1. Παρουσίαση του μαθήματος
Το μάθημα «Νεοελληνική Λογοτεχνία» στο Γυμνάσιο διδάσκεται δύο (2) ώρες την εβδομάδα με ελεύθερη επιλογή κειμένων από τον διδάσκοντα/τη διδάσκουσα.
Το δίωρο αυτό, εφόσον ο διδάσκων/η διδάσκουσα το επιθυμεί και καταστεί δυνατό στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος, προτείνεται να είναι συνεχόμενο, προκειμένου να ολοκληρώνεται η αναγνωστική διαδικασία και η παραγωγή ατομικών και ομαδικών εργασιών και δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη.
2. Εγχειρίδια διδασκαλίας
Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιείται για κάθε τάξη το αντίστοιχο εγχειρίδιο «Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας».
Αξιοποιούνται παράλληλα τα διαδραστικά σχολικά εγχειρίδια.
Ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν το υλικό των σχολικών εγχειριδίων με κείμενα και δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στις γνωστικές ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών, προκειμένου να επιτύχουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003).
Σε όλες τις τάξεις οι μαθητές/τριες ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν ως βιβλία αναφοράς την «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και το «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων».
Διευκρινίζεται ότι τα βιβλία αυτά δεν προορίζονται για αυτόνομη διδασκαλία, αλλά έχουν ως στόχο να λειτουργήσουν συμβουλευτικά και συμπληρωματικά στο μάθημα της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο.
3. Στοχοθεσία, δεξιότητες, μεθοδολογία του μαθήματος.
Το μάθημα της Λογοτεχνίας νοείται ως μάθημα κειμενοκεντρικό και μαθητοκεντρικό.
Ως εκ τούτου, οι διδάσκοντες/διδάσκουσες χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος, όχι ως άθροισμα κειμένων και γνώσεων που πρέπει να δοθούν για απομνημόνευση,
αλλά ως ένα σύνολο στόχων που αποβλέπουν:
α) στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σχέσης των μαθητών/τριών με τα κείμενα και β) στην καλλιέργεια μίας ποικιλίας αναγνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (ανάγνωση, ακρόαση, συγγραφή, κριτική, συγκριτική εξέταση κειμένων και οπτικών, θεατρική αναπαράσταση, μετουσίωση και μεταφορά συναισθημάτων σε νέο κείμενο, διερεύνηση των δυνατοτήτων της γλώσσας ως μέσου προσωπικής και καλλιτεχνικής έκφρασης, παρουσίαση και υποστήριξη κειμένων, κλπ.) στο πλαίσιο μίας αναγνωστικής ομάδας.
Σε κάθε περίπτωση, ο/η εκπαιδευτικός οφείλει να αναδείξει την ανάγνωση των κειμένων ως τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η οργάνωση του μαθήματος.
Όλες οι δραστηριότητες, που συνδέονται με αυτήν πριν από την ανάγνωση και μετά την ανάγνωση κειμένων, αποβλέπουν στη δημιουργία επαρκών αναγνωστών/στριών.
Ειδικότερα, οι δραστηριότητες πριν από την ανάγνωση μπορεί:
α) να εξοικειώνουν τους μαθητές με έννοιες και ζητήματα που πραγματεύεται το κείμενο,
β) να σκιαγραφούν το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αυτό εγγράφεται,
γ) να προετοιμάζουν τους μαθητές για ερωτήματα που θα απευθύνουν στα κείμενα που θα διαβάσουν.
Οι εργασίες και οι δραστηριότητες μετά την ανάγνωση είναι ποικίλες και έχουν ως στόχο την εμβάθυνση και διαπραγμάτευση του νοήματος (αναλυτικότερα για τις δραστηριότητες βλ. παρακάτω).
Μέσα από την ανάγνωση, κατανόηση και παραγωγή λόγου για τα κείμενα, ενισχύεται η δημιουργική σχέση των μαθητών/τριών με τη λογοτεχνία.
Αυτή η σχέση επιτρέπει στους/στις μαθητές/τριες να συνειδητοποιήσουν βαθύτερα τη σχέση της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και ως εκ τούτου να κατανοήσουν καλύτερα πτυχές του κόσμου στον οποίο ζούμε, του εαυτού μας, των ανθρώπινων σχέσεων, των χαρακτήρων, των πολιτισμών του παρελθόντος, βιώνοντας παράλληλα τη λογοτεχνία ως πηγή συναισθημάτων, εμπειριών, καλλιτεχνικών και διανοητικών ερεθισμάτων.
4. Επιλογή κειμένων, διδακτικός χρόνος
Η ευελιξία και η δυνατότητα επιλογών λογοτεχνικών κειμένων από τον/την εκπαιδευτικό επιτρέπει τη διαχείριση του διδακτικού υλικού και του διδακτικού χρόνου ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της σχολικής τάξης.
Σε κάθε περίπτωση, η ανάγνωση, η εμβάθυνση, η παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου, οι ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες πάνω σε δέκα (10) τουλάχιστον κείμενα είναι στόχος εφικτός.
Για κάθε κείμενο αντιστοιχούν πέντε περίπου διδακτικές ώρες.
Στον χρόνο αυτό γίνεται η προσέγγιση των κειμένων, η γραφή και η παρουσίαση ομαδικών εργασιών στη σχολική τάξη.
Κατά συνέπεια, αναμένεται να διδαχθούν δέκα (10) τουλάχιστον κείμενα σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους.
Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδιασμού του μαθήματος που προωθεί τη φιλαναγνωσία,
προτείνεται ο προγραμματισμός της διδασκαλίας να μην εστιάζει σε μεμονωμένα κείμενα, αλλά να οργανώνεται σε ομάδες κειμένων με βάση κριτήρια όπως το θέμα, το είδος, την ιστορική περίοδο κ.ά..
Πριν από την επιλογή των κειμένων, οι εκπαιδευτικοί είναι χρήσιμο να διερευνούν τις αναγνωστικές εμπειρίες των μαθητών/τριών.
Στη συνέχεια, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα αυτά, πρέπει να προχωρούν στην από κοινού επιλογή των κειμένων (στην περίπτωση που το μάθημα έχει ανατεθεί σε δύο ή περισσότερους διδάσκοντες σε μία τάξη), με όποιες διαφοροποιήσεις κρίνουν αναγκαίες ανάλογα με το επίπεδο αναγνωστικής εμπειρίας των μαθητών/τριών.
