ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ,ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ

Τρόποι και Μέσα Πειθούς – Η Κατηγοριοποίηση

 ΠΗΓΗ https://filologiko.edu.gr/%CF%84%CF%81%CF%8C%CF%80%CE%BF%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B1-%CF%80%CE%B5%CE%B9%CE%B8%CE%BF%CF%8D%CF%82-%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%B3%CE%B9/

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Για την κατανόηση ενός κειμένου είναι σημαντικό να μπορούμε να εντοπίσουμε τους τρόπους (μεθόδους) που επιλέγει η συντάκτρια ή ο συντάκτης του για να έρθει σε επαφή με τους αναγνώστες.

Οι τρόποι πειθούς είναι η ευρύτερη έννοια. Θα λέγαμε ότι είναι η στρατηγική που επιλέγουμε για την καλύτερη γραπτή απόδοση της σκέψης μας. Τα μέσα πειθούς θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν τα εργαλεία, τα συγκεκριμένα εκφραστικά μέσα με τα οποία μεταδίδουμε το μήνυμά  μας

Οι βασικοί τρόποι πειθούς είναι:

• Η Επίκληση στη Λογική
• Η Επίκληση στο Συναίσθημα του Δέκτη.
• Η Επίκληση στο Ήθος του Πομπού. (Ομιλητή)
• Η Επίθεση στο Ήθος του Αντιπάλου.
• Η Επίκληση στην Αυθεντία.

Από αυτές οι συνηθέστερες στα κείμενα που συναντάμε για επεξεργασία στο μάθημα της Έκθεσης είναι η επίκληση στη λογική, η επίκληση στο συναίσθημα και κάποιες φορές η επίκληση στην αυθεντία.

Τα άλλα δύο είδη, η επίκληση στο ήθος του πομπού και η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου συνηθίζονται σε πολιτικά κείμενα (με τη στενή κομματική έννοια) ή σε δικανικά. Θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε ότι ακόμα και σε τέτοιου είδους κείμενα η σύγχρονη τάση είναι η περιορισμένη χρήση τους.

Σε κάθε περίπτωση, όταν ξεκινάμε τη μελέτη μας θα πρέπει να εστιάζουμε στην επικοινωνιακή πρόθεση.

Τρόποι και Μέσα Πειθούς -Η επιλογή των Μέσων

Ο επικοινωνιακός στόχος κάθε κειμένου υποδεικνύει και τους καταλληλότερους τρόπους που θα χρησιμοποιήσουμε στη συγγραφή του.

Όταν ο στόχος είναι η αντικειμενική κατά το δυνατόν ενημέρωση και ανάλυση ενός φαινομένου, η βασική επιλογή οφείλει να είναι η Επίκληση στη Λογική.

Πολύ συχνά, όταν η πρόθεση είναι η Πειθώ και μόνον του δέκτη, παρατηρούμε ότι επιλέγεται η Επίκληση στο συναίσθημα σε αρκετά μεγάλο βαθμό.

Κάποιες φορές, είτε για να στηριχθεί ένα επιχείρημα είτε απλά για να προσδώσουμε κύρος στα γραφόμενά μας, καταφεύγουμε στα λόγια ενός καταξιωμένου και ευρύτερα αποδεκτού προσώπου. Τότε, έχουμε επίκληση στην αυθεντία.

Μια ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση

Ένα κείμενο λειτουργεί ως ζωντανός οργανισμός. Η κατηγοριοποίηση που επιχειρούμε στο μάθημα της Έκθεσης είναι ακριβώς αυτό: Μια σχηματοποίηση ενός σύνθετου και πολυδυναμικού φαινομένου, όπως είναι η γραφή ενός κειμένου.

Έχοντας αυτό κατά νου, συνειδητοποιούμε ότι η χρήση της Γλώσσας δεν μπορεί ποτέ να είναι μονοδιάστατη σε ένα κείμενο. Πράγματι, σπάνια θα συναντήσουμε κείμενο που να κυριαρχεί απόλυτα μόνο ένας τρόπος Πειθούς. Το ίδιο ισχύει και για τη δηλωτική ή τη μεταφορική χρήση των γλωσσικών σχημάτων.

Επομένως, και κυρίως στο επίπεδο των σχολικών εξετάσεων, αυτό που πρέπει να ελέγχουμε είναι τον τρόπο και τη χρήση της Γλώσσας που κυριαρχεί στο κείμενο.

Τα Μέσα Πειθούς

Εντοπίζουμε τους τρόπους πειθούς, εφόσον πρώτα εντοπίσουμε τα συγκεκριμένα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται.

Σχηματικά:

• Για να δηλώσουμε τη σκέψη μας κάνοντας επίκληση στη λογική, χρησιμοποιούμε επιχειρήματα και τεκμήρια. Τα επιχειρήματα είναι συλλογισμοί. Η ορθότητα τους ελέγχεται ως προς την αλήθεια των προκειμένων και ως προς την εγκυρότητα του συμπεράσματος. Τα τεκμήρια μπορούν να είναι παραδείγματα από την καθημερινή ζωή τα οποία εύκολα επαληθεύονται. Επίσης,  στατιστικά στοιχεία, αποτελέσματα ερευνών, κοινά αποδεκτές αλήθειες κλ.π.

• Όταν θέλουμε να απευθυνθούμε στο συναίσθημα του δέκτη, χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο, περιγραφή, αφήγηση, παρομοιώσεις, χιούμορ ή και ειρωνεία. Η χρήση της Γλώσσας στα συγκεκριμένα σημεία μπορεί να είναι μεταφορική.

• Η επίκληση στην αυθεντία μπορεί να δηλωθεί με αποσπάσματα επιστημονικού λόγου  και συνηθέστερα με σκέψεις και απόψεις ειδικών, οι οποίοι διαθέτουν αναγνωρισμένο κοινωνικό κύρος.

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Η Άσκηση 

Μια από τις πιο κλασικές ασκήσεις είναι αυτή, στην οποία το ζητούμενο είναι να εντοπίσουμε τον τρόπο (ή τους τρόπους) και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται.

Με την απάντησή μας καλό είναι να εντοπίζουμε:

• Τον τρόπο πειθούς
• Την άποψη που υποστηρίζεται
• Τα μέσα που χρησιμοποιεί η γράφουσα ή ο γράφων. 
• Συγκεκριμένα παραθέματα από το κείμενο.

Ας δούμε τα σημεία λίγο πιο προσεκτικά:

• Η άποψη που υποστηρίζεται έχει άμεση συνάφεια με την επιλογή του κειμενογράφου, όσον αφορά την επιλογή του τρόπου πειθούς.

• Τα μέσα πειθούς είναι αυτά που θα στηρίξουν την απάντησή μας, όσον αφορά τον τρόπο πειθούς που έχουμε εντοπίσει στο κείμενο.

• Με τα συγκεκριμένα παραθέματα μέσα από το κείμενο η απάντησή μας χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια.

Τρόποι και Μέσα Πειθούς: Η απάντηση

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα από κείμενο και μας ζητείται να εντοπίσουμε τον τρόπο και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συντάκτης του κειμένου.

• “Πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε τον άνθρωπο σαν ένα υπερφυσικό ον και να εγκαταλείψουμε μια για πάντα εκείνο το σχέδιο που επεξεργάστηκε πρώτος ο Καρτέσιος και στη συνέχεια ο Μαρξ, το οποίο συνίσταται στην κατάκτηση και την κατοχή της φύσης. Η απόπειρα αυτή αποδείχτηκε τουλάχιστον γελοία, από τη στιγμή που κατανοήσαμε ότι το σύμπαν μέσα στην απεραντοσύνη του ξεπερνά τις δικές μας δυνατότητες. Ακόμα παραπέρα, συνειδητοποιήσαμε πως μεταβλήθηκε σε παραλήρημα, ακριβώς γιατί ο προμηθεϊκός χαρακτήρας της επιστήμης και της τεχνολογίας οδηγεί σήμερα στην καταστροφή της βιόσφαιρας και στην αυτοκτονία της ανθρωπότητας.”

Η απάντησή μας θα αποτελείται από τα εξής σημεία

• Τρόπος Πειθούς: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως κύρια μέθοδο πειθούς την επίκληση στη λογική.
• Η άποψη: Συγκεκριμένα υποστηρίζει την άποψη ότι πρέπει να παραιτηθούμε από την αξίωση να κυριαρχήσουμε και να εκμεταλλευτούμε αλόγιστα τη Φύση.
• Τα Μέσα Πειθούς: Ο γράφων χρησιμοποιεί συλλογισμό. Συγκεκριμένα αξιοποιεί το συλλογισμό ότι η απεραντοσύνη του Σύμπαντος ξεπερνά κατά πολύ τις ανθρώπινες δυνατότητες.
• Παραθέματα  από το κείμενο: Ο συλλογισμός εντοπίζεται στη φράση “το σύμπαν…ξεπερνά τις δικές μας δυνατότητες.”

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Θεματικοί Κύκλοι για το Ενιαίο Λύκειο (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Έκφραση – Έκθεση: Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ’ (Ο.Ε.Δ.Β.)
• Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση  Γ’ Λυκείου -/ Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής / Εκδόσεις Κέδρος
• Έκφραση -Έκθεση για την Γ’ Λυκείου / Χρήστος Σάρρας / Ελληνοεκδοτική
• Τεχνικές Έκφρασης / Έκφραση -Έκθεση Γ’Λυκείου / Μαρία Πετροπούλου /Εκδόσεις Ζήτη

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Τρόποι και μέσα πειθούς

ΠΗΓΗ https://latistor.blogspot.com/2014/09/blog-post_10.html

Setsiri Silapasuwanchai

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Τρόποι και μέσα πειθούς

Στην επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους συχνά προσπαθούμε να μεταδώσουμε πληρο
φορίες, να ερμηνεύσουμε ένα φαινόμενο/γεγονός, να αναλύσουμε μια έννοια, να υποστηρί
ξουμε μια άποψη και τελικά, ορισμένες φορές, να πείσουμε το δέκτη ότι οι απόψεις μας
 είναι οι σωστές, ώστε να τις υιοθετήσει ή και να ενεργήσει σύμφωνα με αυτές.

Σε όλες τις παραπάνω περιστάσεις επικοινωνίας επεισέρχεται η οπτική γωνία του πομπού 
και χρωματίζει ανάλογα το λόγο του. Η οπτική γωνία του πομπού άλλοτε απλώς δια
φαίνεται, π.χ. όταν μεταδίδει πληροφορίες, άλλοτε υπολανθάνει στο έμμεσο σχόλιο που 
κάνει για τα γεγονότα ή στον τρόπο με τον οποίο αναλύει μια έννοια και άλλοτε εκφράζε
ται ρητά και απερίφραστα, π.χ. όταν υποστηρίζει μια άποψη.

Ένα πρώτο βήμα, επομένως, για να αντιμετωπίζει κριτικά ο δέκτης το μήνυμα που προσλαμ
βάνει είναι να προσπαθεί, στις διάφορες περιπτώσεις επικοινωνίας, να διακρίνει την ο
πτική γωνία και το σκοπό του πομπού. Στην περίπτωση μάλιστα που ο πομπός έχει κύ
ριο στόχο του την πειθώ, ο δέκτης προσπαθεί να ελέγξει τη συλλογιστική πορεία
 που ακολουθεί ο πομπός, το κύρος των επιχειρημάτων και την αξιοπι
στία των τεκμηρίων που χρησιμοποιεί.Συγχρόνως προσπαθεί να εντοπίσει και να ελέγ
ξει τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο πομπός. Σκόπιμο είναι, λοιπόν,
 να έχουμε υπόψη μας, τόσο ως πομποί όσο και ως δέκτες, τους τρόπους με τους οποίους

 ασκείται η πειθώ.

Συνοπτικά:

1^ος τρόπος: Επίκληση στη λογική

Προκειμένου να επιτευχθεί η πειθώ ο πομπός απευθύνεται στην αντιληπτική και 
κριτική ικανότητα του δέκτη, επικαλούμενος τη λογική του.

Μέσα:

Επιχειρήματα: Επιχείρημα είναι μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) που χρη
σιμεύουν ως βάση για την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) η οποία ακολουθεί 
λογικά τις προκείμενες.

Τεκμήρια: Τα τεκμήρια είναι συγκεκριμένα στοιχεία, τα οποία χρησιμοποιούνται από τον
 πομπό για να υποστηρίξει τη θέση του.

