πηγή εικόνας :http://users.sch.gr/ipap/heroes/chrisis.htm
ΠΗΓΗ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B108/208/1442,4843/
https://www.slideshare.net/EuthymiaArgyropoulou/1-53-40810104
http://e-filologos.weebly.com/uploads/4/0/0/2/40023989/iliada_a_1_7_.pdf
http://e-filologos.weebly.com/uploads/4/0/0/2/40023989/iliada_a_1_7_.pdf-ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
https://filologein.wordpress.com/2012/10/20/%CE%BF%CE%BC%CE%AE%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CF%81%CE%B1%CF%88-%CE%B1-%CF%83%CF%84-1-54/
«Μῆνιν ἄειδε, θεά,
Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἥ μυρί’ Ἀχαιοῖς
ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλάς δ’ ἰφθίμους ψυχάς
Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτούς δέ ἑλώρια
τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διός δ’
ἐτελείετο βουλή,
ἐξ οὗ δή τά πρῶτα
διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ
ἀνδρῶν καί δῖος Ἀχιλλεύς.»
Αοιδός, Αμφορέας τύπου Γ, Zωγράφος του Βερολίνου, 490 π.Χ
Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο
| ραψωδία Α Λοιμός – Μῆνις (Ο λοιμός – Η οργή του Αχιλλέα) | |
Περιληπτική αναδιήγηση
Δέκα χρόνια οι Αχαιοί πολιορκούν την Τροία και στα βάσανά τους έρχεται να προστεθεί ο θυμός του Αχιλλέα με τις ολέθριες συνέπειές του, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με την απόφαση του Δία. Όλα ξεκίνησαν από την άρνηση του Αγαμέμνονα να επιστρέψει στον ιερέα του Απόλλωνα, Χρύση, την κόρη του, την οποία κρατούσε στη σκηνή του ως πολεμικό γέρας (=τιμητικό βραβείο). Αυτό προκάλεσε την οργή του Φοίβου, που έστειλε φοβερό λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο. Τότε ο Αχιλλέας συγκάλεσε συνέλευση του στρατού, όπου ο μάντης Κάλχας αποκάλυψε την αιτία του κακού· προέβλεψε μάλιστα κι άλλες συμφορές αν ο Αγαμέμνονας δεν ικανοποιήσει το αίτημα του Χρύση.
Μολονότι τα λόγια του μάντη εξόργισαν τον Αγαμέμνονα, δέχτηκε να επιστρέψει την κόρη, αν οι Αχαιοί του προσφέρουν κάποια άλλη στη θέση εκείνης. Στην απαίτηση του Ατρείδη αντέδρασε ο Αχιλλέας, και ο Αγαμέμνονας απείλησε ότι, ως ανώτερός του, θα του αφαιρέσει το δικό του λάφυρο, τη Βρισηίδα. Η σύγκρουση πλέον ήταν αναπόφευκτη και θα κατέληγε σε αιματοχυσία, αν δεν επενέβαινε την κρίσιμη στιγμή η Αθηνά. Τελικά, ο Αχιλλέας αρκέστηκε σε υβριστικούς λόγους και δήλωσε ότι θα παραδώσει τη Βρισηίδα, αλλά ορκίστηκε ότι θα αποχωρήσει από τη μάχη. Στη συνέχεια τα γεγονότα εξελίσσονται ραγδαία. Μετά τη λήξη της συνέλευσης, η Χρυσηίδα αποστέλλεται στον πατέρα της, ενώ κήρυκες έρχονται στη σκηνή του Αχιλλέα για να οδηγήσουν τη Βρισηίδα στον Αγαμέμνονα. Ο Αχιλλέας αποσύρεται στην ακρογιαλιά, όπου πικραμένος απευθύνεται στη μητέρα του, τη Θέτιδα, και της αποσπά την υπόσχεση ότι θα μεσολαβήσει η ίδια στον Δία, για να αποκατασταθεί η τιμή του. Οι μέρες περνούν, η Χρυσηίδα έχει επιστρέψει στην πατρίδα της, ο πόλεμος συνεχίζεται, αλλά ο Αχιλλέας μένει απομονωμένος στη σκηνή του. Τη δωδέκατη ημέρα μετά την παράκληση του ηρώα στη μητέρα του (εικοστή πρώτη μέρα της Ιλιάδας), η Θέτιδα ανεβαίνει στον Όλυμπο και ικετεύει τον Δία να τιμήσει το γιο της, δίνοντας υπεροχή στους Τρώες. Ο Δίας υπόσχεται στη Θέτιδα να ικανοποιήσει την παράκλησή της, αλλά κρυφά από την Ήρα, γιατί αυτή πάντα τον κατηγορεί ότι παίρνει το μέρος των Τρώων. Η συνάντησή του με τη Θέτιδα, όμως, δεν περνάει απαρατήρητη από την Ήρα, η οποία υποψιάζεται τι έχει συμβεί και ζητάει επίμονα εξηγήσεις από το σύζυγό της. Ο Δίας εξοργίζεται και με απειλές αναγκάζει τη θεά να σωπασεί λυπημένη. Κοντά στην Ήρα σπεύδει ο Ήφαιστος, ο οποίος παρηγορεί τη μητέρα του και επαναφέρει την ευχάριστη ατμόσφαιρα στην κατοικία των θεών. Η υπόλοιπη μέρα περνά στον Όλυμπο ανέμελα, με φαγοπότι και μουσική, μέχρι που ο ήλιος δύει και καθένας πάει στο δώμα του να αναπαυτεί. | |
| ραψωδία Α 1-53 Το προοίμιο – Η ικεσία του Χρύση | |
|  |
Το προοίμιο της Ιλιάδας
«Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος | |
Εικόνα 3. Ένας αοιδός. Ζωγραφική σε αμφορέα. Παρίσι, συλλογή Rollin (αντίγραφο).
| |
| Προοίμιο - Επίκληση της Μούσας | Ψάλλε, θεά, τον τρομερόν θυμόν του Αχιλλέως, πώς έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων· που ανδράγαθες ροβόλησε πολλές ψυχές στον Άδη ηρώων, κι έδωκεν αυτούς αρπάγματα των σκύλων και των ορνέων— και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη, απ' ότ' εφιλονίκησαν κι εχωριστήκαν πρώτα ο Ατρείδης, άρχων των ανδρών, και ο θείος Αχιλλέας. Και απ' τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ τους; Ο Απόλλων, όπου οργίσθηκε του Ατρείδη βασιλέως κι έφερε λώβαν στον στρατόν που εθέριζε τα πλήθη, ότι του εκαταφρόνεσε τον Χρύσην ιερέα. | 5 10 |
| Ο Χρύσης στο στρατόπεδο των ΑχαιώνΤο αίτημα του Χρύση | Στων Αχαιών τα γρήγορα καράβια τούτος ήλθε, με λύτρα πλουσιοπάροχα την κόρη του να λύσει· στο χρυσό σκήπτρο τυλικτό του Φοίβου το στεφάνι εκράτει, και τους Αχαιούς παρακαλούσεν όλους, μα από όλους πιο πολύ τους δυο τους γιους του Ατρέα: «Ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί, ω βασιλείς Ατρείδες, του Ολύμπου ας κάμουν οι θεοί, την πόλιν του Πριάμου αφού πορθήσετ' ευτυχείς να πάτε στην πατρίδα· αλλ' αποδώσετε σ' εμέ την ποθητήν μου κόρην, δεχθείτε αυτά τα λύτρα της, αν τον υιόν του Δία τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα ευλαβείσθε». | 15 20 |
 |
| Εικόνα 4. Ο ποιητής και η Μούσα, του Ν. Εγγονόπουλου, 1938. Συλλογή Ε. Εγγονοπούλου. Νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης αποδίδει με τον πίνακά του το νόημα του 1ου στίχου; |
| Η άρνηση του Αγαμέμνονα | Όλοι αλαλάξαν οι Αχαιοί, κι είπαν τον ιερέα να σεβασθούν και τα λαμπρά λύτρα δεκτά να γίνουν· μόνος ο Αγαμέμνονας δεν το 'στεργεν ο Ατρείδης, αλλά κακά τον έδιωχνε και βαρύν λόγον είπε: «Μη σ' απαντήσω, γέροντα, σιμά στα κοίλα πλοία ή τώρα εδώ ν’ αργοπορείς ή πάλιν να γυρίσεις, και μη θαρρεύεις στου θεού το σκήπτρο και το στέμμα. Αυτήν δεν θ' απολύσω εγώ· το γήρας θα την έβρει στο Άργος μες στο σπίτι μου μακράν απ' την πατρίδα να υφαίνει αυτού και σύντροφον της κλίνης να την έχω. Μη μ' ερεθίζεις, σύρ' ευθύς, αν θέλεις να μην πάθεις». Τον λόγον του εφοβήθηκε και υπάκουσεν ο γέρος· την άκραν πήρε σιωπηλός της ηχερής θαλάσσης και όταν ευρέθη ανάμερα, τον γόνον της ωραίας Λητούς, μεγάν Απόλλωνα, θερμά παρακαλούσε: | 25 30 35 |
| Η προσευχή του Χρύση | «Άκουσέ με, αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας Κίλλας προστάτη, κύριε στην Τένεδο, Σμινθέα, εάν σου έκτισα ναόν να χαίρεται η καρδιά σου, εάν ποτέ σου έκαψα μεριά καλοθρεμμένα ταύρων κι ερίφων, τούτον μου τον πόθον τελείωσέ μου· τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας πλερώσουν». | 40 |
| Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο | Ευχήθη και ως τον ακούσεν ο Φοίβος ο Απόλλων, κατέβη από τες κορυφές του Ολύμπου θυμωμένος, με τόξον και μ' ολόκλειστην φαρέτραν εις τους ώμους. Εβρόντησαν επάνω του τα βέλη ως εκινήθη ο χολωμένος και όμοιαζε την νύκτα, ως προχωρούσε. Των πλοίων κάθισε αντίκρυ και απόλυσε το βέλος και αχός εβγήκε τρομερός απ' τ' ασημένιο τόξο· και αφού τους σκύλους έπληξε και τα μουλάρια πρώτα, εις τους ανθρώπους έριχνε τα πικροφόρ' ακόντια αδιάκοπα· και των νεκρών παντού πυρές εκαίαν. | 45 50 |
 |
|---|
| Εικόνα 5. Πλοίο των Αργείων. Παράσταση από αρχαϊκό αγγείο. Γερμανία, Μουσείο Würzbourg (αντίγραφο). |
