Γρηγόριος Ξενόπουλος ,βιογραφία ,έργα

Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών

Ξενόπουλος Γρηγόριος

Τόπος Γέννησης: Φανάρι Έτος Γέννησης: 1867 Έτος Θανάτου: 1951 Λογοτεχνικές Κατηγορίες: Πεζογραφία Θέατρο - Σενάριο Κριτική Δοκίμιο Παιδική λογοτεχνία

Βιογραφικό Σημείωμα ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ (1867-1951) Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος γεννήθηκε το 1867 στο Φανάρι, πρωτότοκος γιος του ζακύνθιου πρώην στρατιωτικού και εμπόρου Διονυσίου Ξενόπουλου με καταγωγή από την Πελοπόννησο και της πολίτισσας Ευθαλίας Θωμά. Σε βρεφική ηλικία εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Ζάκυνθο. Εκεί η οικογένειά του απέκτησε πέντε ακόμη παιδιά, τέσσερα κορίτσια και ένα αγόρι. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Ζάκυνθο με σημαντική βοήθεια από τη μητέρα του και στη συνέχεια έφυγε για σπουδές στην Αθήνα, όπου και παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Στην Αθήνα παρακολούθησε πανεπιστημιακά μαθήματα Φυσικομαθηματικών Επιστημών, Βιολογίας, Φιλοσοφίας και Φιλολογίας, ενώ επιδόθηκε επίσης στην εκμάθηση ξένων γλωσσών. Η πρώτη του παρουσία στα γράμματα πραγματοποιήθηκε το 1879 από τις στήλες του περιοδικού Η Διάπλασις των παίδων. Το 1884 υπέβαλε το διήγημα Του Ελληνικού αγώνος το τριακοσιάδραχμον έπαθλον στο λογοτεχνικό διαγωνισμό της Εστίας. Το έργο αποκλείστηκε λόγω του σατιρικού χαρακτήρα του και τον επόμενο χρόνο ο Ξενόπουλος δημοσίευσε το πρώτο του αισθητικό δοκίμιο με τίτλο Περί Κάλλους στο Αττικόν Ημερολόγιον του Ειρηναίου Ασώπιου. Το 1884 έγραψε το πρωτόλειο ρομαντικής υφής μυθιστόρημα Ο άνθρωπος του κόσμου. Αθηναϊκή μυθιστορία. Από το 1890-1910 υπήρξε μέλος της Σοσιαλιστικής Νεολαίας και ένθερμος οπαδός του Πλάτωνα Δρακούλη. Το 1893 έγινε γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους με τη νουβέλα Μαργαρίτα Στέφα, γραμμένη στην καθαρεύουσα (το τελευταίο έργο του πριν τη χρησιμοποίηση της δημοτικής στα κείμενά του). Δύο χρόνια αργότερα πραγματοποιήθηκε η πρώτη εμφάνισή του στο θεατρικό χώρο με δύο έργα που παραστάθηκαν από το θίασο του Παναγή Λεκατσά, τον Ψυχοπατέρα και τον Τρίτο. Έτσι στα τέλη του προηγούμενου αιώνα ο Ξενόπουλος είχε περάσει στην επαγγελματική συγγραφική δραστηριότητα σε ποικίλα είδη του πεζού λόγου (μυθιστόρημα, διήγημα, νουβέλα, παιδική λογοτεχνία, θέατρο, χρονογράφημα, δοκίμιο, κριτική). Συνεργάστηκε με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής (Ραμπαγάς, Εβδομάς, Εικονογραφημένη Εστία, Παναθήναια, Καθημερινή, Εστία και κυρίως με το περιοδικό Διάπλασις των παίδων, στο οποίο αρθρογραφούσε επί πενήντα χρόνια στην τακτική στήλη του με το ψευδώνυμο Φαίδων), ενώ υπήρξε ιδρυτής της Νέας Εστίας (1927) στην οποία παρέμεινε διευθυντής ως το 1934, συνιδρυτής (μαζί με τους Καζαντζάκη, Παλαμά και Σικελιανό) της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (1934) και διευθυντής της Εικονογραφημένης Εστίας κατά τη διετία 1894-1895. Το 1894 παντρεύτηκε την Ευφροσύνη Αχιλ. Διογενίδη, με την οποία απέκτησε μια κόρη τη Λεονή, ο γάμος του όμως διαλύθηκε ένα χρόνο αργότερα. Το 1906 αρραβωνιάστηκε την Χριστίνα Κανελλοπούλου, με την οποία παντρεύτηκε το 1901 και απέκτησε δυο κόρες, την Κάκια και τη Λουλού. Το 1912 τιμήθηκε με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού του Σωτήρος, το 1923 με το Εθνικό Αριστείο των Γραμμάτων και των Τεχνών και το 1932 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής έδρασε στα πλαίσια του Ε.