Προοίμιο (πρόλογος) Οδύσσειας (στ. 1 - 25)
Ραψωδία α, στίχοι 1 - 25
1) Απόδοση Περιεχομένου
Ο ποιητής καλεί (επικαλείται) τη Μούσα της Επικής Ποίησης να αφηγηθεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα (του Πολύτροπου). Μας πληροφορεί ότι αυτός για χρόνια παράδερνε στα πελάγη, μετά την άλωση της Τροίας. Αγωνίζονταν κι αυτός κι οι σύντροφοι του να επιστρέψουν στην πατρίδα. Εκείνοι όμως, δε σώθηκαν. Τιμωρήθηκαν με θάνατο, γιατί έφαγαν τα βόδια του θεού Ήλιου.
Όσο για τον Οδυσσέα, δεν μπορεί να γυρίσει στο νησί του, την Ιθάκη, επειδή τον κρατά στο νησί της η νεράιδα Καλυψώ. Ωστόσο, οι θεοί αποφάσισαν την επιστροφή του πια στην πατρίδα του, όπου τον περιμένουν νέοι αγώνες. Κι ενώ όλοι οι θεοί τον συμπαθούν, ο Ποσειδώνας είναι θυμωμένος μαζί του και τον ταλαιπωρεί, εμποδίζοντας το γυρισμό του στο νησί του.
2. Δομή Κειμένου (αρχιτεκτονική, ενότητες, μέρη)
- 1η Ενότητα: στιχ. 1-13: Το προοίμιο του ποιητή ή κυρίως προοίμιο
α. Δομή (ενότητες)
- 1η: Στιχ 1: Εισαγωγή του θέματος (= ο άνδρας ο Πολύτροπος), επίκληση της Μούσας
- 2η: Στιχ. 1-11: Διήγηση: η υπόθεση, το θέμα του έπους- 3η: Στιχ. 12-13: Παράκληση της Μούσας.(Η επίκληση και παράκληση της Μούσας είναι *τυπικά στοιχεία και δημιουργούν και το σχήμα κύκλου.)
*Τυπικό στοιχείο: είναι το στοιχείο το κληρονομημένο από την παράδοση του έπους, αυτό που επαναλαμβάνεται σταθερά .β. Παρατήρηση
Το προοίμιο του ποιητή ή κυρίως προοίμιο αποτελεί έναν παραδοσιακό τρόπο έναρξης του έπους. Αναφέρεται στο ποιητικό παρελθόν, δηλαδή στα όσα έχουν συμβεί. Η επίκληση στη Μούσα, δηλαδή, συνηθιζόταν στους αρχαϊκούς επικούς ποιητές (π.χ. Όμηρος: Ιλιάδα, Ησίοδος: Θεογονία).
γ. Τα θέματά του είναι:
1. Ο αγώνας για το νόστο (επιστροφή) στην πατρίδα, μετά την άλωση της Τροίας (στιχ, 1-9: Από την Τροία στη Θρινακία) —> Ποιητικό Παρελθόν2. Ο αγώνας της επιστροφής δίνεται μέχρι το επεισόδιο με τα βόδια του θεού Ήλιου, στη Θρινακία
3. Δίνεται το ναυάγιο που ακολούθησε (1-9) —> Ποιητικό Παρελθόν
- 2η Ενότητα: στιχ. 14-25: Το προοίμιο της Μούσας ή β' προοίμιοΤα θέματά του είναι (συμπληρώνουν το πρώτο προοίμιο):
- Η Μούσα, έχοντας ανταποκριθεί στην επίκληση του ποιητή, κάνει μια δική της εισαγωγή στην υπόθεση του έργου και μας τοποθετεί στο χρονικό σημείο στο οποίο έκρινε ότι έπρεπε να αρχίσει να ξετυλίγεται η υπόθεση της αφήγησης, όμως αόριστα («τότε», «όταν»)
- Εδώ αρχίζει η ιστορία του Οδυσσέα στο τώρα, δηλαδή το Ποιητικό Παρόν.