στ . 1 Ψάλλε, θεά: τυπική επίκληση στη Μούσα, όπως και στον πρώτο στίχο της Οδύσσειας. Τις Μούσες, προστάτιδες των επιστημών και των τεχνών, θα τις επικαλεστεί ο ποιητής και σε άλλα χωρία του έπους, για να εδραιωθεί στον ακροατή η εντύπωση ότι το έργο είναι θεόπνευστο. τον τρομερόν θυμόν: ο ποιητής τοποθετεί στον πρώτο στίχο - στο πρωτότυπο μάλιστα η λέξη μῆνις (= οργή) είναι η πρώτη λέξη - την οργή του Αχιλλέα, γύρω από την οποία θα «πλεχτεί» όλη η υπόθεση του έπους. Αφετηρία και κέντρο της πλοκής της Ιλιάδας είναι ο θυμός του Πηλείδη μετά τη σύγκρουσή του με τον Αγαμέμνονα. Στο πρωτότυπο η μῆνιςχαρακτηρίζεται οὐλομένη (= καταραμένη), για την οποία δηλαδή θα ευχόταν κανείς να χαθεί. στ . 3 ροβόλησε: συνήθως το ρήμα χρησιμοποιείται αμετάβατο (= κατηφορίζω, κατεβαίνω με ορμή, κατρακυλώ)· εδώ έχει μεταβατική σημασία (= στέλνω, σπρώχνω κάποιον προς τα κάτω): έστειλε τις ψυχές πολλών ηρώων στον Κάτω κόσμο. στ. 4-5 αυτούς αρπάγματα ... ορνέων: οι ψυχές των ηρώων πήγαν στον Άδη, ενώ τα νεκρά κορμιά τους έγιναν βορά των σκύλων και των αρπακτικών πουλιών. στ. 5 η βουλή γενόνταν του Κρονίδη: μ' αυτό τον τρόπο εκπληρωνόταν η θέληση του γιου του Κρόνου, του Δία. Εννοείται εδώ η υπόσχεση του Δία στη μητέρα του Αχιλλέα Θέτιδα (στ. 518 κ.εξ.) ότι θα δώσει νίκες στους Τρώες, ώστε να εκτιμήσουν οι Αχαιοί την αξία του Αχιλλέα, μετά την αποχώρησή του από το πεδίο της μάχης, και έτσι να τον αποζητήσουν. Αυτός ήταν ένας τρόπος να τιμηθεί ο Αχιλλέας μετά την προσβολή που δέχτηκε από τον Αγαμέμνονα. στ . 6 απ' ότ' ... πρώτα: ο στίχος δίνει τη χρονική αφετηρία της δράσης και της αφήγησης. στ . 7 Ατρείδης: ο γιος του Ατρέα. Ο ποιητής με αυτό το πατρωνυμικό εννοεί πάντα τον Αγαμέμνονα και όχι τον αδελφό του Μενέλαο. Ο Αγαμέμνονας ήταν βασιλιάς του ισχυρότερου κράτους της εποχής στον ελλαδικό χώρο, των πολύχρυσων Μυκηνών, και ήταν αρχιστράτηγος της τρωικής εκστρατείας.  θείος: θεϊκός, αυτός που κατάγεται από τους θεούς και μάλιστα από τον Δία (στο πρωτότυπο δῖος). Ο ποιητής χαρακτηρίζει τους βασιλιάδες διογενείς και διόθρεπτους. Πολλές φορές το δῖος (=θείος), χωρίς να χάσει την αρχική του σημασία, σήμαινε ένδοξος, ευγενής, έξοχος . στ. 10 λώβα: λοιμός, πανούκλα, μεταδοτική ασθένεια που αποδεκάτιζε το στρατό («εθέριζε τα πλήθη»). Το λοιμό μετέδιδαν τα ποντίκια, τα οποία έστελνε ο Απόλλωνας Σμινθέας (<σμίνθος = ποντικός). στ. 12 γρήγορα: παραδοσιακό επίθετο των πλοίων. Το επίθετο είναι κοσμητικό και όχι λειτουργικό, αφού τα καράβια των Ελλήνων βρίσκονται εννιά χρόνια τραβηγμένα στη στεριά και δεν ταξιδεύουν (πρβ. γοργά, Α στ. 372). Παραδοσιακά επίσης επίθετα που αποδίδουν το σχήμα των πλοίων: κοίλα (Α 27), κυρτά (Α 171), βαθουλά (π.χ. Β 602). στ. 14 σκήπτρο ... στεφάνι: το σκήπτρο ήταν μια επιμήκης ράβδος με χρυσά κοσμήματα και αποτελούσε σύμβολο εξουσίας ή δημόσιου αξιώματος. Το κρατούσαν οι βασιλιάδες, οι ιερείς, οι μάντεις, οι κήρυκες (= αγγελιαφόροι) και οι δικαστές. Εδώ το σκήπτρο (ή ιερατική ράβδος) έχει τυλιγμένη στην κορυφή του μια μάλλινη ταινία (στεφάνι ή στέφανα, Α 374), που αποτελούσε πιθανόν ιερό σύμβολο του Απόλλωνα. στ. 22 τον μακροβόλον τοξευτήν: ο Απόλλωνας, ο σημαντικότερος προστάτης θεός της Τροίας, ήταν τοξότης και έπληττε τα θύματά του από μακριά. Σ' αυτόν αποδιδόταν κάθε αιφνίδιος θάνατος άντρα, ενώ στην αδελφή του την Άρτεμη πίστευαν ότι οφειλόταν ο ξαφνικός θάνατος μιας γυναίκας, ιδίως στον τοκετό. στ. 25 στέργω: (> στοργή) αγαπώ, δέχομαι. στ. 31 Άργος: η περιοχή της Αργολίδας, όπου βρισκόταν η επικράτεια του Αγαμέμνονα. Το όνομα Άργος σε άλλα χωρία δηλώνει την πόλη που ήταν το βασίλειο του Διομήδη (Β 559, Δ52), άλλοτε πάλι τη νότια Ελλάδα και ιδιαίτερα την Πελοπόννησο (Ζ 152) ή και ολόκληρη την Ελλάδα (Ζ 456, Ι 246 κ.α.). στ . 38-39 αργυρότοξε... Σμινθέα: το επίθετο αργυρότοξος (= με ασημένιο τόξο) αποδίδεται σταθερά στον Απόλλωνα (βλ. σχόλ. στ. 22), γιο του Δία και της Λητώς· γενικά τα αντικείμενα των θεών ήταν κατασκευασμένα από πολύτιμα μέταλλα. Η Χρύση και η Κίλλα ήταν πόλεις της Μυσίας, στον Αδραμυττινό κόλπο της Μ. Ασίας, όπου τιμούσαν τον Απόλλωνα. Στη Χρύση, μάλιστα, του απέδιδαν το επίθετο Σμινθεύς (βλ. σχόλ. στ. 10). στ. 48 όμοιαζε την νύκτα: τα βέλη που βροντούν (στ. 47) και η παρομοίωση του Απόλλωνα με τη νύχτα αποδίδουν τη θυμωμένη μορφή του θεού που προκαλεί φόβο. Έντονη είναι η αντίθεση με τη συνηθισμένη λαμπρή εικόνα του θεού του φωτός. στ. 52 ακόντια: στο πρωτότυπο κείμενο βέλη (πρβ. στ. 47, 49). Η κλιμάκωση των στ. 51-52 αποδίδει την πραγματικότητα ενός λοιμού: η ασθένεια προσβάλλει πρώτα τα ζώα, και μάλιστα τα πιο αδύναμα από αυτά, και ύστερα τους ανθρώπους. Από μια άλλη άποψη ο ποιητής προχωρεί βαθμιαία από τα πιο ασήμαντα στο πιο σημαντικό: σκύλοι, μουλάρια, άνθρωποι. στ. 53 πυρές εκαίαν: όπως γνωρίζουμε από τις ανασκαφές, την εποχή στην οποία αναφέρονται τα περιστατικά του έπους (γύρω στο 1200 π.Χ.) επικρατούσε η συνήθεια της ταφής των νεκρών, ενώ στην εποχή του Ομήρου (περίπου 9ο-8ο αι. π.Χ.) τους έκαιγαν. Επομένως, η αναφορά του ποιητή σε «πυρές νεκρών» είναι αναχρονισμός, δηλαδή προβολή μιας συνήθειας της σύγχρονης με τον ποιητή εποχής σε παλαιότερη. |
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
|
Προοίμια από το έργο του Ησίοδου |
| ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ή ΕΡΓΑΣΙΑ |
1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας και πώς το οριοθετεί χρονικά ο ποιητής;
2. Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές της ενότητας (άνθρωποι και θεοί) και ποιος είναι ο ρόλος τους (ολοφάνερος ή αφανής); 3. Στη σύγκρουση Αγαμέμνονα και Χρύση φαινομενικά νικητής αναδεικνύεται ο αρχιστράτηγος. Στην εμφάνιση όμως και στο λόγο του ιερέα λανθάνουν κάποιοι υπαινιγμοί που μας προϊδεάζουν ότι η τελική επικράτηση θα είναι δική του. Να επισημάνετε αυτά τα στοιχεία, που δίνονται υπαινικτικά από τον ποιητή. 4. Η προσευχή του Χρύση ακολουθεί το συνηθισμένο θρησκευτικό τυπικό της εποχής. Αφού επισημάνετε και απαριθμήσετε τα τυπικά στοιχεία της προσευχής, να τη συγκρίνετε με μια σημερινή (π.χ. την «Κυριακή προσευχή») και να σημειώσετε ομοιότητες και διαφορές. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός, Ομοιότητα - Διαφορά] 5. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα) και καταγράψτε αυτές τις περιπτώσεις. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Σύστημα, Αναλογία, Συμμετρία, Ταξινόμηση] 6. Αφού θυμηθείτε το προοίμιο της Οδύσσειας και διαβάσετε τα προοίμια του Ησίοδου (βλ. Παράλληλα κείμενα), να κάνετε συγκρίσεις με το προοίμιο της Ιλιάδας.  ΙΛΙΑΔΑ Ραψωδία Α 1-53
1. Προοίμιο στίχοι 1-7.
Ο Όμηρος ζητά τη βοήθεια της Μούσας Καλλιόπης για να διηγηθεί τον τρομερό θυμό του Αχιλλέα. Δίνει από την αρχή το θέμα του και το όνομα του πρωταγωνιστή. Στους στίχους 2-5 περιγράφει την υπόθεση του έπους που είναι οι συνέπειες του θυμού του Αχιλλέα. Στους στίχους 6-7 δίνει τη χρονική αφετηρία της υπόθεσης και το όνομα του δεύτερου σημαντικού πρωταγωνιστή, του Αγαμέμνονα. Άλλα στοιχεία: τα γεγονότα εξελίσσονται σύμφωνα με τη θέληση του Δία, οι άνθρωποι δεν φέρουν ευθύνη για ό,τι συμβαίνει (η βουλή γενόνταν του Κρονίδη).
2. Στίχοι 8-53 Η σκηνή με το Χρύση.
Ενότητες: 8-11 Ο ρόλος του Απόλλωνα, 12-22 Το αίτημα του Χρύση, 23-33 Η άρνηση του Αγαμέμνονα, 34-43 Η προσευχή του Χρύση, ε. Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών.
Πώς εμφανίζεται ο Χρύσης στην ικεσία του; Κρατά το σκήπτρο ως ένδειξη θεϊκής εξουσίας και κύρους δοσμένου από τον Φοίβο.
Τι εύχεται στους Αχαιούς; τι ζητά; τι προσφέρει ως αντάλλαγμα; Εύχεται να νικήσουν, ζητά την κόρη του, προσφέρει λύτρα.
Η αντίδραση των Αχαιών ποια ήταν; Όλοι οι Αχαιοί φώναξαν να γίνει δεκτό το αίτημά του.
Η απάντηση του Αγαμέμνονα: περιφρονεί και προσβάλλει το Χρύση με απειλές, δείχνει ασέβεια στον Απόλλωνα και διαπράττει ύβρη, φέρεται σκληρά και αλαζονικά λέγοντας ότι θα κρατήσει σκλάβα την κόρη του, περιφρονεί τη γνώμη των άλλων Αχαιών με αλαζονεία και αυταρχικότητα. Εγωκεντρικός και σκληρός.
Ενδείξεις ότι νικητής θα είναι ο Χρύσης: τα σύμβολα του Απόλλωνα δείχνουν πως ο Χρύσης είναι φορέας θεϊκής εξουσίας, το ρήμα ευλαβεισθε, η προτροπή να δείξουν ευλάβεια στον Απόλλωνα.
Η προσευχή του Χρύση και τα τυπικά της στοιχεία
Επίκληση -Προσφώνηση του θεού -Υπενθύμιση των προσφορών του στο θεό -Το αίτημα -Η άμεση ανταπόκριση του Απόλλωνα
Η επιφάνεια του θεού : ο Απόλλων κατεβαίνει άμεσα ως θεός με τη φαρέτρα και τα βέλη και αρχίζει να μεταδίδει τον λοιμό στους Αχαιούς.
Νόμος των τριών: σκύλοι → μουλάρια → άνθρωποι (ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση πηγαίνοντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα –σκύλοι- στο τρίτο και πιο σπουδαίο -άνθρωποι )
Αναχρονισμός: παντού εκαίαν πυρές των νεκρών: ο Όμηρος προβάλλει ως συνήθεια των Μυκηναίων/Αχαιών την καύση των νεκρών ενώ εμείς γνωρίζουμε πως την εποχή του, 8ος – 7ος αιώνας (Γεωμετρική/ Αρχαϊκή) έθαβαν τους νεκρούς, όπως δείχνει και ο ταφικός περίβολος στην ακρόπολη των Μυκηνών.
Προοίμιο
Οι στίχοι 1- 7 αποτελούν το προοίμιο της Ιλιάδας, δηλαδή τον πρόλογο, την εισαγωγή του έπους. Το προοίμιο αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό κάθε επικού ποιήματος και αποτελείται από τρία μέρη:
1. Επίκληση στη Μούσα (ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα).
2. Διήγηση (η υπόθεση του έπους με πολύ λίγα λόγια).
3. Παράκληση (ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να αρχίσει τη διήγησή της από κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή απ' όπου θέλει η ίδια.
Στο προοίμιο της Ιλιάδας βρίσκουμε τα δύο πρώτα μέρη: Επίκληση: στ. 1. Διήγηση: στ. 2-5,
ενώ, μολονότι δίνεται η χρονική αφετηρία της αφήγησης στους στ. 6-7, δεν υπάρχει τυπικά η παράκληση.
