορύφωση (στ. 246-247) δεν είναι τόσο κρίσιμη όσο η πρώτη· η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρήμα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση με την ενεργητική και επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του. Γι’ αυτό εξάλλου τώρα δεν χρειάζεται η εμφάνιση μιας θεότητας· η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα (στ. 248 κ.εξ.), είναι αρκετή για να οδηγήσει στην ύφεση.

στ. 255 κ.εξ.:Ο Νέστορας συνηθίζει να χρησιμοποιεί στους παραινετικούς λόγους του την πειστική δύναμη του παραδείγματος. Τέτοια παραδείγματα αντλούσε από τις εμπειρίες της μακρόχρονης ζωής του. Η συγκεκριμένη διήγηση του αναφέρεται στην Κενταυρομαχία, τη μυθολογική σύγκρουση των Κενταύρων και των Λαπιθών. Η ιστορία πρέπει να ήταν γνωστή στους ακροατές του Ομήρου· γι’ αυτό ο ποιητής δεν αναφέρει λεπτομέρειες. Οι Λαπίθες ηταν φημισμένος λαός της Θεσσαλίας και οι Κένταυροι ήταν μυθικός ιππικός λαός που κατοικούσε στο Πήλιο και στην Οίτη· η λαϊκή φαντασία τούς παρίστανε από τη μέση και πάνω ανθρώπους και από τη μέση και κάτω άλογα (ιπποκένταυροι). Ανάμεσά τους ξεχωριστή ήταν η μορφή του Χείρωνα, του σοφού δασκάλου του Ιάσονα και του Αχιλλέα. Όταν ο βασιλιάς των Λαπιθών Πειρίθοος γιόρταζε τους γάμους του με την Ιπποδάμεια, προσκλήθηκαν και οι Κένταυροι, οι οποίοι όμως πάνω στο μεθύσι τους όρμησαν εναντίον των γυναικών των Λαπιθών και έτσι ξέσπασε άγρια σύγκρουση από την οποία βγήκαν νικητές οι Λαπίθες. Βοήθεια στον αγώνα αυτόν πρόσφερε στον Πειρίθοο, εκτός από τον Νέστορα, και ο Αθηναίος Θησέας, ο γιος του Αιγέα («Αιγίδης», στ. 266). Η Κενταυρομαχία απεικονίζεται στις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα, στην ανατολική ζωφόρο του ναού του Επικουρείου Απόλλωνος στις Βάσσες (βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο) κ.α.

στ. 286 κ.εξ.:  Οι δύο αντίπαλοι μένουν ανυποχώρητοι και υποστηρίζουν τις θέσεις τους με επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν και πρωτύτερα. Ο Αγαμέμνονας αρνείται να υποχωρήσει (στ. 290) και προσπαθεί για μια ακόμη φορά να μειώσει την ανδρεία του Αχιλλέα (στ. 291, πρβ. στ. 179)· ο Αχιλλέας με τη σειρά του δεν δέχεται να υποταχθεί (στ. 294-295) και θεωρεί συνυπεύθυνους όλους τους Αχαιούς (στ. 300, πρβ. στ. 232) για την αδικία που υφίσταται. Παρ’ όλα αυτά ο ήρωας καθησυχάζει και το στρατόπεδο και τον ακροατή υποσχόμενος την παράδοση της Βρισηίδας (στ. 299-300: προοικονομία).

Ελληνικός πολιτισμός, Διδάσκοντας

 την Ιλιάδα

ΠΗΓΗ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS-ILIADA/Iliada/Iliada02.htm

Ραψωδία Α 54-306 Συνέλευση των Αχαιών Η σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα

  ΕΝΟΤΗΤΕΣ  Αρχική  Ιλιάδα  Εισαγωγή στο έπος  Α, περίληψη  Α, 1-53  Α, 1-53 (Μαυρ...)  Α, 54-306  Α, 54-306 (Μαυρ...)  Α, 307-431α  Α, 307-431α (Μαυρ...)  Α, 431β-612  Α, 431β-612 (Μαυρ...)  Β, περίληψη  Γ, περίληψη  Γ, 121-244  Γ, 121-244 (Μαυρ...)  Δ, περίληψη  Δ, 422-544  Δ, 422-544 (Μαυρ...)  Ε, περίληψη  E, 274-430  E, 274-430 (Μαυρ...)  Z, περίληψη  Z, 119-236  Z, 119-236 (Μαυρ...)  Z, 369-529  Z, 369-529 (Μαυρ...)  H, περίληψη  H, 206-315  H, 206-315 (Μαυρ...)  Θ, περίληψη  I, περίληψη  I, 225-431  I, 225-431 (Μαυρ...)  K, Λ, M, N, Ξ, περίληψη  O, περίληψη  O, 1-79  O, 1-79 (Μαυρ...)  Π, περίληψη  Π, 1-100  Π 684-867  Π 684-867 (Μαυρ...)  P, περίληψη  P, 424-458  Σ, περίληψη  Σ, 478-616  Σ, 478-616 (Μαυρ...)  T, Y, Φ, περίληψη  Τ, 1-152  Τ, 1-152 (Μαυρ...)  X, Ψ Ω, περίληψη  X, 247-394  X, 247-394 (Μαυρ...)  Ω, 468-677  Ω, 468-677 (Μαυρ...)  Ω, 678-805  Ω, 678-805 (Μαυρ...)  Δομή Ιλιάδας 

 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ A' ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Β' ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ Γ' ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

 ΛΗΜΜΑΤΑ Αίαντας Αχιλλέας  Δίας Απόλλωνας Ατρέας Αγαμέμνονας Έκτορας Ήρα Θησέας Ιδομενέας Καινέας Κάλχας Κλυταιμνήστρα Νέστορας Οδυσσέας Πειρίθοος Χρύσης Χρυσηίδα

Σε μετάφραση Μαυρόπουλου Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτή
σεις 

κατανόησης  Το αρχαίο κείμενο Αντιγραφή εικόνων

ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ:

● Αποκάλυψη της αιτίας του κακού: ο ρόλος του Αχιλλέα

● Φιλονικία Αχιλλέα και Αγαμέμνονα

● Ἀχιλλέως μῆνις

ΣΤΟΧΟΙ:

• Η σύνδεση του επεισοδίου του Χρύση και του θεόσταλτου λοιμού με τη φιλονικία Αγαμέμνονα - Αχιλλέα και με το κεντρικό θέμα του έπους, την μήνιν του Αχιλλέα.

• Οι βασικοί πρωταγωνιστές του έπους και το ήθος τους, και πώς η συμπεριφορά τους προετοιμάζει την εξέλιξη της πλοκής και προοικονομεί όσα αναφέρθηκαν στο προοίμιο.

• Στοιχεία που αφορούν τη ζωή και την οργάνωση του ελληνικού στρατοπέδου στην Τροία (λειτουργία πολιτικών διαδικασιών, όπως η συνέλευση, ιεραρχία, σχέσεις των αρχηγών με τον αρχιστράτηγο, ρόλος της θρησκευτικής εξουσίας, ληστρικές επιδρομές, διανομή λείας κτλ.).

• Οι φάσεις από τις οποίες περνάει η μήνις (θυμός) του Αχιλλέα μέχρι να εδραιωθεί· η ρήξη του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα είναι οριστική και αμετάκλητη.

• Η θεολογία της Ιλιάδας (ανθρωπομορφισμός των θεών, επιφάνεια Αθηνάς, ενδιαφέρον των θεών για τους ανθρώπους, θεϊκές επεμβάσεις στα ανθρώπινα).

• Η ευθύνη των ομηρικών ηρώων και τα όρια της ελευθερίας τους.

• Αγώνας λόγων και επική αφηγηματική τέχνη, τεχνικές και εκφραστικοί τρόποι που χρησιμοποιεί ο ποιητής (επική άνεση, επιβράδυνση, προοικονομία κτλ.).

• Ο λειτουργικός ρόλος της ένθετης αφήγησης και της χρήσης του μυθικού παραδείγματος (Κενταυρομαχία).

• Η αξία της σύνεσης, της ομόνοιας και της διαλλακτικότητας για την επίτευξη κάποιου κοινού σκοπού (λόγος του Νέστορα)

Αχιλ
λέας
Ερυθρό
μορ
φος 
αττικός αμ
φο
ρέας
 του Ζωγρά
φου 
του Αχιλ
λέα
περίπου
 450 π.Χ.
Βατικανό, 
Μουσείο 
Βατικανού

Η Ιλιάδα
 διαρκεί
 51 ημέ
ρες. 
Στην 
ενότητα 
διανύ
ουμε την 
1η ως 
την 11η 
ημέρα

Α' ΚΕΙ
ΜΕΝΟ

Ο Αχιλ
λέας
 συγκα
λεί
 συνέ
λευση
 του 
στρατού.

Άρτε
μη 
- Απόλ
λων


 


Διάβα
σε
 για
 τη
 Μα
ντι
κή

Τα θεία βέλη στον στρατόν πετούσαν εννιά μέρες,
55 και την δεκάτην τον λαόν συγκάλεσε ο Πηλείδης,
ως η θεά τον δίδαξεν η Ήρα η λευκοχέρα,
που εθλίβονταν τους Δαναούς να βλέπει πως πεθαίναν.
Και αφού συνάχθηκε ο λαός εις ένα μέρος όλος,
ο γοργοπόδης Αχιλλεύς σηκώθη και τους είπε·
60 «Ατρείδη, να γυρίσουμε, θαρρώ, θ' αναγκασθούμε 
στα γονικά μας άπρακτοι, αν δεν πεθάνουμ' όλοι,
αφού μας φθέρνει λοιμική και πόλεμος αντάμα.
Λοιπόν ας ερωτήσομεν ήμάντιν ή ιερέα
ή ονειροκρίτην—έρχεται και τ' όνειρο απ' τον Δία —
65 να ειπεί γιατί εχόλωσε τόσο σ' εμάς ο Φοίβος·
μη κάποιο τάμα του έλειψε, μη του 'λειψ' εκατόμβη· 
ίσως, αν του καούν αρνιά και ερίφια διαλεμένα,
θελήσει το θανατικό να διώξει από κοντά μας».
Αυτά είπε κι εκάθισε· και τότε ο Θεστορίδης
70 ο Κάλχας εσηκώθηκεν, ορνεοσκόπος πρώτος
που εγνώριζ' όλα μέλλοντα, παρόντα, περασμένα
και οδήγησε στην Ίλιον των Αχαιών τα πλοία
μ' αυτό το πνεύμα μαντικό που του 'χε δώσει ο Φοίβος.

