ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ,ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Νεοελληνική Λογοτεχνία Α’ Γυμνασίου

1. Παρουσίαση του μαθήματος

Το μάθημα «Νεοελληνική Λογοτεχνία» στο Γυμνάσιο διδάσκεται δύο (2) ώρες την εβδομάδα με ελεύθερη επιλογή κειμένων από τον διδάσκοντα/τη διδάσκουσα. Το δίωρο αυτό, εφόσον ο διδάσκων/η διδάσκουσα το επιθυμεί και καταστεί δυνατό στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος, προτείνεται να είναι συνεχόμενο, προκειμένου να ολοκληρώνεται η αναγνωστική διαδικασία και η παραγωγή ατομικών και ομαδικών εργασιών και δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη.

2. Εγχειρίδια διδασκαλίας

Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιείται για κάθε τάξη το αντίστοιχο εγχειρίδιο «Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Αξιοποιούνται παράλληλα τα διαδραστικά σχολικά εγχειρίδια. Ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν το υλικό των σχολικών εγχειριδίων με κείμενα και δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στις γνωστικές ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών, προκειμένου να επιτύχουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003). Σε όλες τις τάξεις οι μαθητές/τριες ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν  ως  βιβλία  αναφοράς  την  «Ιστορία  Νεοελληνικής  Λογοτεχνίας» και το «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων». Διευκρινίζεται ότι τα βιβλία αυτά δεν προορίζονται για αυτόνομη διδασκαλία, αλλά έχουν ως στόχο να λειτουργήσουν συμβουλευτικά και συμπληρωματικά στο μάθημα της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο.

3. Στοχοθεσία, δεξιότητες, μεθοδολογία του μαθήματος.

Το μάθημα της Λογοτεχνίας νοείται ως μάθημα κειμενοκεντρικό και μαθητοκεντρικό. Ως εκ τούτου, οι διδάσκοντες/διδάσκουσες χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος, όχι ως άθροισμα κειμένων και γνώσεων που πρέπει να δοθούν για απομνημόνευση, αλλά ως ένα σύνολο στόχωνπου αποβλέπουν: α) στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σχέσης των μαθητών/τριών με τα κείμενα και β) στην καλλιέργεια μίας ποικιλίας αναγνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (ανάγνωση, ακρόαση, συγγραφή, κριτική, συγκριτική εξέταση κειμένων και οπτικών, θεατρική αναπαράσταση, μετουσίωση και μεταφορά συναισθημάτων σε νέο κείμενο, διερεύνηση των δυνατοτήτων της γλώσσας ως μέσου προσωπικής και καλλιτεχνικής έκφρασης, παρουσίαση και υποστήριξη κειμένων, κλπ.) στο πλαίσιο μίας αναγνωστικής ομάδας.

Σε κάθε περίπτωση, ο/η εκπαιδευτικός οφείλει να αναδείξει την ανάγνωση των κειμένων ως τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η οργάνωση του μαθήματος. Όλες οι δραστηριότητες, που συνδέονται με αυτήν πριν από την ανάγνωση και μετά την ανάγνωση κειμένων, αποβλέπουν στη δημιουργία επαρκώναναγνωστών/στριών.

Ειδικότερα, οι δραστηριότητες πριν από την ανάγνωση μπορεί: α) να εξοικειώνουν τους μαθητές με έννοιες και ζητήματα που πραγματεύεται το κείμενο, β) να σκιαγραφούν το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αυτό εγγράφεται, γ) να προετοιμάζουν τους μαθητές για ερωτήματα που θα απευθύνουν στα κείμενα που θα διαβάσουν. Οι εργασίες και οι δραστηριότητες μετά την ανάγνωση είναι ποικίλες και έχουν ως στόχο την εμβάθυνση και διαπραγμάτευση του νοήματος (αναλυτικότερα για τις δραστηριότητες βλ. παρακάτω).

