1. ΒΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ
Ἡ ἰδιότητα ἤ ποιότητα ποὺ φανερώνει ἕνα ἐπίθετο μπορεὶ νὰ ὑπάρχει σὲ δύο ἤ περισσότερα ὄντα, ἀλλὰ σὲ διαφορετικὸ βαθμό. Γιὰ νὰ δηλώσουν τὸ διαφορετικὸ αὐτὸ βαθμό, τὰ ἐπίθετα ἔχουν κανονικὰ ξεχωριστοὺς τύπους (μονολεκτικοὺς ἤ περιφραστικούς) ποὺ λέγονται βαθμοὶ τῶν ἐπιθέτων: σοφὸς μὲν Σοφοκλῆς, σοφώτερος δ’ Εὐριπίδης, ἀνδρῶν δ’ ἁπάντων σοφώτατος Σωκράτης – φίλος, μᾶλλον φίλος, μάλιστα φίλος.
Οἱ βαθμοὶ τῶν ἐπιθέτων εἶναι τρείς:
1) Ὅταν τὸ ἐπίθετο φανερώνει ἁπλῶς μιὰ ἰδιότητα ἤ ποιότητα ἑνὸς ὄντος, χωρὶς σύγκριση πρὸς ἄλλο, λέγεται ἐπίθετο θετικοῦ βαθμοῦ ἤ ἁπλῶς θετικό: ὁ δίκαιος ἀνήρ.
2) Ὅταν τὸ ἐπίθετο φανερώνει ὅτι ἕνα ὄν ἔχει μιὰ ἰδιότητα ἤ ποιότητα σὲ βαθμὸ ἀνώτερο συγκριτικὰ πρὸς ἕνα ἄλλο ἤ πρὸς πολλὰ ἄλλα ποὺ λογαριάζονται σὰν ἕνα, λέγεται ἐπίθετο συγκριτικοῦ βαθμοῦ ἤ ἁπλῶς συγκριτικό: οὖτός ἐστι δικαιότερος ἐκείνου – χρυσὸς κρείσσων πολλῶν χρημάτων.
3) Ὅταν τὸ ἐπίθετο φανερώνει ὅτι ἕνα ὄν ἔχει μιὰ ἰδιότητα ἤ ποιότητα σὲ πολὺ μεγάλο βαθμὸ ἀνώτερο ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα τοῦ ἴδιου εἴδους, λέγεται ἐπίθετο ὑπερθετικοῦ βαθμοῦ ἤ ἁπλῶς ὑπερθετικό΄ καί:
α) τὸ ὑπερθετικὸ ποὺ φανερώνει ὅτι ἕνα ὄν ἔχει μιὰ ἰδιότητα ἤ ποιότητα σὲ πολὺ μεγάλο βαθμό, ἀπόλυτα, χωρὶς νὰ γίνεται σύγκριση πρὸς ἄλλα, λέγεταιὑπερθετικὸ ἀπόλυτο: οὖτός ἐστι δικαιότατος΄
β) τὸ ὑπερθετικὸ ποὺ φανερώνει ὅτι ἕνα ὄν ἔχει μιὰ ἰδιότητα ἤ ποιότητα στὸν πιὸ μεγάλο βαθμὸ συγκριτικὰ πρὸς ὅλα τὰ ἄλλα τοῦ ἴδιου εἴδους μαζὶ λέγεταιὑπερθετικὸ σχετικό: Ἀριστείδης ἦν δικαιότατος πάντων τῶν Ἀθηναίων.
Τὸ συγκριτικὸ καὶ τὸ ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἐπιθέτου μαζὶ λέγονται μ’ ἕνα ὄνομα παραθετικὰ τοῦ ἐπιθέτου.
Ὅπως στὴ νέα ἑλληνικὴ, ἔτσι καὶ στὴν ἀρχαία, τὰ παραθετικὰ τῶν ἐπιθέτων σχηματίζονται ἤ μὲ μία λέξη (καὶ τότε λέγονται μονολεκτικά) ἤ μὲ δύο λέξεις (καὶ τότε λέγονται περιφραστικά).
2. ΚΑΝΟΝΙΚΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΟΝΟΛΕΚΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ
Τὰ μονολεκτικὰ παραθετικὰ τῶν ἐπιθέτων σχηματίζονται κανονικὰ ἀπὸ τὸ θετικό, ἀφοῦ στὸ θέμα (τοῦ ἀρσενικοῦ γένους) προστεθοῦν ὁρισμένες καταλήξεις ποὺ λέγονται παραθετικὲς καταλήξεις. Οἱ πιὸ συνηθισμένες παραθετικὲς καταλήξεις εἶναι:
γιὰ τὸ συγκριτικό: -τερος, -τέρα, -τερος΄
γιὰ τὸ ὑπερθετικό: -τατος, -τάτη, -τατον.
Ἔτσι τὰ παραθετικὰ ποὺ σχηματίζονται μὲ τὶς παραπάνω καταλήξεις εἶναι δευτερόκλιτα ἐπίθετα, τρικατάληκτα μὲ τρία γένη. Π.χ.
πτωχός (θέμα: πτωχο-)
συγκρ. πτωχό-τερος, πτωχο-τέρα, πτωχό-τερον
ὑπερθ. πτωχό-τατος, πτωχο-τάτη, πτωχό-τατον
βαρύς (θέμα: βαρυ-)
συγκρ. βαρύ-τερος, βαρυ-τέρα, βαρύ-τερον
ὑπερθ. βαρύ-τατος, βαρυ-τάτη, βαρύ-τατον
ἀληθής (θέμα: ἀληθεσ-)
συγκρ. ἀληθέσ-τερος, ἀληθεσ-τέρα, ἀληθέσ-τερον
ὑπερθ. ἀληθέσ-τατος, ἀληθεσ-τάτη, ἀληθέσ-τατον
μέλας (θέμα: μελαν-)
συγκρ. μελάν-τερος, μελαν-τέρα, μελάν-τερον
ὑπερθ. μελάν-τατος, μελαν-τάτη, μελάν-τατον
χαρίεις (θέμα: χαριετ-)
συγκρ. χαριέσ-τερος, χαριεσ-τέρα, χαριέσ-τερον
ὑπερθ. χαριέσ-τατος, χαριεσ-τάτη, χαριέσ-τατον
3. ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΣΕ –ΟΤΕΡΟΣ, -ΟΤΑΤΟΣ ΚΑΙ –ΩΤΕΡΟΣ, -ΩΤΑΤΟΣ
Τὰ παραθετικὰ τῶν δευτερόκλιτων ἐπιθέτων διατηροῦν τὸ χαρακτῆρα τοῦ θετικοῦ ο, ἄν προηγεῖται συλλαβὴ φύσει ἤ θέσει μακρόχρονη΄ τὸν ἐκτείνουν σὲ ω, ἄν προηγεῖται συλλαβὴ βραχύχρονη:
ξηρός, ξηρό-τερος, ξηρό-τατος
πτωχός, πτωχό-τερος, πτωχό-τατος
γενναῖος, γενναιό-τερος, γενναιό-τατος
θερμός, θερμό-τερος, θερμό-τατος
ἔνδοξος, ἐνδοξό-τερος, ἐνδοξό-τατος
ἀλλά: νέος, νεώ-τερος, νεώ-τατος΄
σοφός, σοφώ-τερος, σοφώ-τατος
4. ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ
Μερικὰ παραθετικὰ ἐπιθέτων διαμορφώνονται ἀπὸ ἀναλογία πρὸς τὰ παραθετικὰ ἄλλων ἐπιθέτων καὶ λήγουν ὅπως αὐτά (ἐλαφρός-ἐλαφρύτερος ὅπως τὸ βαρύτερος, χοντρός-χοντρύτερος ὅπως τὸ παχύτερος, ἀντὶ γιὰ τὰ κανονικὰ ἐλαφρότερος, χοντρότερος).