Ως τεκμήρια θεωρούμε:

- στατιστικά στοιχεία

- παραδείγματα από την επικαιρότητα ή το ιστορικό παρελθόν

- αλήθειες γενικής ισχύος

- αυθεντίες

- γεγονότα

- γνωμικά

- πορίσματα ερευνών

2^ος Τρόπος: Επίκληση στο συναίσθημα

Μερικές φορές η πειθώ έχει στόχο να προκαλέσει μια απόφαση/ενέργεια. Στην περίπτω
ση αυτή συχνά δεν αρκεί η επίκληση στη λογική του δέκτη, με την αποδεικτική 
ισχύ της επιχειρηματολογίας, αλλά χρειάζεται επιπλέον να προκληθούν στο δέκτη ε
κείνα τα συναισθήματα που θα τον παρακινήσουν στην προσδοκώμενη από
φαση, όπως οργή, πραότητα, αγάπη, μίσος, φόβο, εμπιστοσύνη, οίκτο, αγανάκτηση, φθόνο,
 ντροπή, περιφρόνηση κτλ.

Μέσα:

- Περιγραφή ή Αφήγηση

- Ειρωνεία

- Χιούμορ

- Ρητορικά ερωτήματα

- Ποιητική λειτουργία της γλώσσας, με χρήση σχημάτων λόγου (μεταφορές, παρομοιώ
σεις, προσωποποιήσεις κ.ά.), με λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες, με επίθετα, καθώς και 
ύφος γραφής που παρεκκλίνει από την ουδετερότητα (υπερβολή, μεγαλοστομία, συγκινησια
κή ένταση). 

3^ος τρόπος: Επίκληση στο ήθος του πομπού

Για να είναι αποτελεσματική η πειθώ, είναι απαραίτητο να κερδίσει ο πομπός με το λόγο 
του την εμπιστοσύνη του δέκτη. Οφείλει, δηλαδή, να παρουσιάσει τις ποιότητες εκείνες που 
θα δημιουργήσουν στο δέκτη την αίσθηση πως ο πομπός είναι αξιόπιστος και ειλικρινής.

Μέσα:

- Χρήση α΄ προσώπου (ενικού ή πληθυντικού)

- Παρουσίαση προσωπικών επιτευγμάτων, απόψεων, χαρακτηριστικών, ιδιοτήτων, που προ
βάλλουν την αξία και το ήθος του πομπού, ώστε να επιτευχθεί η ζητούμενη αυτοπροβολή

- Χαρακτηρισμοί θετικής χροιάς, ιδίως σχετικοί με την ηθική αρετή και προβολή εκεί
νων των συμπεριφορών που αναδεικνύουν την αξιοπιστία και τη φερεγγυότητα του πομπού

4^ος τρόπος: Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

Ορισμένες φορές αυτός που επιχειρηματολογεί, αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα
 του αντιπάλου, κάνει μια προσωπική επίθεση εναντίον του, δηλαδή ασκεί κριτική στο χα
ρακτήρα του και στην ιδιωτική του ζωή.

Μέσα:

- Χρήση γ΄ ενικού προσώπου

- Άσκηση αρνητικής κριτικής στον αντίπαλο, ιδίως σε ό,τι αφορά το χαρακτήρα και τις επι
λογές ή συμπεριφορές του σε κρίσιμα ζητήματα

- Παρουσίαση ελαττωμάτων ή αρνητικών πτυχών της προσωπικότητας του αντίπαλου

- Αναφορά σε αρνητικά στοιχεία της ιδιωτικής ζωής του αντιπάλου

5^ος τρόπος: Επίκληση στην αυθεντία 

Πολλές φορές ο πομπός, για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός επιχειρήματος, επικαλεί
ται κάποια αυθεντία, η οποία συμμερίζεται τη συγκεκριμένη θέση, και συχνά παραθέτει ανά
λογα αποσπάσματα.

Μέσα:

- Απόψεις επιστημόνων ή ειδικών σε κάποιο τομέα

- Ρήσεις προσώπων της αρχαιότητας ή πνευματικών μορφών του νεότερου και σύγχρονου πο
λιτισμού

- Αποφθέγματα

- Παρατίθενται τα λόγια του άλλου προσώπου είτε αυτούσια, οπότε τίθενται σε εισαγωγι
κά, είτε σε γενικές γραμμές, οπότε δεν χρησιμοποιούνται εισαγωγικά. Σε κάθε περίπτωση, 
ωστόσο, αναφέρεται το όνομα του προσώπου που λειτουργεί ως αυθεντία.

Αναλυτικά:

1. Η επίκληση στη λογική

Όταν η πειθώ έχει ως στόχο την απόδειξη μιας θέσης/άποψης, ο πομπός καταφεύγει
 στην επίκληση της λογικής καιχρησιμοποιεί ως μέσα επιχειρήματα και τεκμήρια.

Επιχειρήματα, με την ευρύτερη έννοια, είναι λογικές προτάσεις που συνήθως
 διευθετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης. Σύμφωνα με
 τον αυστηρότερο ορισμό της λογικής, επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων/κρίσεων
 με την εξής χαρακτηριστική δομή: μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρη
σιμεύουν ως βάση για την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) η ο
ποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες. Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους 
καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός. Δείτε το παρακάτω παράδειγμα:

Προκείμενες:

Τα φάρμακα που έχουν επικίνδυνες παρενέργειες πρέπει να αποσύρονται από την κυκλοφο
ρία.

Το φάρμακο Χ αποδείχτηκε ότι έχει επικίνδυνες παρενέργειες.

Συμπέρασμα:

Άρα: Το φάρμακο Χ πρέπει να αποσυρθεί από την κυκλοφορία.

Παραδείγματα:

«Επιχείρημα τέταρτο :

Αυτή είναι η πρόσφατη σοδειά. Μόλυνση! Μόλυνση πάνω στην Ακρόπολη. Τι σας 
λέει αυτό; Όταν το Λονδίνο αντιμετώπιζε το σοβαρό πρόβλημα της μόλυνσης, υπήρξαν κραυ
γές πανικού για τα μάρμαρα; Βεβαίως όχι. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μάρμαρα ή
ταν στεγασμένα στο Βρετανικό Μουσείο.

Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα επανατοποθετηθούν στη ζωφόρο. Νομίζουμε 
ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστρα
φούν τα μάρμαρα στην Αθήνα θα υπάρχει έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο με 
τα πιο προηγμένα συστήματα ασφάλειας και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη.»

[Ομιλία Μελίνας Μερκούρη, 12 Ιουνίου 1986, Oxford Union]

~ Η Μελίνα Μερκούρη απαντά στα επιχειρήματα των Βρετανών, χρησιμοποιώντας την επί
κληση στη λογική. Έτσι, στο επιχείρημα πως η Αθήνα έχει αυξημένη μόλυνση, η οποία θα 
φθείρει τα μάρμαρα, παραθέτει ως αντεπιχείρημα το γεγονός πως τα μάρμαρα θα τοποθετη
θούν στον κλειστό χώρο του μουσείου, που θα κατασκευαστεί ειδικά γι’ αυτά, και θα είναι
 άρα προστατευμένα από την ρύπανση της εξωτερικής ατμόσφαιρας.

«Το είπεν ο ίδιος ο κ. Πρωθυπουργός άλλοτε, ότι ο αντικομμουνισμός αυτός είναι μία λίαν
 προσοδοφόρος επιχείρησις, η εθνοκαπηλεία είναι μία λίαν προσοδοφόρος επιχείρησις. 
Εις το όνομά του κυβερνούν πολλές φορές οι μειοψηφίες που εκφράζουν τα συμ
φέροντα των προνομιούχων. Αποκρούονται δικαιολογημένες διεκδικήσεις των λαϊκών μα
ζών. Σηκώνονται τα λάβαρα του αντικομμουνισμού, στηρίζουν τα προνόμια και απο
κρούουν την ικανοποίησιν των στοιχειωδεστέρων διεκδικήσεων των εργαζομένων. Είναι μια
 μέθοδος και πολύ παλαιά και πολύ γνωστή. Διότι πάντοτε εις όλην την διαδρομήν 
της ιστορίας τα εδραιωμένα συμφέροντα εστήριξαν την προπαγάνδαν των όχι εις την 
αντιπαράθεσιν ιδεών, εις τον διάλογον ιδεών, αλλά εις την κατασυκοφάντησιν των προοδευ
τικών δυνάμεων κάθε εποχής ως αντεθνικών και προδοτικών. Φυσικά, όταν ομιλώ δια τον
 αντικομμουνισμόν αυτόν, δεν αναφέρομαι εις την φυσικήν αντίθεσιν ιδεών, η οποία υ
πάρχει, και είναι φυσικόν να υπάρχη, μεταξύ των διαφόρων παρατάξεων, αλλά ανα
φέρομαι εις το έσχατον και χρεωκοπημένον όπλον επιβιώσεως των ιστορικώς καταδικασμέ
νων αντιδραστικών δυνάμεων και κομμάτων.»

[Αγόρευση του Ηλία Ηλιού στη Βουλή, 23 Φεβρουαρίου 1965]

~ Ο Ηλίας Ηλιού χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική για να αναδείξει πως το κλίμα του 
αντικομουνισμού καλλιεργείται σκόπιμα απ’ την κυβέρνηση, ώστε να αποφεύγεται η ικανο
ποίηση των διεκδικήσεων του λαού.

Με την πρόφαση πως ο κομουνισμός είναι αντεθνικός, οι κυβερνώντες χτυπούν και καταδιώ
κουν τους δήθεν εχθρούς της πατρίδας. Στην πραγματικότητα, βέβαια, αυτό που συμβαί
νει είναι πως οι προνομιούχοι στρέφονται κατά των εργαζομένων και των δίκαιων αιτημάτων
 τους.

- Τεκμήρια είναι συγκεκριμένα στοιχεία που αναφέρονται σε μια ορισμένη εμπει
ρία (παραδείγματα, γενικές αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, πορί
σματα ερευνών, γνωμικά) και χρησιμοποιούνται από τον πομπό, για να υποστηρίξει τη θέση 
του.

Στατιστικά στοιχεία

Στην Ελλάδα, παρά τον ισχυρισμό της κυβέρνησης ότι η λιτότητα φέρνει αποτελέσματα, 
ο προϋπολογισμός του 2014 προβλέπει νέες περικοπές δημόσιων δαπανών και περισσότερες 
απώλειες θέσεων εργασίας. Η οικονομική και ανθρωπιστική καταστροφή είναι πρωτοφανής
 εν καιρώ ειρήνης: στο 27% η ανεργία, στο 60% η ανεργία των νέων, στο 25% η συρρίκνωση
 του ΑΕΠ, στο 40% η μείωση του οικογενειακού εισοδήματος. Παρά τη μακρά περίοδο 
αμείλικτου πόνου, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ φτάνει το 180%, ενώ ήταν στο 
120% το 2010 όταν επιβλήθηκαν τα πρώτα μέτρα λιτότητας.

[Άρθρο του Αλέξη Τσίπρα στην εφημερίδα Guardian, 28-11-2013] 

Αυθεντίες

Αλλά πέραν τούτων, είναι κάτι το οποίον η Μεγαλειότης Σας θα κρίνη ίσως αναγκαίον να
 υπομνήση, διότι μας δίδει την πεμπτουσίαν της νομολογίας του Βρεταννικού Συ
νταγματικού Δικαίου. Επί του προκειμένου, όταν ο Βασιλεύς Γεώργιος Ε΄ ανήλθεν επί του
 θρόνου κατόπιν θανάτου του Εδουάρδου Ζ΄ και εισήλθεν εις το γραφείον του, ευρήκε
 εκεί, επί της τραπέζης, ένα σημείωμα, το οποίο είχε συντάξει η αρμόδια υπηρεσία 
των Ανακτόρων επί τη βάσει γνωματεύσεως των μεγάλων συνταγματολόγων της εποχής και
 συγκεκριμένως του Τάνερ, εις το οποίον του έλεγον ποία είναι τα καθήκοντά του. Εις 
αυτό το οποίον αποτελεί την πεμπτουσίαν του Συνταγματικού Δικαίου της Μεγάλης Βρεταν
νίας, από το οποίον αρρυόμεθα παραδείγματα και μαθήματα, λέγεται το εξής: «Η επιρ
ροή του Στέμματος ασκείται: Πρώτον, εις τον καταρτισμόν των Κυβερνήσεων. Ειδικώτε
ρον εις την εκλογήν μεταξύ πολιτικών ανδρών διαθεσίμων δια την ηγεσίαν του Κόμματος.
 Δεύτερον, κατά την διάρκειαν των κυβερνήσεων. Και τρίτον, εις την περίπτωσιν διαλύ
σεως μιας Κυβερνήσεως. Όταν δηλαδή η Κυβέρνησις, δια λόγους πολιτικούς ή άλλους, ευρε
θή εν αδυναμία, καταρρεύση ή παραιτηθή, ο Βασιλεύς έχει απόλυτον δικαίωμα εκ του 
Συντάγματος, κατά το αγγλικόν Σύνταγμα να εκλέξη τον Πρωθυπουργόν της προτιμήσεώς 
του.

