ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α' Ποιηση
Εισαγωγή
Κώστας Μόντης: Νύχτες (Τα τραγούδια της ταπεινής ζωής, Λευκωσία
1954)
Τάκης Σινόπουλος:Φίλιππος (Συλλογή Ι, εκδ. Ερμής)
Ο καιόμενος (Συλλογή I, εκδ. Ερμής)
Μίλτος Σαχτούρης: Η Αποκριά [Ποιήματα 1945-1971, εκδ. Κέδρος 1982]
Ο στρατιώτης ποιητής: [Ποιήματα 1945-1971, εκδ. Κέδρος 1982]
Έκτωρ Κακναβάτος: Ώρα δειλινή (Τα μαχαίρια της Κίρκης, 1980)
Ελένη Βακαλό: Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος (Του κόσμου, 1978)
Νάνος Βαλαωρίτης: Μικρός θρήνος (Ποιήματα 1 1944-1964, εκδ. Ύψιλον
1983)
Μιχάλης Κατσαρός: 'Οταν (Κατά Σαδδουκαίων, εκδ. Κείμενα, Αθήνα 1971)
Κλείτος Κύρου: Κραυγή δέκατη πέμπτη (Συγκομιδή 1943-1977, εκδ. Άγρα
1977)
Άρης Αλεξάνδρου: Με τι μάτια τώρα πια (Ποιήματα, εκδ. Κείμενα)
Τάσος Λειβαδίτης: Καντάτα (απόσπασμα — Καντάτα, 1960)
Ε. (Επαμεινώνδας) Χ. Γονατάς: Η Άνοιξη (Το βάραθρο, εκδ. Στιγμή 1984)
Γιάννης Δάλλας: [Ο ήλιος είχε τερματίσει τελευταίος] (Ποιήματα 1948-
1988, εκδ. Νεφέλη 1990)
Σαν ιπποπόταμος: (Ποιήματα 1948-1988, εκδ. Νεφέλη 1990)
Δ. Π. Παπαδίτσας: Βλαδίμηρε (Εντός Παρενθέσεως α', 1945)
Γιώργης Παυλόπουλος: Το άγαλμα και ο τεχνίτης (Τα αντικλείδια, εκδ.
Στιγμή 1988)
Μανόλης Αναγνωστάκης: Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1960 μ.Χ. (Ο Στόχος,
1970)
Επιτύμβιον (Ο Στόχος, 1970)
Νέοι της Σιδώνος (Τα ποιήματα, εκδ. Πλειάς 1971)
Σταύρος Βαβούρης: Ορφέας κατερχόμενος Γ΄ (Ποιήματα, εκδ. Ερμής 1977)
Τάκης Καρβέλης: [Ήρθε και πάλι σήμερα] (Δεν είναι ο περσινός καιρός,
εκδ. Στιγμή 1988)
[Κάθομαι εδώ και περιμένω] (Δεν είναι ο περσινός καιρός, εκδ. Στιγμή
1988)
Νίκος Καρούζος: Αγγίζοντας αυτή την αιωνιότητα (Ποιήματα, Αθήνα
1961)
Κώστας Στεργιόπουλος: Ο άγνωστος (Η σκιά και το φως, εκδ. Δίφρος)
Βικτωρία Θεοδώρου: Εγκώμιο (απόσπασμα, ανθολ. Ηρ. και Ρένου Αποστο
λίδη)
Θανάσης Κωσταβάρας: Κυριακάτικο γεύμα με καλεσμένους στο ύπαιθρο
(Στο βάθος του χρώματος, εκδ. Νεφέλη 1993)
Λύντια Στεφάνου: Κατεδάφιση (Οι λέξεις και τα πράγματα, εκδ. Βιβλ. της
Εστίας 1983)
Νίκος Φωκάς: Μουσικό σχόλιο (Στον ποταμό Κολύμα)
Τίτος Πατρίκιος: Οφειλή (Μαθητεία, εκδ. Πρίσμα)
Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου: Ο μοτοσικλετιστής (Θαλασσινό ημερολό
γιο, εκδ. Διαγώνιος 1981)
Λουκάς Κούσουλας: Το θέατρο της Τετάρτης (Σχηματο-ποίηση, εκδ. Καστα
νιώτης 1984)
Θερινός κινηματογράφος (Σχήματο-ποίηση, εκδ. Καστανιώτης 1984)
Σπύρος Τσακνιάς: Επίσκεψη (Ιστορίες για το Σέργιο, εκδ. Καστανιώτης
1976)
Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου: Το βράδυ (Ποιήματα για ένα καλοκαίρι, εκδ.