Ο μάντης διστάζει

Σ' αυτούς καλοπροαίρετα τότε ομιλούσ' εκείνος:
75 «Με προσκαλείς, διίφιλε Πηλείδη, να εξηγήσω,
πώς εγεννήθηκε ο θυμός του μακροβόλου Φοίβου·
θέλει το ειπώ· μόνον εσύ στοχάσου και όμοσέ μου
να με βοηθήσεις πρόθυμα με λόγον και με χέρι,
ότιθ' ανάψω την χολήν ανδρός που των Αργειών
80 δεσπόζει και όλ' οι Αχαιοί του είναι υποταγμένοι·
όταν θυμώσει στον μικρόν, νικά ο βασιλέας·
ότι αν χωνεύσει την χολήν σ' εκείνην την ημέραν,   
όμως το πάθος άσπονδο στα στήθη μέσα τρέφει
να ξεθυμάνει στο εξής· και σκέψου αν θα με σώσεις».

Οι διαβεβαιώσεις του Αχιλλέα

85 Και ο γοργοπόδης προς αυτόν Πηλείδης αποκρίθη:
«Άφοβα λέγε τον χρησμόν όποιον ηξεύρει ο νους σου·
ότι, μα τον Απόλλωνα, που τες ευχές ακούει,
Κάλχα, και συ των Δαναών προσφέρεις τους χρησμούς του,
όσο εγώ ζω κι εδώ στην γην βλέπω το φως του ηλίου,
90 βαρύ κανείς επάνω σου το χέρι δεν θα βάλει
των Δαναών όλων κανείς, και μήτε ο Αγαμέμνων
που σήμερα των Αχαιών καυχάται ότ' είναι ο πρώτος».

Η αιτία του κακού

Και ο μάντις ο ακατάκριτος επήρε θάρρος κι είπε:
«Τάμα ποσώς δεν του 'λειψε, μήτ' εκατόμβη, αλλ' είναι
95 ο ιερέας αφορμή, που αψήφησ' ο Ατρείδης·
την κόρη δεν απόλυσε, τα λύτρα δεν εδέχθη,
ιδού γιατί μας έθλιψε και θα μας θλίψει ο Φοίβος.
Ουδ' απ' τους Δαναούς ποτέ την λοιμική θα διώξει
πριν δοθεί οπίσω του πατρός η λαμπρομάτα κόρη
100 άλυτρη, ανεξαγόραστη και αγίαν εκατόμβην
στον Χρύσην αποστείλομεν· τότ' ίσως ίλεως γίνει».

Αντίδραση του Αγαμέμνονα

Αυτά είπε κι εκάθισε· σηκώθη ευθύς ο ήρως
πολλών κυρίαρχος λαών, ο Ατρείδης Αγαμέμνων
φαρμακωμένος· και η χολή τα μαύρα σωθικά του
πλημμύριζ' όλα, και άστραφταν τα μάτια του ωσάν φλόγες.
105 Με βλέμμα κακοσήμαντο στον Κάλχαντα είπε πρώτα:
«Μάντι κακών, όχι, ποτέ πρόσχαρό τι δεν μου 'πες, 
και ο νους σου πάντοτε αγαπά κακά να προμαντεύει·
λόγον δεν είπες συ ποτέ καλόν ούτ' έχεις πράξει.
Και τώρα εδώ στους Δαναούς χρησμολογείς και λέγεις,
110 οπώς για τούτο συμφορές τους δίδει ο μακροβόλος,
ότι την πλούσια ξαγορά της θυγατρός του Χρύση
δεν δέχθηκα· ναι, θέλω εγώ καλύτερα την κόρη
σπίτι μου, αφού την προτιμώ της νυμφευτής μου ακόμα
της Κλυταιμνήστρας και ποσώς κατώτερη δεν είναι
115 στην κλάση, στο ανάστημα, στη γνώμη και στα έργα.
Και όμως αν συμφέρει αυτό, θε να την αποδώσω·
το καλό θέλω του λαού, ποτέ τον όλεθρό του·
αλλά δώρο ετοιμάσετε σ' εμένα ευθύς, τι μόνος
εγώ δεν πρέπει αδώρητος να μείνω των Αργείων
120 και όλοι το βλέπετε ότι αλλού το δώρο μου πηγαίνει».

Σύγκρουση Αχιλλέα και Αγαμέμνονα

Του αντείπεν ο φτερόποδος ισόθεος Πηλείδης: 
«Ένδοξε Ατρείδη, περισσά φιλόπλουτε, τι λέγεις;
Οι μεγαλόψυχοι Αχαιοί πώς θα σου δώσουν δώρον;
125 Μη κάπου λάφυρα κοινά γνωρίζομε αφημένα;
Ὀσ' απ' τες χώρες, πήραμε, εμοιρασθήκαν όλα
και να τα ξανακάμομε σωρό δεν είναι πρέπον·
αλλά συ τώρα στον θεόν απόλυσε την κόρη,
και τετραπλά θ' ανταμειφθείς, αν ποτέ δώσει ο Δίας
130 οι Αχαιοί να πάρομε την πυργωμένην Τροίαν».
Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων: 
«Αν και γενναίος, μη ζητείς με απάτην να με πάρεις,
θείε Πηλείδη, κι εύκολα δεν θα με καταπείσεις,
να έχεις συ το δώρο σου και εγώ να το στερούμαι·
135 θέλεις και με παρακινείς την κόρη ν' αποδώσω·
αλλ' αν δώρον ισότιμο της αρεσιάς μου λάβω
απ' τους γενναίους Αχαιούς, αρκεί, και αν δεν μου δώσουν,
θα έλθω με το χέρι μου να πάρω ή το δικό σου
το δώρον ή του Αίαντος ή κείνο του Οδυσσέως·
140 κι εις όποιον έλθω, την χολήν, θαρρώ, θα του κινήσω·
αλλ' όλ' αυτά μετέπειτα μαζί θα τα σκεφθούμε.
Τώρα στην θείαν θάλασσαν μαύρο ας συρθεί καράβι
με κουπηλάτες διαλεκτούς, και ας θέσομ' εκατόμβην
μέσα και ας ανεβάσομε την κόρην Χρυσηίδα,
145 και αρχηγός του να είν' εκεί των βουληφόρων ένας,
ο Αίας, ο Ιδομενεύς ή ο θείος Οδυσσέας, 
ή συ Πηλείδη, των ανδρών ω τρομερέ και μόνε,
με τες ευχές σου τον θεόν να μας εξιλεώσεις».
Άγρια τον εκοίταξε και απάντησε ο Πηλείδης:
150 «Ωιμένα πανουργότατε, μ' αναίδειαν ενδυμένε,
και ποιος από τους Αχαιούς θα δράμει, αν τον ζητήσεις, 
είτε εις ταξίδι πρόθυμος, είτε εις πολέμου αγώνα;
Εγώ δεν ήλθα εξ αφορμής των λογχοφόρων Τρώων
να πολεμήσ', ότι ποσώς εκείνοι δεν μου πταίουν·
155 τα βόδια μήτε τ' άλογα δεν βγήκαν να μου πάρουν
μήτε στην μεγαλόσβολην, την ανδροθρέπτραν Φθίαν
ποτέ μου εβλάψαν τους καρπούς, ότ' είναι ανάμεσόν μας
όρη κατάσκια πολλά και πέλαγ' αγριωμένα·
αλλά για τον Μενέλαο και, αναίσχυντε, για σένα
160 ήλθομεν όλοι εκδίκησιν να πάρομε των Τρώων,
και συ, ω σκυλοπρόσωπε, λησμονημένα τα 'χεις.
Και τώρ' αυτό το δώρο μου να πάρεις φοβερίζεις
που 'ναι αμοιβή των κόπων μου κι οι Αχαιοί μου εδώσαν·
κι ίσια με σε δεν έχω εγώ δώρο καλό ποτέ μου,
165 όταν καλά τειχόκαστρα πατούμε της Τρωάδος·
αλλά το βάρος του σφοδρού πολέμου πρώτος έχω
εγώ και αν τύχει μοιρασμός, τρανό συ παίρνεις δώρο,
κι εγώ με δώρο μικροστό και αγαπητό γυρίζω
στες πρύμνες από τον σκληρόν αγώνα του πολέμου·
170 στην Φθίαν τώρ' αναχωρώ· καλύτερα να γύρω
στον τόπον μου με τα κυρτά καράβια, και δεν θέλω
εδώ να μείνω ατίμητος τα πλούτη να σου αυξήσω».
Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων: 
«Φύγε, αν το θέλεις, φύγ' ευθύς· και χάριν μου να μένεις,
175 εγώ δεν σε παρακαλώ· κοντά μου υπάρχουν και άλλοι
να με δοξάσουν, κι έξοχα ο πάνσοφος Κρονίδης·
και απ' τους διοθρέπτους βασιλείς συ είσαι ο μισητός μου·
ότι την έριδα διψάς, τες μάχες, τους πολέμους·
και αν είσαι τόσο δυνατός, είναι θεού το δώρον·
180 σπίτι σου με τα πλοία σου και τους συντρόφους σου άμε,
των Μυρμιδόνων δέσποζε· κι εγώ δε σε λογιάζω
και στην χολήν σου αδιαφορώ· κι ιδού τι σου κηρύττω:
Καθώς εμένα μου αφαιρεί την Χρυσηίδα ο Φοίβος
—κι εκείνην με συντρόφους μου και με δικά μου πλοία
185 θα στείλω — και το δώρον σου την κόρην του Βρισέως, 
εις την σκηνήν σου θα 'λθω, εγώ να πάρω, για να μάθεις,
πόσο σου είμαι ανώτερος εγώ και να τρομάζει
και άλλος μ' εμέ να συγκριθεί και όμοιος να γίνει εμπρός μου».