Ἔτσι διαμορφώνονται οἱ ἀκόλουθες ἀναλογικὲς παραθετικὲς καταλήξεις:
α) -έστερος, -έστατος
Κατὰ τὰ παραθετικὰ τῶν σιγμόληκτων ἐπιθέτων σὲ -ης, -ες(ἀληθής, ἀληθέσ-τερος, ἀληθέσ-τατος) σχηματίζουν τὰ παραθετικά τους τὰ τριτόκλιτα ἐπίθετα σὲ -ων, -ον (γεν. –ονος), καθὼς καὶ τὰ ἐπίθετα ἄκρατος (=αὐτὸς ποὺ δὲν ἔχει ἀνακατευτεῖ μὲ ἄλλον, ἀνόθευτος), ἄσμενος(=εὐχαριστημένος), ἐρρωμένος (=δυνατός) καὶ πένης:
σώφρων (θέμα: σωφρον-)
σωφρον-έσ-τερος, σωφρον-έσ-τατος
εὐδαίμων (θέμα: εὐδαιμον-)
εὐδαιμον-ἐσ-τερος, εὐδαιμον-έσ-τατος
ἄκρατος (θέμα: ἀκρατο-)
ἀκρατ-έσ-τερος, ἀκρατ-έσ-τατος (καὶ ἀκρατό-τατος)
ἄσμενος (θέμα: ἀσμενο-)
ἀσμεν-έσ-τερος (καὶ ἀσμενώ-τερος), ἀσμεν-έσ-τατος
(καὶ ἀσμενώ-τατος)
ἐρρωμένος (θέμα: ἐρρωμενο-)
ἐρρωμεν-έσ-τερος, ἐρρωμεν-έσ-τατος
πένης (θέμα: πενητ-)
πεν-έσ-τερος, πεν-έσ-τατος
β) –ούστερος, -ούστατος
Τὸ ἐπίθετο ἁπλοῦς καὶ τὰ συνηρημένα ἐπίθετα τῆς β’ κλίσης μὲ β’ συνθ. τὸ ὄνομα νοῦς σχηματίζουν τὰ παραθετικά τους σὲ -ούστερος, -ούστατος (κατὰ τὰ παραθετικὰ σὲ -έστερος, -έστατος μὲ συναίρεση):
ἁπλοῦς (θέμα: ἁπλοο-)
ἁπλούστερος, ἁπλούστατος
(ἀπὸ τό) ἁπλο-έσ-τερος, ἁπλο-έσ-τατος
εὔνους (θέμα: εὐνοο-)
εὐνούστερος, εὐνούστατος
(ἀπὸ τό) εὐνο-έσ-τερος, εὐνο-έσ-τατος
γ) -ίστερος, -ίστατος
Τὰ μονοκατάληκτα ἐπίθετα ἅρπαξ, βλάξ, λάλος(=φλύαρος), κλέπτης, πλεονέκτης σχηματίζουν τὰ παραθετικά τους σὲ -ίστερος, -ίστατος (κατὰ τὰ παραθετικὰ τοῦ ἄχαρις: ἀχαρίστερος, ἀχαρίστατος)
ἅρπαξ (θέμα: ἁρπαγ-)
ἁρπαγ-ίσ-τερος, ἁρπαγ-ίσ-τατος
βλάξ (θέμα βλακ-)
βλακ-ίσ-τερος, βλακ-ίσ-τατος
λάλος (θέμα: λαλο-)
λαλ-ίσ-τερος, λαλ-ίσ-τατος
κλέπτης (θέμα: κλέπτα-)
κλεπτ-ίσ-τερος, κλεπτ-ίσ-τατος
πλεονέκτης (θέμα: πλεονεκτα-)
πλεονεκτ-ίσ-τερος, πλεονεκτ-ίσ-τατος
δ) –αίτερος, -αίτατος
Τὸ ἐπίθετο παλαιὸς σχηματίζει τὰ παραθετικά του μὲ θέμα τὸ ἐπίρρημα πάλαι σὲ -αίτερος, -αίτατος:
Παλαιός, παλαίτερος, παλαίτατος
Ἀνάλογα πρὸς αὐτὸ σχηματίστηκαν τὰ παραθετικά:
γεραιός (=γέροντας, σεβαστός), γεραί-τερος, γεραί-τατος
σχολαῖος (=ἀργός, ἀργοκίνητος, σχολαί-τερος, σχολαί-τατος
Ἀπὸ αὐτὰ ἀποσπάστηκε ἡ κατάληξη –αίτερος, -αίτατος, μὲ τὴν ὁποία σχηματίζουν τὰ παραθετικά τους ὁρισμένα ἐπίθετα σὲ -ος:
ἴσος, ἰσ-αί-τερος, ἰσ-αί-τατος
ὄψιος (=ὄψιμος), ὀψι-αί-τερος, ὀψι-αί-τατος
πλησίος, πλησι-αί-τερος, πλησι-αί-τατος
πρῷος (ἀπὸ τὸ πρώιος=πρωινός), πρῳ-αί-τερος, πρῳ-αί-τατος
εὔδιος, εὐδι-αίτερος, εὐδι-αί-τατος (καὶ εὐδιέσ-τερος, εὐδιέσ-τατος)
ἥσυχος, ἡσυχ-αί-τερος, ἡσυχ-αί-τατος
(καὶ ἡσυχώ-τερος, ἣσυχώ-τατος)
ἴδιος, ἰδι-αί-τερος, ἰδι-αί-τατος (καὶ ἰδιώ-τερος, ἰδιώ-τατος)
φίλος, φιλ-αί-τερος, φιλ-αίτατος
(καὶ φιλ-ίων ἤ φίλ-τερος, φίλ-τατος)
5. ΑΝΩΜΑΛΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ (ΣΕ –ΊΩΝ, -ΙΣΤΟΣ)
Τὰ παραθετικὰ αὐτὰ σχηματίζονται πολλὲς φορὲς μὲ διάφορες φθογγικὲς παθήσεις ἤ καὶ μὲ θέμα διαφορετικὸ ἀπὸ τὸ θέμα τοῦ θετικοῦ, γι’ αυτὸ λέγονται ἀνώμαλα παραθετικά. Τὰ ἐπίθετα αὐτὰ εἶναι:
Θετικός
|
Συγκριτικός
|
Ὑπερθετικός
|
Θέμα
|
αἰσχρός
|
ὁ,ἡ αἰσχίων
τὸ αἴσχιον
|
αἰσχιστος
|
αἰσχ- (πβ. αἶσχ-ος)
|
ἐχθρός
|
ὁ,ἡ ἐχθίων
τὸ ἔχθιον
καὶ ὀμαλά:
ἐχθρότερος
|
ἔχθιστος
καὶ ὀμαλά:
ἐχθρό-τατος
|
ἐχθ- (πβ. ἔχθ-ος=ἔχθρα)
ἐχθρο-
|
ἡδύς
|
ὁ, ἡ ἡδίων
τὸ ἥδιον
|
ἥδιστος
|
ἡδ-
|
καλός
|
ὁ,ἡ καλλίων
τὸ κάλλιον
|
κάλλιστος
|
καλλ- (πβ. κάλλος)
|
μέγας
|
ὁ,ἡ μείζων
τὸ μεῖζον
|
μέγιστος
|
μεγ-
|
ῥᾴδιος
|
ὁ,ἡ ῥᾴων
τὸ ῥᾴον
|
ῥᾷστος
|
ῥα-
|
ταχύς
|
ὁ,ἡ θάττων
τὸ θᾶττον
|
τάχιστος
|
θαχ-
|
ἀγαθός
|
ὁ,ἡ ἀμείνων
τὸ ἄμεινον
ὁ,ἡ βελτίων
τὸ βέλτιον
ὁ,ἡ κρείττων
τὸ κρεῖττον
ὁ,ἡ λῴων
τὸ λῷον
|
ἄριστος
βέλτιστος
κράτιστος
λῷστος
|
ἀμεν- καὶ ἀρ- (πβ. ἀρ-ετή)
βελτ-
κρετ-, κρατ- (πβ. κράτ-ος)
λω-
|
κακός
|
ὁ,ἡ κακίων
τὸ κάκιον
ὁ,ἡ χείρων
τὸ χεῖρον
|
κάκιστος
χείριστος
|
κακ-
χερ-, χειρ-
|
μακρός
|
μακρό-τερος
|
μακρό-τατος
μήκιστος
|
ὀμαλά
μηκ- (πβ. μῆκ-ος)
|
μικρός
|
μικρό-τερος
ὁ,ἡ ἐλάττων
τὸ ἔλαττον
ὁ,ἡ ἧττων
τὸ ἧττον
|
μικρό-τατος
ἐλάχιστος
ἐπιρρ. ἥκιστα
|
ὀμαλά
ἐλαχ-
ἡκ-
|
ὀλίγος
|
ὁ,ἡ μείων
τὸ μεῖον
|
ὀλίγιστος
|
με-, ὀλιγ-
|
πολύς
|
ὁ,ἡ πλείων
τὸ πλέον
|
πλεῖστος
|
πλε-
|
6. ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΩΝ ΣΕ –ΊΩΝ, -ΙΟΝ (ΚΑΙ –ΩΝ,
-ΟΝ)
Τὰ συγκριτικὰ σὲ -ίων, -ίον (ἤ -ων, -ον) εἶναι δικατάληκτα ἐπίθετα τῆς γ΄ κλίσης μὲ τρία γένη καὶ κλίνονται κατὰ τὸ ἀκόλουθο παράδειγμα:
Θέμα: βελτιον-, βελτιοσ-
Ἐνικός
|
Πληθυντικός
|
Δυϊκός
| |
ὀνομαστική
|
ὁ,ἡ βελτίων
τὸ βέλτιον
|
οἱ,αἱ βελτίον-ες
ἤ βελτίους
τὰ βελτίον-α ἤ
βελτίω
|
τὼ βελτίον-ε
τὼ βελτίον-ε
|
Γενική
|
τοῦ,τῆς βελτίον-ος
τοῦ βελτίον-ος
|
τῶν βελτιόν-ων
τῶν βελτιόν-ων
|
τοῖν βελτιόν-οιν
τοῖν βελτιόν-οιν
|
Δοτική
|
τῷ,τῇ βελτίον-ι
τῷ βελτίον-ι
|
τοῖς,ταῖς βελτίοσι(ν)
τοῖς βελτίοσι(ν)
|
τοῖν βελτιόν-οιν
τοῖν βελτιόν-οιν
|
Αἰτιατική
|
τὸν,τὴν βελτίον-α
ἤ βελτίω
τὸ βέλτιον
|
τοὺς,τὰς βελτίον-αςἤ βελτίους
τὰ βελτίον-α ἤ βελτίω
|
τὼ βελτίον-ε
τὼ βελτίον-ε
|
Κλητική
|
ὦ βέλτιον
ὦ βέλτιον
|
ὦ βελτίον-ες ἤ βελτίους
ὦ βελτίον-α ἤ βελτίω
|
ὦ βελτίον-ε
ὦ βελτίον-ε
|
7. ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΜΕΤΟΧΩΝ
Τὰ περιφραστικὰ παραθετικὰ σχηματίζονται στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ, ὅπως καὶ στὴ νέα, μὲ τὸ θετικὸ τοῦ ἐπιθέτου καὶ μὲ ὁρισμένο ποσοτικὸ ἐπίρρημα ἐμπρὸς ἀπὸ αὐτό. Ἔτσι ὁ συγκριτικὸς βαθμὸς σχηματίζεται μὲ τὸ ἐπίρρημα μᾶλλονκαὶ ὁ ὑπερθετικὸς μὲ τὸ ἐπίρρημα μάλιστα ἐμπρὸς ἀπὸ τὸ θετικό:
ἐπιμελῆς, μᾶλλον ἐπιμελής, μάλιστα ἐπιμελής
(πβ. μικρός, πιὸ μικρός, ὁ πιὸ μικρὸς ἤ πολὺ μικρός)
Ὅλα τὰ ἐπίθετα ποὺ σχηματίζουν μονολεκτικὰ παραθετικὰ μποροῦν νὰ σχηματίσουν παράλληλα καὶ περιφραστικὰ παραθετικά. Σχηματίζουν τὰ παραθετικά τους μόνο περιφραστικὰ οἱ μετοχὲς καὶ μερικὰ μονοκατάληκτα ἐπίθετα ποὺ χρησιμοποιοῦνται καὶ ὡς οὐσιαστικά.
1) μετοχές: δυνάμενος – μᾶλλον δυνάμενος – μάλιστα δυνάμενος΄ συμφέρων – μᾶλλον συμφέρων – μάλιστα συμφέρων΄ ὠφελῶν – μᾶλλον ὠφελῶν – μάλιστα ὠφελῶν.
2) μονοκατάληκτα ἐπίθετα: εἴρων – μᾶλλον εἴρων – μάλιστα εἴρων΄ ἔνδακρυς – μᾶλλον ἔνδακρυς – μάλιστα ἔνδακρυς.
Ἔτσι καὶ τὰ εὔελπις, κόλαξ, ὑβριστής, φιλόγελως κ.ἄ.
8. ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ
Σὲ μερικὰ ἐπίθετα λείπει ὁ θετικὸς βαθμὸς ἤ καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς δύο ἄλλους βαθμούς. Τὰ παραθετικὰ τῶν ἐπιθέτων αὐτῶν λέγονται ἐλλειπτικὰ παραθετικά.
Τὰ περισσότερα ἐλλειπτικὰ παραθετικὰ παράγονται ἀπὸ ἐπιρρήματα, προθέσεις ἤ μετοχές:
ἄνω, ἀνώ-τερος, ἀνώ-τατος
κάτω, κατώ-τερος, κατώ-τατος
πρό, πρό-τερος, πρῶτος (πρό-ατος)
ὑπέρ, ὑπέρ-τερος, ὑπέρ-τατος
ἐπικρατῶν, ἐπικρατ-έστερος, -
προτιμώμενος, προτιμό-τερος, -
Μερικὰ ἐπίθετα δὲν σχηματίζουν παραθετικά, γιατὶ φανερώνουν ἰδιότητα, ποιότητα ἤ κατάσταση ποὺ δὲν παρουσιάζει βαθμούς. Τέτοια ἐπίθετα εἶναι:
1) ὅσα φανερώνουν ὕλη: λίθινος, ἀργυροῦς, γήινος΄τοπικὴ ἤ χρονικὴ σχέση: χερσαῖος, θαλάσσιος, θερινός, ἡμερήσιος΄ μέτρο: σταδιαῖος, πηχυαῖος΄καταγωγή, συγγένεια: πατρῷος, μητρικός΄ μόνιμη κατάσταση: θνητός, νεκρός κ.ἄ.
2) μερικὰ σύνθετα μὲ α’ συνθετικὸ τὸ στερητικὸ ἀ-:ἀθάνατος, ἄυλος, ἄυπνος, ἄψυχος κ.ἄ.
3) μερικὰ συνθετικὰ μὲ α’ συνθετικὸ τὸ ἐπίθετο πᾶς ἤ τὴν πρόθεση ὑπέρ (ποὺ ἔχουν μόνα τους ὑπερθετικὴ σημασία): πάνσοφος, πάντιμος, πάγκαλος - ὑπερμεγέθης, ὑπέρλαμπρος κ.ἄ.
9. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ
Πολλὰ ἐπιρρήματα τῆς ἀρχαίας ἐπιδέχονται σύγκριση καὶ γι’ αυτὸ σχηματίζουν παραθετικά.
Σχηματίζουν ἔτσι παραθετικὰ στὴν ἀρχαία ἑλληνική:
1) ἐπιρρήματα σὲ -ως ποὺ παράγονται ἀπὸ ἐπίθετα. Τὰ ἐπιρρήματα αὐτὰ στὸν συγκριτικὸ ἔχουν τύπο ὄμοιο μὲ τὴν ἐνικὴ αἰτιατικὴ τοῦ οὐδέτερου τοῦ συγκριτικοῦ ἐπιθέτου καὶ στὸν ὑπερθετικὸ ἔχουν τύπο ὄμοιο μὲ τὴν πληθυντικὴ αἰτιατικὴ τοῦ οὐδέτερου τοῦ ὑπερθετικοῦ ἐπιθέτου:
(δίκαιος), δικαίως, δικαιότερον, δικαιότατα
(σοφός), σοφῶς, σοφώτερον, σοφώτατα
(ἀληθής), ἀληθῶς, ἀληθέστερον, ἀληθέστατα
(σώφρων), σωφρόνως, σωφρονέστερον, σωφρονέστατα
(ἡδύς), ἡδέως, ἥδιον, ἥδιστα
(καλός), καλῶς, κάλλιον, κάλλιστα κ.ἄ.
2) τὰ ἐπιρρήματα εὖ (ἀντίστοιχο τοῦ ἐπιθέτου ἀγαθός),ὀλίγον καὶ πολύ:
εὖ, ἄμεινον, ἄριστα καὶ βέλτιον, βέλτιστα καὶ κρεῖττον, κράτιστα
ὀλίγον, μεῖον, ὀλίγιστα καὶ ἔλαττον, ἐλάχιστα καὶ ἧττον, ἥκιστα
πολύ, πλέον, πλεῖστα (ἤ πλεῖστον)
3) τὸ ἐπίρρημα μάλα (=πολύ), ποὺ οἱ τρεὶς βαθμοί του εἶναι: θετ. μάλα, συγκρ. μᾶλλον, ὑπερθ. μάλιστα
4) μερικὰ τοπικὰ ἐπιρρήματα ποὺ παίρνουν παραθετικὲς καταλήξεις –τέρω, -τάτω:
ἄνω, ἀνωτέρω, ἀνωτάτω
ἄπωθεν (=μακριά), ἀπωτέρω, ἀπωτάτω
ἐγγύς (=κοντά), ἐγγυτέρω, ἐγγυτάτω καὶ ἐγγύτερον, ἐγγύτατα καὶ ἔγγιον, ἔγγιστα
ἔξω, ἐξωτέρω, ἐξωτάτω
ἔσω (καὶ εἴσω), ἐσωτέρω, ἐσωτάτω
κάτω, κατωτέρω, κατωτάτω
πόρρω, πορρωτέρω, πορρωτάτω
πέρα, περαιτέρω, -
5) μερικὰ χρονικὰ ἐπιρρήματα μὲ παραθετικὲς καταλήξεις
–(αί)τερον, -(αί)τατα:
πάλαι, παλαίτερον, παλαίτατα
πρωί, πρωιαίτερον, πρωιαίτατα ἤ πρῳαίτερον, πρῳαίτατα
ὀψέ (=ἀργά), ὀψιαίτερον, ὀψιαίτατα
Καὶ τὰ παραθετικὰ τῶν ἐπιρρημάτων, ὅπως καὶ τῶν ἐπιθέτων, ἐκφέρονται κάποτε περιφραστικὰ μὲ τὸμᾶλλον, μάλιστα καὶ τὸ θετικό, π.χ.:
σοφῶς, μᾶλλον σοφῶς, μἀλιστα σοφῶς
ἡδέως, μᾶλλον ἡδέως, μάλιστα ἡδέω
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Παραθετικά Επιθέτων-Επιρρημάτων
Όπως έχουμε πει στη σχετική ενότητα επίθετα λέγονται οι λέξεις που δί
νουν μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στα ουσιαστικά που προσδιορίζουν, π.χ.
σοφὸς ἀνήρ, ὑψηλὸν ὄρος.
● Τα επίθετα και τους βαθμούς των επιθέτων τα χρησιμοποιούμε κάθε
μέρα στο λόγο μας. Επειδή ορισμένα πράγματα τα ξέρουμε, χωρίς να ξέ
ρουμε ότι τα ξέρουμε, και για να διαπιστώσεις ότι τα ξέρεις, κάνε τέσσε
ρις εύκολες ασκήσεις ξεκινώντας από εδώ
● Εναλλακτικά μπορείς... να διαβάσεις τα παρακάτω, αφού πατήσεις ε
δώ
Ήρθε η ώρα για συμπεράσματα:
● Όταν ένα επίθετο δηλώνει μια ιδιότητα κάποιου ουσιαστικού, χωρίς
να συγκρίνεται με κάποιο άλλο ουσιαστικό, τότε λέμε ότι το επίθετο είναι
θετικού βαθμού, π.χ
Σωκράτης ἐστιν σοφός.
● Όταν ένα επίθετο δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε με
γαλύτερο βαθμό συγκριτικά με ένα άλλο ουσιαστικό, τότε λέμε ότι το επί
θετο είναι συγκριτικού βαθμού, π.χ.
Σωκράτης ἐστιν σοφώτερος Κρίτωνός τε καὶ Νίκωνος.
● Όταν ένα επίθετο δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα
σε πολύ μεγάλο βαθμό συγκριτικά με όλα τα άλλα ουσιαστικά, τότε λέμε
ότι το επίθετο είναι υπερθετικού βαθμού,π.χ.
Σωκράτης ἐστιν σοφώτατος πάντων.
● Υπερθετικού βαθμού όμως είναι και το επίθετο που δηλώνει ότι ένα
ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να συγκρίνε
ται με άλλα, π.χ.
Σωκράτης ἐστιν σοφώτατος.
Για να τα διακρίνουμε, τα χωρίζουμε σε υπερθετικό σχετικό (σοφώτα
τος πάντων ) και υπερθετικό απόλυτο (σοφώτατος). Άρα, μπορούμε να
κατατάξουμε τους βαθμούς ως εξής:
● Όταν ένα επίθετο δηλώνει μια ιδιότητα κάποιου ουσιαστικού, χωρίς
να συγκρίνεται με κάποιο άλλο ουσιαστικό, τότε λέμε ότι το επίθετο είναι
θετικού βαθμού, π.χ
Σωκράτης ἐστιν σοφός.
● Όταν ένα επίθετο δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε με
γαλύτερο βαθμό συγκριτικά με ένα άλλο ουσιαστικό, τότε λέμε ότι το επί
θετο είναι συγκριτικού βαθμού, π.χ.
Σωκράτης ἐστιν σοφώτερος Κρίτωνός τε καὶ Νίκωνος.
● Όταν ένα επίθετο δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα
σε πολύ μεγάλο βαθμό συγκριτικά με όλα τα άλλα ουσιαστικά, τότε λέμε
ότι το επίθετο είναι υπερθετικού βαθμού,π.χ.
Σωκράτης ἐστιν σοφώτατος πάντων.
● Υπερθετικού βαθμού όμως είναι και το επίθετο που δηλώνει ότι ένα
ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να συγκρίνε
ται με άλλα, π.χ.
Σωκράτης ἐστιν σοφώτατος.
Για να τα διακρίνουμε, τα χωρίζουμε σε υπερθετικό σχετικό (σοφώτα
τος πάντων ) και υπερθετικό απόλυτο (σοφώτατος). Άρα, μπορούμε να
κατατάξουμε τους βαθμούς ως εξής:
| θετικός | συγκριτικός | υπερθετικός | |
| υπερθετικό σχετι κό | υπερθετικό απόλυτο | ||
| σοφός | σοφώτερος | σοφώτατος | σοφώτατος |
Το συγκριτικό και το υπερθετικό ενός επιθέτου λέγονται μαζί μ' ένα όνο
μα παραθετικά του επιθέτου.