Διαγώνιος 1963)
Νίκος Γρηγοριάδης: Το γλέντι (H φωτογραφία μαζί με το τελευταίο μήνυ
μα, εκδ. Κώδικας 1998)
Κική Δημουλά: Άωρα και παράωρα (Το λίγο του κόσμου, 1971)
Ντίνος Χριστιανόπουλος: Δημάς (Ποιήματα, εκδ. Διαγώνιος 1998)
Βύρων Λεοντάρης: Οδόσημο κινδύνου (Εν γη αλμυρά, εκδ. Έρασμος 1995)
Τάσος Δενέγρης: Οι κατάσκοποι (Ακαριαία, εκδ. Ύψιλον 1985)
Βασίλης Καραβίτης: Το άπιαστο Προ-πο (Λυπομανία, 1989)
Θωμάς Γκόρπας: Ομόνοια-Άνω Πετράλωνα (Σπασμένος καιρός, 1957)
Πρόδρομος Μάρκογλου: Το σπίτι (Έσχατη υπόσχεση, εκδ. Νεφέλη 1996)
Μάρκος Μέσκος: Μνήμη (Άλογα στον ιππόδρομο, Αθήνα 1973)
Το άλογο (Άλογα στον ιππόδρομο, Αθήνα 1973)
Ανέστης Ευαγγέλου: Μην απορείς, μητέρα (Περιγραφή εξώσεως, Θεσ/νίκη 1995)
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ: Ο τζίτζικας (Ποιήματα 1978-1985, εκδ. Καστα
νιώτης)
Κυριάκος Χαραλαμπίδης: Στα στέφανα της κόρης του (Θόλος, εκδ. Ερμής
1989)
Γιάννης Κοντός: Η μακιγιέζ (Ο αθλητής του τίποτα, εκδ. Κέδρος 1997)
Χριστόφ. Λιοντάκης: [Τις αστροφεγγιές] (Το τέλος του τοπίου)
Μιχάλης Γκανάς: Το σκυλί (Μαύρα λιθάρια, εκδ. Κείμενα 1980)
Λευτέρης Πούλιος: Δρόμοι (Ποίηση, 1,2 εκδ. Κέδρος 1975)
Καλοκαίρι '78 (Το αλληγορικό σχολείο, 1978)
Κώστας Παπαγεωργίου: [Φωτιά στο δάσος] (Το σκοτωμένο αίμα, 1982)
Μαρία Λαϊνά: Δ' Θριαμβικό (Επέκεινα, 1970)
Γιώργος Καραβασίλης: Δεξίωσις (Καλλιέργεια του αίματος, εκδ. Γνώση
1984)
Τζένη Μαστοράκη: Περίληψη (Το σόι, εκδ. Κέδρος)
Γιώργος Μαρκόπουλος: Ε. Μ. 49 ετών (Μη σκεπάζεις το ποτάμι, Κέδρος
1998)
Αντώνης Φωστιέρης: Discotheque (Ο διάβολος τραγούδησε σωστά, εκδ.
Καστανιώτης 1981)
Δήμητρα Χριστοδούλου: Για ένα παιδί που κοιμάται (Το κυπαρίσσι των
εργατικών, εκδ. Καστανιώτης 1995)
Γιάννης Βαρβέρης: Νεκρή φύση σε κήπο (Πιάνο βυθού, εκδ. Ύψιλον 1991)
Β' Πεζογραφια
Εισαγωγή
Στρατής Τσίρκας: Μνήμη (Διηγήματα, εκδ. Κέδρος 1978)
Το δένδρο (Διηγήματα, εκδ. Κέδρος 1978)
Αριάγνη (απόσπασμα - Ακυβέρνητες πολιτείες, Αριάγνη εκδ. Κέδρος)
Διδώ Σωτηρίου: Οι νεκροί περιμένουν (απόσπασμα)
Δημήτρης Χατζής: Ο Σιούλας ο ταμπάκος (διήγημα — Το τέλος της μικρής
μαςπόλης)
Το φονικό της Ιζαμπέλας Μόλναρ (διήγημα — απόσπασμα, Σπουδές, εκδ.
Καστανιώτης)
Σπύρος Πλασκοβίτης: Το φράγμα (μυθιστόρημα — απόσπασμα, εκδ. Κέ
δρος 1977)
Άρης Αλεξάνδρου: [Η αυτοκτονία του Σοφοκλή] (μυθιστόρημα — απόσπα
σμα Το κιβώτιο, εκδ. Κέδρος)
Ιάκωβος Καμπανέλης: Το παραμύθι χωρίς όνομα (θέατρο — απόσπασμα)
Μαργαρίτα Λυμπεράκη: Τα ψάθινα καπέλα (μυθιστόρημα — απόσπασμα)
Αντώνης Σαμαράκης: Το ποτάμι (διήγημα — Ζητείται ελπίς, Βιβλ. της Εστί
ας)
Τατιάνα Γκρίτση - Μιλλιέξ: Μια ιστορία της αντίστασης (περ. Επιθεώρη
ση Τέχνης, 1961)
Ανδρέας Φραγκιάς: Άνθρωποι και σπίτια (μυθιστόρημα — απόσπασμα)
Λοιμός (μυθιστόρημα — απόσπασμα) εκδ. Κέδρος
Μήτσος Αλεξανδρόπουλος: Το σύννεφο (διήγημα — Φύλλα φτερά, 1977)
Αλέξανδρος Κοτζιάς: Πολιορκία (μυθιστόρημα — απόσπασμα)
Ο Εωσφόρος (μυθιστόρημα — απόσπασμα, εκδ. Κέδρος)
Γιώργος Ιωάννου: † 13-12-43 (Για ένα φιλότιμο, εκδ. Διαγώνιος 1964)
Τάκης Κουφόπουλος: Σώματα και χρώματα (Η οδός)
Νίκος Μπακόλας: Μυθολογία (απόσπασμα)
Κώστας Ταχτσής: Τα ρέστα (Τα ρέστα, 1972)
Νίκος Κάσδαγλης: Σοροκάδα (διήγημα, περ. Ηριδανός, τχ. 4-5)
Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος: Θερμά θαλάσσια λουτρά (διήγημα) εκδ.