Σημείωση: Η υπόθεση της αφήγησης ξεκινά από ένα προχωρημένο στάδιο του μύθου, της ιστορίας (in medias res: από τη μέση)
- Η Μούσα δίνει αόριστα και τον τόπο που βρίσκεται τώρα ο Οδυσσέας (νησί της Καλυψώς, η Ωγυγία).
- Η Μούσα δίνει και τη δύσφορη κατάσταση του ήρωα κοντά στην Καλυψώ και το διπλό του πόθο: της επιστροφής του και της γυναίκας του.
- Δίνει τη βασική αρνή του έπους (στιχ. 9): ύβρη (ασέβεια) - νέμεση (οργή θεών) - τίση(τιμωρία)
3. Ερωτοαπαντήσεις
1. Γιατί ο ποιητής χρειάζεται την αρωγή της Μούσας της επικής ποίησης, της Καλλιόπης;
Απάντηση
Ο ποιητής χρειάζεται την αρωγή της Μούσας γιατί:- α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη, έχει όρια.
- β) Το έργο του ποιητή πρέπει να έχει κύρος, σοβαρότητα, αλήθεια.
- γ) Η Μούσα που είναι παντογνώστρια, έχει θεία γνώση και κύρος και γνώριζε τα ορατά και αόρατα, καθώς και το μακρινό παρελθόν, άρα πρέπει να συμπαρασταθεί.
- δ) Το έργο είναι θεόπνευστο και η έκταση του τεράστια.
2. Ποιος ο λειτουργικός ρόλος του προοιμίου; (στιχ 1-25)
Απάντηση
- α) Γίνεται επίκληση στη Μούσα ως βοηθό του ποιητή,
- β) Δηλώνεται το θέμα του έπους της Οδύσσειας, που είναι ο άντρας ο Πολύτροπος (πολυμήχανος, πανούργος) και ο αγώνας του για το νόστο του και την αποκατάσταση του στην οικογένεια και στην εξουσία (βασιλεία).
- γ) Ηθογραφείται ο κεντρικός ήρωας, ο πρωταγωνιστής, ο Οδυσσέας (ήθος = χαρακτήρας, τρόπος συμπεριφοράς, συναισθήματα) και προβάλλεται σε σχέση με την Καλυψώ που τον κρατά δέσμιο, σε σχέση με τον Ποσειδώνα, ο οποίος τον μισεί, σε σχέση με τους άλλους θεούς (Δίας, Αθηνά) που θα τον βοηθήσουν.
Σημείωση: Δίνεται το δικό του ήθος σε αντιπαράθεση με τους συντρόφους του, που αποδείχτηκαν μωροί και νήπιοι (ανόητοι). Έτσι υπονοείται το δικό του αίσιο τέλος...
Ήθος Οδυσσέα: Πολύτροπος (πολυμήχανος), γιατί εφευρίσκει πολλούς τρόπους (δόλους) να ξεφύγει από τη δύσκολη κατάσταση, τετραπέρατος, πολυταξιδεμένος (στιχ 2), καστροπορθητής (πτολίπορθος, στιχ. 3), πολύπλαγκτος, πολύπειρος (στιχ.4), πολύτλας, πολύπαθος (στιχ.5), φιλέταιρος (συντροφικός) και υπεύθυνος (στιχ 6), γνωστικός σε αντίθεση με τους νήπιους (άμυαλους, μωρούς, ασεβείς) συντρόφους, φιλόπατρις και νοσταλγός (στιχ. 16), αφοσιωμένος σύζυγος (στιχ. 17), θεϊκός (με εξαιρετικές ικανότητες και θεϊκή καταγωγή), αγαπητός σχεδόν σ' όλους τους θεούς.