Επέμβαση της Αθηνάς την κρίσιμη στιγμή

Εμφάνιση Αθηνάς

Τα λόγια τούτα επλήγωσαν τα σπλάχνα του Αχιλλέως 
190 κι έστρεψε δύο στοχασμούς μες στα δασιά του στήθη·
ή θε να σύρει απ' το πλευρό το ακονισμένο ξίφος
και αφού σκορπίσει όλους εκεί, να σφάξει τον Ατρείδην,
ή να σιγάσει την οργήν κρατώντας την ψυχήν του·
κι αυτά ως διαλογίζονταν στον νουν και από την θήκην
195 το μέγα ξίφος έσερνε, κατέβηκε ουρανόθεν
η Αθηνά, την έστελνεν η Ήρα η λευκοχέρα, 
οπού αγαπούσε ολόψυχα παρόμοια και τους δύο·
του εστήθη οπίσω κι έπιασε τα ολόξανθα μαλλιά του,
σ' εκείνον μόνον φανερή και αθώρητη στους άλλους.
200 Ξιπάσθη αυτός, εστράφηκε κι εγνώρισεν αμέσως
την Αθηνά που φοβερήν στα μάτια λάμψιν είχε·
και ομίλησε προς την θεάν με λόγια φτερωμένα:
«Τ' ήλθες και συ, ω του Διός του αιγιδοφόρου κόρη;
Του Ατρείδη Αγαμέμνονος να ιδείς την αδικίαν;
205 Αλλά σου λέγω καθαρά και πίστευσε· με τούτες
τες έπαρσές του γρήγορα θα χάσει την ζωήν του». 
Και η γλαυκόφθαλμη θεά σ' εκείνον απεκρίθη:
«Κατέβηκ' απ' τον ουρανόν να παύσω την οργήν σου,
εάν μ' ακούσεις· μ' έστειλεν η Ήρα η λευκοχέρα,
210 που ολόψυχα σας αγαπά παρόμοια και τους δύο·
έλα, την μάχην άφησε, το ξίφος σου μη σύρεις,
μόνον με λόγια τ' όνειδος που αυτός θα πάθει ειπέ του.
Ότι να γίνει θέλ' ιδείς αυτό που σου προλέγω·
τρίδιπλα δώρ' ατίμητα θα λάβεις μιαν ημέρα
215 γι' αυτήν την ύβριν· τώρα συ κρατήσου και άκουσέ μας». 
Κι ο φτεροπόδης προς αυτήν Πηλείδης αποκρίθη:
«Πρέπει, ω θεά, των δύο σας να σεβασθώ τον λόγον,
αν κι είν' η οργή μου φοβερή· και όμως αυτό συμφέρει,
όπου υπακούει στους θεούς κι αυτοί τον εισακούουν».
220 Είπε και από την αργυρήν λαβήν με το βαρύ του
χέρι στην θήκην άμπωσε πάλι το μέγα ξίφος
πειθόμενος στην Αθηνά· κι εκείνη πάλι ανέβη
στον Όλυμπον μες στους θεούς, στα δώματα του Δία.
Με βαρείς λόγους έπειτα και πάλιν ο Πηλείδης
225 προς τον Ατρείδη εστράφηκεν, ουδ' έπαυε η χολή του:
«Ω μέθυσε, σκυλόματε, και με καρδιάν ελάφου!
μήτε ποτέ με τον λαόν ν' αρματωθείς για μάχην, 
μήτε εις καρτέρι να οδηγείς τους πρώτους πολεμάρχους 
ετόλμησες· σου φαίνονται τρόμος θανάτου εκείνα·
230 καλύτερα στο στράτευμα των Αχαιών σ' αρέσει
όποιος σ' εσένα αντιλογά, να του αφαιρείς τα δώρα·
τωόντι αχρείους κυβερνάς, λαοφάγε βασιλέα!
αλλιώς αυτό το αδίκημα θα ήταν το ύστερό σου·
αλλ' έναν λόγον θα σου ειπώ, και ομόνω μέγαν όρκον·
235 ναι, μα το σκήπτρο τούτ' οπού κλαδί δεν βγάζ' ή φύλλα,
καθώς αφήκε τον κορμόν στα όρη εκεί που εκόπη,
και δεν θ' αναχλωράνει, αφού τα φύλλα και το φλούδι
γύρω του ελέπισε ο χαλκός, και το φορούν στο χέρι
οι δικαιοκρίτες Αχαιοί τους νόμους να φυλάγουν,
240 όπως τους έδωκεν ο Ζευς, και θα 'ναι μέγας όρκος·
θ' αποζητήσουν οι Αχαιοί μια μέρα τον Πηλείδη
όλοι και συ περίλυπος την δύναμιν δεν θα 'χεις
να τους βοηθείς, όταν πολλούς θα στρώσει χάμω η λόγχη
του ανθρωποφόνου Έκτορος και σε θα τρώγει ο πόνος,
245 που αψήφησες των Αχαιών τον πρώτον πολεμάρχον».

Είπε και χάμω επέταξε το χρυσοκαρφωμένο 
σκήπτρο και πάλι εκάθισε· και από το άλλο μέρος

Μεσολάβηση του Νέστορα

του Ατρείδη έβραζε η χολή· τότ' εσηκώθη ο Νέστωρ,
ο γλυκολόγος, λιγυρός ομιλητής της Πύλου
250 που ωσάν το μέλι η λαλιά του εκύλ' από τα χείλη·
δυο γενεές είχαν σβησθεί των πρόσκαιρων ανθρώπων,
στην Πύλον, συνομήλικοι και συνανάστροφοί του,
τώρα εις την τρίτην γενεάν βασίλευεν ο γέρος·
αυτός τότε καλόγνωμα σ' εκείνους ομιλούσε:
255 «Ωιμέ! στην γην των Αχαιών μεγάλη θλίψις ήλθε! 
πόσην θα είχε ο Πρίαμος χαρά και τα παιδιά του
και πόσον όλος ο λαός θα ευφραίνονταν της Τροίας,
που μάχεσθε αν εμάθαιναν οι δύο σεις που είσθε
οι κορυφές των Δαναών στην γνώση και στα όπλα.
260 Και ακούσετέ με, ότ' είσθε σεις κι οι δύο νεώτεροί μου,
ότι με άνδρες έσμιξα πολύ καλύτερούς σας,
σ' άλλους καιρούς και αυτοί ποσώς δεν μ' εκαταφρονούσαν.
Άνδρες δεν είδα ή θα ιδώ ποτέ μου ωσάν εκείνους,
Πειρίθοον και Δρύαντα, καλόν λαών ποιμένα,
265 Καινέα και Εξάδιον, Πολύφημον τον θείον
και ακόμα τον ισόθεον Θησέαν τον Αιγείδην,
ωσάν αυτούς ανίκητοι θνητοί δεν γεννηθήκαν,
σφόδρ' ανδρειωμένοι εμάχονταν με σφόδρ' ανδρειωμένους,
μ' άγρια θεριά βουνίσια, και, ω θαύμα, τ' αφανίσαν·
270 και εγώ με κείνους έσμιγα φερμένος απ' την Πύλον
μέσ' από μέρη μακρινά, και αυτοί με προσκαλέσαν
κι έκαμνα εγώ το μέρος μου στες μάχες, πλην κανένας
απ' όσους τώρα τρέφ' η γη μ' αυτούς δεν θα μετριόνταν·
και όμως εκείνοι πρόθυμοι στες συμβουλές μου εκλίναν·
275 αλλά και σεις ακούτε με για το καλύτερό σας·
μήτε συ, μεγαλόψυχε, την κόρην του αφαιρέσεις
που του εδωρήσαν οι Αχαιοί, και μήτε συ, Πηλείδη,
θελήσεις ν' αντιμάχεσαι στον μέγαν βασιλέα,
διότι κάτι ανώτερα τιμάται ο σκηπτροφόρος
280 εκείνος οπού ευδόκησε να τον δοξάσει ο Δίας·
δυνατός είσαι και θεά σ' εγέννησε μητέρα,
αλλ' είναι αυτός ανώτερος για τους πολλούς που ορίζει·
και συ να σβήσεις τον θυμόν, Ατρείδη, σ' εξορκίζω·
μη του Πηλείδη οργίζεσαι, που ασάλευτ' είναι σ' όλους
285 τους Αχαιούς προφυλακή του φθαρτικού πολέμου».
Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων: 
«Όλα τα είπες, γέροντα, καλά και μετρημένα·
αλλ' αυτός θέλει ανώτερος να είναι και όλων πρώτος
να 'χει όλους αποκάτω του, να βασιλεύει σ' όλους,
290 όλους να ορίζει· αυτό κανείς δεν θα δεχθεί, πιστεύω·
κι εάν οι αθάνατοι θεοί πολεμιστήν τον κάμαν
με τούτο και τον έβαλαν ονειδισμούς να λέγει;»
Εκεί τον λόγον του 'κοψεν ο ισόθεος Πηλείδης:
«Αληθινά δειλόψυχον θα μ' έλεγαν και αχρείον,
295 αν σ' ό,τ' ειπείς θα έστεργα την κεφαλήν να κλίνω·
αυτά στους άλλους πρόσταζε, και διαταγές εμένα
μη δίδεις, ότι στο εξής ποτέ δεν θα σ' ακούσω·
κι έν' άλλο ακόμα θα σου ειπώ, και ας το φυλάξει ο νους σου·
με σε ή μ' άλλους πόλεμον να στήσω για την κόρην
δεν θέλω, σεις την δώσατε, σεις μου την αφαιρείτε·
300 αλλ' από τ' άλλα όσα 'χω εγώ σιμά στο μαύρο πλοίον
τίποτε δεν θα δυνηθείς να πάρεις άβουλά μου.
Και αν αγαπάς, δοκίμασε, για να ιδούν και τούτοι·
ευθύς το μαύρο αίμα σου στην λόγχην μου θα τρέξει».
Και αφού ελογομάχησαν, εκείνοι εσηκωθήκαν
305 και διάλυσαν την σύνοδον στων Αχαιών τα πλοία.