Τα παραθετικά μπορεί να είναι είτε μονολεκτικά είτε περιφραστικά.
| θετικός | συγκριτικός | υ πε ρθε τι κός |
| ὁ πτωχ-ός, ἡ πτωχ-ή, τὸ πτωχ-όν | ὁ πτωχό-τερος, ἡ πτωχο-τέρα, τὸ πτωχό-τερον | ὁ πτωχό-τατος, ἡ πτωχο-τάτη, τὸ πτωχό-τατον |
Αν συγκρίνουμε τα παραθετικά του επιθέτου πτωχός, διαπιστώνου
με ότι για το σχηματισμό του συγκριτικού και του υπερθετικού διατηρή
σαμε το θέμα του επιθέτου στο θετικό βαθμό και προ
σθέσαμε τις καταλήξεις:
-τερος, -τέρα, -τερον για το συγκριτικό
-τατος, -τάτη, -τατον για το υπερθετικό.
Γενικότερα ο κανόνας λέει ότι: για να σχηματίσουμε τα παραθετικά,
παίρνουμε το θέμα του επιθέτου από το θετικό βαθμό του αρσενικού
και προσθέτουμε τις καταλήξεις.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι καταλήξεις του θηλυκού τονίζονται στην παραλήγουσα
(-τέρα), ενώ του αρσενικού και του ουδετέρου δεν τονίζονται, άρα ο τό
νος θα πηγαίνει στην προπαραλήγουσα.
Ας δούμε πώς σχηματίζονται τα παραθετικά των βασικών κατηγοριών επι
θέτων:
και προσθέτουμε τις καταλήξεις.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι καταλήξεις του θηλυκού τονίζονται στην παραλήγουσα
(-τέρα), ενώ του αρσενικού και του ουδετέρου δεν τονίζονται, άρα ο τό
νος θα πηγαίνει στην προπαραλήγουσα.
Ας δούμε πώς σχηματίζονται τα παραθετικά των βασικών κατηγοριών επι
θέτων:
| κατηγορία | βαθμός | παραθε τικά |
| -ος, -η, -ον | θετικός | ὁ πτωχ-ός, ἡ πτω χ-ή, τὸ πτωχ-όν |
| συγκριτικός | ὁ πτωχό-τερος, πτωχο-τέρα, πτω χό-τερον | |
| υπερθετικός | ὁ πτωχό-τατος, πτωχο-τάτη, πτω χό-τατον | |
| -ος, -η, -ον | θετικός | ὁ σοφός, ἡ σοφή, τὸ σοφόν |
| συγκριτικός | ὁ σοφώ-τερος, σο φω-τέρα, σοφώ- τερον | |
| υπερθετικός | ὁ σοφώ-τατος, σοφω-τάτη, σο φώ-τατον | |
| -ος, -α, -ον | θετικός | ὁ νέος, ἡ νέα, τὸ νέον |
| συγκριτικός | ὁ νεώ-τερος, νεω-τέρα, νεώ- τερον | |
| υπερθετικός | ὁ νεώ-τατος, νεω-τάτη, νεώ- τατον | |
| -υς, -εῖα, -υ | θετικός | ὁ βαρύς, ἡ βα ρεῖ α, τὸ βαρύ |
| συγκριτικός | ὁ βαρύ-τερος, βα ρυ-τέρα, βαρύ-τε ρον | |
| υπερθετικός | ὁ βαρύ-τατος, - βαρυτάτη, βαρύ- τατον | |
| -ης, -ης, -ες | θετικός | ὁ ἀληθής, ἡ ἀλη θής, τὸ ἀληθές |
| συγκριτικός | ὁ ἀληθέσ-τερος, ἀληθεσ-τέρα, ἀ ληθέσ-τερον | |
| υπερθετικός | ὁ ἀληθέσ-τατος, ἀληθέσ-τάτη, ἀληθέσ-τατον | |
| ας, -αινα, -αν | θετικός | ὁ μέλας ἡ μέλαι να, τὸ μέλαν |
| συγκριτικός | ὁ μελάν-τερος, μελαν-τέρα, με λάν-τερον | |
| υπερθετικός | ὁ μελάν-τατος, μελαν-τάτη, με λάν-τατον | |
| -εις, -εσσα, -εν | θετικός | ὁ χαρίεις ἡ χαρίε σσα, τὸ χαρίεν |
| συγκριτικός | ὁ χαριέσ-τερος, χαριεσ-τέρα, χα ριέσ-τερον | |
| υπερθετικός | ὁ χαριέσ -τατος, χαριεσ- τάτη, χα ριέσ-τα τον | |
| σύνθετα | θετικός | ὁ ἄχαρις ἡ ἄχα ρις, τὸ ἄχαρι |
| συγκριτικός | ὁ ἀχαρίσ-τερος, ἀχαρισ -τέρα, ἀ χαρίσ- τερον | |
| υπερθετικός | ὁ ἀχαρίσ -τατος, ἀχα ρισ -τάτη, ἀ χαρίσ- τα τον |
Παραδείγματα
| θετικός | συγκριτικός | υπερθετικός |
| ὁ ξηρός, ἡ ξηρά, όν | ὁ ξηρότερος, -oτέρα, - oτερον | ὁ ξηρότατος, -oτάτη, -oτατον |
| ὁ πτωχός, ἡ πτωχή (ός), τὸ πτωχόν | ὁ πτωχότερος, -oτέρα, -oτερον | ὁ πτωχότατος, -oτάτη, -oτατον |
| ὁ γενναῖος, ἡ γενναῖα, τὸ γενναῖον | ὁ γενναιότερος, -oτέρα, -oτερον | ὁ γενναιότατος, -oτάτη, -oτατον |
| ὁ θερμός, ἡ θερμή, τὸ θερμόν | ὁ θερμότερος, -oτέρα, -oτερον | ὁ θερμότατος, -oτάτη, -oτατον |
| ὁ ἔνδοξος, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον | ὁ ἐνδοξότερος, -oτέρα, -oτερον | ὁ ἐνδοξότατος, -oτάτη, -oτατον |
| ὁ νέος, ἡ νέα, τὸ νέον | ὁ νεώ-τερος, -ωτέρα, -ώτερον | ὁ νεώ-τατος, -ωτάτη, -ώτατον |
| ὁ σοφός, ἡ σοφή, τὸ σοφόν | ὁ σοφώ-τερος, -ωτέ ρα, -ώτερον | ὁ σοφώ-τατος, -ωτάτη, -ώτατον |
Όπως βλέπεις παραπάνω υπάρχουν πέντε παραδείγματα όπου τα παρα
θετικά γράφονται με -ο και δύο παραδείγματα με -ω.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί έχουν οι γραμματικές πέντε παραδείγματα
για τη μια περίπτωση και ένα ή δύο μόνο για την άλλη;
Η απάντηση είναι η εξής:
Τα παραθετικά γράφονται με -ο, όταν η παραλήγουσα είναι συλλαβή φύ
σει μακρόχρονη ή θέσει μακρόχρονη.
Τα παραθετικά γράφονται με -ω, όταν η παραλήγουσα είναι συλλαβή
βρα
χύχρονη.
Εξαίρεση: Τα επίθετα κενός, ξένος,στενός σχηματίζουν τα παραθετικά
σε -ότερος, -ότατος, γιατί είχαν παλιότερους τύπους κενFός, ξένFος, στέ
νFος, οπότε το ε είναι θέσει μακρό!
Εδώ σίγουρα χρειάζεται να ξέρουμε ποιες συλλαβές είναι φύσει ή θέσει
μακρόχρονες και ποιες είναι βραχύχρονες.
(Αν δε τα θυμάσαι, διάβασε τη θεωρία εδώ, κάνε και τις σχετικές ασκή
σεις.)
Αν θέλεις μπορείς να δοκιμάσεις τις γνώσεις σου μέχρι εδώ, μ' αυτήν
την 1η άσκηση για -ότερος ή -ώτατος
Τι γίνεται όμως αν η παραλήγουσα έχει δίχρονο φωνήεν, δηλαδή -α,
-ι,
-υ;
-ι,
-υ;
Στην περίπτωση αυτή πρέπει να ξέρουμε ποια επίθετα έχουν το δίχρο
νο
μακρό και ποια βραχύ:
● Έχουν το δίχρονο μακρό, άρα γράφονται με -o, τα επίθετα:
- ἀνιαρός, ἀνιαρ-ότερος, ἀνιαρ-ότατος > εἷς μέν, οἶμαι, σιτίων καὶ μέ
- θης
- ἀνιαρότερος
- ἰσχυρός, ἰσχυρ-ότερος, ἰσχυρ-ότατος> ἰσχυρότερος γενήσομαι πρὸς
- τὴν κρίσιν, ἀνδρός
- ψιλός, ψιλ-ότερος,ψιλ-ότατος>ὸ μὲν γὰρ δασυτέρῳ τῷ πνεύματι ἀνα
- φωνεῖται, τὸ δὲ ψιλοτέρῳ.
- φλύαρος, φλυαρ-ότερος,φλυαρ-ότατος>καὶ τί ὠφεληθήσεται; φλυα
- ρό
- τερος ἔσται καὶ ἀκαιρότερος ἢ νῦν ἐστιν
- πρᾶος, πρα-ότερος, πρα-ότατος> ἅτερος δὲ πραότερος ἐδόκει περὶ
- πά
- ντα καὶ ταῖς ὁρμαῖς φύσει μαλακώτερος εἶναι
- λιτός, λιτ-ότερος, λιτ-ότατος > Ἦν δὲ καρτερικώτατος καὶ λιτότατος,
- ἀ
- πύρῳ τροφῇ χρώμενος
● αυτά που είναι σύνθετα με β΄συνθετικό τα ουσιαστικά λύπη, κίνδυ
νος,
ψυχή, θυμός, τιμή, νίκη και κῦρος, π.χ.
νος,
ψυχή, θυμός, τιμή, νίκη και κῦρος, π.χ.
- περί-λυπος, περιλυπ-ότερος, περιλυπ-ότατος
- ἐπι-κίνδυνος, ἐπικινδυν-ότερος, ἐπικινδυν-ότατος
- εὔ-ψυχος, εὐψυχ-ότερος, εὐψυχ-ότατος
- μεγά-θυμος, μεγαθυμ-ότερος, μεγαθυμ-ότατος
- ἔν-τιμος, ἐντιμ-ότερος, ἐντιμ-ότατος
- ἔγ-κυρος, ἐγκυρ-ότερος, ἐγκυρ-ότατος
● Έχουν το δίχρονο βραχύ τα επίθετα που λήγουν σε:
-ιος, -ικος, -ιμος, -ινος, π.χ.
-ιος, -ικος, -ιμος, -ινος, π.χ.