Μέσα από την ανάγνωση, κατανόηση και παραγωγή λόγου για τα κείμενα, ενισχύεται η δημιουργική σχέση των μαθητών/τριών με τη λογοτεχνία. Αυτή η σχέση επιτρέπει στους/στις μαθητές/τριες να συνειδητοποιήσουν βαθύτερα τη σχέση της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και ως εκ τούτου να κατανοήσουν καλύτερα πτυχές του κόσμου στον οποίο ζούμε, του εαυτού μας, των ανθρώπινων σχέσεων, των χαρακτήρων, των πολιτισμών του παρελθόντος, βιώνοντας παράλληλα τη λογοτεχνία ως πηγή συναισθημάτων, εμπειριών, καλλιτεχνικών και διανοητικών ερεθισμάτων.

4. Επιλογή κειμένων, διδακτικός χρόνος

Η ευελιξία και η δυνατότητα επιλογών λογοτεχνικών κειμένων από τον/την εκπαιδευτικό επιτρέπει τη διαχείριση του διδακτικού υλικού και του διδακτικού χρόνου ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της σχολικής τάξης. Σε κάθε περίπτωση, η ανάγνωση, η εμβάθυνση, η παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου, οι ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες πάνω σε δέκα (10) τουλάχιστον κείμενα είναι στόχος εφικτός. Για κάθε κείμενο αντιστοιχούν πέντε περίπου διδακτικές ώρες. Στον χρόνο αυτό γίνεται η προσέγγιση των κειμένων, η γραφή και η παρουσίαση ομαδικών εργασιών στη σχολική τάξη. Κατά συνέπεια, αναμένεται να διδαχθούν δέκα (10) τουλάχιστον κείμενα σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους.

Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδιασμού του μαθήματος που προωθεί τη φιλαναγνωσία, προτείνεται ο προγραμματισμός της διδασκαλίας να μην εστιάζει σε μεμονωμένα κείμενα, αλλά να οργανώνεται σε ομάδες κειμένων με βάση κριτήρια όπως το θέμα, το είδος, την ιστορική περίοδο κ.ά.. Πριν από την επιλογή των κειμένων, οι εκπαιδευτικοί είναι χρήσιμο να διερευνούν τις αναγνωστικέςεμπειρίες των μαθητών/τριών. Στη συνέχεια, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα αυτά, πρέπει να προχωρούν στην από κοινού επιλογή των κειμένων (στην περίπτωση που το μάθημα έχει ανατεθεί σε δύο ή περισσότερους διδάσκοντες σε μία τάξη), με όποιες διαφοροποιήσεις κρίνουν αναγκαίες ανάλογα με το επίπεδο αναγνωστικής εμπειρίας των μαθητών/τριών. Επίσης, είναι δυνατόν η επιλογήτων κειμένων να γίνεται με τη συμμετοχή των μαθητών-αναγνωστών. Σημειώνεται πως η συνεξέταση κειμένων ενδείκνυται τόσο κατά την παραδοσιακή διδασκαλία μέσα από τη σύγκριση κειμένων του σχολικού εγχειριδίου με ίδια θεματική, όσο και κατά την περίπτωση που ο διδάσκων επιλέγει την οργάνωση και μεθόδευση της διδασκαλίας με τρόπο ανάλογο των διδακτικών αρχών και πρακτικών που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του Πιλοτικού Προγράμματος Σπουδών για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση. (http://ebooks.edu.gr/info/newps) και το οποίο προτείνεται ως συμπληρωματικό προς το ισχύον ΠΣ. Στην περίπτωση αυτή περισσότερα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου συνεξετάζονται στο πλαίσιομίας θεματικής ενότητας και η μεθόδευση εργασίας μπορεί να ακολουθήσει τη μεθόδευση ενός project.

