▲▲ Δημοτικό τραγούδι
ttp://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html?details=41
Νικηφόρος Λύτρας, «Επιστροφή από το πανηγύρι».
Συλλογή Κουτλίδη [πηγή: Εθνική Πινακοθήκη].
Συλλογή Κουτλίδη [πηγή: Εθνική Πινακοθήκη].
Το τραγούδισμα λοιπόν ήταν καθημερινή πρακτική: ακριβώς όπως και σήμερα, πολλοί άνθρωποι ενόσω δουλεύουν, στο γραφείο, στο σπίτι, καθώς οδηγούν τ’ αυτοκίνητο, περπατώντας ακόμα, πατάν το κουμπάκι και βάζουν μπρος το ραδιόφωνο, ή όποιο άλλο αντίστοιχο μηχάνημα. Η βασική διαφορά βρίσκεται φυσικά στο ότι τα μηχανήματα απλώς αναπαράγουν, ενώ στην παραδοσιακή κοινωνία ο κάθε χρήστης παρήγαγε ο ίδιος, μόνος-του, τον ήχο και τα λόγια. Όλα αυτά σημαίνουν ότι για να κατανοήσουμε τα δημοτικά τραγούδια πρέπει να ξεκινήσουμε όχι από τα κείμενα, τα τραγούδια, παρά από την πράξη, το τραγούδισμα. Να αντιμετωπίσουμε τα τραγούδια όχι ως ποιητικά έργα, παρά ως ενέργειες των ανθρώπων, ενταγμένες στην κοινωνία που τα γέννησε. Μονάχα μια τέτοια οπτική θα μας επιτρέψει να τα φανταστούμε στο φυσικό-τους περιβάλλον — και τότε θα διαπιστώσουμε ότι, τη στιγμή που τραγουδιούνται, επιτελούν και κάποια λειτουργία.
Εξάλλου το τραγούδι δεν είναι απλώς ένα ποίημα με μουσική φόρτιση· ένα ποίημα το διαβάζει ο αναγνώστης απομονωμένος, ενώ το τραγούδι το τραγουδά ένα σύνολο κοινωνικό — είτε τραγουδάμε είτε ακούμε, μετέχουμε σε μια συλλογική πράξη. Με το τραγούδισμα ακριβώς, το ποιητικό κείμενο μετατρέπεται σε πράξη και αποκτά μια λειτουργία κοινωνική, στην οποία συνεργεί και συμμετέχει κάποιο σύνολο. Δεύτερη διάκριση: η προφορική αναμετάδοση και δημιουργία των τραγουδιών συνεπάγεται την κοινή γνώση-τους· τα γνωρίζουν τόσο οι τραγουδιστές όσο και οι ακροατές — ενώ το ποίημα έρχεται να αποκαλύψει στον αναγνώστη κάτι το άγνωστο, ή να μορφοποιήσει κάτι το διάχυτο ή συγκεχυμένο. Αυτή η κοινή γνώση, η κοινοκτημοσύνη του τραγουδιού, αποτελεί τη φυσική βάση για τη λειτουργία-του.
Αλέξης Πολίτης, Το δημοτικό τραγούδι. Εποπτικές προσεγγίσεις. Περνώντας από την προφορική στη γραπτή παράδοση. Μικρά αναλυτικά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2010, 17-18.
Στην ανώτερη βαθμίδα των δημοτικών τραγουδιών ετάξαμε τα «διηγηματικά». Μπορούμε να τα μοιράσουμε σε δυο κατηγορίες, στα «ακριτικά» και στα κυρίως διηγηματικά, αυτά που ο λαός ονομάζει παραλογές. […]
[…] τα αρχαιότερα διηγηματικά τραγούδια που μας έχουν σωθεί πρέπει να θεωρηθούν τα γνωστά μας «ακριτικά». Αναγνωρίζονται αμέσως για την παλαιότητά τους, τη μνεία Αράβων και Σαρακηνών, και προπάντων για το ηρωικό και επικό τους περιεχόμενο. […] Θα γεννήθηκαν στην ηρωική εποχή του Βυζαντίου, τον 9ο και τον 10ο αιώνα, και στη Μικρά Ασία, απ’ όπου εξαπλώθηκαν σ’ όλη την Ελλάδα και στους γειτονικούς σλαβικούς λαούς. Τα πιο γνωστά είναι του Αρμούρη, των γιων του Ανδρονίκου, του Πορφύρη, του Κάστρου της Ωριάς (αυτό σε στίχο δωδεκασύλλαβο) και τα τραγούδια του κύκλου του θανάτου του Διγενή· τα τελευταία πήραν, φαίνεται, την τελική διατύπωσή τους στην Κύπρο.
Στα ίδια χρόνια και στο ίδιο μέρος, τη Μ. Ασία, τοποθετεί ο Baud-Bovy και δυο από τα γνωστά, διαδεδομένα σε όλη την Ελλάδα, διηγηματικά τραγούδια: Του γεφυριού της Άρτας και του Του νεκρού αδερφού. Κυριαρχεί και σ’ αυτά ο ίδιος αρρενωπός και αδυσώπητος κόσμος, όπως και στα ακριτικά, με πολλή ανάμειξη του υπερφυσικού αλλά και του τραγικού στοιχείου, καθώς και η παρουσία μιας άτεγκτης μοίρας. Αν το πρώτο τραγούδι είναι περισσότερο γνωστό ως «Του γεφυριού της Άρτας», το πράγμα δεν έχει σημασία· οι γνησιότερες παραλλαγές το ονομάζουν «Της Τρίχας το γεφύρι» και προέρχονται από τη Μ. Ασία· είναι η τραγική ιστορία της γυναίκας του πρωτομάστορα, που πρέπει να θυσιαστεί για να στεριώσει το γεφύρι. Το τραγούδι του νεκρού αδερφού είναι ακόμα πιο συνταρακτικό στην τραγικότητά του: είναι η υπερφυσική ιστορία της «Μάνας με τους εννιά της γιους και με τη μια της κόρη» και του νεκρού αδερφού που τον σηκώνουν από το μνήμα οι κατάρες της μητέρας, για να εκπληρώσει την υπόσχεσή του, να της φέρει πίσω την παντρεμένη στα ξένα κόρη της — θέμα ανάλογο με τη γνωστή «μπαλάντα της Λεονώρας» των ευρωπαϊκών λαών. Από τη Μ. Ασία, όπου αρχικά πλάστηκε, το τραγούδι διαδόθηκε σ’ όλη την Ελλάδα και, όπως απέδειξε η έρευνα, πέρασε στους σλαβικούς και τους άλλους λαούς.
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 108-110.
Τα τραγούδια που αναφέρονται στα βάσανα της ξενιτιάς δεν έχουν αφηγηματικό, έχουν λυρικό, κυρίως, χαρακτήρα· εκφράζουν τα συναισθήματα της κοινωνίας που παραμένει στον τόπο-της — ιδίως της μάνας ή της γυναίκας που στερούνται τον γιο ή τον άντρα.
Παρηγοριά ’χει ο θάνατος και λησμοσύνη ο Χάρος,
ο ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει.
ο ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει.
Η ξενιτιά κι ο θάνατος είναι οι μόνες αντιξοότητες της καθημερινής ζωής που μνημονεύονται στα δημοτικά τραγούδια: αποτελούν τις πιο ακραίες καταστάσεις· είναι, ακριβώς, η άρση της ζωής. […]
Αλέξης Πολίτης, Το δημοτικό τραγούδι. Εποπτικές προσεγγίσεις. Περνώντας από την προφορική στη γραπτή παράδοση. Μικρά αναλυτικά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2010, 104.
[…] τα κυρίως μοιρολόγια απαγγέλλονται κατά τις διάφορες φάσεις της νεκρικής τελετής, δηλαδή κατά την πρόθεση του νεκρού, κατά την κηδεία, κατά τον ενταφιασμό, και αργότερα κατά τα μνημόσυνα. […]
Τα μοιρολόγια διατηρούν στενές σχέσεις με άλλες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών, κυρίως τα γαμήλια και τα τραγούδια της ξενιτιάς. Υπάρχει στο νεοελληνικό φαντασιακό ουσιαστική συγγένεια των τριών περιστάσεων —θάνατος, γάμος, αποδημία— που περιέχουν και οι τρεις το στοιχείο του χωρισμού και της διάλυσης του οικογενειακού κυττάρου. Αλλά υπάρχει επίσης ανάμεσα στο γάμο και στο θάνατο ευρύτερη μυθική συγγένεια, που ανάγεται στην αρχαιότητα.
Όσον αφορά το υλικό, οι συγγένειες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα την ύπαρξη θεμάτων και μοτίβων κοινών στα μοιρολόγια και στα τραγούδια του γάμου από τη μια, στα μοιρολόγια και στα τραγούδια της ξενιτιάς από την άλλη. Δε φαίνεται να υπάρχουν θέματα κοινά και στις τρεις κατηγορίες μαζί. […]
Με τις υπόλοιπες κατηγορίες ΕΔΤ [Ελληνικών Δημοτικών Τραγουδιών] οι σχέσεις είναι πιο χαλαρές. Συμβαίνει ορισμένες παραλογές (π.χ. «του νεκρού αδερφού»), που έχουν πένθιμο περιεχόμενο, ν’ απαγγέλλονται ως μοιρολόγια. […] Όσο για τα κλέφτικα τραγούδια, τα θέματα που διηγούνται το θάνατο του κλέφτη περιέχουν μοτίβα δανεισμένα από τα μοιρολόγια (λ.χ. την παραγγελία του κιβουριού). […]
Guy Saunier, «Εισαγωγή». Ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Τα μοιρολόγια, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1999, 9 & 14-15.