Επίσης, είναι δυνατόν η επιλογή των κειμένων να γίνεται με τη συμμετοχή των μαθητών-αναγνωστών.
Σημειώνεται πως η συνεξέταση κειμένων ενδείκνυται τόσο κατά την παραδοσιακή διδασκαλία μέσα από τη σύγκριση κειμένων του σχολικού εγχειριδίου με ίδια θεματική, όσο και κατά την περίπτωση που ο διδάσκων επιλέγει την οργάνωση και μεθόδευση της διδασκαλίας με τρόπο ανάλογο των διδακτικών αρχών και πρακτικών που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του Πιλοτικού Προγράμματος Σπουδών για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση. (http://ebooks.edu.gr/info/newps) και το οποίο προτείνεται ως συμπληρωματικό προς το ισχύον ΠΣ.
Στην περίπτωση αυτή περισσότερα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου συνεξετάζονται στο πλαίσιο μίας θεματικής ενότητας και η μεθόδευση εργασίας μπορεί να ακολουθήσει τη μεθόδευση ενός project.
5. Δραστηριότητες
Η ανάγνωση των κειμένων αποτελεί το κεντρικό σημείο της διδακτικής διαδικασίας στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Η κατανόηση και η ανταπόκριση στο κείμενο πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο του διδακτικού σχεδιασμού.
Για τον λόγο αυτό, οι εκπαιδευτικοί σε όλες τις τάξεις προτείνεται να εστιάζουν αρχικά, κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας τους, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κατανόησης λογοτεχνικού κειμένου με την αξιοποίηση μίας σειράς δραστηριοτήτων.
Οι ανάγκες των μαθητών/τριών και η ιδιαιτερότητα της σχολικής τάξης οδηγούν τον/την εκπαιδευτικό στην επιλογή των προσφορότερων από αυτές (Αναλυτικά για δεξιότητες και δραστηριότητες κατά την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων βλ. Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας).
Προτείνονται δραστηριότητες που βοηθούν αρχικά τους μαθητές/τριες:
Να εντοπίζουν βασικές πληροφορίες που περιέχονται στο κείμενο (χώρος, χρόνος, πρόσωπα, σκηνικό, κοινωνικό πλαίσιο δράσης των ηρώων).
Να παρακολουθούν τη δράση ενός ήρωα, την πιθανή εξέλιξη του χαρακτήρα του, την αλληλεξάρτησή του από το περιβάλλον.
Να εντοπίζουν το πρόβλημα που κατευθύνει τη δράση των αφηγηματικών ηρώων.
Να παρακολουθούν τη δράση των ηρώων συγκριτικά.
Να κατανοούν την περιγραφή μίας εικόνας ή ενός προσώπου.
Να συνδέουν το κείμενο με ιστορικές και κοινωνικές παραμέτρους αξιοποιώντας τα εισαγωγικά σημειώματα.
Να απαντούν στην ερώτηση:
Ποιος μιλά, ποιος είναι ο αφηγητής;
Να κατανοούν τον τρόπο με τον οποίο συλλειτουργεί η εικόνα και ο λόγος, όπου αυτό απαιτείται. Να εξοικειωθούν με βασικά στοιχεία των ποιητικών μορφών (στίχος, ρυθμός, μέτρο, ομοιοκαταληξία, ελεύθερος στίχος, κλπ).
Να διακρίνουν και να κατανοούν την αξιοποίηση εκφραστικών μέσων, κ.ά.
Όλα τα παραπάνω σημεία τεκμηριώνονται με βάση στοιχεία του κειμένου.
Υπενθυμίζεται πως η σχηματοποίηση των ζητουμένων βοηθά πολλούς μαθητές/τριες στην παρακολούθηση μίας αφήγησης, ενός χαρακτήρα ή μίας περιγραφής (π.χ. η παράθεση των σταδίων της ιστορίας και της δράσης ενός ήρωα σε παράταξη).
Στη συνέχεια, προτείνονται δραστηριότητες που επιτρέπουν τους μαθητές/τριες να:
Σχολιάζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με βάση είτε τα κειμενικά συμφραζόμενα είτε τα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα της εποχής παραγωγής ή πρόσληψης του κειμένου.
Συγκρίνουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο/α με αυτές του σήμερα.
Σχολιάζουν την οπτική γωνία του συγγραφέα και διακρίνουν τους τρόπους που διαμορφώνουν αυτήν την οπτική αξιοποιώντας κειμενικά δεδομένα.
Συσχετίζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήματα.
Προσεγγίζουν κριτικά σημεία του κειμένου ως προς τη μορφή και το περιεχόμενό του.
Υπενθυμίζεται πως η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας δίνει πολλές δυνατότητες για τη συνομιλία των λογοτεχνικών κειμένων με τις άλλες τέχνες (ζωγραφική, μουσική, δραματοποίηση, κινηματογραφική απεικόνιση, κ.ά.), ενώ παράλληλα διευρύνει την ποικιλία των δραστηριοτήτων.
Τονίζεται πως σε όλες τις τάξεις οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εστιάζουν και στην παραγωγή λόγου εκ μέρους των μαθητών-αναγνωστών για κάθε κείμενο.
Οι δραστηριότητες παραγωγής λόγου απορρέουν από το λογοτεχνικό/α κείμενο/α που διαβάζουν οι μαθητές/τριες και μπορούν να είναι:
Αναγνωστικής ανταπόκρισης (με την έννοια ότι οι μαθητές/τριες παράγουν λόγο που προκύπτει από τα ζητήματα που εξετάστηκαν στην τάξη και συνδέονται με τις παραπάνω δραστηριότητες)
Δημιουργικής γραφής (αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας με άλλη οπτική, δημιουργία νέας σκηνής στην οποία ο αναγνώστης συναντιέται με τον ήρωα, αλλαγή του τέλους της ιστορίας, κείμενο-παρουσίαση, κ.λπ.).
6. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Βιωματικές Δράσεις στην Α΄ Γυμνασίου
Ειδικότερα για την Α΄ Γυμνασίου είναι πολύ σημαντικό να αξιοποιηθεί το μάθημα της Λογοτεχνίας (όπως και το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας) για μία ομαλότερη προσαρμογή των μαθητών/τριών στη νέα σχολική βαθμίδα (βλ. παρακάτω ενδεικτικό παράδειγμα
1). Η αξιοποίηση του αναγνωστικού παρελθόντος των μαθητών/τριών μέσα από μία βιωματική δράση, επιτρέπει την ομαλότερη προσαρμογή στο νέο σχολικό περιβάλλον, λειτουργώντας παράλληλα ως εισαγωγή στο μάθημα της Λογοτεχνίας.