5. Δραστηριότητες

Η ανάγνωση των κειμένων αποτελεί το κεντρικό σημείο της διδακτικής διαδικασίας στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Η κατανόηση και η ανταπόκριση στο κείμενο πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο του διδακτικού σχεδιασμού. Για τον λόγο αυτό, οι εκπαιδευτικοί σε όλες τις τάξεις προτείνεται να εστιάζουν αρχικά, κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας τους, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κατανόησηςλογοτεχνικού κειμένου με την αξιοποίηση μίας σειράς δραστηριοτήτων. Οι ανάγκες των μαθητών/τριών και η ιδιαιτερότητα της σχολικής τάξης οδηγούν τον/την εκπαιδευτικό στην επιλογή των προσφορότερων από αυτές (Αναλυτικά για δεξιότητες και δραστηριότητες κατά την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων βλ. Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας). Προτείνονται δραστηριότητες που βοηθούν αρχικά τους μαθητές/τριες:

• Να εντοπίζουν βασικές πληροφορίες που περιέχονται στο κείμενο (χώρος, χρόνος, πρόσωπα, σκηνικό, κοινωνικό πλαίσιο δράσης των ηρώων).
• Να παρακολουθούν τη δράση ενός ήρωα, την πιθανή εξέλιξη του χαρακτήρα του, την αλληλεξάρτησή του από το περιβάλλον.
• Να εντοπίζουν το πρόβλημα που κατευθύνει τη δράση των αφηγηματικών ηρώων.
• Να παρακολουθούν τη δράση των ηρώων συγκριτικά.
• Να κατανοούν την περιγραφή μίας εικόνας ή ενός προσώπου.
• Να συνδέουν το κείμενο με ιστορικές και κοινωνικές παραμέτρους αξιοποιώντας τα εισαγωγικά σημειώματα.
• Να απαντούν στην ερώτηση: Ποιος μιλά, ποιος είναι ο αφηγητής;
• Να κατανοούν τον τρόπο με τον οποίο συλλειτουργεί η εικόνα και ο λόγος, όπου αυτό απαιτείται.
• Να εξοικειωθούν με βασικά στοιχεία των ποιητικών μορφών (στίχος, ρυθμός, μέτρο, ομοιοκαταληξία, ελεύθερος στίχος, κλπ).
• Να διακρίνουν και να κατανοούν την αξιοποίηση εκφραστικών μέσων, κ.ά. Όλα τα παραπάνω σημεία τεκμηριώνονται με βάση στοιχεία του κειμένου. Υπενθυμίζεται πως η σχηματοποίηση των ζητουμένων βοηθά πολλούς μαθητές/τριες στην παρακολούθηση μίας αφήγησης, ενός χαρακτήρα ή μίας περιγραφής (π.χ. η παράθεση των σταδίων της ιστορίας και της δράσης ενός ήρωα σε παράταξη).

Στη συνέχεια, προτείνονται δραστηριότητες που επιτρέπουν τους μαθητές/τριες να:

• Σχολιάζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με βάση είτε τα κειμενικά συμφραζόμενα είτε τα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα της εποχής παραγωγής ή πρόσληψης του κειμένου.
• Συγκρίνουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο/α με αυτές του σήμερα.
• Σχολιάζουν την οπτική γωνία του συγγραφέα και διακρίνουν τους τρόπους που διαμορφώνουν αυτήν την οπτική αξιοποιώντας κειμενικά δεδομένα.
• Συσχετίζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήματα.
• Προσεγγίζουν κριτικά σημεία του κειμένου ως προς τη μορφή και το περιεχόμενό του.

Υπενθυμίζεται πως η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας δίνει πολλές δυνατότητες για τη συνομιλία των λογοτεχνικών κειμένων με τις άλλες τέχνες (ζωγραφική, μουσική, δραματοποίηση, κινηματογραφική απεικόνιση, κ.ά.), ενώ παράλληλα διευρύνει την ποικιλία των δραστηριοτήτων.

