ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Κ.Α., Παππά Θεοδώρα: ΟΔΥΣΣΕΙΑ α ,στιχ.26-108

Κυριακή 9 Δεκεμβρίου 2018

ΟΔΥΣΣΕΙΑ α ,στιχ.26-108

Σχολιασμός

1. Οι αντιστοιχίες που υποδηλώνονται ανάμεσα στην οικογένεια των Ατρειδών και στην οικογένεια του Οδυσσέα:

Αγαμέμνονας ≈ Οδυσσέας
Κλυταιμνήστρα ≈ Πηνελόπη } Mήπως κινδυνέψει και ο Οδυσσέας
Αίγισθος ≈ μνηστήρες
Ορέστης ≈ Τηλέμαχος κατά την επιστροφή του;

(γιατί) και την Πηνελόπη την «πολιορκούν» οι μνηστήρες ο δε Τηλέμαχος δεν έχει αναλάβει ακόμη καμία πρωτοβουλία.

Η ιστορία των Ατρειδών λειτουργεί έτσι σαν απειλή για την τύχη της οικογένειας του Οδυσσέα και αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα εντείνοντας την αγωνία και το ενδιαφέρον του ακροατή μέχρι την αίσια έκβαση του νόστου του Οδυσσέα και το ξανασμίξιμο με τη γυναίκα του.

2. Κατά τη διαδικασία της απόφασης των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα:

Απομακρύνεται σκόπιμα ο Ποσειδώνας, για να μη δημιουργήσει πρόβλημα στο συμβούλιο των θεών, όπου θα ληφθούν σημαντικές αποφάσεις υπέρ του (μισητού του) Οδυσσέα
Σκόπιμα, επίσης, ο Δίας θυμάται το πάθημα του Αίγισθου, το αναλύει και το δικαιολογεί (στ. 33 - 51)
με το πάθημα αυτό συμφωνεί η Αθηνά και με τον αναθεματισμό που ακολουθεί μάς προϊδεάζει για τον θάνατο των μνηστήρων, αντιπαραθέτει όμως αμέσως την περίπτωση του Οδυσσέα («εμένα όμως») γνωρίζοντάς μας περισσότερα για την Kαλυψώ και το νησί της και τονίζοντας ιδιαίτερα την αγάπη του ήρωα για την πατρίδα

Ελέγχει, στη συνέχεια, τον Δία για αδιαφορία ή εχθρότητα προς τον Οδυσσέα και του θυμίζει την έμπρακτη ευσέβειά του στην Τροία: όλος ο συναισθηματικά φορτισμένος λόγος της θεάς επιδιώκει να στρέψει τον Δία υπέρ του Οδυσσέα· αυτό δείχνει και η επιμονή της στον πατέρα της Καλυψώς, τον Άτλαντα, εχθρό του Δία κατά την Τιτανομαχία, αλλά και η αποσιώπησή της για ό,τι βαραίνει τον Οδυσσέα (στ.54-72)
Αυτό θα το πει ο Δίας: εξηγεί την έχθρα του Ποσειδώνα για τον Οδυσσέα και προτείνει να σκεφτούν το θέμα της επιστροφής του στην πατρίδα, γιατί μόνος ο κοσμοσείστης Ποσειδώνας δεν μπορεί να εναντιώνεται στη θέληση όλων των άλλων θεών (στ.75-92)· έφερε λοιπόν αποτέλεσμα ο λόγος της θεάς

Φαίνεται εδώ μια πρώιμη δημοκρατική αντίληψη στη λήψη αποφάσεων, πολύ πριν θεσπιστεί το δημοκρατικό πολίτευμα, που σημαίνει ότι ήταν αίτημα στην εποχή του ποιητή, τουλάχιστον. Kαι τις διεκδικήσεις τους οι άνθρωποι (όπως και τις εκάστοτε ηθικές απαιτήσεις) τις προβάλλουν στους θεούς, για να μπορούν, προφανώς, να τις επιβάλλουν ευκολότερα.
Η Aθηνά παρουσιάζει αμέσως το διπλό σχέδιό της : για τον νόστο του Οδυσσέα αφενός, που ορίζει τον βασικό άξονα του έπους, και για την αναζήτησή του από τον Tηλέμαχο αφετέρου (97-108), που ορίζει τον πλάγιο άξονα, την «Tηλεμάχεια».

→ Mε την απουσία λοιπόν του Ποσειδώνα, την αναφορά στον Αίγισθο και τους έξυπνους χειρισμούς της Αθηνάς, προγραμματίστηκαν στον Όλυμπο οι εξελίξεις τόσο στην Ιθάκη, όσο και στην Ωγυγία· στο εξής ο θεϊκός χώρος θα «δανείζει στον ανθρώπινο […] θεούς, συνήθως ως αγγελιοφόρους ή παραστάτες των ηρώων», γιατί στην Οδύσσεια η δράση ανήκει σχεδόν αποκλειστικά στους ήρωες.

Το σχέδιο αυτό της Αθηνάς συλλαμβάνει και προγραμματίζει τη σύνθεση του έπους ως διπολική ενότητα: νόστος και αναζήτηση του ήρωα συμπλέκονται.

3. Η δήλωση του Δία σχετικά με την ευθύνη του ανθρώπου για τις πράξεις του (στ.36-9) λέγεται σαν απάντηση στο υποτιθέμενο παράπονο των θνητών ότι οι συμφορές τους οφείλονται στους θεούς· με το «και» («κι από φταίξιμο δικό τους […] και πάνω απ’ το γραφτό τους» / […] είναι σαν να λέει ότι το μερίδιο συμφορών που ορίζει η Mοίρα για τους ανθρώπους το επαυξάνουν οι ίδιοι με τις άδικες πράξεις τους· και τη θέση του αυτή ο Δίας την επαληθεύει με το παράδειγμα του Αίγισθου (40-51), ο οποίος, παρά την προειδοποίηση των θεών, επέλεξε να υπερβεί «την ορισμένη μοίρα», και πλήρωσε γι’ αυτό. Αυτός που επιλέγει είναι υπεύθυνος· ο θεός δεν έχει ευθύνη. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου τίθεται το θέμα της ελεύθερης επιλογής με επίγνωση των συνεπειών, που σημαίνει ότι ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη δυστυχία του, πέρα από ό,τι του όρισε η μοίρα.

→ Το θέμα, λοιπόν, της ευθύνης του ανθρώπου για τις πράξεις του μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: οι θεοί προειδοποιούν τους θνητούς (με διάφορους τρόπους) για επικείμενη συμφορά λόγω ατασθαλιών· αν δεν συμμορφωθούν, ευθύνονται για τις πράξεις τους και τιμωρούνται γι’ αυτές.

Kαι σχηματικά: (θεϊκή) προειδοποίηση – μη συμμόρφωση → τιμωρία.
H ηθικοθρησκευτική αυτή αρχή διέπει την Οδύσσεια σαν καταστατική της αρχή.

H έννοια της υπέρβασης των ορίων είναι ταυτόσημη με την υβριστική συμπεριφορά. Υβριστής γίνεται όποιος υπερβαίνει τα όριά του παίρνοντας κάτι που δεν του ανήκει (όπως οι σύντροφοι του Οδυσσέα , ο Αίγισθος, οι μνηστήρες). Ας προστεθεί ότι η ύβριςτιμωρείται πάντοτε από τους θεούς, πράγμα που μπορεί να αποτελεί κριτήριο για το τι είναι ύβρις και τι όχι.