Α.Μ. και το 1944 άγνωστοι ανατίναξαν το σπίτι του στην οδό Ευριπίδου με αποτέλεσμα να χαθεί το τεράστιο αρχείο του. Μετά το 1947 αντιμετώπισε έντονες οικονομικές δυσκολίες. Πέθανε το 1951 σε ηλικία 84 χρόνων. Το λογοτεχνικό έργο του τοποθετείται στην ανανεωτική τάση της πεζογραφίας που αντιτάχθηκε στη γενιά του 1880. Ως πεζογράφος ο Ξενόπουλος ξεκίνησε από το χώρο της ηθογραφίας και πέρασε γρήγορα στο ρεαλιστικό (και αργότερα νατουραλιστικό) αστικό μυθιστόρημα με στοιχεία κοινωνικού προβληματισμού, το οποίο υποστήριξε και θεωρητικά, με έντονες επιρροές από το έργο των Ονορέ ντε Μπαλζάκ και Εμίλ Ζολά. Σημειώνονται εδώ μυθιστορήματά του Ο κόκκινος βράχος, Λάουρα, Η Αναδυομένη, Πλούσιοι και Φτωχοί και Τίμιοι και άτιμοι. Άξια λόγου είναι επίσης η κριτική δραστηριότητά του, στην οποία συμπορεύτηκε με τον Κωστή Παλαμά προς την ανανέωση του κριτικού λόγου, την προβολή της σύγχρονής του λογοτεχνικής παραγωγής και την αποκατάσταση της παλιότερης. Η γλώσσα του στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του είναι η απλή δημοτική, η οποία βοήθησε στην προώθηση της φυσικότητας των διαλόγων στα έργα του, φυσικότητας που μαζί με την τεχνική αρτιότητα αποτέλεσαν τα βασικά προτερήματα της γραφής του. Εξάλλου στην τεράστια σε όγκο δραματική παραγωγή του κυριαρχούν επιρροές από τον Ίψεν και το αστικό και νατουραλιστικό γαλλικό θέατρο, καθώς επίσης ρομαντικά και μελοδραματικά στοιχεία, ενώ αξιοσημείωτη είναι η θεατρικότητα της γραφής του και η φροντισμένη ψυχογραφική προσέγγιση των ηρώων του. Σημαντική υπήρξε η συνεργασία του με τη Νέα Σκηνή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου με το Μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας το 1904, παράσταση-ορόσημο στην προσπάθεια ανανέωσης της ελληνικής θεατρικής πρακτικής (που είχε ξεκινήσει το 1895 με την παράσταση του Ψυχοπατέρα). Από τα θεατρικά του έργα αναφέρουμε επίσης ενδεικτικά τη Στέλλα Βιολάντη, τη Φωτεινή Σάντρη, τη Ραχήλ, το Ψυχοσάββατο, τον Πειρασμό και τον Ποπολάρο. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Γρηγόριου Ξενόπουλου βλ. Μαλαφάντης Κωνσταντίνος Δημ., «Χρονολόγιο Γρηγορίου Ξενόπουλου (1867-1951)», Διαβάζω265, 12/6/1991, σ.18-25, Σπάθης Δημήτρης, «Ξενόπουλος Γρηγόριος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό7. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1987, Τροπαιάτης Άλκης, «Ξενόπουλος Γρηγόριος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας10. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Φαρίνου - Μαλαματάρη Γ., «Γρηγόριος Ξενόπουλος», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΘ’ (1900-1914), σ.288-333. Αθήνα, Σοκόλης, 1997.