[Παναγιώτης Πιπινέλης, από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου του Στέμματος, 1 Σεπτεμβρίου 
1965]

~ Ο Παναγιώτης Πιπινέλης προκειμένου να στηρίξει την άποψή του πως ο βασιλιάς έχει το
 δικαίωμα να αποφασίζει για τη σύσταση της σχηματιζόμενης κυβέρνησης, ακόμη και για το
 πρόσωπο του Πρωθυπουργού, καταφεύγει στη σχετική γνωμάτευση των Βρετανών 
συνταγματολόγων. Η αρμόδια υπηρεσία των Ανακτόρων της Βρετανίας και οι εκεί συ
νταγματολόγοι, ιδίως ο Τάνερ, λειτουργούν ως αυθεντίες σχετικά με τις αρμοδιότητες του μο
νάρχη.

Αλήθειες:

Κάθε ζωντανός οργανισμός, αν δεν μπορεί να προσαρμοστεί στο περιβάλλον, πεθαίνει!
 Η οι
κονομία και η κοινωνία είναι σύνθετοι ζωντανοί οργανισμοί. Που, χωρίς μεταρρυθμίσεις, 
κινδυνεύουν να αποσυντεθούν και να περιθωριοποιηθούν. Να χάσουν την ευημερία τους, 
την ελευθερία τους, να χάσουν την ίδια την υπόστασή τους. Οι μεταρρυθμίσεις, λοιπόν, 
είναι ζωτική ανάγκη! Δεν είναι «πολυτέλεια»…

[Ομιλία Αντώνη Σαμαρά στο συνέδριο του Economist, 10 Ιουλίου 2014]

Παραδείγματα:

Τοιαύτη κατηγορία όμως δεν ευσταθεί, διότι συνέβη συχνά αι Βουλαί να αρχίζουν με Κυ
βέρνησιν ενός κόμματος και να τελειώνουν με Κυβερνήσεις άλλου. Και εις την Ελ
λάδα υπάρχουν περίοδοι όπου συνέβαινον τοιαύται μεταβολαί και εδημιουργούντο τοιούτοι 
συνδυασμοί. Παράδειγμα: Το 1950, όπου εξεκινήσαμεν με Κυβέρνησιν του Κέντρου υπό
 τον Πλαστήρα, και κατόπιν εσχηματίσθη Κυβέρνησις όπου μετέσχεν ο κ. Τσαλδάρης. 
Και ουδείς εθεώρησε τότε ότι η πράξις αυτή ήτο αντισυνταγματική.

[Ηλίας Τσιριμώκος, από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου του Στέμματος, 1 Σεπτεμβρίου 1965]

Γνωμικά:

Ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται. Τον πρώτο χρόνο! Ο κ. Σαμαράς, λοι
πόν, και η κυβέρνησή του τον έκλεισαν το χρόνο τους. Κάπου εδώ τελειώνουν τα ψέματα, τε
λειώνει η κοροϊδία. Έκλεψαν μισθούς, έκλεψαν συντάξεις, έκλεψαν δουλειές, έκλεψαν δικαι
ώματα, έκλεψαν ακόμα και το οξυγόνο της δημοκρατίας.  Και, ταυτόχρονα, έκαναν το ψέμα
 σύμμαχο, μέσο και όπλο τους. Ως εδώ, όμως, η Ελλάδα δεν αντέχει άλλο. Δεν αντέχου
με άλλο πλεόνασμα ψεύδους, υποκρισίας, κυνισμού και αναλγησίας. Έφτασε η ώρα της με
γάλης ανατροπής! Κανείς πια δεν θα πιστέψει τα παραμύθια της Χαλιμάς. Ούτε οι δικοί 
τους άνθρωποι τους πιστεύουν πια. Γιατί όλοι τώρα ξέρουν ότι το μόνο σχέδιο του κυρίου 
Σαμαρά είναι η υποταγή στους δανειστές.

[Ομιλία Αλέξη Τσίπρα στον Λευκό Πύργο, 13-9-2013]

Είδη Συλλογισμών

Η διαδικασία με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός.

Οι συλλογισμοί διακρίνονται σε παραγωγικούς, επαγωγικούς, αναλογικούς.

Στον παραγωγικό συλλογισμό ξεκινούμε από κάτι γενικό και αφηρημένο (μια αρχή, 
έναν ορισμό, έναν κανόνα κτλ.), που θεωρείται ότι έχει αποδειγμένη ισχύ ή ότι 
αποτελεί εύλογη υπόθεση, και καταλήγουμε σε κάτι ειδικό - στον καθορισμό ή τη δι
ευκρίνιση μιας συγκεκριμένης πρότασης.

Προκείμενες: Τα φυτά είναι οργανισμοί.

Η μηλιά είναι φυτό.

Συμπέρασμα: Άρα: Η μηλιά είναι οργανισμός.

Πανελλήνιες 2004

Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) του πα
ρακάτω συλλογισμού; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

- όπου απουσιάζει ο ανταγωνισμός, ο άνθρωπος δεν πλουτίζει τα εφόδιά του.

- σε παλαιές εποχές απουσίαζε ο ανταγωνισμός.

Άρα, ο άνθρωπος σε παλιές εποχές δεν πλούτιζε τα εφόδιά του.

Στο συλλογισμό αυτό ακολουθείται παραγωγική πορεία, αφού από μια άποψη γενικής
 ισχύς (1^η προκείμενη: όπου απουσιάζει ο ανταγωνισμός, ο άνθρωπος δεν πλουτίζει τα εφό
διά του) οδηγούμαστε σε μια πιο ειδική διαπίστωση, που αφορά μια πιο συγκεκριμένη περί
πτωση: «Άρα, ο άνθρωπος σε παλιές εποχές δεν πλούτιζε τα εφόδιά του».

Στον επαγωγικό συλλογισμό ακολουθούμε πορεία αντίστροφη προς τον παραγωγικό: ξε
κινούμε από το ειδικό και το συγκεκριμένο και καταλήγουμε στο γενικό και το αφηρημένο· 
από τις επιμέρους περιπτώσεις στον κανόνα, στο νόμο που τις διέπει. Στον επαγωγικό 
συλλογισμό οδηγούμαστε στο συμπέρασμα συνήθως πιθανολογικά, με την πεποίθηση ή 
την προσδοκία ότι, αυτό που ισχύει για κάποιο μέρος / τμήμα που μελετήσαμε, θα ισχύει και 
για τα υπόλοιπα τμήματα του συνόλου.

Η μηλιά, η αχλαδιά ... είναι οργανισμοί.

Η μηλιά, η αχλαδιά ... είναι φυτά.

Άρα: Τα φυτά είναι οργανισμοί.

Πανελλήνιες 2002

O εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικό
τερων κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο μέσος
 «Δυτικός άνθρωπος» ζει στο κατώφλι του 21ου αιώνα μία πολύ διαφορετική καθημερινή ζωή
 από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20ου αιώνα. Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύ
νης γι’ αυτές τις δραματικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμε
νες βιοϊατρικές επιστήμες. Η ανακάλυψη της δομής του DNA, πριν από 45 περίπου χρό
νια, και η επακόλουθη «έκρηξη γνώσης» στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και
 της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων.

Με ποια συλλογιστική πορεία (επαγωγική-παραγωγική) αναπτύσσει τη σκέ
ψη του ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε 
την απάντησή σας.

Η σκέψη του συγγραφέα ακολουθεί επαγωγική πορεία, καθώς από ειδικότερες παρατηρή
σεις καταλήγει σ’ ένα γενικότερα συμπέρασμα (O εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται
 ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών). 
Προσέχουμε, βέβαια, πως το συμπέρασμα του συλλογισμού προτάσσεται στην αρχή της 
παραγράφου, ενώ οι προτάσεις που ενισχύουν και στηρίζουν το συμπέρασμα έπονται.  

Στον αναλογικό συλλογισμό από τα επιμέρους συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους. Ο 
αναλογικός συλλογισμός στην περίπτωση αυτή είναι συχνά πολύ ασθενής ως προς το βαθμό 
πιθανότητας· για το λόγο αυτό στην αναλογία πρέπει να καταλήγουμε με προσοχή σε ένα συ
μπέρασμα.

Κάποια καλή μαθήτρια βραβεύτηκε.

Η Ελπίδα είναι καλή μαθήτρια.

Άρα: Η Ελπίδα είναι πιθανόν να βραβευτεί.

Άσκηση:

Με τι είδους συλλογιστική πορεία (παραγωγική, επαγωγική) οργανώνονται τα πα
ρακάτω επιχειρήματα;

1. Η απλούστερη διατύπωση του τελεολογικού επιχειρήματος για την ύπαρξη Θεού θα μπο
ρούσε να είναι η ακόλουθη: «Υπάρχει οργάνωση στον κόσμο. Η οργάνωση προϋποθέτει κά
ποιον οργανωτή. Άρα πρέπει να υπάρχει κάποιος οργανωτής του κόσμου».

~ Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος είναι παραγωγική, καθώς ξεκινά από μια 
γενική διαπίστωση: «Υπάρχει οργάνωση στον κόσμο», και καταλήγει σ’ ένα ειδικότερο 
συμπέρασμα: «Άρα πρέπει να υπάρχει κάποιος οργανωτής του κόσμου».

2. Ο Γιάννης είναι αναξιόπιστο πρόσωπο. Κλέβει στη «Μονόπολη».

~ Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος είναι επαγωγική, εφόσον ένα γενικότερο 
συμπέρασμα (Ο Γιάννης είναι αναξιόπιστο πρόσωπο), προκύπτει από μια ειδικότερη παρατήρηση (Κλέβει στη «Μονόπολη»).

3. Ο σκύλος του σπιτιού επιτίθεται πάντα στους ξένους. Όμως, εκείνο το βράδυ δεν ακούστη
κε ούτε ένα γαύγισμα. Άρα, ο διαρρήκτης πρέπει να είναι γνωστός της οικογένειας.

~ Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος είναι παραγωγική, καθώς από μια γενικότερη
 αρχή (Ο σκύλος του σπιτιού επιτίθεται πάντα στους ξένους), συμπεραίνουμε για κάτι πιο συ
γκεκριμένο και ειδικό (Άρα, ο διαρρήκτης πρέπει να είναι γνωστός της οικογένειας).

4. Οι εργαζόμενοι σε εργοστάσιο παρασκευής λιπασμάτων, στο τμήμα παραγωγής, στο οποί
ο εκλύεται διοξείδιο του θείου και οξείδιο του αζώτου, παραπονούνται ότι δακρύζουν τα 
μάτια τους και καίει ο λαιμός τους, όταν βρίσκονται στο χώρο της δουλειάς τους.

Τα συμπτώματα αυτά δεν παρουσιάζουν την ίδια ένταση το χρονικό διάστημα που βρίσκο
νται οι εργαζόμενοι στο σπίτι τους, και εξαφανίζονται εντελώς, αν μετατεθούν σε κάποιο
 άλλο τμήμα εργασίας, στο ίδιο εργοστάσιο. Γι’ αυτόν το λόγο, το διοξείδιο του θείου και το 
οξείδιο του αζώτου θεωρούνται η πιθανή αιτία για την πρόκληση των παραπάνω συμπτωμά
των στους εργαζόμενους.

~ Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος είναι επαγωγική, εφόσον από ειδικό
τερες παρατηρήσεις (από τα συμπτώματα), προκύπτει πιθανολογικά είναι γενικότερο 
συμπέ
ρασμα (Γι’ αυτόν το λόγο, το διοξείδιο του θείου και το οξείδιο του αζώτου θεωρούνται η πι
θανή αιτία για την πρόκληση των παραπάνω συμπτωμάτων στους εργαζόμενους).