© Γιάννης Παπαθανασίου

στ. 54 εννιά:
 τυπικός αριθμός που σημαίνει
 μεγάλη ποσότητα. 
Εδώ δηλώνει μεγάλη χρονική διάρκεια
 (= μέρες και
 μέρες). Οι τυπικοί ομηρικοί 
αριθμοί είναι συνήθως 
πολλαπλάσια του 3, π.χ. δώδεκα ημέρες
 διαρκεί το ταξίδι των θεών στη χώρα των Αιθιόπων, 
εννιά ημέρες κουβαλούν 
ξύλα για την 
πυρά 
του 'Εκτορα (Ω 785) κτλ.

στ. 56 η Ήρα η λευκοχέρα: η Ήρα και η 
Αθ
ην
ά, εξαιτίας της 
προσβολής
 που
 τους έκανε ο Πάρης με την 
κρίση του δίνοντας «το μήλον της έριδος» στην Αφροδίτη, θα βρίσκονται σε όλη τη διάρκεια του πολέμου στο πλευρό των Ελλήνων. Το επίθετο λευκοχέρα χρησιμοποιείται για να τονίσει την ομορφιά μιας θεάς ή μιας θνητής.

   

   

στ.
 59 γοργοπόδης:
 παραδοσιακό 
κοσμητι
κό επίθετο του Αχιλλέα 
(πρβ. στ. 122 φτερόποδος = πολύ
 γρήγορος στα πόδια, σαν να είχε φτερά και να πετούσε).

στ. 60 συμπληρωματικά σχόλια: Ο Αγαμέμνονας θα αργήσει να πάρει το λόγο (στ. 107)· η παρουσία του, ωστόσο, είναι έντονη σ' αυτή την πρώτη σκηνή της ενότητας: σ' αυτόν απευθύνεται ο Αχιλλέας (στ. 60), αυτόν υπαινίσσεται ο Κάλχας (στ. 79-80) και αυτόν θα αναφέρει ρητά ο Πηλείδης (στ. 91-92).

στ. 63-64 μάντης, ιερέας, ονειροκρίτης: οι μάντεις ερμήνευαν γενικά τα σημάδια των θεών· οι ιερείς ήταν υπεύθυνοι για τις τελετουργίες προς τους θεούς, αλλά και προφήτευαν μέσω των θυσιών, ενώ οι ονειροκρίτες προφήτευαν με βάση τα όνειρα, τα οποία επίσης έστελναν οι θεοί. Η αναφορά σε όλους αυτούς συγχρόνως δηλώνει με έμφαση την κρισιμότητα της κατάστασης, ώστε να απαιτείται με κάθε μέσο να αποκαλυφθεί η αιτία του κακού.

στ. 66 εκατόμβη: θυσία εκατό βοδιών, δηλαδή πλούσια θυσία, στην οποία τα ζώα που σφαγιάζονται μπορεί να μην είναι βόδια, αλλά αρνιά και γίδια, όπως εδώ, και ίσως λιγότερα από εκατό (π.χ. Ζ  93 και 115).

στ. 66 συμπληρωματικά σχόλια: Τόσο τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα όσο και ο δισταγμός του Κάλχα που ακολουθεί καθυστερούν (επιβράδυνση) και μας οδηγούν σιγά σιγά στο κεντρικό θέμα της σκηνής: την αποκάλυψη της αιτίας του κακού.

στ. 70-73 Ο Κάλχας ήταν οιωνοσκόπος (ή ορνεοσκόπος), εξηγούσε δηλαδή το πέταγμα των πουλιών, αλλά και μάντης με την ευρύτερη έννοια· τη μαντική του ικανότητα την όφειλε στον Απόλλωνα. Αυτός είχε προφητέψει στην Αυλίδα την ανάγκη θυσίας της Ιφιγένειας, γεγονός που υπαινίσσεται ο ποιητής στους στ. 72 και 107. 
 

στ. 75 διίφιλε: επίθετο ανάλογο με το θείος (στ. 7)· αποδίδεται σε πολλούς ήρωες και δηλώνει αυτόν που είναι αγαπητός στο Δία.

στ. 78-79 όμοσέ μου... με λόγον και με χέρι: ορκίσου ότι θα με υπερασπιστείς με κάθε μέσο. Ο Κάλχας αποσκοπεί να εξασφαλίσει την προστασία του Αχιλλέα με λόγια και πράξεις.

στ. 79 ανάβω την χολήν: εξοργίζω κάποιον, ενώ χωνεύω την χολήν (στ. 82): καταπίνω την οργή μου, συγκρατώ το θυμό μου (πρβ. στ. 381 με χολήν= με θυμό, θυμωμένος, χολωμένος).

στ. 93 ακατάκριτος: τέλειος, φημισμένος.

στ. 99 λαμπρομάτα: το επίθετο αποδίδει τη λάμψη των ματιών της όμορφης κόρης.

στ. 100 άλυτρη, ανεξαγόραστη: η Χρυσηίδα θα δοθεί στον πατέρα της χωρίς λύτρα.

στ. 101 γίνομαι ίλεως: εξιλεώνομαι, εξευμενίζομαι.

στ. 106 κ.ε. ο Αγαμέμνονας αποδέχεται απρόθυμα την εξήγηση του Κάλχαντα, γιατί και παλαιότερα οι προφητείες του μάντη ήταν δυσάρεστες γι' αυτόν (βλ. σχόλ. στ. 70-73).

στ. 106 συμπληρωματικά σχόλια:Πολλές φορές οι μάντεις αντιμετώπιζαν τη βία της εξουσίας, γιατί οι προβλέψεις τους δεν ικανοποιούσαν τις επιθυμίες των ηγετών. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Αγαμέμνονας δε μας πείθει, όταν αμφισβητεί το χρησμό του μάντη· ούτε ο ίδιος πιστεύει αυτά που λέει, γι' αυτό λίγους στίχους παρακάτω είναι έτοιμος να υποχωρήσει (στ. 117-118). Η αντίδρασή του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί να αποκρούσει με κάθε μέσο την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Γι' αυτό ο λόγος του έχει απολογητικό ύφος: προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Όταν μάλιστα φτάνει να τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (στ. 114-116), δε δικαιώνει μόνο τη στάση του απέναντι στον ιερέα του Απόλλωνα, αλλά και τονίζει το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς την στον πατέρα της (στ. 117). Ο όρος που προσθέτει, ωστόσο, στη συνέχεια (στ. 119-121) δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αγαμέμνονα - Αχιλλέα, που θα προκαλέσει το θυμό του δεύτερου, στοιχείο γύρω από το οποίο θα πλεχτεί όλος ο επικός μύθος.

Να επισημάνουμε επίσης ότι ο λόγος του αρχιστράτηγου αποκαλύπτει τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις (με κορυφώσεις και υφέσεις), χωρίς αυτές να περιγράφονται. Επιπλέον, ο λόγος του Αγαμέμνονα δημιουργεί ανάλογες εντάσεις ή υφέσεις στη συνέλευση, όπως άλλωστε και ο ποιητής στο ακροατήριό του: όταν ο Αγαμέμνονας υποχωρεί, δημιουργείται για λίγο ανακούφιση, την οποία διαδέχεται νέα ένταση, όταν προβάλλει το αίτημά του για νέο δώρο.

στ. 121 συμπληρωματικά σχόλια: Αν και είναι φανερό ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός αγώνα λόγων, το ύφος της παρέμβασης του Αχιλλέα δεν μπορεί να θεωρηθεί εριστικό· αντίθετα, ο λόγος του ήρωα είναι ήρεμος και η επιχειρηματολογία του στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία (στ. 125-127). Με τη χρήση μάλιστα του α' πληθυντικού προσώπου (στ. 125, 126, 127, 130) και τη διπλή αναφορά των Αχαιών ως υποκειμένου (στ. 124, 130) ο Πηλείδης αφαιρεί από το λόγο του κάθε υποκειμενική χροιά, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική, αλλά ότι ο αρχιστράτηγος με τη στάση του και τις απαιτήσεις του αντιπαρατίθεται σε όλο το αχαϊκό στρατόπεδο. Παρ' όλα αυτά ο Αχιλλέας με τη φράση «περισσά φιλόπλουτε» (στ. 123) δε μειώνει απλώς τη θετική προσφώνησή του προς τον Αγαμέμνονα στον ίδιο στίχο, αλλά και αφήνει να διαφανεί ότι έχει προσωπικά ενοχληθεί από τη συμπεριφορά του αρχιστράτηγου. Η κατηγορία μάλιστα που μένει μετέωρη στο στ. 123 θα στηριχτεί στη συνέχεια (στ. 167) με στοιχεία που θα αποδεικνύουν την απληστία του Ατρείδη.

Άλλα στοιχεία του λόγου του Αχιλλέα: α) πληροφορίες για το πώς προμηθευόταν το στράτευμα τα αναγκαία για τη συντήρησή του στη διάρκεια ενός μακροχρόνιου πολέμου μακριά από την πατρίδα (στ. 126, πρβ. στ. 165), β) πώς μοιραζόταν η λεία των ληστρικών επιδρομών (στ. 127) και γ) αναφορά του στόχου της εκστρατείας και πρόωρη προοικονομία μιας επιτυχούς έκβασης (άλωση της Τροίας, στ. 130).

στ. 122 ισόθεος: όμοιος με θεό. Το επίθετο προέρχεται από τη 

μυκηναϊκή ηρωολατρία· οι ήρωες θεωρούνταν όντα ανάμεσα 

στους ανθρώπους και τους θεούς.

στ. 126 Σ' ένα μακροχρόνιο πόλεμο, όπως ο Τρωικός, η εξασφάλιση

 των ειδών διατροφής γινόταν με ληστρικές εκστρατείες στις γύρω 

περιοχές. Από αυτές ο στρατός αποκόμιζε παντός είδους λάφυρα 

και αιχμαλώ

τους. Τις γυναίκες τις χρησιμοποιούσαν ως δούλες, ενώ τους άντρες

 συνήθως τους σκότωναν, επειδή η πώλησή τους ήταν δύσκολη όσο 

δεσμεύονταν

 από την πολιορκία και δύσκολα μετακινούνταν.

