Ν.ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ 10

θα γράψουμε ο καθένας για τον τόπο του και τον πολιτισμό του.4 (ΠΡΕΒΕΖΑ.ΝΙΚΟΠΟΛΗ) http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/346/2312, 8846/ Θα μάθουμε να διακρίνουμε τις δευτερεύουσες προτάσεις από τις κύριες και να αναγνωρίζουμε τις λειτουργίες τους μέσα στην περίοδο. Θα μελετήσουμε την υποτακτική σύνδεση των προτάσεων και τους συνδέσμους που χρησιμοποιούμε σε αυτήν. Θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε τον ρόλο των σημείων στίξης στον λόγο. Θα ασκηθούμε στη χρήση λεξικών. https://image.slidesharecdn.com/random-120520153007-phpapp01/95/-44-728.jpg?cb= 1337527983 Θα μιλήσουμε και θα γράψουμε ο καθένας για τον τόπο του και τον πολιτισμό του. https://www.slideshare.net/filolak/ss-13003993 https://www.slideshare.net/filolak/ss-13003993 ΔΕΣ Γλώσσα Α' Γυμνασίου - Ενότητα 10 "Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό  του" - Θεωρία και ασκήσεις 1.https://e-didaskalia.blogspot.com/2019/03/10_31.html  Ενότητα 10η-Ασκήσεις στο είδος της σύνταξης (παρατακτική, υποτακτική, ασύνδετο) Επιμέλεια: Ρία Ροροπούλου, Φιλόλογος 2.https://app.box.com/s/8if5v5tk1axjgks9glxthhedtk1dqioi 3.http://eu-mathein.gr/wp-content/uploads/2015/04/%CE%95%CE%9D%CE%9F%CE%A4%CE%97%CE%A4%CE%91-10-%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%97.pdf Ενότητα 10η  ΠΟΛΗ - ΧΩΡΙΟ  ΠΟΛΗ:  Πλεονεκτήματα: • ευκαιρίες για εργασία. • μεγαλύτερες ευκαιρίες για μόρφωση  (εκπαιδευτικά ιδρύματα, σχολές) • δυνατότητες ποικίλης ψυχαγωγίας (θέατρο, κινηματογράφος). • δυνατότητα ιατρικής περίθαλψης.  Μειονεκτήματα: • άγχος και ένταση, από το γρήγορο ρυθμό ζωής.  • βία και εγκληματικότητα. • έλλειψη πρασίνου. • καυσαέρια και μόλυνση περιβάλλοντος. • μεγάλες αποστάσεις. • λιγοστές κοινωνικές  επαφές.  ΧΩΡΙΟ: Πλεονεκτήματα: • υγιεινό και καθαρό περιβάλλον. • στενές διαπροσωπικές επαφές. • διάλογος και κοινωνικότητα των ατόμων. • διατήρηση ηθών και των εθίμων. • ηρεμία και ξεκούραση. • ομαλός τρόπος διαβίωσης.  Μειονεκτήματα: • λιγότερες ευκαιρίες για εργασία και επαγγελματική αποκατάσταση. • συνήθως απουσιάζει η παροχή ιατρικής περίθαλψης των κατοίκων. • λιγοστά σχολεία A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA  Kείμενο 1 Mάνη Το Γύθειο, η Αρεόπολη, το Οίτυλο, ο Κάμπος, ο Κότρωνας και άλλα 270 χωριά και χωριουδάκια αποτελούν τη Μάνη. Έναν α πό τους πιο ιδιόρρυθμους και γοητευτικούς χώρους της πατρίδας μας. Οι άνεμοι, που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα, και το βραχώδες έδαφος δεν αφήνουν τίποτα να φυτρώσει. Η ανατολική μόνο πλευρά της Μάνης έχει βελανιδιές, ελιές και αμπέλια. Στην υπόλοι πη κυριαρχούν οι φραγκοσυκιές. Η περιοχή κατοικείται συνε χώς από τα αρχαία χρόνια. Την εποχή του Βυζαντίου, μαζί με το  Μιστρά και τη Μονεμβασιά, αποτελούσαν τα κυριότερα κά στρα. Στον αγώνα του 1821 οι Μανιάτες, άρχοντες και λαός, πή ραν μέρος δείχνοντας εξαιρετική ανδρεία. Η γλώσσα, η φορεσιά,  τα ήθη και τα έθιμα των παλιών Μανιατών περισσότερο συγγέ νευαν με τα νησιά, και ιδιαίτερα την Κρήτη, και λιγότερο με την υπόλοιπη Πελοπόννησο. Τα σπίτια της Μάνης –οι πύργοι, όπως ονομάζονται– μοιάζουν με πραγματικά φρούρια, καθώς έχουν μικροσκοπικά παράθυρα και πολλές «τουφεκήθρες». Αυ τό ήταν απαραίτητο, επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειμένη σε πειρατικές επιδρομές, αλλά και εξαιτίας των διαφορών που χώ ριζαν τις οικογένειες μεταξύ τους. Πολλοί οικισμοί της Mά νης έχουν κηρυχθεί «διατηρητέοι» και δεν επιτρέπεται ν' αλλά ζει η εξωτερική όψη των σπιτιών. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έθιμα του γάμου, της «αδελφοποίησης», της «βεντέτας», της ταφής, καθώς και τα μοιρολόγια. Τα μοιρολόγια ήταν συνήθως στίχοι που σχεδίαζαν οι ίδιες οι γυ ναίκες της Μάνης – οι μοιρολογίστρες. Ήταν θρήνοι προορισμέ νοι να παινέψουν τον άνθρωπο που χάθηκε και να παρηγορήσουν τους ζωντανούς. Η βεντέτα ή «γδικιωμός» ήταν η έχθρα που χώριζε κάποιες οικογέ νειες στη Μάνη κι έπαιρνε μορφή πολέμου, συχνά με πολλούς νε κρούς. Κρατούσε χρόνια, κι έφτανε αρκετές φορές να μη θυμού νται οι νεότεροι το λόγο που τους χώριζε από τους «εχθρούς»  τους. Eυγενία Φακίνου, Eλληνικό Πανόραμα,  εκδ. Kέδρος, 1995 Eρωτήσεις κατανόησης 1.    Τι είδους πληροφορίες μάς δίνει η συγγραφέας για τη Μάνη; • Συμπληρώ Φύση Ιστορία ...... ...... .... .. 2.    στε τον πίνακα που ακολουθεί: 3.    Tι εικόνα σχηματίζουμε για την αρχιτεκτονική της περιοχής από το κείμενο;  Kείμενο 2 [Oι ξένοιαστες μέρες] Από τα ανατολικά παράθυρα του σπιτιού μας έβλεπα κατάρτια, πανιά και πολύχρωμες σημαίες ν' ανεμίζουν πάνω απ' την κληματα \ριά. Όταν άσπριζε η κάμαρα κι έφεγγαν οι τοίχοι, τα ιστιοφό ρα είχαν πια καβατζάρει τους πελώριους βράχους στην άκρη του  κόλπου κι έρχονταν να φορτώσουν ξυλεία και ξυλοκάρβουνα.  Έστεκαν να μαζέψουν τα πανιά μπροστά στο παράθυρο και χά νονταν κάτω από τις φουντωτές κρεβατίνες της πλατείας. Στις μύτες των ποδιών εγώ τέντωνα το λαιμό μου για να τα δω  να πλευρίζουνε, μα το περβάζι ήταν ψηλό. Δεν έφτανα. Κουβέ ντες δυνατές, φωναχτά παραγγέλματα, ο θόρυβος του κάβου, τρεχάματα, ζωηρές χαιρετούρες περνούσαν μέσα από τα κλη ματόφυλλα. Κι έτρεχα τότε στο γωνιακό υπνοδωμάτιο, έσπρω χνα ένα σκαμνί στο παράθυρο, μα μονάχα τη βάρκα μας κατάφερ να να δω, δεμένη στην ακροθαλασσιά, στο τέλος του κήπου. Στρωμένος ψιλό ψιλό βότσαλο ο γιαλός γυάλιζε κι έλαμπε τις ηλιό λουστες μέρες, σκούραινε κι ασήμιζε μετά τις βροχές. Το Βασιλι κό ήταν μια όμορφη θαλασσινή αγκαλιά που δεν την έφταναν τα  πελαγίσια κύματα. Τα βράχια στην είσοδο του κόλπου έσπαζαν την ορμή του πόντου. Ένα μικρό φυσικό λιμάνι στο μεγάλο ναυτικό δρόμο από την Κωνσταντινούπολη για Πύρ γο, Βάρνα, Κωνστάντζα, Οδησσό. Από τα δυτικά παράθυρα του σπιτιού, πάνω από τις μουσμουλιές  και τις συκιές του κήπου, έβλεπα αμπέλια, μπαχτσέδες, στάρια,  κριθάρια και δασωμένες πλαγιές. Μαύριζε ο Παππιάς απ' τα ψηλά  βαθύσκιωτα δέντρα, μαύριζαν τα χωράφια μετά το θερισμό, πλούσια τα χώματα, πηχτά σαν τον πηλό. Βούλιαζαν οι ρόδες  των κάρων που κουβαλούσαν από την άνοιξη τους μεγάλους κορ μούς στις αποθήκες του πατέρα. Βούλιαζαν οι βοϊδάμαξες κι έτρεχαν απ' τα χωράφια οι συγχωριανοί να βοηθήσουν. Το  καλοκαίρι πάλι, που στέριωνε το χώμα, κατέβαιναν βιαστικά και τριζάτα. Τρίζαν οι ρόδες στους άξονες, τρίζανε σιδερικά και ξύ λα. […] Έπεφτε γρήγορα το φως και βγαίναν οι μαυροντυμένες γυναί κες να ανάψουν τα καντήλια στα εξοχικά προσκυνητάρια. Μια μουρμουριστή προσευχή ερχόταν από τον κάμπο. Μέσα στο πρώ το σκοτάδι της νύχτας άκουγα τα βότσαλα που τα ξέσερνε το κύ μα… ώσπου… με έπαιρνε σηκωτό ο πατέρας από το παράθυρο, να  μ' ακουμπήσει κοιμισμένο στο κρεβάτι. Οι ήχοι της θάλασσας, ήχοι του έξω κόσμου. Οι ήχοι του κάμπου, ήχοι του χωριού μου. Τον έξω κόσμο τον γνώρισα, τον έ φαγα με το κουτάλι. Το χωριό  μου όμως το έχασα, μα το φυλάω καλά στα βλέφαρα του νου μου. Μαριάν να Κορομηλά, Eυτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του  Oδυσσέα, εκδ. Libro, 1989 Eρωτήσεις κατανόησης 1.    Πώς φαντάζεστε το λιμάνι του Βασιλικού, όπου ζούσε ο ήρωας του αποσπά 2.    σματος; 3.    Ο ήρωας φαίνεται δεμένος με τον τόπο του. • Πώς αποδεικνύεται η στενή  4.    αυτή σχέση μέσα από το κείμενο;  Kείμενο 3 H Kαπνικαρέα Η βοή του κόσμου που βγήκε για ψώνια, οι επιγραφές, τα φώτα και οι βιτρίνες των καταστημάτων, οι φωνές των πλανόδιων που δια λαλούν την πραμάτεια τους, επιφωνήματα και γέλια μικρών και μεγά λων που συνωστίζονται για να δουν καλλιτέχνες του δρόμου, μουσι κές που μας ξαφνιάζουν από άλλες ε ποχές και άλλα μέρη. Ο κόσμος της αγοράς απλώνεται μπροστά μας,  καθώς κατηφορίζουμε την οδό Ερμού. Ένας κόσμος ζωντανός που αλλάζει συνέχεια. Στο βάθος του δρόμου διακρίνεται ο πα λαιότερος κάτοικος. Επιβλητική και ήσυχη η Καπνικαρέα γνωρίζει ό λα τα μυστικά της περιοχής […]. Η Καπνικαρέα, σύμβολο μιας άλλης εποχής στην καρδιά της πόλης, τόπος συνάντησης και ξεκούρασης για τους περαστικούς, χώρος συ γκέντρωσης και προσευχής για τους πιστούς, σημείο προσέλευσης ε πισκεπτών, μάρτυρας της ανάπτυξης και των αλλαγών της μεγαλού πολης, αγαπημένη εκκλησία παλαιότερων και νεότερων, αδιάφορη για άλλους, είναι εκεί, στο κέντρο, μέσα στον περίπατό σου, για να αναπτύξεις τη δική σου σχέση μαζί της. Kαπνικαρέα, ένα μνημείο στο κέντρο της αγοράς, Διεύθυνση Bυζαντινών και Mεταβυζαντι νών Mνημείων, Eνημερωτικό φυλλάδιο Yπουργείου Πολιτισμού    Eρωτήσεις κατανόησης 1.    Τι θα δούμε, καθώς θα κατηφορίζουμε την οδό Ερμού στην Αθήνα; 2.    Τι αποτελεί η Καπνικαρέα για την Αθήνα και τους ανθρώπους που κυκλοφο 3.    ρούν σε αυτήν;  Kείμενο 4 Mυτιλήνη. Λιμάνι τέχνης και πολιτισμού Το τρίτο σε έκταση νησί της χώρας είναι συνδεδεμένο με την ιστορία, την τέχνη και τον πολιτισμό. Τόσο στα αρχαία χρό νια όσο και στα νεότερα δεν έλειψαν από τη Λέσβο σπουδαί οι πνευματικοί άνθρωποι, από τον Πιττακό (ένας από τους εφτά σοφούς), τη Σαπφώ, τον Αλκαίο και το Θεόφραστο, έως τους Εφταλιώτη, Βενέζη. Νησί θαυμάσιας αρχιτεκτονικής (περίπου τρεις χιλιάδες κτίσμα τα έχουν κριθεί διατηρητέα μόνο μέσα στην πρωτεύουσα!). Από τα πλέον δασοσκεπή νησιά της Ελλάδας, η Λέσβος παρουσιά ζει θαυμάσιες βλαστικές εναλλαγές (ελαιώνες, αμπέλια, πεύ κα, βελανιδιές, καστανιές, έλατα κ.ά.). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τα απολιθωμένα δάση με κορμούς είκοσι και πλέ ον εκατομμυρίων ετών που υπάρχουν κυρίως στην περιοχή μετα ξύ Σιγρίου-Άντισσας-Ερεσού. Κάθε σημείο του νησιού, κάθε ακτή, κάθε χωριό είναι και μια έκπληξη· η ομορφιά είναι διάσπαρτη. Εντυπωσιάζουν οι κόλποι της Γέρας και της Καλλονής, που εισχωρούν τόσο βαθιά στο νησί, ώστε μοιάζουν με λιμνοθά λασσες! Είναι θαυμάσιος ο γύρος του νησιού. Ξεκινώντας από το  ανατολικό σημείο, σταματά κανείς στη Σκάλα Συκαμιάς και απο λαμβάνει φρέσκο ψάρι δίπλα ακριβώς στην περίφημη εκκλησί α της Παναγιάς της Γοργόνας. Διασχίζει το Μανταμάδο και φτάνει στη Μήθυμνα (Μόλυβο) και την Πέτρα στα βόρεια. Στη συνέχεια, κατεβαίνει στην Άντισσα, το πανέμορφο Σίγρι, την Ερεσό, την  Καλλονή, τον Πολιχνίτο, το Πλωμάρι και στα ορεινά στην πανέμορ φη Αγιάσο. Σε όποιο χωριό, σε όποια ακτή, η καθαριότητα και η ομορφιά πανταχού παρούσες. Χαίρεσαι να κολυμπάς και να ταξι δεύεις. Υψηλός είναι επίσης ο πολιτισμός της γεύσης, με γνήσια παραδοσιακά προϊόντα και συνταγές αιώνων. Λείψανα της Αρχαι ότητας και της Ενετοκρατίας παντού. Νησί ταυτόσημο της τέχνης και  της φυσικής ομορφιάς. περ. «Γεωτρόπιο», εφημ. EΛΕΥΘΕΡOΤΥΠΙΑ, 2004 Eρωτήσεις κατανόησης 1.    Γιατί στον τίτλο του άρθρου ονομάζεται η Μυτιλήνη «λιμάνι τέχνης και πολι 2.    τισμού»; • Δικαιολογήστε τον χαρακτηρισμό αυτό με στοιχεία από το κείμε 3.    νο. 4.    Δείξτε με βέλη στον χάρτη της Μυτιλήνης το γύρο του νησιού που προτεί 5.    νει ο συγγραφέας του άρθρου. YΠO TAKTIKH ΣYNΔEΣH TΩN ΠPOTAΣEΩN B B1    Δευτερεύουσες προτάσεις Aκούω και μιλώ Χωρίστε τις παρακάτω περιόδους σε προτάσεις: α. «Ο κόσμος της αγοράς απλώνεται μπροστά μας, καθώς κατηφο ρίζουμε την οδό Ερμού» (κείμ. 3) β. «Αυτό ήταν απαραίτητο, επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειμέ νη σε πειρατικές επιδρομές» (κείμ. 1) γ. «Οι άνεμοι, που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα, και το βραχώ δες έδαφος δεν αφήνουν τίποτα να φυτρώσει» (κείμ. 1) • Ποιες από τις προτάσεις αυτές συμπληρώνουν το νόημα μιας άλ λης πρότασης, εξαρτώνται δηλαδή από μια άλλη πρόταση;  • Βρείτε τες και υπογραμμίστε τες. • Θυμάστε πώς ονομάζονται  οι προτάσεις αυτές; • Αν όχι, ανατρέξτε στην 8η ενότητα του βιβλί ου σας. Τι είδους πληροφορίες δίνουν οι προτάσεις που υπογραμ μίσατε παραπάνω; • Σε ποιες ερωτήσεις απαντούν; • Μπορείτε  να σκεφτείτε και να διατυπώσετε τις ερωτήσεις αυτές; Bρείτε και υπογραμμίστε τις δευτερεύουσες προτάσεις στα παρακά τω αποσπάσματα: α. «Όταν άσπριζε η κάμαρα κι έφεγγαν οι τοίχοι, τα ιστιοφόρα εί χαν πια καβατζάρει τους πελώριους βράχους στην άκρη του κόλπου  κι έρχονταν να φορτώσουν ξυλεία» (κείμ. 2) β. «Με έπαιρνε σηκωτό ο πατέρας από το παράθυρο, να μ' ακου μπήσει κοιμισμένο στο κρεβάτι» (κείμ. 2) • Tι είδους πληροφορίες δίνουν οι προτάσεις που υπογραμμί σατε; • Διατυπώστε τις ερωτήσεις στις οποίες απαντούν. Mαθαίνω ότι: ◗ Oι δευτερεύουσες προτάσεις λειτουργούν είτε ως αντικείμενο ή υ ποκείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, π.χ. Είπε ότι θα φύ γει από τον τόπο του, είτε ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί· δηλώνουν  δηλαδή: – χρόνο, π.χ. Όταν κατηφορίζεις την Ερμού, έχεις όλη την πόλη  μπροστά σου. – αιτία, π.χ. Θύμωσε, επειδή ο Γιάννης αποφάσισε να φύγει. – σκοπό, π.χ. Τα καράβια έρχονταν (για) να φορτώσουν ξυλεία. – αποτέλεσμα, π.χ. Μιλά πολύ σιγά, ώστε μόλις ακούγεται. – υπόθεση, π.χ. Αν πάτε στη Μυτιλήνη, θα περάσετε ωραία. – εναντίωση, π.χ. Αν και περνάει δύσκολα, δεν αφήνει τον τόπο  του.  Kείμενο 5 [Κόρινθος] …Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι χρησιμοποίησαν το σημερινό τρόπο κατασκευής των καραβιών κι οργάνωσης του ναυτικού κι  ότι στην Κόρινθο, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ναυπηγήθηκαν τριήρεις. Και φαίνεται πως ο Κορίνθιος ναυπηγός Αμεινοκλής έφτιαξε τέσσερα πολεμικά καράβια  για τους Σαμιώτες. […] Επειδή οι Κορίνθιοι έχτισαν την πόλη τους πάνω στον Ισθμό, έγινε α πό πολύ παλιά εμπορικό κέντρο, γιατί οι Έλληνες, τα παλιά τα χρό νια, επικοινωνούσαν περισσότερο από στεριά παρά από θάλασσα και  τόσο αυτοί που έμεναν στην Πελοπόννησο όσο κι εκείνοι που κατοικούσαν έξω απ' αυτήν ήταν υποχρεωμένοι να έρχονται σε επικοινωνία μεταξύ τους διαμέσου της χώρας των Κορινθίων. Έτσι οι Κορίνθιοι έγιναν πολύ πλούσιοι, όπως μαρτυρούν κι οι παλιοί ποιητές που επονόμασαν την πόλη πλούσια… Θουκυδ ίδη  Ιστορία, Βιβλίο Ι, 13, εκδ. Mαλλιάρης-Παιδεία, 1985 Διαβάζω και γράφω «Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι… παρά από θάλασσα…»: Βρείτε και  υπογραμμίστε τις δευτερεύουσες προτάσεις του αποσπάσματος αυ τού στο κείμενο 5. Ποιες από τις δευτερεύουσες προτάσεις αυτές είναι υποκείμε νο ή αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης; • Ποιες λε ιτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί; • Τι δηλώνουν; B2    Υποτακτική σύνδεση προτάσεων Aκούω και μιλώ Μελετήστε ξανά τα αποσπάσματα που σας δόθηκαν στις  δραστηριότητες 1 και 3 (Ακούω και μιλώ) της υποενότητας  Β1. • Με ποιους συνδέσμους εισάγονται οι δευτερεύουσες προτά σεις που περιλαμβάνονται σε αυτά; Βρείτε με ποια πρόταση συνδέει κάθε σύνδεσμος που εντοπίσατε  τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει. • Ποιες από τις προτάσεις  αυτές είναι κύριες και ποιες δευτερεύουσες; Βρείτε τους συνδέσμους που εισάγουν τις δευτερεύουσες προτά σεις του αποσπάσματος: «Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι… παρά  από θάλασσα…» (κείμ. 5) Mαθαίνω ότι: ◗ Όταν δύο ή περισσότερες προτάσεις δεν είναι ισοδύναμες (η μία  εξαρτάται από την άλλη), συνδέονται μεταξύ τους με κάποιον  από τους υποτακτικούς συνδέσμους ή με μια αναφορική αντωνυ μία. Αυτός ο τρόπος σύνδεσης των προτάσεων ονομάζεται υποτακτ ική σύνδεση. ◗ Συνηθισμένοι υποτακτικοί σύνδεσμοι είναι οι: ότι, πως, να, μήπως, γιατί, επειδή, όταν, αφού, ώστε κ.ά. Διαβάζω και γράφω Μελετήστε το απόσπασμα: «Βούλιαζαν οι βοϊδάμαξες κι έτρεχαν  απ' τα χωράφια οι συγχωριανοί να βοηθήσουν» (κείμ. 2)  • Ποιες προτάσεις του αποσπάσματος συνδέονται παρατακτικά και  ποιες υποτακτικά; «Πολλοί οικισμοί της Μάνης έχουν κηρυχθεί "διατηρητέοι" και  δεν επιτρέπεται ν' αλλάζει η εξωτερική όψη των σπιτιών» (κείμ.  1): Σε ποιο σημείο του αποσπάσματος έχουμε παρατακτική σύνδεση  και σε ποιο υποτακτική; «Ξεκινώντας από το ανατολικό σημείο… στην πανέμορφη Αγιάσο»  (κείμ. 4): Στο απόσπασμα κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση των προ τάσεων. Ξαναγράψτε το ίδιο, προσπαθώντας να μετατρέψετε την  παρατακτική σύνδεση σε υποτακτική. • Σχολιάστε τις αλλαγές  που κάνατε. • Γιατί νομίζετε ότι ο συγγραφέας του άρθρου προτίμη σε την παρατακτική σύνδεση; B3    Η στίξη στην υποτακτική σύνδεση  Kείμενο 6 H Λήμνος Το νησί είναι γνωστό από την αρχαιότητα για το περίφημο κρασί του, που έπιναν ως εκλεκτό ποτό οι ήρωες της Ιλιάδας. Έχει να επι δείξει όμως και μια ευφάνταστη κουζίνα, που από την αρχαιότητα  μέχρι σήμερα πατάει πάνω στα στέρεα υλικά του λαδιού, του κρα σιού, του σταριού κι ενός μοναδικού μελιού τοπικής παραγωγής. Η Ουρανία Βαγιάκου συγκέντρωσε σε ένα βιβλίο τις γεύσεις του νη σιού κι ανέλαβε να μας μυήσει. Αν, λοιπόν, βρεθείτε στη Λήμνο, θα δοκιμάσετε φλομάρια (χυλοπίτες δηλαδή) με κόκορα, τσουρεκά κια (δεν είναι γλυκό, αλλά στριφτές πίτες με τυρί), αστακό με χόρ τα του βουνού ή με κριθαράκι, καλαμάρια γεμιστά με αμύγδαλα και σταφίδες και κλίκια (τυρόψωμα). περ. «E», εφημ. EΛΕΥΘΕΡOΤΥΠΙΑ, 2002    Aκούω και μιλώ Βρείτε τις δευτερεύουσες προτάσεις της δεύτερης παραγράφου  του κειμένου 6. • Ποιες από αυτές χωρίζονται με κόμμα από τις κύ ριες και ποιες όχι; • Οι δευτερεύουσες προτάσεις που χωρίζο νται με κόμμα από την κύρια, από την οποία εξαρτώνται, λε ιτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ή ως αντικείμενο ή υπο κείμενο; «ανέλαβε να μας μυήσει» (κείμ. 6): Τι φανερώνει η δευτερεύου σα πρόταση του αποσπάσματος; • Παίζει ρόλο επιρρηματικού προ σδιορισμού, υποκειμένου ή αντικειμένου; • Γιατί νομίζετε ότι δε  χωρίζεται με κόμμα από την κύρια πρόταση; Παρατηρήστε για άλλη μία φορά το απόσπασμα: «Λέγεται ότι πρώ τοι οι Κορίνθιοι … παρά από θάλασσα…» (κείμ. 5) • Σε ποιες  περιπτώσεις υποτακτικής σύνδεσης προτάσεων χωρίζεται η κύρια  πρόταση από τη δευτερεύουσα με κόμμα; • Σε ποιες δεν  υπάρχει κόμμα ανάμεσα στην κύρια και τη δευτερεύουσα πρότα ση; Mαθαίνω για το κόμμα στην υποτακτική σύνδεση ◗ Όταν μια δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως αντικείμενο ή υπο κείμενο στο ρήμα μιας άλλης πρότασης, τότε οι δύο προτάσεις δε  χωρίζονται με κόμμα, π.χ. Λέγεται ότι οι πρώτοι Κορίνθιοι χρησι μοποίησαν το σημερινό τρόπο κατασκευής των καραβιών. (κείμ. 5) ◗ Όταν η δευτερεύουσα πρόταση δηλώνει κάποια επιρρηματική  σχέση (χρόνο, αιτία, σκοπό κ.λπ.), τότε συνήθως χωρίζεται με  κόμμα από την πρόταση που προσδιορίζει, π.