Η μικρή Εγνατία
Μάριος Χάκκας: Το ψαράκι της γυάλας (διήγημα — Δεκαοχτώ κείμενα)
Θανάσης Βαλτινός: Ο Παναγιώτης (διήγημα — Θα βρείτε τα οστά μου
υπό βροχήν, εκδ. Άγρα)
Π. Αμπατζόγλου: [Οι φωτογραφίες] (Εάλω η πόλις)
Μένης Κουμανταρέας: [Παλιά και λησμονημένα] (μυθιστόρημα-απόσπα
σμα, Βιοτεχνία υαλικών, εκδ. Κέδρος)
Χριστόφορος Μηλιώνης: Δικαιοσύνη (διήγημα — Χειριστής ανελκυστή
ρος)
Βασίλης Βασιλικός: Το φύλλο (απόσπασμα)
Περικλής Σφυρίδης: [Εμάς άραγε ποιος θα μας κοιτάξει;] (Ψυχή μπλε και
κόκκινη, 1966)
Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος: Σκαριμπικό αλλιώτικο, περ. Νεφούρια, τχ. 1,
1999
Τόλης Καζαντζής: Ο λάκκος (διήγημα), Η παρέλαση
Γιώργος Χειμωνάς: Ο βοηθός των θαμμένων (Ο εχθρός του ποιητή, 1990)
Γιώργης Γιατρομανωλάκης: [Η τελετή] (Το Λειμωνάριο, εκδ. Κάλβος 1974)
Δημήτρης Νόλλας: Στο δρόμο για το Βούπερταλ (Τα θολά τζάμια, εκδ. Κα
στανιώτης)
Γιάννης Πάνου: (... Από το στόμα της παλιάς Remington..., εκδ. Τρίλοφος,
Θεσ/νίκη 1981)
Νατάσα (Αναστασία) Κεσμέτη: Το αιώνιο ρολόι (διήγημα — Το αιώνιο ρο
λόι,
εκδ. Καστανιώτης 1987)
Ρέα Γαλανάκη: [Επιστροφή στο πατρικό σπίτι] (Ο βίος του Ισμαήλ
Φερίκ Πασά, εκδ. Άγρα 1989
Γ' Δοκιμιο
Αλέξανδρος Αργυρίου: Η πραγματικότητα και η πραγματικό
τητα της πεζογραφίας(Μεταπολεμική πεζογραφία,
εκδ. Σοκόλης) Νάσος Βαγενάς: Ποίηση και πρόζα
Δ' Ξενη Λογοτεχνια
Τ.Σ. Έλιοτ: Φονικό στην εκκλησία, (εκδ. Ίκαρος) μτφρ.: Γ. Σεφέρης
Πωλ Ελυάρ: Από τα εφτά ποιήματα της αγάπης στον πόλεμο,
(εκδ. Σπηλιάδης) μτφρ.: Γ. Καραβασίλης
Αλμπέρ Καμύ: Γράμμα σε ένα φίλο Γερμανό, (εκδ. Νεφέλη) μτφρ.:
Τατιάνα
Τσαλίκη-Μηλιώνη
Ζαν Πολ Σαρτρ: Ο εγκαταλειμμένος άνθρωπος (Ο Υπαρξισμός είναι ένας
ανθρωπισμός, εκδ. Αρσενίδη) μτφρ.: Κ. Σταματίου
Μπέρτολτ Μπρεχτ: Ο σπιούνος (Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ,
εκ
δ. Κάλβος) μτφρ.: Α. Βερυκοκάκη
Χάινριχ Μπελ: Το λυπημένο μου πρόσωπο, (περ. Δοκιμασία, τεύχ. 10)
μτφρ.: Φ. Τουλούπης
Έζρα Πάουντ: Canto XLV μτφρ.: Η. Κυζηράκος
Τζον Ντος Πάσσος: Λάτρης της ανθρωπότητας, (περ. Το Δέντρο, τεύχ 5)
μτφρ.: Ν. Λαμπρόπουλος
Φεντ. Γκαρθία Λόρκα: Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας μτφρ.: Ν.