4. Στο κείμενο εντοπίζουμε ενέργειες και καταστάσεις των θεών, όπως:

Ταξιδεύουν και επισκέπτονται ανθρώπους, δέχονται προσφορές και ανταποδίδουν
Συνεδριάζουν και αποφασίζουν, αυτό όμως που προτείνει ο πατέρας/αρχηγός
Έχουν συναισθήματα: θλίβονται, οργίζονται και εκδικούνται, ερωτεύονται κτλ.
Εκτιμούν αξίες/αρετές, όπως η φιλοπατρία, η σύνεση κ.ά, ενώ καταδικάζουν το έγκλημα, την αδικία κλπ
Ως αθάνατοι όμως «οι θεοί αποτελούν μέρος ενός διαφορετικού κόσμου· όλα τα ανθρώπινα γνωρίσματα, τα συναντάμε στους θεούς εξωραϊσμένα, λαμπρότερα, μεγεθυσμένα» (βλ. και Γ5 του βιβλίου).

→ H αντίληψη αυτή για τους θεούς σήμαινε ότι οι άνθρωποι επιδοκίμαζαν αυτό που ήταν οι ίδιοι, ήθελαν όμως κάτι περισσότερο και αυτό το πρόβαλλαν στους θεούς τους. Ας σημειωθεί ότι ο θρησκευτικός ανθρωπομορφισμός θεωρείται εκπληκτικό επίτευγμα, γιατί προϋπέθετε μεγάλη τόλμη και περηφάνια του ανθρώπου για τον ανθρωπισμό του τον ίδιο.

5. Προοικονομία κανονικά - στο πλαίσιο της λογοτεχνίας - έχουμε όταν, σε χρόνο ανύποπτο, προβλέπεται κάτι που θα παίξει τον ρόλο του αργότερα· π.χ. το ασκί με το δυνατό κρασί που παίρνει μαζί του ο Οδυσσέας, όταν πηγαίνει στη σπηλιά του Πολύφημου (ι 218-39), θα διευκολύνει –με το μεθύσι– την τύφλωση του γίγαντα (ι 383 κ.ε.), και τότε θα αποκαλυφθεί η σημασία του· ή το «τραγουδούσε […] από ανάγκη», που λέγεται για τον Φήμιο στο α 172, θα συντελέσει στη σωτηρία του αοιδού κατά τη μνηστηροφονία.

Στα ομηρικά έπη όμως (στην προφορική, γενικά, ποίηση) είναι, ίσως, προτιμότερο να θεωρήσουμε την προοικονομία έννοια ευρύτερη, καθώς ως τέτοια αποτελεί βασικό στοιχείο της τεχνικής τους: ο ποιητής με διάφορους τρόπους ενημερώνει τον ακροατή για τα επόμενα άλλοτε προγραμματίζοντας ρητά τη δράση (όπως με το διπλό σχέδιο της Αθηνάς), άλλοτε προειδοποιώντας τον ακροατή για την εξέλιξη του μύθου (όπως με τις προσημάνσεις της Mούσας, στο α 20-2, και του Δία, στο 89-90, για την τύχη του Οδυσσέα) ή προϊδεάζοντάς τον υπαινικτικά για επεισόδια που θα ακολουθήσουν (όπως για την τιμωρία των μνηστήρων, αφού η συμπεριφορά τους παρουσιάζει αντιστοιχίες τόσο με τη συμπεριφορά του Αίγισθου, 54-5, όσο και με τη συμπεριφορά των συντρόφων του Οδυσσέα, 104-5, βλ. α 10-11), και άλλοτε με τη μορφή της κυρίως προοικονομίας που αναφέρθηκε στην αρχή.

Γενικά, «ποτέ μέσα στην Οδύσσεια δεν συναντούμε τα κύρια θέματα αμέσως πάνω στην πραγματοποίησή τους, προτού ο ποιητής με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μάς προειδοποιήσει γι’ αυτά». Οι ποικίλες αυτές μορφές προοικονομίας πρέπει να οφείλονται στην προφορική δημιουργία και παρουσίαση των επών, γιατί βοηθούσαν τόσο τον αοιδό όσο και τον ακροατή να συγκρατούν στη μνήμη τους τις γενικές γραμμές του μύθου. Συγχρόνως, αποκαλύπτουν την ύπαρξη ενιαίου σχεδίου, εμπνευσμένου από έναν ποιητή. Ακόμη, υποδηλώνουν ότι το βάρος της αφήγησης δεν δίνεται στο τι θα συμβεί αλλά στο πώς, που δεν συμβαίνει όμως ευθύγραμμα· δίνεται, δηλαδή, βάθος στην εξέλιξη του μύθου από τη μια μεριά, αλλά περιπλέκονται πάλι τα πράγματα από την άλλη· ενημερώνεται έτσι μακροπρόθεσμα ο ακροατής για τα επόμενα, αλλά και ανανεώνεται κάθε τόσο η αγωνία και το ενδιαφέρον του. Το να προωθεί τη δράση πολλές φορές σ’ ένα γεγονός που πρόκειται να γίνει αλλά πρόσκαιρα απομακρύνεται, είναι ένας τρόπος που χρησιμοποιεί ο Όμηρος, για να ετοιμάζει αυτά που θα ακολουθήσουν.

6. H σκηνή του συμβουλίου των θεών δίνεται διαλογικά. Διακρίνουμε τις δύο βασικές αφηγηματικές τεχνικές του έπους: την τριτοπρόσωπη/αντικειμενική και την πρωτοπρόσωπη/διαλογική/δραματική τεχνική. Την τριτοπρόσωπη αφήγηση της Μούσας/του ποιητή διαδέχεται εδώ ο διάλογος.

Η τριτοπρόσωπη αφήγηση παρουσιάζει τα γεγονότα λίγο πολύ άτονα, ενώ η πρωτοπρόσωπη με τον ευθύ/τον άμεσο λόγο ζωντανεύει τα πρόσωπα και δραματοποιεί την αφήγηση, καθώς φέρνει στο προσκήνιο τους διαλεγόμενους· αυτό σημαίνει ότι ο αοιδός και, κυρίως, ο ραψωδός, εξιστορώντας τα γεγονότα άλλοτε σαν αντικειμενικός (παντογνώστης) αφηγητής και άλλοτε από την οπτική γωνία των ηρώων, έδινε σχεδόν παράσταση θεατρική, γιατί υποχρεωνόταν να αλλάζει κάθε τόσο έκφραση, φωνή κτλ.· αποφευγόταν έτσι η μονοτονία, αλλά και δινόταν κάτι από το ήθος και το ύφος των ηρώων.

Αξιοπρόσεκτη είναι και η συμμετρία των λόγων: δύο ζευγάρια λόγων με ίσο σχεδόν αριθμό στίχων.

7. Tο ομηρικό επίθετο: το διακρίνουμε σε χαρακτηριστικό και περιγραφικό:

χαρακτηριστικά επίθετα: περιγραφικά επίθετα:

τον άντρα τον πολύτροπο στις θολωτές σπηλιές

τον φημισμένο Aίγισθο περίβρεχτο/κατάφυτο νησί

γενναίος/δύσμοιρος/καρτερικός Oδυσσέας την καλλιπλόκαμη νεράιδα

την απαράβατη εντολή κέρατα στριφτά

Τα επίθετα στα ουσιαστικά τόσο της πρώτης όσο και της δεύτερης στήλης αποδίδουν ιδιότητες, μη ορατές όμως τα πρώτα, ενώ ορατές λίγο πολύ τα δεύτερα, που βοηθούν να συλλάβουμε τα ουσιαστικά σαν εικόνες λίγο πολύ περιγραμμένες.