Για να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς τραγούδια ήταν τα κλέφτικα, χρειάζεται να ερευνήσουμε τις συνθήκες που τα δημιούργησαν, καθώς και ποιοι ακριβώς άνθρωποι τραγουδιούνται, για ποιους δηλαδή πρωτοβγήκαν τα τραγούδια. […] οι κλέφτες, οι ληστές μ’ άλλα λόγια, δεν ήταν πρόσωπα που η ζωή τους δικαιολογεί να τραγουδηθούν από τον κόσμο, και γιατί δημιουργούσαν απέχθεια πιο πολύ παρά θαυμασμό, αλλά προπάντων επειδή ο κλέφτης είναι αποκομμένος από το κοινωνικό σύνολο, και αποτελεί μονάδα, δίχως καμία συνέχεια. Η κλέφτικη ζωή είναι σύντομη· ο κλέφτης ή θα σκοτωθή ή θα αναγκαστή να υποκύψη, να γίνη ραγιάς, και σε καμιά περίπτωση δεν θ’ αφήση διάδοχο. Γιατί αν είχε παιδιά, οικογένεια, αυτήν θα πρωτοκυνηγούσαν οι Τούρκοι. Αντίθετα οι αρματολοί, και μάλιστα οι καπεταναίοι, αποτελούσαν οικογένειες, όπου το αξίωμα περνούσε από πατέρα σε γιο. Η θέση τους στην κοινωνία ήταν σημαντική· αρχηγοί της επαρχίας […]. Ήταν κιόλας γνωστοί σ’ έναν ευρύτερο χώρο. Είναι λοιπόν φυσικό να τους θαύμαζε ο κόσμος, καθώς ήταν λεβέντες που ζούσαν από τα όπλα τους και που προστάτευαν τον τόπο από τις αυθαιρεσίες των κλεφτών, ενώ συνάμα εκπροσωπούσαν το σημαντικό προνόμιο της επαρχίας να κανονίζη τα εσωτερικά της προβλήματα χωρίς να επεμβαίνουν οι Τούρκοι.
Από τα τέλη του 17ου αιώνα μάλιστα, το κύρος των αρματολών αυξάνεται. Δεν περιορίζονται πια στην καταστολή της ληστείας και μόνο, παρά πολεμούν για να κρατηθούν στις θέσεις τους και πολεμούν τους Αρβανίτες δερβέναγες, που ήταν αλλοεθνείς, αλλόθρησκοι και ξενομερίτες. Τα προνόμιά τους ταυτίζονται με τα προνόμια του λαού· η στέρησή τους θα ήταν καθολικό πλήγμα· στη θέση του ντόπιου καπετάνου θα ερχόταν κάποιος ξένος, Αρβανίτης και μουσουλμάνος. Η πάλη λοιπόν των αρματολών έχει ευρύ αντίχτυπο κοινωνικό, ουσιαστικά είναι πάλη όλης της ελληνικής κοινότητας.
Έρχεται λοιπόν φυσικό να πιστέψουμε πως τα κλέφτικα τραγούδια δημιουργήθηκαν για να υμνήσουν τους πρωταγωνιστές αυτής ακριβώς της πάλης, πως πρωτοβγήκαν δηλαδή στις αρχές ή στα μέσα του 18ου αιώνα για τους αρματολούς. […]
Αλέξης Πολίτης, «Εισαγωγή». Το δημοτικό τραγούδι. Κλέφτικα, επιμ. Αλέξης Πολίτης, Ερμής, Αθήνα 1973, λε΄-λστ΄.
Τα κλέφτικα τραγούδια εξυμνούν την ελεύθερη ζωή στα βουνά, σε αντίθεση προς τον προσκυνημένο κάμπο όπου ο χριστιανός υποφέρει από την καταπίεση των Τούρκων και τη διπροσωπία των κοτζαμπάσηδων· περιγράφουν την ομαδική ζωή και τους γενναίους συντρόφους· καμαρώνουν για το όπλο τους που δεν το αποχωρίζονται ούτε τη νύχτα όταν ξαποσταίνουν, πάντοτε έτοιμοι, σε κάποια σπηλιά.
Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 2003, 176.
Ο πιο συνηθισμένος στίχος του δημοτικού τραγουδιού είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. […] Ο δεκαπεντασύλλαβος ήταν πάντως συνηθισμένος στίχος και στη λόγια λογοτεχνία από τον 10ο και τον 12ο αιώνα, ονομαζόταν «πολιτικός», που σημαίνει «κοινόχρηστος», και ίσως η ηλικία του να μην είναι παλαιότερη. […]
Τα πρώτο χαρακτηριστικό-του είναι η υποχρεωτική τομή μετά την 8η συλλαβή. Χωρίζεται έτσι σε δύο ημιστίχια, ένα οκτασύλλαβο και ένα επτασύλλαβο. […]
Αλέξης Πολίτης, Το δημοτικό τραγούδι. Εποπτικές προσεγγίσεις. Περνώντας από την προφορική στη γραπτή παράδοση. Μικρά αναλυτικά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2010, 147-148.
[…] Ομοιοκαταληξία δεν υπάρχει στο δημοτικό τραγούδι παρά μόνο σε σπάνιες εξαιρέσεις, κι αυτές είναι τις πιο πολλές φορές πολύ μεταγενέστερες. Μόνο σ’ ένα είδος χρησιμοποιήθηκε η ομοιοκαταληξία, αυτή μάλιστα στάθηκε η αιτία που γεννήθηκε το είδος: στα δίστιχα ή λιανοτράγουδα, απλωμένα σε όλο τον ελληνικό χώρο, αλλά πιο πολύ στα νησιά και στην Κρήτη, όπου ζουν ακόμα ως σήμερα και πλάθονται δημιουργικά. Με τη συμπυκνωμένη τους μορφή εκφράζουν με επιγραμματική λιτότητα το νόημά τους· αρκετά είναι γνωμικά, τα περισσότερα ερωτικά:
Απού ’ναι νιος και δεν πετά με του βορρά τα νέφη,
ίντα τη θέλει τη ζωή στον κόσμο να την έχει!
Νά ’σουν στον κάμπο λεϊμονιά, κι εγώ στα όρη χιόνι,
να λιώνω να ποτίζουνται οι δροσεροί σου κλώνοι.
Εμίσεψες και μ’ άφησες σαν παραπονεμένη,
σαν εκκλησιά αλειτούργητη σε χώρα κουρσεμένη.
ίντα τη θέλει τη ζωή στον κόσμο να την έχει!
Νά ’σουν στον κάμπο λεϊμονιά, κι εγώ στα όρη χιόνι,
να λιώνω να ποτίζουνται οι δροσεροί σου κλώνοι.
Εμίσεψες και μ’ άφησες σαν παραπονεμένη,
σαν εκκλησιά αλειτούργητη σε χώρα κουρσεμένη.
Η μακραίωνη καλλιέργεια και παράδοση του δημοτικού τραγουδιού δημιούργησε ορισμένα τυπικά μοτίβα, ορισμένους τρόπους εκφραστικούς, μια ιδιαίτερη γλώσσα με τους νόμους και τους κανόνες της. […]
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 114.
Η αγροτική κοινωνία, ο πραγματικός κοινωνικός χώρος του δημοτικού τραγουδιού, ήταν μια κοινωνία περιορισμένη, κλειστή και στατική για αιώνες, με χαμηλό βαθμό εκχρηματισμού και αλφαβητισμού· οι μηχανισμοί παραγωγής αγαθών εξελίσσονταν τόσο αργά, στους ρυθμούς της μακρότατης δηλαδή διάρκειας, που έμοιαζαν σχεδόν ακινητοποιημένοι. Ετούτα τα στοιχεία επέδρασαν καθοριστικά στο υλικό των δημοτικών τραγουδιών: οι ανθρώπινοι τύποι, τα θέματα, οι εκφράσεις, οι όροι, είναι δημιουργήματα μιας κοινωνίας φτωχής, δύσκαμπτης, που ελάχιστα άλλαζε με τα χρόνια. Τα λιτά εκφραστικά μέσα του δημοτικού τραγουδιού και η περιορισμένη φαντασία-του πρέπει να συσχετίζονται άμεσα με την κλειστή αγροτική πραγματικότητα. Και κάτι ακόμα, που συνήθως το παρατρέχουμε: ο μικρός αριθμός τραγουδιών. Μπορεί οι παραλλαγές να είναι πολλές, μπορεί τα κείμενα να είναι ατελείωτα, μιας και κάθε καινούριο τραγούδισμα παράγει καινούρια εκδοχή, όμως τα τραγούδια αυτά καθεαυτά είναι ευάριθμα. […]
Εξαιρετικά λιγοστό είναι και το ποιητικό υλικό· τα θέματα, οι εικόνες. Σχεδόν κάθε φορά που χρειάζεται να περιγραφεί ένας όμορφος νέος, ο τραγουδιστής χρησιμοποιεί το τυπικό στερεότυπο
Ήταν ψηλός, ήταν λιγνός, ήταν καμαροφρύδης,
ή γαϊτανοφρύδης, ή κάτι παρόμοιο —παραλλαγές της ίδιας εικόνας— είτε ο ήρωας είναι το περήφανο αρχοντόπουλο, ο Χαρζιανής, είτε ο ταπεινός ξενιτεμένος γιος της μάνας, είτε όποιος άλλος. Και όποτε η ηρωίδα πρέπει να λάμψει με την ομορφιά-της, όπως στην παραλογή της «Κουμπάρας που έγινε νύφη», ή στα «Δύο αδέρφια και η κακή γυναίκα», το στερεότυπο είναι πάλι κοινό:
Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αστήθι,
και του κοράκου το φτερό βάνει γαϊτανοφρύδι.