Γκάτσος
Βλαδιμ. Μαγιακόφσκι: Σύγνεφο με παντελόνια, (εκδ. Κέδρος) μτφρ.: Γ. Ρί
τσος
Μιχαήλ Σολόχοφ: Ο ήρεμος Ντον (απόσπασμα) μτφρ.: Ρίτα Μπούμη-Παπ
πά
Φραντς Κάφκα: Μπροστά στο νόμο, (εκδ. Γαλαξίας) μτφρ.: Τ. Ανεμογιάν
νη
Πάμπλο Νερούντα: Οι ελευθερωτές (Κάντο Χενεράλ) μτφρ.: Π. Τρωγάδης
Φερνάντο Πεσσόα (Ρικάρντο Ρέις): Τέσσερις ωδές, περ. Διαβάζω τ.κ.
390/1992, σ. 125-6). μτφρ.: Α. Παγουλάτος
Γιάλμαρ Γκούλμπεργκ: Δελφοί 1927 (Μάτια, χείλη 1959) μτφρ.: Β. Σαμπα
τακάκης
Χόρχε Λουίς Μπόρχες: Ο άλλος (Η νύχτα των δώρων και άλλα διηγήμα
τα) (εκδ. Νεφέλη) μτφρ.: Σ. Τσακνιάς
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ
ΣΥΓΧΡΟΝΗ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ποιηση
Η Μεταπολεμικη Ποιηση εμφανίστηκε στα πρώτα χρόνια της Κατο
χής, που αποτελεί και το χρονικό όριο της αφετηρίας. Οι μεταπολεμι
κοί ποιητές, όσοι κυρίως ανήκουν στην πρώτη μεταπολεμική γενιά,
που είναι συνδεδεμένη με τους αγώνες της Κατοχής και τα δύσκο
λα μετακατοχικά χρόνια. αντιμετώπισαν θετικά την ποίηση της γενιάς
του 30 και αποτέλεσαν το φυσιολογικό της διάδοχο. Η πρώτη μεταπολε
μική γενιά αξιοποιεί τα επιτεύγματά της και δημιουργεί τη δική της
ποιητική φυσιογνωμία αντλώντας από το πλούσιο υλικό των εμπει
ριών της δεκαετίας του 1940- 1950, που είναι μια από τις πιο δρα
ματικές δεκαετίες της νεότερης μας ιστορίας και δεν μπορεί να συ
γκριθεί με την ελληνική πραγματικότητα της προηγούμενης δεκαετίας.
Βέβαια, κατά το 1930-1940 η κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας δεν
είναι καθόλου ρόδινη: η Ελλάδα μαστίζεται από μια χρόνια κοινωνικοοι
κονομική υπανάπτυξη· η πολιτική της αστάθεια είναι εμφανής και κα
ταλήγει στη δικτατορία του Μεταξά· το προσφυγικό πρόβλημα, που
δημιουργήθηκε μετά τη μικρασιατική καταστροφή, έχει παραμείνει
ουσιαστικά άλυτο και η ύπαρξη του γίνεται αισθητή, προπάντων στην
Αθήνα και τον Πειραιά, που περιβάλλονται από φτωχικούς και ά
θλιους συνοικισμούς. Οι ποιητές του Μεσοπολέμου —στη συντριπτική
τους πλειοψηφία— θα μείνουν ανεπηρέαστοι από ό,τι συντελείται γύ
ρω τους. Το αντίθετο συνέβη με τους ποιητές της πρώτης μεταπολεμι
κής γενιάς, που όχι μόνο δεν απέστρεψαν το πρόσωπο από τη γύρω
τους πραγματικότητα, αλλά έγιναν οι πρωταγωνιστές της συμμετέχο
ντας ενεργητικά με την δράση τους ή με την ποίησή τους στους αγώνες
της Κατοχής.
Οι μεταπολεμικοί ποιητές κατατάσσονται σε δύο γενιές, την πρώτη
και τη δεύτερη. Για τη διαίρεση αυτή λαμβάνουμε υπόψη την χρονολο
γία γέννησής τους και της εμφάνισής τους στα ελληνικά γράμματα.
Αν και τα κριτήρια αυτά είναι καθαρώς εξωτερικά, εντούτοις μας πα
ρέχουν τη δυνατότητα να τους κατατάξουμε στις δύο αυτές
γενιές. Στην πρώτη μεταπολεμική γενιά υπάγονται όσοι γεννήθηκαν
ανάμεσα στο 1918 και το 1928 και εξέδωσαν την πρώτη ποιητική
τους συλλογή μετά το 1940· στη δεύτερη εντάσσονται όσοι γεννήθη
καν από το 1928 ως το 1940 και εξέδωσαν την πρώτη τους συλλο
γή κατά τη δεκαετία τον '60 (για την ακρίβεια από το 1955-1965). Τη
δεύτερη μεταπολεμική γενιά διαδέχτηκε η γενιά του '70 ή, όπως απο
κλήθηκε στην αρχή, της αμφισβήτησης. Στη γενιά αυτή εντάσσονται ό
σοι γεννήθηκαν μετά το 1940 και ως το 1955 και εξέδωσαν την
πρώτη ποιητική τους συλλογή μετά το 1965. Βέβαια η σύγχρο
νη ποιητική παραγωγή συνεχίζεται. Εν τούτοις στο παρόν τεύ
χος κρίθηκε σκόπιμο η ανθολόγηση των ποιητών να περιοριστεί
στις ανωτέρω γενιές, οι οποίες είτε έχουν διαμορφώσει σχεδόν πλή
ρως την ποιητική τους φυσιογνωμία (πρώτη και δεύτερη), είτε επαρ
κώς (γενιά του '70).