Διαίρεση των συλλογισμών ως προς το είδος των προτάσεών τους

Η παραπάνω διαίρεση των συλλογισμών γίνεται με βάση την πορεία που ακολουθεί
 ο νους, για να φθάσει στο συμπέρασμα. Αν η διαίρεση γίνει με βάση το είδος των 
προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες, διακρίνουμε τους συλλογισμούς σε:

- Κατηγορικούς, όταν οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις (προτάσεις δη
λαδή που εκφράζουν κάποια διαπίστωση)·

π.χ.: Τα φυτά είναι οργανισμοί.

Η μηλιά είναι φυτό.

Άρα: Η μηλιά είναι οργανισμός.

- Υποθετικούς, όταν η μία προκείμενη ή και οι δύο είναι υποθετικές προτάσεις·

π.χ.: Αν ο άνεμος έχει δύναμη πάνω από 9 μποφόρ, το ταξίδι είναι επικίνδυνο.

Ο άνεμος έχει δύναμη πάνω από 9 μποφόρ.

Άρα: Το ταξίδι είναι επικίνδυνο.

- Διαζευκτικούς, όταν μία έστω προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση·

π.χ.: Τα θέματα του διαγωνισμού ανήκουν ή στα διδαγμένα ή στα αδίδακτα κεφάλαια του 
μαθήματος.

Εξακριβώθηκε ότι ανήκουν στα διδαγμένα.

Άρα: Δεν ανήκουν στα αδίδακτα κεφάλαια του μαθήματος.

Οι συλλογισμοί της λογικής και τα συλλογιστικά επιχειρήματα των κειμένων
 παρουσιάζουν ομοιότητες μεταξύ τους, αλλά δεν πρέπει να συγχέονται. Οι συλλο
γι
σμοί της λογικής έχουν μορφή καθαρά τυπική, στεγνή και σύντομη, περιέχουν 
μόνο προτάσεις - κρίσεις. Τα επιχειρήματα σε ένα κείμενο έχουν ανάπτυξη,
 σύνταξη και διατύπωση πολυποίκιλη. Αρκετές φορές, μάλιστα, είναι δύσκολο να
 εντοπιστούν με ακρίβεια οι προκείμενες που οδηγούν στο συμπέρασμα με τη μορφή του τυ
πικού συλλογισμού. Εκείνο που πρέπει να εντοπίζεται είναι η συλλογιστική πορεία του συγ
γραφέα, για να ελέγχεται και η αποδεικτική αξία των επιχειρημάτων του.

Παράδειγμα:

Συλλογισμός της λογικής:

Μερικές εφευρέσεις μεταβάλλουν τις τύχες της ανθρωπότητας.

Καθετί που μεταβάλλει τις τύχες της ανθρωπότητας είναι γεγονός κοσμοϊστορικό.

Άρα: Μερικές εφευρέσεις είναι γεγονότα κοσμοϊστορικά.

Κείμενο

Είναι γεγονός ότι οι σπουδαίες εφευρέσεις έχουν μεταβάλει τις τύχες της ανθρω
πότητας. Όλοι έχουμε υπόψη μας κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα: άλλος τη φω
τιά, άλλος τον τροχό, τρίτος τον ατμό, τέταρτος την πυρίτιδα, άλλος τους ηλεκτρονικούς υπο
λογιστές και άλλοι άλλα. Πίσω από τις εφευρέσεις κρύβεται μια μοίρα, μια τύχη που υπα
γορεύει νέους τρόπους ζωής, ακόμη και νέους τρόπους καταστροφής της ζωής. Πόσο μπο
ρεί να βοηθήσει τον άνθρωπο η πυρηνική ιατρική, αλλά και πώς μπορεί να
 τον εξοντώσει η πυρηνική βόμβα! Πραγματικά οι εφευρέσεις αυτές είναι κο
σμοϊστορικής σημασίας, όπως βέβαια καθετί άλλο ( ένας κατακλυσμός, η μόλυνση του
 περιβάλλοντος, μια επιδημική νόσος, μια διδασκαλία όπως του Χριστού) που μπορεί να με
ταβάλει τις ανθρώπινες τύχες. Δίκαια λοιπόν υποστηρίζεται ότι όσες εφευρέσεις κατόρθω
σαν κάτι τέτοιο είναι γεγονότα κοσμοϊστορικής σημασίας. Επομένως είναι γεγο
νότα άξια μελέτης από όλους εκείνους οι οποίοι θέλουν να ξέρουν την ιστορία τους και τη
 μοί
ρα τους.

[Από το βιβλίο «Έκθεση Ιδεών - Λόγος Δημιουργικός» ΟΕΔΒ, Αθήνα 1993.]

~ Παρατηρούμε πως ενώ ο συλλογισμός της λογικής δίνεται κατά τρόπο επιγραμματικό
 και σχηματικό, το συλλογιστικό επιχείρημα του κειμένου είναι αναλυτικότερο, με πλή
θος επιμέρους στοιχείων, που διανθίζουν τις προκείμενες, αλλά και συνάμα καθιστούν δυ
σχερέστερο τον σαφή εντοπισμό τους.

Μπορούμε, ωστόσο, να διακρίνουμε πως τόσο ο συλλογισμός της λογικής, όσο και το
 συλλογιστικό επιχείρημα του κειμένου, ακολουθούν παραγωγική μέθοδο, εφόσον από 
μια γενικότερη διαπίστωση (οι σπουδαίες εφευρέσεις έχουν μεταβάλει τις τύχες της ανθρω
πότητας) καταλήγουν σ’ ένα πιο συγκεκριμένο και ειδικό συμπέρασμα (άρα: όσες εφευρέ
σεις κατόρθωσαν κάτι τέτοιο είναι γεγονότα κοσμοϊστορικής σημασίας).

Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος

Ένα επιχείρημα θεωρείται έγκυρο, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική ανα
γκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα. Η εγκυρότητα δηλαδή του επιχειρήματος
 εξαρτάται από τη λογική μορφή του και συγκεκριμένα αφορά τη σχέση σύμφωνα με 
καθορισμένους κανόνες, μεταξύ των προκειμένων και του συμπεράσματος.

Αντίθετα, η αλήθεια του επιχειρήματος εξαρτάται από το περιεχόμενο του,
 και συγκεκριμένα αφορά τη (νοηματική) σχέση προκειμένων και συμπεράσματος με
 την πραγματικότητα. Αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην
 πραγματικότητα, τότε τις θεωρούμε αληθείς κρίσεις/προτάσεις. Επομένως εγκυ
ρότητα και αλήθεια σε ένα επιχείρημα είναι δύο έννοιες διαφορετικές, που δεν πρέπει να 
συγ
χέονται.

Πάντως, για να θεωρηθεί ένα επιχείρημα (ή ένας συλλογισμός) λογικώς ορθό(ς)
 πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρο(ς) και οι προκείμενές του αληθείς. Στην
 τυπική

 λογική μας ενδιαφέρει κυρίως η εγκυρότητα, ενώ στις εφαρμογές της λογικής αποκλειστι
κά η ορθότητα. Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται (και) απόδειξη.

Άσκηση:

Αξιολογήστε τα παρακάτω συλλογιστικά σχήματα ως προς την εγκυρότητα, την
 αλήθεια και την ορθότητά τους.

1. Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά.

Ο ελέφαντας είναι ζωντανό πλάσμα.

Άρα: Ο ελέφαντας είναι θνητός.

~ Το επιχείρημα αυτό μπορεί να θεωρηθεί λογικώς ορθό, καθώς αφενός είναι έγκυρο, αφού
 οι προκείμενές του οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σ’ ένα βέβαιο συμπέρασμα, κι 
αφετέρου το περιεχόμενο των προκείμενων είναι αληθές.

2. Όσοι λαοί κατοικούν σε φτωχά εδάφη είναι καταδικασμένοι σε μόνιμη πενία.

Ο ελληνικός λαός κατοικεί ανέκαθεν σε φτωχά εδάφη.

Άρα: Ο ελληνικός λαός είναι καταδικασμένος σε πενία.

~ Το επιχείρημα αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί λογικώς ορθό, διότι, αν και είναι έγκυρο, α
φού οι προκείμενες ακολουθούν μια λογική μορφή και οδηγούν κατά τρόπο λογικό στο 
συμπέρασμα, δεν είναι ωστόσο αληθείς ως προς το περιεχόμενό τους. Τα ελληνικά εδά
φη δεν μπορούν να θεωρηθούν φτωχά, και άρα το συμπέρασμα δεν μπορεί να γίνει αποδε
κτό.

3. Ο κατηγορούμενος για κλοπή είναι άξιος σεβασμού και όχι καταδίκης, διότι είναι καλός 
οικογενειάρχης και υπηρέτησε την πατρίδα του ως στρατιώτης.

~ Το επιχείρημα αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί λογικώς ορθό, εφόσον οι προκείμενες, 
έστω κι αν είναι αληθείς, δεν οδηγούν κατά τρόπο λογικό στο συμπέρασμα, αφού δεν απα
ντούν στο ζητούμενο, αν δηλαδή ο κατηγορούμενος έκλεψε ή όχι.

4. Η θάλασσα σταματάει τη δίψα, γιατί είναι νερό.

~ Το επιχείρημα αυτό είναι έγκυρο, αφού η βασική του προκείμενη οδηγεί λογικά στο συ
μπέρασμα. Ωστόσο, δεν μπορεί να θεωρηθεί λογικώς ορθό, γιατί το περιεχόμενό 
του δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Αξιολόγηση του επιχειρήματος

Για να αξιολογήσουμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων μας ή για να ανασκευά
σουμε τα επιχειρήματα κάποιου άλλου, ελέγχουμε:

α) αν οι προκείμενες είναι αληθείς, δηλαδή αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότη
τα,

β) αν το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες,
 οπότε το επιχείρημα θεωρείται έγκυρο.

Ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση ενός επιχειρήματος έχει να διακρίνουμε αν 
οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες (π.χ. η γη
 γυρίζει γύρω από τον ήλιο) ή προσωπικές γνώμες (π.χ. ο συναγωνισμός στα αθλήματα
 ενθαρρύνει τη βία). Σε ένα επιχείρημα είναι δυνατόν να χρη
σιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία και τα δύο, αλλά πρέπει να κάνουμε σωστή διά
κριση μεταξύ τους, γιατί ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει απόλυτη
 ισχύ.

Άσκηση:

Να εντοπίσετε ποιοι από τους παρακάτω υποθετικούς και διαζευκτικούς συλ
λογισμούς είναι έγκυροι και λογικά ορθοί. Θυμηθείτε ότι, για να είναι έγκυρος
 ο συλλογισμός, πρέπει οι προκείμενές του να μας οδηγούν με λογική ανα
γκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.

1. Μόνον αν ο ποινικός νόμος αναφέρει ρητά το αδίκημα Ψ, το δικαστήριο τιμωρεί. Ο ποι
νικός νόμος δεν αναφέρει ρητά το αδίκημα Ψ. Άρα το αδίκημα Ψ δεν τιμωρείται από το δικα
στήριο.

~ Ο υποθετικός αυτός συλλογισμός είναι λογικώς ορθός, διότι οι προκείμενές του είναι αλη
θείς, ανταποκρίνονται δηλαδή στην πραγματικότητα, και συνάμα οδηγούν με λογική
 αναγκαιότητα σ’ ένα βέβαιο συμπέρασμα (έγκυρος συλλογισμός).

2. Θυμάσαι πέρσι που σου έλεγα ότι θα λυθεί το συγκοινωνιακό πρόβλημα της πόλης, αν 
εκλεγεί δήμαρχος ο Χ; Βλέπεις τώρα; Ο Χ δεν εκλέχτηκε και βέβαια το πρόβλημα παραμένει 
άλυτο.

~ Ο υποθετικός αυτός συλλογισμός δεν είναι λογικώς ορθός, αφενός διότι οι προκείμε
νές του δεν οδηγούν με λογική αναγκαιότητα στο συμπέρασμα (μη έγκυρος συλλογισμός),
 ούτε είναι αληθείς, αφού δεν είναι ούτε βέβαιο ούτε αληθές πως η εκλογή του Χ θα
 διασφάλιζε την επίλυση του προβλήματος.

