http://polidorikiou.blogspot.gr/2009/09/blog-post_16.html
Ο πεζός λόγος διαφέρει απ' τον ποιητικό , τον έμμετρο . Δεν έχει μέτρο , ούτε ομοιοκαταληξία . Δεν έχει μιά συγκεκριμένη μορφή , γεννιέται απ' τη γνώση , την παρατηρητικότητα , απ' το μυαλό . Βασικό στοιχείο έχει τη λογική , τις ιδέες χωρίς να αρνιέται τη φαντασία και το αίσθημα . Έχει δικά του εσωτερικά και εξωτερικά γνωρίσματα . Δεν είναι σαν την ποίηση έμφυτη , που δεν διδάσκεται στον άνθρωπο , που χρησιμοποιεί την έμπνευση , τη φαντασία , την καρδιά , το αίσθημα . Ο πεζός λόγος είναι η διατύπωση της ακρίβειας , της λογικότητας γιά τούτο και γράφονται μ' αυτόν η φιλοσοφία , η ιστορία και τα επιστημονικά έργα .
Το πεζογράφημα είναι η αποτυπωμένη προφορική μας ομιλία , όμως κι 'ενας τεχνικός λόγος καλλιτεχνικής έκφρασης . Τα πρώτα έργα του πεζού λόγου φανερώθηκαν μετά την ποίηση και κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα , και τούτο γιατί η απομνημόνευσή τους δεν είναι τόσο εύκολη όσο στα ποιητικά κείμενα . Σ' αυτούς τους χρόνους καλύτερος πεζογράφος είναι ο Εκαταίος ο Μιλήσιος , ακολούθησαν ο Δημόκριτος , ο Ιπποκράτης , ο Ηρόδοτος , και αργότερα ο Θουκυδίδης , ο Πλάτωνας , ο Ξενοφώντας , ο Λυσίας , ο Αριστοτέλης κ.α . που ανέβασαν τότε την πεζογραφία στην ψηλότερη βαθμίδα .
Ματά την Αναγέννηση , ο Γαλλικός πεζός λόγος μας έδωσε αληθινά έντεχνα έργα και η Ελληνική πεζογραφία από τα 1830 καθώς πέρασε από διάφορα στάδια με την επίδραση του αττικισμού , έφτασε ως τα σήμερα με την επικράτηση της ζωντανής , της αληθινής , δημοτικής γλώσσας του λαού μας . Με την καθαρεύουσα εκφράζεται η επιστήμη , με τη δημοτική η λογοτεχνία .
Ένα πεζογράφημα γιά να λέγεται και να είναι καλό , πρέπει να έχει σωστή φραστική διάρθρωση , λογική συνέπεια , τεχνική επεξεργασία . Να χρησιμοποιούνται λέξεις ωραίες , σχήματα λόγου , εικόνες , προσωποποιήσεις , παρομοιώσεις , μεταφορές , σύνθετες λέξεις , αντίθετες , κοσμητικά επίθετα , ερωτήσεις , περιγραφές , χαρακτηρισμοί , όλα τα καλολογικά στοιχεία και να μην αποφεύγεται , όπου χρειάζεται , ο διάλογος .
Το προσωπικό ύφος του πεζογράφου και το περιεχόμενο του πεζογραφήματος διαμορφώνουν την πεζογραφία , την ξε΄χωρίζουν , την καταξιώνουν . Κάθε σημαντικός πεζογράφος έχει το δικό του ύφος , το σφραγισμένο με τον προσωπικό του τόνο , την ξεχωριστή έκφραση , το ρυθμό και τη γλώσσα . Το ύφος , όπως είπε ο Μπουφόν , είναι ο άνθρωπος .
Και το ύφος στους μεγάλους συγγραφείς είναι διαφορετικό και αλλάζει ακόμα από εποχή σε εποχή , δύσκολο είναι να κατατάξουμε απόλυτα σε κατηγορίες το ύφος . Μπορούμε όμως κάλλιστα να του δώσουμε τις ονομασίες : καλό , αφελές , αδρό , μέσο , γλαφυρό , υψηλό , μικτό , Ελληνικό , Γαλλικό κλπ, και ανάλογα με το θέμα η το είδος να το πούμε : αφηγηματικό , λυρικό , τραγικό , ρητορικό , ιστορικό , ελεγειακό .