Πρωτη μεταπολεμικη γενια
Το σύνολο των ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς επηρεάστηκε
από τα γεγονότα τον Β' Παγκόσμιου πολέμου, της Κατοχής και του Εμ
φύλιου (1946-1949). Οι ποιητές αντής της γενιάς προέρχονται από ένα
ν κόσμο, που έχει ως βασικά τον χαρακτηριστικά την πίστη σε ορισμένες
ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες. Οι αξίες αυτές, έστω κι αν επιδιώ
κουν την προοδευτική τους εξέλιξη ή και την ανατροπή τους, δεν έχουν ε
ντελώς φθαρεί. Γι' αυτό το λόγο στους ποιητές αυτής της γενιάςκυριαρ
χεί το όραμα για έναν κόσμο πολιτικά και κοινωνικά δικαιότερο. Ιδιαίτε
ρες ποιητικές σχολές δε διαμορφώθηκαν κατά την μεταπολεμική περίο
δο. Γι' αυτό μπορούμε περισσότερο να μιλάμε, για τάσεις ή κινήσεις στις
οποίες εντάχτηκαν εκ των υστέρων ποιητές με κάποια κοινά χαρακτηρι
στικά. Οι ονομασίες που δόθηκαν στις τάσεις αυτές αντλούνται
περισσότερο από το περιεχόμενο της ποίησης τους, το θεματικό τους
υλικό, και λιγότερο από την ομοιογένεια στην τεχνοτροπία.
Τρεις είναι οι τάσεις που διαμορφώθηκαν: η αντιστασιακή ή κοινωνι
κή, η νεοϋπερρεαλιστική και η υπαρξιακή ή μεταφυσική.
1. Η αντιστασιακή ή κοινωνική ποίηση
Οι ποιητές που εντάσσονται σ' αυτή την τάση αντλούν τις εμπειρίες
τους από τους αγώνες της Κατοχής και τους δύσκολους καιρούς, που
πέρασε η χώρα μας κατά τη μετακατοχική περίοδο. Κατά το χρονικό διά
στημα, κατά το οποίο ήσαν ακόμη έφηβοι, έγιναν τα πιο συγκλονιστι
κά και αποφασιστικά γεγονότα για την τύχη της χώρας μας και, γενικότε
ρα, της ανθρωπότητας. (Β' Παγκόσμιος πόλεμος. Κατοχή, Α
ντίσταση, στρατόπεδα συγκέντρωσης, εκατομμύρια νεκροί από τον
πόλεμο εναντίον της φασιστικής και ναζιστικής λαίλαπας). Στη γε
νιά της Κατοχής έλαχε ο κλήρος να μετουσιώσει το δράμα
και το μεγαλείο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα σε ποίηση. Βέβαι
α, δεν ήταν και τόσο εύκολο όλο αυτό το υλικό των πλούσιων εμπει
ριών και βιωμάτων να μετουσιωθεί σε ποιητική έκφραση. Οπωσδήποτε
όμως η ομάδα αυτή των ποιητών, που είναι η πολυπληθέστερη, κατόρθω
σε να εκφράσει, παρά τις εγγενείς δυσκολίες τα σήματα των ελπίδων
της και των διαψεύσεών της με ποίηση, που η αισθητική της λειτουργί
α είναι αναμφισβήτητη. Στην πρώτη φάση της ποίησης τους, οι
ποιητές είναι γεμάτοι αγωνιστική διάθεση και προσπαθούν να καταγρά
ψουν τα γεγονότα, να εκφράσουν τον ενθουσιασμό τους και να προβάλουν
τα οράματά τους για έναν καλύτερο κόσμο· είναι η αγωνιστική ή α
ντιστασιακή φάση της ποίησής τους. Οι εμπειρίες τους όμως από την Κα
τοχή και ιδίως από την ανώμαλη μετακατοχική περίοδο, που οδήγησε στο
ν εμφύλιο πόλεμο και την ήττα της αριστερής παράταξης που
εκπροσωπούσε το ΕΑΜ, δημιούργησε όλες τις προϋποθέσεις για ενδο
σκόπηση και διερεύνηση των αιτίων. (Από τους ποιητές που άμεσα ή έμ
μεσα εντάσσονται στην αντιστασιακή ποίηση, αναφέρουμε ενδει
κτικά τους εξής: Άρης Αλεξάνδρου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Γιάν
νης Δάλλας, Δημήτρης Δούκαρης, Τάκης Καρβέλης, Μιχάλης Κατσαρός,
Κλείτος Κύρου, Θανάσης Κωσταβάρας, Τάσος Λειβαδίτης, Τίτος
Πατρίκιος, Γιώργης Παυλόπουλος. Γιώργης Σαραντής, Δημήτρης Χριστο
δούλου).