Τονίζεται πως σε όλες τις τάξεις οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εστιάζουν και στην παραγωγή λόγου εκ μέρους των μαθητών-αναγνωστών για κάθε κείμενο. Οι δραστηριότητες παραγωγής λόγου απορρέουν από το λογοτεχνικό/α κείμενο/α που διαβάζουν οι μαθητές/τριες και μπορούν να είναι:

• Αναγνωστικής ανταπόκρισης (με την έννοια ότι οι μαθητές/τριες παράγουν λόγο που προκύπτει από τα ζητήματα που εξετάστηκαν στην τάξη και συνδέονται με τις παραπάνω δραστηριότητες)
• Δημιουργικής γραφής (αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας με άλλη οπτική, δημιουργία νέας σκηνής στην οποία ο αναγνώστης συναντιέται με τον ήρωα, αλλαγή του τέλους της ιστορίας, κείμενο-παρουσίαση, κ.λπ.).

6. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Βιωματικές Δράσεις στην Α΄ Γυμνασίου

Ειδικότερα για την Α΄ Γυμνασίου είναι πολύ σημαντικό να αξιοποιηθεί το μάθημα της Λογοτεχνίας (όπως και το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας) για μία ομαλότερη προσαρμογή των μαθητών/τριών στη νέα σχολική βαθμίδα (βλ. παρακάτω ενδεικτικό παράδειγμα 1). Η αξιοποίηση του αναγνωστικού παρελθόντος των μαθητών/τριών μέσα από μία βιωματική δράση, επιτρέπει την ομαλότερη προσαρμογή στο νέο σχολικό περιβάλλον, λειτουργώντας παράλληλα ως εισαγωγή στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Ο προνομιακός χώρος της λογοτεχνίας επιτρέπει την κατάθεση συναισθημάτων, εμπειριών και απόψεων μέσα από την ασφαλή απόσταση που προσφέρει η λογοτεχνική αναπαράσταση, γεγονός που αποφορτίζει και αποσαφηνίζει το προσωπικό βίωμα, ενώ παράλληλα επιτρέπει τη συμμετοχή όλων των μαθητών/τριών σε μία ομαδική δραστηριότητα. Για το προτεινόμενο project μπορεί να αξιοποιηθεί η θεματική ενότητα: Σχολική ζωή, όπως έχει κατατεθεί στο Πιλοτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο α΄ τρίμηνο στην Α΄ τάξη (http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf).

Για να δείτε το αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και τις οδηγίες σε μορφή pdf για την Α’ Γυμνασίου πατήστε ΕΔΩ.

Η Ομάδα του filologika.gr

ΠΗΓΗ http://filologos123.blogspot.com/p/blog-page_2566.html

Βλέπε χρονογραμμή Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: http://www.tiki-toki.com/timeline/entry/90157/-/#vars!date=2307-06-18_23:01:11!

 ΓΕΝΙΚΟ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ                     

Α. Κατανόηση-πρόσληψη κειμένου

1)    Είδος κειμένου: ποίημα  (παραδοσιακό, νεοτερικό ή σύγχρονο) –

πεζό ( διήγημα, νουβέλα, μυθιστόρημα,  άρθρο, θεατρικό έργο,  ημερολόγιο, επιστολή, ομιλία, παραμύθι, αυτοβιογραφία,  διαφημιστικό φυλλάδιο, συνέντευξη, ηλεκτρονικό μήνυμα  κ.λ.π.)

2)    Είδος κειμένου:  διήγημα, νουβέλα, μυθιστόρημα (ρεαλιστικό, κοινωνικό, ηθογραφικό) , παραμύθι   

3)    Τόπος

4)    Χρόνος      (συγκεκριμένος   ή  αόριστος) 

5)    Πρόσωπα : πρωταγωνιστής, δευτεραγωνιστής , βουβό πρόσωπο

6)    Αφηγηματικές τεχνικές  ή  εκφραστικοί τρόποι  ή  κειμενικά μέσα: αφήγηση, διάλογος, περιγραφή, μονόλογος, σχόλια

7)    Αφηγητής:  (ποιος είναι; συμμετέχει στα γεγονότα;) ------

 δρων πρόσωπο, ομοδιηγητικός(συμμετέχει), παντογνώστης(γνωρίζει τα πάντα, τι θα συμβεί από την αρχή), ετεροδιηγητικός ( δεν συμμετέχει)