στ. 131: συμπληρωματικά σχόλια: Ο Αγαμέμνονας οδηγεί την 

αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Πηλείδης προσπά

θησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, τοποθετώντας απέναντι στον αρχι

στράτηγο το σύνολο των

 Αχαιών, ο Αγαμέμνονας δε βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλ

λέα. Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν την

 κορύφωση

 της σύγκρουσης και αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία· 

τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132), β) η 

υπογράμμιση της μοναδικότητας του ήρωα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147), γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (στ. 139), ώστε να μη φανεί ότι 

η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα, και δ) η αναβο

λή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (στ. 141 κ.εξ.).

στ. 142 θεία θάλασσα: όλα τα στοιχεία της φύσης (ποτάμια, γη, αιθέρας) χαρακτηρίζονται από τον Όμηρο θεία, γιατί είναι ανώτερα από τη φύση του ανθρώπου.

 μαύρο: παραδοσιακό, σταθερό επίθετο των πλοίων, που αποδίδει το χρώμα τους, επειδή τα έβαφαν πιθανόν με πίσσα (πρβ. επίσης σχόλ. στ.12).

στ. 145 οι βουληφόροι: αυτοί που έπαιρναν μέρος στη συνέλευση των αρίστων και εξέφραζαν την άποψή τους, δηλαδή οι αρχηγοί των αγημάτων.

στ. 146 Αίας: ο Τελαμώνιος, ο οποίος οδηγούσε δώδεκα πλοία από 

τη Σαλαμίνα (Β 557). Ο Ιδομενέας ήταν αρχηγός των Κρητών και οδη

γούσε μαζί με τον Μηριόνη ογδόντα πλοία (Β 645-652). Ο Οδυσσέας

 ήταν αρχηγός

 δώδεκα πλοίων με άντρες από την Κεφαλλονιά, την Ιθάκη, τη Ζάκυν

θο και τα μέρη της απέναντι στεριάς (Β 631-635).

στ. 151: συμπληρωματικά σχόλια:  Να παρατηρήσουμε σ' αυτό το

 ση

μείο ότι την εποχή των Τρωικών δεν υπήρχε ανεπτυγμένη εθνική συ

νείδηση, ώστε οι Έλληνες αρχηγοί να θεωρούν εθνική υπόθεση τον

 πόλεμο αυτό, με τη σκέψη ότι στο πρόσωπο του Μενέλαου είχε

 προσβληθεί ολόκληρη η Ελλάδα. Η πανελλήνια ιδέα θα σφυρηλατη

θεί κατά τη διάρκεια των Περσικών, όταν οι Έλληνες για πρώτη φορά

 θα ενωθούν για να αποκρούσουν έναν ξένο εισβολέα. Η αχαριστία

 και η αναίδεια (στ. 160, και κυρίως η οπτική εικόνα του στ. 150 «μ' 

αναίδειαν ενδυμένε» — η αναίδεια έχει καλύψει σαν ρούχο από 

πάνω ως κάτω το σώμα του Αγαμέμνονα!), αλλά κυρίως η προσβολή 

που υφίσταται η τιμή του («ατίμητος», στ. 172) οδηγούν τον Αχιλλέα 

να ξεστομίσει την απειλή της αναχώρησης του για τη Φθία

 (στ. 170).

στ. 156 Φθία: μαζί με την Ελλάδα, που στο ιλιαδικό έπος είναι μια 

περιοχή στη Θεσσαλία, αποτελούν το βασικό τμήμα της επικράτειας

 του Πηλέα, του πατέρα του Αχιλλέα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται μεγα

λόσβολη

 (=με γόνομο έδαφος) και ανδροθρέπτρα (=που τρέφει τους άντρες), 

δηλαδή εύφορη.

στ. 159-160 Ο Αχιλλέας υποστηρίζει ότι δε συμμετέχει στην εκστρα

τεία για προσωπικούς λόγους. Όλοι εξάλλου, έχουν έρθει να βοηθή

σουν τον Μενέλαο να εκδικηθεί τους Τρώες για την αρπαγή της Ελέ

νης. Από 

άλλες πηγές (Ησίοδος,Κατάλογος, Ηοίαι) μαθαίνουμε ότι όλοι οι 

ήρωες, όταν ήταν μνηστήρες της Ελένης, πριν από το γάμο της με

 τον Μενέλαο, είχαν 

ορκιστεί να συμπαρασταθούν όλοι μαζί στο μέλλοντα γαμπρό αν 

κάποιος άρπαζε τη νύφη με βία. Ο Αχιλλέας όμως δεν ήταν δεμένος 

ούτε με αυτό τον 

όρκο, γιατί δεν υπήρξε μνηστήρας της Ελένης, αφού τότε ήταν πολύ

 μικρός και εκπαιδευόταν στο Πήλιο από τον Κένταυρο Χείρωνα.

στ. 161 σκυλοπρόσωπος: αναιδής, θρασύς. Συχνά στους ανατολι

κούς λαούς ο σκύλος συμβόλιζε την αναίδεια. Πρβ. στ.150 και 226.

στ. 165 καλά τειχόκαστρα: μικρές πόλεις στην περιοχή της Τρωάδας,

 που ήταν οχυρωμένες με τείχη. Βλ. σχολ. στ. 126.

στ. 169 στες πρύμνες: εκεί που είναι δεμένα τα πλοία, στον καταυ

λισμό των Μυρμιδόνων.

στ. 173: συμπληρωματικά σχόλια: Ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μα

εστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την α

πειλή του και: α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μετα

φέροντάς

 την στον αντίπαλό του (στ. 174, 178, 181), β) το θέμα της τιμής το

 αφαιρεί από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (στ. 175-176), γ) ανα

γνωρίζει και πάλι

 την ανδρεία του αντιπάλου του (στ. 179, πρβ. στ. 132, 147), αλλά 

σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την 

στους θεούς, δ) 

με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη

 περίπτωση απειθαρχίας (στ. 187-188), και ε) η αναφορά του στον 

«Κρονίδη» 

(στ. 176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε 

μια δύσκολη στιγμή, που το γενναιότερο στήριγμά του εγκαταλείπει

 τον αγώνα.

 Η αναφορά στο Δία ηχεί σαν τραγική ειρωνεία: ο ακροατής γνωρίζει

 ότι ο Δίας θα οδηγήσει τα πράγματα έτσι, ώστε να δικαιωθεί ο Αχιλ

λέας, άρα αντί

θετα από τις επιθυμίες του Αγαμέμνονα.

στ. 185 την κόρην του Βρισέως: τη Βρισηίδα, την οποία πήρε αιχμά

λωτη ο Αχιλλέας, όταν κυρίευσε την πατρίδα της τη Λυρνησσό, μια

 μικρή πόλη της Τρωάδας. Την ιστορία της τη διηγείται η ίδια, όταν

 θρηνεί το νεκρό

 Πάτροκλο (Τ 286-299).

στ. 189: συμπληρωματικά σχόλια: Σε μια σκηνή έντασης και δραμα

τικότητας, όπως αυτή, επικρατεί φυσικά ο διάλογος, αλλά δε λείπει

 και η περιγραφική αφήγηση, όταν χρειάζεται να αποδοθούν οι ψυχι

κές κατα

στάσεις των πρωταγωνιστών, όπως εδώ (πρβ. στ. 225, 248), ή οι φυ

σι

ογνωμικές τους εκδηλώσεις (στ. 149), όταν επίσης γίνεται μετάβα

ση από τον ένα ομιλητή στον άλλο (στ. 122, 131, 149 κτλ.) ή δίνονται 

πληροφορίες για την εξωτερική δράση που καθρεφτίζει και συμπλη

ρώνει την εσωτερική (στ. 194-201, 220-223, 246-247).

στ. 190 έστρεψε δύο στοχασμούς: ο Αχιλλέας είναι για μια στιγμή 

διχασμένος· ταλαντεύεται ανάμεσα σε δυο σκέψεις: να τραβήξει το

 ξίφος του ή όχι ;

στ. 195 ουρανόθεν: οι θεοί άλλοτε εμφανίζονται από τον Όλυμπο, 

όπου βρίσκεται και η κατοικία τους, και άλλοτε από τον ουρανό. Άλ

λωστε, οι πιο ψηλές κορφές του Ολύμπου χάνονται μέσα στα σύν

νεφα, σαν να αγ

γίζουν τον ουρανό.

στ. 196-7 συμπληρωματικά σχόλια: Η Ήρα όχι μόνο συμπαθούσε

 ιδιαίτερα τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα (αυτή «φώτισε» τον 

τελευταίο να συγκαλέσει συνέλευση, για να βρεθεί λύση στο πρό

βλημα του λοιμού,

 Α 56-57), αλλά και προστατεύει σε όλο το έπος τους Αχαιούς, ενώ 

μισεί τους Τρώες και επιθυμεί την καταστροφή τους. Το μίσος της

 θεάς, όπως και 

της Αθηνάς, οφείλεται στη γνωστή «κρίση του Πάρη», όταν ο αδερ

φός του Έκτορα θεώρησε την Αφροδίτη ομορφότερη και της έδωσε

 το «μήλον 

της έριδος» (Ω 25 κ.εξ.).

στ. 200 ξιπάσθη αυτός: βρέθηκε σε αμηχανία, τα 'χασε, ξαφνιάστηκε.

στ. 202 φτερωμένα λόγια: τα λόγια χαρακτηρίζονται φτερωμένα 

(πρβ.ἔπεα πτερόεντα), επειδή διασχίζουν γρήγορα τον αέρα σαν

 πουλιά και κατευθύνονται από τον ομιλητή στον ακροατή.

στ. 203 αιγιδοφόρος: σταθερό επίθετο του Δία, επειδή κρατούσε

 («ἔφερε») την αιγίδα, δηλαδή την ασπίδα του, που ήταν φτιαγμένη 

από δέρμα αίγας (= γίδας, κατσίκας) και φιλοτεχνημένη από τον 

Ήφαιστο. Όταν ο

 Δίας την έσειε, προκαλούσε πανικό (αστραπές και βροντές: καταιγί

δα).

στ. 206 συμπληρωματικά σχόλια: Τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του

 Αγα

μέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204 «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα 

το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του

 στρα

τού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθή

σουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. 