2. Η νεοϋπερρεαλιστική ποίηση
Οι ποιητές που ανήκουν στην τάση έμειναν ανεπηρέαστοι από τις ιδε
ολογικές διαμάχες της εποχής τους και τους φανατισμούς, όχι όμως
και από το δράμα που εκτυλισσόταν γύρω τους. Υπόστρωμα και αυ
τής της ποίησης, στους κυριότερους τουλάχιστον εκπροσώπους της,
είναι η κατοχική και η μετακατοχική περίοδος, απαλλαγμένη όμως α
πό καθετί το επικαιρικό. Γενικότερα, η μεταπολεμική υπερρεαλιστι
κή ποίηση αφομοιώνει, ανανεώνει και προωθεί σημαντικά
την υπερρεαλιστική του Μεσοπολέμου. Οι μεταπολεμικοί δηλαδή υπερ
ρεαλιστές είναι στην αρχή επηρεασμένοι από την ποίηση του Εμπειρί
κου, του Εγγονόπουλου και, εν μέρει, του Ελύτη. Βαθμιαία όμως θα δια
μορφώσουν τη δική τους ποιητική και θα διαφοροποιηθούν.
Οι βασικές τους διαφορές εντοπίζονται κυρίως στη γλώσσα και τη θεματογραφία. Ο μεσοπολεμικός υπερρεαλιστής ρίχνει όλο του το βάρος στη γλώ
σσα και προσπαθεί, καταφεύγοντας στις γνωστές μεθόδους
του υπερρεαλισμού, να εντυπωσιάσει. Αντίθετα, ο μεταπολε
μικός υπερρεαλιστής, επηρεασμένος και από τη γύρω του πραγμα
τικότητα, δε θεωρεί τη γλώσσα ως μέσο με το οποίο θα προκαλέ
σει έκπληξη, αλλά ως όργανο που θα τον βοηθήσει να συλλάβει και
να εκφράσει τη γύρω του εφιαλτική πραγματικότητα. Η στάση επί
σης των μεσοπολεμικών υπερρεαλιστών είναι σε γενικές γραμμές, και
στην αρχική φάση της ποίησής τους, αισιόδοξη απέναντι στη
ζωή. Οι μεταπολεμικοί υπερρεαλιστές, αντίθετα, χωρίς να μένουν
ανεπηρέαστοι από αυτή τη διάθεση, σιγά σιγά, κάτω από την επί
δραση των δραματικών γεγονότων της εποχής τους, αποκτούν
μια τραγική αίσθηση της ζωής, που στα βαθύτερα συστατικά της
θα περάσει στην ποίησή τους. Γενικά, η νεοϋπερρεαλιστική ποίηση
δε διαφοροποιείται μόνο από την αντίστοιχή της του Μεσοπολέ
μου, αλλά και από την αντιστασιακή και την υπαρξιακή. Η αντι
στασιακή κινδυνεύει από εξωαισθητικές και ιδεολογικές σκοπι
μότητες. Η υπαρξιακή φαίνεται να χάνει την επαφή της με τα πράγ
ματα και να ρέπει προς μια ιδεαλιστική διάχυση. Αντίθετα, η νε
οϋπερρεαλιστική ποίηση κατόρθωσε να κρατηθεί, απαλλαγμέ
νη από οποιεσδήποτε προκαταλήψεις ή επιρροές, μέσα στα
πράγματα. (Αναφέρουμε ενδεικτικά τους εξής ποιητές: Ελένη Βακα
λό, Νάνος Βαλαωρίτης, Ε.Χ. Γονατάς, Έκτωρ Κακναβάτος,
Δ.Π. Παπαδίτσας, Μίλτος Σαχτούρης).
3. Υπαρξιακή ή μεταφυσική ποίηση
Οι ποιητές που ανήκουν στην τάση αυτή δε φαίνεται να έχουν κοινω
νικά ενδιαφέροντα. Η αντιστασιακή ποίηση αντιμετωπίζει τον άνθρω
πο ως ον κοινωνικό και πολιτικό, τον εντοπίζει μέσα στους αγώνες του.
Η νεοϋπερρεαλιστική παρακολουθεί τη δοκιμασία του, αλλά τον απο
χρωματίζει από κάθε ιδεολογική επικάλυψη. Αντίθετα, η υπαρξιακή ποί
ηση είναι γεμάτη από μεταφυσική αγωνία, προσπαθεί να εκφράσει
το άγχος του μοναχικού ατόμου μπροστά στο πρόβλημα της ζωής
και του θανάτου, της καθημερινής φθοράς. (Αναφέρουμε, και πάλι ενδε
ικτικά, τους ποιητές: Όλγα Βότση, Γιώργης Κότσιρας).