Ο προνομιακός χώρος της λογοτεχνίας επιτρέπει την κατάθεση συναισθημάτων, εμπειριών και απόψεων μέσα από την ασφαλή απόσταση που προσφέρει η λογοτεχνική αναπαράσταση, γεγονός που αποφορτίζει και αποσαφηνίζει το προσωπικό βίωμα, ενώ παράλληλα επιτρέπει τη συμμετοχή όλων των μαθητών/τριών σε μία ομαδική δραστηριότητα.
Για το προτεινόμενο project μπορεί να αξιοποιηθεί η θεματική ενότητα: Σχολική ζωή,
όπως έχει κατατεθεί στο Πιλοτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο α΄ τρίμηνο στην Α΄ τάξη ( http://ebooks.edu.gr/info/newps/ΓλώσσαΛογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf).
7. Η ιστορική διάταξη της ύλης στη Γ΄ Γυμνασίου
Στην Γ΄ Γυμνασίου η οργάνωση του σχολικού εγχειριδίου γίνεται με βάση την ιστορική διάταξη της ύλης.
Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, η διδασκαλία της ιστορίας της λογοτεχνίας ταυτίζεται με την παρακολούθηση μίας σειράς αποσπασμάτων ή αυτοτελών κειμένων τα οποία παρατάσσονται στο εγχειρίδιο με χρονολογική σειρά.
Ωστόσο, η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας (ιστορία του λογοτεχνικού θεσμού, του συγγραφέα, του αναγνώστη).
Αυτό επιτρέπει την ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας με άλλη οπτική.
Η ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέματος, η ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραμέτρων του λογοτεχνικού φαινομένου ή η ιστορικότητα των λογοτεχνικών ειδών δίνουν νέες δυνατότητες για τη μεθόδευση του μαθήματος, με την ιστορία πάντοτε παρούσα
(βλ. παραδείγματα ανάλογης διδασκαλίας στο Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας «Στάσεις ζωής σε ποιητικά κείμενα», «Χιούμορ και σάτιρα», «Άτομο και κοινωνία»), (http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf, σ. 171-174).
Φυσικά, η παραδοσιακή γραμμική παρακολούθηση της ιστορικής εξέλιξης της λογοτεχνικής παραγωγής δεν αποκλείεται σε καμία περίπτωση.
8. Ανάγνωση ολόκληρου βιβλίου
Σε όλες τις τάξεις προτείνεται να οργανώνονται δραστηριότητες που προωθούν τη φιλαναγνωσία.
Στο πλαίσιο αυτό, οι μαθητές/τριες μπορούν να διαβάζουν στη διάρκεια του σχολικού έτους ένα ή δύο λογοτεχνικά βιβλία είτε του ίδιου/της ίδιας συγγραφέα είτε του ίδιου θέματος είτε του ίδιου είδους. (Για μία ενδεικτική πρόταση ανάγνωσης και επεξεργασίας ολόκληρου λογοτεχνικού κειμένου, βλ. Παράρτημα).
Σκόπιμο είναι κατά την επιλογή του βιβλίου
να λαμβάνονται υπόψη και οι αναγνωστικές προτιμήσεις των εφήβων αναγνωστών.
Μπορεί είτε όλοι οι μαθητές/τριες να διαβάζουν διαφορετικά βιβλία, είτε να γίνεται ανάγνωση κοινού βιβλίου ανά ομάδες.
Την ανάγνωση του βιβλίου μπορούν να συνοδεύουν και άλλου είδους δραστηριότητες,
όπως πρόσκληση του συγγραφέα,
δραστηριότητες δημιουργικής γραφής,
δραματοποίηση κ.ά.
Σε κάθε περίπτωση, οι δραστηριότητες αυτές εντάσσονται στη μαθησιακή διαδικασία και αξιολογείται η συμμετοχή των μαθητών/τριών από τον/την εκπαιδευτικό.
Επισημαίνεται ότι η συγκεκριμένη δραστηριότητα αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης των μαθητών/τριών, ωστόσο τα λογοτεχνικά βιβλία δε συμπεριλαμβάνονται στην ύλη των εξετάσεων της περιόδου Μαΐου-Ιουνίου.
Σε όλες τις τάξεις οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να συνεργάζονται όχι μόνο οριζόντια αλλά και κάθετα, ώστε να συνδιαμορφώνουν ένα πλαίσιο δράσης για την προώθηση της φιλαναγνωσίας σε επίπεδο σχολικής μονάδας.
Πετυχημένη είναι εκείνη η ανάγνωση και παρουσίαση βιβλίου, η οποία επιτρέπει στον μαθητή:
α) να αντλεί βασικές πληροφορίες για το πού, πότε, εκτυλίσσεται η ιστορία, ποιοι είναι οι βασικοί ήρωες, ποιος μιλά, ποιος είναι ο αφηγητής, ποια η εξέλιξη της ιστορίας, ποιο το θέμα, οι ιδέες που διατυπώνονται
β) να συσχετίζει τα κείμενα με τα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα
γ) να εκφράζει προσωπικές εκτιμήσεις δικές του σκέψεις, συναισθήματα, ερμηνείες και να θέτει θέματα προς συζήτηση
δ) να συνδέει και να συγκρίνει τα κείμενα με άλλα κείμενα και καλλιτεχνικές δημιουργίες
ε) να εξετάζει το κείμενο με κριτική διάθεση, να αξιολογεί ιδέες, πράξεις και χαρακτήρες, να εντοπίζει αντιφάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα.
9. Αξιολόγηση
Οι μαθητές/τριες αξιολογούνται σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς για τη γενικότερη συμμετοχή τους στο μάθημα, για τις ατομικές ή/και ομαδικές εργασίες τους.
Η αξιολόγηση του μαθήματος της λογοτεχνίας πρέπει να εκτιμά την παραγωγή προσωπικών εργασιών πάνω στο κείμενο και να απομακρύνεται σταδιακά από τη λογική της αναπαραγωγής έτοιμων απαντήσεων.