ΡΑΨΩΔΙΑ Α
ΣΤΙΧΟΙ 8 – 53
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στο προοίμιο ο ποιητής ζήτησε από τη Μούσα να ψάλει το θυμό του Αχιλλέα, που έφερε στους Αχαιούς πολλές πίκρες και θανάτους. Ο θυμός άρχισε από τη στιγμή που ο ήρωας μάλωσε με τον Αγαμέμνονα. Την έχθρα ανάμεσά τους άναψε ο θεός Απόλλωνας, που θύμωσε, επειδή ο Αγαμέμνονας πρόσβαλε τον ιερέα του, τον Χρύση. Η κόρη του, η Χρυσηίδα, βρισκόταν στα χέρια του Αγαμέμνονα ως πολεμικό λάφυρο. Αυτός παρουσιάστηκε ως ικέτης στους Αχαιούς και τους παρακαλούσε να την ελευθερώσουν, προσφέροντας λύτρα και ζητώντας να σεβαστούν τον Απόλλωνα. Τους ευχήθηκε να γυρίσουν νικητές στην πατρίδα τους. Οι στρατιώτες ήθελαν να δεχτούν την προσφορά του, αλλά ο Αγαμέμνονας τον έδιωξε οργισμένος ,δηλώνοντας προκλητικά ότι θα πάρει τη Χρυσηίδα μαζί του στην Ελλάδα. Ο ιερέας έφυγε φοβισμένος και παρακάλεσε τον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους Αχαιούς για την προσβολή που του έκαναν. Ο θεός ανταποκρίθηκε : κατέβηκε οργισμένος από τον Όλυμπο και άρχισε να σκορπά το θάνατο στα ζώα και στο στρατό των Αχαιών.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1. Ο ρόλος του Απόλλωνα ( 8 -11)
2. Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία του για την απελευθέρωση της κόρης του ( 12 – 22)
3. Η θετική αντίδραση όλων των άλλων Αχαιών , η απάνθρωπη απάντηση του Αγαμέμνονα και η αποπομπή του Χρύση ( 23 -33)
4. Η αποχώρηση του Χρύση και η προσευχή του στον Απόλλωνα για τιμωρία των Αχαιών ( 34 – 43)
5. Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών από τον Απόλλωνα ( 44 -53)
Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ
Πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας θεός. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Οι θεοί αναμειγνύονται στα ανθρώπινα είτε για να καθοδηγήσουν είτε για τιμωρήσουν. Η αρχική ευθύνη είναι των ανθρώπων ( π.χ. η προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα προκάλεσε την τιμωρία του Απόλλωνα)
Ο ΧΡΥΣΗΣ
Είναι ο πατέρας – ικέτης που φέρνει πλούσια δώρα, για να ελευθερώσει την κόρη του, αλλά και ο ιερέας του Απόλλωνα που κρατά χρυσό σκήπτρο ( συμβολίζει την εξουσία που έχει από το θεό). Είναι φορέας της θεϊκής εξουσίας και η μεγαλόπρεπη εμφάνισή του περιβάλλεται με το κύρος, το βαθύ σεβασμό αλλά και το φόβο που προκαλεί ο Απόλλωνας. Χρησιμοποιεί ευγενικές και ήπιες εκφράσεις και αποφεύγει τις υπερβολές. Ακόμη και οι απειλές του είναι καλυμμένες κι όχι απροκάλυπτες. Ξεχωρίζει για την αξιοπρέπεια, την περηφάνια και το ευγενές του ήθος. Κερδίζει τη συμπάθεια των Αχαιών στρατιωτών. Συμπεριφέρεται με σοβαρότητα, ευπρέπεια και κοσμιότητα. Ο λόγος του είναι προσεγμένος : κολακεύει τους Αχαιούς και έχει απόλυτο έλεγχο των λόγων και των πράξεών του. Όταν τον διώχνει ο Αγαμέμνονας, δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου και ανυπεράσπιστου ανθρώπου. Όταν όμως προσεύχεται στον Απόλλωνα, δεν είναι ο αδύναμος και πράος πατέρας αλλά ο δυνατός ιερέας. Με την αυτοπεποίθηση του ανθρώπου που έχει το δίκαιο με το μέρος του και το θεό στο πλευρό του καταριέται αυτούς που τον ταπείνωσαν και ζητά την τιμωρία τους.
ΔΟΜΗ ΙΚΕΣΙΑΣ
1. Προσφώνηση όλων των Αχαιών και ειδικά των Ατρειδών( «ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί, ω βασιλείς Ατρείδες»)
2. Ευχή για την κατάληψη της Τροίας και την επιστροφή στην πατρίδα ( εύχεται κάτι αντίθετο με τα συμφέροντα της πόλης του, για να απελευθερώσει την κόρη του, είναι σε τραγική θέση)
3. Αίτημα για την απόδοση της κόρης του
4. Προσφορά λύτρων για την εξαγορά της Χρυσηίδας
5. Προτροπή για ευλάβεια στον Απόλλωνα ( αν σεβαστούν τον ιερέα του, θα κερδίσουν την εύνοια του – αδιόρατη απειλή ότι σε αντίθετη περίπτωση, θα έχουν να κάνουν μαζί του)
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
v Μιλά περιφρονητικά και προσβλητικά. Αρνείται να εισακούσει το αίτημα και τον διώχνει με απειλές χωρίς να σεβαστεί στο πρόσωπό του ούτε τον ικέτη- πατέρα ούτε τον ιερέα του Απόλλωνα. Φαίνεται αλαζόνας, σκληρός, απάνθρωπος και άπονος. Σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και το ατομικό του συμφέρον , είναι εγωιστής και συμφεροντολόγος. Δηλώνει ότι θα πάρει σκλάβα τη Χρυσηίδα στην Ελλάδα. Ταπεινώνει τον Χρύση και περιφρονεί τον Απόλλωνα. Αδιαφορεί για τη γνώμη των άλλων Αχαιών , είναι αυταρχικός και άδικος και διαπράττει ύβρη. Είναι προκλητικός, απειλητικός και ασεβής. Οι απειλές του είναι ξεκάθαρες και απροκάλυπτες.
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ
1. Επίκληση του θεού ( « Άκουσε με…»
2. Προσφώνηση ( « αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας Κίλλας προστάτη , κύριε στην Τένεδο»)
3. Διακριτική υπενθύμιση των προσφορών του θνητού στο θεό, ώστε η βοήθειά του να έρθει ως αυτονόητο αντάλλαγμα ( του έχτισε ναό και του πρόσφερε θυσίες)
Οι σχέσεις ανθρώπων και θεών βασίζονταν στην αρχή προσφοράς – ανταπόδοσης.
4. Αίτημα – κατάρα ( « τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας πληρώσουν»)
ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟΛΛΩΝΑ
Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία :
v Οπτική εικόνα : κατεβαίνει από τον Όλυμπο θυμωμένος και χολωμένος με το τόξο και τη φαρέτρα του.
v Ακουστική εικόνα : « εβρόντησαν επάνω του τα βέλη»
v Οπτική εικόνα : παίρνει θέση μάχης απέναντι απ’ τους Αχαιούς και τοξεύει.
v Ακουστική εικόνα : « αχός εβγήκε τρομερός απ’ τ’ ασημένιο τόξο»
v Οπτική εικόνα : « των νεκρών παντού πυρές εκαίαν»
v Το στοιχείο του θαυμαστού : επιφάνεια θεού και δράση του → προκαλεί μολυσματική ασθένεια με τα βέλη του.
v Νόμος των 3 : ο θεός τοξεύει πρώτα τα μουλάρια , μετά τα σκυλιά και τελευταία τους ανθρώπους.
v Καύση νεκρών = αναχρονισμός : έκαιγαν νεκρούς την εποχή του ποιητή, ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια επικρατούσε η συνήθεια της ταφής των νεκρών.
      ΡΑΨΩΔΙΑ Α Στίχοι 1-11 https://blogs.sch.gr/mtrianti/files/2014/12/%CE%A1%CE%91%CE%A8%CE%A9%CE%94%CE%99%CE%91-%CE%91-1-11.pdf Ενότητες: α. στίχοι 1-7 : Προοίμιο β. στίχοι 8-11 : μεταβατικοί στίχοι α. ΠΡΟΟΙΜΙΟ ( στίχοι 1-7) Προοίμιο είναι η εισαγωγή , ο πρόλογος του έπους . Κάθε προοίμιο είχε τρία μέρη: 1. την επίκληση , όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα Καλλιόπη , προστάτιδα της επικής ποίησης να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα 2. τη διήγηση , όπου δίνεται περιληπτικά η υπόθεση του έπους 3. την παράκληση , όπου ζητά από τη Μούσα να αρχίσει το ποίημά του από κάποιο συγκεκριμένο σημείο ή την καλεί να διαλέξει αυτή από θα αρχίσει. Η επίκληση της Μούσας δεν είναι απλή τυπική υποχρέωση του αοιδού , αλλά έπαιζε σημαντικό λειτουργικό ρόλο :τονίζει ότι το έργο είναι θεόπνευστο και καλύπτει την αδυναμία του ποιητή , ο οποίος δεν μπορεί να γνωρίζει τα πάντα. Πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε από το Προοίμιο της Ιλιάδας : 1. στίχος 1 :το θέμα της Ιλιάδας είναι η μήνις του Αχιλλέα ( α λέξη στο πρωτότυπο κείμενο υπογραμμίζει τη σημασία της για την πλοκή του έπους). Για άλλη μια φορά ο Όμηρος πρωτοτυπεί : δε δίνει τα γεγονότα σε χρονολογική σειρά , αλλά παίρνοντας ως κέντρο της πλοκής ένα κρίσιμο γεγονός στην αρχή του δέκατου χρόνου του πολέμου –σύγκρουση Αχιλλέα και Αγαμέμνονα και ο θυμός του πρώτου-μας παρουσιάζει όλο τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα αυτού του γεγονότος. 2. στίχοι 2-5 : οι ολέθριες συνέπειες του θυμού Αξίζει να προσέξουμε: α. οι αναφορικές προτάσεις έχουν απόχρωση αιτιολογίας , β. οι δρασκελισμοί δείχνουν πόσο ολέθρια ήταν η οργή του Αχιλλέα για τους Αχαιούς γ. με τη σκληρή εικόνα των άταφων νεκρών ο ποιητής μας εισάγει στην πολεμική ατμόσφαιρα της Ιλιάδας και τονίζει ότι χάθηκαν τόσες ανθρώπινες ζωές που μετά τις μάχες τα πτώματα των νεκρών έμεναν άταφα για μέρες. 3. στίχος 5 : ο ρόλος των θεών :καταλυτικός αλλά όχι απόλυτος 4. στίχος 6: η χρονική αφετηρία δράσης και αφήγησης ( ο Όμηρος αποφεύγει τις λεπτομέρειες καθώς απευθύνεται σε ακροατές που γνωρίζουν για τον τρωικό πόλεμο. 5. στίχος 7 :οι πρωταγωνιστές σε έναν στίχο Ο Αγαμέμνων = Ατρείδης , γιος του Ατρέα ( το πατρωνυμικό χρησιμοποιείται μόνο για τον Αγαμέμνονα)το επίθετο άρχων υπογραμμίζει την εξουσία του Αγαμέμνονα και την πρόσκαιρη νίκη του και ο Αχιλλέας =δίος =θείος το επίθετο φανερώνει τη θεϊκή του καταγωγή και βοηθά τον ακροατή να καταλάβει ποιος θα είναι ο τελικός νικητής της διένεξης. Το χιαστό σχήμα παρουσιάζει αντιθετικά τους ήρωες ,ενώ η αναφορά του ονόματος του Αχιλλέα στην αρχή (στίχος 1) και στο τέλος(στίχος 7)-σχήμα κύκλου-υπογραμμίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα στο έπος. β. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΙ ΣΤΙΧΟΙ (στίχοι 8-11) Η ερώτηση του ποιητή προς τη Μούσα στο στίχο 8 δίνει ζωντάνια στο λόγο ενώ υπογραμμίζει τη θεϊκή προέλευση της διαμάχης και μας προϊδεάζει για τις φοβερές συνέπειες που αυτή που θα έχει. Σταδιακά ο ποιητής μας προϊδεάζει για όσα θα συμβούν στο μέλλον (προοικομία:η οργή του Απόλλωνα , ο λοιμός ) με ενδιάμεσο σημείο την αποπομπή του Χρύση από τον Αγαμέμνονα για να ξεκινήσει τη δράση από το στίχο 12 και να συνδέσει το προοίμιο με την επόμενη ενότητα. Από άποψη αφηγηματικής τεχνικής προοικονομία ( ο ποιητής προετοιμάζει για τις σκηνές , τα γεγονότα και τα επεισόδια που πρόκειται να συμβούν. Έτσι, ο αναγνώστης προετοιμάζεται κατάλληλα για ένα μελλοντικό γεγονός, ώστε να το δεχτεί ως απόλυτα φυσιολογικό και αιτιολογημένο. Η προοικονομία σχετίζεται κυρίως με την πλοκή του μύθου , με το πώς ο ποιητής σχεδιάζει , προγραμματίζει την εξέλιξη της πλοκής του έργου , δένει το υλικό του σε μια αδιάσπαστη ενότητα) Ερωτήσεις 1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας; Μπορείτε να το εντοπίσετε στους στίχους της ενότητας; 2. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε στίχους της ενότητας , όπου έχουμε προοικονομία 3. Ποιος είναι ο ρόλος των θεών στην Ιλιάδα ; 4. Να συγκρίνετε το Προοίμιο της Ιλιάδας και το προοίμιο της Οδύσσειας . ΡΑΨΩΔΙΑ Α Στίχοι 12-53 Ενότητες: α. στίχοι 12-24 : ο Χρύσης στο στρατόπεδο των Αχαιών -α συνέλευση των Αχαιών –η ικεσία του Χρύση β. στίχοι 25-33 : η άρνηση του Αγαμέμνονα γ. στίχοι 34-43: η προσευχή του Χρύση δ. στίχοι 44-53: ο λοιμός α. στίχοι 12-24 : η ικεσία του Χρύση Δομή : 1. προσφώνηση στους συγκεντρωμένους Αχαιούς , ιδίως στον Αγαμέμνονα κα ι Μενέλαο(στίχος 17) 2. διπλή ευχή για κατάληψη της Τροίας και επιστροφή στην πατρίδα (στίχοι 18-19) 3. το αίτημα για απελευθέρωση της κόρης (στίχος 20) 4. η προσφορά λύτρων για εξαγορά (στίχος 21) 5. η προτροπή για ευλάβεια στον Απόλλωνα Ο Χρύσης είναι ιερέας του Απόλλωνα , πρόσωπο ιερό ( η σχέση του με το θεό υπογραμμίζεται στο στίχο 14) , αλλά και τραγικός πατέρας . Το μεγαλύτερο μέρος της ικεσίας αφιερωμένο στους Αχαιούς , το προσωπικό αίτημα σύντομα διατυπωμένο. Αν και σε δύσκολη θέση παραμένει αξιοπρεπής και ταπεινός , μιλά με ευγένεια και διατηρεί χαμηλούς τόνους. Είναι προσεκτικός αλλά και ιδιαίτερα διπλωμάτης , αφού δε παραλείπει να τονίσει τη σχέση του με τον Απόλλωνα και έμμεσα να απειλήσει τους Αχαιούς για την τρομερή δύναμη του.