3. Νομίζω ότι οι νέοι σπουδάζουν ιατρική είτε γιατί θέλουν να κερδίσουν πολλά χρήματα 
είτε γιατί ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο. Γνωρίζω ότι ο Α, που είναι φοιτητής της ιατρι
κής, θέλει να γίνει πλούσιος. Άρα συμπεραίνω πως δεν ενδιαφέρεται για τους ανθρώ
πους.

~ Ο διαζευκτικός αυτός συλλογισμός δεν είναι λογικώς ορθός, διότι οι προκείμενές
 του δεν οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σ’ ένα βέβαιο συμπέρασμα (μη έγκυρος συλ
λογισμός), ούτε είναι αληθείς. Αφενός η μία επιλογή (τα χρήματα) δεν αναιρεί τη δεύ
τερη (το ενδιαφέρον για τους ανθρώπους), και αφετέρου οι δύο αυτές επιλογές δεν είναι 
οι μόνες που ωθούν τους νέους στην ιατρική.

4. Το έγκλημα που δικάζεται διαπράχθηκε ή με δόλο ή από αμέλεια. Τα τεκμήρια δείχνουν 
ότι ο δόλος αποκλείεται. Άρα το έγκλημα που δικάζεται διαπράχθηκε από αμέλεια.

~ Ο διαζευκτικός αυτός συλλογισμός είναι λογικώς ορθός διότι οι προκείμενές του οδηγούν
 με λογική αναγκαιότητα σ’ ένα βέβαιο συμπέρασμα (έγκυρος συλλογισμός) και συ
νάμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (αληθής), εφόσον ένα έγκλημα όντως δια
πράττεται είτε από αμέλεια είτε λόγω δόλου.

Βοηθητικά στοιχεία για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών

Γενικά για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών να έχετε υπόψη ότι μόνο η
 τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογι
κό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο γι’ αυτόν το λόγο έχει πιθανολογικό χαρακτήρα.

Ειδικά για την αξιολόγηση του καθενός από τα τρία είδη (γενίκευση, αίτιο-αποτέλε
σμα, αναλογία) του επαγωγικού συλλογισμού να έχετε υπόψη σας τα εξής:

1. Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με γενίκευση, προσέξτε αν η γενίκευση στηρί
ζεται σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή ή αν αντίθετα πρόκειται για 
μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση.

2. Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αίτιο-αποτέλεσμα, ελέγχουμε:

- Αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική ή απλώς χρονολογική.

- Αν γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης μεταξύ αιτίου-αποτελέσματος, δηλαδή αν μια μερι
κότερη αιτία προβάλλεται ως η μοναδική.

- Αν η αιτία είναι αναγκαία ή /και επαρκής, για να προκληθεί το αποτέλεσμα.

Ειδικότερα για τους επαγωγικούς συλλογισμούς που βασίζονται στο αίτιο αποτέλεσμα 
λαμβάνουμε υπόψη μας ότι η σχέση αιτίου-αποτελέσματος μπορεί να παρουσιαστεί 
στο συλλογισμό μας με μία από τις παρακάτω τρεις μορφές:

- Η αιτία είναι συγχρόνως αναγκαία (το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν) και επαρ
κής για το αποτέλεσμα (αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα), π.χ. απαι
τείται θερμοκρασία 100° C και κανονικές συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης για το βρασμό του
 νερού.

- Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής, π.χ. Το κρύο είναι αναγκαία προϋπόθε
ση για να χιονίσει, αλλά δεν αποτελεί επαρκή αιτία.

- Η αιτία είναι επαρκής αλλά όχι αναγκαία, π.χ.: Το κάπνισμα είναι επαρκής αιτία για
 τον καρκίνο των πνευμόνων σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά όχι αναγκαία.]

3. Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αναλογία, ελέγχουμε:

- Αν η αναλογία που χρησιμοποιείται είναι κυριολεκτική ή μεταφορική.

- Αν είναι μεταφορική, ελέγχουμε αν έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος.

- Αν είναι κυριολεκτική, ελέγχουμε αν οι ομοιότητες που επισημαίνονται ανάμεσα στα συ
γκρινόμενα αντικείμενα είναι επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα / συμπέρασμα. Κι 
αν η αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο.

Άσκηση:

Να αξιολογήσετε τα παρακάτω επιχειρήματα που αναπτύσσονται με την επαγωγι
κή μέθοδο.

1. Με βάση την εμπειρία μου, έχω σχηματίσει τη γνώμη ότι οι γυναίκες πολιτικοί υποστηρί
ζουν τα γυναικεία δικαιώματα. Πιστεύω λοιπόν ότι η υποψήφια που επέλεξα να ψηφίσω 
στις επόμενες εκλογές είναι πιθανόν να ακολουθήσει την ίδια πολιτική.

~ Το επιχείρημα αυτό που επιχειρεί μια γενίκευση, οδηγεί σε μια ατελή επαγωγή, διότι δε βα
σίζεται σε επαρκή στοιχεία.

2. Το σώμα α θερμαινόμενο διαστέλλεται.

Το σώμα β θερμαινόμενο διαστέλλεται.

Το σώμα γ θερμαινόμενο διαστέλλεται.

Τα σώματα α, β, γ ... είναι μέταλλα.

Άρα όλα τα μέταλλα θερμαινόμενα διαστέλλονται.

~ Η γενίκευση αυτού του επιχειρήματος οδηγεί σε μια τέλεια επαγωγή διότι βασίζεται σε ε
παρκή στοιχεία, που καθιστούν τη γενίκευση επιτρεπτή.

3. Οι Γάλλοι είναι αγενείς. Στο περσινό μου ταξίδι στο Παρίσι, ένας τελωνειακός υπάλληλος 
μου φέρθηκε αγενέστατα.

~ Η γενίκευση αυτού του επιχειρήματος είναι επισφαλής και βεβιασμένη, αφού βασίζεται 
σ’ ένα μόλις περιστατικό, και άρα οδηγεί σε ατελή επαγωγή.

4. Σήμερα η μέρα μου δεν πήγε καθόλου καλά· αλλά ήταν επόμενο, αφού το πρωί πέρασε 
από μπροστά μου μια μαύρη γάτα.

~ Η επαγωγή αυτού του επιχειρήματος είναι ατελής, διότι η σχέση αιτίου – αποτελέσματος 
είναι απλώς χρονολογική και όχι λογική.

5. Πιστεύω ότι θα πάρω το μεγαλύτερο βαθμό στην τάξη στο μάθημα της Ιστορίας, γιατί μελέ
τησα περισσότερο από όλους.

~ Η επαγωγή αυτού του επιχειρήματος είναι ατελής, διότι στη σχέση αιτίου – αποτελέσμα
τος το αίτιο (το διάβασμα) είναι αναγκαίο, αλλά όχι και επαρκές για την πρόκληση του αποτε
λέσματος.

6. Για τη μικρασιατική καταστροφή «φταίνε οι αντίπαλοι του Βενιζέλου, που συνέχισαν 
τον πόλεμο, ενώ προεκλογικά υπόσχονταν ειρήνη, που έφεραν το βασιλιά κι έδωσαν το 
πρόσχημα στους συμμάχους να μας εγκαταλείψουν, που προέλασαν απερίσκεπτα (ή
 κάτω από δόλιες συμμαχικές υποδείξεις) στο εσωτερικό της Μικρασίας, ενώ οι Άγγλοι 
προστατεύονταν στο Τσανάκαλε (αρχαία Τρωάδα) από τους Έλληνες και οι Γάλλοι και οι 
Ιταλοί αποχώρησαν εύσχημα και γι’ αυτούς αζήμια από τη Μικρασία, ενισχύοντας παράλ
ληλα και τον Κεμάλ. Επιπλέον οι διάδοχοι του Βενιζέλου δεν εκμεταλλεύτηκαν καμιά διπλω
ματική ευκαιρία για μια έντιμη απαγκίστρωση. Ούτε καν φρόντισαν για ένα σχέδιο σύμπτυ
ξης, όταν έβλεπαν τα νέφη της καταστροφής πολύ κοντά».

(Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές, Γ' Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β. σ. 400, έκδ.
 1990)

~ Η επαγωγή αυτού του επιχειρήματος είναι ατελής, διότι στη σχέση αιτίου – αποτελέ
σματος, το αίτιο (τα λάθη των αντιπάλων του Βενιζέλου: η συνέχιση του πολέμου, η
 επιστροφή του βασιλιά, η μη απαγκίστρωση) είναι αναγκαίο, αλλά όχι και επαρκές, εφό
σον υπήρξαν και λάθη από τη μεριά του Βενιζέλου που συνέβαλαν στο αποτέλεσμα.

7. Το νερό βράζει· σίγουρα λοιπόν η θερμοκρασία του ανέβηκε στους 100°C.

~ Η επαγωγή του επιχειρήματος είναι τέλεια, καθώς το αίτιο είναι συγχρόνως αναγκαίο και
 επαρκές για την πρόκληση του αποτελέσματος.

8. Το ποδόσφαιρο είναι σαν τη ζωή. Διδάσκει στα παιδιά τη συνεργασία, την υπευθυνότητα
 και την επίμονη προσπάθεια μέχρι την τελική νίκη. Αυτά τα μαθήματα μάς δίνει και 
η ζωή. Γι’ αυτό προτείνω να διδάσκεται το ποδόσφαιρο υποχρεωτικά στο σχολείο.

~ Η επαγωγή αυτού του επιχειρήματος είναι ατελής, διότι η μεταφορική αναλογία που
 χρησιμοποιείται δεν έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος.

9. Από την αγόρευση ενός μέλους του Αμερικανικού Κογκρέσου: «Αν είχαμε διδαχτεί ένα 
μάθημα απ’ το Βιετνάμ, δε θα έπρεπε να εμπλακούμε στρατιωτικά στην Κεντρική Αμερική
 ούτε στη Μέση Ανατολή. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, η παρουσία μας εκεί είναι ανεπιθύ
μητη και ο λαός μας αντιδρά στη στρατιωτική επέμβαση/ανάμιξη της χώρας μας. Ε
πιπλέον, επειδή ερχόμαστε σε σύγκρουση με τα συμφέροντα μιας άλλης Μεγάλης Δύναμης, 
διακινδυνεύουμε την κήρυξη του τρίτου παγκόσμιου πολέμου. Τέλος, ενώ η νίκη φαί
νεται αδύνατη κάτω από τις κρατούσες συνθήκες, η εθνική ταπείνωση είναι αναπόφευκτη, 
ακριβώς όπως στο Βιετνάμ».

~ Η επαγωγή είναι ατελής, διότι η αναλογία που χρησιμοποιείται, αν και κυριολεκτική, δεν
 βασίζεται σε επαρκή στοιχεία και δε λαμβάνει υπόψη τις διαφορετικές συνθήκες και εποχές
 ανάμεσα στις συγκρινόμενες περιπτώσεις.

10. Η λογοκλοπή είναι σαν τη φοροδιαφυγή. Πολλοί άνθρωποι τη συνηθίζουν, δε βλάπτει 
κανέναν και κάνει τη ζωή λίγο πιο άνετη για το δράστη.

Συνεπώς και τα δύο είδη κλοπής δικαιολογούνται.

~ Η επαγωγή είναι ατελής, διότι η μεταφορική αναλογία που χρησιμοποιείται δεν έχει την
 αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος. Πρόκειται επί της ουσίας για έναν 
παραλογισμό, που εξωτερικά παρουσιάζει ομοιότητες μ’ έναν έγκυρο συλλογισμό, αλλά 
στην πραγματικότητα αντιβαίνει τον ορθό λόγο.

Σημασία και αξιολόγηση των τεκμηρίων

Η ευκολία με την οποία μπορούν να μας παραπλανήσουν τα συλλογιστικά σχήματα μάς υπο
χρεώνει να απαιτούμε από το συνομιλητή ή το συγγραφέα να τεκμηριώνει τις απόψεις του 
βασιζόμενος σε επεξεργασμένα στοιχεία (επιστημονικά, στατιστικά κτλ.). Τα ανεξέλεγκτα
 και ανεπεξέργαστα στοιχεία είναι το ίδιο παραπλανητικά με τους παραλογισμούς και τα 
σο
φίσματα, επειδή εμφανίζονται ως τεκμήρια και συνεπώς μπορεί να θεωρηθούν αξιόπι
στα. Επομένως ο τεκμηριωμένος λόγος πρέπει να στηρίζεται σε ορθά (ισχυρά) επιχειρή
ματα και σε εξακριβωμένα και επεξεργασμένα στοιχεία. Κάθε άλλη τεκμηρίωση αποτελεί προ
σπάθεια εξαπάτησης.

