ΚΥΠΡΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ,17 του Νοέμβρη 1973

Αφίσα του Γιώργου Βακιρτζή
ΥΛΙΚΟ

Κύπρος Χρυσάνθης

Κύπρος Χρυσάνθης
Εθνικό Κέντρο Βιβλίου

Γιώργος Βακιρτζής
Βικιπαίδεια 
Εθνική Πινακοθήκη 
ΙΣΕΤ 
στο paleta art 
στο ΝΙΚΙΑΣ 

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου
Αρχείο ΕΡΤ 
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου (πηγή ert-webtv) 
Κείμενο, φωτογραφίες και ταινίες στο neolaia.gr 

Ήρωες

Τόπος

Χρόνος

Γλώσσα

Στίχος-Μέτρο

Ενότητες

Κύπρος Χρυσάνθης

17 του  Νοέμβρη 1973 (Χαρά ματα)

Το ποίημα δημοσιεύτηκε στον τόμο Αντιφασιστικά ’67-’74 (1984) και  αναφέρεται στην εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, στις  17 Νοεμβρίου 1973, και στην καταστολή της από το  δικτατορικό καθεστώς. Μεταφέρει την εικόνα που εμφανίζει  ο χώρος γύρω από το Πολυτεχνείο λίγες ώρες ύστερα από την είσοδο  των τανκς και την καταστολή της εξέγερσης, αλλά και τα  συναισθήματα που γέννησε στους πολίτες η θυσία των νέων παιδιών.

Πέρα στην πλατιά λεωφόρο με τα γυμνά δέντρα, τα φυλλώματα, προβάλλουν τώρα οι χώροι αδειανοί. Λιγοστά είναι τα βήματα, ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοί. Στάζει τ’ αγιάζι μέσα μας. Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη, η βουερή. Πέρα απ’ τη μακρινή λεωφόρο με τα γυμνά δέντρα, τα φυλλώματα, πεθαίνει η νύχτα, η φονική. Αλυχτούνε οι θεριεμένοι σκύλοι στα περάσματα, όξω απ’ τις κλειστές πόρτες, καθώς στους τοίχους πληθαίνουν οι σκιές κι απλώνονται τα γράμματα, αιμάτινα, θαμπωτικά: «για τον αγώνα και τη λευτεριά» «για την πολύπαθη πατρίδα»! Πίσω απ’ τις μανταλωμένες πόρτες, βαριανασαίνουν οι καρδιές π’ ανασηκώσαν τη μεγάλη μέρα! Ω, Θε μου, κάμε πριν χαράξει ν’ αστράψουν οι ουρανοί, χρυσό φως ολούθε ν’ απλωθεί κάμε, Μεγαλοδύναμε, να ξεχυθεί ποτάμι ξέφρενο η πνοή, να λυτρωθεί, η τυραγνοπατημένη πόλη! Το μελάνι φωνάζει.  Η 17η Νοέμβρη 1973 στη λογοτεχνία, εισαγωγή-ανθολόγηση Η. Γκρης, Μεταίχμιο

  

---

*αγιάζι: υγρασία που συνοδεύεται από διαπεραστικό κρύο *τυραγνοπατημένη:
 καταπιεσμένη από την τυραννία *αλυχτούνε: γαβγίζουν

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής  

Ερωτή σεις

1 Εντοπίστε στην περιγραφή του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος τα σημεία εκείνα που δείχνουν έμμεσα τα αισθήματα του αφηγητή. 2 Ποια ευχή εκφράζεται στην τελευταία στροφή; Πώς σχετίζεται αυτή  με τη θυσία των φοιτητών; 3 Ερμηνεύστε τους χαρακτηρισμούς «η νύχτα, η φονική» και «μεγάλη μέρα». 4 Αφού λάβετε υπόψη τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, ανα πτύξτε σε μια παράγραφο το νόημα της φράσης «τυραγνο πατημένη πόλη». Διαθεματικές εργασίες         1 Συγκεντρώστε και παρουσιάστε στην τάξη συνθήματα που  ακούγονταν και γράφονταν στους τοίχους κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αλλά και γενικότερα, κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας των συνταγματαρχών. 2 Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα http://philippos.mpa.gr/gr/ other/17-11/index.html, όπου μπορείτε να βρείτε πληροφορίες,  εικόνες και ηχητικά ντοκουμέντα για τη χούντα, την κατάληψη  και εξέγερση του Πολυτεχνείου, καθώς και για τη δίκη των υπευθύνων.