Σε κάθε περίπτωση, οι απαντήσεις των μαθητών/τριών σε ερωτήματα που τίθενται και στα ωριαία διαγωνίσματα δεν πρέπει να βασίζονται σε απομνημόνευση γνώσεων, αλλά σε αξιοποίηση του κειμένου και πληροφοριών που προτάσσονται για το κείμενο, τον δημιουργό, την εποχή, το είδος του κειμένου.
Ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση στο μάθημα της Λογοτεχνίας
Πρωτέας: Εκπαιδευτικά σενάρια για τα γλωσσικά μαθήματα. http://proteas.greeklanguage.gr/ Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. http://www.greeklanguage.gr/greekLang/literature/index.html Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα και τη Γλωσσική Εκπαίδευση. http://www.greeklanguage.gr/digitalResources/index.html Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. http://www.snhell.gr/ ΠΟΘΕΓ: Πολιτιστικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας. http://www.potheg.gr/
Ενδεικτικά σενάρια για τη Λογοτεχνία της Α΄ τάξης σε συνδυασμό με τις βιωματικές δράσεις:
α) Μαρία Τολυμένου "Ζω και γνωρίζω το γυμνάσιο" στο http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1251
β) Μαρίνα Αρετάκη "Διαπροσωπικές σχέσεις συμμαθητών" στο http://proteas.greeklanguage.gr/scenario.html?sid=3589
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΕΘΟΔΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Στόχοι:
Η εισαγωγή στο μάθημα της Λογοτεχνίας μέσα από την αξιοποίηση του αναγνωστικού παρελθόντος των μαθητών/τριών.
Η γνωριμία των μαθητών/τριών στη νέα σχολική τάξη με την αξιοποίηση της σχολικής βιβλιοθήκης ή/και ψηφιακής βιβλιοθήκης (ενδεικτικά: βλ. ΕΚΕΒΙ) και των περιεχομένων του σχολικού εγχειριδίου.
Η ομαλότερη προσαρμογή των μαθητών/τριών στο νέο σχολικό περιβάλλον μέσα από την αξιοποίηση των βιωματικών δράσεων. Περιεχόμενα
Τα αναγνώσματα των μαθητών/τριών.
Βιβλία της σχολικής ή ψηφιακής βιβλιοθήκης (στη δεύτερη περίπτωση αξιοποιείται το εργαστήριο Πληροφορικής).
Το σχολικό εγχειρίδιο.
Μεθόδευση της εργασίας
Η εργασία οργανώνεται ως project διάρκειας 10-12 περίπου ωρών.
Θέμα της συζήτησης: «Τα κείμενα που θυμόμαστε»
Α΄ φάση
Oι μαθητές/τριες καλούνται να μιλήσουν, ελεύθερα και χωρίς προετοιμασία, για κείμενα που διάβασαν (στο βιβλίο της Γλώσσας/στο Ανθολόγιο του Δημοτικού σχολείου είτε μόνοι τους) και να εξηγήσουν για ποιο λόγο τα θυμούνται.
Η δραστηριότητα γίνεται στη σχολική τάξη ή στη σχολική βιβλιοθήκη και
ακολουθεί αρχές της βιωματικής μάθησης, καθώς αξιοποιεί τη μαθητική εμπειρία, αποφεύγει την παραδοσιακή μετωπική διδασκαλία και εμπλέκει ενεργά το σύνολο της σχολικής τάξης
18. Οι απαντήσεις των μαθητών/τριών στην αρχική ερώτηση διαμορφώνουν τα κριτήρια επιλογής βιβλίων.
Ενδεικτικά, οι μαθητές/τριες απαντούν:
Θυμόμαστε και διαλέγουμε βιβλία και κείμενα, επειδή μας αρέσει το θέμα, επειδή ταυτιζόμαστε ή θαυμάζουμε ή λυπόμαστε τον ήρωα και την ηρωίδα,, επειδή το κείμενο μας μιλά για σύγχρονα προβλήματα, επειδή μας μεταφέρει σε άλλες εποχές, κ.λπ.
Η καταγραφή των παρατηρήσεων των μαθητών/τριών και ο εμπλουτισμός των απαντήσεων από τον/την εκπαιδευτικό αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο εισαγωγής στο μάθημα της Λογοτεχνίας.
Β΄ φάση
Οι μαθητές/τριες εργάζονται γραπτά στην τάξη και αιτιολογούν τις επιλογές τους.
Οι εργασίες, αν και πρωτόλειες, αποτελούν μία πρώτη εργασία βιβλιοπαρουσίασης του βιβλίου ή κειμένου το οποίο θυμούνται ή προτιμούν.
Προτείνεται, επίσης, η αξιοποίηση δημιουργικής γραφής με θέματα:
Συναντώ τον ήρωα του κειμένου, αλλάζω το τέλος της
18 Εναλλακτικά, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές/τριες να διαλέξουν ένα βιβλίο από τη σχολική ή/και ψηφιακή βιβλιοθήκη (βλ. ΕΚΕΒΙ) και να αιτιολογήσουν με βάση τον τίτλο και το οπισθόφυλλο ποιο θα επέλεγαν.
Τον ίδιο στόχο καλύπτει και η «περιήγηση» και η επιλογή κειμένων του εγχειριδίου. ιστορίας, μεταφέρω τον αφηγηματικό λόγο σε θεατρικό ή προτείνεται η αφήγηση με συνδυασμένη χρήση κειμένου-εικόνας, κ.λπ.
Γ΄ φάση
Με βάση τις παραπάνω εργασίες η τάξη δημιουργεί ένα περιοδικό - αφιέρωμα με τίτλο: Τα αγαπημένα μας κείμενα.
Η δημιουργία περιοδικού επιτρέπει και προϋποθέτει την εικονογράφηση και την επιλογή εικόνων, φωτογραφιών κ.λπ.
Με τον τρόπο αυτό, το μάθημα της Λογοτεχνίας συνδέεται με άλλες τέχνες, ενώ διευρύνει την ποικιλία των μαθητικών δραστηριοτήτων.
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Α΄ φάση:
Πριν από την ανάγνωση (ενδεικτικός χρόνος: 1 – 2 διδακτικές ώρες)
Στόχος: Η εισαγωγή στο θέμα και η εξοικείωση των μαθητών/τριών
Ενδεικτικές προτάσεις
Ακρόαση ενός τραγουδιού σχετικού με το θέμα.