και του κοράκου το φτερό βάνει γαϊτανοφρύδι.
Γλώσσα λιτή, φαντασία περιορισμένη, μικρός αριθμός τραγουδιών και εικόνων: αυτά όλα συνδέονται άμεσα με τη φτωχή αγροτική πραγματικότητα — οι διανοητικοί μηχανισμοί εμφανίζονται εξίσου ακινητοποιημένοι με τους μηχανισμούς παραγωγής. Αυτό είναι το ένα.
Το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό είναι πως εικόνες και τραγούδια δεν εκφράζουν άμεσα τον αγροτικό κόσμο και τις πραγματικότητές-του, παρά έμμεσα, μέσω της μυθολογίας-του. Δεν συναντάμε καθόλου κανένα από τα προβλήματα που βιώνει ο αγρότης καθημερινά, πείνα, φόβο, φορολογία, καταπίεση, βία άμεση και ωμή: […]. Συναντάμε αντίθετα έναν κόσμο δίχως στερήσεις, αρχοντικό, γεμάτο ρηγάδες και βασιλοπούλες, με ευκατάστατες και πολύτεκνες οικογένειες, με κοπέλες ψηλές και λυγερόκορμες, έναν κόσμο όπου τα ρούχα είναι πάντοτε χρυσά, μεταξωτά ή βελουδένια, τα κοπάδια τεράστια, με τα κουδούνια των κριαριών αργυρά, τα άλογα είναι μαύρα και γοργογόνατα, τα αλώνια πάντα μαρμαρένια. Έναν κόσμο στο επίπεδο της ιδεατής επιθυμίας, ποθητό, ευκταίο, δίχως καμία αναφορά στη στυγνή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής […]. Χρειάζεται ωστόσο να προσέξουμε μιαν ουσιαστική λεπτομέρεια. Η μετάβαση αυτή από τον κόσμο της καθημερινής ζωής στον κόσμο της φαντασίας, από τον κόσμο της πραγματικότητας στον κόσμο της τέχνης, δεν γίνεται με το πέρασμα σε ένα υπερ-πραγματικό επίπεδο —όπως στα παραμύθια, αίφνης, με τις μάγισσες, τους δράκους, τις νεράιδες, είτε και στις παραδόσεις—, ούτε σ’ ένα επίπεδο αλληγορίας, όπως στις παροιμίες. Ο μυθολογικός κόσμος του δημοτικού τραγουδιού είναι ρεαλιστικός, είναι ο δικός-μας κόσμος, ο ορατός — μόνο που είναι ευπορότερος, ομορφότερος, κοινωνικά ανώτερος. Η μυθολογία δεν συνίσταται σε μια μεταλλαγή, αλλά σε μια απλή μεγέθυνση της πραγματικότητας.
Αλέξης Πολίτης, Το δημοτικό τραγούδι. Εποπτικές προσεγγίσεις. Περνώντας από την προφορική στη γραπτή παράδοση. Μικρά αναλυτικά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2010, 45-47.
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
- Ο λόγος είναι απλός ,φυσικός , ανεπιτήδευτος
- Ο «ποιητής» του δημοτικού τραγουδιού àδεν εκφράζει προσωπικά συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της κοινότητας.
- Στοιχεία της τεχνικής των δημοτικών τραγουδιών :
- 15σύλλαβος ιαμβικός στίχος με την τομή (παύση) στην 8η συλλαβή, χωρίς το φαινόμενο του διασκελισμού.
- Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.
- Παραλείπονται τα ασήμαντα, τα περιττά και όσα εύκολα εννοούνται –έτσι η δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό.
- Λιτότητα εκφραστικών μέσων.
- Γλώσσα που διακρίνεται για :δύναμη, παραστατικότητα , ζωντάνια, που οφείλεται στην πληθωρική χρήση ρήματος και ουσιαστικού
- Επαναλήψεις :συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτερο επιτείνει τη σημασία του πρώτου.
- Χρήση στερεότυπων εκφράσεων ( «τρία πουλάκια κάθονται»,κ.λ.π.)
- Άσκοπα ερωτήματα ( «μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι»)
- Υπάρχουν πολλές αντιθέσεις οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολέςπου ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδύνατου).
- Η εμψυχωτική λειτουργία ,που ζωντανεύει ζώα +άψυχα αντικείμενα (τολμηρές προσωποποιήσεις )
- Η χρήση του άμεσου λόγου ή του διαλόγου (που σπάει τη μονοτονία της αφήγησης και ενισχύει την παραστατικότητα).Συχνά στο διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση της δράσης ή του διαλόγου (το πουλί λ.χ. που μιλά με ανθρώπινη ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών τραγουδιών )
Το δημοτικό τραγούδι
Ο πρώτος μεγάλος σταθμός της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι το δημοτικό τραγούδι. Βρίσκεται πάντοτε κοντά στην προσωπική ποίηση, ασκεί ισχυρή επίδραση σ’ αυτήν και καθορίζει πολλές φορές τους εκφραστικούς της τρόπους. Αποτελεί, λοιπόν, μια παράλληλη διαχρονική παρουσία και για το λόγο αυτό δεν μπορεί να ενταχθεί σε μια συγκεκριμένη περίοδο της λογοτεχνικής ιστορίας.
Γένεση
Το δημοτικό τραγούδι προέρχεται από ένα δημιουργό, ο οποίος είναι μέλος μιας κοινότητας και έχει την ικανότητα μια μεγάλη χαρά, μια δυνατή λύπη ή ακόμα και γεγονότα της καθημερινής κοινωνικής ή εθνικής ζωής να τα κάνει σύνθεση (ποίημα και μουσική μαζί). Με τον τρόπο αυτό εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.
Εφόσον το τραγούδι βρίσκει ανταπόκριση, διαδίδεται και ο αρχικός δημιουργός του, με την πάροδο του χρόνου, λησμονείται. Κάποιες φορές, ωστόσο, το τραγούδι μεταβάλλεται ώστε να ανταποκρίνεται στην ψυχική κατάσταση μιας ομάδας ανθρώπων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι παραλλαγές του.
Πηγή: [5]
Βασικά στοιχεία
- Υπόθεση
- Μελωδία
- Χορός (με εξαίρεση τα κλέφτικα τραγούδια)
Πηγή: [5]
Χαρακτηριστικά
- Η γλώσσα είναι η δημοτική
- Ο δημιουργός εκφράζεται αυθόρμητα κυρίως με ρήματα και ουσιαστικά ενώ χρησιμοποιεί λιγότερο τα επίθετα
- Ο λόγος του είναι λιτός, πυκνός, περιεκτικός, φυσικός και ανεπιτήδευτος
Τεχνική
Με το όρο τεχνική εννοούμε τα μέσα που χρησιμοποιεί ο δημιουργός για να εξωτερικεύσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.
- Ο στίχος είναι συνήθως ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος ενώ πιο σπάνια χρησιμοποιείται ο ιαμβικός και τροχαϊκός δωδεκασύλλαβος ή οχτασύλλαβος
- Δεν υπάρχει συνήθως ομοιοκαταληξία (με εξαίρεση τα δίστιχα ή λιανοτράγουδα)
- Ισχύει η αρχή της ισομετρίας, σύμφωνα με την οποία υπάρχει ισορροπία μεταξύ μορφής και περιεχομένου ενώ απουσιάζει και το φαινόμενο του διασκελισμού
- Χρησιμοποιείται η τεχνική της επανάληψης (επαναλαμβάνεται τρεις ή και περισσότερες φορές το ίδιο ρήμα ή επίθετο) και του παραλληλισμού (η ίδια έννοια παρουσιάζεται με ισοδύναμες λέξεις ή το δεύτερο ημιστίχιο είναι επεξήγηση- επέκταση του πρώτου) για να δοθεί έμφαση
- Για την ενίσχυση της παραστατικότητας χρησιμοποιούνται οι παρομοιώσεις, οι άστοχες ερωτήσεις και ο διάλογος με έντονο το στοιχείο της προσωποποίησης
Ταξινόμηση
- Ιστορικά. Αναφέρονται σε πολεμικά ή ιστορικής σημασίας γεγονότα και καλύπτουν τη χρονική περίοδο από το 12ο μ.Χ. αιώνα έως σήμερα (δείτε εδώ).