Posted by filologein

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η ραψωδία α (στ. 26-108) Η πρώτη «αγορά» των θεών

ραψωδία α

Η πρώτη «αγορά» των θεών (στ. 26-108)

ΠΗΓΗ http://2stav-glossa.blogspot.com/2013/10/2-26-108.html

ΤΟΠΟΣ: Όλυμπος

ΧΡΟΝΟΣ: 1^η μέρα της Οδύσσειας

ΠΡΟΣΩΠΑ: ΘΕΟΙ

Δίας & Αθηνά (παρευρίσκονται και παίρνουν το λόγο)

υπόλοιποι ολύμπιοι θεοί εκτός του Ποσειδώνα (παρευρίσκονται αλλά δε μιλούν = βουβά πρόσωπα

Ποσειδώνας, Καλυψώ, Άτλας, Πολύφημος (αναφέρονται αλλά δεν παρευρίσκονται)

ΑΝΘΡΩΠΟΙ (αναφέρονται αλλά δεν παρευρίσκονται)

Οδυσσέας, Τηλέμαχος, Μνηστήρες

Αίγισθος, Αγαμέμνονας, Ορέστης

→ Mε την απουσία λοιπόν του Ποσειδώνα, την αναφορά στον Αίγισθο και τους έξυπνους χειρισμούς της Αθηνάς, προγραμματίστηκαν στον Όλυμπο οι εξελίξεις τόσο στην Ιθάκη, όσο και στην Ωγυγία· στο εξής ο θεϊκός χώρος θα «δανείζει στον ανθρώπινο [...] θεούς, συνήθως ως αγγελιοφόρους ή παραστάτες των ηρώων», γιατί στην Οδύσσεια η δράση ανήκει σχεδόν αποκλειστικά στους ήρωες.

Ι. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

ΘΕΜΑΤΑ

● Αίγισθος (ευθύνη του Αίγισθου για τις πράξεις του Þ δίκαιη τιμωρία του)

● Οδυσσέας - η Καλυψώ τον εμποδίζει να φύγει από το νησί της

· Ο Δίας λέει ότι οι θεοί δεν τον ξέχασαν

· Η Αθηνά προτείνει σχέδιο σωτηρίας

ΑΠΟΦΑΣΗ → Ο νόστος (= επιστροφή) του Οδυσσέα

Η δήλωση του Δία σχετικά με την ευθύνη του ανθρώπου για τις πράξεις του (στ.36-9):

Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου τίθεται το θέμα της ελεύθερης επιλογής με επίγνωση των συνεπειών, που σημαίνει ότι ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη δυστυχία του, πέρα από ό,τι του όρισε η μοίρα.

Kαι σχηματικά: (θεϊκή) προειδοποίηση – μη συμμόρφωση → τιμωρία.

H ηθικοθρησκευτική αυτή αρχή διέπει την Οδύσσεια σαν καταστατική της αρχή.

H έννοια της υπέρβασης των ορίων είναι ταυτόσημη με την υβριστική συμπεριφορά. Υβριστής γίνεται όποιος υπερβαίνει τα όριά του παίρνοντας κάτι που δεν του ανήκει (όπως οι σύντροφοι του Οδυσσέα , ο Αίγισθος, οι μνηστήρες). Ας προστεθεί ότι η ύβρις τιμωρείται πάντοτε από τους θεούς, πράγμα που μπορεί να αποτελεί κριτήριο για το τι είναι ύβρις και τι όχι.

ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ

Η Aθηνά παρουσιάζει αμέσως το διπλό σχέδιό της : για τον νόστο του Οδυσσέα αφενός, που ορίζει τον βασικό άξονα του έπους, και για την αναζήτησή του από τον Tηλέμαχο αφετέρου (97-108), που ορίζει τον πλάγιο άξονα, την «Tηλεμάχεια».

- ο Ερμής θα μεταφέρει στην Καλυψώ την εντολή των θεών (= νόστος του Οδυσσέα)

- η Αθηνά θα πάει στην Ιθάκη να εμψυχώσει τον Τηλέμαχο και να τον παρακινήσει να πάει στην Σπάρτη και στην Πύλο για να πάρει πληροφορίες για τον Οδυσσέα

Ήδη από την αρχή της Οδύσσειας μπαίνουν οι δύο άξονες πλοκής του μύθου

α) ο νόστος του Οδυσσέα

β) η αναζήτηση του Τηλέμαχου

Γιατί στη συνέλευση των θεών αναφέρουν τον Αίγισθο; Δεν είχε κανένα ευγενικό κίνητρο για τις πράξεις και επιπλέον είχε προειδοποιηθεί από τους θεούς. Δεν υπάκουσε στον ηθικό νόμο ύβρις, νέμεσις, τίσις.(βλ. Στίχοι 40-51: Το παράδειγμα του Αίγισθου μας προϊδεάζει για την τιμωρία των μνηστήρων.)

Η αναφορά του Αίγισθου γίνεται για να δείξει την αδικία που γίνεται εις βάρος του Οδυσσέα που ήταν ενάρετος.

τυπικά επίθετα: είναι επίθετα ή φράσεις που αποδίδονται συνήθως σε θεούς ή ήρωες (π.χ. για το Δία: Κρονίδης, των δυνατών ο παντοδύναμο, που τα σύννεφα συνάζει).

Ο ανθρωπομορφισμός των θεών: Τους φαντάζονταν με ανθρώπινη μορφή, αλλά και ότι σκέφτονταν, αισθάνονταν, μιλούσαν και ενεργούσαν όπως οι άνθρωποι, σε ανώτερο όμως βαθμό· διαφορετική φαντάζονταν μόνο την τροφή τους και τους θεωρούσαν αθάνατους. H κοινωνία τους ήταν αναπαράσταση της ανθρώπινης κοινωνίας της ομηρικής εποχής, που είχε χαρακτήρα πατριαρχικό.

Οι θεοί φαίνεται να έχουν χαρακτηριστικά και συνήθειες που ταιριάζουν περισσότερο σε ανθρώπους και όχι σε θεούς. Έτσι, βλέπουμε τον Ποσειδώνα ενώ είναι θεός και υποτίθεται παντογνώστης, δε γνωρίζει ότι ενώ εκείνος λείπει στους Αιθίοπες οι άλλοι θεοί έχουν αποφασίσει παρά τη θέληση του ίδιου, να βοηθήσουν τον Οδυσσέα να γυρίσει στην πατρίδα του.

Επίσης, βλέπουμε τους θεούς να είναι εξαρτημένοι από υλικές απολαύσεις, όπως ήταν οι θυσίες. Ακόμα, έχουν ανθρώπινα συναισθήματα. Ο Ποσειδώνας νοιώθει οργή και ανάγκη για εκδίκηση, η Καλυψώ νοιώθει πάθος για τον Οδυσσέα κτλ.

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ:

1) Η συμμετοχή του Ποσειδώνα στη θυσία των Αιθιόπων (στίχοι 29-30)

2) Ο Ερμής συνομιλεί με τον Αίγισθο (στίχοι 49-50)

3) Τα γλυκά λόγια της Καλυψώς (στίχος 60)

4) Ο θυμός του Δία (στίχος 72)

5) Η αρχή της πλειοψηφίας στις συγκεντρώσεις των θεών (στίχοι 90-92)

ΠΡΟΪΔΕΑΣΜΟΙ:

1) Στίχοι 26-30: Η αναφορά στην απουσία του Ποσειδώνα μας προϊδεάζει για τη συνέλευση που ακολουθεί.

2) Στίχοι 40-51: Το παράδειγμα του Αίγισθου μας προϊδεάζει για την τιμωρία των μνηστήρων.

3) Στίχοι 97-100: Η Αθηνά μας προϊδεάζει για την επίσκεψη του Ερμή στην Ωγυγία και τη φυγή του Οδυσσέα από εκεί.

4) Στίχοι 101-105: Η Αθηνά μας προϊδεάζει για όσα θα γίνουν στην Ιθάκη.

5) Στίχοι 106-108: Η Αθηνά μας προϊδεάζει για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πύλο και στη Σπάρτη.

ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ:

1) Ασεβής Αίγισθος – Ευσεβής Οδυσσέας

2) Εχθρός του Οδυσσέα – Προστάτης του Οδυσσέα

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΑΘΗΝΑ

Η εύνοια της θεάς προς τον Οδυσσέα δηλώνεται:

· Με την πρωτοβουλία που παίρνει να εισάγει το θέμα του Οδυσσέα .Το κάνει με έξυπνο τρόπο προβάλλοντας το ήθος του Οδυσσέα, αντίθετα με τον Αίγισθο αυτός ταλαιπωρείται χωρίς να το αξίζει. Στόχος της είναι να δημιουργήσει ευνοϊκό κλίμα για τον ήρωα, που μπορέσει να οδηγήσει και σε μια ευνοϊκή απόφαση για την επιστροφή του.

· Με τα λόγια της ( στιχ. 56 φλέγεται η καρδιά μου, στιχ. δύστυχο και οδυρόμενο, στιχ. 66 – 68 Εκείνος …………τον θάνατο, στιχ. 68 – 72 Εσένα Δία …ω Δία )

· Με την πρόταση του σχεδίου για την επιστροφή του ήρωα.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ

· Είναι βαθιά δυστυχισμένος μακριά από τους δικούς του «φυλακισμένος» σε ένα νησί.

· Η νοσταλγία για την πατρίδα του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε αρκεί να δει καπνό στη πατρική γη ψηλά να ανηφορίζει κι έπειτα ας πεθάνει. ( ο Οδυσσέας είναι αιώνιο σύμβολο του ξενιτεμένου)

· Μέχρι τώρα υπήρξε ευσεβής και συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους θεούς.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ:

ΔΙΑΣ: Μεγαλοπρεπής, αυστηρός, συνετός, δίκαιος.

ΑΘΗΝΑ: Ευφυής, προνοητική, τολμηρή, γενναία, αδίστακτη.

ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ: Εκδικητικός, μικρόψυχος.

ΚΑΛΥΨΩ: Κακιά, αδίστακτη, εγωίστρια.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ: Ευσεβής, συνετός, πιστός, πολυβασανισμένος.

ΟΔΥΣΣΕΙΑ : α 26 - 108

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ (ΣΤ.26-108)

1)Ποιοι θεοί συμμετέχουν στο συμβούλιο των θεών; Ποιοι από αυτούς είναι φιλικοί και ποιοι εχθρικοί προς τον Οδυσσέα ; Να τους κατατάξετε στον παρακάτω πίνακα ανάλογα με τη διάθεσή τους

Φιλικοί	Εχθρικοί

2) Ποιο παράδειγμα χρησιμοποιεί ο Δίας για να εκφράσει την άποψή του για το ζήτημα της ‘’απονομής δικαιοσύνης’’;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3) Ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με τη μοίρα σύμφωνα με το Δία;

4) Ποιος ήταν ο Αίγισθος και πώς συνδέεται η μοίρα του με αυτή του Οδυσσέα;

5)Ποιο είναι το διπλό σχέδιο της Αθηνάς ; Πώς νομίζεις ότι οι 2 αποφάσεις των θεών, που σχετίζονται με αυτό, θα βοηθήσουν τον Οδυσσέα;

6) Στην παρακάτω στήλη να γράψετε τα πρόσωπα που αναφέρονται στη σκηνή της πρώτης αγοράς των θεών και ποια επίθετα χαρακτηρίζουν το καθένα

Πρόσωπα	Επίθετα

ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ :

1)Προοικονομία

Ο Όμηρος προετοιμάζει συχνά τους ακροατές του για όσα θα ακολουθήσουν με διάφορους τρόπους: άλλοτε προγραμματίζει τη δράση, όπως με το ταξίδι του Ερμή στο νησί της Καλυψώς και της Αθηνάς στην Ιθάκη (στ. 97-107), άλλοτε προειδοποιεί για την εξέλιξη της δράσης, όπως για τον νόστο του Οδυσσέα (στ. 89-90), άλλοτε προϊδεάζει απλώς για την τύχη ορισμένων ηρώων, όπως για την τιμωρία των μνηστήρων (στ. 54-55) κτλ. Γενικά, «ποτέ μέσα στην Οδύσσεια δεν συναντούμε τα κύρια θέματα αμέσως πάνω στην πραγματοποίησή τους, προτού ο ποιητής με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μάς προειδοποιήσει γι' αυτά».

Η συστηματική προετοιμασία για τα επόμενα λέγεται προοικονομία. Με την αφηγηματική αυτή τεχνική το βάρος δεν δίνεται τόσο στο τι θα συμβεί, όσο στο πώς αυτό θα παρουσιαστεί.

2) Ανθρωπομορφισμός

Οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς τους παρόμοιους με τους ανθρώπους (θεϊκός ανθρωπομορφισμός). Αυτό δεν σημαίνει μόνο ότι τους φαντάζονταν με ανθρώπινη μορφή, αλλά και ότι σκέφτονταν, αισθάνονταν, μιλούσαν και ενεργούσαν όπως οι άνθρωποι, σε ανώτερο όμως βαθμό. Η κοινωνία τους ήταν αναπαράσταση της ανθρώπινης κοινωνίας της ομηρικής εποχής, που είχε χαρακτήρα πατριαρχικό.

Για την ανάλυση της ενότητας δείτε εδώ:

2^η ενότητα

ΑΠΟΔΟΣΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ

Ξεκινά η συγκέντρωση των θεών με πρώτο ομιλητή το Δία που αναφέρεται γενικά στα σφάλματα των ανθρώπων και τους κατηγορεί ότι φταίνε οι ίδιοι για τις συμφορές τους. Συγκεκριμένα αναφέρεται στο θάνατο του Αιγίσθου. Η Αθηνά βρίσκει την ευκαιρία να αναφέρει το θέμα του Οδυσσέα και προτείνει να στείλουν τον Ερμή στο νησί της Καλυψώς ν’ αναγγείλει πως έφτασε η ώρα της επιστροφής του στην πατρίδα . Όσο για την ίδια, θα πάει στην Ιθάκη να βοηθήσει τον Τηλέμαχο με τους μνηστήρες και να τον πείσει να πάει στη Σπάρτη και την Πύλο για να μάθει για το γυρισμό του πατέρα του.

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Ερμής(97):Ήταν ο αγγελιοφόρος των θεών. Σύμβολό του ήταν τα χρυσά πέδιλα και το ραβδί με το οποίο αποκοίμιζε και ξυπνούσε όποιον ήθελε.

Αχαιοί:Η ισχυρότερη φυλή των Ελλήνων που είχε έδρα της τη Θεσσαλία. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί συχνά το όνομα αυτό για όλους τους Έλληνες.

Σπάρτη: Πρωτεύουσα της Λακωνίας, όπου βασίλευε ο Μενέλαος.

Πύλος:Πόλη της Μεσσηνίας που είχε βασιλιά της το σοφό Νέστορα.