Η δημιουργία του ύφους γιά τον καθένα είναι μιά κατάκτηση του εκφραστικού τρόπου , καλλιεργείται και πετυχαίνεται , ο Ντε Αμίτσις λέει σχετικά : μη γυρεύεις ένα ύφος ! σκέψου , μελέτα , δούλεψε , αγάπα , ζήσε ..και τότε θα το βρεις ...
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΠΕΖΟΥ ΛΟΓΟΥ
Ο πεζός λόγος , ανάλογα με το περιεχόμενο και τη μορφή του , χωρίζεται βασικά σε τρία είδη : στο διήγημα , στο μυθιστόρημα και στη νουβέλλα .
1. ΤΟ ΔΙΗΓΗΜΑ
Το διήγημα είναι η έντεχνη απόδοση κάποιας αληθινής η φανταστικής ιστορίας . Διακρίνεται γιά τη μικρή του έκταση , την πλοκή , το ύφος , την περιγραφή , και την ολοκληρωμένη του μορφή . Σκοπός του είναι να δώσει το χρήσιμο και το ωφέλιμο . Ναδημιουργήσει αισθητικές εντυπώσεις , αλλά και μιά ψυχική ευχαρίστηση .
Το διήγημα παίρνει την αρχή του από το μύθο με τη διαφορά ότι είναι μεγαλύτερη η έκτασή του από αυτόν και η υπόθεσή του φαίνεται σαν αληθινή . Στο διήγημα περιγράφονται πρόσωπα και καταστάσεις , γίνεται διήγηση γιά μιά περιπέτεια η γιά ένα επεισόδιο και χρησιμοποιούνται κύρια και δευτερεύοντα πρόσωπα μαζί με τον διάλογο . Το διήγημα έχει πολλές απαιτήσεις , δεν είναι και τόσο εύκολο και η επίδρασή του είναι μεγάλη . Ανάλογα με το θέμα του , με το σκοπό που γυρεύεται , το χρόνο και τον τόπο , διακρίνεται σε ιστορικό , φιλοσοφικό , ηθογραφικό , ψυχαναλυτικό , αστυνομικό , κοινωνικό , ερωτικό , πολεμικό , θαλασσινό , νησιώτικο , αγροτικό , σατιρικό κλπ.
Στους νεώτερους χρόνους , κύριοι εκπρόσωποι του διηγήματος απ' τους ξένους συγγραφείς είναι οι : Μπαλζάκ , Γκωτιέ , Βολταίρος , Φλωμπέρ , ( Γάλλοι ) , Γκαίτε , Τσβάιχ , Χόφμαν , ( Γερμανοί ) , Ντίκενς , Ουάιλδ , Κίπλιγκ , ( Άγγλοι ) , Ντε Αμίτσις , Ντ' Ανούτσιο , ( Ιταλοί ) , Πόε , Τουέν , ( Αμερικανοί ) , Γκόρκυ , Τσέχωφ , Αντρέγιεφ , Γκόγκολ , ( Ρώσοι ) κ.α .
Από τους Έλληνες : Παπαδιαμάντης , Καρκαβίτσας , Βουτυράς , Νιρβάνας , Εφταλιώτης , Ξενόπουλος , Χριστοβασίλης , Μυριβήλης , Βενέζης , Αιμιλία Δάφνη , Αρσινόη Παπαδοπούλου κ.α .
2 . ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
Το μυθιστόρημα είναι λογοτεχνικό έργο μεγαλύτερο στην έκτασή του απ' το διήγημα . Γιά θέματά του έχει φανταστικές περιπέτειες κι ακόμα ιστορικά γεγονότα που όλα κινούνται γύρω απ' τους ήρωες του κειμένου . Το μυθιστόρημα ξεκινάει από τη διήγηση και με την κατάλληλη πλοκή του μύθου , παρουσιάζει τη δράση των ηρώων που πρέπει να είναι ζωντανή γιά να κρατηθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη .
Και το μυθιστόρημα μπορούμε να το κατατάξουμε σε διάφορα είδη ανάλογα με το περιεχόμενό του και με την σημασία του , όπως : κοινωνικό , ιστορικό , θρησκευτικό , παιδαγωγικό , αστυνομικό , περιπετειών κλπ.