Κλέφτικα. Αναφέρονται στους κλέφτες και αρματολούς που έδρασαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και περιορίζονται στη χρονική περίοδο του 18ου και αρχές του 19ου μ.Χ. αιώνα. Αναπτύχθηκαν, κυρίως, στην Ήπειρο, τη Ρούμελη, το Μοριά και τη Μακεδονία. Διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: σ’ εκείνα που αναφέρονται ειδικά σε ένα πρόσωπο ή σε ένα περιστατικό και σ’ εκείνα που μιλούν γενικά για τη ζωή των κλεφτών (δείτε εδώ).
- Ακριτικά. Αναφέρονται στα κατορθώματα των Ακριτών, των φρουρών των ανατολικών συνόρων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αναπτύχθηκαν στη Μ. Ασία, τον Πόντο και την Καππαδοκία τον 9ο και 10ο μ.Χ. αιώνα και στη συνέχεια διαδόθηκαν στην Κύπρο και τα Δωδεκάνησα (δείτε εδώ).
- Παραλογές. Είναι αφηγηματικά ποιήματα και αναφέρονται σε ένα περιστατικό ή μια σπουδαία πράξη με τραγικό ή κι ευτυχισμένο τέλος. Προέρχονται από μυθικές ή ηρωικές παραδόσεις, από κοινωνικά γεγονότα ή από ερωτικές και οικογενειακές τραγωδίες. Αναπτύχθηκαν, κυρίως, στη Μ. Ασία, την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κάρπαθο και τα άλλα Δωδεκάνησα (δείτε εδώ).
- Τραγούδια της αγάπης. Έχουν ως κεντρικό πρόσωπο τη νέα κόρη και ως κύριο συναίσθημα τον έρωτα. Αναπτύχθηκαν κυρίως στα νησιά του Αιγαίου, τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη κατά τη χρονική περίοδο από το 13ο έως το 18ο μ.Χ. αιώνα (δείτε εδώ).
- Νυφιάτικα. Είναι τραγούδια τα οποία μοιάζουν ως προς τη διάθεση και την έκφραση με τα τραγούδια της αγάπης. Συνοδεύουν συνήθως τη γαμήλια τελετή, εξυμνούν τις αρετές του ζευγαριού και περιέχουν ευχές για την ευτυχία του. Κάποιες φορές, ωστόσο, αναφέρονται και στο μητρικό παράπονο για το χωρισμό από την αγαπημένη κόρη (δείτε εδώ).
- Νανουρίσματα. Είναι τα τραγούδια που χρησιμοποιούν οι γυναίκες για να νανουρίζουν τα παιδιά τους (δείτε εδώ).
Κάλαντα. Είναι ευχετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών.
- Της ξενιτιάς. Περιγράφουν τον αποχωρισμό από την πατρίδα και την οικογένεια, τη νοσταλγία, τον καημό και τη μοναξιά του ξενιτεμένου (δείτε εδώ).
- Μοιρολόγια – Τραγούδια του Κάτω Κόσμου και του Χάρου. Είναι θρηνητικά τραγούδια με τα οποία οι γυναίκες επαινούν το νεκρό και εκφράζουν τη θλίψη τους για την απώλεια του ή περιγράφουν τη ζωή του Κάτω Κόσμου και τη συγκρίνουν με τη ζωή πριν το θάνατο. Αναπτύχθηκαν κυρίως στη Μάνη, την Ήπειρο και τη Λευκάδα (δείτε 1, 2).
- Γνωμικά. Εκφράζουν απόψεις και συμβουλές για ποικίλα θέματα και καταστάσεις. Τα περισσότερα είναι δίστιχα και έχουν πάρει παροιμιακό χαρακτήρα.
- Εργατικά. Πρόκειται για τραγούδια που συνοδεύουν την εργασία ή λέγονται για ξεκούραση από τη δουλειά.
- Περιγελαστικά. Είναι τραγούδια ή δίστιχα με θέμα τα ελαττώματα και τις ιδιόρρυθμες ανθρώπινες συμπεριφορές. Αποτελούν ένα είδος κ
Παιδική Λογοτεχνία
Η Παιδική Λογοτεχνία αναφέρεται στην τέχνη του λόγου, η οποία καλλιεργείται από ενήλικες και απευθύνεται σε παιδιά. Η ιστορία της ξεκίνησε παράλληλα με το κίνημα του Διαφωτισμού στην Ευρώπη ενώ τα πρώτα έργα στη χώρα μας ανιχνεύτηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα. Με το πέρασμα των χρόνων αναγνωρίστηκε η ιδιαιτερότητά της και έτσι πλέον αποτελεί ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος. οινωνικής κριτικής.
Λογοτέχνες της διασποράς
Παράλληλα με τους λογοτέχνες που μένουν και δρουν στην Ελλάδα υπάρχουν και οι λογοτέχνες της διασποράς. Είναι κι εκείνοι Έλληνες οι οποίοι αναγκάστηκαν για ποικίλους λόγους, κυρίως όμως οικονομικούς, να μεταναστεύσουν σε χώρες του εξωτερικού. Το κύμα μετανάστευσης παρατηρήθηκε ιδιαίτερα αυξημένο λίγο πριν αλλά περισσότερο μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Η λογοτεχνική τους παραγωγή είναι αξιόλογη ενώ αρκετοί από αυτούς έχουν διακριθεί και βραβευτεί για το έργο τους.
Η κατηγοριοποίησή τους έγινε με βάση την ήπειρο στην οποία διαμένουν. Για κάθε έναν γίνεται αναφορά στη βιογραφία και τα έργα του ενώ παρατίθενται και αποσπάσματά τους.
Πηγές
Ενδεικτική - επιλεγμένη βιβλιογραφία
Ελληνική βιβλιογραφία
[1] Γρηγοριάδης, Ν., Καρβέλης, Δ., Μηλιώνης, Χ., Μπαλάσκας, Κ., Παγανός, Γ., Παπακώστας, Γ. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ τεύχος, Α΄ τάξη γενικού λυκείου, 1ος τόμος. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
[2] Δημαράς, Κ. Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας. Αθήνα: Γνώση, 2000.
[3] Καψωμένος Γ. Ερατοσθένης. «Η συντακτική δομή της ποιητικής γλώσσας του Σεφέρη». Διδακτορική Διατριβή. ΑΠΘ Ε.Ε.Φ.Σ. Παράρτημα Αρ.18, Θεσσαλονίκη, 1975.
[4] Καψωμένος Γ. Ερατοσθένης. Δημοτικό τραγούδι - Μια διαφορετική προσέγγιση. Αθήνα: Πατάκης, 2008.
[5] Μιράσγεζη, Μαρία. Νεοελληνική Λογοτεχνία. Αθήνα: 1978.
[6] Πολίτης, Λίνος. Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2007.
[7] Πολίτης, Νικόλαος. Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού. Αθήνα: Εστία, 1925. (από την ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη του Πανεπιστημίου Κρήτης)
Ξενόγλωσση βιβλιογραφία μεταφρασμένη στα ελληνικά
[8] Beaton, Roderick. Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία. Μετάφρ. Ζουργού Ευαγγελία, Σπανάκη Μαριάννα. Αθήνα: Νεφέλη, 1996.
[9] Vitti, Mario. Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Οδυσσέας, 2003.
Περιοδικά – Εφημερίδες
[10] Αγγελοπούλου, Βίτω. «Βιβλία-Σταθμοί, Τα πρώτα σημαντικά έργα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας και οι δημιουργοί τους». Η Καθημερινή (29/3/1998)
Διαδικτυακοί τόποι
[14] http://www.ime.gr
[15] http://users.uoa.gr
[16] http://savalas.gr
[28] http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/POETS/POETS.html
Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΑΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ: Οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου εμπνέονται από αυτά…Γράφτηκε από τον Συντακτική Ομάδα του AgrinioBestOf.gr
Βαθμολογήστε αυτό το άρθρο
(4 ψήφοι)
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΑΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου εμπνέονται από αυτά…
Γράφει η δρ. Μαρία Ν. Αγγέλη
ΠΩΣ ΠΙΑΝΕΤΑΙ ΓΗ ΑΓΑΠΗ
Εβγάτε αγόρια 'ς το χορό, κοράσια 'ς τα τραγούδια,
πέστε και τραγουδήσετε πώς πιάνεται γη αγάπη.
Από τα μάτια πιάνεται, 'ς τα χείλια κατεβαίνει,
κι' από τα χείλια 'ς την καρδιά ριζώνει και δε βγαίνει.
[Ν.Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια,
Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού, Αθήναι].
Φέτος, το σχολικό έτος 2017-2018, για δεύτερη χρονιά υλοποιείται στα Γυμνάσια της Eλλάδας Θεματική Εβδομάδα με τίτλο: «Σώμα και Ταυτότητα».