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία • Άγρας Τέλλος, «Ξενόπουλος Γρηγόριος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια18. Αθήνα, Πυρσός, 1932. • Γιάκος Α., «Ο ποπολάρος Γρηγόριος Ξενόπουλος», Μορφές της ελληνικής λογοτεχνίας, σ.90-129. Αθήνα, Φιλιππότης, 1982. • Γκιβάλου-Κατσίκη Άντα, «Ο Ξενόπουλος ως κριτικός», Διαβάζω265, 12/6/1991, σ.3236. • Θρύλος Άλκης (επιμ.), Γρηγόριος Ξενόπουλος – Μ.Μητσάκης – Γ.Καμπύσης. Αθήνα, Αετός, 1955 (στη σειρά Βασική Βιβλιοθήκη, αρ.27). • Θρύλος Άλκης, «Γρηγόριος Ξενόπουλος», Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας· Και μερικές άλλες μορφές, σ.280-297. Αθήνα, Δίφρος, 1963. • Καραντώνης Α., «Γρηγόριος Ξενόπουλος», Φυσιογνωμίες· Τόμος πρώτος, σ.185-194. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977. • Καραντώνης Α., «Γρηγόριος Ξενόπουλος», Φυσιογνωμίες· Τόμος δεύτερος, σ.414-428. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977. • Κουρτίδης Α.Π., «Ο Τρίτος, δράμα εις μέρη δύο υπό Γρηγορίου Ξενοπούλου», Παναθήναια, ετ.Γ΄, 15-31/8/1903, σ.690-695. • Μαλαφάντης Κωνσταντίνος Δ., Οι «Αθηναϊκαί επιστολαί» του Γρηγορίου Ξενόπουλου στη Διάπλαση των Παίδων 1896-1947. Αθήνα, Αστήρ, 1995. • Μερακλής Μ.Γ., «Η διασκεδαστική τέχνη· (ένα σημαντικό θεωρητικό άρθρο του Ξενόπουλου)», Διαβάζω265, 12/6/1991, σ.29-31. • Μητσάκης Μιχαήλ, «Εν αθηναϊκόν μυθιστόρημα», Αττικόν ΜουσείονΓ΄, 10 και 20/12/1890. • Μουδατσάκης Τηλέμαχος, «Το θέατρο του Γρηγόριου Ξενόπουλου» και «Το αντικείμενο στο θεατρικό έργο του Γρ.Ξενόπουλου: Το φιλημένο λουλούδι», Διαβάζω265, 12/6/1991, σ.37-41 και 64-67. • Νιρβάνας Παύλος, «Γρηγορίου Ξενοπούλου: Διηγήματα. Σειρά πρώτη 1901», ΠαναθήναιαΒ΄, 15/8/1901, σ.346-349. • Νιρβάνας Παύλος, «Γρηγορίου Ξενοπούλου: Διηγήματα. [Σειρά δευτέρα]», ΠαναθήναιαΔ΄, 31/10/1903, σ.55-57. • Παλαμάς Κωστής, «Γρηγόριος Ξενόπουλος», ΠαναθήναιαΙΓ΄,ετ.Ζ΄, 15/1/1907, σ.208-212. • Σακελλαρίου Χάρης, «Ο Γρ.Ξενόπουλος και η παιδική λογοτεχνία», Διαβάζω265, 12/6/1991, σ.51-56. • Σαββίδης Γ.Π., Κ.Π.Καβάφης και Γρ.Ξενόπουλος· Ανασύνθεση μιας λογοτεχνικής σχέσεις 1901-1944. Αθήνα, Ερμής, 1994. • Σαχίνης Απόστολος, «Γρηγόριος Ξενόπουλος», Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, σ.242-271. Αθήνα, Εστία, 1958 (και έκτη, διορθωμένη έκδοση, 1991). • Σπάθης Δημήτρης, «Ξενόπουλος Γρηγόριος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό7. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1987. • Τρόβας Διον., Γρ.Δ.Ξενόπουλος· Η ζωή και το έργο του. Αθήνα, Βασιλείου, 1984. • Φαρίνου - Μαλαματάρη Γ., «Γρηγόριος Ξενόπουλος», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΘ΄ (1900-1914), σ.288-333. Αθήνα, Σοκόλης, 1997. Αφιερώματα περιοδικών • Ιόνιος Ανθολογία126, ετ.ΙΓ΄, 1939. • Ελληνική Δημιουργία7, αρ.72, 1/2/1951. • Νέα Εστία50, ετ.ΚΕ΄, Χριστούγεννα 1951, αρ.587. • Νέα Εστία69, ετ.ΛΕ΄, 15/1/1961, αρ.805. • Νέα Εστία96, ετ.ΜΗ΄, 1/12/1974, αρ.1138. • Διαβάζω265, 12/6/1991. • Περίπλους30-31 (Ζάκυνθος), 7-12/1991. • Κριτικά Φύλλα5, Χειμώνας 1976-1977. • Εταιρία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, Αναμνηστικόν Τεύχος για τη Θεατρική Τριακονταετηρίδα του Γρηγορίου Ξενόπουλου (1895-1925). Αθήνα, τυπ. Ακροπόλεως, 1925. • Θέατρο59-60, 9-12/1977.

Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1 Ι.Διηγήματα • Ελληνικού αγώνος το τριακοσιάδραχμον έπαθλον. Αθήνα, Χιώτης, 1885. • Μητρυιά. Αθήνα, παράρτημα του περιοδικού Εστία, 1890. • Στρατιωτικά διηγήματα. Αθήνα, Κασδόνης, 1892. • Διηγήματα· Σειρά πρώτη. Αθήνα, τυπ.Κωνσταντινίδη, 1901. • Διηγήματα· Σειρά δεύτερη. Αθήνα, τυπ.Κωνσταντινίδη, 1903. • Διηγήματα· Σειρά τρίτη. Αθήνα, Κολλάρος, 1907. • Ο κακός δρόμος και άλλα καινούργια διηγήματα (1908-1911). Αθήνα, Φέξης, 1912. • Στέλλα Βιολάντη ή Έρως εσταυρωμένος και κάποια άλλα διαλεχτά διηγήματα. Αθήνα, Φέξης, 1914. • Οι ερωτευμένοι και άλλα διηγήματα. Αθήνα, έκδοση Φιλολογικής Κυψέλης, χ.χ. • Η Αναθρεφτή. Αθήνα, Γανιάρης, χ.χ. • Πετριές στον ήλιο. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1919. • Το Ζακυνθινό μαντήλι και άλλα δέκα διαλεχτά διηγήματα. Αθήνα, Γανιάρης, 1921. • Αθηναϊκά διηγήματα· Ιστορία μιας χωρισμένης. Αθήνα, Γανιάρης, 1924. • Ο Μινώταυρος και άλλα νέα διηγήματα (1921-1924). Αλεξάνδρεια, εκδ. του περ.Γράμματα, 1925. • Πώς πολεμούν; Αθήνα, έκδοση της εφημερίδας Ελληνικόν Μέλλον, 1935. • Ο τρελλός με τους κόκκινους κρίνους. Αλεξάνδρεια, Κασιγόνης, 1926. • Πώς πολεμούν. Αθήνα, εκδ. εφ. Ελληνικόν Μέλλον, 1935. • Αθανασία και άλλα 24 διηγήματα. Αθήνα, Οι φίλοι του βιβλίου, 1944. ΙΙ.Μυθιστορήματα • Θαύματα του Διαβόλου. Αθήνα, Ραφτάνης, 1883. • Άνθρωπος του κόσμου. Αθήνα, Γραφείον Εκλεκτών Μυθιστορημάτων, 1888. • Νικόλας Σιγαλός. Αθήνα, τυπ.Κορίννης, 1890. • Μαργαρίτα Στέφα. Αθήνα, Κολλάρος, 1906. • Ο κόκκινος βράχος. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1915. • Ο Πόλεμος. Αθήνα, Κολλάρος, 1919. • Η τιμή του αδελφού Α΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1920. • Λάουρα· Το κορίτσι που σκοτώνει. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1921. • Η τιμή του αδελφού Β΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1923. • Ο κόσμος κι ο Κοσμάς. Αθήνα, Κολλάρος, 1923. • Ισαβέλλα. Αλεξάνδρεια, Κασιγόνης, 1923. • Η τρίμορφη γυναίκα. Αθήνα, Κολλάρος, 1924. • Αναδυομένη. Αθήνα, Κολλάρος, 1925. • Τερέζα Βάρμα Δακόστα· Ένας σύγχρονος Μεσαίωνας. Αθήνα, Κολλάρος, 1926. • Πλούσιοι και Φτωχοί· Μια κοινωνική τριλογία· Πλούσιοι και φτωχοί, Τίμιοι και Άτιμοι, Τυχεροί και Άτυχοι. Αθήνα, Κολλάρος, 1926. • Ο Κατήφορος· Αθηναϊκόν μυθιστόρημα. Αθήνα, Κολλάρος, 1948. • Ο γάμος της Λίτσας. Αθήνα, τυπ. Αφων Γεράρδου, 1929. • Μυστικοί αρραβώνες. Αθήνα, Κολλάρος, 1959. • Ο Κοσμάκης· Ιστορία ενός φυσιολογικού αρρώστουΑ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1930. • Ο Κοσμάκης· Ιστορία ενός φυσιολογικού αρρώστουΒ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1930. • Ο Κοσμάκης· Ιστορία ενός φυσιολογικού αρρώστουΓ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1930. • Ο Κοσμάκης· Ιστορία ενός φυσιολογικού αρρώστουΔ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1930. • ΑφροδίτηΑ΄ · Η γυναίκα που σε χάνει, Β΄ · Η γυναίκα που σε σώζει. Αθήνα, Κολλάρος, 1930 • Ανάμεσα σε τρεις γυναίκες. Αθήνα, Κολλάρος, 1930. ΙII.