Παραλογικοί συλλογισμοί

Συχνά ορισμένα συλλογιστικά σχήματα, ενώ αντιβαίνουν στον ορθό λόγο και δεν έ
χουν αποδεικτική αξία, μπορούν εντούτοις να επηρεάσουν το δέκτη του μηνύματος και 
να τον παραπλανήσουν, επειδή εξωτερικά παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους
 έγκυρους συλλογισμούς. Τα συλλογιστικά αυτά σχήματα, που λέγονται και παραλογισμοί,
 μπορεί να οφείλονται είτε σε λογικά σφάλματα είτε σε πρόθεση εξαπάτησης, σε λογική
 δηλαδή παγίδα που στήνει ο πομπός στο δέκτη. Στην τελευταία περίπτωση ο παραλογισμός 
ονομάζεται σόφισμα.

2. Επίκληση στο συναίσθημα (του δέκτη)

Είδαμε ότι μερικές φορές η πειθώ έχει στόχο να προκαλέσει μια απόφαση/ενέργεια.
 Στην περίπτωση αυτή συχνά δεν αρκεί η επίκληση στη λογική του δέκτη, με την αποδεικτική 
ισχύ της επιχειρηματολογίας, αλλά χρειάζεται επιπλέον να προκληθούν στο δέκτη εκείνα 
τα συναισθήματα που θα τον παρακινήσουν στην προσδοκώμενη απόφαση. Ο Αριστοτέλης
 στη «Ρητορική» του συζητάει διεξοδικά το θέμα και διδάσκει το ρήτορα πώς να διεγεί
ρει ορισμένα συναισθήματα («πάθη»), όπως οργή, πραότητα, αγάπη, μίσος, φόβο, εμπι
στοσύνη, οίκτο, αγανάκτηση, φθόνο, ντροπή, περιφρόνηση κτλ. Ορίζει επίσης τρεις παρα
μέτρους, τις οποίες πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο ρήτορας σχετικά με το συναίσθη
μα: σε ποια διάθεση πρέπει να βρίσκεται το ακροατήριο, για να κυριευθεί από το συγκεκριμέ
νο συναίσθημα, προς ποιους το απευθύνει και ποια αίτια το προκαλούν.

Συνηθισμένα μέσα για την πρόκληση των παραπάνω συναισθημάτων με στόχο 
την πειθώ είναι η περιγραφή και η αφήγηση. Για παράδειγμα, ένας βουλευτής που 
εισηγείται αύξηση των πολεμικών
 δαπανών, στην προσπάθειά του να πείσει, διεγείρει το φόβο του ακροατηρίου 
για την ασφάλεια της χώρας περιγράφοντας παραστατικά τον εκσυγχρονισμένο πολεμι
κό εξοπλισμό του γειτονικού εχθρικού κράτους, σε αντίθεση με τον απαρχαιωμένο της
 δικής
 τους χώρας. Αντίστοιχα ένας δικηγόρος περιλαμβάνει στην υπεράσπισή του αφήγηση 
των δραματικών γεγονότων που οδήγησαν τον ανήλικο κατηγορούμενο στην κλοπή, με 
στόχο
 να προκαλέσει τον οίκτο των δικαστών και το μετριασμό της ποινής του κατηγορουμένου.

Μερικές φορές γίνεται κατάχρηση της παραπάνω τακτικής («επίκλησης στο συ
ναίσθημα») από αδίστακτους ρήτορες, που εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα, τις 
προκαταλήψεις, τα όνειρα, τις προσδοκίες του κοινού ανθρώπου, για να πετύχουν το
 σκοπό τους. Παράδειγμα η κινδυνολογία ότι δήθεν επίκειται πόλεμος, πείνα, εξάρθρωση
 της οικονομίας, διάλυση της χώρας, καταστροφή του κόσμου κτλ.

Ισχυρά μέσα, κατάλληλα σε ορισμένες περιστάσεις για τη συγκινησιακή διέγερ
ση 
του ακροατηρίου, είναι το χιούμορ και η ειρωνεία που στρέφονται εναντίον 
των θέσεων/επιχειρημάτων του αντιπάλου. Είναι ιδιαίτερα ισχυρά μέσα γιατί, καθώς ο δέ
κτης συμμερίζεται πρόθυμα το χιούμορ ή την ειρωνεία του πομπού, αποκτά ευνοϊκή διά
θεση απέναντι του. Ωστόσο, κατάχρηση των μέσων αυτών μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώ
σεις για τον ίδιο τον πομπό.

Παραδείγματα:

«Το μνημόνιο εδώ και τρία χρόνια και αυτή η πολιτική έχουν καταστρέψει τον παραγω
γικό ιστό. Έχουν βυθίσει την συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνίδων και των Ελλήνων στη
 μιζέρια, στην αναξιοπρέπεια και την ανέχεια. Όμως, ο μεγαλύτερος κίνδυνος, το μεγαλύτε
ρο έγκλημα είναι μπροστά μας. Και ποιο είναι αυτό; Να συνεχιστεί αυτή η πολιτική, προκει
μένου να ξεπουλήσουμε ότι έχει απομείνει στο δημόσιο πλούτο.»

[Ομιλία Αλέξη Τσίπρα στους εργαζόμενους στον Ανεξάρτητο Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκ
τρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), 22-10-2013]

~ Η επίκληση στο συναίσθημα επιτυγχάνεται με την περιγραφή της δεινής θέσης στην οποί
α έχουν περιέλθει οι Έλληνες (μιζέρια, αναξιοπρέπεια, ανέχεια), που προκαλεί αγανάκτη
ση και θυμό στον ακροατή του λόγου. Επίσης, με την υπόμνηση ενός ευρύτερου ενδε
χόμενου κινδύνου (το πλήρες ξεπούλημα του δημόσιου κινδύνου), που προκαλεί ανησυχία 
και φόβο στον δέκτη.

«Κι ύστερα, για σκεφτείτε και το άλλο: γύρω μας, στην περιφέρειά μας, φλέγεται το
 σύμπαν: Στην Ουκρανία έχουμε ένα αληθινό εμφύλιο με διεθνείς επιπτώσεις. Στη 
Συρία, έχουμε μια κρίση πρωτοφανή που διαλύει εθνικά σύνορα, και έχει πάρει
 διαστάσεις αληθινής ανθρωπιστικής καταστροφής. Με εφιαλτικές εικόνες αποκεφα
λισμών κρατουμένων και αμάχων, νέων παιδιών, γυναικών να κάνουν το γύρο του κόσμου! 
Και με τη διεθνή κοινότητα να φρίττει και να μένει άφωνη.

Βλέπετε ακόμα το χάος στη Λιβύη. Στην Αφρική, όπου απειλούνται θρησκευτικοί πόλεμοι.
 Βλέπετε τον εφιάλτη του ISIS που επεκτείνεται πέρα από τη Συρία στο Ιράκ. Βλέπετε 
το βίαιο τέλος της «Αραβικής άνοιξης»…

Μόνο που όλα αυτά δεν γίνονται σε κάποια άλλη άκρη της γης, σε άλλη ήπειρο πέρα, σε άλ
λους ωκεανούς. Γίνονται δίπλα μας. Και όχι σε ένα σημείο. Σε πολλά σημεία…»

[Ομιλία Αντώνη Σαμαρά στην 79^η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, 6-9-2014]

~ Η επίκληση στο συναίσθημα αποσκοπεί εδώ στη δημιουργία ενός κλίματος ανασφάλειας 
και φόβου, που θα ωθήσει τον δέκτη στην αποζήτηση της ασφάλειας (την οποία υπονο
είται πως μόνο το κόμμα του ομιλητή μπορεί να προσφέρει). Το αίσθημα του φόβου προκα
λείται μέσω της περιγραφής των εμπόλεμων συνθηκών που επικρατούν σε γειτονικές χώ
ρες, καθώς και με τη χρήση συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων και φράσεων (φλέγεται
 το 
σύμπαν / κρίση πρωτοφανή / αληθινής ανθρωπιστικής καταστροφής / εφιαλτικές εικόνες / να φρίττει και να μένει άφωνη / απειλούνται θρησκευτικοί πόλεμοι / βίαιο τέλος).

3. Επίκληση στο «ήθος του πομπού»

Για να είναι αποτελεσματική η πειθώ, είναι απαραίτητο να κερδίσει ο πομπός με το λόγο 
του την εμπιστοσύνη του δέκτη. Εννοείται ότι η εντύπωση για την αξιοπιστία του πομπού 
πρέπει να απορρέει από τον ίδιο το λόγο και όχι από την εικόνα που τυχόν έχει σχημα
τίσει προηγουμένως ο δέκτης γι’ αυτόν.

Παράδειγμα:

«Η ΕΔΑ, που εκφράζει ένα μεγάλο τμήμα του Ελληνικού λαού, δεν κατέχεται 
από κανένα απολύτως πλέγμα μειονεκτικότητος και διεκδικεί στο ακέραιο την παρουσία 
της και την ισότιμη συμμετοχή της σ’ όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Εκπροσωπεί
 το πιο παραγωγικό τμήμα του λαού, τις εργαζόμενες μάζες, χωρίς τις οποίες στρατοί 
δεν συγκροτούνται. Θεωρεί σαν τεχνητά τα τείχη του γκέτο μέσα στο οποίο επιχειρείται 
ν’ απομονωθή και αποκλεισθή από την ισοτιμία στη δημόσια ζωή. Ανεξάρτητα από οποιεσ
δήποτε ψυχώσεις και βιώματα από την ανωμαλία του παρελθόντος και τις συναφείς ευθύ
νες –
 για τις οποίες άνετα μπορεί κανείς να διατηρή τις απόψεις του και τις εκτιμήσεις
 του – είναι παραλογισμός ότι το δυναμικό κομμάτι κάθε λαού, η εργατική τάξη και τα εργα
ζόμενα εν γένει στρώματα του πληθυσμού, είναι δυνατόν επ’ άπειρον να διατηρούνται σε 
καραντίνα. Αριστεροί υπάρχουν εκατοντάδες εκατομμύρια, δισεκατομμύρια σ’ όλον τον κό
σμο. Ο χαρακτηρισμός των σαν αντεθνικών δυνάμεων – σύνθημα του ΝΑΤΟ – υπηρετεί ιδιο
τελείς επιδιώξεις.»

[Ο στρατός όργανο του έθνους, ναι – τιμάριο οποιουδήποτε, όχι! Άρθρο του Ηλία Η
λιού στην εφημερίδα «Αυγή», 1 Ιουνίου 1965]

~ Ο Ηλίας Ηλιού ως εκπρόσωπος της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς επιχειρεί να τονίσει
 την αξία και τη δυναμική της παράταξής του απέναντι σε όσους θέλουν να την απομονώ
σουν και να την αποκλείσουν από την ισότιμη συμμετοχή στο δημόσιο βίο του τόπου.
 Έτσι, επισημαίνει πως η ΕΔΑ εκφράζει ένα μεγάλο τμήμα του Ελληνικού λαού, και μάλιστα
 το πιο παραγωγικό του τμήμα, αφού πρόκειται για ένα κόμμα που στηρίζεται από την εργατι
κή τάξη. Ενώ, συνάμα, τονίζει πως ως πολιτική παράταξη δεν έχει κανένα σύμπλεγμα κατω
τερότητας, αφού η δυναμική της είναι δεδομένη.

4. Επίθεση στο «ήθος του αντιπάλου»

Ορισμένες φορές αυτός που επιχειρηματολογεί, αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήμα
τα του αντιπάλου, κάνει μια προσωπική επίθεση εναντίον του, δηλαδή ασκεί κριτική στο χα
ρακτήρα του και στην ιδιωτική του ζωή· π.χ.: «Ο διευθυντής της εταιρείας Χ, που ανταγω
νίζεται τα προϊόντα μας, δεν είναι καθόλου αξιόπιστο πρόσωπο. Σας πληροφορώ ότι η 
οικογενειακή του ζωή υπήρξε σκανδαλώδης. Εγώ τουλάχιστον ποτέ δε θα αγόραζα ένα 
προϊόν
 δικής τους εταιρείας».

Παραδείγματα:

«Ακούστε,

Εδώ που φτάσαμε, με τον κ. Τσίπρα δεν έχω τίποτε να πω!