(ευλαβούμαι =σέβομαι αλλά και φοβάμαι) Οι Αχαιοί επιδοκιμάζουν δια βοής τα λόγια του Χρύση , καθώς νιώθουν συμπόνια για τον πατέρα , σεβασμό για τον ιερέα αλλά και φόβο για την οργή του Απόλλωνα. β. στίχοι 25-33 : η απάντηση του Αγαμέμνονα Ο λόγος του Αγαμέμνονα , αντίθετα κινείται σε υψηλούς τόνους . Το μεγαλύτερο μέρος του λόγου του αφιερωμένο στον εαυτό του . Εμφανίζεται αλαζονικός και υπερόπτης , τα λόγια του είναι υβριστικά , το ύφος του απότομο και αυταρχικό. Απορρίπτει το αίτημα του Χρύση και τον διώχνει με φανερές απειλές . Δε σέβεται το αξίωμά του ( τον αποκαλεί γέρο ) ούτε την ιδιότητά του ( έρχεται ως πατέρας και μάλιστα ως ικέτης) είναι ασεβής .Δεν αγνοεί μόνο τον Απόλλωνα (ύβρις) , αλλά και τη γνώμη των Αχαιών. Οι Αχαιοί έχουν βουβαθεί. Αυθαίρετα επικρατεί η γνώμη του αρχιστράτηγου. γ. στίχοι 34-43 : η προσευχή του Χρύση Ο ιερέας μένει μόνος και σιωπηλός . Είναι ώρα αυτοσυγκέντρωσης και προσευχής. θρησκευτικό τυπικό ομηρικής προσευχής: 1. επίκληση (στ.38) 2. προσφώνηση (προσωνυμίες του θεού) (στ.38-39) 3. διακριτική υπενθύμιση των προσφορών του θνητού προς το θεό (στ.40-41) 4. παρουσίαση του αιτήματος ως ανταπόδοση των προσφορών (στ.43) Σκοπός της προσευχής η άμεση τιμωρία του ασεβούς και η αποκατάσταση της ηθικής τάξης . Το γεγονός ότι ο Χρύσης υπήρξε ευσεβής και συνεπής στο παρελθόν απέναντι στο θεό μας προετοιμάζει για τη θεϊκή παρέμβαση και τη σκληρή τιμωρία των Αχαιών. δ. στίχοι 44-53: ο λοιμός Απειλητική η εμφάνιση του Απόλλωνα , σκληρή η τιμωρία για τους Αχαιούς που τονίζεται με χαρακτηριστικά σχήματα λόγου: εικόνες οπτικές και ακουστικές(κυρίως) παρομοίωση (όμοιαζε την νύκτα) (στιχ.48) νόμος των τριών ( στίχ.51-52) : η αναφορά τριών στοιχείων , από τα οποία το πιο σημαντικό – σπουδαίο είναι το τρίτο , σύμφωνα με τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου η χρήση του επιθέτου : τα ουσιαστικά συνοδεύονται συχνά από επίθετα που αποδίδουν την ουσία των πραγμάτων και ενισχύουν το νόημα του κειμένου .Διακρίνονται: 1. χαρακτηριστικά : αποδίδουν βασικά χαρακτηριστικά ή ιδιότητες (πολύτροπος άνδρας) 2. περιγραφικά : περιγράφουν τα πρόσωπα ή τα πράγματα που συνοδεύουν Τα επίθετα άλλοτε προσδίδουν ιδιότητα του ουσιαστικού που σχετίζεται με τη σκηνή , υπογραμμίζοντας το νόημα της φράσης (θείος Αχιλλέας) λειτουργικά επίθετα και άλλοτε προσδίδουν ιδιότητα που δε σχετίζεται με τη συγκεκριμένη σκηνή ή είναι και νοηματικά αντίθετο ( γρήγορα καράβια Α 12 ενώ εννιά χρόνια βρίσκονται στη στεριά και δεν ταξιδεύουν ) αλλά αποτελεί παραδοσιακή ιδιότητα του ουσιαστικού ή σταθερό και μόνιμο γνώρισμά του ( Ο ποιητής με το επίθετο σταματά έτσι την προσοχή μας και σε δευτερεύουσες πλευρές του κειμένου που δε θέλει να περάσουν απαρατήρητες ή με την επανάληψη αποσκοπεί σε μια συνολικότερη εντύπωση παρά σε μια απλή επανάληψη του ουσιαστικού) τυπικά (κοσμητικά επίθετα).Τα λειτουργικά /τυπικά επίθετα άλλοτε είναι χαρακτηριστικά και άλλοτε περιγραφικά. Από άποψη αφηγηματικής τεχνικής επική ειρωνεία ( οι ήρωες αγνοούν καταστάσεις ή γεγονότα που τους αφορούν , ενώ ο ακροατής τα γνωρίζει. Έτσι: δίνεται έμφαση στην τραγική κατάσταση του ήρωα ( καθώς η πραγματικότητα είναι αντίθετη με τις προσδοκίες του ήρωα ) και προκαλείται έντονη συγκίνηση στο θεατή . Α 30- 32 εναλλαγή τριτοπρόσωπης αφήγησης –διαλόγου Ιδεολογικά στοιχεία Πολιτιστικά στοιχεία Οι αποφάσεις ενός ηγέτη έχουν επιπτώσεις στο σύνολο των ανθρώπων που ηγείται. Οι νικητές σε μια μάχη έπιαναν αιχμαλώτους που τους χρησιμοποιούσαν κατά τη βούλησή τους . Οι συγγενείς συνήθιζαν να εξαγοράζουν την ελευθερία τους προσφέροντας λύτρα. Για να ικανοποιήσει ένας θεός το αίτημα του θνητού , θα πρέπει ο τελευταίος να έχει προσφέρει θυσίες ή άλλες τιμές .έτσι ανάμεσα σε ανθρώπους και θεούς αναπτύσσεται μια σχέση δόσης - ανταπόδοσης Ο ομηρικός άνθρωπος πρόσφερε θυσίες στους θεούς. Οι ομηρικοί θεοί έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά και συναισθήματα. Τα πτώματα των νεκρών αποτεφρώνονταν(αναχρονισμός) Ερωτήσεις 1. Ποια σχέση υπήρχε ανάμεσα στον ομηρικό άνθρωπο και τους θεούς; Ποιοι στίχοι αποκαλύπτουν τη σχέση αυτή; 2. Πώς αντιμετωπίστηκε η ικεσία του Χρύση από τους Αχαιούς και πώς από τον Αγαμέμνονα; 3. Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Αγαμέμνονα με βάση τη συμπεριφορά του απέναντι στο Χρύση; To προοίμιο (στ. 1-7) Η ικεσία του Χρύση (στ. 1-53)Α. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Επιδιώκεται οι μαθητές:
Περιληπτική απόδοση
Ο ποιητής καλεί τη Μούσα να διηγηθεί τον θυμό του Αχιλλέα έπειτα από τη φιλονικία του με τον Αγαμέμνονα, που προκάλεσε πολλά δεινά στους Έλληνες και έγινε αιτία να σκοτωθούν πολλοί ήρωες, σύμφωνα και με το θέλημα του Δία. Υπεύθυνος για τη διαμάχη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα ήταν ο Απόλλωνας, που οργίστηκε με τον Αγαμέμνονα, επειδή πρόσβαλε τον ιερέα του Χρύση, ο οποίος, ερχόμενος με λύτρα στο στρατόπεδο των Ελλήνων, παρακάλεσε να του επιστραφεί η αιχμάλωτη κόρη του Χρυσηίδα. Ο Αγαμέμνονας όμως μιλώντας προσβλητικά αρνήθηκε και απέπεμψε με απειλές το Χρύση. Εκείνος προσευχήθηκε στη συνέχεια στον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους Έλληνες. Ο θεός εισάκουσε την προσευχή του και έστειλε λοιμό στο στρατόπεδο των Ελλήνων, που αποδεκάτιζε το στράτευμα. Πραγματολογικά στοιχεία Ψάλλε, θεά (στ. 1): η θεά στην οποία γίνεται επίκληση στην αρχή του προοιμίου είναι η Μούσα της επικής ποίησης, η Καλλιόπη. Ήταν η πρώτη και η πιο σεβαστή από τις εννέα Μούσες, που ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης (θεάς της μνήμης). Ονομάζονταν και Πιερίδες, επειδή γεννήθηκαν στην Πιερία, και Ελικωνίδες, επειδή κατοικούσαν στο όρος Ελικώνα. Αρχηγός τους ήταν ο Απόλλωνας, που γι' αυτό ονομαζόταν μουσαγέτης (ηγέτηςτων Μουσών). Ήταν θεότητες ήπιες, που έφερνανστους ανθρώπους την παρηγοριά και την ομορφιά μέσα από τις τέχνες και την ηθική. Αχιλλέας (στ. 1): γιος του Πηλέα (από εδώ και το πατρωνυμικό Πηλείδης) και της Νηρηίδας Θέτιδας. Ο πιο γενναίος από τους Έλληνες που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Φιλονίκησε με τον Αγαμέμνονα και αποσύρθηκε από τις μάχες· επέστρεψε όμως για να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου του Πάτροκλου και σκότωσε τον Έκτορα. Ο ίδιος σκοτώθηκε από τον Πάρη, που με υπόδειξη του Απόλλωνα τον χτύπησε με βέλος στη φτέρνα, το μόνο τρωτό σημείο του. Αχαιούς (στ. 2):εννοούνται οι Έλληνες που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμοεκτός από την ονομασία Αχαιοί, με την ίδια σημασία, χρησιμοποιούνται στην Ιλιάδα και τα Αργείοι και Δαναοί. Άδης (στ. 3): ο θεός του Κάτω Κόσμου (συναντάμε και το όνομα Πλούτωνας). Το όνομά του όμως δήλωνε και τον Κάτω Κόσμο, τον σκοτεινό και μελαγχολικό τόπο όπου συγκεντρώνονταν οι ψυχές των νεκρών και όπου ο ίδιος βασίλευε. Μ' αυτή τη δεύτερη σημασία (Κάτω Κόσμος) χρησιμοποιείται εδώ η λέξη. Απόλλων (στ. 9):γιος του Δία και της Λητώς, αδερφός της Άρτεμης, θεός του φωτός, της αρμονίας, της μουσικής και της μαντικής. Στο μαντείο των Δελφών, μέσω των χρησμών της Πυθίας, αποκάλυπτε στους ανθρώπους τις βουλές του Δία. Ο Απόλλωνας ήταν ο σημαντικότερος προστάτης θεός της Τροίας. Πρίαμος (στ. 1 8): ο τελευταίος βασιλιάς της Τροίας. Στο διάστημα της βασιλείας του το βασίλειο της Τροίας έγινε μεγάλο και δυνατό. Από την Εκάβη και άλλες πολλές γυναίκες απέκτησε συνολικά πενήντα γιους και πενήντα θυγατέρες. Από τα πιο γνωστά παιδιά του είναι ο Έκτορας, ο Πάρης, ο Δηίφοβος, ο Έλενος, η Κασσάνδρα και η Πολυξένη. Τον Πρίαμο σκότωσε ο Νεοπτόλεμος μπροστά στον βωμό του Έρκειου Δία, στον οποίο είχε καταφύγει. Στοιχεία δομής Οι στίχοι 1 -7 αποτελούν το προοίμιο της Ιλιάδας, δηλαδή τον πρόλογο, την εισαγωγή του έπους. Το προοίμιο αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό κάθε επικού ποιήματος και αποτελείται από τρία μέρη: - Επίκληση στη Μούσα(ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα). - Διήγηση (η υπόθεση του έπους με πολύ λίγα λόγια). - Παράκληση(ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να αρχίσει τη διήγησή της από κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή απ' όπου θέλει η ίδια. Στο προοίμιο της Ιλιάδας βρίσκουμε τα δύο πρώτα μέρη: Επίκληση: στ. 1. Διήγηση: στ. 2-5, ενώ, μολονότι δίνεται η χρονική αφετηρία της αφήγησης στους στ. 6-7, δεν υπάρχει τυπικά η παράκληση. Γενικά, οι εξεταζόμενοι στίχοι (Α 1 -53) θα μπορούσαν να χωριστούν στις ακόλουθες ενότητες: 1η ενότητα (στ. 1 -7):Το προοίμιο - Η επίκληση της Μούσας. 2η ενότητα (στ. 8-33): Η ικεσία του Χρύση και η άρνηση του Αγαμέμνονα. 3η ενότητα (στ. 34-43): Η προσευχή του Χρύση προς τον Απόλλωνα. 4η ενότητα (στ. 44-53): Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών. Στοιχεία υλικού πολιτισμού γρήγορα καράβια στ 12) - κοίλα πλοία (στ. 27): ανάπτυξη της ναυπηγικής και της ναυσιπλοΐας. Τα πλοία μαζί με τις άμαξες ήταν τα βασικά μέσα συγκοινωνίας κατά την ομηρική εποχή. Τα πλοία ήδη από τη μινωική εποχή διακρίνονταν σε εμπορικά (φορτηγά) και πολεμικά. Αντιλήψεις - αξίες - έθιμα - θεσμοί - κοινωνικοπολιτική οργάνωση Η επίκληση στη Μούσα: η τυπική επίκληση στη Μούσα, που συναντάμε στο προοίμιο των επικών ποιημάτων, δεν αποτελεί απλώς τυπική υποχρέωση, αλλά υπαγορεύεται και από την πίστη των ανθρώπων της εποχής πως το έργο του ποιητή-αοιδού είναι θεόπνευστο και έχει λειτουργικό ρόλο. Δεν θα μπορούσε ο ποιητής να θυμάται όλα αυτά τα γεγονότα του μακρινού παρελθόντος που αφηγείται, με τόσες μάλιστα λεπτομέρειες, ή να γνωρίζει τι συμβαίνει στην κατοικία των θεών ή τι συζητήθηκε στο συμβούλιο τους, αν δεν είχε την υποστήριξη κάποιας θεϊκής δύναμης. Η δύναμη αυτή είναι η Μούσα (στην προκειμένη περίπτωση η Μούσα της επικής ποίησης) που ενέπνεε τον ποιητή ή τραγουδούσε με το στόμα του. Μπορεί βέβαια ο ποιητής να επικαλείται τη βοήθεια της Μούσας, αλλά και ο ίδιος έχει το χάρισμα να τραγουδά. Ο θεός, στην προκειμένη περίπτωση η Μούσα, έρχεται λοιπόν να βοηθήσει τον άνθρωπο να πραγματοποιήσει αυτό που ο ίδιος έχει την ικανότητα να κάνει. Ανθρωπομορφισμός των θεών:οι ομηρικοί θεοί παρουσιάζονται με ανθρώπινες ιδιότητες και συμπεριφορές, όπως φαίνεται και από το παράδειγμα του Απόλλωνα, που οργίστηκε με τον Αγαμέμνονα. Ο ρόλος των θεών - Η ευθύνη των ανθρώπων:Τόσο στην περίπτωση του Δία όσο και στην περίπτωση του Απόλλωνα γίνεται φανερό πως οι θεοί επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα και επηρεάζουν τις εξελίξεις. Έτσι πολλοί Αχαιοί ήρωες βρήκαν τον θάνατο ως αποτέλεσμα της οργής του Αχιλλέα για τον Αγαμέμνονα, σύμφωνα όμως το θέλημα του Δία, ο οποίος είχε υποσχεθεί στη Θέτιδα να δώσει νίκες στους Τρώες, ώστε οι Αχαιοί να εκτιμήσουν την αξία του Αχιλλέα, μετά την αποχώρησή του από το πεδίο των μαχών, και να τον αποζητήσουν.' Έτσι, οι ήρωες που βρίσκουν τον θάνατο εμφανίζονται ανεύθυνοι για τον χαμό τους, σ' αντίθεση με τους συντρόφους του Οδυσσέα, που, όπως αναφέρεται ρητά στο προοίμιο της Οδύσσειας, χάθηκαν από τα δικά τους μεγάλα σφάλματα. Επίσης, πίσω από τη διαμάχη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα, που είχε ολέθριες συνέπειες για τους Αχαιούς, βρίσκεται πάλι ένας θεός, ο Απόλλωνας, ο οποίος οργίστηκε με τον Αγαμέμνονα εξαιτίας της υβριστικής του συμπεριφοράς προς τον ιερέα του Χρύση. Και πάλι εδώ η ευθύνη χρεώνεται σε κάποιον θεό. Ωστόσο, μολονότι η θεϊκή θέληση παρουσιάζεται κυρίαρχη, οι άνθρωποι δεν είναι άβουλα όργανα των θεών. Μπορεί η ανθρώπινη ευθύνη να μην προβάλλεται τόσο έντονα, όπως στην Οδύσσεια, αλλά η ευθύνη βαραίνει και τους ανθρώπους. Οι Αχαιοί ήρωες χάνονται, γιατί αυτό είναι το θέλημα του Δία, όμως και οι ίδιοι δεν είναι εντελώς ανεύθυνοι: δεν τόλμησαν να αντιταχθούν, ή έστω να διαμαρτυρηθούν στον Αγαμέμνονα, παρότι ήταν αντίθετοι με την απόφασή του να πάρει τη Βρισηίδα από τον Αχιλλέα, όπως θα δούμε παρακάτω. Η διαμάχη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα με τις ολέθριες συνέπειές της δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της επέμβασης του Απόλλωνα- συνδέεται στενά και με την ιδιοσυγκρασία των δύο ανδρών: η αλαζονική, υβριστική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα απέναντι στον Χρύση θα προκαλέσει τη θεϊκή επέμβαση, που θα οδηγήσει στη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα- στην έκταση επίσης της σύγκρουσης και στις φοβερές συνέπειές της θα συμβάλουν πάλι η αυταρχική, αλαζονική στάση του Αγαμέμνονα απέναντι στον Αχιλλέα αλλά και η τυφλή οργή και το πληγωμένο φιλότιμο του δεύτερου. Από την άλλη μεριά οι Αχαιοί στρατιώτες, που αποδεκατίζονται από τον λοιμό που προκάλεσε ο Απόλλωνας, εμφανίζονται να πληρώνουν με τη ζωή τους την ύβρη του αρχιστράτηγού τους- όμως οι ίδιοι δεν είναι εντελώς ανεύθυνοι, καθώς δεν βρήκαν τη δύναμη να αντιταχθούν στην άρνηση του Αγαμέμνονα να παραδώσει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της, παρά το γεγονός πως οι ίδιοι έκριναν σωστό να γίνει δεκτό το αίτημα του γέροντα ικέτη (στ. 22-23). Το ηθικό σχήμα άτη - ύβρη - νέμεση - τίση:Στο περιστατικό με τον Χρύση και τη στάση του Αγαμέμνονα απέναντι στον ικέτη-ιερέα του Απόλλωνα έχουμε το ηθικό σχήμα άτη - ύβρη - νέμεση - τίση, που συναντάμε και στην τραγική ποίηση. Η άτη είναι η τύφλωση του νου που οδηγεί τον άνθρωπο στην ύβρη (αλαζονική συμπεριφορά, που ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια, το μέτρο)- αυτή με τη σειρά της επισείει τη νέμεση, την οργή των θεών, που έχει αποτέλεσμα την τίση, την τιμωρία δηλαδή του υβριστή. Η εξουσία του Αγαμέμνονα: Ο Αγαμέμνονας είναι φανερό πως έχει την αρχηγία ολόκληρου του στρατεύματος (άρχων των ανδρών, στ. 7). Αυτό σημαίνει πως υπό την εξουσία του βρίσκονται όχι μόνο οι απλοί στρατιώτες και οι διάφοροι αξιωματούχοι, αλλά και οι άλλοι βασιλιάδες που συμμετείχαν στην Τρωική εκστρατεία με τα στρατεύματά τους (π.χ. Νέστορας βασιλιάς της Πύλου, Διομήδης -» βασιλιάς του Αργούς, Οδυσσέας- βασιλιάς της Ιθάκης, κ.λπ.). Το γεγονός πως ο Χρύσης διατυπώνει το αίτημά του απευθυνόμενος αρχικά σε όλο το στράτευμα (Ω, γενναιόκαρδοι Αχαιοί, στ. 1 7) μας δίνει την εντύπωση ότι έχουμε να κάνουμε με μια γενική συνέλευση του στρατού. Το γεγονός επίσης πως το στράτευμα φωνάζοντας δυνατά ζητά να γίνει δεκτό το αίτημα του Χρύση δείχνει πως η συνέλευση μπορούσε να εκφράσει τη γνώμη της ή να ψηφίσει διά βοής για σημαντικά ζητήματα. Ωστόσο είναι φανερό πως ο ρόλος της ήταν περιορισμένος και δεν είχε ουσιαστική δύναμη, αφού την τελική απόφαση έπαιρνε ο αρχιστράτηγος, χωρίς καθόλου να δεσμεύεται από την απόφαση της συνέλευσης. Έτσι, βλέπουμε τον Αγαμέμνονα, παρά την ομόφωνη απόφαση του στρατεύματος να επιστραφεί η Χρυσηίδα στον πατέρα της, να αρνείται την ικανοποίηση του αιτήματος του γέροντα ικέτη, αδιαφορώντας εντελώς για την αντίθετη άποψη των υπόλοιπων αρχηγών. Η απόφαση μάλιστα του αρχιστράτηγου ήταν δεσμευτική για όλο το στράτευμα, όπως φαίνεται από το γεγονός πως, παρά την αντίθετη στάση του στο αίτημα του Χρύση, δεν υπάρχει καμία απολύτως διαμαρτυρία ή αντίδραση. Το συμπέρασμα στο οποίο οδηγούμαστε είναι πως βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου ο θεσμός της βασιλείας, με απόλυτη εξουσία, βρίσκεται στην ακμή του και πως, παρά την ύπαρξη κάποιας συνέλευσης ή συμβουλίου, τα πολιτικά αυτά σώματα είναι ακόμα τυπικά ή έχουν ρόλο συμβουλευτικό, χωρίς ουσιαστικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Το λύτρα (λύτρα < λύω = ελευθερώνω): ο Χρύσης, όπως δείχνουν οι στ. 13, 21, 24 έχει έρθει στο στρατόπεδο των Αχαιών να ζητήσει ως ικέτης την επιστροφή της κόρης του, προσφέροντας συγχρόνως πλουσιοπάροχα λύτρα για την απελευθέρωσή της. Βρίσκουμε λοιπόν εδώ τη συνήθεια να εξαγοράζει κάποιος την ελευθερία κάποιου αιχμαλώτου ή και την ίδια τη ζωή του προσφέροντας λύτρα, συνήθεια που συναντάμε και σε νεότερες εποχές (π.χ. με τους αιχμαλώτους πειρατών) αλλά και στη σημερινή εποχή (π.χ. με τα θύματα απαγωγών). Ο θεσμός της παλλακείας: Στην αρχαιότητα οι άνδρες εκτός από τη νόμιμη σύζυγο τους μπορούσαν να έχουν μια ή περισσότερες γυναίκες, που είχαν τον ρόλο επίσημης ερωμένης, οι οποίες ονομάζονταν παλλακίδες και ήταν είτε αιχμάλωτες πολέμου είτε αγορασμένες δούλες. Ωστόσο μόνο τα παιδιά της συζύγου ήταν νόμιμα, ενώ τα παιδιά που αποκτούσε ο άντρας με την παλλακίδα θεωρούνταν νόθα. Ο ρόλος της παλλακίδας φαίνεται πως προοριζόταν και για την κόρη του Χρύση, όπως δείχνει ο στ. 32: και σύντροφον της κλίνης να την έχω. Η ανταποδοτική σχέση ανθρώπων-θεών:Στην αρχαιότητα η σχέση ανθρώπων-θεών χαρακτηριζόταν από την έννοια της ανταπόδοσης, όπως γίνεται φανερό από την προσευχή του Χρύση, που ακολουθεί το σχήμα μιας τυπικής προσευχής της εποχής, στην οποία ο ιερέας υπενθυμίζει τις προσφορές του προς τον θεό Απόλλωνα και παρουσιάζει το αίτημά του ως ανταπόδοση αυτών των προσφορών. Μολονότι ο χριστιανισμός δεν δέχεται αυτή τη σχέση δοσοληψίας ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό, βρίσκουμε ακόμα και σήμερα κατάλοιπα αυτής της αντίληψης για τη σχέση του ανθρώπου με το θείο (π.χ. τα τάματα). Η προσευχή: όταν ο Χρύσης προσεύχεται στον Απόλλωνα είναι εντελώς μόνος του· πέρα από το γεγονός πως δηλώνεται έτσι η συναισθηματική κατάστασή του, η απόλυτη μοναξιά του είναι επιπλέον δικαιολογημένη, καθώς η ώρα της προσευχής είναι συνήθως ώρα μοναξιάς και αυτοσυγκέντρωσης, αλλά και καθώς αυτό που πρόκειται να ζητήσει από τον θεό είναι κακό- σύμφωνα λοιπόν με τη λαϊκή πίστη πρέπει να ζητάμε το κακό των άλλων κρυφά, για να μην ακουστούμε και η δέησή μας εξουδετερωθεί με αντιδέηση. Ο λειτουργικός ρόλος του Προοιμίου Με το προοίμιο ο ποιητής: - επικαλείται τη Μούσανα τον βοηθήσει στο δύσκολο έργο του - δηλώνει επιγραμματικά το θέμα του έπους: ο θυμός του Αχιλλέα και οι συνέπειές του. - μας δίνει τους βασικούς πρωταγωνιστές του έργου, προβάλλοντας ιδιαίτερα τον κεντρικό ήρωα - δίνει μια πρώτη ένδειξη για τον ρυθμιστικό ρόλο των θεώνκαι την ευθύνη των ανθρώπων μέσα στο έπος. Το επεισόδιο με την ικεσία του Χρύση
vΈχει υποστηριχθεί η άποψη ότι το επεισόδιο με τον Χρύση παρουσιάζει αντιστοιχίες με το κεντρικό θέμα της Ιλιάδας:
ü Ο Χρύσης όπως και ο Αχιλλέας αδικούνται από τον Αγαμέμνονα. ü Καθένας από τους αδικημένους επικαλείται ως τιμωρό κάποιον θεό, ο Χρύσης τον Απόλλωνα, ο Αχιλλέας τον Δία (με τη μεσολάβηση της Θέτιδας). ü Και οι δύο θεοί εισακούν την παράκληση. Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών, ο Δίας δίνει νίκες στους Τρώες. ü Και στις δύο περιπτώσεις το στράτευμα δεν συμφωνούσε με τις αποφάσεις-ενέργειες του Αγαμέμνονα· ωστόσο δεν αντέδρασε ούτε διαμαρτυρήθηκε. ü Και τις δύο φορές ο Αγαμέμνονας στο τέλος μετανοεί και οι δύο αδικημένοι (Χρύσης - Αχιλλέας) ικανοποιούνται. ü Ηθογράφηση προσώπων Χρύσης: ο πόνος του για την αιχμαλωσία της κόρης του τον φέρνει ικέτη στο στρατόπεδο των Αχαιών. Είναι φανερή η προσπάθειά του να κερδίσει την εύνοια τους, ώστε να πετύχει την απελευθέρωση της κόρης του: έτσι, προσφέρει πλουσιοπάροχα λύτρα, απευθύνεται με κολακευτικούς χαρακτηρισμούς στους Αχαιούς (γένναιόκαρδοι Αχαιοί) κι εύχεται την επιτυχή έκβαση των στρατιωτικών τους επιχειρήσεων (γεγονός που υπογραμμίζει την τραγική του θέση, αφού η πατρίδα του ήταν σύμμαχος των Τρώων). Η όλη στάση του χαρακτηρίζεται από αξιοπρέπεια και ευγένεια. Είναι φανερό επίσης πως έχει επίγνωση της αδύναμης θέσης του (ικέτης), αλλά συγχρόνως και συναίσθηση πως στο πλευρό του βρίσκεται ο θεός Απόλλωνας- από εδώ πηγάζει και η κρυφή απειλή του για τιμωρία από τον θεό, σε περίπτωση που το αίτημά του δεν γίνει δεκτό. Πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα και πονώντας για την τύχη της αιχμάλωτης κόρης του, προσεύχεται στον θεό Απόλλωνα ζητώντας τη σκληρή τιμωρία των Αχαιών, με τη σιγουριά πως ο θεός είναι με το μέρος του. Αγαμέμνονας:ο Αγαμέμνονας φέρεται προσβλητικά και περιφρονητικά απέναντι στον γέροντα ικέτη φτάνοντας στο σημείο να τον απειλήσει. Η στάση του αυτή δείχνει αλαζονεία κι αποτελεί ασέβεια όχι μόνο όσον αφορά την ιδιότητα του Χρύση ως ιερέα, αλλά και όσον αφορά την ιδιότητά του ως ικέτη, αφού οι ικέτες ήταν πρόσωπα σεβαστά, υπό την προστασία μάλιστα του Δία. Επίσης, φέρεται με σκληρότητα και απανθρωπιά, αφού όχι μόνο μένει ασυγκίνητος μπροστά στον πόνο του πατέρα-ικέτη, αλλά τον οξύνει διαγράφοντας με ωμότητα την τύχη της αιχμάλωτης κόρης του (στ. 30-32). Η απόφασή του να κρατήσει τη Χρυσηίδα, παρά την ικεσία του γέροντα πατέρα της και την αντίθετη γνώμη του στρατεύματος, δηλώνει άτομο εγωκεντρικό. Το γεγονός ότι αγνοεί επιδεικτικά τη γνώμη των υπόλοιπων Αχαιών δείχνει επίσης αλαζονεία και αυταρχικότητα. Τέλος, η προσβλητική, περιφρονητική στάση του Αγαμέμνονα απέναντι στον Χρύση, ο οποίος είναι ιερέας του θεού Απόλλωνα, αποτελεί προσβολή και του ίδιου του θεού (στον στ. 29 εξάλλου ο Αγαμέμνονας μιλάει περιφρονητικά για τα σύμβολα του θεού). Η αλαζονική και ασεβής αυτή στάση του Αγαμέμνονα αποτελεί ύβρη. Στοιχεία τεχνικής
(Η τεχνική αυτή είναι γνωστή με τον λατινικό όροinmediasres,κυριολεκτικά: «από τη μέση των πραγμάτων», ουσιαστικά «από το "κέντρο" του μύθου», δηλαδή από το γεγονός που αποτελεί την «καρδιά» της πλοκής- την ίδια τεχνική αφήγησης βρίσκουμε και στην Οδύσσεια).