Αίγισθος : πρόσωπο της ελληνικής μυθολογίας. Αποτελεί τον καρπό της ανοσιώτερης αιμομιξίας, ήταν γιος του Θυέστη και της κόρης του Πελοπείας από τη Λαοδάμεια και κατά το γένος από πατέρα αλλά και μητέρα Τανταλίδης, που για ολόκληρο το γένος του Ταντάλου, από της σφαγής του πατρός του Πέλοπα, η αγανάκτηση των Ολυμπίων θεών εκδηλωνόταν σε κάθε γενεά με φρικαλεότητες εκ μέρους των μελών, έτσι ώστε όλοι να εξοντωθούν .Τον Θυέστη είχε εκδιώξει από τις Μυκήνες ο Ατρέας, μεγαλύτερος αδελφός του, αφού προηγουμένως του είχε προσφέρει σε γεύμα τα ίδια του τα παιδιά, επειδή είχε καταφέρει να σαγηνέψει τη σύζυγό του Αερόπη με αποτέλεσμα να σφετεριστεί το θρόνο. Εκδιωκόμενος ο Θυέστης ζήτησε άσυλο στον Βασιλέα της Ηπείρου Θεσπρώτη όπου κάποιο βράδυ βίασε την κόρη του που χωρίς να το ξέρει είχε και εκείνη καταφύγει στην αυλή του ίδιου Βασιλέως. Καρπός του έρωτα αυτού ήταν ο Αίγισθος που αργότερα δολοφόνησε το θείο του, Ατρέα, κι έτσι ο πατέρας του Θυέστης πήρε ξανά την εξουσία των Μυκηνών. Αργότερα, ο γιος του Ατρέα,ο ισχυρός βασιλιάς Αγαμέμνονας, πήρε ξανά την εξουσία και έδιωξε και τους δυο από τις Μυκήνες. Κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου, ο Αίγισθος επέστρεψε και κατάφερε και έγινε εραστής της γυναίκας του Αγαμέμνονα,της Κλυταιμνήστρας, καταλαμβάνοντας έτσι τον θρόνο. Όταν ο Αγαμέμνονας επέστρεψε από την Τροία, οι δύο εραστές τον δολοφόνησαν, μαζί και την αιχμάλωτη, κόρη του Πριάμου,Κασσάνδρα και τα βρέφη της Τηλέδαμο και Πέλοπα που είχε αποκτήσει με τον Αγαμέμνονα. Αργότερα όμως, ο γιος του Αγαμέμνονα, ο Ορέστης, σκότωσε και τους δυο εραστές εκδικούμενος τον άδικο θάνατο του πατέρα του αλλά και του παππού του. (πηγή: Wikipedia)

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ

Στην ενότητα προβάλλεται το ζήτημα των ερωτικών σχέσεων ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους που ευνοείται και από την ανθρώπινη μορφή και συμπεριφορά των θεών. Παρουσιάζεται ακόμη η ηθική ευθύνη του ανθρώπου, που μπορεί να μην είναι ελεύθερος να πράξει αυτό που θέλει ,μπορεί όμως να προλάβει το κακό με την προειδοποίηση των θεών. Έτσι η καταστροφή του αποδίδεται καθαρά σε ανθρώπινα λάθη. Τέλος, τίθεται το ζήτημα της ανθρώπινης φήμης που η ευγενική καταγωγή από μόνη της δεν ήταν ικανή να την εγκαθιδρύσει. Απαραίτητες ήταν και οι ναυτικές – ταξιδιωτικές περιπλανήσεις που θα συνέβαλαν στην ολοκληρωμένη εικόνα του ήρωα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Αθηνά: έξυπνη, ευρηματική, ταχύστροφη στο μυαλό δεν χάνει στιγμή την ευκαιρία να βοηθήσει τον Οδυσσέα για τον οποίον τρέφει αγάπη και συμπόνοια. Βάζει αμέσως σε εφαρμογή το σχέδιό της ενεργώντας παράλληλα προς δυο πλευρές (Ιθάκη / Τηλέμαχος, Ωγυγία / Οδυσσέας)

Δίας: επιβλητικός, μεγαλοπρεπής, συμπονετικός, γρήγορος στις αποφάσεις του, συγκαταβατικός

Καλυψώ: ασυγκίνητη μπροστά στο δράμα του περιπλανώμενου Οδυσσέα ενδιαφέρεται μόνο για την δική της ευχαρίστηση.

Οδυσσέας :διακατέχεται από το μεγάλο πόθο να γυρίσει στην πατρίδα του. Μολονότι ο Οδυσσέας βρίσκεται ακόμη στο παρασκήνιο της δράσης ,ο ποιητής με τη συνεχή αναφορά στο όνομά του καταφέρνει να τον χρήσει πρωταγωνιστή πριν καν κάνει την εμφάνισή του

ΔΟΜΗ

Η εισαγωγή του διαλόγου κόβει τη μονοτονία της αφήγησης και αυξάνει το ενδιαφέρον και την ένταση της σκηνής. Παράλληλα προωθείται η δράση με τη λήψη των αποφάσεων των θεών και ταυτόχρονα προοικονομούνται δυο βασικές εξελίξεις του έπους :α) η τιμωρία των μνηστήρων (με αφορμή τον Αίγισθο), β)η επιστροφή του Οδυσσέα (Λόγος της Αθηνάς)

ΠΗΓΗ : http://kiriakidoumaria.blogspot.gr

Ασκήσεις Εμπέδωσης - Ραψωδία α’ (στίχ. 26-108)

Να συμπληρώσετε τα κενά:

1. Οι Θεοί βρίσκονται και συνεδριάζουν στ.. ……………………………………………………………………………………………………………………

2. Ο Ποσειδώνας δεν παρευρίσκεται στο συμβούλιο των Θεών, επειδή ………………………………………………………………………………………………………………………

3. Ο Δίας διατυπώνει το παράπονο ότι ………………………………………………………………………………………………………………………

4. Ο Αίγισθος τιμωρήθηκε επειδή ………………………………………………………………………………………………………………………

5. Οι αρετές που αποδίδει ο Δίας στον Οδυσσέα είναι ………………………………………………………………………………………………………………………

6. Ο Ποσειδώνας δεν συμπαθεί τον Οδυσσέα, επειδή ………………………………………………………………………………………………………………………

7. Ο Αίγισθος δεν τιμωρήθηκε από τους Θεούς αλλά από ………………………………………………………………………………………………………………………

8. Η Αθηνά ελπίζει ότι όπως τιμωρήθηκε ο Αίγισθος για την απρεπή συμπεριφορά του, ομοίως θα υπάρξει τιμωρία και για τ…. ……………………………………………………………………………………………………………………..

9. Οι υπόλοιποι Θεοί – εκτός του Ποσειδώνα – συμφωνούν με την πρόταση τουΔία, διότι:

α)…………………………………………………………………………………………………………

β)…………………………………………………………………………………………………………

10) Ο Ερμής θα πάει στο νησί της Καλυψώς, την Ωγυγία για να ………………………………………………………………………………………………………………………

11) Η Αθηνά θα πάει στην Ιθάκη για να πείσει τον Τηλέμαχο:

α)………………………………………………………………………………………………………………………

β)………………………………………………………………………………………………………………………

γ)………………………………………………………………………………………………………………………

ΠΗΓΗ : http://mariagrivakou.blogspot.gr

Οδύσσεια : ΕΝΟΤΗΤΑ 2 (α 26-108)

2η ΕΝΟΤΗΤΑ α 26-108

ΠΗΓΗ http://skapanefs.blogspot.com/2012/04/2-26-108.html

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1. "Ο Ποσειδώνας στους Αιθίοπες" (26-30)

2. "Οι θεοί συνεδράζουν και πρώτος μιλά ο Δίας" (31-51)

3. "Η Αθηνά απαντά στον Δία" (52-72)

4. "Ο δεύτερος λόγος του Δία" (73-92)

5. "Η πρόταση της Αθηνάς" (93-108)

ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΝ

Κάτι που είναι ανάγκη να γίνει (αναγκαίον) παρουσιάζεται με τρόπο εύλογο, λογικό (εικός) : Εδώ, είναι αναγκαίο να λείπει ο Ποσειδώνας από το συμβούλιο των θεών, προκειμένου να παρθεί ευνοϊκή απόφαση για τον Οδυσσέα (αναγκαίον) κι έτσι ο Όμηρος μας λέει ότι ο Ποσειδώνας βρισκόταν στη γη των Αιθιόπων για κάποιες θυσίες που έκαναν προς τιμήν του (εικός)

Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ μεταξύ Δία και Αθηνάς χαρίζει στο κείμενο θεατρικότητα, το κάνει πιο "ζωντανό".