Μυθιστόρημα Ελληνικό στους αρχαίους χρόνους δεν υπήρχε , στις Ευρωπαικές χώρες το όνομά του ήταν ρ ο μ ά ν τ ζ ο με λατινική καταγωγή . Ρομάντζο λέμε το μυθιστόρημα που έχει συναισθηματικό περιεχόμενο , τη λέξη μυθιστόρημα , μας την έδωσε πρώτος ο Κοραής , και από τότε αυτή χρησιμοποείται .
Μ υ θ ι σ τ ο ρ ι ο γ ρ ά φ ο ς λέγεται εκείνος που γράφει το μυθιστόρημα . Κάθε μυθιστ'ορημα παρουσιάζει κι' ένα δράμα , γι' αυτό μπορεί εύκολα να γίνει καιν θεατρικό έργο .
Η νεοελληνική λογοτεχνία έχει να παρουσιάσει αρκετά καλά μυθιστορήματα και αξιόλογους συγγραφείς , τους : Εμμανουήλ Ροίδη , Γρηγόριο Ξενόπουλο , Παύλο Νιρβάνα , Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη , Ι. Κονδυλάκη κ.α.
3 . Η ΝΟΥΒΕΛΛΑ
Η νουβέλλα είναι ένα πεζό λογοτεχνικό είδος που βρίσκεται ανάμεσα στο διήγημα και το μυθιστόρημα , είναι μεγαλύτερη απ' το διήγημα και μικρότερη απ' το μυθιστόρημα . Το όνομά της είναι Γαλλικό από τη λέξη νουβέλλε που δα πει διήγημα . Και στη νουβέλλα υπάρχει πλοκή μεγαλύτερη από αυτή που έχει το διήγημα και κάθε στοιχείο λογοτεχνικό που μπορεί να ευχαριστήσει και να διδάξει . Έλληνες που έγραψαν νουβέλλες είναι ο Βιζυηνός , ο Κονδυλάκης , ο Δροσίνης , ο Παπαδιαμάντης , ο Νιρβάνας , ο Χατζόπουλος , ο Ξενόπουλος κ.α .
ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ ΠΕΖΟΥ ΛΟΓΟΥ .
Εκτός απ' το διήγημα , το μυθιστόρημα και τη νουβέλλα , υπάρχουν και άλλα είδη πεζού λόγου , όπως ο μύθος , το παραμύθι , οι ταξειδιωτικές εντυπώσεις , το δοκίμιο , το χρονογράφημα , το ευθυμογράφημα , η επιφυλλίδα , η επιστολογραφία , τα θεατρικά έργα , οι βιογραφίες , η κριτική , οι μονογραφίες , μελέτες , πραγματείες και διατριβές .
Ο μ ύ θ ο ς είναι μιά μικρή διήγηση φανταστική , αλληγορική , που μοιάζει με το παραμύθι . Χρησιμοποιεί το διάλογο με πρόσωπα θεούς , ζώα , φυτά , και σκοπό του έχει να διδάξει η να κατακρίνει , με απλό κατανοητό λογο . Στο τέλος μπορεί να έχει ΄΄ενα ηθικό συμπέρασμα , το επιμύθιο . Από τους αρχαίους χρόνους , οι λαοί χρησιμιποιούσαν το μύθο , στην Ελλάδα όμως πήρε την αληθινή του μορφή . Ο Αίσωπος είναι ο μεγαλύτερος μυθοποιός , πολύ γνωστός και σήμερα .
Το π α ρ α μ ύ θ ι είναι μιά ωραία φανταστική διήγηση που αναφέρεται στα περασμένα χωρίς χρονική τοποθέτηση . Έχει λογοτεχνική μορφή , μοιάζει με το διήγημα και μπορεί να παρουσιάζει πράγματα υπερφυσικά και ψεύτικα δίχως περιορισμό φτάνει να προκαλούν το ενδιαφέρον .
Το παραμύθι είναι ο κόσμος της φαντασίας , τον αγαπούν τα παιδιά , αντίθετα απ' τους μεγάλους , γιατί τα ευχαριστεί και τα ψυχαγωγεί . Βρίσκουν σ' αυτά μιά ικανοποίηση , ομορφιά της ζωής , ενθουσιάζονται όταν ξαφνικά γίνεται κάποιο θαύμα και νικιέται το κακό απ' το καλό .
Το καλό παραμύθι , έχει διδακτική αξία και παιδαγωγική χρησιμότητα .