Απόσπασμα από ένα κινηματογραφικό ή τηλεοπτικό έργο.
Ανάγνωση ενός μικρού χαρακτηριστικού αποσπάσματος από το μυθιστόρημα
με στόχο να εξάψουμε την περιέργεια των μαθητών/τριών.
Οι μαθητές/τριες μπορούν να κάνουν υποθέσεις σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου γενικά, να υποθέσουν στοιχεία του μύθου: π.χ. σχετικά με τους ήρωες (πώς φαντάζονται ότι θα δράσουν, θα είναι ήρωες ή αντιήρωες, κ.τ.λ.)19, να κάνουν υποθέσεις σχετικά με την εξέλιξη του μύθου, να πουν απλώς τι θα περίμεναν οι ίδιοι να διαβάσουν, να φανταστούν έναν τίτλο (αν δεν το έχουν πληροφορηθεί ήδη) ή να πουν γιατί νομίζουν ότι το μυθιστόρημα έχει τον τίτλο αυτό.
Β΄ φάση:
Προσεκτική ανάγνωση του κειμένου (ενδεικτικός χρόνος: 3 – 4 διδακτικές ώρες
20) Η τάξη περνά στην ανάγνωση του κειμένου. Όλοι οι μαθητές/τριες διαβάζουν κείμενο με την καθοδήγηση του/της φιλολόγου, όπως γίνεται σε κάθε παραδοσιακή διδασκαλία
21. Στη συνέχεια, οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε ομάδες και καλούνται να συζητήσουν μέσα στην ομάδα τους τα παρακάτω σημεία:
Ποια είναι η σχέση του κεντρικού ήρωα ή των κεντρικών ηρώων με τα άλλα πρόσωπα του κειμένου;
Τι περιμένουν οι άλλοι από τον ήρωα; Ποιες είναι οι προσδοκίες τους; (Τι προσδοκούν ο μεγαλύτεροι, τα αδέλφια, ο κοινωνικός περίγυρος;).
Ο ίδιος ο ήρωας ή/και η ηρωίδα δέχεται να αναλάβει τον ρόλο που του αναθέτουν οι άλλοι ή έχει αντίρρηση; Τον αναλαμβάνει με ή παρά τη θέλησή του; Θεωρεί αυτονόητο αυτό τον ρόλο ή θα ήθελε να τον αλλάξει;
Τι του αναγνωρίζεται ως υποχρέωση ή ως δικαίωμα;
19 Εδώ στόχος είναι η κινητοποίηση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών και όχι η σωστή ή η λανθασμένη πρόβλεψη.
20 Ο αριθμός των ωρών μπορεί και να ποικίλλει, ανάλογα με την έκταση του λογοτεχνικού έργου.
21 Εδώ θα μπορούσαμε να αναθέσουμε και την ανάγνωση τμημάτων στο σπίτι, εφόσον εκτιμούμε ότι οι μαθητές/τριες μπορούν να ανταποκριθούν.
Αν δεν είναι εφικτό, μπορούμε να σταματήσουμε τη συλλογική ανάγνωση σε ένα σημείο της δράσης που θα τους/τις κινήσει την περιέργεια να συνεχίσουν μόνοι/ες την ανάγνωση στο σπίτι.
Μπορούμε, επίσης, να εφαρμόσουμε εναλλάξ τη συλλογική και την ατομική ανάγνωση.
Εντέλει, πώς οριοθετείται ο ρόλος του στην αρχή της ιστορίας;
Στην πορεία αλλάζει ή παραμένει ίδιος ο ρόλος αυτός;
Ποιοι παράγοντες βελτιώνουν ή χειροτερεύουν την αρχική θέση των ηρώων;
Αμφισβητείται ή όχι η τυχόν νέα θέση;
Ερωτήσεις σχετικά με τον χώρο, τον χρόνο, τον αφηγητή, την αφήγηση, τη γλώσσα του κειμένου κ.ά.
Ερωτήσεις σχετικές με στοιχεία της πλοκής (ποιος είναι ο «μύθος», αν υπάρχει εξέλιξη της πλοκής, κορύφωση της δράσης,τεχνάσματα).
Εναλλακτικά, μπορούν να σκιαγραφήσουν εκτός από τον κεντρικό ήρωα (αυτό μπορούν να το κάνουν όλες οι ομάδες) και τους άλλους ήρωες (η κάθε ομάδα και διαφορετικό ήρωα).
Στην περίπτωση που όλες οι ομάδες έχουν εργαστεί πάνω στα ίδια ερωτήματα, κατά την παρουσίαση, κάθε ομάδα αναλαμβάνει να απαντήσει σε ένα μέρος των ερωτήσεων και οι υπόλοιπες, αν θέλουν, συμπληρώνουν ή δίνουν τη διαφοροποιημένη τους απάντηση στις συγκεκριμένες ερωτήσεις.
Με τον τρόπο αυτό, αποφεύγεται στην παρουσίαση η επανάληψη απαντήσεων από όλες τις ομάδες.
Κάθε απάντηση πρέπει να βασίζεται στο κείμενο, στο οποίο οι μαθητές/τριες κάνουν διαρκώς παραπομπές.
Μέσα στην ομάδα ο/η κάθε μαθητής/τρια κρατά τις σημειώσεις του/της και βασίζει τις απαντήσεις του/της στις παρατηρήσεις όλων των μελών της ομάδας.
Στο τέλος του τετραώρου οι μαθητές/τριες πρέπει να έχουν απαντήσει προφορικά και γραπτά στα παραπάνω θέματα.
Κάποια/ες ερώτηση/εις από αυτές ή κάποιες ανάλογες, σύμφωνα με το κείμενο, μπορεί να αποτελέσει/ουν εργασία των μαθητών/τριών για το σπίτι.
Αυτός είναι και ένας σχετικά ασφαλής τρόπος για να συνεχίσουν την ανάγνωση του κειμένου μόνοι τους.
Στο σημείο αυτό η τάξη θα διαθέσει μία ή δύο διδακτικές ώρες για μία πρώτη συζήτηση, κατά την οποία όλες οι ομάδες της τάξης ανακοινώνουν στην ολομέλεια τις διαπιστώσεις τους από τις παραπάνω παρατηρήσεις.
Η συζήτηση αναδεικνύει τις διαφοροποιήσεις και τις διαφορετικές οπτικές των ομάδων, οι οποίες δίνουν σφαιρικότερη εικόνα του θέματος.