χ. O κόσμος  της αγοράς απλώνεται μπροστά μας, καθώς κατηφορίζουμε την οδό  Ερμού. (κείμ. 3) Διαβάζω και γράφω Γράψτε μια παραδοσιακή συνταγή του τόπου σας, μια συνταγή για κά ποιο γλυκό ή φαγητό. Aν δε γνωρίζετε, ρωτήστε τη μητέρα  ή τη γιαγιά σας ή άλλο συγγενικό σας πρόσωπο. • Χρησιμοποιήστε υποτα κτική σύνδεση προτάσεων. • Προσέξτε σε ποιες περιπτώσεις θα χρησιμοποι ήσετε κόμμα. Γ ΣHMEIA ΣTIΞHΣ Aκούω και μιλώ Ξαναθυμηθείτε τις περιπτώσεις στις οποίες βάζουμε κόμμα  (συμβουλευτείτε τις ενότητες 8 και 10) και συζητήστε τες  στην τάξη. Διαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα δυνατά και ακούγο ντάς τα παρατηρήστε πότε χρησιμοποιείται το κόμμα: α. «Tο Γύθειο, η Αρεόπολη, το Οίτυλο, ο Κάμπος, ο Κό τρωνας και άλλα 270 χωριά και χωριουδάκια αποτελούν τη Μά νη» (κείμ. 1) β. «Έτρεχα τότε στο γωνιακό υπνοδωμάτιο, έσπρωχνα ένα  σκαμνί στο παράθυρο, μα μονάχα τη βάρκα μας κατάφερνα να    δω» (κείμ. 2) γ. «Tον έξω κόσμο τον γνώρισα, τον έφαγα με το κουτάλι»  (κείμ. 2) δ. «Αν βρεθείτε στη Λήμνο, θα δοκιμάσετε φλομάρια»  (κείμ. 6) Διαβάστε δυνατά τα παραπάνω αποσπάσματα. • Σε ποια Bάζουμε κόμμα ❏ Για να χωρίσουμε κύριες από  δευτερεύουσες προτάσεις ❏ Πριν από κάθε σύνδεσμο ❏ Στο τέλος μιας περιόδου ❏ Για να χωρίσουμε όμοιες προ τάσεις στο ασύνδετο σχήμα ❏ Για να χωρίσουμε λέξεις ή  φρά σεις ασύνδετες ❏ Για να χωρίσουμε το αντικεί με νο από το υποκείμενο ❏ Για να χωρίσουμε την κλητική  από την υπόλοιπη πρόταση (π.χ. Γιάννη, έλα κοντά μας) σημεία  παρατηρείτε παύση, ένα μικρό σταμάτημα της φωνής σας;  • Πώς αποδίδεται αυτή η παύση στον γραπτό λόγο; • Διαλέ ξτε τα σωστά, βάζοντας ✓ στα κατάλληλα κουτάκια: Θυμηθείτε τον ορισμό της περιόδου στην ενότητα 8. Ποιο ρόλο  παίζει η τελεία εκεί; Διαβάστε δυνατά το κείμενο 6. • Διαλέξτε το σωστό, βάζοντας ✓ στο κατάλληλο κουτάκι: Tελεία βάζουμε για να αποδώσουμε στον γραπτό λόγο ❏ Μεγάλο σταμάτημα της φω νής ❏ Μικρό σταμάτημα της φωνής ❏ Καθόλου σταμάτημα της φω νής  Kείμενο 7 [Tο τρενάκι του Πηλίου] […]Δεν έχει καν το ύφος ότι εκτελεί συγκοινωνία. Θαρρεί τε πως βγήκε περίπατο για τη δική του ευχαρίστηση. Πη γαίνει αργά – σαν για να χαρεί περισσότερο τη φύση και τον ανοιξιάτικο ήλιο. Σταματάει κατά το κέφι του – σαν για να θαυμάσει μια ωραία θέα. Και στους μικρούς σταθμούς όπου ξαποσταίνει από το άσθμα του, δημιουργεί  μια ατμόσφαιρα οικεία και εγκάρδια. Στους σταθμούς αυτούς είναι ανθισμένα πεζούλια, καφενε δάκια κάτω από ριγηλές* λεύκες, κόσμος που γνωρίζεται  με τον κόσμο του τρένου. Αρχίζουν, λοιπόν, ατέλειωτες κουβέντες, ο μοναδικός υπάλληλος του τρένου παίρνει  παραγγελίες και καλάθια για τον παραπέρα σταθμό, ένας  ρομαντικός ταξιδιώτης κατεβαίνει να κόψει λουλούδια των χωραφιών, άλλοι παραγγέλνουν καφέ, άλλος πάει για τις μικρές του ανάγκες πίσω από τις ανθισμένες βραγιές… Tο  μικρό τρένο δίνει σ' όλους καιρό – για όλ' αυτά. Κι όταν  σφυρίζει, δεν είναι για ν' αναγγείλει ασυζήτητα ότι φεύ γει, αλλά για να ρωτήσει: «Ε, τι λέτε; Πάμε τώρα;». Κι αν κανείς  πίσω από τις ανθισμένες βραγιές δεν έχει τελειώσει ακόμα, το μικρό τρένο τον περιμένει με μακροθυ μία. Δε βιάζεται! Κι αλήθεια: γιατί να βιαστεί; Θα ήταν ανόητο. Είναι τόσο ωραία όλα: το ανοιξιάτικο πρωί, η φύση, ο Παγασητικός… Tόσο ωραία! Πουθενά αλλού δε θα 'βρισκε κανείς τόση ομορ φιά συνδυασμένη με τόση πραότητα και ει ρήνη! Όλη η φύση, από το Bόλο στις Μηλιές, έχει μια κυρια κάτικη εμφάνιση. Όλα είναι καθαρά στα μικρά χωριά που περνάμε –Αγριά, Λεχώνια– όλα είναι γιορταστικά στα χωράφια, στο φως, στα νερά του κόλπου! Στ' ακροθαλάσ σι, μπρος στη φωτεινή, την ονειρώδη γαλήνη του  γλαυκού Παγασητικού, βλέπεις γέρικες βάρκες, ξεχα σμένες σε μια γλυκιά υπνηλία· κάτω από τις ασημένιες ελιές βόσκουν νωθρά κοπάδια προβάτων· σ' όλο το μάκρος του δρόμου κυλάν ρυάκια ανάμεσα από παπαρού νες και χαμομήλια· οι κερασιές είναι ανθισμένες κι ο ανοιξιά τικος αέρας είναι γεμάτος ευωδίες. * ριγηλός: αυτός που τρεμουλιάζει, που τρέμει από το κρύο, τον  αέρα. Κώστας Oυράνη ς, Tαξίδια στην Ελλάδα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998 Διαβάζω και γράφω Υπογραμμίστε όλες τις προτάσεις του κειμένου 7 που έχουν  ερωτηματικό στο τέλος και όλες όσες έχουν θαυμαστικό.  • Tι εκφράζει καθεμιά απ' αυτές; Ανατρέξτε στην 1η ενότητα του βιβλίου σας και στη γραμματική  σας και γράψτε σε ποιες προτάσεις βάζουμε ερωτηματικό.  • Σε ποιες προτάσεις βάζουμε θαυμαστικό; Aκούω και μιλώ Συζητήστε στην τάξη τι κερδίζει το κείμενο με τα ερωτηματικά  και τα θαυμαστικά που έχει χρησιμοποιήσει ο συγγραφέας  του. Εντοπίστε τα σημεία εκείνα στα οποία υπάρχει διπλή τελεία.  • Γιατί τη χρησιμοποιεί ο συγγραφέας; • Tι θέλει να δηλώσει  με  αυτήν; Σ' ένα σημείο του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εισα γωγικά. Σε ποιο; • Σε τι του χρησιμεύουν τα εισαγωγικά; Bρείτε τα δύο σημεία του κειμένου στα οποία ο συγγραφέ ας χρησιμοποιεί αποσιωπητικά. • Tι θέλει να δηλώσει με αυτά  σε καθεμιά περίπτωση; Bρείτε τη διπλή παύλα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο  κείμενο 7. • Γιατί τη χρησιμοποιεί; • Σε τι τον εξυπηρετεί; Λίγο παρακάτω, στην υποενότητα Δ, θα βρείτε ένα απόσπα σμα από μία σελίδα λεξικού. Προσέξτε την άνω τελεία που  υπάρχει στην πρώτη σειρά. • Συζητήστε στην τάξη γιατί  χρησιμοποιείται αυτό το σημείο στίξης. Tι εξυπηρετεί; Στο ίδιο απόσπασμα του λεξικού παρατηρήστε και συζητή στε τη χρήση της διπλής τελείας. • Tι συμπεράσματα βγάζετε  για τον ρόλο που παίζει στον γραπτό λόγο; Στο κείμενο 6, βρείτε τα σημεία εκείνα στα οποία χρησιμοποι ούνται παρενθέσεις. • Για ποιους λόγους τις χρησιμοποιεί ο συγ γραφέας; Διαβάζω και γράφω Καταγράψτε τα συμπεράσματά σας από τη συζήτηση που προη Σημείο στίξης Tο χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε… Διπλή τελεία Εισαγωγικά Αποσιωπητικά Διπλή παύλα Άνω τελεία Παρένθεση Θαυμαστικό γή θηκε στην τάξη και συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα.  Αν θέλετε, συμβουλευτείτε και το βιβλίο γραμματικής. Ηχογραφήστε ένα σύντομο δελτίο ειδήσεων (ενός λεπτού).  • Στη συνέχεια μετατρέψτε το προφορικό κείμενο σε γραπτό,  σημειώνοντας τα κατάλληλα σημεία στίξης. XPHΣH ΛEΞIKΩN Δ Γεωργίου Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998 Aκούω και μιλώ Πόσες σημασίες της λέξης «τόπος» δίνονται σε αυτή τη σελίδα του  λεξικού; Ο τίτλος της ενότητας αυτής του βιβλίου σας περιέχει τη λέξη  «τόπος». • Ποια σημασία έχει; • Διαλέξτε μία από όσες διαβάσατε  στο λεξικό. Πλάι στο λήμμα «τόπος» υπάρχει (ο). Καταλαβαίνετε τι σημαίνει; Διαβάζω και γράφω Στο κείμενο 7 υπάρχει η λέξη «καιρός». Βρείτε σε ένα λεξικό τις σημα σίες που μπορεί να έχει η λέξη αυτή και γράψτε στο τετράδιό σας αυ τή που νομίζετε ότι δίνει την ερμηνεία της λέξης μέσα στο συγκεκρι μένο κείμενο. Στο τέλος κάθε λήμματος στη σελίδα του λεξικού που σας δόθη κε γράφει ΕΤΥΜ. Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; • Τι σημαίνει «ετυμολογία  της λέξης»; Καταγράψτε τις συντομογραφίες που υπάρχουν στη σελίδα του λεξι κού που σας δόθηκε. • Μπορείτε να φανταστείτε τι σημαίνει καθε μιά; • Αν όχι, ανοίξτε ένα λεξικό. Στις πρώτες του σελίδες θα τις βρεί τε. Ένα λεξικό μπορεί να είναι: ερμηνευτικό, ορθογραφικό, ετυμολογι κό, συνωνύμων-αντιθέτων κ.ά. Τι άλλο μπορεί να είναι ένα λεξικό;  • Ξέρετε άλλα είδη λεξικών; Τι σημαίνει «ερμηνευτικό» και τι «ετυμολογικό» λεξικό; E ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY Aκούω και μιλώ Ποια από τις φωτογραφίες της πρώτης σελίδας της ενότητας  (σελ. 149) σας θυμίζει τον τόπο σας; • Για ποιους λόγους;  • Συζητήστε στην τάξη: αν σας ζητούσαν να βγάλετε μια  αντιπροσωπευτική φωτογραφία από τον τόπο σας, τι θα φωτο γραφίζατε και γιατί; Ο συγγραφέας στο κείμενο 8 που ακολουθεί μεγάλωσε  στην Αλεξάνδρεια. • Ποιες εικόνες (οπτικές και ακουστι κές) της πόλης του δίνει στο κείμενο; • Αν περπατούσα τε στον δρόμο της πόλης αυτής, τι θα μυρίζατε; • Ποια στοιχεί α συνθέτουν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, την εικόνα της πό λης του και τον πολιτισμό της;  Kείμενο 8 Αναμνήσεις από την Αλεξάνδρεια Οι αφεντάδες παίζουν τάβλι, αδιάφοροι για τον ήχο της θάλασσας και τη φωνή της Ομ Καλσούμ που ξεχύνεται στην ατμόσφαιρα. Τα ζα χαροπλαστεία ξεχειλίζουν από ποικιλόχρωμα γλυκά, πολύχρωμα λουκούμια, ιριδίζοντα ποτά.  Στο δρόμο τα καροτσάκια πουλάνε ξερά φρούτα, ελιές, αρνίσια σουβλάκια και το τσάι με τη μέντα. Αντικριστά, λαμπτήρες με νέον και λάμπες πετρελαίου, μεγάλα κτί ρια και ταπεινά μαγαζάκια, κάρα και αμερικάνικα αυτοκίνητα· η Αλεξάν δρεια δείχνει ταυτόχρονα τα δύο της πρόσωπα. Η τρυφερότητα, η φιλοξενία, το χιούμορ μ' ανέθρεψαν και με πότισαν όσο και οι τηγανίτες από κουκιά και ο χυμός των χαρουπιών. Ζωρζ Μουστακί,  Αναμνήσεις από την Αλεξάνδρεια περ. Oμπρέλα, 2002 Διαβάζω και γράφω Γράψτε για το ημερολόγιό σας μια παράγραφο για τις αλλαγές  που παρατηρείτε τα τελευταία χρόνια στην περιοχή που μένε τε ή άλλες αλλαγές που προβλέπετε ότι θα γίνουν. • Παράλ ληλα, γράψτε και τα συναισθήματα που σας προκαλούν οι αλλα γές αυτές. Γνωρίστε τα τοπωνύμια ή τα ονόματα μεγάλων οδών της περιο χής σας. • Από πού προέρχεται η ονομασία της πόλης ή του  χωριού σας; • Βρείτε και καταγράψτε τέτοιου είδους πληροφο ρίες και διαβάστε τες στην τάξη σας, για να γνωρίσετε καλύτερα  την περιοχή σας. Από ένα σχολείο που βρίσκεται μακριά από το δικό σας, σας ζητού ν ένα κείμενο για την περιοχή σας, για να το δημοσιεύσουν στη  σχολική τους εφημερίδα. Γράψτε τους για τον τόπο σας, το ό νομά του, τις φυσικές ομορφιές του, το πώς ήταν παλιότερα και  σήμερα (σπίτια, δρόμοι κ.λπ.), κάποια γνωστή προσωπικότητα  που έζησε σε αυτόν ή όποιο άλλο στοιχείο σάς εντυπωσιάζει.  • Μπορείτε να καθορίσετε –με τη βοήθεια του καθηγητή σας–  3-4 κριτήρια αξιολόγησης που θα μπορούσατε να χρησιμοποιή σετε για να κρίνετε τα κείμενά σας; • Μην παραλείψετε να  συμπεριλάβετε σε αυτά τη σωστή χρήση των σημείων στίξης που  διδαχτήκατε σε αυτή την ενότητα. Διαθεματική εργασία  «Αποφασίσατε να ετοιμάσετε ένα ενημερωτικό φυλλάδιο  για τον τόπο σας (πόλη ή χωριό) το οποίο θα μπορείτε να δί νετε σε ξένους για να τον γνωρίσουν ή να το αναρτήσε τε στο διαδίκτυο για να προσελκύσετε επισκέπτες στην περιο χή σας». ◗ Χωριστείτε σε ομάδες. – Η πρώτη θα ασχοληθεί με την ιστορία του τόπου. – Η δεύτερη με την αρχιτεκτονική (σπίτια, δημόσια κτίρια  – Η τρίτη με τοπική μουσική και χορούς. – Η τέταρτη με την τοπική κουζίνα-κρασιά / προϊόντα της  – Η πέμπτη με ήθη και έθιμα των κατοίκων. – Η έκτη με τις ασχολίες-επαγγέλματα των κατοίκων. – Η έβδομη με το φυσικό περιβάλλον. περιοχής. κ.λπ.). ◗ Κάθε ομάδα θα συγκεντρώσει υλικό από διάφορα βιβλία και  το διαδίκτυο. Παράλληλα θα συγκεντρώσει και φωτογραφίες για  τον τόπο στο παρελθόν και σήμερα. ◗ Μπορείτε ακόμα να πάρετε και συνεντεύξεις από παλιούς κατο ίκους της περιοχής, που θα σας μιλήσουν για τις αλλαγές που  έγιναν στον τόπο σας. Τέλος, συνθέστε το φυλλάδιό σας με τα  στοιχεία που συγκεντρώσατε. AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ' AYTH THN ENOTH TA ◗ Mια δευτερεύουσα πρόταση μπορεί να λειτουργεί α. ονοματικά: ως . . . . . . . . . . . . . . ή . . . . . . . . . . . . . . Σε αυτή την περίπτωση . . . . . . . . . . . . . . κόμμα. β. επιρρηματικά: να δηλώνει δηλαδή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ◗ Oι πιο συχνοί υποτακτικοί σύνδεσμοι είναι οι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ◗ Mε τα σημεία στίξης καταλαβαίνουμε: α. το είδος της πρότασης (αποφαντική, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . β. τις παύσεις και τα ανεβοκατεβάσματα της φωνής μέσα σε μια  περίοδο λόγου, γ. τις συντακτικές σχέσεις που συνδέουν ορισμένα στοιχεί α της περιόδου (αν π.χ. πρόκειται για δευτερεύουσα πρόταση  ή πρόκειται για παράθεση ή επεξήγηση, υπάρχει κόμμα). ◗ Yπάρχουν πολλά είδη λεξικών: π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . https://fliphtml5.com/xpqa/jzug/basic Ενότητα 10: Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Σχολικού Βιβλίου http://taexeiola.blogspot.com/2013/10/neoellhnikh-glwssa-a-gymnasiou-vivlio.html Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ Γυμνασίου: Ενότητα 10η Της Μαρίας Αθανασίου* ΕΝΟΤΗΤΑ 10 ΘΕΜΑ: «Από ένα σχολείο που βρίσκεται μακριά από το δικό σας, σας ζητούν ένα κείμενο για την περιοχή σας, για να το δημοσιεύσουν στη σχολική τους εφημερίδα. Γράψτε τους για τον τόπο σας, το όνομά του, τις φυσικές ομορφιές του, το πώς ήταν παλιότερα και σήμερα (σπίτια, δρόμοι κ.λ.π.) , κάποια γνωστή προσωπικότητα που έζησε σε αυτόν ή όποιο άλλο στοιχείο σας εντυπωσιάζει.» ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Πρόλογος – Ποιος είναι ο τόπος μου ; Πού βρίσκεται ; Πού οφείλει την ονομασία του ; Κύριο μέρος 1η παράγραφος – Οι φυσικές του ομορφιές Βουνά, παραλίες, ποτάμια, λίμνες, ιαματικά λουτρά, γραφικά χωριά, προτεινόμενες δραστηριότητες στη θάλασσα ή στο βουνό. 2η παράγραφος – Ο τόπος μου παλιά και σήμερα Παλιά: καλαίσθητα σπίτια με 1 ή 2 ορόφους και αυλή, μικροί και στενοί δρόμοι, μικρά μαγαζιά στο κέντρο της πόλης, λιγότεροι κάτοικοι, άμαξες, περισσότερο πράσινο. Σήμερα: σύγχρονη πόλη, απρόσωπα κτίρια, πολυκαταστήματα, πολυκατοικίες, ταβέρνες, καφετέριες, δημόσιες υπηρεσίες, τσιμέντο, περισσότεροι κάτοικοι, λιγότερο πράσινο, κυκλοφοριακό πρόβλημα, καυσαέριο. Υπάρχει κάποιο κτίριο / κάποια περιοχή που παραμένει αναλλοίωτο / η στο χρόνο ; 3η παράγραφος – Προσωπικότητες που έζησαν, έδρασαν ή πέρασαν από την περιοχή μου / Κάποιο μοναδικό και εντυπωσιακό αξιοθέατο Επίλογος – Σκέψεις και συναισθήματα / μία ευχή για τον αγαπημένο μου τόπο μου. ·          Στο σχεδιάγραμμα παρατίθενται μόνο οι λεπτομέρειες της 2ης παραγράφου που είναι σχεδόν κοινές για όλες τις περιοχές.  Μαρία Αθανασίου* Φιλόλογος https://www.schooltime.gr/2013/10/19/sxediagrammata-ektheseon-a-gimn%ce%b1siou-enotita- 10-mar-athanasiou/ https://www.slideshare.net/Kvarnalis75/ss-195270116 Η στίξη - Τα σημεία στίξης 1. Η στίξη – Τα σημεία στίξης  Ασκήσεις με θέματα Πανελλαδικών  Η τελεία (.) η άνω τελεία (∙)  το κόμμα (,) το ερωτηματικό (;) το θαυμαστικό (!) η διπλή τελεία(:) η παρένθεση ( ) οι αγκύλες [ ] τα αποσιωπητικά (...) η παύλα (-) η διπλή παύλα (- -) τα εισαγωγικά (« ») 2. Ο προφορικός λόγος επιτρέπει στους συνομιλητές να μοιράζονται τον ίδιο χώρο και χρόνο.  • Υπάρχει πλούσιο φορτίο ομιλίας με  ✓ εξωγλωσσικά (χειρονομίες, εκφράσεις) και  ✓ παραγλωσσικά στοιχεία (επιτονισμός).  • Απευθύνεται, δηλαδή, σε δέκτη παρόντα. Ο γραπτός λόγος είναι αυτόνομος χωροταξικά και χρονι κά.  • Απουσιάζουν τα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία, τα οποία μπορούν να αποδο θούν με σημεία στίξης ή σύμβολα ή περιγραφικό λόγο.  Απευθύνεται, δηλαδή, σε δέκτη απόντα.  • Επειδή στο γραπτό λόγο δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τέτοια μέσα, αντί γι' αυτά  χρησιμοποιούμε τα σημεία της στίξης. • Επίσης, με τα σημεία στίξης μερικές φορές φανερώνουμε  τις συντακτικές σχέσεις μεταξύ των στοιχείων μιας περιόδου λόγου. 3. Χρήσιμη πληροφορία! •Στον προφορικό λόγο έχουμε τη δυνατότητα να αποδώσουμε αποτελεσμα τικά το νόημα των λόγων μας, τα συναισθήματα, τη διάθεση, τη στάση μας, καθώς και το είδος  των προτάσεων που διατυπώνουμε (ερωτηματικές, επιφωνηματικές), χρησιμοποιώντας τον  επιτονισμό (κύμανση της φωνής, χρωματισμός, ανύψωση ή κατέβασμα του τόνου) και τις παύ σεις [Βλ. το βιβλίο της Α Λυκείου]. • Αντίθετα, στον γραπτό δεν μπορούμε να παραστήσουμε αυτό  που δείχνει η φωνή μας. Έτσι, στη θέση του επιτονισμού χρησιμοποιούμε τα σημεία της στίξης, τα οποία είναι ο καθρέφτης του ηχοχρώματος του προφορικού λόγου στον γραπτό.  Επομένως, η στίξη κατέχει σημαντικό ρόλο  στην απόδοση του νοήματος και στην ποιότητα της επικοινωνίας. Υπάρχουν, βέβαια, κάποιοι κανόνες  που πρέπει να ακολουθήσει αυτός που γράφει ένα κείμενο, αν και σε κάποιο βαθμό η στίξη εξαρτάται  από τις προθέσεις του γράφοντος. Κάποια, μάλιστα, σημεία στίξης παρουσιάζουν πολυσημία στη λειτουργία τους, δηλαδή ένα σημείο μπορεί να δηλώνει διαφορετικά νοήματα, ανάλογα με τη χρήση του. Πηγή: Η γλώσσα μας  - Β΄ Λυκείου, σ.22 . ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ  ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ» 4. Σ' αυτές τις κάτασπρες αυλές όπου φυσά ο νοτιάς Σφυρίζοντας σε θολωτές καμάρες, πέστε μου  είναι η τρελή ροδιά Που σκιρτάει στο φως σκορπίζοντας το καρποφόρο γέλιο της Με ανέμου πείσματα και ψιθυρίσματα, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που σπαρταράει με φυλλωσιές νιογέννητες τον όρθρο Ανοίγοντας όλα τα χρώματα  ψηλά με ρίγος θριάμβου; Διαπιστώνω ότι: Συχνά στη μοντέρνα ποίηση παραλείπονται ολότελα ή  χρησιμοποιούνται ελάχιστα σημεία στίξης. 5. Η στίξη – Τα σημεία στίξης  Να ήμασταν βαγόνια σ' άλλο τρένο να μη σε δω ποτέ ξανά μπροστά  μου να μέτραγα σωστά τα βήματά μου να πέρναγες ξυστά και να μην τρέμω Άμα έμπαινε έτσι απλά  μια τελεία όλα θα 'χανε σωθεί  6. Η τελεία( . ) σημειώνεται: α) Στο τέλος μιας φράσης που έχει ένα ολοκληρωμένο νόημα. Δηλώνε ται στον αναγνώστη ότι στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταματήσει λίγο η ανάγνωση, π.χ. Χτύπησε το  τηλέφωνο. Κανένας δεν το άκουσε. ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: Ύστερα από τελεία αρχίζουμε με κεφαλαίο.  β) Στις συντομογραφίες, π.χ. Η κ. Κλαδάκη παρουσίασε το έργο της. Η απόσταση που διένυσα  δεν είναι πάνω από 100 μ. γ) Στους αριθμούς που αποτελούνται από περισσότερα από τρία ψηφία  για να χωρίσει τα εκατομμύρια από τις χιλιάδες και τις εκατοντάδες, π.χ. Στις εκλογές συμμετείχαν 7.342.156 ψηφοφόροι. δ) Για να χωριστεί η ώρα από τα λεπτά, π.χ. Το μάθημα αρχίζει στις 09.15΄. Η άνωτελεία( · ) σημειώνεται:  στο τέλος μιας φράσης, όταν αυτή ακολουθείται από μια άλλη φράση που έχει στενή νοηματική συνά φεια με την προηγούμενη (π.χ. όταν λειτουργεί ως επεξήγησή της). Δηλώνεται στον αναγνώστη  ότι στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταματήσει η ανάγνωση λιγότερο από ό,τι στην τελεία και περισ σότερο από ό,τι στο κόμμα, π.χ. Η έκπληξή του δεν ήταν μεγάλη· περίμενε τον ερχομό της 7. • Το κόμμα( , ) σημειώνεται: μετά από λέξεις, προτάσεις και φράσεις. Δηλώνεται στον αναγνώστη  ότι στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταματήσει η ανάγνωση λιγότερο από ό,τι στην άνω τελεία, π.χ.  Tο κόμμα χωρίζει λέξεις, προτάσεις, φράσεις. Πιο συγκεκριμένα: α) Ανάμεσα σε λέξεις και προτά σεις που έχουν την ίδια συντακτική λειτουργία και δε συνδέονται μεταξύ τους, π.χ. Η Ειρήνη πήρε μα ζί της τα σεντόνια, τα μαξιλάρια, τις κουρτίνες και τις κουβέρτες. β) Στην κλητική πτώση, π.χ. Ανέβα σες, Λευτέρη, το κουτί στον πρώτο όροφο; γ) Στις δευτερεύουσες προτάσεις, για να χωριστούν από τις  κύριες, π.χ. Η Ανδρομάχη χάρηκε, γιατί πήρε καλό βαθμό στο διαγώνισμα. Δε σημειώνεται κόμμα στις ειδικές, βουλητικές, πλάγιες ερωτηματικές και ενδοιαστικές δευτερεύουσες προτάσεις, όταν έχουν θέση αντικειμένου ή υποκειμέ νου στο ρήμα της κύριας πρότασης, π.χ. Υποστηρίζει με επιμονή ότι απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις.  Επίσης δε σημειώνεται κόμμα πριν από τις περιοριστικές (ήπροσδιοριστικές) αναφορικές προτάσεις,  που εισάγονται συνήθως με το που, καθώς και πριν από τις ελεύθερες αναφορικές προτάσεις που έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου, κατηγορουμένου ή εκφράζουν κάποια επιρρηματική σχέση, π.