4. Δίνεται η βασική ηθική αρχή του έπους: ανθρώπινη ευθύνη (ελευθερία βούλησης), ενοχή —> τιμωρία (στιχ. 8-9)
- Ισχύει το αρχαίο ηθικό σχήμα: άτη (=τύφλα του νου, συσκότιση λογικής) —> ύβρη (ασέβεια, ξεπέρασμα μέτρου, εγωισμός, έπαρση, σφάλμα)... > νέμεση (οργή των θεών), τίση (τιμωρία), αρμονία (τάξη, ισορροπία)
5. Παρουσιάζεται σε γενικές γραμμές η πλοκή, η εξέλιξη του έργου, αφήνοντας μας να εννοήσουμε και το τέλος του.
6. Το χρονικό πλαίσιο του έργου
- Από Τροία ως Θρινακία —> 2 χρόνια (νησί 'Ηλιου: χάνει όλους τους συντρόφους του)
- Από Θρινακία ως Ωγυγία (Καλυψώ) —> 7 μερόνυχτα (με τα κύματα)
- Νησί Καλυψώς ------ > 7 χρόνια +
- Στην αρχή του έπους βρισκόμαστε χρονικά στο τέλος του δεκάχρονου νόστου. Απομένουν 41 ημέρες (το ποιητικό παρόν)
- Η Οδύσσεια αρχίζει in medias res (το αντίθετο είναι :ab ovo = από το αυγό, γραμμική, χρονολονική αφήγηση)
7. Στοιχεία τεχνικής του κειμένου
- Τρόποι αφήγησης: Εδώ έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση (αντικειμενική): μιλά ο ποιητής.
- Τυπικά επίθετα: πολύτροπο, ιερό, υπέρλαμπρου, σεμνή, αρχοντική, θολωτές, θεϊκός
- Αντιθέσεις, π.χ. Οδυσσέας- σύντροφοι , Ποσειδώνας – άλλοι θεοί
- Μεταφορές (στιχ. 6, 11, 24)
- Αποσιώπηση ονόματος ήρωα (του Οδυσσέα)
- Προϊδεασμός ή προσήμανση ή προειδοποίηση (στιχ. 20 - 23) > γίνεται άμεσα από τον ποιητή
- Σχήμα κύκλου: στιχ. 1 (Μούσα) - στιχ. 11 (θεά)
- Εγκιβωτισμός (μέσα στο παρόν τοποθετείται το παρελθόν)
- in medias res (αφήγηση των γεγονότων από τη μέση της υπόθεσης ,από ένα προχωρημένο ή κρίσιμο σημείο της υπόθεσης...)
Σαβίνα Γιαννάτου - Ομήρου Οδύσσεια - Άνδρα Μοι Έννεπε
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: «THΛEMAXEIA»(α 109/<96> - δ)
| |
1η ENOTHTA: α (περίληψη) – α 1-25/<1-21> (ανάλυση) |
ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ |
| 
1. Mούσα με εφτάχορδη
κιθάρα/φόρμιγγα. Aγγειογραφία του 5ου αι. π.X. (Mόναχο, Kρατική Συλλογή Aρχαιοτήτων) | ||||||||||
Α´.1. Περίληψη της α ραψωδίας: Θεῶν ἀγορά2. Ἀθηνᾶς παραίνεσις πρὸς Τηλέμαχον.
| ||||||||||||
O ποιητής παρουσιάζει τον πρωταγωνιστή του έργου του με τις βασικές του ιδιότητες, ενώ η Mούσα αρχίζει την εξιστόρηση των περιπετειών του Oδυσσέα από την ακούσια παραμονή του στην Ωγυγία.
Oι θεοί αποφασίζουν στον Όλυμπο να βοηθήσουν τον Oδυσσέα να επιστρέψει στην Iθάκη και η Aθηνά καταστρώνει αμέσως ένα διπλό σχέδιο: ο Eρμής να μεταβεί στην Ωγυγία και να ανακοινώσει στην Kαλυψώ την απόφαση των θεών για τον νόστο του Oδυσσέα, ενώ η Aθηνά να κατεβεί στην Iθάκη και να παρακινήσει τον Tηλέμαχο να αναλάβει πρωτοβουλίες ως κύριος του σπιτιού: να απαιτήσει να φύγουν από το παλάτι οι μνηστήρες της μητέρας του, που κατατρώγουν την περιουσία του, και να ταξιδέψει για να ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα του. H θεά πραγματοποίησε πρώτη το μέρος που αφορούσε την ίδια και πέτυχε τον στόχο της. | ||||||||||||
Α´.2. ΚΕΙΜΕΝΟ | ||||||||||||
|  | |||||||||||
2. Ποιητής και Mούσα. Πίνακας
του N. Eγγονόπουλου (1907-1985).
>> Πώς δηλώνεται εδώ η εξάρτηση του ποιητή από τη Mούσα;
| ||||||||||||
| Tον άντρα, Mούσα,3 τον πολύτροπο4 να μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Tροίας πάτησε το κάστρο το ιερό.5 Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές,6 |
Το κυρίως προοίμιο
3. Eκφραστικότατη απεικόνιση
του Oδυσσέα σε σφραγιδόλιθο του 4ου αι. π.X. (Bερολίνο, Kρατικό Mουσείο) | |||
| 5 | κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν, σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του τον γυρισμό. Kι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο επιθυμούσε, να σώσει τους συντρόφους. Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ' τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα | |||
| 10 | νήπιοι* και μωροί,7 που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα. Aπό όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία,8 κόρη του Δία, και πες την και σ' εμάς. Tότε9 λοιπόν οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τον άθλιον όλεθρο*, όλοι τους ήσαν | |||
| 15 | σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ' του πολέμου κι απ' της θάλασσας τη μάχη. Mόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός, του γυρισμού και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια νεράιδα, η Kαλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολωτές σπηλιές της, γιατί τον ήθελε δικό της. |
Το προοίμιο της μούσας
| ||
| 20 | Kι όταν, με του καιρού τ' αλλάγματα, ο χρόνος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Iθάκη, ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του. Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι εκτός του Ποσειδώνα·10 αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό11 Oδυσσέα, |
θεοί δ'ἐλέαιρον ἄπαντες/
νόσφι Ποσειδάωνος (19-20)/23 | ||
| 25 | προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα.12 | |||
| 4. H Πηνελόπη συλλογισμένη και βαρύθυμη. Pωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού αγάλματος του 460 π.X. (Pώμη, Mουσείο Bατικανού) |  |  | 5. O Oδυσ σέας στα βράχια της Ωγυγίας. Aπεικόνιση σε κράνος του 5ου αι. π.X. (Bερολίνο, Kρατικό Mουσείο) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tο ξανασμίξιμο των συζύγων αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους της Oδύσσειας. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
B΄. ΠAPAΛΛHΛA KEIMENA | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1. Aπόσπασμα από το προοίμιο της Θεογονίας του Hσιόδου, ο οποίος εκπροσωπεί το διδακτικό έπος· η ακμή του τοποθετείται στις αρχές του 7ου αι. π.X. Mε τις Eλικωνιάδες Mούσες ας αρχίσει το τραγούδι μας·[...]2. Aπόσπασμα από το προοίμιο του ασσυροβαβυλωνιακού έπους του Γκιλγκαμές, που δημιουργήθηκε γύρω στο 2200 π.X. και αναφέρεται στον ομώνυμο βασιλιά της πόλης Oυρούκ της Mεσοποταμίας. Γι' αυτόν που όλα τ' αγνάντεψε στον κόσμο θα μιλήσω,>> Nα συγκρίνετε τους 5 πρώτους στίχους του προοιμίου της Oδύσσειας με το απόσπασμα από το έπος του Γκιλγκαμές και να αναζητήσετε ομοιότητες. (Δείτε και ένα άλλο απόσπασμα του έπους αυτού στη σελ. 15 του βιβλίου Aρχαία Iστορία της A΄ Γυμνασίου.)  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Γ΄. ΘEMATA ΓIA ΣYZHTHΣH – EPΓAΣIEΣ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Δ΄. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Συμπληρώστε τα κενά βάζοντας στη σωστή τους θέση τις λέξεις ή φράσεις: καστροκατακτητής, πολύπαθος, πολύτροπος, πολύπειρος, έξυπνος, του γυρισμού και της γυναίκας του, κοσμογυρισμένος, φιλέταιρος*, ήρωας (δύο λέξεις περισσεύουν).