- ὅσ-ιος, ὁσι-ώτερος, ὁσι-ώτατος
- πολιτ-ικός, πολιτικ-ώτερος, πολιτικ-ώτατος
- ὠφέλ-ιμος, ὠφελιμ-ώτερος, ὠφελιμ-ώτατος, δόκ-ιμος, δοκιμ
- <-ώτ
- ερος, δοκιμ-ώτατος.
- ἀνθρώπ-ινος, ἀνθρωπιν-ώτερος, ῥαδ-ινός, ῥαδιν-ώτερος, ῥαδιν
- -ώτα
- τος
-ακος, -αλος, -αμος, -ανος, -ατος, π.χ.
- μαλ-ακός, μαλακ-ώτερος, μαλακ-ώτατος
- ἁπ-αλός, ἁπαλ-ώτερος, ἁπαλ-ώτατος
- ἰτ-αμός, ή, όν, ἰταμ-ώτερος, ἰταμ-ώτατος
- ἀμήχ-ανος, ἀμηχαν-ώτερος, ἀμηχαν-ώτατος
- δυν-ατός, δυνατ-ώτερος, δυνατ-ώτατος.
-αρος, -υρος, -χος, π.χ.
- καθα-ρός, καθαρ-ώτερος, καθαρ-ώτατος
- βδελ-υρός, βδελυρ-ώτερος, βδελυρ-ώτατος
- ἥσυ-χος ἡσυχ-ώτερος, ἡσυχ-ώτατος.
Μπορείς να εξασκηθείς μ' αυτήν την 2η άσκηση για -ότερος ή-ώτερος ή μ' αυτήν την άσκηση για τα ομαλά παραθετικά
Δυστυχώς ή ευτυχώς δε σχηματίζονται τα παραθετικά όλων των επιθέ
των με τις καταλήξεις -τερος, - τέρα, -τερον και -τατος, -τάτη, -τατον.
Κάποια επίθετα διαμορφώνουν τις καταλήξεις των παραθετικών τους
από αναλογία προς τα παραθετικά άλλων επιθέτων. Έτσι έχουμε τις εξής
κατηγορίες αναλογικών παραθετικών καταλήξεων.
α)-έστερος, -έστατος
Τα τριτόκλιτα επίθετα σε -ων, -ον (γεν. -ονος) και τα επίθετα ἄκρατος,
ἄσμενος, ἐρρωμένος και πένης σχηματίζονται με τις καταλήξεις -έστε
ρος, -έστατος:
| βαθμός | παραθετικά |
| θετικός | ὁ σώφρων, ἡ σώφρων, τὸ σῶφρον |
| συγκριτικός | ὁ σωφρον-έστε ρος, -εστέρα, -έστε ρον |
| υπερθετικός | ὁ σωφρον-έστα τος, -εστάτη, -έστα τον |
| θετικός | ὁ εὐδαίμων, ἡ εὐδαί μων, τὸ εὔδαι μον |
| συγκριτικός | ὁ εὐδαιμον-έ στερος, -εστέρα, -έστε ρον |
| υπερθετικός | ὁ εὐδαιμον-έ στατος, - εστάτη, -έστα τον |
| θετικός | ὁ ἄκρατος, ἡ ἄ κρατος, τὸ ἄκρατον |
| συγκριτικός | ὁ ἀκρατ-έστε ρος, -εστέ ρα, -έστερον |
| υπερθετικός | ὁ ἄκρατ-έστα τος, -εστά τη, -έστατον |
| θετικός | ὁ ἄσμενος, ἡ ἀσμένη, τὸ ἄσμενον |
| συγκριτικός | ὁ ἀσμεν-έστερος, -εστέ ρα, -έστερον |
| υπερθετικός | ὁ ἀσμεν-έστα τος, -εστά τη, -έστατον |
| θετικός | ὁ ἐρρωμένος, ἡ ἐρρωμέ νη, τὸ ἐρρωμέ νον |
| συγκριτικός | ὁ ἐρρωμεν-έ στερος, -εστέρα, -έ στερον |
| υπερθετικός | ὁ ἐρρωμεν-έ στατος, -εστάτη, -έστα τον |
| θετικός | ὁ πένης, ἡ πένη ς (δες εδώ) |
| συγκριτικός | ὁ, πεν-έστερος, -εστέ ρα, έστερον |
| υπερθετικός | ὁ ἡ πεν-έστα τος, -εστάτη, -έστα τον |
β) -ούστερος, -ούστατος
Το επίθετο ἁπλοῦς και τα συνηρημένα επίθετα της β' κλίσης με β' συνθετι
κό το όνομα νοῦς σχηματίζουν τα παραθετικά τους σε -ούστερος, -ού
στατος, π.χ.
| βαθμός | παραθετικά |
| θετικός | ὁ ἁπλοῦς, ἡ ἁ πλῆ, τὸ ἁπλο ῦν |
| συγκριτικός | ἁπλ-ούστερος, ἁπλ-ουστέ ρα, ἁπλ-ούστε ρον |
| υπερθετικός | ἁπλ-ούστατος, -ἁπλ-ου στάτη, ἁπλ-ού στατον |
| θετικός | ὁ εὔνους, ἡ εὔ νους, τὸ εὔνουν |
| συγκριτικός | εὐν-ούστερος, εὐν-ουστέ ρα, εὐν-ούστε ρον |
| υπερθετικός | εὐν-ούστα τος, εὐν-ουστά τη, εὐν-ού στατον |
γ) -ίστερος, -ίστατος
Τα μονοκατάληκτα επίθετα ἅρπαξ, βλάξ, λάλος, κλέπτης, πλεονέκτης
σχη
ματίζουν τα παραθετικά τους σε -ίστερος, -ίστατος, όπως δηλαδή σχημα
τί
ζονται τα παραθετικά του ἄχαρις
σχη
ματίζουν τα παραθετικά τους σε -ίστερος, -ίστατος, όπως δηλαδή σχημα
τί
ζονται τα παραθετικά του ἄχαρις
| βαθμός | παραθετικά |
| θετικός | ὁ ἅρπαξ, ἡ ἅρπαξ, (θ. ἁρπαγ-) |
| συγκριτικός | ἁρπαγ-ίστερος, ἁρπαγ-ιστέρα, ἁρπαγ-ίστερον |
| υπερθετικός | ἁρπαγ-ίστατος, ἁρπαγ-ιστάτη, ἁρπαγ-ίστατον |
| θετικός | ὁ βλάξ, ἡ βλάξ, (θ. βλακ-) |
| συγκριτικός | βλακ-ίστερος, βλα κ-ιστέρα, βλακ-ίστερον |
| υπερθετικός | βλακ-ίστατος, βλα κ-ιστάτη, βλακ-ίστατον |
| θετικός | ὁ λάλος, ἡ λάλος , (θ. λαλο-) |
| συγκριτικός | λαλ-ίστερος, λαλ -ιστέρα, λαλ -ίστερον |
| υπερθετικός | λαλ-ίστατος, λαλ -ιστάτη, λαλ -ίστατον |
| θετικός | ὁ κλέπτης, ἡ κλέ πτης, (θ. κλε πτα-) |
| συγκριτικός | κλεπτ-ίστε ρος, κλεπτ-ιστέρα, κλεπτ-ίστε ρον |
| υπερθετικός | κλεπτ-ίστα τος, κλεπτ-ιστά τη, κλεπτ-ίστα τον |
| θετικός | ὁ πλεονέκτης, ἡ πλεονέκτης, (θ. πλεονε κτα -) |
| συγκριτικός | πλεονεκτ- ίστερος, πλεονεκτ- ιστέρα, πλε ονεκτ- ίστερον |
| υπερθετικός | πλεονεκτ-ί στατος, πλεονε κτ -ιστάτη, πλεονε κτ- ίστατον |
δ) -αίτερος, -αίτατος
Το επίθετο παλαιός σχηματίζει τα παραθετικά του με θέμα το επίρρη
μα
πάλαι σε -αίτερος, -αίτατος
Ανάλογα με το παλαιός σχηματίστηκαν και τα παραθετικά των επιθέ
των γεραιός (= γέροντας, σεβαστός) και σχολαῖος (= αργός, αργοκίνη
τος)
| βαθμός | παραθετικά |
| θετικός | ὁ παλαιός, ἡ παλαιά, τὸ πα λαιόν (θ. πάλα-) |
| συγκριτικός | παλ-αίτερος, παλ-αιτέ ρα, παλ-αίτερον |
| υπερθετικός | παλ-αίτατος, παλ-αιτά τη, παλ-αίτατον |
| θετικός | ὁ γεραιὸς, ἡ γεραιά, τὸ γε ραιόν (θ. γεραι-) |
| συγκριτικός | γερ-αίτερος, γερ-αιτέρα, γε ρ-αίτερον |
| υπερθετικός | γερ-αίτατος, γερ-αιτάτη, γε ρ-αίτατον |
| θετικός | ὁ σχολαῖος, ἡ σχολαία, τὸ σχολαῖον (θ. σχολαι-) |
| συγκριτικός | σχολ-αίτερος, σχολ-αιτέ ρα, σχολ-αίτερον |
| υπερθετικός | σχολ-αίτατος, σχολ-αιτά τη, σχολ-αίτατον |
Από αυτά αποσπάστηκε η κατάληξη -αίτερος, -αίτατος με την οποία σχημα
τίζουν τα παραθετικά τους ορισμένα επίθετα σε -ος
| βαθμός | παραθετικά |
| θετικός | ὁ ἴσος, ἡ ἴση, τὸ ἴσον |
| συγκριτικός | ἰσ-αίτερος, ἰσ-αιτέρα, ἰσ-αίτε ρον |
| υπερθετικός | ἰσ-αίτατος, ἰσ-αιτάτη, ἰσ-αίτα τον |
| θετικός | ὁ ὄψιος, ἡ ὀψία, τὸ ὄψιον (= όψιμος) |
| συγκριτικός | ὀψι-αίτερος, ὀψι-αιτέρα, ὀψι- αίτερον |
| υπερθετικός | ὀψι-αίτατος, ὀψι-αιτάτη, ὀψι- αίτατον |
| θετικός | ὁ πλησίος, ἡ πλησία, τὸ πλησί ον (= κοντινός) |
| συγκριτικός | πλησι-αίτερος, πλησι-αιτέρα, πλησι-αίτερον |
| υπερθετικός | πλησι-αίτατος, πλησι-αιτάτη, πλησι-αίτατον |
| θετικός | ὁ πρῷος, ἡ πρῷα, τὸ πρῷον (< πρώιος = πρωινός) |
| συγκριτικός | πρῳ-αίτερος, πρῳ-αιτέρα, πρῳ-αίτερον |
| υπερθετικός | πρῳ-αίτατος, πρῳ-αιτάτη, πρῳ-αίτατον |
| θετικός | ὁ εὔδιος, ἡ εὔδιος, τὸ εὔδιον (= γαλήνιος, καλοκαιρι νός) |
| συγκριτικός | εὐδι-αίτερος, εὐδι-αιτέρα, εὐ δι-αίτερονεὐδι-έστερος , εὐδι-εστέρα, εὐδι-έστερον |
| υπερθετικός | εὐδι-αίτατος, εὐδι-αιτάτη, εὐ δι-αίτατονεὐδι-έστατος , εὐδι-εστάτη, εὐδι-έστατον |
| θετικός | ὁ ἥσυχος, ἡ ἥσυχος, τὸ ἥσυχον |
| συγκριτικός | ἡσυχ-αίτερος, ἡσυχ-αιτέρα, ἡ συχ-αίτερονἡσυχ-ώτε ρος, ἡσυχ-ωτέρα, ἡσυχ-ώτε ρον |
| υπερθετικός | ἡσυχ-αίτατος, ἡσυχ-αιτάτη, ἡσυχ-αίτατονἡσυχ-ώτα τος, ἡσυχ-ωτάτη, ἡσυχ-ώτα τον |
| θετικός | ὁ ἴδιος, ἡ ἱδία, τὸ ἴδιον |
| συγκριτικός | ἰδι-αίτερος, ἰδι-αιτέρα, ἰδι-αί τερονἰδι-ώτερος, ἰδι-ω τέρα, ἰδι-ώτερον |
| υπερθετικός | ἰδι-αίτατος, ἰδι-αιτάτη, ἰδι-αί τατονἰδι-ώτατος, ἰδι-ωτά τη, ἰδι-ώτατον |
| θετικός | ὁ φίλος, ἡ φίλη, τὸ φίλον |
| συγκριτικός | φιλ-αίτερος, φιλ-αιτέρα, φιλ -αίτερονφίλ-τερος, φιλ -τέρα, φίλ-τερονφιλ-ίων, φιλ -ίων, φίλ-ιονμᾶλλον φί λος, μᾶλλον φίλη, μᾶλλον φίλον |
| υπερθετικός | φιλ-αίτατος, φιλ-αιτάτη, φι λ-αίτατονφίλ-τατος, φιλ -τάτη, φίλ-τατονφίλ-ιστος , φιλ-ίστη, φίλ-στο νμάλιστα φίλος, μάλιστα φίλη, μάλιστα φίλο ν |
Μερικά επίθετα δε σχηματίζουν τα παραθετικά τους με τις παραθετικές
καταλήξεις -τερος, -τατος, αλλά με τις καταλήξεις:
- για το συγκριτικό: -ίων (αρσ. θηλ.) -ιον (ουδ.)