Θέατρο • ΘέατρονΑ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1913. • ΘέατρονΒ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1913. • Φοιτηταί. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1919. • Θέατρον Γ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1922. • Στέλλα Βιολάντη (Έρως Εσταυρωμένος)· Το διήγημα και το δράμα. Αθήνα, Κολλάρος, 1923. • Δεν ειμ’ εγώ ή Η Λογική. Αθήνα, Κολλάρος, 1928. • Το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας. Αθήνα, 1915. • ΘέατρονΔ΄. Αθήνα, Οι φίλοι του βίβλίου, 1945. ΙV. Μελέτες • Η απολογία μου. Ζάκυνθος, Καψοκέφαλος, 1884. • Ευάγγελος Παντόπουλος. Αθήνα, Εστία, 1893. • Η κωμωδία του Αριστείου. Αθήνα, 1921. • Στάχυα και παπαρούνεςΑ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1923. • Μαλακάσης · Ο ποιητής και ο άνθρωπος. Αθήνα, Παρθενών, 1943 (στη σειρά Σύγχρονοι έλληνες ποιητές). V. Παιδική λογοτεχνία • Παιδικόν θέατρον. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1906. • Η αδελφούλα μου. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1923. • Παιδικόν θέατρονΑ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1926. • Παιδικόν θέατρονΒ΄. Αθήνα, Κολλάρος, 1926. • Ο Πύργος του Βοσπόρου και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Κολλάρος, 1927. • Το καλό μου το βιβλίο. Αθήνα, Κολλάρος, 1931. • Ο μπέμπης αρχιλήσταρχος-Θηριοτροφείο Τοτού και συντροφία. Αθήνα, Δημητράκος, 1932. • Σας ασπάζομαι Φαίδων. Αθήνα, Οι φίλοι του βιβλίου, 1947. 1. Για διεξοδικότερα βιβλιογραφικά στοιχεία του Γρ.Ξενόπουλου βλ. Μαρκάκης Πέτρος, «Βιβλιογραφία Γρηγορίου Ξενόπουλου [πρώτη συμβολή]», Νέα ΕστίαΝ΄, Χριστούγεννα 1951, αρ.587, σ. α΄-λ΄, Τρόβας Διον., Γρ.Δ.Ξενόπουλος· Η ζωή και το έργο του, σ.151-165. Αθήνα, Βασιλείου, 1984 (όπου και καταγραφή των δημοσιευμάτων του Ξενόπουλου στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, καθώς επίσης μεταφράσεις των έργων του σε ξένες γλώσσες και εκδόσεις μετά το θάνατο του συγγραφέα), Φαρίνου - Μαλαματάρη Γ., «Γρηγόριος Ξενόπουλος», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΘ΄ (1900-1914), σ.288-333. Αθήνα, Σοκόλης, 1997.

Επιπλέον Πληροφορίες Χειρόγραφα του λογοτέχνη υπάρχουν στο Γενικό Αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (Ε.Λ.Ι.Α.)

http://blogs.sch.gr/