Και πάλι

 το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που

 προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλ

λέας, εξάλλου, θα

 τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 207 γλαυκόφθαλμη (γλαυκῶπις στο πρωτότυπο): μια πρώτη

 ερμηνεία είναι «αυτή που έχει μάτια γλαύκας» ( = κουκουβάγιας),

 το πτηνό-σύμβολο της θεάς της σοφίας, κατάλοιπο ίσως ενός παλαι

ότερου

ζωομορφισμού (πρβ. βοῶπις η Ήρα). Μια δεύτερη σημασία είναι 

«η θεά με τα γαλανά (γλαυκά) μάτια». Και στις δυο περιπτώσεις 

πάντως, αυτό που

 θέλει να δηλώσει ο ποιητής είναι ότι τα φοβερά μάτια της θεάς 

άστραφταν, καθώς βρισκόταν σε υπερένταση.

στ. 214-215 δώρ’ ατίμητα… την ύβριν: συγκράτησε το θυμό σου

 σήμερα και δε θα αργήσει η μέρα που θα λάβεις ανεκτίμητα, 

πολύτιμα δώρα για την τωρινή προσβολή.

στ. 215:συμπληρωματικά σχόλια: Τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του 

Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204 «την ύβριν», στ. 215). 

Αυτό 

θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες

 του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα

 ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί 

ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά 

ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν 

όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυ

νους παρακάτω (στ. 232).

στ. 220-221 άμπωσε πάλι το μέγα ξίφος: έσπρωξε πάλι το ξίφος

 στη θήκη του.

στ. 226 σκυλόματε, και με καρδιάν ελάφου: αναιδή (βλ. σχόλ. στ. 

161) και δειλέ.

στ. 227-228: συμπληρωματικά σχόλια: Πληροφορίες για τη διεξα

γω

γή των πολεμικών επιχειρήσεων· εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της

 μάχης, όπου συμμετέχει όλο το στράτευμα (στ. 227), υπήρχαν και 

ειδικές απο

στολές (ενέδρα, επικίνδυνες επιχειρήσεις, όπως η κατασκοπία, βλ. Κ 

- «Δολώνεια»). Λόγω της επικινδυνότητας και της σοβαρότητάς τους,

 αυτές οι αποστολές απαιτούσαν πείρα, πνευματική ευστροφία και

 μεγάλη γενναιότητα, γι' αυτό τις αναλάμβαναν πάντα οι καλύτεροι 

του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι, ενώ κάποιος από αυτούς —ο άρι

στος— είχε το γενικό πρόσταγμα και την ευθύνη εφαρμογής του σχε

δίου (στ. 228).

στ. 232 αχρείους κυβερνάς: το νόημα της φράσης ολοκληρώνεται στον επόμενο στίχο: αν δεν ήταν αχρείοι αυτοί που κυβερνάς, θα ξεσηκώνονταν εναντίον σου, ώστε η τωρινή αδικία που διαπράττεις να ήταν η τελευ

ταία πράξη σου.

λαοφάγος (στο πρωτότυπο δημοβόρος): αυτός που ιδιοποιείται τα 

αγαθά που ανήκουν σε όλο το στράτευμα (λαός = στρατός).

στ. 238 ελέπισε ο χαλκός: το χάλκινο μαχαίρι ή γενικά κάποιο κοπτικό εργαλείο τού αφαίρεσε το φλοιό. Τα έπη περιγράφουν την Εποχή του Χαλκού, δηλαδή την περίοδο πριν από την Εποχή του Σιδήρου (περίπου 1100 π.Χ.), όταν τα εργαλεία κατασκευάζονταν από ορείχαλκο.

στ. 238-239 το φορούν… οι δικαιοκρίτες: το κρατούν όσοι ασκούν 

δικαστική εξουσία, όπως οι βασιλιάδες (πρβ. σχόλ. στ. 14 και εικόνα

 8).

στ. 244 του ανθρωποφόνου Έκτορος: ο Έκτορας, γιος του Πρίαμου

 και της Εκάβης, είναι ο αρχηγός των Τρώων και ο πιο ισχυρός πολέ

μαρχός τους, γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ανθρωποφόνος ή ανδροφόνος.

στ. 246 χρυσοκαρφωμένο: στολισμένο με χρυσά καρφιά.

στ. 246-247: συμπληρωματικά σχόλια: Πρέπει να παρατηρήσουμε

 ότι αυτή η δεύτερη κορύφωση (στ. 246-247) δεν είναι τόσο κρίσιμη 

όσο η πρώτη· η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρή

μα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση

 με την ενεργητική και επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του.

 Γι' αυτό 

εξάλλου τώρα δε χρειάζεται η εμφάνιση μιας θεότητας· η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα (στ. 248 κ.εξ.), είναι αρκετή για να οδη

γήσει στην ύφεση.

στ. 248-249 ο Νέστωρ... λιγυρός ομιλητής: ο Νέστορας, βασιλιάς της

 Πύλου, ήταν ο γηραιότερος ήρωας της τρωικής εκστρατείας. Τώρα

 είναι η τρίτη γενιά στην οποία βασιλεύει (στ. 251-253), και αν υπολο

γίσουμε 

κάθε γενιά από 30 χρόνια, πρέπει να βρισκόταν ήδη στην ηλικία των

 70-75 χρόνων. Επειδή οι λόγοι του ήταν πάντα συμβιβαστικοί και

 χαρακτηρί

ζονταν από σοφία, του αποδίδεται από τον ποιητή η ιδιότητα του

 γλυκολόγουκαι του λιγυρού, δηλαδή αυτού που είχε καθαρή και 

διαπεραστική φωνή, όπως κάθε ικανός ρήτορας.

στ. 255 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια: Ο Νέστορας συνηθίζει να

 χρησιμοποιεί στους παραινετικούς λόγους του την πειστική δύναμη

 του παραδείγματος. Τέτοια παραδείγματα αντλούσε από τις εμπει

ρίες της

 μακρόχρονης ζωής του. Η συγκεκριμένη διήγηση του αναφέρεται

 στην Κενταυρομαχία, τη μυθολογική σύγκρουση των Κενταύρων και 

των Λα

πιθών. Η ιστορία πρέπει να ήταν γνωστή στους ακροατές του Ομήρου· γι' αυτό ο ποιητής δεν αναφέρει λεπτομέρειες (πρβ. Β 740 κ.εξ. και Οδύσσεια 

φ 299 και 303, μτφρ. Ζ. Σίδερης). Αναλυτικότερα την περιγράφει ο

 Ησίοδος (Ασπίδα, 179 κ.εξ.). Οι Λαπίθες ήταν φημισμένος λαός της

 Θεσσαλίας

 και οι Κένταυροι ήταν μυθικός ιππικός λαός που κατοικούσε στο Πή

λιο και στην Οίτη· η λαϊκή φαντασία τούς παρίστανε από τη μέση και 

πάνω ανθρώ

πους και από τη μέση και κάτω άλογα (ιπποκένταυροι). Ανάμεσά 

τους ξεχωριστή ήταν η μορφή του Χείρωνα, του σοφού δασκάλου του

 Ιάσονα και του Αχιλλέα. Όταν ο βασιλιάς των Λαπιθών Πειρίθοος

 γιόρταζε τους γάμους του με την Ιπποδάμεια, προσκλήθηκαν και οι 

Κένταυροι, οι 

οποίοι όμως πάνω στο μεθύσι τους όρμησαν εναντίον των γυναικών 

των Λαπιθών και έτσι ξέσπασε άγρια σύγκρουση από την οποία

 βγήκαν νικητές οι 

Λαπίθες. Βοήθεια στον αγώνα αυτόν πρόσφερε στον Πειρίθοο, εκτός

 από τον Νέστορα, και ο Αθηναίος Θησέας, ο γιος του Αιγέα

 («Αιγίδης», στ. 266). Η Κενταυρομαχία απεικονίζεται στις μετόπες

 της νότιας πλευράς

 του Παρθενώνα, στην ανατολική ζωφόρο του ναού του Επικουρείου 

Απόλλωνος στις Βάσσες (βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο) κ.α.

στ. 259 Ο ιδανικός τύπος του ομηρικού ήρωα συνδύαζε ικανότητες 

στη γνώση και στη μάχη (πρβ. «ώστε να γίνεις έξοχος στον λόγον

 και στην πράξιν», Ι 443).

στ. 263 κ.εξ. Ο Νέστορας συνηθίζει να χρησιμοποιεί παραδείγματα 

ως μέσα πειθούς. Εδώ αναφέρεται στην Κενταυρομαχία, τη μυθική 

σύγκρουση μεταξύ των Κενταύρων (μυθικού ιππικού λαού του Πη

λίου που τους φαντάζονταν από τη μέση και πάνω ανθρώπους και

 από τη μέση και κάτω άλογα) και Λαπιθών (ρωμαλέου λαού της Θεσ

σαλίας με βασιλιά τον Πειρίθοο). Όταν ο Πειρίθοος γιόρταζε τους 

γάμους του με την Ιπποδάμεια, κάλεσε στη γιορτή και τους Κενταύ

ρους, οι οποίοι όμως μεθυσμένοι όρμησαν να ατιμάσουν τις γυναί

κες των Λαπιθών. Έτσι ξέσπασε η Κενταυρομαχία, στην οποία νίκη

σαν τελικά οι Λαπίθες (στ. 269).

στ. 272 έκαμνα εγώ το μέρος μου στες μάχες: ο Νέστορας πολεμούσε μόνος του, ίσως χωρίς άρμα και ηνίοχο να τον βοηθήσει, όπως αναφέρει επίσης στο στ. Λ 720.

στ. 273 Συχνά στον Όμηρο οι άνθρωποι παλαιότερων εποχών εξιδανικεύονται και παρουσιάζονται ανώτεροι από τους συγχρόνους του ποιητή.

στ. 274 στες συμβουλές μου εκλίναν: η ουσία του μυθολογικού 

παραδείγματος του Νέστορα: ακόμα και οι πιο δυνατοί μαχητές 

άλλων εποχών υπάκουαν στις συμβουλές μου.

στ. 276 μεγαλόψυχε: δυνατέ. Το επίθετο μάλλον αναφέρεται στη 

δύναμη που έχει ο Αγαμέμνονας λόγω του αξιώματος του αρχι

στράτηγου, σε αντιδιαστολή προς τη δύναμη της παλικαριάς που

 αντιπροσωπεύει 

ο Αχιλλέας.