Στο διάστημα αυτό μπορούμε να αναθέσουμε στους μαθητές/τριες ποικίλες δραστηριότητες που οδηγούν σε παραγωγή κειμένου/ων ενταγμένων σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.
Ενδεικτικά, αναφέρονται οι εξής:
Αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας από την οπτική γωνία ενός άλλου ήρωα.
Δημιουργία μίας σκηνής, στην οποία ο αναγνώστης συναντιέται με τον ήρωα (π.χ. με μορφή συνέντευξης ή αφήγησης).
Γραφή ανάλογου κειμένου με προσωπικές παρατηρήσεις από την καθημερινή ζωή για το προσωπικό ημερολόγιο.
Δραματοποίηση κομβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσωτερικές ή εξωτερικές συγκρούσεις χαρακτήρων, διλήμματα των ηρώων, κ.λπ.
Αλλαγή του αφηγητή της ιστορίας προκειμένου να δοθεί έμφαση στη σημασία της «φωνής» (φωνή ενηλίκου, άνδρα, γυναίκας, νέου, νέας).
Μπορούμε, επίσης, να ζητήσουμε από τους μαθητές/τριες να συγκεντρώνουν τις εργασίες αυτές σε έναν ατομικό φάκελο (portfolio), τον οποίο θα χρησιμοποιήσουμε για να διαπιστώσουμε τόσο εμείς όσο και εκείνοι την εξελικτική τους πορεία, αλλά και για να αξιολογηθούν.
Ορισμένες από τις παραπάνω εργασίες μπορεί να είναι προφορικές ή γραπτές, ατομικές ή ομαδικές.
Οι ομάδες
υποστηρίζουν την εργασία τους, συγκρίνουν τις διαπιστώσεις των άλλων ομάδων με τις δικές τους,
παρατηρούν και αιτιολογούν ομοιότητες και διαφορές.
Επίσης, παρακολουθούν την εξέλιξη του θέματος στον χρόνο.
Παράλληλα, καταθέτουν απόψεις για την προσωπική τους ανταπόκριση στο κείμενο, αξιοποιώντας δραστηριότητες που ζητούν τη συνάντηση του αναγνώστη με τον ήρωα της ιστορίας.
Τέλος, παραδίδουν τις γραπτές εργασίες τους.
Γ΄ φάση:
Μετά την ανάγνωση (3 διδακτικές ώρες)
Κατά τη φάση αυτή οι μαθητές/τριες ασχολούνται με γλωσσικές, αλλά και μη γλωσσικές δραστηριότητες.
Ενδεικτικά:
Γράφουν μία βιβλιοπαρουσίαση του συγκεκριμένου έργου ή μία βιβλιοκριτική για τη σχολική εφημερίδα (για να τους βοηθήσουμε τους δίνουμε μία ‘σχάρα’ με τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου αυτού κειμενικού είδους).
Αναζητούν άλλα κείμενα του ίδιου συγγραφέα και παρουσιάζουν εν συντομία το περιεχόμενό τους ή παρουσιάζουν άλλα κείμενα που διάβασαν με παρόμοια θεματική.
Δίνουν ένα άλλο τέλος ή έναν άλλο τίτλο στο κείμενο.
Γράφουν ένα κείμενο όπου εκφράζουν την ευαρέσκεια ή την απαρέσκεια τους για το κείμενο που διάβασαν,
αιτιολογώντας την απάντηση τους παραπέμποντας στο κείμενο (τους άρεσε ή δεν τους άρεσε επειδή ταυτίστηκαν με τον ήρωα, επειδή διαφοροποιήθηκαν, επειδή τον θαύμασαν, επειδή το κείμενο αναφέρεται σε σύγχρονα προβλήματα κ. ά.).
Χειμερινό Eξάμηνο 2012-2013
Διδάσκων: Kαθηγητής Δημήτρης Aγγελάτος
Aθήνα, Οκτώβριος 2012
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
1. Μια αντίληψη περί διδασκαλίας της λογοτεχνίας δεν
μπορεί παρά να στηρίζεται σε μια αντίληψη για την ίδια τη λογοτεχνία, για τον
τρόπο δηλαδή που γίνονται κατανοητοί οι όροι σύστασης (τι είναι) και οι συνθήκες λειτουργίας (τι κάνει) της, σε επίπεδο διαλόγου
μεταξύ ειδών/τρόπων, κωδικοποιημένων
δηλαδή ολοτήτων (ό,τι στη φιλολογική έρευνα ονομάζουμε κανόνες) και νέων
κειμενικών εκδοχών, νέων κειμένων μέσα στα εκάστοτε ιστορικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα
κάθε εποχής.
H προτεινόμενη εδώ
μέθοδος για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας επικεντρώνεται στο ότι τα είδη/τρόποι μπορούν να συμβάλουν
λειτουργικά στη διδακτική πράξη και στο θεμελιώδη στόχο της, που είναι η
δημιουργία διαδικασιών εξαγωγής νοήματος (ανάλυση και ερμηνεία),
βασισμένων σε συγκροτημένες κοινότητες αναγνωστών. Η διδασκαλία της
λογοτεχνίας, προσανατολισμένη στους
όρους διαλόγου κανόνων (=ειδών/τρόπων) και
κειμένων, μέσα από τους οποίους
υπάρχει και λειτουργεί η λογοτεχνία, είναι σε θέση να οδηγήσει στη μετάδοση
γνώσεων, στην ενεργοποίηση του συγκινησιακού ανθρώπινου δυναμικού, στη
δημιουργία κριτικής και αισθητικής σκέψης, στην κατανόηση δηλαδή, στη συγκίνηση
και στη συμμετοχή αντίστοιχα.
2. Η παράδοση
αυτή είναι οργανωμένη σε δύο μέρη (Α’- Β’): το πρώτο αφορά στη θεωρία και το δεύτερο στην
πράξη.