χ. Αυτά που είπε προχθές  δεν τα ξαναλέει. Ο Γιάννης πίστεψε όσα του είπα (βλ. στο 3ο κεφάλαιο, ενότητα 5.2, γ). Τέλος δε  σημειώνεται κόμμα και πριν από τις τελικές προτάσεις, όταν το νόημά τους συνδέεται στενά με το  νόημα της κύριας πρότασης, π.χ. Έτρεξε για να τον προλάβει. δ) Στις παρενθετικές φράσεις,  όταν έχουν τη θέση παράθεσης ή επεξήγησης, π.χ. O νομάρχης μας, ο κ. Γεωργίου, επισκέφθηκε το  σχολείο μας. Το έργο του Σεφέρη, κυρίως το δοκιμιακό, αποτελεί παρακαταθήκη για τους νεότερους.  • Οι παραπάνω κανόνες αποτελούν τις βασικές αρχές για τη χρήση του κόμματος. Στην πράξη  το κόμμα χρησιμοποιείται όπου ο συντάκτης του κειμένου θέλει να δείξει μια μικρή παύση στον  λόγο. Στη λογοτεχνία η χρήση του κόμματος παρουσιάζει πολύ μεγάλη ποικιλία. 8. Το ερωτηματικό ( ; ) σημειώνεται: στο τέλος μιας ερωτηματικής φράσης, π.χ. Πώς περνάτε στο βου νό; Το θαυμαστικό ( ! ) σημειώνεται: μετά από τα επιφωνήματα και μετά από φράσεις που εκφρά ζουν θαυμασμό, έκπληξη και έντονο ευχάριστο ή δυσάρεστο συναίσθημα, π.χ. Αχ! Έγινε η αυλή  πολύ ωραία. Τι πλημμύρα κι αυτή! Συχνά, στον δημοσιογραφικό λόγο σημειώνεται ένα θαυμαστ ικό μέσα σε παρένθεση (!), όταν δηλώνεται θαυμασμός ή έκπληξη για τα λεγόμενα ή γραφόμενα  ενός τρίτου προσώπου, π.χ. Ο υπουργός Γεωργίας υποσχέθηκε στους αγρότες παραγραφή ό λων των δανείων (!). ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: Ύστερα από ερωτηματικό ή θαυμαστικό αρχίζουμε με κεφα λαίο γράμμα, εκτός αν η φράση συνεχίζεται, π.χ. Τι κρίμα! Η Στέλλα έφυγε, αλλά Πού πήγες; με ρώτη σε με αυστηρό ύφος. Αχ! έκανε με ανακούφιση. Η διπλή τελεία ( : ) σημειώνεται: α) Μπροστά από ένα  παράθεμα που περιέχει τα λόγια κάποιου, όπως ακριβώς τα είπε. Σε αυτήν την περίπτωση το παρά θεμα κλείνεται σε εισαγωγικά, π.χ. Μπήκε με ταχύτητα στην αίθουσα και φώναξε: «Θα πάμε εκδρο μή». β) Μπροστά από όρους που απαριθμούνται ή επεξηγούν τα προηγούμενα ή είναι αποτέλεσμα  των προηγουμένων, π.χ. Οι νομοί της δυτικής Μακεδονίας είναι τέσσερις, οι εξής: των Γρεβενών,  της Καστοριάς, της Κοζάνης και της Φλώρινας. γ) Στο τέλος φράσης που προαναγγέλλει γνωμικό ή  παροιμία, π.χ. Να έχεις πάντα στο μυαλό σου την παροιμία: κάνε το καλό και ρίξ' το στο γιαλό. 9. Η παρένθεση ( ( ) ) σημειώνεται: για να περιλάβει μια λέξη ή μια φράση που επεξηγεί ή συμπληρώ νει τα προηγούμενα και η οποία θα μπορούσε να παραλειφθεί χωρίς να αλλάξει το συνολικό νόημα  της περιόδου, π.χ. Οι θεωρητικές επιστήμες (Φιλοσοφία, Θεολογία, Νομική κ.ά.) αντιδιαστέλλονται  προς τις θετικές. Τα αποσιωπητικά ( … ) σημειώνονται: για να δηλωθεί παράλειψη λόγου είτε γιατί  μπορεί να εννοηθεί εύκολα από τον αναγνώστη είτε γιατί ο γράφων βρίσκεται σε αμηχανία, π.χ. Είχα  στην τρίτη τάξη έναν δάσκαλο που συνεχώς επαναλάμβανε την παροιμία: άνθρωπος αγράμματος … Χρησιμοποιούνται επίσης, μέσα σε αγκύλες ( […] ), όταν παραλείπεται μέρος, πολύ ή λίγο, ενός κειμέ νου άλλου συγγραφέα ή πηγής που παρατίθεται σε εισαγωγικά. Οι σημειούμενες τελείες είναι πάντα  τρεις. Η παύλα ( – ) σημειώνεται: στον διάλογο για να φανεί η αλλαγή προσώπου, π.χ. – Μη με τρομά ζεις με τα λόγια σου. – Δε θέλω να τρομάξεις. Θέλω να σκεφτείς. Η διπλή παύλα ( – – ) σημειώνεται: για  να δηλωθεί ότι η λέξη ή η φράση που βρίσκεται ανάμεσα στις παύλες έχει παρενθετικό νόημα και  πρέπει να διαβαστεί σε χαμηλότερο τόνο, π.χ. Ο μαύρος χρυσός –το πετρέλαιο– ακριβαίνει συνεχώς. 10. Τα εισαγωγικά ( « » ) σημειώνονται: α) Στην αρχή και στο τέλος ενός παραθέματος, στο οποίο  περιέχονται τα λόγια κάποιου, όπως ακριβώς τα διατύπωσε, π.χ. Ο πατέρας του τού είπε κοφτά:  «Δύναμή σου είναι το μυαλό σου. Κοίταξε να το εκμεταλλευτείς». β) Σε ειδικούς όρους και επωνυμί ες, π.χ. Το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» είναι από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης. γ) Σε ειδι κή ή μεταφορική χρήση ορισμένων λέξεων ή φράσεων, π.χ. Η φουρτούνα όλο και θέριευε και οι επι βάτες του οχηματαγωγού έμεναν «ήσυχοι» στις θέσεις τους (δηλ. ανήσυχοι). Το ενωτικό (-) σημειώνε ται: α) Στο τέλος της σειράς, όταν δε χωράει ολόκληρη η λέξη και πρέπει ένα μέρος της να το βάλουμε  στην επόμενη σειρά, π.χ. χα-ρά. β) Ύστερα από τις λέξεις Αγια-, Αϊ-, γερο-, γρια-, θεια-, κυρα-,  μαστρο-, μπαρμπα-, παπα-, που πηγαίνουν μαζί με κύριο όνομα, π.χ. Αγια-Σοφιά, ο παπα-Κώ στας. γ) Ανάμεσα σε δύο λέξεις, όταν πρόκειται για διπλά ονόματα ή επώνυμα ή – συνήθως– παρα θετικές σύνθετες λέξεις, π.χ. Άννα-Μαρία, νόμος-πλαίσιο, αλλά και νόμος πλαίσιο. 11. Πρόσθετο υλικό 12. Χρήση των εισαγωγικών«…» • Σε εισαγωγικά παρατίθενται οι απόψεις που έχουν ειπωθεί α πό κάποιον άλλον και μεταφέρονται αυτολεξεί (σε ευθύ λόγο). • Σε εισαγωγικά γράφεται μια λέξη –  ορισμός. • Άλλοτε κάποιες λέξεις γράφονται μέσα σε εισαγωγικά, για να εκφράσουν την ειρωνική, επι κριτική διάθεση του συγγραφέα, την αμφισβήτηση ή την αποστασιοποίησή του από τα γραφόμε να. Αποτελούν μια μορφή έμμεσου σχολίου. • Όταν παρατίθενται λέξεις – φράσεις του προφορικού  λόγου. • Όταν μια λέξη γράφεται με διαφορετική σημασία από την κυριολεκτική. • Τονίζονται  οι λέξεις και δίνεται έμφαση στο σημασιολογικό τους περιεχόμενο. • Για να ξεχωρίσουν λέξεις, φρά σεις και ρητά που δεν ανήκουν στη συνηθισμένη γλώσσα. • Για να δηλωθεί ότι η λέξη ή οι λέξεις,  που κλείνονται εντός εισαγωγικών, χρησιμοποιούνται με ειδική σημασία, έχουν ειδικό βάρος  (ειδικό λεξιλόγιο). • Τα εισαγωγικά σημειώνονται στην αρχή και στο τέλος των παραθεμάτων. • Όταν  αναφέρουμε λέξεις ή φράσεις που δεν ανήκουν στην κοινή γλώσσα ή που παίρνουν ένα ιδιαίτερο νόη μα στον λόγο μας. • Τίτλοι βιβλίων, θεατρικών έργων, ονόματα πλοίων, εφημερίδων, επιγραφές κ.λπ.  τοποθετούνται μέσα σε εισαγωγικά. 13. Χρήση των παρενθέσεων(…) • Οι παρενθέσεις διευκρινίζουν, αποσαφηνίζουν, συμπληρώ νουν, αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας. Λειτουργούν, δηλαδή, επεξηγηματικά-συμπληρω ματικά, ώστε να γίνουν κατανοητά από τον δέκτη τα λεγόμενα του συγγραφέα. Με άλλα λόγια, βοη θούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη και για τον λόγο αυτό η χρήση τους μερικές φορές θε ωρείται επιβεβλημένη. • Περιέχουν ένα σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει, αλλά είναι επουσιώ δες. • Δίνουν ποικιλία στον λόγο, ο οποίος αποκτά συχνά προφορικότητα. • Συχνά οι παρενθέ σεις περιέχουν μια παραπομπή: π.χ. Εμίσεψες και μ’ άφησες ένα γυαλί φαρμάκι (Δημοτικό).  • Σημειώνονται, για να συμπεριλάβουν πηγές παραθεμάτων: π.χ. Ο Όμηρος (Οδύσσεια 490)  εξυμνεί τη ζωή. • Η παρένθεση, επίσης, χρησιμεύει για να περικλείσει λέξεις ή φράσεις που μπορούν  να παραλειφθούν. Αυτό συχνά το πετυχαίνομε και με τα κόμματα. Η παρένθεση πρέπει να χρησιμο ποιείται, όταν τα παρένθετα λόγια αποχωρίζονται καθαρά στο νόημα και στη διατύπωση από το υπό λοιπο κείμενο και δεν υπάρχει σ’ αυτό λέξη που αναφέρεται στα λόγια μέσα στην παρένθεση. 14. Ερωτηματικό(;): εκφράζει απορία, δυσπιστία, προβληματισμό, ρητορική ερώτηση. Σε παρένθεση  (;) δείχνει ειρωνεία και αμφιβολία για την αξιοπιστία ή γενικά για κάτι που αναφέρεται. Παράδειγμα:  Καμάρωνε πως ήταν ο καλύτερος (;) ποδοσφαιριστής. – Θαυμαστικό (!): εκφράζει θαυμασμό,  έκπληξη, απαίτηση ή προσταγή, επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία. Το θαυμαστικό σε παρένθεση (!) χρησι μοποιείται για να δηλώσει απορία, αμφισβήτηση και ειρωνεία. Παράδειγμα: Με ένα χέρι ο ποδοσφαι ριστής Σ. διαπρέπει στα γήπεδα! Σημειώνουμε εδώ ότι το θαυμαστικό και το ερωτηματικό τοποθετού νται μέσα από τα εισαγωγικά, όταν αναφέρονται σε όσα σχετίζονται με τα λόγια που κλείνονται  σ’ αυτά, και έξω από αυτά, όταν αναφέρονται στο κείμενο. – Εισαγωγικά («…»): εκφράζουν ειρωνεία,  αμφισβήτηση ή αποστασιοποίηση, μεταφορική χρήση της φράσης ή λέξης (δεν χρησιμοποιούνται  με το συνηθισμένο τους νόημα). Παράδειγμα: Και στην Αθήνα παιδιά «κατά παραγγελίαν».  – Αποσιωπητικά(…): εκφράζουν υπαινιγμό, έμμεση απειλή, συγκινησιακή φόρτιση, έμφαση,  δισταγμό, ντροπή, αποδοκιμασία, αγανάκτηση, περιφρόνηση, απειλή, ανησυχία. Χρησιμοποιούνται,  όταν η φράση δεν ολοκληρώνεται από συγκίνηση ή για να δείξουν ότι διακόπηκε η συνομιλία  απότομα, χωρίς να ολοκληρωθεί. Παράδειγμα: Συντήρηση τροφίμων με … ακτινοβολία. 15. Οι ερωτήσεις/ ερωτηματικόςλόγοςστο κείμενο (ρητορικέςερωτήσεις) Η λειτουργία των ερωτημά των σ’ ένα κείμενο: • Δίνουν έμφαση και προβάλλουν ιδιαίτερα αυτά που θέλει να τονίσει περισ σότερο ο συγγραφέας. • Κάνουν συμμέτοχο τον δέκτη στους προβληματισμούς του συγγραφέα. Προκα λούν ανησυχία και διεγείρουν τον προβληματισμό. • Ωθούν τον δέκτη στον εσωτερικό διάλογο, στην  αυτοκριτική, στην κατανόηση των ευθυνών που του αναλογούν. • Δημιουργούν κλίμα αμεσότητας  και οικειότητας, δίνουν την αίσθηση του διαλόγου για τον αναγνώστη ή τον ακροατή (θεατρικότητα).  • Εστιάζουν την προσοχή, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του δέκτη σ’ ένα συγκεκριμένο γεγονός- θέ μα, γιατί λειτουργούν εμφαντικά. • Προσδίδουν ειρωνικό τόνο στον λόγο του συγγραφέα.  • Αίρουν τη μονοτονία που επιφέρει η δεοντολογική διατύπωση, λειτουργούν ως συμπέρασμα και φα νερώνουν άμεσα ή έμμεσα τη θέση του συγγραφέα. • Κάποιες φορές ενδέχεται να υποδηλώνεται η  άγνοια, η αμηχανία του συγγραφέα σχετικά με το θέμα. Πιθανόν οι προβληματισμοί που θέτει να  είναι ιδιαίτερα σύνθετοι και να μην τυγχάνουν ξεκάθαρης απάντησης.  