στ. 284-285 Ο Αχιλλέας είναι το ακλόνητο προπύργιο των Αχαιών

 απέναντι στους Τρώες. Αυτό δεν θα αργήσει να φανεί: η αποχώρησή του από τη μάχη θα φέρει ήττες στους Αχαιούς, ενώ η επάνοδός του μετά το

 θάνατο του Πάτροκλου θα προκαλέσει το θάνατο του Έκτορα, 

γεγονός που θα σημάνει το τέλος της Τροίας.

στ. 286 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια:  Οι δύο αντίπαλοι μένουν 

ανυποχώρητοι και υποστηρίζουν τις θέσεις τους με επιχειρήματα

 που χρησιμοποίησαν και πρωτύτερα. Ο Αγαμέμνονας αρνείται να

 υποχωρήσει (στ. 290) και προσπαθεί για μια ακόμη φορά να μειώ

σει την ανδρεία του Αχιλλέα (στ. 291, πρβ. στ. 179)· ο Αχιλλέας με 

τη σειρά του δε δέχεται να υποταχθεί (στ. 294-295) και θεωρεί συνυ

πεύθυνους όλους τους Αχαιούς (στ. 300, πρβ. στ. 232) για την αδικία

 που υφίσταται. Παρ' όλα αυτά 

ο ήρωας καθησυχάζει και το στρατόπεδο και τον ακροατή 

υποσχόμενος την παράδοση της Βρισηίδας (στ. 299-300: 

προοικονομία).

 Στη δημοτική ποίηση συναντάμε μεγάλη ποικιλία 

«αδυνάτων»:

Α. Ο νεκρός είναι αδύνατο να επιστρέψει στη ζωή:
«Όταν ανθίσει ο ξέρακας και βγάλει νια κλωνάρια [...]
τότε κι εγώ, αδελφούλα μου, πάλι θα σ' ανταμώσω».

Β. Μια κόρη αρνείται την αγάπη ενός βοσκού:
«- Βλαχούλα μ', πούθεν έρχεσαι και πούθε κατεβαίνεις;
- Από τα πρόβατα έρχομαι, στο σπίτι μου πηγαίνω.
- Βλαχούλα μ', δεν παντρεύεσαι, τσοπάνη άντρα να πάρεις;
- Δύνεσαι, άγουρε, δύνεσαι ό,τι σου πω να κάνεις;
Να φκιάσεις τ' αλωνάκι σου στη μέση του πελάγου
Κι ούδ' άχυρο να μη βραχεί, μηδέ σπυρί σιτάρι,
Να δεματιάσεις και τ' αυγά μ' ένα κλωνί μετάξι!»

(Βλ. Στάθης Ε. Αναστασιάδης, Η διδασκαλία των ομηρικών επών

 με τη βοήθεια των δημοτικών τραγουδιών και των νεοελληνικών

 παραδόσεων, Θεσσαλονίκη 21977, σελ. 85-87, και 

Ν.Γ. Πολίτης, Δημοτικά τραγούδια, εκδ. «γράμματα», 

Αθήνα 1991 [1η έκδοση 1866], αρ. 106)

1. Σύγκρουση της εξουσίας με το ιερατείο

[Ο εναρκτήριος λόγος του Κάλχαντα (στ. 75-84), επιφυλακτικός 

και υπαινικτικός, αποσκοπεί στο να τον προστατεύσει έναντι του 

ενδεχόμενου εκνευρισμού του βασιλιά από όσα πρόκειται να πει. 

Η επικίνδυνη οργή των βασιλιάδων προς τους αγγελιαφόρους κακών

 ειδήσεων έγινε κοινός τόπος, ιδίως στην τραγωδία.]

Οιδίποδας: Ω πλούτε, ω εξουσία, / τέχνη απ' όλες τις τέχνες υπέρτερη,
αξιοζήλευτη ζωή- / κι όμως γεννά το φθόνο.
Εξαιτίας της εξουσίας αυτής / που δεν τη ζήτησα,
— η πόλη μου τη δώρισε — , / ο Κρέων, ο παλιός, πιστός μου φίλος,
αποπειράθηκε με δόλο σκευωρώντας / από το θρόνο μου να με πετάξει,
έχοντας υποχείριο το μάγο αυτόν, / τον δολερό μηχανορράφο, τον αγύρτη,
που βλέπει μοναχά το κέρδος / κι είναι στην τέχνη του τυφλός.
Έλα και πες μου, / πότε αλάθητος υπήρξες μάντης;
Όταν η σκύλα Σφίγγα τραγουδούσε εδώ, / άρθρωσες λόγο σωτηρίας στους πολίτες;
Η λύση τον αινίγματος / δεν ήτανε δουλειά περαστικού και ξένου.
Ήταν δουλειά της μαντικής. / Και φάνηκε πως τέχνη δεν κατείχες.
Δεν διάβασες τους οιωνούς, / ούτε τη σκέψη των θεών.
Εγώ σαν ήρθα / ο ανιδιοτελής κι ανίδεος Οιδίπους
της έκλεισα το στόμα μια για πάντα / χωρίς σημάδια κι οιωνούς,
μονάχα με το στοχασμό. / Αυτόν αποπειράθηκες να διώξεις
ελπίζοντας να βρεις μια θέση / στον Κρέοντα το θρόνο πλάι.
Θα δεις πως κλαίγοντας και συ / κι αυτός που τα σοφίστηκε,
το βάρος της κατάρας θα σηκώσετε. / Αν γέρος δεν ήσουν,
θα 'βαζες γνώση παθαίνοντας / όσα τ' ανόσιο μυαλό σου μηχανεύεται.

(Σοφοκλής, Οιδίπους Τύραννος, μτφρ. Κ.Χ. Μύρης, στ. 560-597 

[380-403 στο πρωτότυπο], ΟΕΔΒ 2000)

2. Ένας αλλιώτικος Αγαμέμνονας επιστρέφει στη Μυκήνες

Τα λάφυρα όλα κρατήστε τα ή μοιράστε τα — τίποτα δε θέλω.
Και τη γυναίκα αυτή που ουρλιάζει στα σκαλιά, πάρ' τη για δούλα σου
ή για τροφό του γιου μας ( — πού 'ναι, αλήθεια;— δεν τον είδα) — όχι στην
κλίνη μου, όχι, μια κλίνη ολότελα άδεια μου χρειάζεται τώρα, να βουλιάζω, να χάνομαι, [...]
και το βαρύ, αδαμαντοποίκιλτο σκήπτρο
— προπάντων αυτό— δεν μου χρειάζεται- ασήκωτο. Σήμερα νιώθω
το θυμό του Αχιλλέα· —όχι καθόλου αντιδικία μαζί μου— κούραση ήταν,
μια κούραση προδρομική που εξίσωνε τη νίκη με την ήττα, τη ζωή με το θάνατο.

(Γ. Ρίτσος, «Αγαμέμνων», Τέταρτη Διάσταση, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2001)

1. Κεντρικό θέμα της σκηνής των στ. 54-101 είναι η αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού. Η αποκάλυψη, ωστόσο, καθυστερεί να γίνει με σαφήνεια. Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο ποιητής για να πετύχει την καθυστέρηση και τι επιδιώκει με την τεχνική της επιβράδυνσης;

2. Ο Αγαμέμνονας, δικαιολογώντας την άρνησή του να ελευθερώσει τη Χρυσηίδα, διατυπώνει τα χαρακτηριστικά του ιδανικού τύπου γυναίκας στην ομηρική κοινωνία. Ποια ήταν αυτά; Να στηρίξετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο.

3. Αφού δείξετε με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο ότι η έννοια της τιμής κυριαρχεί στη σκέψη τόσο του Αχιλλέα όσο και του Αγαμέμνονα, να συζητήσετε στην τάξη τι εννοούσε ο ομηρικός ήρωας στο άκουσμα της λέξης τιμή, τι σήμαινε στην Αθήνα του 5 αι. π.Χ. (άτιμος = κυρίως αυτός που έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα) και τι σημαίνει στην καταναλωτική κοινωνία της εποχής μας. Τι συμπεραίνετε σχετικά με την αλλαγή στο σημασιολογικό φορτίο των λέξεων; Πόσο αυτή η εξέλιξη εξαρτάται από τις μεταβολές που συμβαίνουν στον κώδικα αξιών κάθε κοινωνίας; [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός, Κώδικας, Μεταβολή, Χώρος - Χρόνος]

4. Οι αρχαίοι είχαν μια ανθρωπομορφική αντίληψη για τους θεούς τους: πίστευαν ότι μπορούσαν να εμφανιστούν σ' ένα θνητό, παίρνοντας τη μορφή ανθρώπου, κι ακόμη πως είχαν ανθρώπινη συμπεριφορά, συνήθειες ή ελαττώματα. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης ανήκουν και οι εμφανίσεις θεών στα ομηρικά έπη είτε με ενανθρώπιση είτε με επιφάνεια. Σε ποια από τις δυο περιπτώσεις ανήκει η εμφάνιση της Αθηνάς στον Αχιλλέα; Θυμηθείτε επίσης την εμφάνιση της ίδιας θεάς στον Τηλέμαχο (Οδύσσεια, α 188 κ.εξ.) και συζητήστε γιατί ο ποιητής επέλεξε σε κάθε σκηνή διαφορετικό τρόπο παρουσίασης της θεάς.

5. Ένας χαρακτηριστικός τρόπος για να δείξουμε πως κάτι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί είναι να ισχυριστούμε ότι αυτό θα γίνει μόνον αν αλλάξει η φυσική τάξη του κόσμου. Αυτός ο τρόπος έκφρασης λέγεται «σχήμα του αδυνάτου» και τον συναντάμε στον όρκο του Αχιλλέα (στ. 234-245). Μπορείτε να πείτε με δικά σας λόγια το νόημα αυτού του όρκου;

6. Το «σχήμα του αδυνάτου» χρησιμοποιείται συχνά και στη νεοελληνική μας παράδοση. Αφού διαβάσετε τα Παράλληλα Κείμενα, να επισημάνετε αυτόν τον τρόπο έκφρασης, να συγκρίνετε τα συγκεκριμένα χωρία με τον όρκο του Αχιλλέα και να τα αναλύσετε με λίγα λόγια. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός, Παράδοση].