Οι τ α ξ ε ι δ ι ω τ ι κ έ ς ε ν τ υ π ώ σ ε ι ς είναι η περιγραφή που γίνεται γιά τόπους , γιά πρόσωπα και πράγματα , γιά γεγονότα που κάνουν ξεχωριστή εντύπωση , γιά φυσικές ομορφιές , γιά πολιτιστικά και κοινωνικά στοιχεία .
Με τον έντεχνο πεζό λόγο παίρνουν ωραία έκφραση , διαβάζοντας ευχάριστα και είναι αληθινά λογοτεχνικά κείμενα . Από τους Έλληνες συγγραφείς που ξεχώρισαν γιά τις ταξειδιωτικές εντυπώσεις είναι , ο Ν. Καζαντζάκης , ο Κ.Ουράνης κ.α.
Το δ ο κ ί μ ι ο είναι κριτική , επιστημονική , ιστορική , περισσότερο όμως αισθητική και φιλολογική μελέτη . Η έκτασή του είναι μικρή , δεν εξαντλεί λεπτομερειακά το θέμα , έχει ενδιαφέρον στις γενικότητές του και μπορεί να δώσει μιά εικόνα ολοκληρωμένη του συγγραφέα και να μεταφέρει το πνεύμα του στον αναγνώστη .
Το χ ρ ο ν ο γ ρ ά φ η μ α διαβάζεται από τις εφημερίδες και τα περιοδικά . Γεννιέται από την επικαιρότητα , αναφέρεται σε κάποιο γεγονός της ημέρας και ασχολείται με διάφορα θέματα πολιτικά , κοινωνικά , οικονομικά θρησκευτικά , εθνικά . Ο χρονογράφος διδάσκει , κατευθύνει διαπαιδαγωγεί . Στην Ελλάδα πρωτόγραψε χρονογράφημα ο Γ.Πωπ , στα περιοδικά " Ευτέρπη " , "Πανδώρα ", " Βύρων ", " Παρνασσός " και από τότε ακολούθησαν πολλοί άλλοι : Εμμ.Ροίδης , Δημ. Καμπούρογλου , Άγγελος Βλάχος , Μπάμπης Άννινος , Ι.Κονδυλάκης , Κ.Παλαμάς , Π.Νιρβάνας , Σπ.Μελάς , Π.Παλαιολόγος , Δ.Ρώμας , Δ.Ψαθάς κ.α. Το χρονογράφημα ξεκίνησε από τη Γαλλία , καλλιεργήθηκε όμως περισσότερο στην Ελλάδα .
Το ε υ θ υ μ ο γ ρ ά φ η μ α είναι λογοτεχνικό είδος και γράφεται με σκοπό να δημιουργήσει ευχάριστη ατμόσφαιρα στον αναγνώστη . Χρησιμοποιεί τη φαντασία και την υπερβολή γιά να δώσει με τη διήγησή του το γέλιο .
Πρόδρομος στο ευθυμογράφημα είναι ο Αριστοφάνης και πατέρας του ο Λουκιανός . Οι σπουδαιότεροι Έλληνες ευθυμογράφοι εκτός από τον ποιητή Γεώργιο Σουρή είναι οι : Κλ.Τριανταφύλλου , Μπάμπης Άννινος , Ν.Λάσκαρις , Πολ.Δημητρακόπουλος , Δ.Κόκκος , Γ.Πωπ , Κ.Σκόκος , Εμμ.Ροίδης , Αντ.Βώττης , Σ.Σταματίου ( Σταμ-Σταμ) , Τίμος Μωραιτίνης , Ν.Τσιφόρος , Π.Παπαδούκας , Δ.Ψαθάς κ.α.
Η ε π ι φ υ λ λ ί δ α , είδος που χρησιμοποιείται στη δημοσιογραφία και πρωτοφάνηκε στη Γαλλία στα 1799 . Δημοσιεύεται σε περιοδικό η εφημερίδα στο κάτω μέρος της σελίδας , και χωρίζεται από μιά γραμμή οριζόντια ολοσέλιδη η μικρότερη . Μπορεί να είναι φιλολογικό άρθρο , επιστημονικό , πολιτικό , ακόμα και μυθιστόρημα σε πολλές συνέχειες . Σαν επιφυλλίδα δημοσιεύτηκαν διηγήματα του Παπαδιαμάντη πρώτα στην " Εφημερίδα " του Κορομηλά και αργότερα διάφορα κείμενα στην " Πρωία ".
Σήμερα επιφυλλίδες βρίσκουμε σχεδόν σε όλες τις εφημερίδες .