Στη συγκεκριμένη ενότητα επίσης βρίσκουμε κι αρκετές αντιθέσεις: ü Ο ήπιος λόγος του Χρύση - Ο σκληρός προσβλητικός λόγος του Αγαμέμνονα. ü Οι κρυμμένες απειλές του ιερέα για θεϊκή τιμωρία - Οι φανερές απειλές του Αγαμέμνονα. ü Η γνώμη των Αχαιών να σεβαστούν τον γέροντα ιερέα και να δεχτούν το αίτημα του - Η άρνηση του Αγαμέμνονα ü Ο θόρυβος της θάλασσας - Ο βουβός πόνος του Χρύση (-> υπογραμμίζεται η μοναξιά του γέροντα- ακόμα και η φύση δεν συμμετέχει στη θλίψη του). ü Η παρομοίωση του Απόλλωνα με τη νύχτα - Η συνηθισμένη λαμπρότητα του θεού, που είναι θεός του φωτός (-» τονίζεται η θυμωμένη και απειλητική όψη του θεού, που εδώ μετατρέπεται σε θεό- τιμωρό). vΣτους στ. 51-52 παρατηρείται κλιμάκωση στην εξέλιξη του λοιμού, που αντιστοιχεί και στην πραγματική πορεία του: η ασθένεια προσβάλλει πρώτα τα ζώα και μετά τους ανθρώπους. Από άλλη άποψη η κλιμάκωση προχωράει από τα πιο ασήμαντα (σκύλοι, μουλάρια) στα πιο σημαντικά (άνθρωποι). Στο σημείο αυτό έχουμε τον λεγόμενο «νόμο των τριών»,τεχνική που συναντάμε και στα δημοτικά τραγούδια (π.χ. Αν είσαι φίλος διάβαινε, κι αν είσαι εχτρός μου φύγε, /κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω. - Ο Κωνσταντίνος ο μικρός, κι ο Αλέξης ο αντρειωμένος, / και το μικρό Βλαχόπουλο, ο καστροπολεμίτης). v Η εμφάνιση (επιφάνεια) και η δράση του θεού Απόλλωνα στους στ. 44-53 αποτελεί μπορούμε να το διακρίνουμε σε εκπληκτικό, όταν παρουσιάζει «θαυμαστό» στοιχείο. Το κάτι αξιοθαύμαστο, που ξαφνιάζει και προκαλεί έκπληξη, και «θαυμαστό» είναι στοιχείο που προκαλεί κατάπληξη και δέος κέτι που συναντάμε συχνά στα ομηρικά έπη. v Η χρήση ίου ευθύ λόγου (ικεσία Χρύση, απάντηση Αγαμέμνονα, προσευχή Χρύση) προσδίδει δραματικότητα, ζωντάνια και αμεσότητα. v Τυπικά επίθετα: γρήγορα καράβια (στ. 1 2), γενναιόκαρδοι Αχαιοί (στ. 1 7), μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα (στ. 22), κοίλα πλοία (στ. 27), ηχερής θαλάσσης (στ. 35), αργυρότοξος (στ. 38).
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου
Το θέμα της Ιλιάδας είναι ο θυμός του Αχιλλέα και οι συνέπειές του για τους Αχαιούς. 0 θυμός αυτός οριοθετείται χρονικά στους στίχους 6-7 (απ' ότ' εφιλονίκησαν κι εχωριστήκαν πρώτα / ο Ατρείδης, άρχων των ανδρών, και ο θείος Αχιλλέας)· δηλαδή ο θυμός του Αχιλλέα προκλήθηκε μετά τη φιλονικία του με τον Αγαμέμνονα, τον αρχιστράτηγο των Αχαιών.
Πρωταγωνιστές στη συγκεκριμένη ενότητα, από την πλευρά των ανθρώπων, είναι: ο Αχιλλέας (δεν πρωταγωνιστεί στη συγκεκριμένη ενότητα, αναφέρεται όμως ως το κεντρικό πρόσωπο του έπους), ο Αγαμέμνονας και ο Χρύσης, ενώ, από την πλευρά των θεών, ο Δίας και ο Απόλλωνας. 0 θυμός του Αχιλλέα, έπειτα από τη διαμάχη του με τον Αγαμέμνονα, θα γίνει αιτία πολλών δεινών στο στρατόπεδο των Αχαιών. Η άρνηση του Αγαμέμνονα να επιστρέψει στον Χρύση, ιερέα του Απόλλωνα, την αιχμάλωτη κόρη του θα επισύρει την οργή του θεού, που έπειτα και από παράκληση του Χρύση θα τιμωρήσει τον αρχιστράτηγο των Ελλήνων, προκαλώντας λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο. Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει στη συνέχεια και στη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα. Ο Χρύσης με την προσευχή του προς τον Απόλλωνα, μετά την άρνηση του Αγαμέμνονα να του παραδώσει την κόρη του, θα οδηγήσει στην επέμβαση του θεού Απόλλωνα, με ολέθριες συνέπειες για το στρατόπεδο των Αχαιών. Ο ρόλος του Δία είναι αφανής· ωστόσο ο θάνατος τόσων Αχαιών ως συνέπεια του θυμού του Αχιλλέα είναι σύμφωνος με το θέλημά του- καθώς ο θεός έχει δώσει την υπόσχεσή του στη Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα, να δώσει νίκες στους Τρώες, ώστε να αναγνωρίσουν οι Αχαιοί την αξία του γιου της και αυτός να τιμηθεί. Ο Απόλλωνας, από την άλλη, είναι υπεύθυνος για τη φιλονικία μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα, αφού αυτός προκάλεσε τον λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο, προκειμένου να τιμωρήσει τον Αγαμέμνονα που πρόσβαλε τον ιερέα του Χρύση. Ο λοιμός αυτός θα οδηγήσει στην πορεία στη σύγκρουση των δύο ανδρών. Παρά τον ήπιο τόνο του λόγου του Χρύση, μέσα ο' αυτόν μπορεί κανείς να διακρίνει κάποια κρυφή απειλή για θεϊκή τιμωρία, σε περίπτωση που δεν ικανοποιηθεί το αίτημά του. Έτσι, το ρήμα ευλαβούμαι στον στ. 22 (ευλαβείσθε) σημαίνει «σέβομαι» αλλά και «φοβάμαι». Συγχρόνως ο χαρακτηρισμός στον ίδιο στίχο του Απόλλωνα ως μακροβόλου τοξευτή διαγράφει υπαινικτικά την απειλητική μορφή του θεού. Η αναφορά στην ευλάβεια του στ. 22 σε συνδυασμό με τα παραπάνω στοιχεία επιτείνει την αίσθηση της καλυμμένης απειλής. Αυτή η αίσθηση σε συνδυασμό με τον στ. 14, όπου με τα σύμβολα που αναφέρονται υπογραμμίζεται η σχέση του γέροντα ικέτη με τον θεό (ιερέας του Απόλλωνα), προδικάζει την τελική επικράτηση του ιερέα Χρύση. Τα τυπικά στοιχεία μιας ομηρικής προσευχής που βρίσκουμε και στην προσευχή του Χρύση, είναι: α. η επίκληση (στ. 38-39)· β. η προσφώνηση, όπου αναφέρονται προσωνυμίες του θεού και η σχέση του με τον συγκεκριμένο τόπο (στ. 38-39: αργυρότοξε... Σμινθέα)· γ. η υπενθύμιση των προσφορών προς τον θεό (στ. 40-42): εάν σου έκτισα ... κι ερίφων)· δ. η παρουσίαση του αιτήματος ως ανταπόδοση των προσφορών (στ. 42)· ε. το συγκεκριμένο αίτημα επιγραμματικά (στ. 43). Αν θελήσουμε να συγκρίνουμε την προσευχή του Χρύση με μια σημερινή, και συγκεκριμένα με την «Κυριακή προσευχή» (δηλαδή το Πάτερ ήμών) διαπιστώνουμε τις ακόλουθες βασικές ομοιότητες και διαφορές: Ομοιότητες: - Και στις δύο προσευχές βρίσκουμε τα στοιχεία της επίκλησης, της προσφώνησης και της διατύπωσης του αιτήματος / των αιτημάτων. - Και στις δύο περιπτώσεις το αίτημα / τα αιτήματα διατυπώνονται στο τέλος της προσευχής. Διαφορές: - Στην «Κυριακή προσευχή» λείπει η σύνδεση του Θεού με συγκεκριμένο τόπο, όπως στην προσευχή του Χρύση. - Στην «Κυριακή προσευχή» λείπει επίσης το σχήμα της ανταπόδοσης που συναντάμε στην προσευχή του Χρύση, όπου το αίτημά του παρουσιάζεται ως ανταπόδοση των προσφορών του προς τον θεό. Επομένως απουσιάζουν τα στοιχεία: υπενθύμιση των προσφορών και παρουσίαση του αιτήματος ως ανταπόδοσης αυτών. Βέβαια στη φράση άφες ήμϊν τά όφειλήματα ήμών, ώς και ήμείς άφίεμεν τοις όφειλέταις ήμών υπάρχει μια έμμεση και διακριτική έννοια ανταπόδοσης (δεν πρόκειται όμως για υλική προσφορά αλλά για πνευματική· ο πιστός ακολουθεί στη ζωή του τη διδασκαλία του Χριστού). - Στην «Κυριακή προσευχή» υπάρχει μια σειρά από ευχές μέσα από τις οποίες υποδηλώνεται το μεγαλείο του θεού (άγιασθήτω τό όνομά σου, έλθέτω ή βασιλεία σου, γενηθήτω τό θέλημα σου ώς έν ούρανώ και έπί της γης). - Η προσευχή του Χρύση έχει τη μορφή προσευχής-κατάρας· το αίτημά του δηλαδή αφορά στην τιμωρία κάποιου. Αντίθετα, στην «Κυριακή προσευχή» τα αιτήματα αφορούν στην ικανοποίηση βασικών φυσικών ή πνευματικών αναγκών. 5. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα) και καταγράψτε αυτές τις περιπτώσεις. Μαθηματικά: η απλή μέθοδος των τριών. Θρησκευτικά: η Αγία Τριάδα, ο Τριαδικός Θεός, Τριήμερος Ταφή και Ανάστασις, Τριήμερος Έγερσις. Ιστορία: τριανδρία ή τριαρχία (η άσκηση της εξουσίας στην αρχαία Ρώμη από τρεις άνδρες). Λογοτεχνία - Λαϊκές παραδόσεις και παραμύθια: τον νόμο των τριών τον βρίσκουμε συχνά στη δημοτική ποίηση (π.χ. Ο Κωνσταντίνος ο μικρός κι ο Αλέξης ο αντρειωμένος, / και το μικρό Βλαχόπουλο, ο καστροπολεμίτης [Του μικρού Βλαχόπουλου]), αλλά και στα παραμύθια (π.χ. συνήθως το τρίτο από τα αδέλφια ή τα βασιλόπουλα [τις βασιλοπούλες] είναι το πιο έξυπνο ή το πιο γενναίο). Γενικά, ο αριθμός τρία, με τα πολλαπλάσιά του (9, 1 2, 1 8, κ.λπ.), αποτελεί τυπικό (ιερό ή μαγικό) αριθμό. 