7. Προοικονομία είναι η αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής προετοιμάζει συστηματικά τα επεισόδια που θα ακολουθήσουν στην εξέλιξη της πλοκής του έργου. Αφού θυμηθείτε παραδείγματα προοικονομίας από την Οδύσσεια και τα συζητήσετε στην τάξη, να επισημάνετε ανάλογα παραδείγματα στους στ. 213-242.

8. Να επισημάνετε στο λόγο του Νέστορα (στ. 255-285) με ποιους τρόπους ο σεβάσμιος γέροντας προσπαθεί να κατευνάσει τα οξυμμένα πνεύματα των δύο αντιπάλων.

1. Η επέμβαση της Αθηνάς μειώνει την ανθρώπινη ευθύνη;

«Έτσι, μια ανάλογη εκτίμηση αξίζει εξίσου για ένα άλλο πρόβλημα, που ακόμη και οι Έλληνες της κλασικής εποχής δεν έθεταν τόσο καθαρά όσο εμείς και που δεν παύουμε να το υποκινούμε σχετικά με τον Όμηρο: αυτό της διπλής αιτιότητας, θεϊκής και ανθρώπινης.

Στον Όμηρο, το παν προέρχεται από τους θεούς: όχι μόνο το αποτέλεσμα ενός εγχειρήματος αλλά η ιδέα η ίδια που το κάνει να δημιουργείται. Ένας θεός εμπνέει το φόβο ή το θυμό· δίνει την παρώθηση της δράσης ή συγκρατεί. Και όμως έχουμε τη συναίσθηση ότι οι ήρωες είναι μεγάλοι και υπεύθυνοι, και ότι η βούλησή τους, ο χαρακτήρας τους, ο λογισμός τους έχουν αξία καθοριστική. Όταν ο Αχιλλεύς στη ραψωδία Α ετοιμάζεται να κτυπήσει τον Αγαμέμνονα, είναι η Αθηνά που τον συγκρατεί. Και όμως είναι ο θυμός του, και αυτός ο ίδιος ο οποίος, από σεβασμό των θεών, ικανοποιείται. Ακόμη ο Ζευς, στο τέλος, του παραγγέλλει με τη μητέρα του να αποδώσει το σώμα του Έκτορα. Και όμως είναι ο ίδιος που αποδέχεται, που κινδυνεύει να οργισθεί εκ νέου, που αφήνεται να συγκινηθεί με τη σκέψη του πατέρα του. [...]

Ανάμεσα στις δύο αυτές όψεις της αιτιότητας, η βαρύτητα ποικίλλει ανάλογα με τις περιπτώσεις. Ποικίλλει επίσης ανάλογα με τους επιστήμονες: οι μεν βλέπουν τη θεϊκή αιτιότητα ως μια προβολή εικονογραφική των ανθρώπινων αντιδράσεων, σ' ότι έχουν αιφνιδιαστικό και ακούσιο· οι άλλοι βλέπουν την ανθρώπινη ελευθερία ως μια ψευδαίσθηση ή μιαν εξαίρεση. Πράγματι, οι μελέτες του Α.Lesky έχουν δείξει θαυμάσια πως αυτές οι δύο αιτιότητες συνυπάρχουν, διπλασιάζονται, συνδυάζονται. Είναι ένα φαινόμενο που εικονίζει τέλεια, με μια μορφή λίγο διαφορετική, τη σταθερή συνεργασία τον Οδυσσέα και της Αθηνάς, στην Οδύσσεια. Για ποιο λόγο να εκπλησσόμαστε τόσο; Πολλοί άνθρωποι δε θα έλεγαν ακόμη και σήμερα ότι έχουν σωθεί από το θεό και από το γιατρό τους, με τις παρακλήσεις και με τα φάρμακα; Ακόμη περισσότερο, οι δύο αιτιότητες συνδυάζονται στο έπος, χωρίς προβλήματα: αυτά τα προβλήματα δεν είχαν ακόμη τεθεί.

Αυτή η περίπτωση επιτρέπει σε κάθε περίσταση στον Όμηρο να συνενώσει το υπερφυσικό των θεϊκών παρεμβάσεων με αυτή την αίσθηση την τόσο οξεία της βαρύτητας που επιφυλάσσεται στον άνθρωπο: οι θεοί τον φέρουν και τον άγουν, χωρίς ποτέ να περιορίζουν το μερίδιό του· αντίθετα, όλες αυτές οι δοκιμασίες τον κάνουν να εξέρχεται πάλι ακμαίος και προσδίνουν στη δράση του μεγαλύτερη αναγλυφικότητα. Σ' αυτό προστίθεται, τέλος, ότι ο ποιητής επιτυγχάνει να συμπληρώσει το έργο του με υπερφυσικές παρεμβάσεις, χωρίς να παρεκκλίνει απ' ό,τι μπορεί να είναι η εμπειρία των ανθρώπων όλων των εποχών: το κατορθώνει με την τέλεια τέχνη του με την οποία επικαλείται αυτές τις παρεμβάσεις.»

(Romilly J. de «Οι θεοί και το υπερφυσικό στο ομηρικό έπος»,
στο Έπος και Δράμα, μετάφραση-επιμέλεια: Αναστ. Α. Στέφος, σελ. 70-72)

2. Η «επιφάνεια» της Αθηνάς

«Έξαφνα η αμηχανία του λύνεται με την άφιξη μιας θεότητας. Κάτι τέτοιο είναι συνηθισμένο σε διαβουλευτικές σκηνές, όμως εδώ το απότομο και απροσδόκητο της εμφάνισής της αντικατοπτρίζεται στον ίδιο στίχο. Ο Αχιλλεύς τραβάει το σπαθί του, και καθώς το τέλος του στίχου πλησιάζει, ο έμπειρος ακροατής περιμένει να ολοκληρωθεί με το συνηθισμένο κοσμητικό επίθετο «ασημοκαρφοπλούμιστο». Η κρίση, ωστόσο, που σοβεί είναι οξύτατη, κι έτσι η Αθηνά δε χάνει καθόλου χρόνο· όχι μόνο αφήνει τώρα κατά μέρος τις παρομοιώσεις, το φόρεμα των σανταλιών και τα συνηθισμένα εξαρτήματα ενός θεϊκού ταξιδιού, αλλά και παρακάμπτει δίχως πολλά πολλά το παλιό, υπομονετικό επίθετο και ορμά στο προσκήνιο με ένα στίχο που τελειώνει: "Ήρθε τότε η Αθηνά /..." (Παρόμοια ξαφνιάζει, και παρόμοια καταλύει το σύνηθες στερεότυπο τέλος του στίχου, η αιφνίδια εμφάνισή της στον Διομήδη, Κ 507). Στέκεται πίσω από τον Αχιλλέα, και για μιαν ακόμη φορά οι συνηθισμένες τοπικότητες παραβιάζονται, αφού αντί να του απευθύνει το λόγο τον αρπάζει από τα μαλλιά (για μιαν ακόμη φορά τα συναισθήματα εκφράζονται μέσω σωματικής δραστηριότητας). Εκείνος στρέφεται πίσω κατάπληκτος, και για τρίτη φορά οι συνήθεις συμβάσεις ανατρέπονται, αφού αντί να ακούσει τι έχει να του πει η επισκέπτρια (πράγμα που αποτελεί κανονικό συστατικό τέτοιων τυπικών σκηνών) της απευθύνεται πρώτος.

Σκόπιμα παραβλέπει τον προφανή λόγο της εκεί παρουσίας της και την καλεί να παρατηρήσει πώς θα τιμωρηθεί ο Αγαμέμνων· η ίδια επιθετική αμεσότητα εμφανίζεται και αργότερα, όταν ο Πάτροκλος παρουσιάζεται δακρυσμένος και ο Αχιλλεύς παραβλέπει τον προφανή λόγο της ταραχής του (τα παθήματα των Ελλήνων) και τον ρωτάει αν έλαβε κακές ειδήσεις από την πατρίδα (Π 2 κ.εξ.) Η Αθηνά τον παροτρύνει να κάνει πίσω, αν πρόκειται να την ακούσει [...] και υπόσχεται ότι σε τελική ανάλυση το όφελος θα είναι δικό του. Εκείνος, ενεργώντας συνετά, αν και απρόθυμα, συγκατατίθεται (την ίδια σύντομη, απρόθυμη απάντηση θα δώσει και στο αίτημα της Θέτιδος στο Ω 139-140) και πιστοποιεί τη συγκατάθεσή του βάζοντας (πράξη συμβολική) το ξίφος του πίσω στη θήκη.

Έχει σημασία να παρατηρήσουμε τι ακριβώς παρουσιάζεται να πράττει εδώ η Αθηνά. Δεν εμβάλλει καμίαν ιδέα στον νου του ήρωα, ούτε και ασκεί κάποια ανώτερη εξουσία στη σκέψη του. Τον βεβαιώνει για την στοργική φροντίδα της Ήρας τόσο για τον ίδιον όσο και για τον Αγαμέμνονα, τον παροτρύνει να μη χτυπήσει τον Αγαμέμνονα, αλλά να εκτονώσει το θυμό του με προσβολές, και του λέει ότι κάποια στιγμή στο μέλλον θα αποζημιωθεί πλήρως για ό,τι ανεχθεί τώρα. Δεν υπάρχει καμία απειλή. Ούτε υπάρχει και λογική επιχειρηματολογία, πράγμα που εξηγεί, εν μέρει, για ποιον λόγο η Αθηνά δεν πρέπει να θεωρηθεί απλώς προβολή, τρόπον τινά, της πιο νηφάλιας πλευράς του ιδίου του Αχιλλέως· αυτά που εκείνη λέει δεν έχουν καμία σχέση με ό,τι στοχάζεται εκείνη τη στιγμή ο Αχιλλεύς. Ο ήρωας δεν υπακούει στη φωνή της λογικής· διαλέγει να ακολουθήσει τη συμβουλή της, γιατί σέβεται τους θεούς και γνωρίζει, σαν λογικός άνθρωπος που είναι, ότι τους θεούς τους αψηφά κανείς μονάχα με προσωπικό αντίτιμο. Η απόφαση όμως είναι δική του.»

© Γιάννης Παπαθανασίου