Στο πρώτο μέρος της παράδοσης διευκρινίζονται οι έννοιες/όροι αφενός
του επιστημονικού πλαισίου, όπου εγγράφεται η διδασκαλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (ο διάλογος δηλαδή κανόνων και κειμένων),
αφετέρου των ειδικών ζητημάτων της τελευταίας· τα ειδικά αυτά ζητήματα
διαρθρώνονται σε τρία επίπεδα: σ’ εκείνο του αντικειμένου (το τι), σ’ εκείνο της μεθόδου (το πώς)
και σ’εκείνο του στόχου (το γιατί) διδασκαλίας, δηλαδή τι διδάσκουμε, πως το
διδάσκουμε και γιατί, για ποιο
σκοπό/στόχο το διδάσκουμε. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο σε παραδείγματα
διδασκαλίας (κανόνων και κειμένων) της νεοελληνικής λογοτεχνίας,
τα οποία καλύπτουν ευρύ χρονικό και ειδολογικό φάσμα, και εκφράζουν σημαντικές
για τη νεοελληνική λογοτεχνία αισθητικές και λογοτεχνικές αντιλήψεις ρευμάτων, όπως είναι ο Ρομαντισμός, ο
Συμβολισμός, ο Ρεαλισμός, ο Υπερρεαλισμός, κλπ.
Αναλυτικότερα, στην πρώτη ενότητα του πρώτου μέρους (Α’) το ενδιαφέρον στρέφεται αρχικά στον προσδιορισμό
θεμελιωδών εννοιών και όρων, που αφορούν
στην επιστήμη της Νεοελληνικής Φιλολογίας, ως πλαισίου αναφοράς των ζητημάτων
της διδασκαλίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως επιστήμη, Φιλολογία, νεοελληνικός/ή
(σε συσχετισμό με τον όρο μεσαιωνικός/ή),
λογοτεχνία. Ακολουθούν εξειδικευτικά,
στη δεύτερη ενότητα, έννοιες και όροι για το αντικείμενο της διδασκαλίας (το τι διδάσκουμε), το διάλογο δηλαδή μεταξύ κανόνων
(=ειδών/τρόπων) και κειμένων (=συναρμογή κειμενικής οργάνωσης και επικοινωνιακής απόβλεψης) της
νεοελληνικής λογοτεχνίας, μέσα στα ιστορικο-πολιτισμικά συμφραζόμενα κάθε
εποχής.
Aπαραίτητη προϋπόθεση για τη διδασκαλία είναι η γνώση των
"υλικών" που ακριβώς τροφοδοτούν και υποστηλώνουν κανόνες και κείμενα, και ασφαλώς το διάλογό
τους· τα "υλικά" αυτά ανήκουν στις κατηγορίες των μορφών (=η γλώσσα, τα σχήματα
λόγου, ο ρυθμός και η μετρική, η αφήγηση και οι σκηνικοί λόγοι) και των ιδεών (=φιλοσοφικο-αισθητικές, καλλιτεχνικές και
λογοτεχνικές αντιλήψεις). Κρίσιμη στο σημείο αυτό είναι η εμπεριστατωμένη γνώση
και σωστή κατ’ αυτοψία χρήση έγκυρων εκδόσεων ή/και πρώτων δημοσιεύσεων των λογοτεχνικών
κειμένων, όπως και της (χειρόγραφης ή/και έντυπης) παράδοσής τους.
Το πρώτο μέρος της παράδοσης ολοκληρώνεται με την τρίτη
ενότητα που αφορά στη μέθοδο και στο στόχο διδασκαλίας. Η μέθοδος διδασκαλίας οδηγεί
στο θεμελιώδη στόχο της, που είναι η επαρκής ανάλυση και ερμηνεία (κανόνων και κειμένων) της νεοελληνικής λογοτεχνίας,
στέρεα θεμελιωμένες στο αποτέλεσμα συλλειτουργίας τεσσάρων τουλάχιστον μεθοδολογικών πεδίων
επιστημονικής πρακτικής, όπως είναι η ιστορία, η θεωρία, η κριτική και η σύγκριση, καθώς και των απαιτήσεων των τελευταίων για περιγραφή, εξήγηση και
επιχειρηματολογία.
3. Το δεύτερο μέρος της παράδοσης (Β’), επικεντρώνεται σε παραδειγματικές εφαρμογές
διδασκαλίας κανόνων και κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας (ποίησης και
πεζογραφίας), με σημείο αφετηρίας το 17ο αιώνα και το έμμετρο
μυθιστόρημα του Βιτσ. Κορνάρου, Ερωτόκριτος.
Τα παραδείγματα διατρέχουν το 19ο και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού
αιώνα (Αδ. Κοραής, Διον. Σολωμός, Εμμ. Ροΐδης, Γ. Μ. Βιζυηνός, Αλέξ. Παπαδιαμάντης,
Κ. Π. Καβάφης, Κ. Παλαμάς, Άγγ. Σικελιανός), οδηγούν στην ενότητα της
μεσοπολεμικής περιόδου (Κ. Θεοτόκης, Κ. Γ. Καρυωτάκης, Γ. Σεφέρης, Ανδρ.
Εμπειρίκος, Μέλπω Αξιώτη, Ν. Γ. Πεντζίκης) και καταλήγουν σ’εκείνην που
ορίζεται από τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι σήμερα (Μαν. Αναγνωστάκης, Γιάν.
Ρίτσος, Ανδρ. Φραγκιάς, Νίκ. Καχτίτσης, Αλέξ. Κοτζιάς, Γιώργ. Παυλόπουλος).
4. Στο τέλος κάθε μέρους και ενότητας υπάρχει ενδεικτική
βιβλιογραφία για όσα ζητήματα θίγονται σε κάθε περίσταση (η γραφηματική
επισήμανση με: Ö, υποδεικνύει τις σημαντικότερες μελέτες). Το ειδικό περιεχόμενο κάθε μαθήματος της παράδοσης, το
σχετικό υλικό (σημειώσεις, φωτοτυπίες, κλπ) και η συναφής βιβλιογραφία, θα
δίδονται μέσω της ηλεκτρονικής υπηρεσίας του Πανεπιστημίου, «Ηλεκτρονική Τάξη»
(ο κωδικός της παράδοσης ΜΦΝ20 είναι:
PHIL 532).
Η τελική γραπτή εξέταση θα βασιστεί στην ύλη των δύο
μερών (Α’-Β’) του μαθήματος. Για το σκοπό αυτό θα χρησιμοποιηθεί το σύγγραμμα
που θα διανεμηθεί, και όσα λήμ. σημειώνονται με Ö στην Eνδεικτική Bιβλιογραφία κάθε μέρους και ενότητας·
για τα λήμ. αυτά θα γίνει λόγος στη διάρκεια των μαθημάτων.