- για τον υπερθετικό: -ιστος, -ίστη, -ιστον
Επειδή τα παραθετικά αυτά σχηματίζονται πολλές φορές με διάφορες
φθογγικές παθήσεις ή με θέμα διαφορετικό από το θέμα του θετικού,
λέγονται ανώμαλα παραθετικά.
φθογγικές παθήσεις ή με θέμα διαφορετικό από το θέμα του θετικού,
λέγονται ανώμαλα παραθετικά.
| θετικός | συγκριτικός | υπερθετικός |
| ὁ αἰσχρός, ἡ αἰσχρά, τὸ αἰσχρόν | ὁ ἡ αἰσχ-ίων, τὸ αἴσχ-ιον | ὁ αἴσχ-ιστος, ἡ αἰσχ-ίστη, τὸ αἴσχ-ιστον |
| ὁ ἐχθρός, ἡ ἐχθρά, τὸ ἐχθρόν | ὁ ἡ ἐχθ-ίων, τὸ ἔχθ-ιον ὁ ἐχθρότερος, ἡ ἐχθροτέρα, τὸ ἐχθρότερον | ὁ ἔχθ-ιστος, ἡ ἐχθ-ίστη, τὸ ἔχθ-ιστον ὁ ἐχθρότατος, ἡ ἐχθροτάτη, τὸ ἐχθρότατον |
| ὁ ἡδύς, ἡ ἡδεῖα, τὸ ἡδύ | ὁ ἡ ἡδ-ίων, τὸ ἥδ-ιον | ὁ ἥδ-ιστος, ἡ ἡδ-ίστη, τὸ ἥδ-ιστον |
| ὁ καλός, ἡ καλή, τὸ καλόν | ὁ ἡ καλλ-ίων, τὸ κάλλ-ιον | ὁ κάλλ-ιστος, ἡ καλλ-ίστη, τὸ κάλλ-ιστον |
| ὁ μέγας, ἡ μεγάλη, τὸ μέγα | ὁ ἡ μείζων, τὸ μεῖζον | ὁ μέγ-ιστος, ἡ μεγ-ίστη, τὸ μέγ-ιστον |
| ὁ ῥάδιος, ἡ ῥαδία, τὸ ῥάδιον | ὁ ἡ ῥά-ων, τὸ ῥᾷ-ον | ὁ ῥᾷ-στος, ἡ ῥά-στη, τὸ ῥᾷ-στον |
| ὁ ταχύς, ἡ ταχεῖα, τὸ ταχύ | ὁ ἡ θάττ-ων, τὸ θᾶττ-ον | ὁ τάχ-ιστος, ἡ ταχ-ίστη, τὸ τάχ-ιστον |
| ὁ ἀγαθός, ἡ ἀγαθή, τὸ ἀγαθόν | ὁ ἡ ἀμείν-ων, τὸ ἄμειν-ον ὁ ἡ βελτ-ίων, τὸ βέλτ-ιον ὁ ἡ κρείττ-ων, τὸ κρεῖττ-ον ὁ ἡ λῴ-ων, τὸ λῷ-ον | ὁ ἄρ-ιστος, ἡ ἀρ-ίστη, τὸ ἄρ-ιστον ὁ βέλτ-ιστος, ἡ βελτ-ίστη, τὸ βέλτ-ιστον ὁ κράτ-ιστος, ἡ κρατ-ίστη, τὸ κράτ-ιστον ὁ λῷ-στος, ἡ λῴ-στη, τὸ λῷ-στον |
| ὁ κακός, ἡ κακή, τὸ κακόν | ὁ ἡ κακ-ίων, τὸ κάκ-ιον ὁ ἡ χείρ-ων, τὸ χεῖρ-ον | ὁ κάκ-ιστος, ἡ κακ-ίστη, τὸ κάκ-ιστον ὁ χείρ-ιστος, ἡ χειρ-ίστη, τὸ χείρ-ιστον |
| ὁ μακρός, ἡ μακρά, τὸ μακρόν | ὁ μακρότερος, ἡ μακροτέρα, τὸ μακρότερον | ὁ μακρότατος, ἡ μακροτάτη, τὸ μακρότατον ὁ μήκ-ιστος, ἡ μηκ-ίστη, τὸ μήκ-ιστον |
| ὁ μικρός, ἡ μικρά, τὸ μικρόν | ὁ μικρότερος, ἡ μικροτέρα, τὸ μικρότερον ὁ ἡ ἐλλάττ-ων, τὸ ἔλλαττ-ον ὁ ἡ ἥττ-ων, τὸ ἧττ-ον | ὁ μικρότατος, ἡ μικροτάτη, τὸ μικρότατον ὁ ἐλάχ-ιστος, ἡ ἐλαχ-ίστη, τὸ ἐλάχ-ιστον ὁ ἥκ-ιστος, ἡ ἡκ-ίστη, τὸ ἥκ-ιστον (σπάνιο) ἥκιστα (επίρρημα) |
| ὁ ὀλίγος, ἡ ὀλίγη, τὸ ὀλίγον | ὁ, ἡ μείων, τὸ μεῖον | ὁ ὀλίγ-ιστος, ἡ ὀλιγ-ίστη, τὸ ὀλίγ-ιστον |
| ὁ πολύς, ἡ πολλή, τὸ πολύ | ὁ, ἡ πλείων, τὸ πλέον | ὁ πλεῖστος, ἡ πλείστη, τὸ πλεῖστον |
| Αρσενικό - Θηλυκό | Ου δέ τερο | |||
| Ενικός Αριθμός | ||||
| ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ | ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ | βελτίων βελτίον-ος βελτίον-ι βελτίον-α ή βελτίω βέλτιον | τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ | βέλτιον βελτίον-ος βελτίον-ι βέλτιον βέλτιον |
| Πληθυντικός αριθμός | ||||
| οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ | αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ | βελτίον-ες ή βελτίους βελτιόν-ων βελτίοσι(ν) βελτίον-ας ή βελτίους βελτίον-ες ή βελτίους | τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ | βελτίον-α ή βελτίω βελτιόν-ων βελτίοσι(ν) βελτίον-α ή βελτίω βελτίον-α ή βελτίω |
Τα παραθετικά των επιθέτων δε σχηματίζονται μόνο μονολεκτικά αλ
λά και περιφραστικά, όπως άλλωστε και στα νέα ελληνικά.
λά και περιφραστικά, όπως άλλωστε και στα νέα ελληνικά.
Αν σ' ενδιαφέρει, μπορείς να διαβάσεις για τα περιφραστικά παραθετικά
των επιθέτων στα νέα ελληνικά. Αν όχι, συνέχισε με τα αρχαία.
των επιθέτων στα νέα ελληνικά. Αν όχι, συνέχισε με τα αρχαία.
| Μονολεκτικά | Περιφραστικά | |
| Θετικός | Ο Σωκράτης είναι σοφός | Ο Σωκράτης είναι σοφός |
| Συγκριτικός | Ο Σωκράτης είναι σοφότερος από τον Κρίτωνα | Ο Σωκράτης είναι πιο σοφός από τον Κρίτωνα |
| Υπερθετικός | Ο Σωκράτης είναι σοφότατος | α) Ο Σωκράτης είναι ο σοφότερος |
| β) Ο Σωκράτης είναι ο πιο σοφός | ||
| γ. 1) Ο Σωκράτης είναι πολύ σοφός | ||
| γ. 2) Ο Σωκράτης είναι πολύ πολύ σοφός | ||
| γ. 3) Ο Σωκράτης είναι πάρα πολύ σοφός | ||
| γ. 4) Ο Σωκράτης είναι πάνσοφος |
Όπως βλέπεις στα παραπάνω παραδείγματα μπορούμε να πούμε
και τους τρεις βαθμούς και με μονολεκτικό τρόπο και με περιφραστι
κό.