Ο θεσμός της Θεματικής Εβδομάδας αποσκοπεί στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μελών της σχολικής κοινότητας σε ζητήματα που άπτονται της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη και κατά το τρέχον έτος εστιάζει σε τέσσερις βασικούς άξονες:
α)-Διατροφή και ποιότητα ζωής, β)-Πρόληψη του εθισμού και των εξαρτήσεων γ)-Έμφυλες ταυτότητες και δ)-Κυκλοφοριακή Αγωγή και Οδική Ασφάλεια.
Επιλέξαμε στη Β τάξη του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου ένα θέμα από τον τρίτο άξονα με τίτλο: «Ο Έρωτας στα δημοτικά μας τραγούδια».
Στο Λεξικό λογοτεχνικών όρων, που διανέμεται στο Γυμνάσιο, οι μαθητές μπορούν να βρουν και να διαβάσουν τον ορισμό, τις κατηγορίες και τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών:
«Στη λεγόμενη απρόσωπη ποίηση ανήκουν όλα τα ποιητικά κείμενα για τα οποία δεχόμαστε καταρχήν ότι δημιουργός τους είναι ο λαός. Τα ποιητικά κείμενα αυτής της κατηγορίας, που ο αρχικός τους δημιουργός παραμένει άγνωστος και ανώνυμος και τα αποδίδουμε στη λαϊκή ποιητική δημιουργία, τα ονομάζουμε γενικά δημοτικά τραγούδια»............
Τα δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
«α.-στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε όλα όσα αναφέρονται στο δημόσιο βίο π.χ. ακριτικά, κλέφτικα κ. ά.
β.-στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσουμε όσα αναφέρονται στον ιδιωτικό βίο π.χ. της ξενιτιάς, νανουρίσματα, μοιρολόγια, της αγάπης κ.ά.
γ.-στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται οι λεγόμενες παραλογές, πολύστιχα αφηγηματικά ποιήματα π.χ. του Νεκρού αδελφού, του γεφυριού της Άρτας κ.ά.».
Ο Αιτωλοακαρνάνας Μελετητής του Δημοτικού τραγουδιού Παντελής Μπουκάλας σε συνέντευξή του λέει:
«-Το ξεχωριστό γνώρισμα των δημοτικών είναι βέβαια το ότι αποτελούν δημιουργήματα του προφορικού λόγου και δεν έχουν ιδιοκτήτη. Ακόμα κι αν η αρχική έμπνευση είναι ενός ταλαντούχου ατόμου, οι στίχοι τους έπρεπε να περάσουν από τη λαϊκή επεξεργασία για να καθιερωθούν. Κι αυτό γινόταν από νυχτέρι σε νυχτέρι, από ξόδι σε ξόδι, από πανηγύρι σε πανηγύρι, από το ένα ξεπροβόδισμα του "ξενίτη" στο άλλο, αλλά και την ώρα της δουλειάς, στον κάμπο ή το βουνό. Γι’ αυτό άλλωστε τα δημοτικά υπάρχουν σε πολλές παραλλαγές. Επειδή δουλεύονταν συνεχώς. Ο πολιτισμός μας δεν είναι πια προφορικός και καθαυτό δημοτικά δεν δημιουργούνται πια, εκτός ίσως από ορισμένες μαντινάδες. Μολαταύτα είναι πολλά τα τραγούδια που δεν έχουν λησμονηθεί, πρωτίστως όσα επαναλαμβάνονται σταθερά στα πανηγύρια ή ακούγονται με την αφορμή των εθνικών επετείων. Από την άλλη, οι παραλογές είναι πλέον στη μνήμη των μελετητών παρά του δήμου. Αλλά και τα βιβλία και οι δίσκοι είναι πάντα εκεί περιμένουν. Και πάντα βρίσκονται καλές παρέες που έρχονται στο κέφι και θυμούνται ακόμα και κάποια από τα τραγούδια που θεωρούνται ξεχασμένα».
[http://www.typosthes.gr/gr/politismos/article/125143/ta-dimotika-tragoudia-lene-to kairio-me-ton-pio-aplo-tropo/]
Το σχολικό βιβλίο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β Γυμνασίου περιλαμβάνειδύο δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς: «Θέλω να πα στην ξενιτιά» και «Ξενιτεμένο μου πουλί» και ένα κλέφτικο: «του Βασίλη». Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δίδαξα τα παραπάνω τραγούδια στους μαθητές. Επίσης ακούσαμε μελοποιημένα αυτά και άλλα δημοτικά τραγούδια.
Τμήμα Β2
Για τη Θεματική Εβδομάδα 2017-2018, επέλεξα τα δημοτικά τραγούδια του Έρωτα και της Αγάπης για να είναι ευχάριστα στους μαθητές που βρίσκονται στην εφηβεία. Τα ερωτικά δημοτικά τραγούδια ή τα τραγούδια της αγάπης, κατά τη λαϊκή ορολογία είναι από τις αρχαιότερες κατηγορίες του δημοτικού τραγουδιού. Έχουν θέματα την ομορφιά και το φλογερό πάθος του έρωτα, που εκφράζεται μέσα από ερωτικούς διαλόγους και μικρές ιστορίες αγάπης… Θέματά τους όμως είναι και οι ερωτικές απογοητεύσεις και οι πόνοι, αφού ο έρωτας δεν δημιουργεί πάντα χαρά και ευτυχία, αλλά και λύπη και πόνο…
Οι μαθητές βρήκαν δημοτικά τραγούδια Ερωτικά από το διαδίκτυο που είναι η προσφιλέστερη πηγή γι’ αυτούς. Δυο τρεις έφεραν βιβλία με δημοτικά τραγούδια που είχαν οι γονείς τους στη βιβλιοθήκη. Ο κάθε μαθητής παρουσίασε «το δικό του τραγούδι» και είπε γιατί του αρέσει. Ήταν ενδιαφέροντα τα σχόλια των μαθητών…
Άλλη ώρα ακούσαμε αυτά τα επιλεγμένα τραγούδια στο youtube. Τα παιδιά σιγοτραγουδούσαν. Και εγώ μαζί τους. Τα προέτρεψα αν ήθελαν να σηκωθούν και να χορέψουν. Αρκετά πηγαίνουν παραδοσιακούς χορούς σε διάφορους συλλόγους. Όλα ήρθαν στο κέφι. Ήταν πολύ ευχάριστο για μένα που έβλεπα τους σημερινούς εφήβους να χορεύουν δημοτικά τραγούδια! Η παράδοση συνεχίζεται…
Τμήμα Β1
Την επόμενη ώρα τους έδωσα ξανά τα φύλλα με «τα τραγούδια τους» και τα προέτρεψα αφού εργαστούν σε ομάδες να δημιουργήσουν: δικά τους τραγούδια ερωτικά, να γράψουν ένα σύντομο κείμενο, να σκιτσάρουν, να ζωγραφίσουν την εικόνα που εμπνέονται από το τραγούδι ή να γράψουν ερωτικά στιχάκια.
Τα παιδιά γοητευμένα και κεφάτα από την όλη διαδικασία έδωσαν όμορφα δείγματα δημιουργικής γραφής, στην οποία βέβαια είναι εξασκημένα στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Βλ. M.Aγγέλη, «Ημέρα ποίησης. Οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου μιμούνται τους ποιητές…», διαθέσιμο στο: xiromeronews.blogspot.gr,21/3/2018].
Mετά από όλη αυτή την ευχάριστη και δημιουργική επαφή των μαθητών με τα Δημοτικά τραγούδια του Έρωτα και της Αγάπης φτάσαμε στην τελευταία ημέρα της Θ.Ε. Οι μαθητές/τριες του Β1 είχαν μια ωραία ιδέα: Να διοργανώσουν, για το πρώτο δίωρο της Παρασκευής που είχαμε μαζί, ένα «αγαπησιάρικο» πρωϊνό με γλυκά, χυμούς και διάφορα καλούδια. Και φυσικά με ωραία μουσική και συζήτηση.
ΤΜΗΜΑ Β1. Ένα πρωϊνό με πολλή αγάπη, τραγούδια και χορό!!!
Συμφώνησα με τα παιδιά. Το πρωί της Παρασκευής η αίθουσα μετατράπηκε σε «τραπεζαρία». Ένα μεγάλο τραπέζι από θρανία στήθηκε στο κέντρο και στρώθηκε με ένα ασπροκέντητο τραπεζομάντηλο της γιαγιάς Βασιλικής. Πάνω του ένα βάζο με τριαντάφυλλα, κέϊκ, μπισκότα, φρυγανιές, μέλι, μαρμελάδα, γάλα, χυμοί κλπ. Ολόγυρά του τα παιδιά απολάμβαναν αυτό το αλλιώτικο πρωϊνό και συζητούσαν κάνοντας τον απολογισμό της Θ.Ε. Και εγώ μαζί τους ένοιωθα σαν πολύτεκνη μάνα!
Ο Διευθυντής κ. Γεώργιος Κομπορόζος ανέβηκε στην «αίθουσα – τραπεζαρία» καιμίλησε με τα παιδιά. Τόνισε τη σημασία του Δημοτικού τραγουδιού και γενικά της παράδοσής μας!