Στο πρώτο προοίμιο ο Oδυσσέας παρουσιάζεται: ....................................................................................................................................
...................................................................................................., η Mούσα εξάλλου στους στίχους 16-17 κάνει λόγο για τον διπλό πόθο του Οδυσσέα: ......................................................................................................................................................................................... | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
6. H Kαλυψώ υποδέχεται τον Οδυσσέα.
(Πηγή: Στα χνάρια του Ομήρου) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ελληνικός πολιτισμός, Διδάσκοντας την Οδύσσεια
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: «THΛEMAXEIA» (α 109/<96> - δ)
Στο πρώτο μέρος της Oδύσσειας ο Tηλέμαχος, ενθαρρυμένος από τη θεά Aθηνά,
αναλαμβάνει πρωτοβουλίες τόσο για να προστατέψει την πατρική του περιουσία
όσο και να αναζητήσει τον αγνοούμενο πατέρα του.
αναλαμβάνει πρωτοβουλίες τόσο για να προστατέψει την πατρική του περιουσία
όσο και να αναζητήσει τον αγνοούμενο πατέρα του.
1η ενότητα: α (περίληψη) – α 1-25/<1-21> (ανάλυση)
Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης 
Το παιχνίδι της
Οδύσσειας Επιπλέον υλικό Το αρχαίο κείμενο Αντιγραφή εικό
νων
Το παιχνίδι τηςΟδύσσειας Επιπλέον υλικό Το αρχαίο κείμενο Αντιγραφή εικό
νων
ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ:
● Το κυρίως προοίμιο: Παρουσίαση του Οδυσσέα (α 1-13/
<1-10>)
<1-10>)
● Το 2ο προοίμιο: Η αρχή της ιστορίας του ήρωα (α 14-25/
<11-21>)
<11-21>)
Η Οδύσσεια διαρκεί 41 ημέρες. Στην ενότητα διανύουμε την
1η ημέρα:
1η ημέρα:
Α΄.Ι Περίληψη της α ραψωδίας:
Θεῶν ἀγορά
Ἀθηνᾶς παραίνεσις πρός Τηλέμαχον.
Μνηστήρων εὐωχία
(Συνέλευση των θεών. Συμβουλές της Αθηνάς προς τον Τηλέμαχο.
Το φαγοπότι των μνηστήρων)
Θεῶν ἀγορά
Ἀθηνᾶς παραίνεσις πρός Τηλέμαχον. Μνηστήρων εὐωχία
(Συνέλευση των θεών. Συμβουλές της Αθηνάς προς τον Τηλέμαχο.
Το φαγοπότι των μνηστήρων)
Ο ποιητής παρουσιάζει τον πρωταγωνιστή του έργου του με τις
βασικές του ιδιότητες, ενώ η Μούσα αρχίζει την εξιστόρηση
των περιπετειών του Οδυσσέα από την ακούσια παραμονή του
στην Ωγυγία.
βασικές του ιδιότητες, ενώ η Μούσα αρχίζει την εξιστόρηση
των περιπετειών του Οδυσσέα από την ακούσια παραμονή του
στην Ωγυγία.