Η ε π ι σ τ ο λ ο γ ρ α φ ί α , είναι ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος και σχολείται με την τέχνη του γραψίματος της επιστολής . Το περιεχόμενό της μπορεί να είναι αισθηματικό , κοινωνικό , θρησκευτικό , φιλολογικό , περιγραφικό κ.α.
Οι επιστολές στην αρχή γράφτηκαν γιά να εξυπηρετήσουν την ανθρώπινη επαφή που δυσκόλευε η απόσταση . Αργότερα όμως αναπτύχθηκε η πολιτική επιστολογραφία και με τον καιρό έφτασε να δώσει έργα τέχνης . Η επιστολή χρειάζεται σαφήνεια , φραστική ομορφιά , γλωσσική επεξεργασία , υποβολή . Διακριθέντες επιστολογράφοι έιναι : Ο Αριστοτέλης , ο Πλάτωνας , ο Δημοσθένης , ο Κοραής , ο Νεόφυτος Δούκας , ο Απόστολος Παύλος .
Τ α θ ε α τ ρ ι κ ά έ ρ γ α , παίρνουν ξεχωριστή ονομασία από την υπόθεσή τους . Έτσι έχομε το δράμα , την τραγωδία , την κωμωδία , το μελόδραμα κ.α.
Στην αρχαία Ελλάδα το θεατρικό έργο γραφόταν έμμετρα , ποιητικά , σήμερα όμως γράφεται με τον πεζό λόγο . Ανάλογα με τις πράξεις που έχει λέγεται μονόπρακτο , δίπρακτο , τρίπρακτο . Τα θεατρικά έργα είναι γνήσια λογοτεχνικά, έχουν πλοκή , διδάσκουν και μορφώνουν . Το θέατρο είναι κι αυτό ένα σχολείο , παρουσιάζει τη ζωή , δίνει την κάθε αλήθεια , καλλιεργεί την ψυχή , ανυψώνει το πνεύμα . Γιά τη μεγάλη επίδρασή του το κάθε κράτος έχει το Εθνικό του θέατρο .
Οι β ι ο γ ρ α φ ί ε ς εξετάζουν τη ζωή των ανθρώπων που διακρίθηκαν σε κάποιο τομέα με τις αρετές τους και βοήθησαν στην άνοδο του πολιτισμού , η με τις κακές τους αποφάσεις έγιναν αιτία καταστροφών .Η βιογραφία χρειάζεται έρευνα , λεπτομέρειες , ιστορική επεξεργασία , κριτική διάθεση , γνώση της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής του παρουσιαζόμενου , λογοτεχνικό ύφος .Πρέπει να αποφεύγονται οι υπερβολές , καθώς και εκτιμήσεις που δεν είναι αληθινές . Οι βιογραφίες είναι διδακτικές , καλλιεργήθηκαν απ' τους αρχαίους Έλληνες , τους Ρωμαίους , τους Βυζαντινούς και κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία μ' αυτές . Από τον Α.Γούδα εκδόθηκαν 8 τόμοι μετά την απελευθέρωση του 21 με τον τίτλο " Βίοι παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών ", από τον Φωτάκο " Βίοι Πελοποννησίων ", από το Σπύρο Μελά " Ο Γέρος του Μωριά "και πολλές άλλες , όπως και πολλές βιογραφίες γιά παιδιά .
Η κ ρ ι τ ι κ ή είναι προσωπικό , υποκειμενικό πεζογραφικό είδος , γιά τούτο και οι γνώμες διαφέρουν και αλληλοσυγκρούονται πάνω στο ίδιο κείμενο . Γίνεται από τις στήλες των περιοδικών και των εφημερίδων και την ενδιαφέρουν βιβλία , ζωγραφική , γλυπτική , μουσική , θεατρικά έργα και γενικά κάθε έργο τέχνης . Τα κριτήρια γιά τον κριτικό δεν μπαίνουν σε καλούπια , διαφορετικά θα κρίνουν , ίσως , δυό κριτικοί το ίδιο κείμενο , γι' αυτό χρειάζεται συνείδηση , γνώση , αίσθημα , πλούσια εμπειρία και διάθεση .
Οι πραγματείες , οι μονογραφίες , οι διατριβές και οι μελέτες , δ΄θσκολα μπορούν να χαρακτηρισθούν λογοτεχνήματα …..Κ.-