Κυπρος Χρυσανθης

Κύπριος συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1915 και  πέθανε το 1998. Σπούδασε στην Αθήνα Ιατρική και εργάστηκε ως παιδίατρος στη Λευκωσία, ενώ παράλληλα  δίδασκε το μάθημα της Yγιεινής στην Παιδαγωγική Ακαδημία  και στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Ίδρυσε και διηύθυνε πολλά  ιατρικά και λογοτεχνικά περιοδικά (γνωστότερο είναι το λογοτεχνικό περιοδικό Πνευματική Κύπρος (1960-1998),  που τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών). Έγραψε ποίηση, πεζογραφήματα, θέατρο και φιλολογικά δοκίμια, και μετέφρασε  Ισπανούς ποιητές. Ποίηση: Λυρικός λόγος 1934-1967 (1968),  Αροδαφνούσα (1980), Λυρικός λόγος, τόμ. Α΄-Β΄ (1985). Πεζογραφία:Πεζός λόγος της γλυκείας χώρας Κύπρου (1971), Πεζός λόγος ΙΙ. Από το ημερολόγιο ενός γιατρού (1972, μυθιστόρημα), Πεζός λόγος ΙΙΙ. Ιστορίες από την Κύπρο  την αγέρινη (1973, διηγήματα), Το «Φυλάκιο Χ» γραμμή θανάτου  (1979, διηγήματα). ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/evageliapatera/ss-42156025 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ  17 του Νοέμβρη  1973 (Χαράματα) ΠΗΓΗ http://filologikagymnasium.blogspot.com/2011/11/v-behaviorurldefaultvmlo.html Γραμμένο με αφορμή την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο και την καταστολή της από τις δυνάμεις των συνταγματαρχών, το ποίημα του Κύπριου Κύπρου Χρυσάνθη αναφέρεται στην «επόμενη ημέρα», δηλαδή στην ημέρα που ακολουθεί ύστερα από την εισβολή των τάνκς και τη δολοφονία των φοιτητών. Θέμα του ποιήματος είναι η εικόνα του χώρου γύρω από το Πολυτεχνείο λίγες ώρες ύστερα από την καταστολή της εξέγερσης των φοιτητών με την επέμβαση των τανκς στις 17-11-1973 καθώς και ο πόθος του λαού για την απαλλαγή από το δικτατορικό καθεστώς. Το μεγαλύτερο μέρος του περιγράφει την εικόνα που εμφανίζουν οι γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμοι αλλά και γενικότερα η Αθήνα, μετά τις συμπλοκές και την καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης. Επιμέρους θεματικά κέντρα ♦     Νεολαία και αγώνες για την ελευθερία. ♦     Δικτατορίες και καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. ♦     Απότιση φόρου τιμής σε ανθρώπους και γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το 1967 είχε εγκαθιδρυθεί στην Ελλάδα δικτατορικό  καθεστώς από μια χούντα συνταγματαρχών, που κυβέρνησαν τη χώρα  ως το 1974. Το Νοέμβριο του 1973 οι φοιτητές  (στη Νομική Σχολή της Αθήνας και στη συνέχεια στο Πολυτεχνείο - αλλά και στη Θεσσαλονίκη)  οργάνωσαν το Νοέμβριο του 1973 εξέγερση κατά του καθεστώτος,  την οποία οι δικτάτορες κατέπνιξαν τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου  εισβάλλοντας με τανκς στο προαύλιο του Πολυτεχνείου (μέσα στους χώρους του οποίου είχαν βρει καταφύγιο και είχαν  οργανωθεί οι φοιτητές) και παραβιάζοντας έτσι το πανεπιστημιακό άσυλο. Η ένοπλη αυτή επίθεση κατά  των ανυπεράσπιστων φοιτητών είχε πολλά θύματα από  αυτούς και γι' αυτό ο ποιητής τη χαρακτηρίζει «νύχτα φονική». Παράλληλα ωστόσο χαρακτηρίζει τη 17η Νοεμβρίου και «μεγάλη μέρα», γιατί η μέρα αυτή καθιε ρώθηκε ως σύμβολο της αντίστασης του λαού κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Το ποίημα αναφέρεται στην αυγή της επόμενης μέρας: στις ώρες που ακολούθησαν  ύστερα από την επέμβαση του στρατού και την αιματηρή καταστολή τηςεξέγερσης. Ο άδειος χώρος και τα συναισθήματα Από την αρχή του ποιήματος και σε μεγάλη έκταση δίνεται  η εικόνα του χώρου την αυγή, μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης των φοιτητών του Πολυτεχνείου. Η εικόνα αυτή εκφράζει έμμεσα (με συμβολικό τρόπο) και κάποια συναισθήματα του ίδιου του αφηγητή ή των πολιτών για τη θυσία των νέων Οι εικόνες - Πρώτα παρουσιάζεται η ερημιά και η τρομαχτική ησυχία των  δρόμων και των άλλων χώρων {γυμνά δέντρα - χώροι αδειανοί  - γυμνά δέντρα — Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη). Στη συνέχεια δίνονται ακουστικές και κινητικές εικόνες των έμψυχων: οι λιγοστοί άνθρωποι που κυκλοφορούν στους  δρόμους (η εικόνα δίνεται μετωνυμικά[1]: λιγοστά βήματα αντί  λιγοστοί άνθρωποι και με τη φράση ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοι)'  οι σκύλοι αλυχτούν, κάποιοι αγωνιστές γράφουν αντιδικτα τορικά συνθήματα στους τοίχους, ενώ κάποιοι άλλοι βρίσκονται κλεισμένοι στα σπίτια τους. Τα συναισθήματα Η ησυχία και η ερημιά του χώρου εκφράζει την ψυχική ερημιά  και τη θλίψη για τη θυσία των φοιτητών αλλά και το φόβο των πολιτών, που ζουν κάτω από το στυγνό καθεστώς {γυμνά δέντρα — χώροι αδειανοί — λιγοστά βήματα — ξέπνοοι  οι λογής ήχοι, αραιοί — Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη)' το φόβο συμβολίζουν τα γαβγίσματα των σκυλιών καθώς και οι κλειστές και  οι μανταλωμένες πόρτες των σπιτιών, πίσω από τις οποίες έβρισκαν καταφύγιο οι πολίτες. Τέλος τα συναισθήματα της  θλίψης και του φόβου υποδηλώνουν οι φράσεις Στάζει τ'  αγιάζι μέσα μας και Πίσω απ' τις μανταλωμένες πόρτες, βαριανα σαίνουν οι καρδιές. Ωστόσο, στην τελευταία στροφή το κλίμα αλλάζει με την ευχή να  μην πάει χαμένη η θυσία των παιδιών, αλλά να γίνει αφε­τηρία για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Ελλάδας από τη δικτατορία των συνταγ­ματαρχών. Στόχος που τελικά έγινε  πραγματικότητα, γι’ αυτό και τα γεγονότα του Πολυτεχνείου  αποτελούν σταθμό στη μεταπολεμική ελληνική ιστορία. ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ [1] Μετωνυμία λέγεται ένα σχήμα λόγου κατά το οποίο μία έννοια εκφράζεται με λέξη  που έχει άλλη σημασία, η οποία όμως σχετίζεται στενά με την πρώτη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει η λέξη που φανερώνει εκείνο που περιέχει  κάτι, αντί για τη λέξη που δηλώνει το περιεχόμενό του ή αντιστρόφως, π.χ.: τον ζηλεύει η πόλη (= οι κάτοικοι της πόλης),/δοκιμάσαμε διάφορα πιάτα  (=φαγητά),/τον είδα εκεί στα λαχανικά (=  στο μέρος της αγοράς όπου  πουλούν τα λαχανικά), ΠΗΓΗ http://kapidou.blogspot.com/2013/11/17-1973.html Στοιχεία του ποιήματος Στοιχεία του ποιήματος Στοιχεία του ποιήματος 1)Υπόθεση του ποιήματος: Το ποίημα αναφέρεται στην εξέγερση των φοιτητών εναντίον της δικτατορίας που κατέληξε στην αιματηρή συμπλοκή στο Πολυτεχνείο. Εκφράζονται τα συναισθήματα του ποιητή για τον αγώνα των νέων. Αναφέρεται στην επόμενη μέρα μετά τα γεγονότα, στην αγωνία των πολιτών για το μέλλον και στη ευχή του ποιητή να αξιοποιηθεί ο αγώνας των φοιτητών. 