8)    Αφήγηση: πρωτοπρόσωπη, τριτοπρόσωπη

9)     Είδος αφήγησης: πραγματική,  φανταστική          

10)            Εξέλιξη μύθου: αρχή- ξεκίνημα ιστορίας (δέση), μέση-αγωνία (κορύφωση), τέλος(λύση), στοιχεία πλοκής ( πρόσωπο ή γεγονός που δίνει ώθηση ή νέα τροπή στο μύθο, όταν δημιουργείται αδιέξοδο)

11)            Θέμα,  θεματικά κέντρα ----Κύρια(κεντρική) και δευτερεύουσες ιδέες

12)            Χαρακτηρισμός προσώπων

13)            Σχήματα λόγου  ή  καλολογικά στοιχεία  ή  εκφραστικά μέσα    

14)            Γλώσσα:  δημοτική, λόγια ή καθαρεύουσα----επίσημη, προσεγμένη, απλή, οικεία , καθημερινή, απέριττη, παραστατική, πλούσια, εφραστική κ.λ.π.

15)            Ύφος: απλό, λιτό, καθημερινό, ζωντανό, άμεσο, διδακτικό, προτρεπτικό, πυκνό, γλαφυρό, σαρκαστικό, χιουμοριστικό, ευτράπελο, προσωπικό, επικό, μεγαλοπρεπές, ευχάριστο  κ.λ.π.

16)            Μήνυμα  κειμένου (ποιο είναι το δίδαγμα)

17)            Νόημα κειμένου: (ποιο είναι το περιεχόμενο αναλυτικά)

18)            Περίληψη κειμένου: απόδοση του νοήματος με συντομία

Β. Ασκήσεις δημιουργικής γραφής

Ø ιστορία με χρήση συγκεκριμένων λέξεων

Ø ιστορία με αλλαγή τέλους

Ø μουσική επένδυση συνομιλίας ή ποιήματος

Ø δημιουργία  ταινιούλας ή παρουσίασης

Ø δραματοποίηση σκηνών

Ø σχεδιασμός αφίσας, διαφημιστικού  κειμένου

Ø φανταστική ιστορία (π.χ. πώς θα είναι η Αθήνα μετά από 500 χρόνια)

           Βλέπε για σχήματα λόγου: 
           http://blogs.sch.gr/m_michali2

Γενική εργασία

στη Νεοελληνική Λογοτεχνία

Παρουσίαση λογοτεχνικού βιβλίου

«Ένα δέντρο στην αυλή μας»,

                      Μαρούλα  Κλιάφα

Μέρος Α΄

(γενικά στοιχεία)

v   Συγγραφέας

v   Τίτλος 
   Έτος έκδοσης

v   Εκδοτικός οίκος  
   Εικονογράφηση 
   Αριθμός σελίδων

Μέρος Β΄

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ

1.Βιογραφικά στοιχεία- Εργογραφία (με συντομία)

2.Είδος βιβλίου

3.Υπόθεση ( περιληπτικά)

4.Προσδιορισμός τόπου και χρόνου

5.Παρουσίαση ενός κεντρικού προσώπου

6.Παρουσίαση ενός άλλου προσώπου

7.Η σχέση του τίτλου με το κείμενο

Β. ΚΡΙΤΙΚΗ

1.Η γλώσσα και το ύφος ( σχόλια)

2.Αφηγηματικοί τρόποι (παραδείγματα και σχόλια , αν ο συγγραφέας καταφέρνει να κρατήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη)

3.Τι σας προξένησε μεγαλύτερη εντύπωση στο κείμενο;

4.Μια γενική γνώμη για το βιβλίο
5. Εικονογράφηση:παρουσίαση σκηνής-εικόνας από το βιβλίο(προαιρετικό)

( Η εργασία μπορεί να έχει μορφή:  βιβλίου, ταινιούλας(video),

παρουσίασης(power point),ή σε χαρτόνι –Θα παραδοθεί τέλος Φεβρουαρίου )