Ποτέ στη ζωή μου δεν άκουσα τόσα πολλά ψέματα μαζεμένα, τόσες συκοφαντίες, τόσες
 ύβρεις, τόσες ασυναρτησίες, τόσηανευθυνότητα, τόση υποκρισία.

Δεν με ενδιαφέρει το παραλήρημά του. Δεν με αφορά!»

[Ομιλία Αντώνη Σαμαρά, 22 Μαΐου 2014]

~ Ο Αντώνης Σαμαράς προκειμένου να υπονομεύσει το κύρος και την αξία του πολιτι
κού του αντιπάλου, του Αλέξη Τσίπρα, του αποδίδει έμμεσα πλήθος αρνητικών χαρακτηρι
σμών, όπως ότι είναι ψεύτης, συκοφάντης, υβριστής, ασυνάρτητος, ανεύθυνος και υποκρι
τής, που βρίσκεται μάλιστα σε κατάσταση παραληρήματος.

«Υπενθυμίζω ότι υπέστη έλεγχον και επικρίσεις δια σωρείαν πράξεων και παραλείψεών 
της, ιδίαν πράξεων. Πρώτον της κατελογίσθη κατά κάποιον τρόπο ότι επιδιώκει 
μιαν χλιδήν ασιατικήν και μίαν πολυτέλειαν η οποία εξεδηλώθη εις κρουαζιέρας, εις σωρεί
αν θαλαμηγών και ανακτόρων, εις πολυδαπάνους τελετάς και προίκας, εις εξοργιστικά θέ
ματα, όλως λ.χ. κάτι που είχε τόσον εντυπωσιάσει όλον τον λαόν, κάποιες 130 βαλίτσες, ή κά
ποια μονοπώλησις της αλιείας πέστροφας εις ένα ποτάμι. Της κατελογίσθη μία αντίληψις πε
ρίπου η οποία υπενθυμίζει την απόλυτον μοναρχίαν, οπότε η περιουσία του Φίσκους*, 
του δημοσίου ταμείου, και του μονάρχου εθεωρούντο ότι αποτελούν ένα ενιαίο σύνο
λον. Από κει και πέρα της κατελογίσθη και επεκρίθη μια πολυπραγμοσύνη προς ανάλη
ψιν πρωτοβουλιών αι οποίαι αρμόζουν εις τας κρατικάς λειτουργίας και ιδίως εις την
 λειτουργίαν της Κοινωνικής Προνοίας και Παιδείας.»

[Αγόρευση Ηλία Ηλιού στη Βουλή για το νομοσχέδιο περί θωρακίσεως της Βασιλομήτο
ρος Φρειδερίκης, 14 Δεκεμβρίου 1964]

*Φίσκος: το αυτοκρατορικό (βασιλικό) ταμείο

~ Ο Ηλίας Ηλιού στην αγόρευσή του, που στρέφεται κατά του νομοσχεδίου που πρόκει
ται να διασφαλίσει προνομιακή μεταχείριση στην βασιλομήτορα Φρειδερίκη, επισημαίνει
 όλα εκείνα τα στοιχεία για τα οποία η Φρειδερίκη έχει επικριθεί. Στοιχεία τα οποία 
αναδεικνύουν τον υπερβολικά πολυτελή βίο της, την κατασπατάληση δημόσιου χρήματος, αλ
λά και τη συνεχή τάση της να παρεμβαίνει σε πολιτικά ζητήματα, χωρίς ωστόσο να έχει 
ως πρόσωπο κάποια πολιτική θέση.   

«Άλλωστε, κατέρρευσε με πάταγο το τελευταίο παραμύθι της κυβέρνησης. Το παραμύ
θι της επιτυχίας. Όλοι έχουν καταλάβει πια  πόσο εγκληματική είναι η πολιτική της υποτα
γής και του υπάκουου μαθητή. Και αυτή η εξευτελιστική συμπεριφορά απέναντι στον
 κ. Σαμαρά από τη γερμανίδα Καγκελάριο προχθές στη Σύνοδο Κορυφής είναι χαρα
κτηριστικό παράδειγμα του στρατηγικού αδιεξόδου στο οποίο βρίσκεται η κυβέρνηση.
 Και ξέρετε ο εξευτελισμός δεν αφορά μόνο την κυβέρνηση, αφορά και τη χώρα. Όσα εί
πε προχθές η κ. Μέρκελ στους δημοσιογράφους και η πλήρης απαξίωση προς τον πρωθυ
πουργό που ενάμισι χρόνο τώρα έχει γίνει χαλί να τον πατήσει, δεν είναι κατάντια μόνο 
για τον κ. Σαμαρά. Είναι και ντροπή για τη χώρα, όταν ο έλληνας πρωθυπουργός εισπράτ
τει τη μια ταπείνωση μετά την άλλη.»

[Ομιλία Αλέξη Τσίπρα, 29-10-2013]

~ Ο Αλέξης Τσίπρας θέλοντας να υπονομεύσει το κύρος του Πρωθυπουργού, Αντώνη Σαμα
ρά, επισημαίνει τις επιλογές του εκείνες που δεν συνάδουν με το αξίωμά του. Ο Πρωθυ
πουργός, δηλαδή, εμφανίζεται δουλοπρεπής απέναντι στη γερμανίδα Καγκελάριο (έχει
 γίνει χαλί να τον πατήσει / πολιτική της υποταγής), με αποτέλεσμα να γίνεται δέκτης
 απαξίωσης από τη μεριά της· απαξίωση που ταπεινώνει τον ίδιο, και συνάμα εκθέτει όλη τη 
χώρα.

5. Επίκληση στην αυθεντία

Πολλές φορές ο πομπός, για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός επιχειρήματος, επικαλεί
ται κάποια αυθεντία, η οποία συμμερίζεται τη συγκεκριμένη θέση, και συχνά παραθέτει 
ανάλογα αποσπάσματα. Ειδικά στον επιστημονικό λόγο η παράθεση τέτοιων αποσπασμά
των είναι αναμενόμενη και ως ένα βαθμό θεμιτή· με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας 
δείχνει ότι κατέχει τη σχετική βιβλιογραφία και ότι βασίζεται σε αξιόπιστες πηγές. 
Μερικές φορές, όμως, γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία, για να καλύ
ψει ο πομπός την έλλειψη επιχειρημάτων. Υπάρχει μάλιστα η περίπτωση να επικαλείται 
δημοφιλή πρόσωπα, τα οποία είναι βέβαια αυθεντίες στον τομέα τους, αλλά δεν είναι ειδικοί
 στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός.

Παράδειγμα:

Η ελευθερία της σκέψεως είναι φορεύς της Μεταρρυθμίσεως. Εξατμίζει τα πάθη, ωριμάζει 
τας συνειδήσεις, κατασκευάζει τα πνεύματα. Και τοιουτοτρόπως, οδηγεί ειρηνικός προς 
το Μέλλον. Ενώ η κατάλυσις, καθώς και ο περιορισμός της σκέψεως, ανοίγει την σκοτεινήν 
οδόν της βίας, της συνωμοσίας, της στάσεως. Και δι’ αυτό όσοι καταδιώκουν την ελευθερίαν
 της σκέψεως, προφασιζόμενοι ότι υπηρετούν την τάξιν και την ειρήνην, ή πλανώνται ή ψεύδο
νται. Επειδή είναι εχθροί και της τάξεως και της ειρήνης. «Δεν στειρεύουν μόνον», όπως 
γράφει ο Λασσάλ, «την πηγήν αυτήν της τελειοποιήσεως, αλλά προσβάλλουν ακόμη και 
την δημοσίαν τάξιν, εξωθούν το Κράτος εις βιαίαν ανατροπήν και εις όλεθρον».

[Αγόρευση του Γ. Παπανδρέου στη Δίκη της Λαμίας, 22 Ιουνίου 1922]

Πανελλήνιες

Πανελλήνιες εξετάσεις 2012

Να βρείτε τους δύο τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στην τε
λευταία παράγραφο και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με μία αναφορά για 
κάθε τρόπο.  

«Ιδού η απαρχή της προσπάθειας για γνώση και για αυτογνωσία, ιδού το πρώτο ερωτηματι
κό, το για πάντα αναπάντητο, ιδού η αυγή του μυστηρίου που οδήγησε τον άνθρωπο να γί
νει πλάστης αθάνατου έργου, δημιουργός δηλαδή θεών. ∆άμασε η ελληνική τέχνη το 
ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο. Το συντροφικό συναπάντημα του ανθρώπου με
 τους θεούς διδάσκει η αρχαία αισθητική, στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει την τέλεια
 μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς ένα αέναο 
γίγνεσθαι. Να γιατί η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντα
νή: είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός, αυτή που δεν γνώρισε αμηχανίες 
και αγνοεί τα αδιέξοδα, γι’ αυτό και εμπνέει κάθε αναγέννηση, γι’ αυτό και μένει η βάση κά
θε πνευματικής παλιννόστησης προς το ουσιώδες, δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας.»

Στην τελευταία παράγραφο η συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπους πειθούς τη «επίκλη
ση στο συναίσθημα» και την «επίκληση στη λογική».

Επίκληση στο συναίσθημα: Η επίκληση αυτή επιτυγχάνεται με την ποιητική λειτουρ
γία του λόγου, με επαναλήψεις, ελλειπτικές διατυπώσεις και λέξεις συναισθηματικά φορτι
σμένες (ιδού η απαρχή... ιδού το πρώτο... ιδού η αυγή... το για πάντα αναπάντητο, την πάντα 
μετέωρη και πάντα τεταμένη, ιδεατή πληρότητα, τέλειο άνθρωπο, τέλεια μορφή, αέναο γίγνεσθαι), όπου κυριαρχεί η μεταφορική -συνυποδηλωτική- χρήση του λόγου (ιδού η αυγή του μυστηρίου,  είναι η τέ
χνη πυξίδα, δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο). Επίσης, εντοπίζουμε στοιχεία αφήγησης (Δά
μασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο), αλλά και περιγραφής
 (την τέλεια μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς
 ένα αέναο γίγνεσθαι).

Με την επίκληση στο συναίσθημα η συγγραφέας επιχειρεί να μεταδώσει στον αναγνώστη 
την αίσθηση θαυμασμού που προκαλεί η αρχαιοελληνική τέχνη, καθώς και να αποδώσει
 με την ποιητικότητα του λόγου την έμπνευση που προκαλεί η θέασή της.

Επίκληση στη λογική: Η επίκληση στη λογική επιτυγχάνεται με τη διατύπωση ενός επιχει
ρήματος, το συμπέρασμα του οποίου είναι πως «η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοπορια
κά επίκαιρη και ζωντανή». Οι ιδέες-προκείμενες που θεμελιώνουν αυτή τη θέση δίνονται στο
 κείμενο αμέσως μετά: «είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός... δηλαδή τη δη
μιουργία ελευθερίας.»

Πανελλήνιες 2003

Ποιους τρόπους και ποια µέσα πειθούς χρησιµοποιεί ο συγγραφέας στην τέταρ
τη και πέµπτη παράγραφο του κειµένου; Να δώσετε ένα παράδειγµα για κάθε πε
ρίπτωση.

4^η

Θα έπρεπε, ακόµα, από εδώ και εµπρός οι άνθρωποι (µιλάω για τις πλούσιες χώρες) να δε
χτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο 
κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 µε 3% το χρό
νο. Για να το δεχτούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόηµα στη ζωή τους. Αυτό 
το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων.

5^η

Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων θα α
παιτούσε µιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεί
α και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου˙ µιαν αληθινή δηµοκρα
τία που θα συνεπαγόταν τη συµµετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων˙ µιαν άλλη 
οργάνωση παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί «να άρχουν και να άρχονται βά
σει των νόµων» σύµφωνα µε τη θαυµάσια έκφραση του Αριστοτέλη.

~ Ο συγγραφέας αξιοποιεί ως τρόπους πειθούς: την επίκληση στη λογική, την επίκληση 
στην αυθεντία, αλλά και την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη.

Επίκληση στη λογική: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επιχειρήματα προκειμένου να υποστηρί
ξει την άποψή του.

Π.χ. Στην 4^η παράγραφο θέλοντας να στηρίξει τη θέση του πως οι άνθρωποι θα πρέπει να
 δεχτούν «ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο», που θα τους απομακρύνει από
 τη λανθασμένη επιδίωξη της διαρκούς αύξησης της κατανάλωσης, επισημαίνει πως θα πρέ
πει να βρεθεί κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους· προσδιορίζοντας συνάμα αυτό το κά
τι άλλο, ως την ανάπτυξη των ανθρώπων.