6. Αφού θυμηθείτε το προοίμιο της Οδύσσειας και διαβάσετε τα προοίμια του Ησίοδου (βλ. Παράλληλα κείμενα), να κάνετε συγκρίσεις με το προοίμιο της Ιλιάδας. Συγκρίνοντας το προοίμιο της Ιλιάδας μ' εκείνα της Οδύσσειας και του Ησίοδου ως προς τη δομή, παρατηρούμε πως η Ιλιάδα αποτελείται από την επίκληση, και τη διήγηση· η παράκληση δεν υπάρχει, δίνεται όμως το χρονικό σημείο από το οποίο θα αρχίσει η αφήγηση. Στην Οδύσσεια το προοίμιο είναι πλήρες, καθώς υπάρχουν και τα τρία μέρη: επίκληση (στ. 1), διήγηση (στ. 1-11), παράκληση (στ. 1 2-13). Στο προοίμιο του Ησιοδικού έπους Έργα και Ημέραι υπάρχει η επίκληση (στ. 1 -2) και η διήγηση (3- 1 3), αλλά δεν υπάρχει η παράκληση. Το προοίμιο της Θεογονίας διαφέρει ωστόσο από τα προηγούμενα. Αρχίζει με την επίκληση στις Μούσες, η οποία όμως είναι ιδιαίτερα μακροσκελής, καθώς περιλαμβάνει την αναφορά στη σχέση του ποιητή με αυτές και τις υμνεί- φτάνουμε λοιπόν στον στ. 104, όπου έχουμε την παράκληση και τη διήγηση, για να μάθουμε το θέμα του Ως προς τον ρόλο των θεών παρατηρούμε πως και στα τέσσερα προοίμια η Μούσα (ή οι Μούσες) είναι αυτές που εμπνέουν στον ποιητή το τραγούδι του. Επίσης στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια είναι σαφές πως οι θεοί επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα και επηρεάζουν τις εξελίξεις. Ως προς την ευθύνη των ανθρώπων παρατηρούμε πως στην Οδύσσεια υπογραμμίζεται ιδιαίτερα· στην Ιλιάδα υπάρχει, αλλά προβάλλεται λιγότερο, ενώ στα προοίμια του Ησίοδου είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Παρατηρούμε επίσης πως στα ομηρικά προοίμια, το πρόσωπο του ποιητή χάνεται πίσω από τη Μούσα και είναι ανώνυμος, ενώ στον Ησίοδο, και συγκεκριμένα στη Θεογονία, το όνομά του ποιητή δηλώνεται, έστω και στο γ' πρόσωπο. Άλλα στοιχεία που μπορούμε να παρατηρήσουμε ανάμεσα στα προοίμια των ομηρικών επών είναι ότι και στα δύο στο αρχαίο κείμενο η πρώτη λέξη δηλώνει και το κεντρικό θέμα του έπους (Μήνιν άειδε, θεά, - "Ανδραμοι έννεπε, Μούσα,...), στην Οδύσσεια επίσης επιχειρείται στο προοίμιο και ηθογράφηση του κεντρικού ήρωα, του οποίου όμως το όνομα δεν αναφέρεται (από τα συμφραζόμενα, όμως, καταλαβαίνει κάποιος πως πρόκειται για τον Οδυσσέα), ενώ στην Ιλιάδα ο κεντρικός ήρωας δηλώνεται ονομαστικά (Αχιλλέας), αλλά δεν ηθογραφείται.
Προειδοποίηση(ή προϊδεασμός): ο ποιητής δίνει μια γενική ιδέα, κάπως αόριστη, για γεγονότα που πρόκειται να συμβούν αργότερα. Με την προειδοποίηση ο ακροατής-αναγνώστης αρχίζει να έχει μια υποψία, διαμορφώνει μια πρώτη γενική ιδέα για κάτι που πρόκειται να συμβεί στη μετέπειτα εξέλιξη του μύθου. Ο αναγνώστης-ακροατής είναι σίγουρος ότι θα συμβεί αυτό για το οποίο έχει προειδοποιηθεί, αλλά δεν γνωρίζει τις λεπτομέρειες ούτε πώς θα γίνει αυτό. Η προειδοποίηση μπορεί να γίνει είτε από τον ίδιο τον ποιητή είτε από κάποιο θεϊκό πρόσωπο είτε μέσω οιωνών.
Προοικονομία:ο ποιητής προετοιμάζει, προρυθμίζει, σε γενικές γραμμές, επεισόδια ή γεγονότα που πρόκειται να συμβούν. Με την προοικονομία λοιπόν ο αναγνώστης προετοιμάζεται κατάλληλα για ένα μελλοντικό γεγονός, ώστε να το δεχθεί ως απόλυτα φυσικό και αιτιολογημένο. Η προοικονομία λοιπόν σχετίζεται κυρίως με την πλοκή του μύθου, με το πώς ο ποιητής σχεδιάζει, προγραμματίζει την εξέλιξη της πλοκής του, ώστε να παρουσιάζεται αληθοφανής και αιτιολογημένη. Οι εννέα ΜούσεςΚαλλιόπη: Tης επικής ποίησης / Θάλεια: της κωμωδίας / Μελπομένη: της τραγωδίας / Ερατώ: της ερωτικής ποίησης / Ευτέρπη: της αυλητικής / Πολύμνια: της παντομίμας / Κλειώ: της ιστορίας / Τερψιχόρη της λυρικής ποίησης / Ουρανία της ασδτρονομίας Νόμος των τριών(τριαδικό σχήμα) Η αναφορά τριών στοιχείων, ο τα οποία το πιο σημαντικό είναι τ τρίτο, σύμφωνα με τον αυξητικ νόμο του τρίτου και καλύτερου. Θαυμαστό ονομάζουμε ότι γίνεται ¨καθ΄ υπέρβασιν της φυσικής τάξεως και λογικών νόμων. Το θαυμαστό, ανάλογα με το βαθμό του απίθανου και την προέλευση, μπορούμε να το διακρίνουμε σε εκπληκτικό, όταν παρουσιάζει κάτι αξιοθαύμαστο, που ξαφνιάζει και προκαλεί έκπληξη, και σε καθαυτό θαυμαστό, που προκαλεί κατάπληξη και δέος και στο οποίο είναι φανερή η θεία επενέργεια. Το θαυμαστό στον Όμηρο είναι συνυφασμένο με τα πράγματα και τις αντιλήψεις και το περιεχόμενο του ομηρικού κόσμου. Τυπικά επίθετα: στερεότυπα επίθετα που προέρχονται από την επική παράδοση και που συνοδεύουν σταθερά κάποιο ουσιαστικό, αποδίδοντάς του μια γνωστή του ιδιότητα, χωρίς όμως να προσθέτουν τίποτε ουσιαστικό στο όνομα της φράσης στην οποία εμφανίζονται (μερικές φορές μάλιστα μπορεί να είναι και ασυμβίβαστα σε σχέση με τα συμφραζόμενα- για παράδειγμα στον στ. 1 2, τα καράβια των Αχαιών χαρακτηρίζονται γρήγορα, μολονότι εδώ και εννέα χρόνια είναι αγκυροβολημένα στη στεριά). Η χρήση τους συνδέεται άμεσα με την τέχνη των αοιδών και την προφορική σύνθεση και εκτέλεση των επών. |
https://www.slideshare.net/EuthymiaArgyropoulou/1-53-40810104
http://e-filologos.weebly.com/uploads/4/0/0/2/40023989/iliada_a_1_7_.pdf
http://e-filologos.weebly.com/uploads/4/0/0/2/40023989/iliada_a_1_7_.pdf-ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
https://filologein.wordpress.com/2012/10/20/%CE%BF%CE%BC%CE%AE%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CF%81%CE%B1%CF%88-%CE%B1-%CF%83%CF%84-1-54/
Συμπληρωματικά σχόλια
Ιλιάδα, Α 1-53, Το προοίμιο – Η ικεσία του Χρύση
στ .1 : Η επίκληση στη Μούσα, σύμφωνη με τις αντιλήψεις της εποχής, δεν ήταν μια απλή τυπική υποχρέωση του αοιδού, αλλά έπαιζε σημαντικό λειτουργικό ρόλο: όταν ο ποιητής περιγράψει αργότερα σκηνές από τον Όλυμπο, δε θα προκαλέσει την απορία των ακροατών του πώς είναι δυνατόν, θνητός αυτός, να γνωρίζει τι γίνεται στην κατοικία των θεών, γιατί θα θεωρήσουν ότι είναι η Μούσα που μιλάει με το δικό του στόμα.
Τα δομικά στοιχεία του επικού προοιμίου: α) επίκληση στη Μούσα. β) διήγηση με πολύ λίγα λόγια της υπόθεσης του έπους, γ) παράκληση στη Μούσα να αρχίσει το ποίημα από κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Στο πρωτότυπο κείμενο η λέξη μήνις (= θυμός) βρίσκεται στην αρχή του πρώτου στίχου και σηκώνει όλο το βάρος του ποιήματος, αφού αυτή είναι βασικό στοιχείο στην εξέλιξη της πλοκής και απώτερη αιτία όλων των δεινών των Αχαιών και των εξελίξεων. Πρόκειται εδώ για μοναδική καινοτομία του Όμηρου, ο οποίος δεν δίνει τα γεγονότα στη χρονολογική τους σειρά, αλλά παίρνοντας ως κέντρο της πλοκής ένα γεγονός —τη σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα και το θυμό του πρώτου— μας παρουσιάζει όλο τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα αυτού του γεγονότος.
στ. 5: το χωρίο θέτει το πρόβλημα της ευθύνης των ηρώων για τις πράξεις τους και προσφέρεται για σύγκριση με την Οδύσσεια, όπου οι σύντροφοι του κεντρικού ήρωα «χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα…» (Οδ. α στ. 9)14. Επισημαίνουμε ότι και ο ποιητής επικαλείται τη βοήθεια της Μούσας, αν και έχει ο ίδιος το χάρισμα να τραγουδά: ο θεός, δηλαδή, δεν κάνει τίποτα άλλο, παρά βοηθάει τον άνθρωπο να πραγματοποιήσει αυτό που έχει την ικανότητα να κάνει.
στ. 7: η παράθεση «άρχων των ανδρών» εκφράζει την εξουσία του Αγαμέμνονα και υπαινίσσεται μια πρόσκαιρη νίκη· ο επιθετικός προσδιορισμός ωστόσο που συνοδεύει τον Αχιλλέα («θείος») φανερώνει τη θεϊκή καταγωγή του ήρωα και βοηθάει τον ακροατή να καταλάβει ποιος θα είναι ο τελικός νικητής της διένεξης. Να επισημανθεί επίσης ότι η αναφορά του Αχιλλέα στην αρχή (στ. 1) και στο τέλος του προοιμίου (στ. 7) —σχήμα κύκλου— υπογραμμίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα στο ιλιαδικό έπος.
στ. 21-22: το ρήμα ευλαβούμαι σημαίνει «σέβομαι» αλλά και «φοβάμαι»· η αναφορά του ιερέα στην ευλάβεια επιτείνει την ψυχολογική πίεση που έχει δημιουργήσει στο στρατό ο χαρακτηρισμός του Απόλλωνα ως «μακροβόλον τοξευτήν». Ο ποιητής επιλέγει σοφά λέξεις με ιδιαίτερο σημασιολογικό βάρος, ώστε ο λόγος του ιερέα να διαγράφει στο βάθος της εικόνας την απειλητική μορφή του Φοίβου. Τα σύμβολα επίσης, που περιγράφονται σ’ έναν ολόκληρο στίχο (στ. 14), υπογραμμίζουν τη σχέση του γέροντα ικέτη με το θεό και προδικάζουν την τιμωρία του Αγαμέμνονα.
στ. 35 :έντονη αντίθεση του θορύβου της θάλασσας με το βουβό πόνο του ιερέα· η αντίθεση ίσως θέλει να υπογραμμίσει τη μοναξιά του γέροντα, καθώς όλα γύρω του είναι απειλητικά και η φύση δεν συμμετέχει στη θλίψη του. Άλλες αντιθέσεις στην ενότητα: ο ικετευτικός και ήπιος τόνος του λόγου του Χρύση είναι διαμετρικά αντίθετος με το λόγο του Αγαμέμνονα· οι κρυμμένες απειλές του ιερέα με τις φανερές του αρχιστράτηγου.