ΣΧΗΜΑ ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ : Το συναντάμε στο απόσπασμα στην περίπτωση του Αίγισθου : αν και προειδοποιήθηκε, δολοφόνησε τον Αγαμέμνονα (ύβρις), οι θεοί οργίστηκαν (τίσις) και ο Ορέστης πήρε εκδίκηση για τον πατέρα του σκοτώνοντας τόσο τον Αίγιστο, όσο και την Κλυταιμνήστρα (νέμεσις).

ΠΡΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

α) Ο Ποσειδώνας βρίσκεται στους Αιθίοπες (26-29)

β) η αναφορά στο πάθημα του Αίγισθου (40-48, 53-55) προικονομεί την τιμωρία των μνηστήρων

γ) η αντιπαράθεση από την Αθηνά των διαφορετικών περιπτώσεων Οδυσσέα-Αίγισθου

δ) η απόφαση του Δία (89-90)

ε) το σχέδιο της Αθηνάς (97-108)

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ
α) Ο Ποσειδώνας ταξιδεύει και παίρνει μέρος σε θυσίες. Ταυτόχρονα ευχαριστιέται καθώς συμμετέχει σε αυτές (26-29)
β) οι θεοί κάνουν συμβούλιο (31-32)
γ) υπάρχουν συγγενικές σχέσεις μεταξύ των θεών και ιεραρχία (53,61,74, 97-99)
δ) η Αθηνά συμπαθεί τον Οδυσσέα (56)
ε) η Καλυψώ είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα (64-66)
στ) ο Ποσειδώνας είναι οργισμένος με τον Οδυσσέα (79-81)

ΑΞΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ :
α) αυτοδικία (Ορέστης) : νομιμοποιείται λοιπόν κι ο Οδυσσέας να τιμωρήσει τους μνηστήρες
β) αξία πατρίδας και οικογένειας (66-68)
γ) φήμη από τα ταξίδια (106-108)

ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
φημισμένο Αίγισθο (33) : τυπικό επίθετο
στο νου του φέρνοντας, θυμήθηκε (33) : τυπική έκφραση
ξακουστός Ορέστης (34) : τυπικό επίθετο
άγρυπνον αργοφονιά Ερμή (44) : τυπικό επίθετο
τα μάτια λάμποντας (52, 93) : τυπική έκφραση
των δυνατών ο παντοδύναμος (53,94) : τυπική έκφραση
Δία Ολύμπιε (69) : τυπικό επίθετο
που τα σύννεφα συνάζει (73) : τυπική έκφραση
θεϊκό Οδυσσέα (75) : τυπικό επίθετο
της γης κυρίαρχος (79) : τυπική έκφραση
ισόθεο Πολύφημο (84) : τυπικό επίθετο
κοσμοσείστης Ποσειδών (86) : τυπικό επίθετο
ψυχοπομπό κι αργοφονιά (97) : τυπικά επίθετα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
1. Οδυσσέας : άδικα βασανισμένος (57-59), απελπισμένος (64), επιθυμεί πολύ να γυρίσει στην πατρίδα και στην οικογένειά του (65-68), ευσεβής (69-71), γνωστικός και συνετός (76)
2. Αίγισθος : ασεβής και υβριστής (40-43), αλαζόνας (44-46)
3. Ποσειδώνας : εκδικητικός, οργισμένος (79-81)
4. Καλυψώ : ερωτευμένη, εγωίστρια (64-65)
5. Αθηνά : φιλεύσπλαχνη, πονηρή (με έξυπνο τρόπο δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα για τον Οδυσσέα)
6. Δίας : παντοδύναμος, αυστηρός, δίκαιος

α 26-108, ενότητα 2η, χρήσιμες σημειώσεις

ΠΗΓΗ http://odysseia2013-14.blogspot.com/2014/03/26-108.html

Οδύσσεια, α, 26-108

2^η ενότητα

Χώρος

•Το παλάτι του Δία στον Όλυμπο

Πρόσωπα - θεοί

•ΠΑΡΟΝΤΕΣ: Δίας, Ήρα, Αθηνά, Απόλλωνας, Άρης, Άρτεμη, Αφροδίτη, Δήμητρα, Ερμής, Εστία, Ήφαιστος

•Ο …μεγάλος απών; Ποσειδώνας (απουσιάζει στους Αιθίοπες, οι οποίοι του προσέφεραν πλούσια θυσία)

•Λείπουν αλλά αναφέρονται επίσης: η κόρη του Άτλαντα (=Καλυψώ), ο Πολύφημος, ο Άτλαντας

Πρόσωπα - άνθρωποι

•Δεν παρευρίσκεται κανείς

•Αναφέρονται: Αίγισθος, Αγαμέμνονας (Ατρείδης), Κλυταιμνήστρα (γυναίκα του Αγαμέμνονα), Ορέστης, Οδυσσέας, Τηλέμαχος, μνηστήρες

Απομάκρυνση Ποσειδώνα: Πώς εξυπηρετεί την εξέλιξη του μύθου;

•είναι το 1ο στάδιο στη διαδικασία που οδήγησε τους θεούς να αποφασίσουν το νόστο του Οδυσσέα.

Ιστορία Ατρειδών

•Πώς επιβεβαιώνει την ηθική αρχή της Οδύσσειας (ύβρις – τίσις);

•Ύβρις = υπερβαίνει ο άνθρωπος τα όριά του παίρνοντας κάτι που δεν του ανήκει, προσβάλλοντας κάποιον θεό ή άνθρωπο. Πάντα τιμωρείται από τους θεούς.

•Α. θεϊκή προειδοποίηση (μέσω Ερμή),

•Β. μη συμμόρφωση Αίγισθου (δική του η επιλογή – υπεύθυνος είναι αυτός που επιλέγει, δεν έχει την ευθύνη ο θεός. Ο άνθρωπος επιλέγει έχοντας επίγνωση των συνεπειών και δημιουργεί μόνος του τις προϋποθέσεις για τη δυστυχία του, πέρα απ’ ό,τι όρισε η μοίρα!) Ο Αίγισθος διαπράττει ύβρη.

•Γ. τιμωρία (τίσις): τον σκότωσε ο Ορέστης.

•Τι σχέση έχει με το θέμα της ενότητας (το νόστο του Οδυσσέα); Μας προϊδεάζει για τη μνηστηροφονία (προοικονομία), καθώς και οι μνηστήρες διέπραξαν ύβρη και επομένως αναμένεται επίσης να τιμωρηθούν.

•Είναι, συνεπώς, σκόπιμη η αναφορά της ιστορίας αυτής εδώ = το 2ο στάδιο της διαδικασίας λήψης της απόφασης για νόστο Οδ.

1^ος λόγος Αθηνάς

•Η Αθηνά συμφωνεί με το πάθημα του Αίγισθου.

•Ο αναθεματισμός που ακολουθεί (στ. 55) μας προετοιμάζει-προϊδεάζει για την τιμωρία των μνηστήρων. Άρα στο στίχο αυτό έχω προοικονομία! (προοικονομείται η τιμωρία των μνηστήρων για τα δικά τους κρίματα)

•Η Αθηνά προσπαθεί να στρέψει το Δία υπέρ του Οδυσσέα. (Το 3^ο στάδιο της διαδικασίας που οδήγησε στην απόφαση για το νόστο του Οδυσσέα)

•Α) Πώς παρουσιάζει τον Οδυσσέα; Γενναίο αλλά δύσμοιρο, δύστυχο και οδυρόμενο, να βασανίζεται από συμφορές, μακριά από την οικογένειά του, σε ένα νησί στο κέντρο της θάλασσας, όπου κρατείται παρά τη θέλησή του και εύχεται το θάνατο απελπισμένος και ευχόμενος να δει καπνό της πατρίδας του (στ. 57-59, 64, 67-68)

•Γιατί τονίζει τη δυστυχία του και την αγάπη για την πατρίδα του; Για να προκαλέσει τον οίκτο του Δία (να τον λυπηθεί δηλαδή …για τα χάλια του!) και να του βάλει στο μυαλό το θέμα του νόστου που κατατρώγει τον ήρωα.

Β) Παρουσίαση Καλυψώς

•Δεν αναφέρει το όνομά της, την αναφέρει ως θυγατέρα του Άτλαντα.

•Γιατί επιμένει στον Άτλαντα; Βλ. το σχόλιο 9 του βιβλίου (σελ. 22). Ο Δίας αναμένεται να αντιπαθήσει την Καλυψώ ως κόρη του παλιού του εχθρού και συνεπώς να συμπαθήσει τον Οδυσσέα.

Γ) Για τι ελέγχει το Δία και τι του θυμίζει;

•Τον ελέγχει για θυμό απέναντι στον Οδυσσέα και για την άκαμπτη-αλύγιστη στάση του.

•Του θυμίζει τις θυσίες που του πρόσφερε ο Οδυσσέας στην Τροία.

•Γιατί το κάνει αυτό η Αθηνά;

•Του θυμίζει την έμπρακτη ευσέβεια του Οδυσσέα, για να τον δει με εύνοια ο Δίας

Δ) Τι αποσιωπά η Αθηνά

•Οτιδήποτε βαραίνει τον Οδυσσέα!

•Γιατί; Για να δημιουργήσει μόνο θετικά συναισθήματα απέναντι στον Οδυσσέα.

•Τα Α, Β, Γ και Δ είναι οι τρόποι πειθούς της Αθηνάς

Απάντηση του Δία (το 4 στάδιο της διαδικασίας)

•Τι λέει σχετικά με το θυμό για τον Οδυσσέα που του καταλόγισε η Αθηνά; Αρνείται και αναγνωρίζει την ευσέβεια του Οδυσσέα.

•Πώς εξηγεί την παραμονή του Οδυσσέα μακριά από την πατρίδα του; Την αποδίδει στο θυμό του Ποσειδώνα.

•Μπορούν οι θεοί να αλλάξουν τη μοίρα ενός ανθρώπου; Σκεφτείτε τη μοίρα του Οδυσσέα και τον Ποσειδώνα. Μοίρα του Οδυσσέα είναι να γυρίσει στην πατρίδα του. Ο Ποσειδώνας μπορεί να καθυστερήσει την επιστροφή, αλλά όχι να την ματαιώσει.

•Σε ποια λόγια του Δία αναγνωρίζετε την αρχή της πλειοψηφίας; στ. 89-92. Ο Ποσειδώνας μόνος του από τη μια μεριά-από την άλλη όλοι οι άλλοι θεοί! Θα υποχωρήσει…

Πρόταση της Αθηνάς (το 5^ο στάδιο της διαδικασίας για το νόστο)

•Να διακρίνετε τα δύο μέρη της πρότασης-σχεδίου της Αθηνάς.

•στ. 97-100 και 101-108

•Γιατί χωρίς καθυστέρηση να σταλεί ο Ερμής; Η Αθηνά βιάζεται για να προλάβει τυχόν επιστροφή του Ποσειδώνα που θα προκαλούσε προσκόμματα στα σχέδιά της

•Ποιον αφορά το 2^ο μέρος του σχεδίου της; Τον Τηλέμαχο.

•Πώς λέγεται η φήμη που αφήνει πίσω του κανείς; Υστεροφημία

Προσέχουμε επίσης τον όρο: ανθρωπομορφισμός

•Βλ. ερώτηση 5 του βιβλίου, σελ. 24

Αφηγηματικές τεχνικές

•Σε ποια σημεία αφηγείται ο ποιητής σε τρίτο πρόσωπο;

•στ. 26-35, 52, 73, 93, Τριτοπρόσωπη η αφήγηση

•Σε ποια σημεία οι ήρωες (θεοί) διαλέγονται σε ευθύ λόγο;

•Δίας 36-51, Αθηνά 53-72, Δίας 74-92, Αθηνά 94-108. Πρωτοπρόσωπη / δραματική αφήγηση, ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Προσέχουμε επίσης: προοικονομίες, τυπικά επίθετα/τυπικές εκφράσεις, χαρακτηριστικά και περιγραφικά επίθετα (βλ. την ερώτηση 8 στη σελίδα 24 του βιβλίου)

Παραδείγματα:

•Χαρακτηριστικά επίθετα: τον φημισμένο Αίγισθο, γενναίος, δύσμοιρος, καρτερικός Οδυσσέας, απαράβατη εντολή

•Περιγραφικά επίθετα: περίβρεχτο / κατάφυτο νησί, καλλιπλόκαμη νεράιδα, κέρατα στριφτά, πόδια
λοξ[

26-108]
Ενότητες: Α. Η απουσία του Ποσειδώνα (στ. 26-30).
Β. Ο λόγος του Δία στους υπόλοιπους θεούς (στ. 31-51)
. Γ. Η απάντηση της Αθηνάς (στ. 52-72).
Δ. Η απάντηση του Δία στο λόγο της Αθηνάς (στ. 73-92).
Ε. Η δεύτερη απάντηση της Αθηνάς στο Δία (στ. 93-108).
 Η απουσία του Ποσειδώνα ως στοιχείο προοικονομίας:
Ο ποιητής σκόπιμα τον απομακρύνει από τον Όλυμπο, για να μπορέσουν οι θεοί να αποφασίσουν για την επιστροφή του Οδυσσέα. Έτσι δημιουργούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για τα όσα θα ακολουθήσουν. Αυτή η φροντίδα ονομάζεται προοικονομία.
 Το παράπονο του Δία:
Ο Δίας σκόπιμα θυμήθηκε το πάθημα του Αίγισθου και τη δολοφονία του από τον Ορέστη καθώς θέλει να καταλήξει ότι οι άνθρωποι φορτώνουν όλα τα βάρη τους στους θεούς. Σύμφωνα με το Δία ο άνθρωπος έχει μερίδιο και στις
χαρές και στους πόνους της ζωής του. Ωστόσο ο άνθρωπος ενεργεί αντίθετα από τη θέληση των θεών και της Μοίρας του με αποτέλεσμα να τιμωρείται, πρώτα βέβαια προειδοποιώντας τους με τον Ερμή και αν δεν συμμορφωθούν τιμωρούνται ανάλογα με την πράξη που διέπραξαν. Π.χ. οι σύντροφοι του Οδυσσέα όταν έφαγαν το βόδια του βασιλιά Ήλιου, τους οποίους είχε προειδοποιήσει ο ίδιος ο βασιλιάς.
 Παρέμβαση Αθηνάς:
a. Προσφωνεί τον πατέρα της.
b. Συμφωνεί με τις απόψεις του.
c. Αποδοκιμάζει τη συμπεριφορά του Αίγισθου.
d. Φέρνει τη συζήτηση στον Οδυσσέα (φλέγεται η καρδιά μου).
e. Συγκρίνει τον Οδυσσέα με τον Αίγισθο [ότι είναι καλύτερος του και επισημαίνει την κακή του μοίρα (δύσμοιρος)]
f. Αναφέρεται στον πατέρα της Καλυψώς, ο οποίος ήταν Τιτάνας και εχθρός του Δία, αλλά και στην ίδια την Καλυψώ μιλώντας με υποτιμητικά λόγια κυρίως για τις προσπάθειες που κάνει ώστε να κρατήσει τον Οδυσσέα κοντά της.
g. Αναφέρεται στη λαχτάρα του να επιστρέψει στη πατρίδα του (να δει καπνό της πατρικής του γης ψηλά να ανηφορίζει) καθώς και στην απελπισία του και την επιθυμία του να πεθάνει (απελπισμένος εύχεται το θάνατο)
h. Τέλος ελέγχει τον πατέρα της αν μισει τον Οδυσσέα και του υπενθυμίζει πόσο ευσεβής είναι και τις θυσίες που έχει κάνει στο Δία
.  Η μεροληπτική στάση της Αθηνάς:
a. Μεταφέρει έξυπνα τη συζήτηση στο θέμα του Οδυσσέα.
b. Προσπαθεί να συγκινήσει το Δία
c. Παρουσιάζει με παραστατικό τρόπο την κατάσταση του Οδυσσέα: τον πόθο του να δει την πατρίδα του, την απελπισία του, που φτάνει σε σημείο να σκέφτεται το θάνατο.
d. Επιδιώκει να στρέψει το Δία υπέρ του Οδυσσέα και γι’ αυτό αναφέρεται στη γεμάτη δόλο συμπεριφορά της Καλυψώς να τον κρατήσει κοντά της.
e. Τέλος σκόπιμα δεν αναφέρεται στο θέμα του Οδυσσέα με το Ποσειδώνα και την τύφλωση του Πολύφημου.
 Η θετική στάση του Δία για τον Οδυσσέα (στ. 74-92):
a. δεν έχει ξεχάσει τον Οδυσσέα.
b. Τον ξεχωρίζει από του άλλους θνητούς και για τον χαρακτήρα του και για την ευσέβεια του.
c. Δεν έχει ξεχάσει το συμβάν του Πολύφημου, ούτε και γιατί τον τιμωρεί ο Ποσειδώνας.
d. Τέλος αναφέρει ότι θα αποφασίσουν όλοι μαζί οι θεοί για την επιστροφή του Οδυσσέα, ενώ ο Ποσειδώνας θέλοντας και μη θα δεχτεί τη θέληση όλων των θεών (προοικονομία = θα αναγκαστεί να υποχωρήσει ο Ποσειδώνας αργότερα).
Το σχέδιο της Αθηνάς (στ. 94-108):
Συντελείται σε 2 σημεία:
Η Αθηνά θα πάει στην Ιθάκη να ξυπνήσει τον Τηλέμαχο από την αδράνεια του και να τον ενθαρρύνει, ώστε:
α) να καλέσει σε συνέλευση τους κατοίκους της Ιθάκης,
β) να αντιμετωπίσει με θάρρος τους μνηστήρες και να τους απαγορεύσει να σπαταλούν την περιουσία του και
γ) να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη για να ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα του.
Προσοχή!!!
Η θέληση του Δία, δηλαδή η εντολή του, είναι απαραβίαστη και έτσι προοικονομείται ότι και η Καλυψώ θα αναγκαστεί να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα.
 Θεατρικότητα της σκηνής:
1. Σκηνικό παλάτι των θεών.
2. Πρόσωπα που δρουν Δίας και Αθηνά.
3. Διάλογος των 2 προσώπων.
4. Υπάρχουν και βουβά πρόσωπα όλοι οι υπόλοιποι θεοί.
5. Δημιουργούνται συναισθηματικές εντάσεις (φλέγεται η καρδιά μου).
Ο Ερμής να πάει στην Ωγυγία, το νησί της Καλυψώς, και να μεταφέρει στη νεράιδα την απαράβατη εντολή των θεών, δηλαδή να αφήσει τον Οδυσσέα ελεύθερο.

Η Αθηνά θα πάει στην Ιθάκη να ξυπνήσει τον Τηλέμαχο από την αδράνεια του και να τον ενθαρρύνει, ώστε:
α) να καλέσει σε συνέλευση τους κατοίκους της Ιθάκης,
β) να αντιμετωπίσει με θάρρος τους μνηστήρες και να τους απαγορεύσει να σπαταλούν την περιουσία του και
γ) να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη για να ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα του. Προσοχή!!!
Η θέληση του Δία, δηλαδή η εντολή του, είναι απαραβίαστη και έτσι προοικονομείται ότι και η Καλυψώ θα αναγκαστεί να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα.

 Θεατρικότητα της σκηνής:
1. Σκηνικό παλάτι των θεών.
2. Πρόσωπα που δρουν Δίας και Αθηνά.
3. Διάλογος των 2 προσώπων.
4. Υπάρχουν και βουβά πρόσωπα όλοι οι υπόλοιποι θεοί.
5. Δημιουργούνται συναισθηματικές εντάσεις (φλέγεται η καρδιά μου).
Ο Ερμής να πάει στην Ωγυγία, το νησί της Καλυψώς, και να μεταφέρει στη νεράιδα την απαράβατη εντολή των θεών, δηλαδή να αφήσει τον Οδυσσέα ελεύθερο.

11
 Τα επίθετα και ο ρόλος τους: τα επίθετα τραβούν την προσοχή μας σε σημείο που ο ίδιος ο ποιητής δεν θέλει να προσπεράσουμε. Π.χ. το νησί της Καλυψώς = νήσος δενδρήεσσα.

Χωρίζονται σε χαρακτηριστικά (χαρακτήρας προσώπου)
Περιγραφικά (περιγράφουν πρόσωπο ή πράγμα)
Χαρακτηριστικά επίθετα του κειμένου:
φημισμένο Αίγισθο, ξακουστός Ορέστης, ψυχοπομπός και αργοφονιάς Ερμής, κοσμοσείστης Ποσειδών, θεϊκό Οδυσσέα, ισόθεο Πολύφημο.
Περιγραφικά επίθετα του κειμένου:
καλλιπλόκαμη νεράιδα, περίβρεχτο νησί, ευρύχωρη Τροία, νήσος δενδροήεσσα.
Άτη, ύβρη, νέμεσης, τίση:
Άτη = η τύφλωση του νου του ανθρώπου με αποτέλεσμα να παρασύρεται σε ανήθικες πράξεις.
Ύβρη = η αλαζονεία και η ασέβεια απέναντι στους θεούς.
Νέμεση = η οργή των θεών και η επιβολή της δικαιοσύνης από τους ίδιους
Τίση = τιμωρία των θνητών από τους θεούς, δηλαδή εκδίκηση.
 Υστεροφημία:
Η φήμη ενός ανθρώπου, κυρίως ήρωα, η οποία συνεχίζεται και μετά το θάνατο του. Στην περίπτωση του Τηλέμαχου θα ωριμάσει, θα αντιμετωπίσει τους μνηστήρες, θα ταξιδέψει για να αναζητήσει τον πατέρα του και έτσι θα κατακτήσει φήμη λαμπρή που θα μείνει αιώνια ανάμεσα στους ανθρώπους. Για την εποχή εκείνη θεωρείται σπουδαίο ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονταν για
να την κατακτήσουν με πράξεις ηρωικές.

 Ανθρωπομορφισμός των θεών:
1. Ταξιδεύουν και επισκέπτονται ανθρώπους (στ. 26 κ 29).
2. Συνεδριάζουν (στ. 31).
3. Ακούν με σεβασμό τον πατέρα-αρχηγό και υπακούν στις αποφάσεις του.
4. Σχολιάζουν, κρίνουν και επικρίνουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων (στ. 36-51).
5. Καταδικάζουν την ανευθυνότητα και την αλαζονεία των ανθρώπων (στ. 54-55).
6. Έχουν συναισθήματα: θλίβονται (στ.56), οργίζονται (στ. 79), εκδικούνται (στ. 80-81), ερωτεύονται (η Καλυψώ τον Οδυσσέα).
7. Εκτιμούν τους ευσεβής ανθρώπους (στ.76-78).
8. Προβληματίζονται, σκέφτονται, αισθάνονται, μιλούν και ενεργούν όπως οι άνθρωποι.
 Αντιστοίχιση των προσώπων των δυο μύθων:
Ορέστης – Τηλέμαχος

Αγαμέμνονας – Οδυσσέας
Αίγισθος – μνηστήρες
Κλυταιμήστρα – Πηνελόπη