Χρησιμοποιεί επίσης ένα στατιστικό στοιχείο ως τεκμήριο: «να παραιτηθούν από την ιδέα 
ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 µε 3% το
 χρόνο».

Επίκληση στο συναίσθημα: Ο συγγραφέας αποσκοπώντας να αναδείξει το λανθα
σμένο της προσήλωσης στην κατανάλωση, χρησιμοποιεί μια συναισθηματικά φορτισμένη λέ
ξη «των σκουπιδοπροϊόντων», ώστε να προκαλέσει στους αναγνώστες το αίσθημα της απο
τροπής απέναντι στα προϊόντα του δεσπόζοντος καταναλωτισμού.

Επίκληση στην αυθεντία: Ο συγγραφέας παραθέτει τα λόγια του Αριστοτέλη στην 5^η παρά
γραφο: «ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί «να άρχουν και να άρχονται βάσει των νό
µων» σύµφωνα µε τη θαυµάσια έκφραση του Αριστοτέλη».

Πανελλήνιες 2006

«Η μεγάλη αντοχή [...] στη χαρά της νίκης». Στη συγκεκριμένη παράγραφο να δι
ερευνήσετε:

α. Ποιον τρόπο πειθούς επιστρατεύει ο συγγραφέας;

β. Ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί; Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για κάθε περί
πτωση.

Η μεγάλη αντοχή του πνευματικού δημιουργού γεννιέται και συντηρείται, κατά κύριο λόγο, 
από την ψυχή του. Η φλογερή αγάπη προς το έργο του και η πίστη η αδιάσειστη στον προο
ρισμό αυτού του έργου είναι οι μεγάλες πηγές της δύναμής του. Αυτές δεν τον αφήνουν 
(και στην περίπτωση ακόμη της κλονισμένης υγείας) να λυγίσει. Ο άνθρωπος που αγαπάει 
και πιστεύει αυτό που κάνει, ζει όρθιος με την ψυχή του. Αυτή τον διατηρεί ακμαίο, νέο, 
δροσερό. Και επειδή την αγάπη και την πίστη τη βρίσκει μόνο εκείνος που με ορισμένη
 πνευματική τοποθέτηση δίνει περιεχόμενο, πρόγραμμα, νόημα στη ζωή του, και δικαίω
ση του μόχθου του θεωρεί την εκτέλεση αυτού του προγράμματος (την «πλήρωση του νοήμα
τος» της ζωής), η πνευματική τοποθέτηση είναι, σε τελευταίαν ανάλυση, το στοιχείο που
 τροφοδοτεί την αντοχή του δημιουργού (απέναντι στη φθορά που φέρνει ο κάμα
τος, αλλά και απέναντι στους κλυδωνισμούς της ζωής, στο φυσικό και στον ηθικό «πόνο»).
 Ο κοινός άνθρωπος που δεν είναι κατά τον ίδιο τρόπο τοποθετημένος, εύκολα εξαντλείται
 και καταρρέει όταν χτυπηθεί από ένα ανεπάντεχο δεινό ή όταν η υπέρμετρη δουλειά αρχί
σει να φθείρει την υγεία του. Ο πνευματικά τοποθετημένος δημιουργός δεν γκρεμίζεται 
εύκολα ούτε από τη νόσο, ούτε από τα γερατειά, ούτε από τις απογοητεύσεις και τα πέν
θη, τα ατυχήματα της ζωής, και όπως ο πολυάσχολος και προκομμένος άνθρωπος δεν
 «ευκαιρεί»,  καθώς λέμε, ν’ αρρωστήσει, έτσι κι αυτός, με την προσήλωσή του στο νόημα 
που έχει δώσει στη ζωή του, δεν «ευκαιρεί» ούτε τον κόπο να αισθανθεί ούτε τη φθορά 
— και φτάνει στο τέρμα του βίου σαν τον αθλητή που πέφτει επιτέλους για να αναπαυθεί
 στη χαρά της νίκης.

α) Ο συγγραφέας ως κύριο τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί την επίκληση στο συναίσθημα. Προ
κειμένου δηλαδή να στηρίξει την άποψή του για τη δύναμη και την αντοχή του πνευματι
κού δημιουργού, καταφεύγει σε μια παρουσίαση που αποσκοπεί στο να προκαλέσει το θαυ
μασμό και τη συγκίνηση του αναγνώστη.

β) Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι:

- Ποιητική λειτουργία της γλώσσας, σε συνδυασμό με λέξεις συναισθηματικά φορτισμέ
νες: π.χ. Η φλογερή αγάπη / οι μεγάλες πηγές της δύναμής του / ζει όρθιος με την ψυχή
 του / και φτάνει στο τέρμα του βίου σαν τον αθλητή που πέφτει επιτέλους για να αναπαυθεί
 στη χαρά της νίκης

- Στοιχεία περιγραφής και αφήγησης: π.χ. Ο πνευματικά τοποθετημένος δημιουργός δεν 
γκρεμίζεται εύκολα ούτε από τη νόσο, ούτε από τα γερατειά, ούτε από τις απογοητεύσεις
 και τα πένθη, τα ατυχήματα της ζωής...

- Ειρωνικό χιούμορ, το οποίο προκύπτει από τη μεταφορική χρήση της λέξης «ευκαιρεί»: ο
 πολυάσχολος και προκομμένος άνθρωπος δεν «ευκαιρεί»,  καθώς λέμε, ν’ αρρωστήσει / 
δεν
 «ευκαιρεί» ούτε τον κόπο να αισθανθεί ούτε τη φθορά

Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2009

Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο (2) περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία.

Κάθε γλώσσα είναι καθρέφτισμα της νοοτροπίας και της ηθοτροπίας των ανθρώπων του 
οικείου λαού, αλλά και στοιχείο έκδηλο της διαφοριστικής του από τους «ξένους» λαούς ιδιο
συστασίας του. Είναι όμως και παιδαγωγός των ανθρώπων κάθε λαού η εθνική του γλώσ
σα, καθώς με την εκμάθηση και χρήση της η κάθε γενεά του εμβαπτίζεται κάπως στον πολι
τισμό, τον δημιουργημένο από τις προηγούμενες γενεές του. Αποτελεί άρα για κάθε λαό η
 γλώσσα του κύριο πνευματικό αγαθό του. Και είναι πρώτιστο καθήκον των συγγραφέων
 και των δημοσιογράφων, ως υπεύθυνων για τη διαφύλαξη του εθνικού αυτού πλούτου
 η αδιάλειπτη μέριμνα προς ανεπιτήδευτη καλλιέπεια, με ορθή χρήση των λέξεων και ά
ψογη τήρηση των κανόνων της γραμματικής, της φιλοσοφικής αυτής νομοθεσίας της
 γλώσσας. Και αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν, όταν πρόκειται για την υπό διάπλαση πάλι στην επο
χή μας ελληνική γλώσσα, την δίκαια υμνημένη στην αρχαία μορφή της από τον Gibbon, ως 
«μουσικώτατη και γονιμώτατη γλώσσα...» και από τον Παλαμά [...] με στίχους του ποιήμα
τος «Ασκραίος»: «τα λόγια της ευφραίνουν / των αηδονιών τα ονείρατα και των περιστε
ριών / και τους αλαφροΐσκιωτους μαγεύουν». Εξ άλλου, την ευλαβική φροντίδα για τη 
γλώσσα παραγγέλλει ο Διονύσιος Σολωμός, ο εμπνευσμένος αυτός αλαφροΐσκιωτος,  με
 τη δήλωσή του «Μήγαρις έχω άλλο στο νου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;».

~ Επίκληση στην αυθεντία έχουμε στα σημεία όπου παρατίθενται τα λόγια του Παλαμά, του
 Σολωμού και του Gibbon.

Πανελλήνιες 2009

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς και την επίκληση στην αυ
θεντία. Να εντοπίσετε το συγκεκριμένο τρόπο πειθούς στο κείμενο και να αιτιολο
γήσετε τη χρήση του.

Υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύουμε πως ο πολιτισμός μας έχει παρεκκλίνει, αν δεν έχει 
πάρει ολότελα στραβό δρόμο κάτω από την επίδραση σκοτεινών εκμεταλλευτών. Μόνη ελπί
δα να διορθωθεί η πορεία του,  όσο θα είναι ακόμα καιρός, το βιβλίο. Ο Βολταίρος είχε 
πει κάποτε πως τον κόσμο τον κυβερνάνε τα βιβλία. Σήμερα πρέπει ένας άλλος λόγος, ακό
μα πιο κρίσιμος, να ειπωθεί:  Πως ο κόσμος, αν σωθεί, θα το χρωστάει στο βιβλίο. Γιατί αυτό
 το γκόλφι της ανθρωπιάς έχει τη δύναμη να ξορκίζει τα δαιμόνια, να εξυγιαίνει την ατμό
σφαιρα, να οπλίζει τη λυτρωτική φαντασία, να ξυπνάει την αυτογνωσία, ν’ ανάβει το μάτι,
 να στυλώνει το φρόνημα, να ψυχώνει το χέρι. Η μάχη του ανθρώπου δεν θα χαθεί ενό
σω θα υπάρχει καταφυγή του Λόγου, το βιβλίο.

~ Ο συγγραφέας αξιοποιεί την επίκληση στην αυθεντία, παραθέτοντας μια ρήση του
 Βολταίρου, προκειμένου να παρουσιάσει με έμφαση την αξία του βιβλίου.

Πανελλήνιες 2007

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς, εκτός των άλλων, και την επί
κληση στην αυθεντία. Να εντοπίσετε δύο περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία.

Το αναπόφευκτο ατόπημα του ανθρωπισμού είναι η διολίσθησή του στον ατομικισμό. Ο 
Humanismus (ανθρωπισμός, ουμανισμός) κατάντησε Individualismus (ατομικισμός). Λέμε
 άνθρωπος και εννοούμε άτομο. Μιλούμε για τον πολίτη και έχουμε στον νου τον ιδιώτη. 
Αναφερόμαστε στον εαυτό μας και εξυπονοούμε το εγώ μας σε τέτοιο βαθμό, ώστε 
να λησμονούμε τον άλλο που συνυπάρχει μαζί μας και το όλον μέσα στο οποίο συνανήκει το
 εγώ μας μαζί με καθένα άλλο του. Οι λογοτέχνες προφήτευαν από τον προπερασμένο αιώ
να ήδη: «Όλοι στον αιώνα μας χώρισαν και γίνανε μονάδες, ο καθένας αποτραβιέται
 στη μοναξιά του, ο καθένας απομακρύνεται απ’ τον άλλον, κρύβεται και κρύβει το έχει του 
και καταλήγει ν’ απωθεί τους ομοίους του και ν’ απωθείται απ’ αυτούς» (Ντοστογιέφσκι).

[…]

Για να υπερβεί ο ανθρωπισμός την κρίση του απαιτείται να προβεί σε μια μόνο σωτήρια πρω
τοβουλία: να αποποιηθεί τον ατομικισμό. Για να μιλήσουμε με την γλώσσα των ποιητών 
μας: «Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόμου. Με τη διαφορά ότι, αν δεν ολοκληρω
θεί κανείς ως άτομο —κι όλα συνωμοτούν στην εποχή μας γι’ αυτό— αδυνατεί να το υπερ
βεί» (Ελύτης). Ο ανθρωπισμός χρειάζεται, αλλά δεν αρκεί έτσι όπως κατάντησε, δηλαδή
 σαν ατομικισμός.  Απαιτείται ο ανθρωπισμός και περιττεύει ο ατομικισμός. Είναι επιτακτι
κή ανάγκη των καιρών μας να περάσουμε από την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξαν
θρωπισμό του ατόμου. Με δυο λόγια, πρέπει να απελευθερώσουμε τον ανθρωπισμό από τον
 ατομικισμό. Όταν ο άνθρωπος αυτοπεριορίζεται στο άτομο, τότε αυτοχειριάζεται υπαρ
ξιακά. Ο ατομικισμός είναι το καρκίνωμα του ανθρωπισμού.

~ Επίκληση στην αυθεντία έχουμε στα σημεία όπου ο συγγραφέας παραθέτει τα λόγια του
 Ντοστογιέφσκι και του Ελύτη.