στ. 38: Η προσευχή του Χρύση (ερώτηση 4η) διαθέτει τα τυπικά στοιχεία μιας ομηρικής προσευχής:
α) επίκληση,
β) προσφώνηση (προσωνυμίες του θεού και σχέση του με το συγκεκριμένο τόπο),
γ) υπενθύμιση των προσφορών,
δ) παρουσίαση του αιτήματος ως ανταπόδοση των προσφορών και
ε) το αίτημα επιγραμματικά.
στ. 45: οι θεοί μπαίνουν στον ανθρώπινο χώρο άλλοτε προερχόμενοι από τον Όλυμπο, όπου πιστευόταν ότι είχαν την κατοικία τους, άλλοτε από τον ουρανό και άλλες φορές από κάποιο χώρο, όπου υπήρχε ιερό και κέντρο λατρείας τους (π.χ. για τον Απόλλωνα η Κίλλα και η Χρύση —στ. 38-39— ή η ακρόπολη της Τροίας, αφού ήταν πολιούχος και προστάτης της πόλης). Η εμφάνιση και η δράση του θεού που ακολουθεί αποτελεί «θαυμαστό» στοιχείο.
στ. 46: η απειλή που υπαινίχθηκε ο Χρύσης, όταν αναφέρθηκε στο «μακροβόλον τοξευτήν» (στ. 22), γίνεται πράξη στην τελευταία σκηνή της ενότητας (στ. 44-53). Τη σκηνή συνθέτουν εικόνες κυρίως οπτικές και δευτερευόντως ακουστικές: η απειλή γίνεται πιο φοβερή πλησιάζοντας μέσα στην απόλυτη σιωπή. Και ο τρόμος επιτείνεται, καθώς η απειλητική μορφή του θεού από το βάθος της εικόνας (βλ. σχόλ. στ. 21-22) μετακινείται σιωπηλά στο κέντρο της· ο μόνος ήχος που ταράζει την απειλητική ησυχία προέρχεται από τα όπλα του θεού, τα οποία άλλωστε θα παίξουν και τον κύριο ρόλο.
στ.52: Χρήση του νόμου των τριών. Άλλα παραδείγματα: «απλή μέθοδος των τριών», «Αγία Τριάδα», «τριαδικός», «Τριήμερος Ταφή και Ανάστασις» ή «Τριήμερος Έγερσις» (προσκυνούμεν Αυτού την Τριήμερον Έγερσιν), «τριανδρία» η «τριαρχία» (Ιστορία) κτλ.
Ελληνικός πολιτισμός, Διδάσκοντας την Ιλιάδα
Ραψωδία Α 1-53, Το προοίμιο – Η ικεσία του Χρύση
Σε μετάφραση Μαυρόπουλου Ερωτήσεις κατανόησης
Ερωτήσεις
κατανόησης
Το αρχαίο κείμενο Αντιγραφή εικόνων
Ερωτήσεις
κατανόησης
Το αρχαίο κείμενο Αντιγραφή εικόνων
ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ:
● Το θέμα του έπους: Ο θυμός του Αχιλλέα και οι συνέπειές του
● Η προϊστορία της φιλονικίας Αγαμέμνονα και Αχιλλέα
● Οι πρωταγωνιστές
● Ο ρόλος των θεών
ΣΤΟΧΟΙ:
• Κατανόηση του τύπου του προοιμίου ενός επικού ποιήματος.
• Γνωριμία με το θέμα και το περιεχόμενο της Ιλιάδας, την απώτερη
αιτία-αρχή του έπους και τους πρωταγωνιστές του.
αιτία-αρχή του έπους και τους πρωταγωνιστές του.
• Αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο ο ποιητής μεταπλάθει τον
τρωικό μύθο σε επικό ποίημα με αφορμή την μήνιν του Αχιλλέα.
τρωικό μύθο σε επικό ποίημα με αφορμή την μήνιν του Αχιλλέα.
• Διαπίστωση ότι οι ομηρικοί θεοί, προσωποποιημένοι και με
ανθρώπινες ιδιότητες (ανθρωπομορφισμός), επεμβαίνουν και
επηρεάζουν τις εξελίξεις.
ανθρώπινες ιδιότητες (ανθρωπομορφισμός), επεμβαίνουν και
επηρεάζουν τις εξελίξεις.
• Επισήμανση των στοιχείων της επικής αφηγηματικής τεχνικής
(προοικονομία, κύκλος, θαυμαστό κτλ.)
(προοικονομία, κύκλος, θαυμαστό κτλ.)
Η Ιλιάδα διαρκεί 51 ημέρες. Στην ενότητα διανύουμε την
1η ημέρα
1η ημέρα
Το προοίμιο της
Ιλιάδας
Ιλιάδας
«Μῆνιν ἄειδε, θεά,
Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἥ μυρί’ Ἀχαιοῖς
ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλάς δ’ ἰφθίμους ψυχάς
Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτούς δέ ἑλώρια
τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διός δ’
ἐτελείετο βουλή,
ἐξ οὗ δή τά πρῶτα
διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ
ἀνδρῶν καί δῖος Ἀχιλλεύς.»
αοιδός
Αοιδός, Αμφορέας τύπου Γ, Zωγράφος του Βερολίνου, 490 π.Χ
Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο
Προοίμιο -
Επίκληση της Μούσας
Επίκληση της Μούσας
Ψάλλε, θεά, τον τρομερόν θυμόν του Αχιλλέως, 
πώς έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων·
που ανδράγαθες ροβόλησε πολλές ψυχές στον Άδη
ηρώων, κι έδωκεν αυτούς αρπάγματα των σκύλων
5 και των ορνέων— και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη,
απ' ότ' εφιλονίκησαν κι εχωριστήκαν πρώτα
ο Ατρείδης, άρχων των ανδρών, και ο θείος
Αχιλλέας.
Και απ' τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ
τους;
Ο Απόλλων, όπου οργίσθηκε του Ατρείδη βασιλέως
10 κι έφερε λώβαν στον στρατόν που εθέριζε τα
πλήθη,
ότι του εκαταφρόνεσε τον Χρύσην ιερέα.
πώς έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων·
που ανδράγαθες ροβόλησε πολλές ψυχές στον Άδη
ηρώων, κι έδωκεν αυτούς αρπάγματα των σκύλων
5 και των ορνέων— και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη,
απ' ότ' εφιλονίκησαν κι εχωριστήκαν πρώτα
ο Ατρείδης, άρχων των ανδρών, και ο θείος
Αχιλλέας.
Και απ' τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ
τους;
Ο Απόλλων, όπου οργίσθηκε του Ατρείδη βασιλέως
10 κι έφερε λώβαν στον στρατόν που εθέριζε τα
πλήθη,
ότι του εκαταφρόνεσε τον Χρύσην ιερέα.
Ο Χρύσης στο στρατόπεδο των Αχαιών
Το αίτημα του Χρύση
15 εκράτει, και τους Αχαιούς παρακαλούσεν όλους,
μα από όλους πιο πολύ τους δυο τους γιους του
Ατρέα:
«Ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί, ω βασιλείς Ατρείδες,
του Ολύμπου ας κάμουν οι θεοί, την πόλιν του
Πριάμου
Ο ποιητής και η Μούσα, του Ν. Εγγονόπουλου, 1938.
Συλλογή Ε. Εγγονοπούλου.
Νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης αποδίδει με τον πίνακά
του το νόημα του 1ου στίχου;
αφού πορθήσετ' ευτυχείς να πάτε στην πατρίδα·
20 αλλ' αποδώσετε σ' εμέ την ποθητήν μου κόρην,
δεχθείτε αυτά τα λύτρα της, αν τον υιόν του Δία
τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα ευλαβείσθε».
μα από όλους πιο πολύ τους δυο τους γιους του
Ατρέα:
«Ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί, ω βασιλείς Ατρείδες,
του Ολύμπου ας κάμουν οι θεοί, την πόλιν του
Πριάμου
Ο ποιητής και η Μούσα, του Ν. Εγγονόπουλου, 1938.
Συλλογή Ε. Εγγονοπούλου.
Νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης αποδίδει με τον πίνακά
του το νόημα του 1ου στίχου;
αφού πορθήσετ' ευτυχείς να πάτε στην πατρίδα·
20 αλλ' αποδώσετε σ' εμέ την ποθητήν μου κόρην,
δεχθείτε αυτά τα λύτρα της, αν τον υιόν του Δία
τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα ευλαβείσθε».
Η άρνηση του Αγαμέμνονα
Όλοι αλαλάξαν οι Αχαιοί, κι είπαν τον ιερέα
να σεβασθούν και τα λαμπρά λύτρα δεκτά να γίνουν·
25 μόνος ο Αγαμέμνονας δεν το 'στεργεν ο Ατρείδης,
αλλά κακά τον έδιωχνε και βαρύν λόγον είπε:
«Μη σ' απαντήσω, γέροντα, σιμά στα κοίλα πλοία
ή τώρα εδώ ν’ αργοπορείς ή πάλιν να γυρίσεις,
και μη θαρρεύεις στου θεού το σκήπτρο και το
στέμμα.
30 Αυτήν δεν θ' απολύσω εγώ· το γήρας θα την έβρει
στο Άργος μες στο σπίτι μου μακράν απ' την πατρίδα
να υφαίνει αυτού και σύντροφον της κλίνης να την
έχω.
Μη μ' ερεθίζεις, σύρ' ευθύς, αν θέλεις να μην πάθεις».
Τον λόγον του εφοβήθηκε και υπάκουσεν ο γέρος·
35 την άκραν πήρε σιωπηλός της ηχερής θαλάσσης
και όταν ευρέθη ανάμερα, τον γόνον της ωραίας
Λητούς, μέγαν Απόλλωνα, θερμά παρακαλούσε:
να σεβασθούν και τα λαμπρά λύτρα δεκτά να γίνουν·
25 μόνος ο Αγαμέμνονας δεν το 'στεργεν ο Ατρείδης,
αλλά κακά τον έδιωχνε και βαρύν λόγον είπε:
«Μη σ' απαντήσω, γέροντα, σιμά στα κοίλα πλοία
ή τώρα εδώ ν’ αργοπορείς ή πάλιν να γυρίσεις,
και μη θαρρεύεις στου θεού το σκήπτρο και το
στέμμα.
30 Αυτήν δεν θ' απολύσω εγώ· το γήρας θα την έβρει
στο Άργος μες στο σπίτι μου μακράν απ' την πατρίδα
να υφαίνει αυτού και σύντροφον της κλίνης να την
έχω.
Μη μ' ερεθίζεις, σύρ' ευθύς, αν θέλεις να μην πάθεις».
Τον λόγον του εφοβήθηκε και υπάκουσεν ο γέρος·
35 την άκραν πήρε σιωπηλός της ηχερής θαλάσσης
και όταν ευρέθη ανάμερα, τον γόνον της ωραίας
Λητούς, μέγαν Απόλλωνα, θερμά παρακαλούσε:
Η προσευχή του Χρύση
«Άκουσέ με, αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας
Κίλλας προστάτη, κύριε στην Τένεδο, Σμινθέα,
40 εάν σου έκτισα ναόν να χαίρεται η καρδιά σου,
εάν ποτέ σου έκαψα μεριά καλοθρεμμένα
ταύρων κι ερίφων, τούτον μου τον πόθον τελείωσέ
μου·
τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας
πλερώσουν».
Κίλλας προστάτη, κύριε στην Τένεδο, Σμινθέα,
40 εάν σου έκτισα ναόν να χαίρεται η καρδιά σου,
εάν ποτέ σου έκαψα μεριά καλοθρεμμένα
ταύρων κι ερίφων, τούτον μου τον πόθον τελείωσέ
μου·
τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας
πλερώσουν».
Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο αχαϊκό στρατόπεδο
Ευχήθη και ως τον άκουσεν ο Φοίβος ο Απόλλων,
45 κατέβη από τες κορυφές του Ολύμπου θυμωμένος,
με τόξον και μ' ολόκλειστην φαρέτραν εις τους ώμους.
Εβρόντησαν επάνω του τα βέλη ως εκινήθη
ο χολωμένος και όμοιαζε την νύκτα, ως προχωρούσε.
Των πλοίων κάθισε αντίκρυ και απόλυσε το βέλος
50 και αχός εβγήκε τρομερός απ'
τ' ασημένιο τόξο·
και αφού τους σκύλους έπληξε και
τα μουλάρια πρώτα,
εις τους ανθρώπους έριχνε τα πικρο
φόρ' ακόντια
αδιάκοπα· και των νεκρών παντού
πυρές εκαίαν.
45 κατέβη από τες κορυφές του Ολύμπου θυμωμένος,
με τόξον και μ' ολόκλειστην φαρέτραν εις τους ώμους.
Εβρόντησαν επάνω του τα βέλη ως εκινήθη
ο χολωμένος και όμοιαζε την νύκτα, ως προχωρούσε.
Των πλοίων κάθισε αντίκρυ και απόλυσε το βέλος
50 και αχός εβγήκε τρομερός απ'
τ' ασημένιο τόξο·
και αφού τους σκύλους έπληξε και
τα μουλάρια πρώτα,
εις τους ανθρώπους έριχνε τα πικρο
φόρ' ακόντια
αδιάκοπα· και των νεκρών παντού
πυρές εκαίαν.
![Ανδρέας Κάλβος, Πρόλογος στη Λύρα [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_vTBY8gElCIozMd7QqpxBm7VX9uIgbBxjJ9F0XprkQRwUnAP2ToN_0l1UpjKhO6QzE1TUoJcOBAz95SCR0v2PucR9exOWNNiCz-THXS85U_pDPIV8TYfQMjhqM9ghn1kH_WplAjUWdpMbJh7ViHxEytUeDug57BuQ=s0-d)