συνέχεια 16. Ειδικότερα: ▪ Όταν τοποθετούνται στην αρχή του κειμένου: – Προβληματίζουν τον αναγνώστη,  προσελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του, κινητοποιούν τη σκέψη του. Εισάγουν κατευθείαν  στο θέμα, αν είναι εύστοχα. Δίνουν αμεσότητα και ζωντάνια στον λόγο, καθώς δίνεται η αίσθηση διαλόγου (ερώτηση- απάντηση). Διευκολύνουν τον συγγραφέα να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη. ▪ Όταν τοποθετούνται στη μέ ση του κειμένου: – Συνδέουν δύο διαφορετικές νοηματικές ενότητες ή εισάγουν ένα νέο θέμα. Εισάγου ν στο θέμα μιας ενότητας. ▪ Όταν τοποθετούνται στο τέλος του κειμένου: – Επιτυγχάνουν και καλύτερο  αποτέλεσμα, γιατί απασχολούν για περισσότερο χρόνο τον δέκτη, εφόσον είναι η τελευταία εντύπω ση και εικόνα που του δημιουργείται, μιας και τα ερωτήματα αυτά συμπυκνώνουν όλες τις ιδέες του κύ ριου μέρους. 17. Τα σημεία στίξης στα Νέα Ελληνικά ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙ ΣΜΟΣ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/  stixi-NE.htm 18. ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ • ΕΠΑΛ /ΤΕΕ 2007-2017 18 19. ΕΠΑΛ 2014 Για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού στο περιοδικό Time χαρακτηρι στικά αναφέρεται: «[…] Πρέπει να αναρωτηθούμε τι θα κάνουμε εμείς η ενήλικη κοινότητα; Ναι, η  βιομηχανία της ψυχαγωγίας πρέπει να σταματήσει “να πουλάει βία” στα παιδιά. Ναι, η βιομηχανί α όπλων πρέπει να σταματήσει ν’ αγωνίζεται να κάνει τα όπλα προσιτά σε όλους. Ναι, οι πολιτικοί  χρειάζεται να δουν αυτά τα θέματα με μία ειλικρινή και διακομματική προσπάθεια και όχι απλά ως μέ σα αντιπαράθεσης στις κομματικές εκστρατείες. Και ναι, τα ΜΜΕ πρέπει να κάνουν περισσότερα από  το να χρησιμοποιούν τις τραγωδίες για εντυπωσιακούς τίτλους. Αλλά και τι μερίδιο ευθύνης θ’ αναλά βουμε εμείς τα άτομα;» Β4. α. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης (εισαγωγικά) στις πα ρακάτω περιπτώσεις: - «Πρέπει να αναρωτηθούμε … εμείς τα άτομα;», - «να πουλάει βία». (Μον. 2)  19 20. ΕΠΑΛ 2014 Για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού στο περιοδικό Time χαρακτηριστι κά αναφέρεται: «[…] Πρέπει να αναρωτηθούμε τι θα κάνουμε εμείς η ενήλικη κοινότητα; Ναι, η βιο μηχανία της ψυχαγωγίας πρέπει να σταματήσει “να πουλάει βία” στα παιδιά. Ναι, η βιομηχανία  όπλων πρέπει να σταματήσει ν’ αγωνίζεται να κάνει τα όπλα προσιτά σε όλους. Ναι, οι πολιτικοί χρει άζεται να δουν αυτά τα θέματα με μία ειλικρινή και διακομματική προσπάθεια και όχι απλά ως μέ σα αντιπαράθεσης στις κομματικές εκστρατείες. Και ναι, τα ΜΜΕ πρέπει να κάνουν περισσότερα από  το να χρησιμοποιούν τις τραγωδίες για εντυπωσιακούς τίτλους. Αλλά και τι μερίδιο ευθύνης  θ’ αναλάβουμε εμείς τα άτομα;» ΑΠΑΝΤΗΣΗ: - «Πρέπει να αναρωτηθούμε... εμείς τα άτομα;»:  τα εισαγωγικά δηλώνουν αυτούσια μεταφορά αποσπάσματος/χωρίου από άρθρο του περιοδικού Time . - “να πουλάει βία” : τα εισαγωγικά δηλώνουν μεταφορικό λόγο . 20 21. ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ • ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2003-2017 21 22. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012 Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα  των ανθρωπίνων πράξεων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιότε ρο, αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που υπαγορεύ ει στον άνθρωπο το πρακτέον. Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά στο άτομο είτε στο  λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστε ροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόλη ψης και του φιλότιμου. Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε  όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέ τρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση ―και παρέκ κλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις  αναπόφευκτες συνέπειες. B3 β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που  ακολουθούν: • την άνω τελεία στη φράση «αποφέρει θετικά αποτελέσματα·» (1η παράγραφος)  • τις δύο παύλες στη φράση «―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση―» (1η παράγρα φος) Μονάδες 4 22 23. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012 Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα  των ανθρωπίνων πράξεων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιό τερο, αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που υπαγορεύ ει στον άνθρωπο το πρακτέον. Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά στο άτομο είτε στο  λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστε ροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόλη ψης και του φιλότιμου. Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε  όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο  μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση ―και παρέκ κλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με  όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες. ΑΠΑΝΤΗΣΗ • Συνδέει αντιθετικά τα δύο μέρη της περιόδου που  αναφέρονται στα θετικά κι αρνητικά αποτελέσματα του συναισθήματος της τιμής. • Επεξήγηση στην έν νοια «παρέκκλιση». 23 24. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012 Ο πρωταγωνιστής στην τραγωδία, με τον αγώνα, που του  υποβάλλει η αξιοπρέπεια, δείχνει το βαθμό της ελευθερίας του και ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα  στον άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο ήρωας...  Να γίνει παρανάλωμα της φλόγας του. Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό; H αξιοπρέπεια.  Αν από τη ζωή των προσώπων της δραματικής ποίησης απουσίαζε το συναίσθημα της τιμής, είναι  βέβαιο ότι θα έλειπε από αυτά η μεγαλοπρέπεια, που τα διακρίνει και τα χαρακτηρίζει. B3 β) Να αιτι ολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που ακολουθούν: • τα αποσιωπητικά στη φράση  «ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο ήρωας...» (3η παράγραφος) •το ερωτηματικό  στη φράση «Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό;» (3η παράγραφος) (μονάδες 4). 24 25. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012 Ο πρωταγωνιστής στην τραγωδία, με τον αγώνα, που του  υποβάλλει η αξιοπρέπεια, δείχνει το βαθμό της ελευθερίας του και ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα  στον άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο ήρωας.. . Να γίνει παρανάλωμα της φλόγας του. Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό; H αξιοπρέπεια.  Αν από τη ζωή των προσώπων της δραματικής ποίησης απουσίαζε το συναίσθημα της τιμής, είναι  βέβαιο ότι θα έλειπε από αυτά η μεγαλοπρέπεια, που τα διακρίνει και τα χαρακτηρίζει.  ΑΠΑΝΤΗΣΗ • Τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται όχι για να αποσιωπηθεί κάτι, αλλά για να τονι στεί με έμφαση εκείνο που ακολουθεί. Read more: http://latistor.blogspot.com/2017/08/2012 .html#ixzz59eWydaPg •Με τη χρήση του ερωτηματικού το κείμενο γίνεται πιο παραστατικό και  κερδίζει σε ενδιαφέρον, εφόσον ο αναγνώστης προβληματίζεται πιο ενεργά μέσω του ερωτήμα τος που του τίθεται. Read more: http://latistor.blogspot.com/2017/08/2012.html#ixzz59eXEQCJw 25 26. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2010 Εκείνοι που είναι ήδη φτωχοί και ευάλωτοι θα συνεχίζουν να πλήττονται δυσανάλογα. Ολοένα και περισσότερο η γη θα γίνεται πολύ ξηρή για να καλλιεργηθεί, τα σπαρτά θα ξεραίνονται, η αυξανόμενη στάθμη της θάλασσας θα διαβρώνει τα παραθαλάσσια εδάφη, οι πόροι της ζωής θα εξαφανιστούν. Οι εκπομπές άνθρακα έχουν ανθρώπινες και περιβαλλοντικές συνέπειες. Στο βαθμό που οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες συνεχίζουν να εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια που συντελούν στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου», τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ζωής, της ασφάλειας, του φαγητού, της Υγείας εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων του κόσμου θα συνεχίζουν να παραβιάζονται. Τα θεσμοθετημένα ανθρώπινα δικαιώματα παρέχουν μια ισχυρή βάση, επάνω στην οποία μπορούν να «οικοδομηθούν» αρχές, με στόχο να ανακοπεί η παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Πρέπει επειγόντως να περιοριστούν οι εκπομπές ρυπογόνων αερίων, ώστε να σεβαστούμε και να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα από τις μελλοντικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα, η υποστήριξη των φτωχότερων κοινοτήτων, ώστε να προσαρμοστούν στις ήδη παρούσες κλιματικές επιδράσεις αποτελεί τη μοναδική μέθοδο αποκατάστασής τους. Β4. β) «φαινόμενο του θερμοκηπίου», «οικοδομηθούν»: Να δικαιολογηθεί η χρήση των εισαγωγικών. (μονάδες 4) 26 27. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2010 Εκείνοι που είναι ήδη φτωχοί και ευάλωτοι θα συνεχίζουν να πλήττονται δυσανάλογα. Ολοένα και περισσότερο η γη θα γίνεται πολύ ξηρή για να καλλιεργηθεί, τα σπαρτά θα ξεραίνονται, η αυξανόμενη στάθμη της θάλασσας θα διαβρώνει τα παραθαλάσσια εδάφη, οι πόροι της ζωής θα εξαφανιστούν. Οι εκπομπές άνθρακα έχουν ανθρώπινες και περιβαλλοντικές συνέπειες. Στο βαθμό που οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες συνεχίζουν να εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια που συντελούν στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου», τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ζωής, της ασφάλειας, του φαγητού, της Υγείας εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων του κόσμου θα συνεχίζουν να παραβιάζονται. Τα θεσμοθετημένα ανθρώπινα δικαιώματα παρέχουν μια ισχυρή βάση, επάνω στην οποία μπορούν να «οικοδομηθούν» αρχές, με στόχο να ανακοπεί η παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Πρέπει επειγόντως να περιοριστούν οι εκπομπές ρυπογόνων αερίων, ώστε να σεβαστούμε και να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα από τις μελλοντικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα, η υποστήριξη των φτωχότερων κοινοτήτων, ώστε να προσαρμοστούν στις ήδη παρούσες κλιματικές επιδράσεις αποτελεί τη μοναδική μέθοδο αποκατάστασής τους. ΑΠΑΝΤΗΣΗ Μεταφορική/ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Ο αρθρογράφος δίνει έμφαση και εγείρει τον προβληματισμό του δέκτη. 27 28. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2008 Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της είναι σύνθετο. Δοκιμασία για τη Δημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσει ανθρώπινα σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του ανθρώπου, όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν άμεσα, όπου το άτομο έχει υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα σε αστρονομικό αριθμό. Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα στα ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα ’ρθουν. Κρίση όμως περνάει η Δημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν; Β4. Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 5 28 29. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2008 Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της είναι σύνθετο. Δοκιμασία για τη Δημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσει ανθρώπινα σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του ανθρώπου, όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν άμεσα, όπου το άτομο έχει υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα σε αστρονομικό αριθμό. Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα στα ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα ’ρθουν. Κρίση όμως περνάει η Δημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Με τη χρήση των ερωτήσεων ο συγγραφέας προσδίδει επικοινωνιακό, διαλογικό τόνο̇ οικειότητα, αμεσότητα στο ύφος̇ ενεργοποιεί τον προβληματισμό και τη σκέψη του δέκτη. 29 30. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2004 Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Εδώ και η ευθύνη, εθνική και προσωπική, και η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο επίμονα. Τι θα κάνει, πώς θα σταθεί υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει σοβαρά κι επίμονα να μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ’ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της Ιστορίας του; Πώς θ’ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει με ευθύνη και συνέχεια το παρόν του; Β4. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 5 30 31. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2004 Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Εδώ και η ευθύνη, εθνική και προσωπική, και η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο επίμονα. Τι θα κάνει, πώς θα σταθεί υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει σοβαρά κι επίμονα να μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ’ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της Ιστορίας του; Πώς θ’ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει με ευθύνη και συνέχεια το παρόν του; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων προσδίδει ζωντάνια και αμεσότητα στο κείμενο̇ προσδοκά επίσης να προβληματίσει, να αφυπνίσει, να κινητοποιήσει τον αναγνώστη, ώστε ο τελευταίος να επαναξιολογήσει τη στάση του απέναντι στο παρελθόν. 31 32. ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2001-2019 32 33. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2019 Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων. Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και συμπεριφορά. β. Να εξηγήσετε τη χρήση του σημείου στίξης της παρένθεσης που βρίσκεται στην 5η παράγραφο: «… (η fraternité της Γαλλικής επανάστασης) …». Μονάδες 2 34. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2019 Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων. Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και συμπεριφορά. β. = συμπληρωματική πληροφορία, επεξήγηση. Μονάδες 2 35. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2017 Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις, παγκοσμίους θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή μας, εγείρουν απορίες και συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε σχέση με τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας κοινωνίας και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος; Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας. Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων. Β4. α) «Η σύγχυση πραγματικών...των ανθρώπων.» (3η παράγραφος) Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με το ασύνδετο σχήμα; Μονάδες 3 β) «Όμως η τεχνολογία...περισσότερο άνθρωπος;» (2η παράγραφος) Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος; Μονάδες 3 36. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2017 Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις, παγκοσμίους θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή μας, εγείρουν απορίες και συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε σχέση με τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας κοινωνίας και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος; Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας. Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων. ΑΠΑΝΤΗΣΗ Β4. α) Δραματοποίηση – (προκαλεί) συναισθηματική φόρτιση στον αναγνώστη – δηλώνει ένταση, καταιγισμό προβλημάτων, συμβάλλει στην παραστατικότητα, ενισχύει τη ζωντάνια και την αμεσότητα του κειμένου. Μονάδες 3 β) Προβληματίζει, αφυπνίζει, ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη. Το κείμενο κερδίζει σε δραματικότητα (συμμετοχή του δέκτη, νοερός διάλογος) και αποκτά υφολογική ποικιλία. Μονάδες 3 37. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2016 Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής). Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου: «διά το χρήσιμον» «αγαπά» (υλικό ή ηθικό). Μονάδες 3 38. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2016 Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής). Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου: «διά το χρήσιμον» = αυτούσια μεταφορά λόγων άλλων προσώπων «αγαπά» = λέξη που δεν χρησιμοποιείται με το συνηθισμένο της νόημα (σχόλιο, ειρωνεία) (υλικό ή ηθικό) = φράση που επεξηγεί ή συμπληρώνει το νόημα των προλεχθέντων. Μονάδες 3 39. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2015 Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου. Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση της διπλής παύλας στην παρακάτω περίπτωση: –των πολύ … αρχαίες μαρτυρίες– (στην έβδομη παράγραφο). Μονάδες 2 40. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2015 Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου. ΑΠΑΝΤΗΣΗ Β4. α) Ανάμεσα σε παύλες τίθενται πρόσθετες ή επεξηγηματικές πληροφορίες, που θεωρούνται όμως σημαντικές. Μονάδες 2 41. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2014 Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη». Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο) «Ερυθρού Σταυρού» (στην πρώτη παράγραφο). Μονάδες 2 42. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2014 Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη». ΑΠΑΝΤΗΣΗ Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο) = αυτούσια μεταφορά λόγων «Ερυθρού Σταυρού» (στην πρώτη παράγραφο). = Τίτλος – επωνυμία Μονάδες 2 43. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2013 Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια. Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη. Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;») (μονάδες 3), καθώς και της διπλής παύλας («−όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας−») που υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (μονάδες 2). Μονάδες 5 44. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2013 Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια. Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη. ΑΠΑΝΤΗΣΗ Β4. α) Το ερωτηματικό χρησιμοποιείται από το συγγραφέα α) για να δώσει τους πιθανούς λόγους στροφής του ανθρώπου σε άλλους κόσμους, β) να προσελκύσει την προσοχή του αναγνώστη και να ενεργοποιήσει τη σκέψη του, γ) για να προσδώσει αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα στο κείμενο. Η διπλή παύλα απομονώνει ένα μέρος του λόγου που δίνει πληροφορίες απαραίτητες για όσα λέγονται. Μετά το κλείσιμο της παύλας το νόημα και η σύνταξη της πρότασης συνεχίζεται σαν να μην είχε υπάρξει παρεμβολή. Μονάδες 5 45. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2011 Β3. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις: «Πληροφοριακή Βόμβα» «Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;» «Πληροφοριακό άγχος» (Μονάδες 3) 46. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2011 Β3. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις: «Πληροφοριακή Βόμβα» = Τίτλος Βιβλίου «Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;» = Μεταφορά αυτούσιων λόγων και λεπτή ειρωνεία «Πληροφοριακό άγχος» = επιστημονικός όρος (Μονάδες 3) 47. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2003 Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήματα. Προβλήματα μεγάλης δυσκολίας που όμως, κατά τη γνώμη μου, μπορούν να λυθούν, με την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας και η τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν νοιάζεται γι’ αυτά. Πόσον καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους - οικολογική για παράδειγμα - θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση ή μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα. Β4. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην προτελευταία παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 5 48. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2003 Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήματα. Προβλήματα μεγάλης δυσκολίας που όμως, κατά τη γνώμη μου, μπορούν να λυθούν, με την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας και η τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν νοιάζεται γι’ αυτά. Πόσον καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους - οικολογική για παράδειγμα - θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση ή μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα. ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο δοκιμιογράφος με τη χρήση των ερωτήσεων στοχεύει στην αμεσότητα, την ευαισθητοποίηση του δέκτη, στην ενίσχυση του προβληματισμού των αναγνωστών (φόβος κι ανησυχία για την προοπτική του πλανήτη), θέτοντάς τους προ των ευθυνών τους και έτσι επιδιώκει να τους παρωθήσει στη λήψη πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Μονάδες 5 ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ Τα σημεία στίξης παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην απόδοση του νοήματος, βοηθούν στην κατα νόηση του κειμένου και συμβάλλουν καθοριστικά στην ποιότητα της επικοινωνίας. Δεν χρησιμο ποιούνται αυθαίρετα αλλά υπακούν σε ορισμένους κανόνες. Τα σημεία στίξης διακρίνονται  ως προς τη λειτουργία τους σε συντακτικά και σχολιαστικά. Τα συντακτικά χρησιμοποιούνται για να χωρίσουν τον γραπτό λόγο σε μέρη, συντακτικές ενότη τες. Τα σχολιαστικά χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν στο γραπτό λόγο  τις επιτονικές διακυμάν σεις της φωνής του ομιλητή. Συντακτικά σημεία στίξης Τελεία Άνω τελεία Διπλή τελεία Κόμμα Παύλα Διπλή παύλα Παρενθέσεις Αγκύλες Κάθετη γραμμή Σχολιαστικά σημεία στίξης Θαυμαστικό Ερωτηματικό Εισαγωγικά Αποσιωπητικά Συντακτικά σημεία στίξης Τελεία Χρησιμοποιείται για να δηλώσει: το τέλος μια περιόδου. συντομογραφίες: Η κ. Παπαδοπούλου παρουσίασε το έργο της. αριθμούς που αποτελούνται από περισσότερα από τρία ψηφία:7.350 τον χωρισμό της ώρας από τα λεπτά:9.15 Άνω τελεία Χρησιμοποιείται για να δηλώσει: μια παύση του λόγου που διαρκεί λιγότερο από την τελεία και περισσότερο από το κόμμα. Χρησιμο ποιείται στο τέλος μιας περιόδου και στην αρχή μιας άλλης, η οποία συμπληρώνει ή διασαφηνίζει  το νόημα της πρώτης: Η έκπληξη του δεν ήταν μεγάλη· περίμενε τον ερχομό της. Η άνω τελεία καθιστά το ύφος κοφτό προσωπικό και δίνει έμφαση στο λόγο. Διπλή τελεία Χρησιμοποιείται για : να εισαγάγει παράθεμα που περιέχει τα λόγια κάποιου, ακριβώς όπως τα είπε: Μπήκε  στην αίθουσα και είπε: «Αύριο θα πάμε εκδρομή». να εισαγάγει απαρίθμηση όρων: Τα μεγαλύτερα ελληνικά νησιά είναι τα εξής: η Κρήτη και η  Εύβοια. για να εισαγάγει την εξήγηση ή το αποτέλεσμα: δεν εργάστηκε ποτέ του. Και το αποτέλεσμα:  δεν κατάφερε τίποτα. να αναφέρει γνωμικό ή παροιμία. Κόμμα Χρησιμοποιείται: ανάμεσα σε λέξεις και προτάσεις που έχουν την ίδια συντακτική λειτουργία και δεν συν δέονται μεταξύ τους: Μας πρόσφερε κρασί, ψωμί, τυρί. στην κλητική προσφώνηση: Άνοιξε, Γιάννη, την πόρτα! πριν και μετά τις δευτερεύουσες προτάσεις για να χωριστούν από τις κύριες : Η Ελένη ήταν  χαρούμενη, επειδή έγραψε καλά στο διαγώνισμα τετραμήνου.  Δε σημειώνεται κόμμα  στις ειδικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές, βουλητικές προτάσεις , όταν έχουν θέση  υποκειμένου ή αντικειμένου στο ρήμα της κύριας πρότασης. στις παρενθετικές φράσεις, όταν έχουν τη θέση παράθεσης ή επεξήγησης: Ο δήμαρχος της  πόλης μας, ο κύριος Παπαδόπουλος, επισκέφτηκε το σχολείο μας. Παύλα Χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αλλαγή προσώπου σ’ ένα διάλογο. Διπλή παύλα Χρησιμοποιείται,  όπως και η παρένθεση,   για να δηλωθεί ότι η λέξη ή η φράση που βρίσκεται  ανάμεσα στις παύλες έχει παρενθετικό νόημα και πρέπει να διαβαστεί σε χαμηλότερο τόνο.  Ό,τι περικλείεται σε διπλή παύλα είναι συνήθως απαραίτητο για τη νοηματική πληρότη τα του λόγου: Ο μαύρος χρυσός-το πετρέλαιο-ακριβαίνει συνεχώς. Παρενθέσεις και αγκύλες Χρησιμοποιούνται για να περιλάβουν παραπομπές, πηγές παραθεμάτων, μια λέξη ή μια φρά ση που επεξηγεί ή συμπληρώνει τα προηγούμενα και η οποία θα μπορούσε να παραλειφθεί χω ρίς ν’ αλλάξει το συνολικό νόημα της περιόδου: Οι θεωρητικές επιστήμες( Φιλοσοφία, Θεολογία,  Κοινωνιολογία…) αντιδιαστέλλονται προς τις θετικές. Κάθετη γραμμή Χρησιμοποιείται σε συνώνυμες λέξεις για να δώσει έμφαση και να διευρύνει την έννοια: ποιητικό/ λογοτεχνικό. Σχολιαστικά σημεία στίξης Θαυμαστικό Δηλώνει συναίσθημα και χρησιμοποιείται: μετά από επιφωνήματα: Αχ! Το πάρτυ ήταν πολύ ωραίο. μετά από  φράση που εκφράζει θαυμασμό, έκπληξη,  έντονο συναίσθημα: Τι όμορφη που εί σαι! , Τι πλημμύρα κι αυτή! για να δηλωθεί η υπερβολή σε κάποια ενέργεια: Μελετούσε 24 ώρες συνέχεια για να γράψει  καλά στις εξετάσεις! Για να δηλωθεί η ανησυχία, ο θαυμασμός, η έκπληξη, η αποδοκιμασία του συντάκτη ενός  κειμένου(στον δημοσιογραφικό λόγο): Ο υπουργός Παιδείας υποσχέθηκε ότι θα λυθούν άμε σα όλα τα προβλήματα! Για να δηλωθεί ο σαρκασμός και η αμφιβολία του πομπού: Λέει πως μιλάει άπται στα οκτώ γλώσσες(!) . Το θαυμαστικό τοποθετείται μέσα σε παρένθεση. Αποσιωπητικά Χρησιμοποιούνται: για να εκφραστεί ο προβληματισμός για κάτι : Άλυτα παραμένουν τα προβλήματα της παιδεί ας εδώ και πολλές δεκαετίες……. για να δηλωθεί ειρωνεία ή αμφισβήτηση: ο ……συνεργάσιμος αυτός κύριος ούτε καν δέχτηκε  να ακούσει το πρόβλημα μας. για να εκφραστεί συγκίνηση: Κοιτάζοντας τις φωτογραφίες, έφερε στο μυαλό του τις παλιές  ευτυχισμένες στιγμές……και ένιωσε πολύ παράξενα. για να δηλώσουν κάποιο υπονοούμενο, το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης: Πα ρά τις έντονες αντιδράσεις του λαού η κυβέρνηση εξακολουθεί να εφαρμόζει σκληρά οικονο μικά μέτρα….. για να γίνει στιγμιαία παύση της ανάγνωσης, πριν από ένα στοιχείο στο οποίο πρέ πει να συγκεντρωθεί η προσοχή του αναγνώστη: Φιλιά  είναι ……..να  μοιράζεσαι τις χαρές  και τις λύπες. για να εκφραστεί η αδυναμία του πομπού να ολοκληρώσει τη φράση του: Τι παράξενη μέρα  κι αυτή…….. για να εκφράσουν δισταγμό: Τα κατασταλτικά μέτρα ναι……….να υπάρχουν αλλά όχι να θεω ρούνται πανάκεια. Ερωτηματικό Χρησιμοποιείται: 1.      για να εκφραστεί προβληματισμός: Γιατί άραγε επιλέχτηκε η συγκεκριμένη λύση και όχι  κάποια άλλη; 2.      για να εκφραστεί προτροπή ή παράκληση: Μήπως θα έπρεπε όλοι να συμμετέχουμε πε ρισσότερο στα κοινά; 3.      για να εκφραστεί ειρωνεία: Τόσο ικανοποιημένοι είμαστε με την τρέχουσα πολιτική κα τάσταση; 4.      για πρόκληση ευαισθητοποίησης και συναισθημάτων: Δεν είναι καιρός  να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε τεράστια  ατομική ευθύνη για όσα μας συμβαίνουν; 5.      για διατύπωση ρητορικής ερώτησης. 6.      για να προκαλέσει ενδιαφέρον και να προσδώσει παραστατικότητα. 7.      για να εκφράσει την αξιοπιστία μιας θέσης ή την αμφιβολία: Η κατάλληλη  επιλογή(;)  την κατάλληλη στιγμή; Εισαγωγικά Χρησιμοποιούνται: 1.      για να παρουσιάσουν  τα λόγια κάποιου που μεταφέρονται αυτούσια: «Η δύναμη  σου είναι το μυαλό σου» του είπε ο πατέρας του. 2.       για να παρουσιάσουν παροιμίες, ρητά, τίτλους βιβλίων..... 3.      για να δηλώσουν τη μεταφορική χρήση μιας λέξης ή μιας  έννοιας: «Βόμβα» έπεσε ε χθές στο χώρο της πολιτικής μετά την παραίτηση δύο υπουργών. 4.      για να δηλώσουν την επανάληψη εκφράσεων που διατυπώθηκαν. 5.      για να παρουσιάσουν  λέξεις ή φράσεις που αποτελούν ειδική ορολογία. 6.      για να περιορίσουν , να σχετικοποιήσουν  ή να απαξιώσουν μια έννοια: Τα «οφέλη» α πό την ισχύουσα οικονομική πολιτική ήταν ελάχιστα. 7.      για να χρωματίζουν με ειρωνική διάθεση μια λέξη ή μια έννοια ή να εκφράσουν αμφι σβήτηση: Ο Ο.Η.Ε,  ο «εγγυητής » της ειρήνης πρέπει να διαδραματίσει πιο ουσιαστικό ρό λο. 8.      για να δώσουν έμφαση:  «Σεβασμός στον άλλο» είναι η πιο σημαντική αξία στη ζωή  μου. http://alexgger.blogspot.com/2013/12/blog-post_4.html Πηγές Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα Γραμματική Νέας Ελληνικής γλώσσας, Σωφρόνης Χατζησαββίδης-Αθανασία Χατζησαββί δου, Ο.Ε.Δ.Β. , Αθήνα http://www.schools.ac.cy/eyliko/mesi/themata/nea_elliniki_glossa/yfistameno_yliko/ ekpaideftiko_yliko/14_05_2007stixi2.pdf  Σ' αυτή την ενότητα: