πηγη
https://www.slideshare.net/ginazaza/361-497-28600515
πηγή https://www.slideshare.net/varalig/361-497
Οδύσσεια : ΕΝΟΤΗΤΑ 5 (α 361-497)
5η ΕΝΟΤΗΤΑ α 361-497
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1. "Η Πηνελόπη κατεβαίνει στο μέγαρο" (361-383)
2. "Ο Τηλέμαχος απευθύνεται στη μητέρα του" (384-409)
3. "Διάλογος Τηλέμαχου-μνηστήρων" (410-466)
4. "Ο Τηλέμαχος αποσύρεται στην κάμαρά του" (467-497)
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΟΧΗΣ
α) Οι αοιδοί : Ο Φήμιος είναι ο πρώτος από τους δύο αοιδούς που θα δούμε στην Οδύσσεια (ο άλλος είναι ο Δημόδοκος που ζει στο παλάτι των Φαιάκων). Με τα τραγούδια τους, που έχουν ως θέμα τα κατορθώματα των θεών και των ηρώων (374-376) ψυχαγωγούν τους ακροατές (385-386). Οι ομηρικοί άνθρωποι θεωρούν θεόσταλτο το χάρισμα που έχουν οι αοιδοί ν'αυτοσχεδιάζουν και γι'αυτό τους σέβονται και τους τιμούν (361-363).
β) Οι ευγενείς : Στην ομηρική εποχή υπάρχουν δύο τάξεις : οι ευγενείς και ο λαός. Οι μνηστήρες ανήκουν στην τάξη των ευγενών, είναι πλούσιοι γαιοκτήμονες με τοπική εξουσία και πολλούς δούλους. Οι ευγενείς συμμετείχαν συχνά σε συμπόσια και διασκέδαζαν. Ο Τηλέμαχος δε θυμώνει που οι μνηστήρες διασκεδάζουν, αλλά οργίζεται να τους βλέπει να σπαταλούν τα αγαθά του (417-419)
γ) Η κληρονομική βασιλεία : Υπήρχε η αντίληψη ότι το βασιλικό αξίωμα ήταν θεόσταλτο (430-431, 434-437). Φυσικός κληρονόμος του θρόνου της Ιθάκης ήταν ο Τηλέμαχος. Όμως η κατάσταση στην Ιθάκη ήταν μπερδεμένη, μιας και ήταν ακόμα άγνωστο αν ο Οδυσσέας είχε πεθάνει ή ήταν ζωντανός, ενώ ο Τηλέμαχος ακόμα ήταν ανήλικος. Οι μνηστήρες εκμεταλλεύονται την κατάσταση και διεκδικούν την εξουσία. Βλέπουμε λοιπόν, ότι ο θεσμός της βασιλείας, αν και δεν έχει καταργηθεί, βρίσκεται σε παρακμή. (438-441)
δ) Οι δούλοι : Ήταν περιουσιακό στοιχείο του αφέντη τους. Οι αριστοκράτες είχαν πολλούς δούλους. Μια ειδικευμένη σκλάβα κόστιζε 4 βόδια. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν την ιδιαίτερα υψηλή αξία της Ευρύκλειας, που αποκτήθηκε από τον Λαέρτη έναντι 20 βοδιών.
ε) ο ρόλος του άντρα και της γυναίκας : Η ομηρική κοινωνία ήταν ανδροκρατούμενη. Ο άνδρας είναι ο κύριος του σπιτιού, που λαμβάνει αποφάσεις και είναι υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης (309-400) και την απόκτηση και διατήρηση των υλικών αγαθών (442-444). Καθήκον του άνδρα είναι να προστατεύει την τιμή της οικογένειας (416-418). Αντίθετα, η γυναίκα έχει ως μοναδική υποχρέωση τη φροντίδα του σπιτιού. Οι γυναικείες δουλειές ήταν καθορισμένες με σαφήνεια (397-399). Η γυναίκα υπακούει στον άνδρα, δε συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων και δε γλεντάει μαζί με τους άνδρες (397).
στ) χρησμοί : Οι μάντεις κατείχαν σημαντική θέση στην ομηρική εποχή. Πολλοί άνθρωποι τους έδειχναν εμπιστοσύνη (όπως η Πηνελόπη). Υπήρχαν όμως και κάποιοι που δεν πίστευαν τους χρησμούς, όπως ο Τηλέμαχος (462).
ΕΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΝ
Είναι ανάγκη να φανεί στο κείμενο η αλλαγή συμπεριφοράς του Τηλέμαχου μετά τη συνομιλία του με την Αθηνά-Μέντη (αναγκαίον). Ο Όμηρος πετυχαίνει να αναδείξει αυτή τη μεταστροφή με εύλογο τρόπο, εμφανίζοντας από τη μια μεριά την Πηνελόπη και δημιουργώντας το διάλογο Τηλέμαχου-μνηστήρων από την άλλη (εικός).
ΠΡΟΙΚΟΝΟΜΙΑ έχουμε στους στίχους 423-424 όταν ο Τηλέμαχος προειδοποιεί τους μνηστήρες πως κάποια μέρα θα τιμωρηθούν για την υβριστική συμπεριφορά τους από τον Δία και θα βρουν τον θάνατο μέσα στο παλάτι.
ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ
Στους στίχους 423-424 διατυπώνεται η άποψη ότι οι θεοί οργίζονται με τους αλαζόνες και τους τιμωρούν για την υβριστική τους συμπεριφορά.
ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ
Έχουμε στους στίχους 478-487, όταν ο ποιητής αναφέρεται στην Ευρύκλεια. Η παρέκβαση είναι ταυτόχρονα και επιβράδυνση (απαραίτητο δομικό στοιχείο κάθε έργου).
ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
Αθηνά Παλλάδα (364) : τυπικό επίθετο
θεία γυναίκα (369) : τυπικό επίθετο
θεϊκό αοιδό (373) : τυπικό επίθετο
της μίλησε όμως ο γνωστικός Τηλέμαχος (385) : τυπική έκφραση
τα μάτια λάμποντας (405) : τυπική έκφραση
μετά του αντιμίλησε ο Αντίνοος, γιος του Ευπείθη (427) : τυπική έκφραση
θαλασσοφίλητη Ιθάκη (430) : τυπικό επίθετο
αμέσως τότε κι ο Τηλέμαχος, με τη δική του γνώση, ανταποκρίθηκε (432) : τυπική έκφραση
θείος Οδυσσεύς (441) : τυπικό επίθετο
με σύνεση και γνώση του αντιμίλησε ο Τηλέμαχος (460) : τυπική έκφραση
εμπειροπόλεμου Αγχιάλου (465-466) : τυπικό επίθετο
θαλασσινούς Ταφίους (466) : τυπικό επίθετο
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
1. Πηνελόπη : όμορφη (407-409), αρχοντική και επιβλητική γυναίκα (369), πιστή και με ευαίσθητο χαρακτήρα (361-366). Σεμνή, σοβαρή και μεγαλοπρεπής (361-368). Μιλάει με ευγενικό τρόπο στον Φήμιο (372-383). Με αξιοπρέπεια φέρεται και απέναντι στον Τηλέμαχο, καθώς δεν του αντιμιλά. Συνειδητοποιεί ότι ο γιος της ανδρώνεται και αναλαμβάνει πρωτοβουλίες (401-402). Αγαπάει πάρα πολύ τον Οδυσσέα και ξεσπά σε κλάματα γι'αυτόν (403-406).
2. Τηλέμαχος : διαφοροποιημένος στη συμπεριφορά του λόγω των συμβουλών της Αθηνάς. Είναι θαρραλέος και αποφασιστικός. Θυμίζει στην Πηνελόπη ότι αυτός παίρνει αποφάσεις (384-400). Δεν είχε σκοπό να προσβάλει τη μητέρα του, αλλά ήθελε να προειδοποιήσει τους μνηστήρες. Η αποφασιστικότητά του και το επιθετικό του ύφος προκαλούν έκπληξη στους μνηστήρες (425-426). Ο τρόπος με τον οποίο απαντά στον Αντίνοο, δείχνει ψυχραιμία και σοβαρότητα (432-445), ενώ η στάση του προς τον Ευρύμαχο δείχνει σύνεση, αυτοσυγκράτηση και ευελιξία, αφού απαντά χωρίς να αποκαλύψει την πραγματική ταυτότητα του ξένου (461-466).
3. μνηστήρες : εντυπωσιάζονται από την ομορφιά της Πηνελόπης (407-409). Συμπεριφέρονται ξεδιάντροπα και χωρίς σεβασμό (421). Συνεχίζουν το γλέντι τουςαμέριμνοι μετά τη συζήτηση με τον Τηλέμαχο.
4. Αντίνοος : είναι ηγετική φυσιογνωμία, καθώς πρώτος παίρνει τον λόγο. Αλαζόνας, μιλά ειρωνικά στον Τηλέμαχο και προσποαθεί να τον χλευάσει και να τον υποβαθμίσει.
5. Ευρύμαχος : Θέλει να ηρεμήσει τα πνεύματα. Διπλωμάτης, ύπουλος και πονηρός, ρωτά να μάθει τα αίτια της μεταστροφής του Τηλέμαχου (445-451). Προσποιείται τον φίλο για να πάρει πληροφορίες.
6. Ευρύκλεια : αφοσιωμένη (478-481), αγαθή και τρυφερή, φροντίζει σαν μητέρα τον Τηλέμαχο (485-486).
Επιμέλεια : Νίκος Μελιγκώνης
Ενότητα 5η - Ραψωδία α, στίχοι 361-497
http://2stav-glossa.blogspot.com/2015/12/5-361-497.html
Το τραγούδι του Φήμιου όμως , που καθηλώνει τους μνηστήρες, ενεργοποιεί την Πηνελόπη και η παρουσία της δεσπόζει στη σκηνή μέχρι το 383· παρεμβαίνει τότε ο Τηλέμαχος ελεγκτικά, της θυμίζει τη θέση της και τον δικό του ρόλο («σ’ αυτό το σπίτι είμαι εγώ ο κυβερνήτης»), κι εκείνη κατάπληκτη αποχωρεί (385-406)
Στο τέλος της ραψωδίας, επικρατεί η ύφεση. Όλοι αποσύρονται για ύπνο.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1. "Η Πηνελόπη κατεβαίνει στο μέγαρο" (361-383)
2. "Ο Τηλέμαχος απευθύνεται στη μητέρα του" (384-409)
3. "Διάλογος Τηλέμαχου-μνηστήρων" (410-466)
4. "Ο Τηλέμαχος αποσύρεται στην κάμαρά του" (467-497)
Τρεις είναι οι στόχοι αυτής της ενότητας:
α) Το ωρίμασμα του Τηλέμαχου σαν αποτέλεσμα της επέμβασης της Αθηνάς,
β) η παρουσία της Πηνελόπης,
γ) η μεταβίβαση της εξουσίας από την Πηνελόπη στον Τηλέμαχο
► Στ. 361-364: η πρώτη αυτή εικόνα είναι η συνέχεια των στίχων 171-173→το γλέντι των μνηστήρων συνεχίζεται αδιάκοπα.
Το τραγούδι του Φήμιου όμως , που καθηλώνει τους μνηστήρες, ενεργοποιεί την Πηνελόπη και η παρουσία της δεσπόζει στη σκηνή μέχρι το 383· παρεμβαίνει τότε ο Τηλέμαχος ελεγκτικά, της θυμίζει τη θέση της και τον δικό του ρόλο («σ’ αυτό το σπίτι είμαι εγώ ο κυβερνήτης»), κι εκείνη κατάπληκτη αποχωρεί (385-406)- οι μνηστήρες εκδηλώνονται με θόρυβο και δίνουν έτσι αφορμή στον Τηλέμαχο να τους απευθύνει λόγο ελεγκτικό και αντρίκειο ως κύριος του σπιτιού (407-24)
- εκείνοι αιφνιδιάζονται και απορούν με το θάρρος του, ο Αντίνοος μάλιστα τουκαταλογίζει έπαρση και τον καταριέται, αλλά ο Τηλέμαχος του απαντά συγκρατημένα (425-44)·
- παρεμβαίνει ο Eυρύμαχος ειρωνικά, διπλωματικά, διερευνητικά, για να αποσπάσει πληροφορίες, αλλά ο Τηλέμαχος τον καθησυχάζει κρύβοντας το μυστικό του (445-67)
- και οι μνηστήρες συνεχίζουν το γλέντι ως το βράδυ, οπότε αποχωρούν για ύπνο στα σπίτια τους· ο Τηλέμαχος μόνο ξαγρυπνά μελετώντας τις συμβουλές της θεάς (468-97).
→ Στο κέντρο μιας δράσης αλυσιδωτής βρίσκεται ο Τηλέμαχος.
Παρουσίαση της Πηνελόπης: Εμφανίζεται σαν μια πραγματική αρχόντισσα. Κατεβαίνει με αξιοπρέπεια τη σκάλα, ενώ την ακολουθούν δυο σκλάβες. Καλύπτει το πρόσωπό της με τη μαντίλα της, το κρήδεμνον.
Αντίθεση: ο θρήνος της Πηνελόπης με το θορυβώδες γλεντοκόπι των μνηστήρων
στίχ. 398: Σε μια εποχή όπου επικρατούσε η οικιακή οικονομία, αυτονόητο είναι ότι η αυτάρκεια του ανακτόρου εξασφαλιζόταν με την οικοτεχνία. Στο παλάτι και γενικά στο σπίτι παράγονταν όλα τα απαραίτητα. Σ’ αυτό βοηθούσε η ύπαρξη των δούλων. Μέσα στην ασφάλεια του οίκου οι γυναίκες μπορούσαν άνετα να προσφέρουν παραγωγικό έργο. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι έπρεπε να εργάζεται και η βασίλισσα, γιατί κάθε εργατικό χέρι ήταν απαραίτητο ώστε να αυξάνεται ο πλούτος και η δύναμη του οίκου. Η τακτική αυτή συνεχίστηκε και στο Βυζάντιο, το Μεσαίωνα, την Αναγέννηση, όπου πολλές φορές τα παλάτια ήταν κυριολεκτικά εργοστάσια υφαντικής.
στίχ. 411 και εξής: Βλέπουμε την απαρχή της σύγκρουσης ανάμεσα στον Τηλέμαχο και τους μνηστήρες. Την προκαλεί ο Τηλέμαχος που από έφηβος έχει γίνει πια άντρας. Τους βρίζει αλλά δεν παρατραβάει τις απειλές. Τις μεταθέτει στη θέληση των θεών για να μην τους εξάψει περισσότερο. Τους ανακοινώνει τα σχετικά με την επίσκεψη της θεάς για να τους φοβίσει. Το ωρίμασμα φαίνεται από τις πράξεις του και από τις αντιδράσεις των άλλων (στίχ. 401, 425-6).
στίχ. 437-441: Βλέπουμε:
α) την τιμή που αποδιδόταν στο βασιλιά. Η τιμή αυτή αναφέρεται περισσότερο στην αρχοντιά και τη λαμπρότητα του σπιτιού, παρά στη στρατιωτική δύναμη και τον πλούτο.
β)τη χαλαρότητα του θεσμού της κληρονομικής βασιλείας. Το ποιος θα γίνει βασιλιάς δεν είναι μόνο θέμα κληρονομικότητας αλλά εξαρτάται από την κρίση των θεών, ανάλογα με τις ικανότητες και τη δύναμη του καθενός.
Μεταστροφή- αλλαγή του Τηλέμαχου
Από όσα λέει στη μητέρα του
Από την αντίδραση της Πηνελόπης
Από όσα λέει στους μνηστήρες
Από την αντίδραση των μνηστήρων
Στο τέλος της ραψωδίας, επικρατεί η ύφεση. Όλοι αποσύρονται για ύπνο.
Υπάρχει μια μεγάλη αντίθεση: από τη μια η σκληρότητα και η απειλή των μνηστήρων και από την άλλη η τρυφερότητα, η καλοσύνη και η αγάπη της Ευρύκλειας.
Χρόνος: Τα γεγονότα της α ραψωδίας διαδραματίζονται μόνο κατά την 1η μέρα της Οδύσσειας.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΟΧΗΣ
α) Οι αοιδοί : Ο Φήμιος είναι ο πρώτος από τους δύο αοιδούς που θα δούμε στην Οδύσσεια (ο άλλος είναι ο Δημόδοκος που ζει στο παλάτι των Φαιάκων). Με τα τραγούδια τους, που έχουν ως θέμα τα κατορθώματα των θεών και των ηρώων (374-376) ψυχαγωγούν τους ακροατές (385-386). Οι ομηρικοί άνθρωποι θεωρούν θεόσταλτο το χάρισμα που έχουν οι αοιδοί ν'αυτοσχεδιάζουν και γι'αυτό τους σέβονται και τους τιμούν (361-363).
β) Οι ευγενείς : Στην ομηρική εποχή υπάρχουν δύο τάξεις : οι ευγενείς και ο λαός. Οι μνηστήρες ανήκουν στην τάξη των ευγενών, είναι πλούσιοι γαιοκτήμονες με τοπική εξουσία και πολλούς δούλους. Οι ευγενείς συμμετείχαν συχνά σε συμπόσια και διασκέδαζαν. Ο Τηλέμαχος δε θυμώνει που οι μνηστήρες διασκεδάζουν, αλλά οργίζεται να τους βλέπει να σπαταλούν τα αγαθά του (417-419)
γ) Η κληρονομική βασιλεία : Υπήρχε η αντίληψη ότι το βασιλικό αξίωμα ήταν θεόσταλτο (430-431, 434-437). Φυσικός κληρονόμος του θρόνου της Ιθάκης ήταν ο Τηλέμαχος. Όμως η κατάσταση στην Ιθάκη ήταν μπερδεμένη, μιας και ήταν ακόμα άγνωστο αν ο Οδυσσέας είχε πεθάνει ή ήταν ζωντανός, ενώ ο Τηλέμαχος ακόμα ήταν ανήλικος. Οι μνηστήρες εκμεταλλεύονται την κατάσταση και διεκδικούν την εξουσία. Βλέπουμε λοιπόν, ότι ο θεσμός της βασιλείας, αν και δεν έχει καταργηθεί, βρίσκεται σε παρακμή. (438-441)
δ) Οι δούλοι : Ήταν περιουσιακό στοιχείο του αφέντη τους. Οι αριστοκράτες είχαν πολλούς δούλους. Μια ειδικευμένη σκλάβα κόστιζε 4 βόδια. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν την ιδιαίτερα υψηλή αξία της Ευρύκλειας, που αποκτήθηκε από τον Λαέρτη έναντι 20 βοδιών.
ε) ο ρόλος του άντρα και της γυναίκας : Η ομηρική κοινωνία ήταν ανδροκρατούμενη. Ο άνδρας είναι ο κύριος του σπιτιού, που λαμβάνει αποφάσεις και είναι υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης (309-400) και την απόκτηση και διατήρηση των υλικών αγαθών (442-444). Καθήκον του άνδρα είναι να προστατεύει την τιμή της οικογένειας (416-418). Αντίθετα, η γυναίκα έχει ως μοναδική υποχρέωση τη φροντίδα του σπιτιού. Οι γυναικείες δουλειές ήταν καθορισμένες με σαφήνεια (397-399). Η γυναίκα υπακούει στον άνδρα, δε συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων και δε γλεντάει μαζί με τους άνδρες (397).
στ) χρησμοί : Οι μάντεις κατείχαν σημαντική θέση στην ομηρική εποχή. Πολλοί άνθρωποι τους έδειχναν εμπιστοσύνη (όπως η Πηνελόπη). Υπήρχαν όμως και κάποιοι που δεν πίστευαν τους χρησμούς, όπως ο Τηλέμαχος
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Τριτοπρόσωπη αφήγηση
Στίχοι: 361-373, 384, 401-410, 425-427, 432, 445, 459, 467, 473-487, 496-497
Πρωτοπρόσωπη αφήγηση
Στίχοι: 374-383, 385-400, 411-424, 428-431, 433-444, 446-458, 460-466
ΠΡΟΙΚΟΝΟΜΙΑ έχουμε στους στίχους 423-424 όταν ο Τηλέμαχος προειδοποιεί τους μνηστήρες πως κάποια μέρα θα τιμωρηθούν για την υβριστική συμπεριφορά τους από τον Δία και θα βρουν τον θάνατο μέσα στο παλάτι
ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ
Έχουμε στους στίχους 478-487, όταν ο ποιητής αναφέρεται στην Ευρύκλεια. Η παρέκβαση είναι ταυτόχρονα και επιβράδυνση (απαραίτητο δομικό στοιχείο κάθε έργου).
ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
Αθηνά Παλλάδα (364) : τυπικό επίθετο
θεία γυναίκα (369) : τυπικό επίθετο
θεϊκό αοιδό (373) : τυπικό επίθετο
της μίλησε όμως ο γνωστικός Τηλέμαχος (385) : τυπική έκφραση
τα μάτια λάμποντας (405) : τυπική έκφραση
μετά του αντιμίλησε ο Αντίνοος, γιος του Ευπείθη (427) : τυπική έκφραση
θαλασσοφίλητη Ιθάκη (430) : τυπικό επίθετο
αμέσως τότε κι ο Τηλέμαχος, με τη δική του γνώση, ανταποκρίθηκε (432) : τυπική έκφραση
θείος Οδυσσεύς (441) : τυπικό επίθετο
με σύνεση και γνώση του αντιμίλησε ο Τηλέμαχος (460) : τυπική έκφραση
εμπειροπόλεμου Αγχιάλου (465-466) : τυπικό επίθετο
θαλασσινούς Ταφίους (466) : τυπικό επίθετο
ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ
Στους στίχους 423-424 διατυπώνεται η άποψη ότι οι θεοί οργίζονται με τους αλαζόνες και τους τιμωρούν για την υβριστική τους συμπεριφορά
Πηνελόπη
|
Τηλέμαχος
|
Φήμιος
|
Αντίνοος- Ευρύμαχος
| |||
*Παρουσιάζεται όπως
|
*αποφασιστικός και
|
*φημισμένος και
|
*η συμπεριφορά του
| |||
ταιριάζει σε μια βασίλισσα
|
δυναμικός
|
τιμημένος αοιδός
|
στοιχειοθετεί τη
| |||
(στ. 356-374)
|
*συνετός και μετριόφρων
|
(361, 385)
|
γενικότερη
| |||
*είναι συνετή, φρόνιμη(367)
|
*ρεαλιστής, έξυπνος,
|
*έχει, όπως όλοι οι
|
συμπεριφορά των
| |||
και σεμνή
|
διπλωματικός
|
αοιδοί, ξεχωριστή
|
μνηστήρων
| |||
*έχει ασύγκριτη ομορφιά
|
*η αλλαγή μετά τη
|
θέση στη μυκηναϊκή
|
Αντίνοος→επιθετικός
| |||
(408-410)
|
συζήτησή του με τη θεά
|
κοινωνία.
|
και προσβλητικός.
| |||
*ευγενική, μιλά με σεβασμό
|
είναι ολοφάνερη
|
*το τραγούδι του
|
Στόχος του όχι μόνο ο
| |||
στο Φήμιο.
|
*στο τέλος της ενότητας
|
καθηλώνει τους
|
γάμος του με την
| |||
*αφοσιωμένη και πιστή
|
είναι προβληματισμένος
|
μνηστήρες και
|
Πηνελόπη, αλλά και
| |||
σύζυγος
|
και σκεφτικός
|
ενεργοποιεί την
|
θρόνος της Ιθάκης.
| |||
*αγνοεί επιδεικτικά τους
|
Πηνελόπη, αφού τη
|
Ευρύμαχος →
| ||||
μνηστήρες
|
συγκινεί το τραγούδι
|
διπλωματικός και
| ||||
*δέχεται πρώτη το μήνυμα
|
* έχει την υποστήριξη
|
προσποιητά φιλικός.
| ||||
της ενηλικίωσης του γιου της
|
του οικοδεσπότη
|
Υποψιάζεται το ρόλο
| ||||
του ξένου στην αλλαγή
| ||||||
http://giatheoritikous.blogspot.gr/2014/08/blog-post_27.html
Σχολιασμός α ραψ. στ. 361-497
1. H δράση εξελίσσεται στον ίδιο χώρο αλλά ενοποιημένη τώρα και σε ανθρώπινο μόνο επίπεδο, με πολλές όμως αναφορές στους θεούς :
• η πρώτη εικόνα (361-2) αποτελεί συνέχεια εκείνης του α 171-3 και υποδηλώνει ότι το γλέντι των μνηστήρων συνεχίζεται από τότε αδιάκοπα·
• το τραγούδι του Φήμιου όμως , που καθηλώνει τους μνηστήρες, ενεργοποιεί την Πηνελόπη και η παρουσία της δεσπόζει στη σκηνή μέχρι το 383· παρεμβαίνει τότε ο Τηλέμαχος ελεγκτικά, της θυμίζει τη θέση της και τον δικό του ρόλο («σ’ αυτό το σπίτι είμαι εγώ ο κυβερνήτης»), κι εκείνη κατάπληκτη αποχωρεί (385-406)·
• οι μνηστήρες εκδηλώνονται με θόρυβο και δίνουν έτσι αφορμή στον Τηλέμαχο να τους απευθύνει λόγο ελεγκτικό και αντρίκειο ως κύριος του σπιτιού (407-24)·
• εκείνοι αιφνιδιάζονται και απορούν με το θάρρος του, ο Αντίνοος μάλιστα τουκαταλογίζει έπαρση και τον καταριέται, αλλά ο Τηλέμαχος του απαντά συγκρατημένα (425-44)·
• παρεμβαίνει ο Eυρύμαχος ειρωνικά, διπλωματικά, διερευνητικά, για να αποσπάσει πληροφορίες, αλλά ο Τηλέμαχος τον καθησυχάζει κρύβοντας το μυστικό του (445-67)·
• και οι μνηστήρες συνεχίζουν το γλέντι ως το βράδυ, οπότε αποχωρούν για ύπνο στα σπίτια τους· ο Τηλέμαχος μόνο ξαγρυπνά μελετώντας τις συμβουλές της θεάς (468-97).
→ Στο κέντρο μιας δράσης αλυσιδωτής βρίσκεται ο Τηλέμαχος.
2. Aπό τους στίχους 361-92 διαπιστώνεται ότι ο αοιδός (ο Φήμιος εδώ):
• θέλγει, γενικά, τους ακροατές του αυτοσχεδιάζοντας «μ’ ό,τι βάζει ο νους του», ενώ, ειδικά, με «τον πικρό νόστο των Αχαιών», συγκινεί την Πηνελόπη, η οποία διαμαρτύρεται επειδή ο Φήμιος επιμένει να τραγουδά ένα λυπητερό τραγούδι, που της «σπαράζει την καρδιά»·
• συνήθως τα τραγούδια του αναφέρονται σε έργα ανδρών τε και θεών τε·
• «οι άνθρωποι τιμούν και προτιμούν […] το τραγούδι […] το τελευταίο», όπως πάντα·
• έχει τιμητική θέση στα ανάκτορα και την υποστήριξη του οικοδεσπότη.
→ Είναι λοιπόν πολύτιμος επαγγελματίας ένας φημισμένος αοιδός (όπως πάντα ο καλός τραγουδιστής).
3. Ανιχνεύουμε το ήθος των προσώπων της Ενότητας επισημαίνοντας τα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία του καθενός:
α. Το ήθος της Πηνελόπης στοιχειοθετείται με βάση τη σύνεση 1και τη συζυγική πίστη 2 –χαρακτηριστική είναι η αντίδρασή της στο τραγούδι, όπως και το κλάμα της 3– αλλά και με τη σεμνότητα (χαρακτηριστική είναι η κίνηση του στίχου 371) και τις ασχολίες της.4
β. Το ήθος του Τηλέμαχου παρουσιάζεται διαφοροποιημένο ως προς τη συμπεριφορά, όπως δείχνει ο λόγος προς τη μητέρα του5 και, κυρίως, η στάση και οι λόγοι του προς τους μνηστήρες, γενικά, και προς τον Αντίνοο και τον Eυρύμαχο6, ιδιαίτερα, που τονίζουν την επιθετικότητά του στην αρχή, αλλά και την αυτοσυγκράτηση και ευελιξία στη συνέχεια: ο Τηλέμαχος φαίνεται τώρα αποφασισμένος να κυβερνήσει το σπίτι του και να αναλάβει πρωτοβουλίες ως δεκτικότατος μαθητής της θεάς.
γ. Το ήθος των μνηστήρων, γενικά, και του Αντίνοου και Eυρύμαχου, ειδικότερα, στοιχειοθετεί η υβριστική συμπεριφορά τους, τόσο ως πιεστική διεκδίκηση της Πηνελόπης (της εξουσίας, μάλλον, μέσω της βασίλισσας), όσο και ως κατασπατάληση του παλατιού. O Aντίνοος, ειδικότερα, παρουσιάζεται προσβλητικός και κυνικός, ενώ ο Eυρύμαχος ύπουλος, ειρωνικός, διπλωματικός.
δ. Tο ήθος της Eυρύκλειας 7 έχει ως βάση την αφοσίωσή της στη βασιλική οικογένεια (477 κ.ε.).
1 Kαι τα τρία μέλη της βασιλικής οικογένειας της Iθάκης έχουν κοινό γνώρισμα τη σύνεση: μια ικανότητα βασική για την επιτυχή αντιμετώπιση δύσκολων προβλημάτων. Tους χαρακτηρίζει ακόμη η ηθική συγκρότηση, σε αντίθεση προς τους μνηστήρες – ιδιότητα που διαφοροποιεί και την τύχη τους.
2H συζυγική πίστη της Πηνελόπης αποτελεί τον πυρήνα του ήθους της και συστοιχεί προς τον ανάλογο πόθο του Oδυσσέα.
3 H Πηνελόπη είναι και αυτή απαισιόδοξη για την τύχη του Oδυσσέα, αλλά και ρωτάει μάντεις (460-3)· ο Tηλέμαχος όμως φαίνεται να μην εμπιστεύεται τους πλανόδιους, τουλάχιστον, μάντεις, πράγμα που αποτελεί ένδειξη αμφισβήτησης της εγκυρότητάς τους).
4 Aς σημειωθεί ότι ο «αργαλειός» και η «ρόκα» αποτελούσαν βασικές ασχολίες όχι μόνον των γυναικών (και της βασίλισσας) της ομηρικής εποχής, αλλά και όλων σχεδόν των γυναικών ως τα νεότερα χρόνια.
5 H Πηνελόπη απευθύνθηκε στον Φήμιο, πήρε όμως απάντηση από τον γιο της, που υπερασπίστηκε τον τραγουδιστή ως «κυβερνήτης» του σπιτιού, αλλά ξεπέρασε, φαίνεται, τα επιτρεπτά όρια απέναντι στη μητέρα του.
6 H απάντηση του Τηλέμαχου προς τον Eυρύμαχο (460-6) δείχνει αντίθεση ανάμεσα στα λόγια και στις σκέψεις του, που υποδηλώνει ότι, ως δεκτικός μαθητής της θεάς, έμαθε να κρύβει ό,τι δεν πρέπει να αποκαλυφθεί.
7 Aπό τη μικρή ιστορία της (477-87) συμπληρώνουμε τις γνώσεις μας για το ανταλλακτικό εμπόριο (βλ. και το σχόλιο 16 στο σχολικό βιβλίο). H ιδιαίτερη αναφορά στο πρόσωπο της αφοσιωμένης αυτής υπηρέτριας προδηλώνει ότι έχει να παίξει σημαντικό ρόλο στα επόμενα.
4. α. Από τους στίχους 442-4 και 448-51 φαίνεται κατοχυρωμένη η ιδιοκτησία και η κληρονομικώ δικαίω μεταβίβασή της χωρίς καμία αμφισβήτηση. Γι’ αυτό ο Τηλέμαχος αξιώνει από τους μνηστήρες να σταματήσουν να διαρπάζουν την πατρική περιουσία του· αλλιώς, θα επικαλεσθεί θεϊκή εκδίκηση 1 (417-24).
β. H πολιτειακή (και πολιτική) κατάσταση της Ιθάκης όμως παρουσιάζεται περιπλεγμένη:
• το ουσιαστικό κενό εξουσίας, που δημιουργεί η μακρόχρονη απουσία του βασιλιά, δεν είναι και τυπικά επιβεβαιωμένο, πράγμα που εμποδίζει τη διαδοχή·
• ο φυσικός κληρονόμος του, εξάλλου, δεν θεωρείται ακόμη ενήλικος, αλλά και η κληρονομική διαδοχή της βασιλείας, αν και ο θεσμός δεν έχει καταργηθεί, δεν είναι εξασφαλισμένη, όπως προκύπτει από την ευχή-κατάρα του Αντίνοου (430-1), την παραδοχή του Τηλέμαχου (438-41) και την επιβεβαίωση του Eυρύμαχου (446-7, πρβλ. 434)·
• λύση στο πρόβλημα θα μπορούσε να δώσει ο γάμος της Πηνελόπης με έναν από τους μνηστήρες (βλ. α 272-7), γιατί ως γυναίκα του βασιλιά είναι φορέας της εξουσίας του και όποιος την παντρευόταν θα έπαιρνε τη θέση του (πρβλ. το ανάλογο της Κλυταιμνήστρας και του Αίγισθου)·
• αυτό όμως θα σήμαινε ότι η βασίλισσα θεωρεί τον άντρα της νεκρό ή, τουλάχιστον, ότι δεν τον περιμένει, αλλά η Πηνελόπη και θρηνεί τον Οδυσσέα και ελπίζει· έτσι δεν αποφασίζει να ανταποκριθεί στις αξιώσεις των μνηστήρων αλλά και δεν τις απορρίπτει κατηγορηματικά,2 όπως θα φανεί στη συνέχεια·
• οι μνηστήρες, από τη μεριά τους, μπαινοβγαίνουν στο παλάτι και κατατρώγουν την περιουσία του βασιλικού οίκου αξιώνοντας πιεστικά από την Πηνελόπη να διαλέξει έναν απ’ αυτούς ως σύζυγο, χωρίς να υπολογίζουν την πιθανότητα επιστροφής του Οδυσσέα ή την επικείμενη ενηλικίωση του γιου του·
όταν δε, αναγκασθούν να πάρουν στα σοβαρά τον Τηλέμαχο, θα προσπαθήσουν να τον βγάλουν από τη μέση, όπως το φοβήθηκε κιόλας ο ίδιος στο α 279.
→ Έτσι, το πρόβλημα του αποκλεισμένου στα ξένα βασιλιά οξύνεται από την αδιέξοδη πολιτική κατάσταση της πατρίδας. Kαι η αυλαία ανοίγει τη στιγμή που όλα αρχίζουν να δρομολογούνται (και ο νόστος του Οδυσσέα και η ενηλικίωση του Τηλέμαχου και η ανάγκη να ξεκαθαρίσει τη θέση της η Πηνελόπη), και να κεντρίζουν έτσι το ενδιαφέρον του ακροατή για την εξέλιξη. Αυτά τα νήματα παίρνει στα χέρια του ο ποιητής και αναλαμβάνει να τα πλέξει, αλλά και να δώσει λύσεις ως το τέλος του έργου του.3
1 «H ιδιοκτησία αρχίζει να γίνεται απαραβίαστη και θεοφρούρητη. Oι μνηστήρες γι’ αυτό είναι άνομοι και θα πληρώσουν με τη ζωή τους.»
2 Ανάμεσα στη διφορούμενη αυτή στάση της βασίλισσας και στις αξιώσεις των μνηστήρων να δώσει λύση στο πρόβλημα δραματοποιείται ο μύθος της Οδύσσειας στον χώρο της Ιθάκης, ως τη στιγμή που θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για να πάρει η Πηνελόπη την απόφαση που θα οδηγήσει στη μνηστηροφονία και στη λύση.
3 Aς σημειωθεί ότι ένα λογοτεχνικό έργο μεγάλης κλίμακας πραγματεύεται κρίσεις, γιατί οι κρίσεις προσφέρουν τη δυνατότητα αντιμετώπισης οριακών καταστάσεων και μελέτης, άρα, του ανθρώπου σε βάθος.