2)Ενότητες του ποιήματος: α) Ενότ. 1η («Πέρα στην πλατιά…αραιοί»): Ο έρημος χώρος στο Πολυτεχνείο β)Ενότ. 2η («Στάζει…η βουερή»): Η ησυχία μετά τα αιματηρά γεγονότα γ)Ενότ. 3η («Πέρα απ’ τη μακρινή…πατρίδα»): Παρόλο το φόβο, ο αγώνας συνεχίζεται δ) Ενότ. 4η(«Πίσω απ’ τις μανταλωμένες…πόλη»): Ευχή για την απελευθέρωση της Ελλάδας  3)Πρόσωπα του ποιήματος: Ο αφηγητής παρουσιάζεται έμμεσα στις αναφωνήσεις. Υπονοούνται επίσης οι φοιτητές, οι δικτάτορες και οι πολίτες που αγωνιούν για την πατρίδα τους 4)Τίτλος: Παρουσιάζεται ο χρόνος, δηλαδή η 17 Νοεμβρίου 1973 και πιο συγκεκριμένα τα χαράματα, μετά την εισβολή των τανκς. 1) Λογοτεχνικό είδος: Είναι ένα ποίημα της νεότερης (μεταπολεμικής λογοτεχνίας). Χρησιμοποιεί στοιχεία του συμβολισμού 2)Ποιοι μιλούν στην αφήγηση: α) Η κύρια φωνή είναι του αφηγητή β)Μακρινός ακούγεται ο ήχος της φωνής των αγωνιστών που γράφουν συνθήματα στους τοίχους 3) Χρόνος: Πρόκειται για τα χαράματα της 17ης Νοεμβρίου. Στο ποίημα χρησιμοποιούνται οι φράσεις «πεθαίνει η νύχτα» και «πριν χαράξει» 4) Τόπος: α) Ο ευρύτερος τόπος είναι η Αθήνα (η τυραγνοπατημένη πόλη) β) Ο πιο περιορισμένος χώρος γύρω από το Πολυτεχνείο (πέρα στην πλατιά λεωφόρο) 5) Τεχνικές αφήγησης: α)Περιγραφή: Ο αφηγητής περιγράφει το τοπίο β) Σχόλιο: Στο τέλος του ποιήματος υπάρχει η γνώμη-ευχή του ποιητή να μη μείνει ανεκμετάλλευτη  η θυσία των φοιτητών 1) Γλώσσα: Είναι απλή, καθημερινή, δημοτική με ορισμένα στοιχεία του προφορικού λόγου (συχάζει, τυραγνοπατημένη,  θεριεμένοι, όξω, λευτεριά, Θε μου 2) Ύφος: Είναι απλό, σοβαρό δραματικό και ευχετικό 3) Χαρακτηριστικά της νεότερης ποίησης: Δεν υπάρχουν ομοιόμορφες στροφές ούτε μέτρο ούτε ομοιοκαταληξία. Χρησιμοποιείται η τεχνική του συμβολισμού, όπου συσχετίζονται οι λέξεις με τα συναισθήματα του ποιητή 4) Εκφραστικά μέσα: α) Μεταφορές: γυμνά δέντρα, (γυμνά) φυλλώματα, ξέπνοοι ήχοι, (γράμματα) αιμάτινα, θαμβωτικά, χρυσό φως, ποτάμι ξέφρενο η πνοή β) Προσωποποιήσεις: στάζει τ’ αγιάζι μέσα μας, πεθαίνει η νύχτα, απλώνονται τα γράμματα, βαριανασαίνουν οι σκιές, ν’ αστράψουν οι ουρανοί, να ξεχυθεί η πνοή γ) Αναφώνηση: Ω, Θε μου Μεγαλοδύναμε Στοιχεία του ποιήματος-εκφραστικά μέσα (συνέχεια) δ) Υπερβατό: ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοί (δυο λέξεις που αποτελούν συντακτική και λογική ενότητα, δεν εκφέρονται μαζί, αλλά χωρίζουν, επειδή παρεμβάλλονται μια ή περισσότερες λέξεις) ε) Εικόνες: Η έρημη λεωφόρος μετά την αιματοχυσία, η έρημη πόλη, τα σκυλιά που γαβγίζουν, τα συνθήματα στους τοίχους Πηγή: Πυλαρινός, Θ., Χατζηδημητρίου, Σ. & Βαρελάς, Λ. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄Γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. ΔΕΣ ΚΑΙ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/logotexnia/log_aGym.htm http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/logotexnia/A-17Noemvri.htm Κύπρος Χρυσάνθης 17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα) Το ποίημα δημοσιεύτηκε στον τόμο Αντιφασιστικά ’67-’74 (1984) και αναφέρεται στην εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, στις 17 Νοεμβρίου 1973, και στην καταστολή της από το δικτατορικό καθεστώς. Μεταφέρει την εικόνα που εμφανίζει ο χώρος γύρω από το Πολυτεχνείο λίγες ώρες ύστερα από την είσοδο των τανκς και την καταστολή της εξέγερσης, αλλά και τα συναισθήματα που γέννησε στους πολίτες η θυσία των νέων παιδιών. Αφίσα του Γιώργου Βακιρτζή Πέρα στην πλατιά λεωφόρο με τα γυμνά δέντρα, τα φυλλώματα, προβάλλουν τώρα οι χώροι αδειανοί. Λιγοστά είναι τα βήματα, ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοί. Στάζει τ’ αγιάζι μέσα μας. Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη, η βουερή. Πέρα απ’ τη μακρινή λεωφόρο με τα γυμνά δέντρα, τα φυλλώματα, πεθαίνει η νύχτα, η φονική. Αλυχτούνε οι θεριεμένοι σκύλοι στα περάσματα, όξω απ’ τις κλειστές πόρτες, καθώς στους τοίχους πληθαίνουν οι σκιές κι απλώνονται τα γράμματα, αιμάτινα, θαμπωτικά: «για τον αγώνα και τη λευτεριά» «για την πολύπαθη πατρίδα»! Πίσω απ’ τις μανταλωμένες πόρτες, βαριανασαίνουν οι καρδιές π’ ανασηκώσαν τη μεγάλη μέρα! Ω, Θε μου, κάμε πριν χαράξει ν’ αστράψουν οι ουρανοί, χρυσό φως ολούθε ν’ απλωθεί κάμε, Μεγαλοδύναμε, να ξεχυθεί ποτάμι ξέφρενο η πνοή, να λυτρωθεί, η τυραγνοπατημένη πόλη! Το μελάνι φωνάζει. Η 17η Νοέμβρη 1973 στη λογοτεχνία, εισαγωγή-ανθολόγηση Η. Γκρης, Μεταίχμιο Παράλληλα Κείμενα Θαν. Ε. Μαρκόπουλος, [Συλλέγω...]  Δ. Ραβάνης-Ρεντής, «Ένα παιδί αφηγείται»  Λεξιλόγιο *αγιάζι: υγρασία που συνοδεύεται από διαπεραστικό κρύο *τυραγνοπατημένη: καταπιεσμένη από την τυραννία *αλυχτούνε: γαβγίζουν 86 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Εντοπίστε στην περιγραφή του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος τα σημεία εκείνα που δείχνουν έμμεσα τα αισθήματα του αφηγητή. 2. Ποια ευχή εκφράζεται στην τελευταία στροφή; Πώς σχετίζεται αυτή με τη θυσία των φοιτητών; 3. Ερμηνεύστε τους χαρακτηρισμούς «η νύχτα, η φονική» και «μεγάλη μέρα». 4. Αφού λάβετε υπόψη τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, αναπτύξτε σε μια παράγραφο το νόημα της φράσης «τυραγνοπατημένη πόλη». ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ    1. Συγκεντρώστε και παρουσιάστε στην τάξη συνθήματα που ακούγονταν και γράφονταν στους τοίχους κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αλλά και γενικότερα, κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας των συνταγματαρχών. 2. Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, όπου μπορείτε να βρείτε πληροφορίες, εικόνες και ηχητικά ντοκουμέντα για τη χούντα, την κατάληψη και εξέγερση του Πολυτεχνείου, καθώς και για τη δίκη των υπευθύνων. Κύπρος Χρυσάνθης  Κύπριος συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1915 και πέθανε το 1998. Σπούδασε στην Αθήνα Ιατρική και εργάστηκε ως παιδίατρος στη Λευκωσία, ενώ παράλληλα δίδασκε το μάθημα της Yγιεινής στην Παιδαγωγική Ακαδημία και στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Ίδρυσε και διηύθυνε πολλά ιατρικά και λογοτεχνικά περιοδικά (γνωστότερο είναι το λογοτεχνικό περιοδικό Πνευματική Κύπρος (1960-1998), που τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών). Έγραψε ποίηση, πεζογραφήματα, θέατρο και φιλολογικά δοκίμια, και μετέφρασε Ισπανούς ποιητές. Ποίηση: Λυρικός λόγος 1934-1967 (1968), Αροδαφνούσα (1980), Λυρικός λόγος, τόμ. Α΄-Β΄ (1985). Πεζογραφία: Πεζός λόγος της γλυκείας χώρας Κύπρου (1971), Πεζός λόγος ΙΙ. Από το ημερολόγιο ενός γιατρού (1972, μυθιστόρημα), Πεζός λόγος ΙΙΙ. Ιστορίες από την Κύπρο την αγέρινη (1973, διηγήματα), Το «Φυλάκιο Χ» γραμμή θανάτου (1979, διηγήματα).