ΦΩΤΟ: Β1 στην «τραπεζαρία» με το Διευθυντή…
Η εκτίμηση όλων των παιδιών ήταν πως στη Θ.Ε. διδάχτηκαν πολλά και σημαντικά χωρίς κούραση και άγχος. Τα Ερωτικά δημοτικά τραγούδια τους άρεσαν πολύ και πρότειναν να το επαναλάβουμε και του χρόνου!
Τους υποσχέθηκα ότι θα το επιμεληθώ. Με μια διαφορά: το τραπέζι μας από πρωϊνό θα γίνει μεσημεριανό με ψητά αρνιά, δημοτικά τραγούδια και πολύ χορό… Δυο μαθήτριες, η Ειρήνη και η Ασημίνα δήλωσαν ενθουσιασμένες: «Κυρία, εμείς θα φέρουμε τα αρνιά. Έχουν οι μπαμπάδες μας. Εσείς να το οργανώσετε»!
ΦΩΤΟ:Τμήμα Β3
Παραθέτω ανθολογημένα ερωτικά τραγούδια:
Σε κάποια από αυτά τα τραγούδια έχουμε ένα ερωτικό διάλογο μεταξύ της νέας και του νέου, όπως στο παρακάτω:
Η Μαυριδερούλα
-Τ’ ακούς μαυριδερούλα μου και συ μελαχρινούλα μου
τι λένε για εμένανε, πως αγαπώ εσένανε
λένε να με σκοτώσουνε και να με φαρμακώσουνε!
-Μη σκιάζεσαι λεβέντη μου, και θα σε κάνω ταίρι μου!
[Αγαπημένο μου τραγούδι που χόρευε η μάνα στο πανηγύρι του Μαχαιρά Ξηρομέρου. Βλέπε: Μ. Αγγέλη, «Τα παραδοσιακά πανηγύρια. Μια μελέτη περίπτωσης στο Ξηρομέρο», διαθέσιμο : xiromeronews.blogspot.gr, http://www.Agriniobestof.gr
Το Ξηρόμερο είχε την καλή τύχη να γλεντάει και να χορεύει ακούγοντας δημοτικά τραγούδια από τη Θεϊκή φωνή του Τάκη Καρναβά!]
Σε αρκετά δημοτικά τραγούδια υπάρχει η μεταφορική ταύτιση του ανθρώπου, κυρίως της γυναίκας, αλλά και του άνδρα με τη φύση. Τα δέντρα που συγκινούν τη λαϊκή μούσα είναι: η λεμονιά, η μηλιά, η νεραντζούλα, η ιτιά, το κυπαρίσσι κλπ.
Η Ιτιά
Ιτιά, ιτιά μοσχοϊτιά
Μου ’χεις μαράνει την καρδιά
Ιτιά, ιτιά, λουλουδιασμένη
Μου ’χεις την καρδιά καμένη
Ιτιά, ιτιά μέσα στο ρέμα
Σ’ αγαπώ δεν είναι ψέμα
Ιτιά μου σε παρακαλώ
Σκύψε να κόψω τον ανθό
[ Το τραγούδι αυτό χορεύεται πολύ στο Ξηρόμερο και γενικά στη Ρούμελη]
Στη Ρούμελη είν' ένα δεντρό
Στη Ρούμελη είν' ένα δεντρό,
πλατύφυλλο και δροσερό,
πόχει 'ς τη ρίζα κρύο νερό,
και 'ς την κορφή χρυσό σταυρό.
Πού πάνε οι ναύταις για νερό
και κάνουν όρκο 'ς το σταυρό.
Όπ' αγαπήση κι' αρνηστή,
το αίμα του να κινηθή,
κι' οπόχει δυο αγαπητικαίς,
νά χη σαράντα μαχαιριαίς,
κι' οπόχει τρεις και τέσσερες,
νά χη σαραντατέσσερες,
κι' οπόχει μια και μοναχή
'ς τον κόσμο να τηνε χαρή,
κι' όπου δεν έχει ούτε μια,
μπάλα να τού ρθη 'ς την καρδιά.
[βλ. Ν.Γ.Πολίτη, Δημοτικά Τραγούδια,αρ.96]
Και ο πόνος του χωρισμού εκφράστηκε στο δημοτικό τραγούδι. Ο νεαρός στο επόμενο τραγούδι μοιρολογεί τον πόνο που έχει για τον χωρισμό από την αγαπημένη του. Το ντέρτι που έχει στην καρδιά είναι τόσο βαρύ που κανένας δεν θα το άντεχε. Ακόμη και τα ψηλά βουνά θα ράγιζαν εάν τους έλεγε τον πόνο του. Ο πληγωμένος νέος δε θέλει πια να ζήσει…
Το ντέρτι
Τι με τηράς οπού γελώ και λες δεν έχω ντέρτι;
το ντέρτι το χω στην καρδιά, στα χείλι το μαράζι.
Δεν έχω τίνος να το ειπώ το ντέρτι μου ο καημένος.
Να σας το ειπώ, ψηλά βουνά, φοβούμαι μη ραγίστε,
να σας το ειπώ, ψηλά κλαριά, το Μάη δεν θ’ ανθήστε,
να σας ειπώ, βρυσούλες μου, φοβούμαι μη στερέψτε,
να της το ειπώ της μάνας μου, κείνη είναι αποθαμένη,
να σας το ειπώ, αδερφούλια μου, είστε μακριά στα ξένα.
Βαρέθηκα του’ τη ζωή, δε θέλω πλια να ζήσω.
Θα πάρω δίπλα τα βουνά, ν’ αδικοθανατήσω...
Το επόμενο τραγούδι αναφέρεται επίσης στο ντέρτι, τον πόνο του έρωτα που αρρωσταίνει τον ερωτευμένο νέο, ο οποίος αναζητά τη γιατρειά στο φιλί της αγαπημένης του. Πρόκειται για ένα τραγούδι του Ξηρομέρου:
Το ντέρτι
Όλα τα ντέρτια ντέρτια και το δικό μ’ είν άλλο
Για μια μικρούλα π’ αγαπώ θα πέσω να πεθάνω
Κινώ και πάω στο γιατρό να βρω τη γιατρειά μου
Πιάνει και ρίχνει τα χαρτιά ντερμάνι δε μου βρίσκει
Νεσύ δεν είσαι άρρωστος δεν είσαι αρρωστημένος
Μια κόρη σε βαλάντωσε κι είσαι βαλαντωμένος
Βάνω τα χέρια σταυρωτά και την καρδιά κρατώντας
Βλέπω την κόρη πόρχεται παίζοντας και γελώντας
Εσύ είσαι κόρη μ’ ο γιατρός κι εγώ είμαι ο λαβωμένος
-Δος μου το κόρη μ’ το φιλί να γιατρευτώ ο καημένος
-Πώς να το δώσω το φιλί που θα με μαρτυρήσεις
-Δεν είμαι μήλο να σαπώ λυγιά για να λυγίσω
μαηδέ και ψευτομάρτυρας για να το μαρτυρήσω
[βλ. Γερ. Η. Παπατρέχας, Δημοτικά τραγούδια του Ξηρομέρου, Αγρίνιο 1992]
Στα τραγούδια που ερευνούμε υπάρχουν και οι κατάρες. Εκφράζουν την οργή της γυναίκας ή του άνδρα που έχει εγκαταλειφτεί. Στο επόμενο τραγούδι η χωρισμένη γυναίκα αναθεματίζει, καταριέται τον αίτιο του χωρισμού της. Πιστεύει ότι ο χωρισμός της οφείλεται στα μάγια που της ρίξανε στο πηγάδι… Η πίστη των ανθρώπων στη μαγεία και στη δύναμή της φαίνεται και στη δημοτική ποίηση.
Τα μάγια
Ανάθεμα ποιος τα ’ριξε τα μάγια στο πηγάδι
Κι εμάγεψε τον άντρα μου και πάει να με χωρίσει
-Κι αν με χωρίσεις άντρα μου εσύ θα μετανιώσεις
Στις δυο, στις τρεις θα λούζομαι, στις τέσσερις θ’ αλλάζω
Και μεσ’ τις δεκατέσσερις άλλον άντρα θα πάρω
Θα χτίσω το σπιτάκι μου αντίκρυ στο δικό σου,
Να μπαινοβγαίνω στην αυλή για σκάσιμο δικό σου
Θα φτιάξω και τ’ αμπέλι μου αντίκρυ στο δικό σου
Να μπαινοβγαίνω να τρυγώ για σκάσιμο δικό σου!
Τα μάγια συνδέθηκαν από παρήχηση ίσως με το μήνα Μάη. «Ο Μάης με τα μάγια του», είναι η λαϊκή έκφραση που άκουγα στο Ξηρόμερο, τόπο καταγωγής μου…
Στο επόμενο δημοτικό τραγούδι ο νέος θεωρεί υπεύθυνη για τη μαγεία τη λυγερή που του ’ριξε τα μάγια την Πρωτομαγιά!
Πρωτομαγιά μου τα ΄ριξες
τα μάγια και με μάγεψες..
Και μ’ έχεις κάνει σαν τρελό
κόρη που σέρνεις το χορό..