και τους τρεις βαθμούς και με μονολεκτικό τρόπο και με περιφραστι
κό.
Για να εκφράσουμε το συγκριτικό βαθμό μεπεριφραστικό τρόπο χρη
σιμοποιούμε:
σιμοποιούμε:
το επίθετο στο θετικό βαθμό (σοφός), προσθέτοντας μπροστά από αυ
τό το επίρρημα πιο.
τό το επίρρημα πιο.
Για να εκφράσουμε τον υπερθετικό βαθμό με περιφραστικό τρόπο
χρησιμοποιούμε:
χρησιμοποιούμε:
1) το μονολεκτικό συγκριτικό του επιθέτου, προσθέτοντας το άρθρο
(α)
(α)
2) το περιφραστικό συγκριτικό του επιθέτου, προσθέτοντας το άρθρο
(β)
(β)
3) το επίθετο στο θετικό βαθμό προσθέτοντα το επίρρημα πολύ
(γ. 1, 2) το επίρρημα πάρα, μαζί με το επίρρημα πολύ (γ. 3)
(γ. 1, 2) το επίρρημα πάρα, μαζί με το επίρρημα πολύ (γ. 3)
4) με σύνθετα με το αρχαιότροπο επίθετο πᾶς (γ. 4) (πρβλ. πανύψη
λος, παμπάλαιος, παγκόσμιος, πάλλευκος)
λος, παμπάλαιος, παγκόσμιος, πάλλευκος)
Σημ. Στη σημερινή καθομιλουμένη χρησιμοποιούμε κι άλλες εκφρά
σεις, όπως: «είναι σούπερ σοφός», «είναι υπέρ σοφός», «... καλά,
δεν παίζεται» κι άλλα.
σεις, όπως: «είναι σούπερ σοφός», «είναι υπέρ σοφός», «... καλά,
δεν παίζεται» κι άλλα.
● για τον συγκριτικό βαθμό το επίρρημα μᾶλλον εμπρός από το θετικό.
● για τον υπερθετικό το επίρρημα μάλιστα, εμπρός από το θετικό.
| θετικός | συγκριτικός | υ πε ρθε τι κός |
| ὁ σοφός | ὁ μᾶλλον σοφός | ὁ μά λι στα σο φός |
| ὁ ἐπιμελής | ὁ μᾶλλον ἐπιμελής | ὁ μά λι στα ἐπιμελής |
Όλα τα επίθετα που σχηματίζουν μονολεκτικά παραθετικά σχηματίζουν
παράλληλα και περιφραστικά παραθετικά.
παράλληλα και περιφραστικά παραθετικά.
Κάποια μονοκατάληκτα επίθετα που χρησιμοποιούνται και ως ου
σιαστικά σχηματίζουν τα παραθετικά τους μόνο περιφραστικά, π.χ.
σιαστικά σχηματίζουν τα παραθετικά τους μόνο περιφραστικά, π.χ.
| θετικός | συγκριτικός | υπε ρθε τι κός |
| ὁ εἴρων | ὁ μᾶλλον εἴρων | ὁ μάλιστα εἴρων |
| ὁ ἔνδακρυς | ὁ μᾶλλον ἔνδακρυς | ὁ μάλιστα ἔνδακρυς |
| ὁ εὔελπις | ὁ μᾶλλον εὔελπις | ὁ μάλιστα εὔελπις |
| ὁ κόλαξ | ὁ μᾶλλον κόλαξ | ὁ μάλιστα κόλαξ |
| ὁ ὑβριστής | ὁ μᾶλλον ὑβριστής | ὁ μάλιστα ὑβριστής |
| ὁ φιλόγελως | ὁ μᾶλλον φιλόγελως | ὁ μάλιστα φιλόγελως |
| κ.ά. |
Κάποια επίθετα δε σχηματίζουν όλους τους βαθμούς· άλλοτε μπορεί να
λείπει ο θετικός κι άλλοτε ένας από τους άλλους δύο. Τα παραθετικά των
επιθέτων αυτών λέγονται ελλειπτικά.
Τα περισσότερα ελλειπτικά παραθετικά παράγονται από επιρρήματα,
προ
θέσεις ή μετοχές:
προ
θέσεις ή μετοχές:
| παράγεται από | συγκριτικός | υ περθετικός |
| (ἄνω) | ἀνώτερος | ἀνώτατος |
| (κάτω) | κατώτερος | κατώτατος |
| (πρὸ) | πρότερος | πρῶτος (πρὸ-ατος) |
| (ὑπὲρ) | ὑπέρτερος | ὑπέρτατος |
| (ἐπικρατῶν) | ἐπικρατέστερος | |
| (προτιμώμενος) | προτιμότερος | |
| ὕστερος | ὕστατος | |
| ὕπατος | ||
| ἔσχατος |
Μερικά επίθετα δε σχηματίζουν παραθετικά, γιατί φανερώνουν ιδιό
τητα, ποιότητα ή κατάσταση που δεν παρουσιάζει βαθμούς. Τέτοια επίθε
τα είναι:
1. Όσα φανερώνουν:
ύλη: λίθινος, ἀργυροῦς, γήινοςτοπική ή χρονική σχέση: χερσαῖος, θαλάσσιος,θερινός, ημερήσιοςμέτρο: σταδιαῖος, πηχυαῖοςκαταγωγή: πατρῶοςσυγγένεια: μητρικός, πατρικός, ὁμομήτριοςμόνιμη κατάσταση: θνητός, νεκρός
2. μερικά σύνθετα με α' συνθετικό το στερητικό -ἀ: ἀθάνατος, ἄυλος, ἄυ
πνος, ἄψυχος κ.ά.
πνος, ἄψυχος κ.ά.
3. μερικά σύνθετα με α' συνθε
τικό το πᾶς ή την πρόθεση ὑπὲρ: πάνσοφος, πάντιμος, πάγκαλος, ὑπερ
μεγέθης, ὑπέρλαμπρος.
(Τα επίθετα αυτά έχουν ούτως ή άλλως υπερθετική σημασία)
τικό το πᾶς ή την πρόθεση ὑπὲρ: πάνσοφος, πάντιμος, πάγκαλος, ὑπερ
μεγέθης, ὑπέρλαμπρος.
(Τα επίθετα αυτά έχουν ούτως ή άλλως υπερθετική σημασία)
Όπως δέχονται παραθετικά τα επίθετα, έτσι δέχονται παραθετικά και τα
επιρρήματα. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και στα νέα ελληνικά.
επιρρήματα. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και στα νέα ελληνικά.
Αν θες μπορείς να διαβάσεις για τα παραθετικά των επιρρημάτων στα νέ
α ελληνικά, διαφορετικά συνέχισε με τα αρχαία.
α ελληνικά, διαφορετικά συνέχισε με τα αρχαία.
Πολλά από τα επιρρήματα της ν.ε. σχηματίζουν παραθετικά.
Τα επιρρήματα που σχηματίζονται από τον πληθυντικό του ουδετέ
ρου των επιθέτων σε -ος και σε -ύς, π.χ. ωραίος > ωραία, βαθύς > βα
θιά, σχηματίζουν παραθετικά: α) μονολεκτικά με καταλήξεις -τερα,
-τατα β) περιφραστικά. Τα επιρρήματα σε -ως, που σχηματίζονται
από τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες, π.χ. επιεικής > επιει
κώς σχηματίζουν παραθετικά: α) μονολεκτικά με καταλήξεις -έστερα,
-έστατα β) περιφραστικά.
ρου των επιθέτων σε -ος και σε -ύς, π.χ. ωραίος > ωραία, βαθύς > βα
θιά, σχηματίζουν παραθετικά: α) μονολεκτικά με καταλήξεις -τερα,
-τατα β) περιφραστικά. Τα επιρρήματα σε -ως, που σχηματίζονται
από τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες, π.χ. επιεικής > επιει
κώς σχηματίζουν παραθετικά: α) μονολεκτικά με καταλήξεις -έστερα,
-έστατα β) περιφραστικά.
| θετικός | συγκριτικός | υπερ θετι κός |
| ωραία | ωραιότερα, πιο ωραία | ω ραι ότατα, πολύ ωραία |
| βαθιά | βαθύτερα, πιο βαθιά | βα θύ τα τα, πολύ βαθιά |
| καλά | καλύτερα, πιο καλά | ά ριστα, πολύ καλά |
| επιεικώς | επιεικέστερα | ε πιεικέστατα |
Στον επόμενο πίνακα φαίνεται ο σχηματισμός των παραθετικών κά
ποιων επιρρημάτων:
ποιων επιρρημάτων:
| θετικός | συγκριτικός | υ πε ρθετικός |
| πολύ | περισσότερο (πιότερο) | πά ρα πολύ |
| λίγο | λιγότερο | πο λύ λίγο (ελάχιστα) |
| νωρίς | νωρίτερα | |
| εμπρός | μπροστύτερα | |
| ύστερα | υστερότερα | |
| πρώτα | πρωτύτερα | |
| γρήγορα | το γρηγορότερο | |
| αρχύτερα |
Παραθετικά περιφραστικά σχηματίζουν και πολλά τοπικά επιρρήμα
τα:
τα:
| θετικός | συγκριτικός | υπερ θε τικός |
| κάτω | πιο κάτω | πο λύ κά τω |
| πίσω | πιο πίσω | πο λύ πίσω |
| έξω | πιο έξω | πο λύ έξω |
δίκαιος > δικαίωςσοφὸς > σοφῶςἀληθὴς > ἀληθῶςσώφρων > σωφρόνωςἡδὺς > ἡδέωςκαλὸς > καλῶς
| θετικός | συγκριτικός | υ περθετικός |
| δικαίως | δικαιότερον | δ ικαιότατα |
| σοφῶς | σοφώτερον | σο φώτατα |
| ἀληθῶς | ἀληθέστερον | ἀ ληθέστατα |
| σωφρόνως | σωφρονέστερον | σωφρονέστατα |
| ἡδέως | ἥδιον | ἥδιστα |
| καλῶς | κάλλιον | κά λλιστα |
| κ.ά. |
Τα παραπάνω παραθετικά σχηματίζονται ως εξής:
α) Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται από το συγκριτικό βαθμό του επι
θέτου, παίρνοντας την κατάληξη από το ουδέτερο, ενικό αριθμό, αιτιατι
κή·
θέτου, παίρνοντας την κατάληξη από το ουδέτερο, ενικό αριθμό, αιτιατι
κή·
β) ο υπερθετικός βαθμός σχηματίζεται από τον υπερθετικό βαθμό του ε
πιθέτου, παίρνοντας την κατάληξη από το ουδέτερο, πληθυντικό αριθμό, αιτιατική.