Δευτερη μεταπολεμικη γενια
Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά εμφανίστηκε σε μια περίοδο, που ο ψυ
χρός πόλεμος εξακολουθεί να απειλεί την ειρήνη και η πιθανότητα ε
νός νέου είναι ορατή. Οι περισσότεροι από τους ποιητές της γενιάς
αυτής δεν έζησαν ως έφηβοι κατά την περίοδο της Κατοχής.
Από την άποψη αυτή διαφοροποιούνται αισθητά από τους ποιητές της
πρώτης μεταπολεμικής, της αντιστασιακής ιδίως, τάσης, γιατί δεν κο
μίζουν μέσα τους τις ηρωικές μνήμες της Κατοχής και τη στερεότη
τα της πίστης σε ένα καλύτερο μέλλον. Αποτελούν τη φυσιολογική συνέ
χεια των ποιητών της πρώτης γενιάς, με τους οποίους αισθάνθηκαν πά
ντοτε συναισθηματικά και ιδεολογικά αλληλέγγυοι εφόσον τους συνδέ
ουν και κοινές εμπειρίες από την περίοδο του Εμφύλιου και του
ψυχρού πολέμου, που επακολούθησε. Ζουν όμως σε μια μεταβατική επο
χή, που το ηρωικό κλίμα, όσο κι αν διατηρείται στη συλλογική μνή
μη, έχει καταπέσει και η πολιτικοκοινωνική ζωή της χώρας δεν έχει βρει
ακόμη τον κανονικό της ρυθμό.
Ζώντας σε μια τέτοια περίοδο, αναγκάζονται να προσαρμοστούν στις
νέες συνθήκες, και να καταφύγουν στη διερεύνηση του εσωτερι
κού τους χώρου, για να εκφράσουν τις τραυματικές τους εμπειρίες,
είτε αυτές αναφέρονται στο πολιτικοκοινωνικό επίπεδο και εί
ναι συνακόλουθες ενός χαμένου ιδεολογικού οράματος είτε στο ερω
τικό. Έχοντας βαθύτατα μέσα τους την αίσθηση της διάψευσης των
οραμάτων τους και μιας ζωής χαμένης, αρνούνται να (συμμετά
σχουν στο πολιτικό και κοινωνικό παιχνίδι. Ιδιαίτερες τά
σεις, όπως αυτές που καλλιεργήθηκαν στην πρώτη μεταπολεμική γε
νιά, δεν αναπτύχθηκαν.
Έχει επισημανθεί ότι στη γενιά αυτή παρατηρείται ένα εμφανές υπε
ρρεαλιστικό κενό, που αποδίδεται στο γεγονός ότι οι ποιητές της
χαρακτηρίζονται από έντονο κριτικό πνεύμα και σκεπτικισμό. Παρό
λα αυτά δεν παύουν να διαλέγονται είτε με τους ποιητές της αντι
στασιακής τάσης είτε της υπαρξιακής. Επηρεασμένοι από
την ποίηση κυρίως του Καρυωτάκη, καλλιεργούν έναν ποιητικό
λόγο αντιλυρικό, που διακρίνεται για την αιχ μηρότητα, τη σκληρό
τητα και την τραχύτητα των εκφραστικών του μέσων. (Αναφέρουμε,
ενδεικτικά ποιητές που ανήκουν σ'αυτή τη γενιά: Κατερίνα Αγ
γελάκη-Ρουκ, Ανδρέας Αγγελάκης. Ορέστης Αλεξάκης, Νίκος- Αλέ
ξης Ασλάνογλου, Θωμάς Γκόρπας, Νίκος Γρηγοριάδης, Ζέφη Δαρά
κη, Τάσος Δενέγρης, Κική Δημουλά, Μάνος Ελευθερίου, Ανέ
στης Ευαγγέλου, Αλέξης Ζακυθηνός, Βασίλης Καραβίτης, Μαρία
Κέντρου-Αγαθοπούλου, Τάσος Κόρφης, Λουκάς Κούσουλας, Χρί
στος Λάσκαρης, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος. Γιώργης Μανου
σάκης, Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου, Μάρκος Μέσκος, Ματθαίος Μου
ντές, Τάσος Πορφυρής, Θανάσης Τζούλης, Σπύρος Τσακνιάς,
Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Ντίνος Χριστιανόπουλος).