Είσαι κοπέλα λυγερή,
αρχόντισσα μελαχρινή..
Πες μου το ναι να σε χαρώ
κόρη που σέρνεις το χορό..
Θα ’ρθω μια μέρα να σε βρω
στ’ αγαπημένο σου χωριό..
Εσύ θα με παρηγορήσεις
και τα μάγια θα μου λύσεις..
Το τραγούδι που ακολουθεί, όπως σημειώνει ο Ν. Πολίτης, βρίσκεται σε πολλές παραλλαγές. Αναφέρεται στο μυστικό έρωτα που στο τέλος αποκαλύπτεται. «Ο βήχας, ο έρωτας και ο παράς δεν κρύβονται», σύμφωνα και με την παροιμία. [βλ. Ν.Γ.Πολίτη, Δημοτικά Τραγούδια,αρ.124]
-Kόρη όταν εφιλιώμαστε, νύχτα ήταν, ποιος μας είδε;
-Μας είδε τ’άστρο της νυχτός, μας είδε το φεγγάρι,
Και το φεγγάρι νέσκυψε της θάλασσας το λέει,
Θάλασσα το είπε του κουπιού και το κουπί του ναύτη
Κι ο ναύτης το τραγούδησε ΄ς της λυγερής την πόρτα
Εντύπωση προκάλεσαν στους μαθητές τα τραγούδια με τίτλους ονόματα γυναικών. Ο λαϊκός τραγουδιστής εξυμνεί σ’ αυτά τη Γυναίκα. Ενδεικτικά είναι τα επόμενα τραγούδια, τα οποία είχα ακούσει πολλές φορές να τραγουδιούνται σε παραδοσιακά γλέντια γάμου στο Ξηρόμερο.
Η Διαμαντούλα
Κάτω στα δασιά πλατάνια, στην κρυόβρυση
Κάθονταν δυο παλικάρια και μια λυγερή
Κάθονταν τρώγαν και πίναν και κουβέντιαζαν:
-Διαμαντούλα μ’, τ’ είσαι τέτοια, τέτοια κίτρινη
Μην ο ίσκιος σε πατάει, μην αφάντιασμα;
-Ούδ’ ο ίσκιος με πατάει, ούδ’ αφάντιασμα
Με πατάει το παλικάρι τα μεσάνυχτα
Θα το δείρω μέσ’ τα χέρια με χρυσόβεργες
Θα το δείρω μέσ’ τα πόδια με τριαντάφυλλα
Θα το δείρω μέσ’ το στόμα με γλυκό κρασί
Η Πανώρια
Σαράντα μέρες περπατώ να βρω παπά πνευματικό
Κι απάνω στις σαρανταδυό βρίσκω παπά πνευματικό
-Παπά μου ξεμολόγα με τα κρίματα συχώρα με
-Τετάρτη και Παρασκευή λάδι μη ρίχνεις στο φαΐ
Κρέας και ψάρι να μην φας τους νιους να μην τους αγαπάς
-Αν αρνηθείς εσύ παπά τον όρκο και την κοινωνιά
τότε κι εγώ θ’ αρνηθώ τους νιους να μην τους αγαπώ!
Η Αγγέλω
-Αγγέλω μ’, κρένει η μάνα σου δεν ξέρω τι σε θέλει
Να πας στη βρύση για νερό να πιούν τα παλικάρια
-Τα παλικάρια κι αν διψούν νερό να παν να πιούνε
Κι εγώ πάω στο κέντημα με τ’ άλλα τα κορίτσια
Το κέντημα είναι γλέντισμα κι η ρόκα είναι σεργιάνι
Και το γλυκό το φίλημα είναι για τις κοπέλες…
Ένα επίσης προσφιλές τραγούδι που τραγουδιόταν στα ξηρομερίτικα γλέντια έχει τίτλο: «Ο κυνηγός που κυνηγούσε». Αναφέρεται σε ένα ερωτευμένο νέο με μια μικρή καλογριά. Ο έρωτας δε γνωρίζει όρια… Η μάνα μου το τραγούδησε στο τραπέζι του γάμου της, όπως μου είχε πει, όταν έπρεπε κατά το έθιμο «να πάρει» και η νύφη ένα τραγούδι. Φυσικά το τραγουδούσαν στη συνέχεια όλοι μαζί οι συνδαιτυμόνες.
Κυνηγός που κυνηγούσε εις τα δάση μια φορά
Έτυχε να συναντήσει μια ερημοεκκλησιά.
Προχωρεί και μπαίνει μέσα με λυπητερή καρδιά
Βλέπει εκεί που προσκυνούσε μια μικρή καλογριά.
-Καλογραία μου, της λέει, τ’ όνομά σου επιθυμώ
τ’ όνομά σου κι ας πεθάνω στο ερημοκκλήσ’ αυτό
-Τ’ όνομά μου δε στο λέω γιατί θα με λυπηθείς
γιατ’ εσύ ήσουνα αιτία καλογραία να με δεις
-Έλα πάτησε τον όρκο και παντρέψου μια φορά,
πάρε με τον κυνηγάρι που σ΄ αγάπησα πιστά.
Τα πουλιά στα δημοτικά τραγούδια είναι συνηθισμένο μέσο για να ειπωθεί κάτι πολύ σημαντικό. Μιλούν «μ’ ανθρώπινη λαλίτσα» όταν είναι αγγελιοφόροι για εξαιρετικά περιστατικά. Αγαπημένα πουλιά που αναφέρονται με συμβολική σημασία στα ερωτικά τραγούδια είναι κυρίως: το αηδόνι, η πέρδικα, η τρυγόνα, ο κούκος, ο αητός…
Ο αητός
Ένας αητός καθότανε στον ήλιο και λιαζότανε
Κι άλλος αητός επέρασε και δεν τον καλημέρισε
-Αητέ, γιατί δεν μας μιλάς και δεν μας διπλοχαιρετάς
και κάθεσαι και κλαίγεσαι αητέ μου και μαραίνεσαι;
-Μου πήρανε το ταίρι μου και το λαμπρό αστέρι μου
Και το’ βαλαν σ’ άλλη φωλιά μέσα σε ξένη αγκαλιά
Τούτο το καλοκαιράκι
Τούτο το καλοκαιράκι κυνηγούσα ένα πουλάκι
Κυνηγούσα ,προσπαθούσα να το πιάσω δεν μπορούσα
Κι έστησα τα ξόβεργά μου κι ήρθε η πέρδικα κοντά μου
Το επόμενο τραγούδι είναι γνωστό σε όλη την Ελλάδα. Ως τόπος προέλευσής του αναφέρεται η Πελοπόννησος. Το αηδόνι ρωτάει ένα νέο πού βρήκε την αγαπημένη του. Ο Μεσολογγίτης πραματευτής, πλανόδιος έμπορος, λέει ότι διάλεξε την ξανθομαλλούσα την Πατρινιά, α)με κριτήριο την ενασχόλησή της με τα βασιλικά της, β) το λουλούδι που του χάρισε και γ)την παρότρυνση που του έκανε να στείλει προξενήτρες και προξενητάδες για να τη ζητήσει επίσημα. Το τραγούδι αυτό, σε μια παραλλαγή, μας το τραγούδησε με τη γλυκιά φωνή της η κυρία Παναγιώτα Στεφανάτου, γιαγιά του μαθητή Ανδρέα Στεφανάτου.
Όλα τα πουλάκια ζυγά ζυγά
Όλα τα πουλάκια ζυγά ζυγά
τα χελιδονάκια ζευγαρωτά.
Το ’ρημο τ’ αηδόνι το μοναχό
περπατεί στους κάμπους με τον αητό.
Περπατεί και λέει και κελαηδεί,
βρε Μεσολογγίτη πραματευτή.
Πού τήνε διαλέχτεις αυτή τη νιά
την ξανθομαλλούσα την Πατρινιά
Aπ’ την Πόλη ερχόμουν κι απ’ τα νησιά
κι απ’ τη γειτονιά της επέρασα.
Τα βασιλικά της επότιζε
και τις ματζουράνες εδρόσιζε
Μου `κοψε κλωνάρι και μου `δωσε,
μου `πε κι ένα λόγο που μ’ άρεσε
Στείλε προξενήτρες στη μάνα μου
και προξενητάδες στο μπάρμπα μου
Το ερωτικό δημοτικό τραγούδι: Μάνα μ’, στο περιβόλι μας, είναι πολύ διαδεδομένο στο Ξηρόμερο και στην Αιτωλ/νία γενικότερα. Αναφέρεται στον τρόπο που προσέγγιζαν οι νεαροί της εποχής ένα κορίτσι. Η νέα του τραγουδιού αποδέχεται τα δώρα, ανάμεσα στα οποία και το μήλο. Το μήλο ως φρούτο χρησιμοποιείται στα δημοτικά τραγούδια ως σημάδι ερωτικής αποδοχής, ένδειξης ή απόδειξης αγάπης. Το τραγούδι αυτό το βρίσκουμε σε διάφορες παραλλαγές.
Το αηδόνι του Ξηρομέρου, ο Τάκης Καρναβάς το τραγουδούσε στα παραδοσιακά πανηγύρια της περιοχής την εποχή της ακμής τους.