πιθέτου, παίρνοντας την κατάληξη από το ουδέτερο, πληθυντικό αριθμό, αιτιατική.
| θετικός | συγκριτικός | υπερθετικός | |
| επίθετο | σοφός | τὸ σοφώτερον | το σοφώτατον |
| επίρρημα | σοφῶς | σοφώτερον | σοφώτατα |
2. Τα επιρρήματα:
| θετικός | συγκριτικός | υπερ θε τικός |
| εὖ | ἄμεινον | ἄριστα |
| βέλτιον | βέλτι στα | |
| κρεῖττον | κράτιστα | |
| ὀλίγον | μεῖον | ὀλίγιστα |
| ἔλαττον | ἐλάχιστα | |
| ἧττον | ἥκιστα | |
| πολὺ | πλέον | πλεῖστα (ή πλεῖστον) |
| μάλα | μᾶλλον | μάλισ τα |
3. Μερικά τοπικά επιρρήματα που παίρνουν παραθετικές καταλήξεις
-τέρω, -τάτω:
-τέρω, -τάτω:
| θετικός | συγκριτικός | υπερθετικός |
| ἄνω | ἀνωτέρω | ἀνωτάτω |
| ἄπωθεν (μακριά) | ἀπωτέρω | ἀπωτάτω |
| ἐγγὺς (κοντά) | ἐγγυτέρω | ἐγγυτάτω |
| ἐγγύτερον | ἐγγύτατα | |
| ἔγγιον | ἔγγιστα | |
| ἔξω | ἐξωτέρω | ἐξωτάτω |
| ἔσω (και εἴσω) | ἐσωτέρω | ἐσωτάτω |
| κάτω | κατωτέρω | κατωτάτω |
| πόρρω | πορρωτέρω | πορρωτάτω |
| πέρα | περαιτέρω |
4. Μερικά χρονικά επιρρήματα με παραθετικές καταλήξεις (αί)τερον,
(αί)τατα
(αί)τατα
| θετικός | συγκριτικός | υ περθετικός |
| πάλαι | παλαίτερον | πα λαίτατα |
| πρωὶ | πρωιαίτερον | πρωιαίτατα |
| πρῳαίτερον | πρῳαίτατα | |
| ὀψὲ (αργά) | ὀψιαίτερον | ὀψιαίτατα |
Περιφραστικά παραθετικά επιρρημάτων.
Τα παραθετικά των επιρρημάτων εκφέρονται μερικές φορές περιφραστ
ικά με τα μᾶλλον, μάλιστα και το θετικό βαθμό του επιρρήματος,
π.χ.
ικά με τα μᾶλλον, μάλιστα και το θετικό βαθμό του επιρρήματος,
π.χ.
| θετικός | συγκριτικός | υ περ θετι κός |
| σαφῶς | μᾶλλον σαφῶς | μά λιστα σαφῶς |
| ἡδέως | μᾶλλον ἡδέως | μά λιστα ἡδέως |
Για εξάσκηση υπάρχει αυτή η άσκηση
1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ
2. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Αχ. Τζάρτζανος, ΟΕΔΒ
3. Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά,
Θεσσαλονίκη, 2007
Θεσσαλονίκη, 2007
ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΩΝ-ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΠΗΓΗ http://eu-mathein.gr/wp-content/uploads/2015/04/%CE%A0%CE%91%CE%A1%CE%91%CE%98%CE%95%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91-%CE%95%CE%A0%CE%99%CE%98%CE%95%CE%A4%CE%A9%CE%9D.pdf
1. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις τοποθετώντας το επίθετο της παρένθεσης στον βαθμό που σας ζητείται:
α. Ξανθίππη ἦν ἡ …………….. (καλός, υπερθ.) τῶν τότε γυναικῶν. β. …………… (μέγας, συγκρ.) ἔπαινοι πρέπουσι τοῖς δικαίοις ἢ τοῖς ἀδίκοις πολίταις. γ. Τὸ σιγᾶν ……………………………(ἀγαθός, συγκρ.) ἐστὶ τοῦ λαλεῖν. δ. Ἡ πόλις ἐτίμησε τοὺς ……………………. (ἀγαθός, υπερθ.) τῶν πολιτῶν. ε. Ὁρᾶτε μὴ …………………. (κακός, συγκρ.) φανῆτε τούτων. στ. Ὁρῶ τὰς δυνάμεις ἡμῶν ……………. (μικρός, συγκρ.) οὔσας ἢ τὰς τῶν πολεμίων. ζ. Κοινὸν ἐστὶ τοῖς ………….. (πολύς, συγκρ.) τῶν ἀνθρώπων ἡ φιλαυτία.
2. Να μεταφέρετε τα επίθετα των παρακάτω προτάσεων στα αντίστοιχα παραθετικά:
α. Ὁ Θερσίτης παρ’ Ὁμήρῳ κακὸς ἦν. β. Νικᾷ πολλάκις ἡ διαβολὴ τοὺς ἀγαθούς. γ. Πάρις ἔδωκε τὸ μῆλον τῇ καλῇ. δ. Καλὸν τὸ ἔχειν φίλους πιστούς.
3. Στα παρακάτω παραδείγματα να βρείτε τα επίθετα και τα επιρρήματα και να τα αντικαταστήσετε στους άλλους βαθμούς:
α) Οἱ στρατιῶται ἠπόρουν ὅτι Κλέαρχος χαλεπῶς ἔφερεν. β) Τὸ τῶν κρηνῶν ὕδωρ ψυχρὸν καὶ διαυγές ἐστι. γ) Αἱρετώτερός ἐστιν ὁ θάνατος τοῦ ἀτίμου βίου. δ) Ἀνάγκη ἡμᾶς ἔτι τῶνδε χαλεπώτερα πάσχειν. ε) Βουλόμεθα εὐεργετεῖν μᾶλλον ἤ εὐεργετεῖσθαι. στ) Αἱροῦ (= να προτιμάς) μᾶλλον ζημίαν ἤ κέρδος ἄνομον. ζ) Εὐτυχὴς ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχε μάθησιν. η) Σκληρόν σοι πρὸς κέντρα λακτίζειν. θ) Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων τιμιώτερον ἐστιν ἡ πατρίς. ι) Σοφοῖς ὁμιλῶν ἐκβήσει (= θα γίνεις) σοφός.
4. Να αναγνωρίσετε τους τύπους ανώμαλων παραθετικών στις παρακάτω προτάσεις
: α) Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι, ἰδόντες τὰς τῶν Ἀθηναίων τριήρεις οὔσας πλείους, ἔφυγον εἰς τὴν γῆν. β) Ἡ ἐσχάτη πλάνη ἔσται χείρων τῆς πρώτης. γ) Οἱ στρατηγοὶ οὐκ ἀνείλοντο (= δεν περισυνέλεξαν) τοὺς ἀρίστους ὑπὲρ τῆς πατρίδος γενομένους. δ) Ταῦτα ὑπῆρχεν Ἀθηναίοις καὶ οὐκ ἐλάσσω ἕκαστα τούτων, ὅτε εἰς τὸν πόλεμον καθίσταντο. ε) Κάλλιόν ἐστιν τελευτᾶν ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις.
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΤΕΣΤ
ΣΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ
ΕΠΙΘΕΤΩΝ-ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ
ΠΗΓΗ http://eu-mathein.gr/wp-content/uploads/2015/04/%CE%A0%CE%91%CE%A1%CE%91%CE%98%CE%95%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91-%CE%95%CE%A0%CE%99%CE%98%CE%95%CE%A4%CE%A9%CE%9D-%CE%9A%CE%91%CE%99-%CE%95%CE%A0%CE%99%CE%A1%CE%A1%CE%97%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%A9%CE%9D.pdf
1. Να συμπληρώσετε τα κενά με τα παραθετικά των επιθέτων και των επιρρημάτων που βρίσκονται στην παρένθεση:
- Τὸ σῴζειν τἀγαθὰ ___________ τοῦ κτήσασθαι (χαλεπῶς, συγκρ.). - Ἀσεβῶς οἱ φαῦλοι πρὸς τοὺς γονέας ___________ δὲ καὶ περὶ τοὺς θεοὺς ἔχουσιν (ἀσεβῶς, υπερθ.). - Ἀνδρῶν ἁπάντων ___________ Σωκράτης (δίκαιος, υπερθ.). - Οὐδὲν κτῆμά ἐστι ___________ ἀρετῆς (σεμνόν, συγκρ.). - Ἀκούειν καλῶς ___________ ἤ πλουτεῖν θέλε (μάλα, συγκρ.). - Εἴης, ὦ παῖ, πατρὸς ___________ (εὐτυχής, συγκρ.). - Κῦρος ἦν παῖς ___________ καὶ ___________ (φιλομαθής, ἐπιμελής, υπερθ.). -Οὐδὲν ___________ ἐστι τῆς ἀνάγκης (πικρόν, συγκρ.).
2. Βάλε ο ή ω στο συγκριτικό βαθμό των επιθέτων παίρνοντας υπόψη αν προηγείται μακρά ή βραχεία συλλαβή: σοφ_τερος ανιαρ_τερος δικαι_τερος βασιλικ_τερος χρησιμ _τερος δυνατ_τερος πτωχ_τερος ξηρ_τερος
3. Αντικατάστησε τους τύπους στους άλλους βαθμούς:
Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός τῷ εὐδαίμονι τοὺς εὐτυχεῖς τῶν σοφῶν ταῖς πονηραῖς τὸ σεμνοπρεπές
4. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με το παραθετικό του επιρρήματος που σας ζητείται στην παρένθεση:
α. Δημοσθένης ἠγόρευεν ………………………………... (εὖ, συγκρ.) πάντων τῶν λοιπῶν ῥητόρων. β. Ἅπαντες ἴσασιν ὅτι ἐβοηθήσατε …………………….. (μικρόν, υπερθ.) ὅτε ἦμεν ἐν κινδύνῳ. γ. Πιστεύομεν τούτοις ………………. (μάλα, συγκρ.) ἢ ὑμῖν. δ. Νῦν ἐβουλεύσασθε …………………… (κακῶς, συγκρ.) ἢ τότε. ε. Περικλῆς ἔδοξεν ………………… (καλῶς, υπερθ.) εἰπεῖν περὶ τῶν τότε πραγμάτων