ΓΕΝΙΚΟ
ΣXEΔIAΓPAMMA ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
Μέρος Α’
Έννοιες και όροι:
το επιστημονικό
πλαίσιο· το αντικείμενο, η μέθοδος και ο στόχος της διδασκαλίας
[4
μαθήματα]
1. Το επιστημονικό
πλαίσιο: η επιστήμη· η Φιλολογία· η λογοτεχνία· Nεοελληνικός/ή και Μεσαιωνικός/ή.
2. Το αντικείμενο της
διδασκαλίας (το τι): ο διάλογος κανόνων (ειδών/τρόπων) και κειμένων
α. Λογοτεχνικά κείμενα (=κειμενική οργάνωση και επικοινωνιακή απόβλεψη), κανόνες (-είδη/τρόποι) και η διαλογική
τους ύπαρξη
β. "Υλικά" συναρμογής κανόνων
και κειμένων της νεοελληνικής
λογοτεχνίας: Μορφές και Ιδέες
Mορφές
1) Γλώσσα: τα ιδιώματα· η ομιλούμενη
κοινή· η διόρθωση· ο εξαρχαϊσμός· η φωνητική ορθογραφία· η καθαρεύουσα· η δημοτική
2) Σχήματα λόγου: γραμματικά· συντακτικά (κατά τη θέση όρων)· συντακτικά
(κατά την πληρότητα του λόγου)· σημασιολογικά/ τρόποι
3) Ρυθμός και μετρική: ρυθμός· μετρικά σχήματα και σχήματα λόγου· μετρική·
τα δύο μετρικά συστήματα· τύποι στίχου: ο έμμετρος στίχος, ο ελευθερωμένος
στίχος, ο πεζός στίχος, ο ελεύθερος στίχος
4) Αφήγηση και σκηνικοί λόγοι: χρόνος (ιστορίας και αφήγησης)· αφηγητής
(τύποι λόγου και εστίασης/προοπτικής)· πράξη της αφήγησης· σκηνικοί λόγοι
Ιδέες
Φιλοσοφικές, αισθητικές, καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές αντιλήψεις.
3. Η μέθοδος και ο
στόχος της διδασκαλίας (το πως και το
γιατί)
α. Τα μεθοδολογικά πεδία επιστημονικής πρακτικής (ιστορία, θεωρία, κριτική, σύγκριση) και οι απαιτήσεις τους: περιγραφή, εξήγηση, επιχειρηματολογία
β. Ο στόχος της διδασκαλίας: ανάλυση και ερμηνεία κανόνων και κειμένων της
νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Μέρος Β’
Παραδειγματικές εφαρμογές διδασκαλίας
[9 Μαθήματα]
17ος/18ος αι.
1) Βιτσ. Κορνάρος
Ερωτόκριτος (γράφ.
1600-1613·1713): έμμετρο μυθιστόρημα
19ος αι. και πρώτες δεκαετίες 20ου αι.
2) Αδαμ. Κοραής
Ο Παπατρέχας (1811-1820): μυθιστόρημα και ειδολογική διαστρωμάτωση
3) Διον. Σολωμός
Ρομαντισμός και υπερ-ειδολογικά έργα: Ο
Κρητικός (γράφ. 1833-1834) και Οι Ελεύθεροι
Πολιορκημένοι (Β’ Σχεδίασμα: γράφ.1833-1844· Γ’ Σχεδίασμα: γράφ. 1844-1849/1850)
4) Εμμ. Ροΐδης
Η Πάπισσα Ιωάννα. Μεσαιωνική
μελέτη (1866): "απέναντι" στο πικαρικό και στο ιστορικό
μυθιστόρημα
5) Γ. Μ. Βιζυηνός
Η νουβέλα και η απόδοση της ρευστότητας του συνειδησιακού κόσμου: «Ποίος
ήτον ο φονεύς του αδελφού μου» (1883) και «Tο μόνον της ζωής του ταξείδιον» (1884)
6) Αλέξ.
Παπαδιαμάντης
Το διήγημα και η λειτουργία της περιγραφής: «Φτωχός Άγιος» (1891), «Η
Μαυρομαντηλού» (1891) και «Όνειρο στο κύμα» (1900)
8) Κ. Παλαμάς
Η ποίηση του Παρνασισμού (Τα Μάτια
της ψυχής μου, 1892) και του Συμβολισμού (Φοινικιά, γράφ.: 1900·1904)
7) Κ. Π. Καβάφης
Λυρική ποίηση: δραματικότητα και
ειρωνεία
9) Άγγ. Σικελιανός
Η καθαρή
ποίηση: Μήτηρ Θεού (1917-1919)
c. 1920 μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
10) Κ. Θεοτόκης
Οι Σκλάβοι στα δεσμά τους (1922): Ρεαλισμός και διφωνικότητα
11) Κ. Γ. Καρυωτάκης
Ποιητικά είδη: η συναρμογή ελεγείας και σάτιρας (Ελεγεία και Σάτιρες, 1927)
12) Γιώργ. Σεφέρης
Μυθιστόρημα (1935): η ποίηση του (υψηλού) Μοντερνισμού
13) Ανδρ. Εμπειρίκος
Υπερρεαλισμός και ποίηση: Υψικάμινος (1935)
14) Μέλπω Αξιώτη
Δύσκολες Νύχτες (1938): μυθιστόρημα και ροή της συνείδησης
15) Ν. Γ. Πεντζίκης
Ο Πεθαμένος και η Ανάσταση (1944): το μυθιστόρημα του (υψηλού) Μοντερνισμού
Από τη μεταπολεμική περίοδο μέχρι σήμερα
16) Μαν. Αναγνωστάκης
Ποιητικά είδη και η λέξη-πρόκα
17) Γιάν. Ρίτσος
Τέταρτη Διάσταση (1962-1972) και δραματικός μονόλογος
18) Νικ. Καχτίτσης
Ο Ήρωας της Γάνδης (1967): το μη-ύφος ύφος και το μυθιστόρημα
19) Ανδρ. Φραγκιάς
Λοιμός (1972): το μυθιστόρημα και η αυτοσυμβολοποιούμενη
πραγματικότητα
20) Αλέξ. Κοτζιάς
Φανταστική περιπέτεια (1985): πολυφωνία και διακειμενικότητα στο μυθιστόρημα
21) Γιώργ. Παυλόπουλος
Λυρική ποίηση και αφήγηση: από Το
Σακί (1980) στο Λίγος Άμμος (1997).