Μάνα μ’, στο περιβόλι μας και στις αμυγδαλιές μας
Πήγα να μάσω μύγδαλα, πήγα να μάσω τάνθη
Κι εκεί καθόταν τρεις αητοί και τρεις καλοί λεβέντες
Ένας με μήλο με βαρεί κι άλλος με δαχτυλίδι
Κι ο τρίτος ο καλύτερος μ’ ένα χρυσό γαϊτάνι
Μάνα μ’, το μήλο τόφαγα, το δαχτυλίδι τόχω
Κι αυτό το χρυσογάϊτανο στολίδι στα μαλλιά μου.
ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΟ...
Δίστιχα έρωτα και της αγάπης.
Τα δίστιχα που αποτελούν μια υποκατηγορία μπορούμε να πούμε πως είναι απειράριθμα και δημιουργούνται ως σήμερα σε κάποια νησιά όπως: Κρήτη, Κάρπαθο, Ρόδο κλπ. Είναι γνωστά κατά τόπους με διάφορα ονόματα: λιανοτράγουδα, μανέδες, κοτσάκια, πατινάδες, μαντινάδες κ.ά. Ενδεικτικά παραθέτω:
•-«Δεν έχει η αγάπη σύνορα, δεν τήνε πιάνει νόμος
όπου περάσει και διαβεί είν’ ανοιχτός ο δρόμος»
•-«Ψηλό μου κυπαρίσσι λυγάει η κορφάδα σου,
και ποιος θα τη γλεντήσει την ομορφάδα σου»
•-«Άγγελος είσαι μάτια μου κι αγγελικά βαδίζεις
Αγγελικά πατάς στη γη και μένα βασανίζεις»
Ερωτικά στιχουργήμα τα μαθητών:
Σπέρνεις άνθη στους αγρούς και όλη η γη γυρίζει, Θ.Σκουτέρη
•-Πολλά λουλούδια έχω δει, εγώ εσένα θέλω
Μου ’χεις λαβώσει την καρδιά, ακόμα υποφέρω…
Θ. Σκουτέρη
•-Ήμουν εσύ κι εγώ σαν το φως και το σκοτάδι
Διαφέραμε κι οι δυο, αλλά μας ένωνε ένα χάδι,
Χρ. Πανταζής
•-Αφού έναν άντρα μάγκα εδώ και καιρό καρτερείς
Πίστεψέ με όλη την έννοια της λέξης σ’ εμένα θα τον βρεις! Χ.Π.
•-Όταν σε είδα θαμπώθηκα από την ομορφιά σου
Κι ακόμα θυμάμαι εκείνη τη λαμπρότητά σου,
Ασημίνα Τσούτσα •-Είσαι το αστέρι του ουρανού, είσαι και το δικό μου
Που βλέπω και λαχταρώ τη νύχτα στ’ όνειρό μου,
Ευ. Αρωνιάδα
•-Στα γαλανά τα μάτια σου βλέπω την ευτυχία
Είσαι τόσο όμορφη σαν το γαλαξία!
Αναστάσιος Θεοδωρόπουλος
•-Από τη γη στον ουρανό θα σ’ αγαπώ αιώνια
Αφού είναι η αγάπη μου τρελή για σένα μέσ’ τα χρόνια, Δ.Κουτσομπίνας
•-Τα γλυκά ματάκια σου γαλάζιο χρώμα έχουνε
Και τα δικά μου μάτια εσένανε λατρεύουνε,
Κ. Μήτσου •-Είσαι το φως, η ψυχή της ψυχής μου
Είσαι η μοναδική λατρεία της ζωής μου,
Δ. Πασιά –Ε. Βαρεμένου
•-Είσαι ο ήλιος, το φως, το φεγγάρι
Ένας πρίγκιπας που θα με πάρει,
Ε. Βαρεμένου-Δ. Πασιά •-Πώς να εκφράσω αυτό που νιώθω
Πώς να πνίξω αυτό τον πόθο;
Ε. Βαρεμένου- Δ.Πασιά
•-Σε γνώρισα εχτές και καις πολλές καρδιές
Φάνης είναι τ’ όνομά σου και ανθίζει η καρδιά μου, Ο.Παλιογιάννη
•-Χωρίς εσένα δεν υπάρχει ζωή για εμένα
Αν δεν σου μιλάω κάθε λεπτό νιώθω πως θα χαθώ, Ο.Παλιογιάννη
•-Τα μάτια σου είναι όμορφα και μοιάζουν με αστέρια
Να πάμε να ταΐσουμε μαζί τα περιστέρια,
Μίλτος-Σπύρος
•-Σε βλέπω και τρελαίνομαι από την ομορφιά σου
Ποτέ μου δεν θα ήθελα να φύγω από κοντά σου,
Μίλτος-Σπύρος •-Είμαι ο βαρκάρης, είσαι η θάλασσά μου
Μην κάνεις τρικυμία γιατί θα φύγεις από την αγκαλιά μου,
Βασίλης Μ.-Σωτήρης Μ.-Δημήτρης Τ.
•-Είσαι σαν την παπαρούνα που ανοίγει την αυγή
Και με τη δύση κλείνει, έτσι είναι ο έρωτας και δεν υποχωρεί!
Βασίλης Μ.-Σωτήρης Μ.-Δημήτρης Τ.
•-Δεν ξέρω αν το θάρρος να σου μιλήσω θα βρω
γιατί όποτε σε βλέπω ψάχνω για γιατρό,
Βασίλης Μ.-Σωτήρης Μ.-Δημήτρης Τ.
•-Το όνομά σου τραγουδώ μέρα παρά μέρα
Τα χείλη μου σ’ αναζητούν μικρή μου περιστέρα,
Ε. Τσιλίκα- Δ.Τσαλοκώστα
•-Πήγαμε για ηλιοβασίλεμα σε ένα μέρος μακρινό
Σε κοίταξα σε φίλησα και ήταν μαγικό,
Δ. Πασκάλ-Κ. Νατσίκου
•-Μια φορά σε είδα και μου άρεσες πολύ
Το βλέμμα σου ανάσα για ολόκληρη ζωή,
Δ. Πασκάλ-Κ. Νατσίκου •-Μάτια μου, θέλω να σε δω γιατί θα κάνω φονικό
Δεν αντέχω άλλο πια μου ραγίζεις την καρδιά,
Α. Στεφανάτος - Θ. Μπαλάσκας
•-Ό,τι καλύτερο έχω δει είσαι για μένα εσύ
Μόλις αντίκρισα τα μάτια σου χάθηκα από τη γη,
Γιάννης-Παύλος- Εφραίμ
•-Αγάπη από το δημοτικό, ποιος θα σκέφτονταν αυτά…
Δύο χρόνια πιο μετά η αγάπη έκανε φτερά,
Π. Κασούμης
•-Αγάπη μου γλυκιά, έφυγες, έφυγες μακριά μου
Μα εγώ ακόμα σ’ αγαπώ και σ’ έχω στην καρδιά μου,
Λίλα και Κέλλυ
•-Αχ, αυτά τα μάτια σου τα γαλανά
Είναι σαν την απέραντη θαλασσιά,
Π. Αργυρίου-Μ. Βάσση
•-Σ΄ αγαπώ τόσο πολύ όσο τίποτα στη γη
Πάντα θα ’μαστε μαζί, χωρίς εσένα η ζωή μου είναι μισή, Ν.Γεωργιάδης-Χ.Μακρυπίδης
•-Αγάπη μου σε αγαπώ κι ας είσαι μακριά μου
Εγώ θα κάνω ό,τι μπορώ για να σε φέρω κοντά μου,
Σάννα-Λαμπρινή
•-Σήμερα έχει ήλιο, αύριο βροχή
Έτσι είναι η καρδιά μου, όπως την έκανες εσύ,
Κ.Βάτσιος-Ε.Καραγιάννης
•-Μακάρι να ήμουνα υπολογιστής να ήσουν ιστοσελίδα
Κάθε φορά που με άνοιγαν να ήσουν αρχική σελίδα,
Κ. Μήτσου 
Η μαθήτρια Λίλα Ανδρικοπούλου φωτογράφισε αρκετά ερωτικά γκράφιτι. Είναι ένας τρόπος που εκδηλώνουν οι νέοι τον έρωτά τους στην εποχή μας!
Ο μαθητής Β. Μπέστιας έγραψε στον πίνακα τη λέξη Έρωτας στα γιαπωνέζικα, τη γλώσσα που μαθαίνει φέτος.
Ο Δ. Πασκάλ, με εξαιρετικό ταλέντο στη ζωγραφική, ζωγράφισε διάφορα ερωτικά θέματα στον πίνακα και στο μπλοκ ζωγραφικής του!
 Θα παραθέσω κλείνοντας την ποιητική και καλλιτεχνική έκφραση ενός ερωτευμένου νέου ή μιας νέας ίσως, που μου άρεσε και τη φωτογράφισα προ ημερών σε τοίχο πολυκατοικίας στην Πάτρα:
«Mόνο όταν μαραθεί αυτό το λουλούδι (η τουλίπα στον τοίχο) θα πάψω να σ’ αγαπώ!»
 |