Ποιητες της δεκαετιας του '70
Οι ποιητές της δεκαετίας του '70, εντούτοις, δεν επηρεάστηκαν, όσο θα
περίμενε κανείς, από τη μεταπολεμική γενιά. Οι ποιητές αυτής της
γενιάς δεν έχουν βέβαια εμπειρίες από την Κατοχή και την εμφυλιακή
περίοδο. Μεγαλώνουν κατά την ψυχροπολεμική κυρίως περίοδο και σε
μια εποχή, κατά την οποία η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει σημαντική
οικονομική άνοδο και εισέρχεται στο στάδιο του καταναλωτισμού. Σε όλα
αυτά, για να κατανοήσουμε ορισμένους παράγοντες, που συνέβαλαν
στη διαμόρφωση του ψυχισμού τους και των βασικών χαρακτηριστικών
της ποιητικής γραφής τους, πρέπει να προστεθεί η οδυνηρή εμπειρία από
τη δικτατορία (1967-1974), που ενίσχυσε την τάση τους για την ανάπτυξη,
χωρίς
καμιά ιδεολογική χροιά, ενός πνεύματος επαναστατικότητας και την
αντίθεσή τους σε κάθε μορφής κατεστημένο. Αγκαλιάζουν βαθμιαία α
φενός μεν την ποιητική μας παράδοση, που αρχικά εντοπίζεται στην
ποίηση του Καβάφη, του Καρυωτάκη, της γενιάς του '30 και της πρώτης
μεταπολεμικής γενιάς, της αντιστασιακής ιδίως τάσης, αφετέρου δε την
σύγχρονη αμερικανική ποίηση. Κι ενώ οι ποιητές των δύο πρώτων μετα
πολεμικών γενιών, αν και διαφοροποιούνται αισθητά μεταξύ τους, αι
σθάνονται ιδεολογικά και συναισθηματικά αλληλέγγυοι, οι ποιητές της
δεκαετίας του '70 στην αρχική τους διαμόρφωση τουλάχιστον, αποστρέ
φουν το πρόσωπο τους από τις ιδεοληψίες των προκατόχων τους, ρέ
ποντας σε μια ποιητική γραφή και γλώσσα, που αντλείται από την κα
θημερινή και τρέχουσα ομιλία. Ονομάστηκαν και ποιητές της αμφισβήτη
σης. επειδή θεωρήθηκε ότι η εριστικότητα του ύφους, που εκφράστη
κε με το σαρκασμό, την ειρωνεία και τη ρεαλιστική γλώσσα, είχε ως
στόχο την αμφισβήτηση κάθε κατεστημένης αξίας. Αν και ο όρος αυ
τός αμφισβητείται, είναι γεγονός ότι με τη γενιά αυτή η ποίησή μας εισέ
ρχεται σε μια νέα και διαφορετική περίοδο, που ακόμη βρίσκεται σε
εξέλιξη και δεν έχει αποκρυσταλλώσει τα επιτεύγματά της. (Αναφέ
ρουμε ενδεικτικά τους ποιητές: Νάσος Βαγενάς, Γιάννης Βαρβέρης, Γιώ
ργος Βέης, Αναστάσης Βισιωνίτης, Μιχάλης Γκανάς, Βερονίκη Δαλακούρα,
Δημήτρης Καλοκύρης, Γιώργος Καραβασίλης, Γιάννης Κοντός, Νίκος
Λάζαρης, Μαρία Λαϊνά, Χριστόφορος Λιοντάκης, Γιώργος Μαρκόπουλ
ος, Τζένη Μαστοράκη, Κώστας Μαυρουδής, Στέφανος Μπεκατώ
ρος, Παυλίνα Παμπούδη, Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Γιάννης Πατί
λης, Λευτέρης Πούλιος, Μανώλης Πρατικάκης, Βασίλης Στεριάδης, Γιάν
νης Υφαντής, Αντώνης Φωστιέρης, Γιώργος Χρονάς).
![Η σύγχρονη Ελλάδα 1945-2000 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_tbUXziXrsf_v8guv_nO11Bboeq2G4AFfDKtJmrZDJ5Y-JgpRGUxt-K34KzOkoNTNM5OO2nxKbZ3NM01xB68jB-X998l-YePeKNt3IthfmL-zyxvghfJ1ZEhH9iMA5Xxuw7dncgipRGGYDMzpQ0j-GDfd-bnHvM3hHV6kPyHnndLeVS=s0-d "Η σύγχρονη Ελλάδα 1945-2000 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]")
Σημείωση: Η κατάταξη των ποιητών στις παραπάνω τάσεις εξυπηρετεί κυρίως τη μελέτη της
μεταπολεμικής ποίησης. Είναι όμως απαραίτητο να γίνουν οι παρακάτω διευκρινίσεις:
α) Η διαίρεση είναι σχηματική και γίνεται με βάση την αρχική φάση της ποίησης των περισ
σότερων ποιητών. Όπως είναι φυσικό, ο κάθε ποιητής κατά τη διαδρομή της πορείας του. έστω
κι αν είναι επηρεασμένος από κάποιες ιδεοληψίες του παρελθόντος, αναπροσανατολίζει τους στό
χους της ποίησής του και της ποιητικής του. Έτσι, το ερωτικό συναίσθημα, η αγωνία μπροστά στο
πρόβλημα της ζωής και του θανάτου θα περάσει και στην ποίηση ακόμη και ποιητών που ξεκίνη
σαν με έντονους ιδεολογικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς.
β) Η διαίρεση δεν καλύπτει όλο τον χώρο της μεταπολεμικής ποίησης.Υπάρχουν ποιητές,
που δύσκολα θα μπορούσαν να ενταχτούν σε κάποια από τις παραπάνω τάσεις, όπως
είναι οι Νίκος Καρούζος. Τάκης Σινόπουλος. Κώστας Στεργιόπουλος κ.ά.
|