Οι θεοί αποφασίζουν στον Όλυμπο να βοηθήσουν τον Οδυσσέα
να επιστρέψει στην Ιθάκη και η Αθηνά καταστρώνει αμέσως ένα
διπλό σχέδιο: ο Ερμής να μεταβεί στην Ωγυγία και να ανακοινώσει
στην Καλυψώ την απόφαση των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα,
ενώ η Αθηνά να κατεβεί στην Ιθάκη και να παρακινήσει τον Τηλέμαχο
να αναλάβει πρωτοβουλίες ως κύριος του σπιτιού: να απαιτήσει
να φύγουν από το παλάτι οι μνηστήρες της μητέρας του,
που κατατρώγουν την περιουσία του, και να ταξιδέψει για να
ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα του. Η θεά πραγματοποίησε
πρώτη το μέρος που αφορούσε την ίδια και πέτυχε τον στόχο της.
να επιστρέψει στην Ιθάκη και η Αθηνά καταστρώνει αμέσως ένα
διπλό σχέδιο: ο Ερμής να μεταβεί στην Ωγυγία και να ανακοινώσει
στην Καλυψώ την απόφαση των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα,
ενώ η Αθηνά να κατεβεί στην Ιθάκη και να παρακινήσει τον Τηλέμαχο
να αναλάβει πρωτοβουλίες ως κύριος του σπιτιού: να απαιτήσει
να φύγουν από το παλάτι οι μνηστήρες της μητέρας του,
που κατατρώγουν την περιουσία του, και να ταξιδέψει για να
ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα του. Η θεά πραγματοποίησε
πρώτη το μέρος που αφορούσε την ίδια και πέτυχε τον στόχο της.
Το κυρίως προοίμιο στο αρχαίο κείμενο
ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
Άκουσε το προοίμιο της Οδύσσειας στο YouTube με ερασμιακή προ
φορά.
φορά.
Ο ποιητής και η Μούσα
Μούσα με εφτάχοδρη κιθάρα/φόρμιγγα
Λήκυθος, Ζωγράφος του Αχιλλέα, πε. 440-430 π.Χ.
Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen
Λήκυθος, Ζωγράφος του Αχιλλέα, πε. 440-430 π.Χ.
Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen
Ποιητής και Mούσα. Πίνακας του N. Eγγονόπουλου (1907-1985)
>> Πώς δηλώνεται εδώ η εξάρτηση του ποιητή από τη Mούσα;
>> Πώς δηλώνεται εδώ η εξάρτηση του ποιητή από τη Mούσα;
Το κυρίως προοίμιο
1 Τον άντρα, Μούσα, 
τον πολύτροπο 
να
μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της
Τροίας
πάτησε το κάστρο το ιερό.
Γνώρισε πολιτείες πολλές,
έμαθε πολλών
ανθρώπων τις βουλές ,
5 κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά
που τον σημάδεψαν,
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και
των συντρόφων του
τον γυρισμό. Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο
επιθυμούσε,
να σώσει τους συντρόφους.
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα με
γάλα σφάλματα,
10 νήπιοι* και μωροί
, που πήγαν κι έφαγαν
τα βόδια
του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε
του γυρισμού τη μέρα.
Από όπου θες, θεά,
ξεκίνα την αυτή την
ιστορία , κόρη του Δία,
και πες την και σ’ εμάς.
τον πολύτροπο ναμου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της
Τροίας
πάτησε το κάστρο το ιερό.
Γνώρισε πολιτείες πολλές,
έμαθε πολλώνανθρώπων τις βουλές ,
5 κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά
που τον σημάδεψαν,
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και
των συντρόφων του
τον γυρισμό. Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο
επιθυμούσε,
να σώσει τους συντρόφους.
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα με
γάλα σφάλματα,
10 νήπιοι* και μωροί
, που πήγαν κι έφαγαντα βόδια
του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε
του γυρισμού τη μέρα.
Από όπου θες, θεά,
ξεκίνα την αυτή τηνιστορία , κόρη του Δία,
και πες την και σ’ εμάς.
Το προοίμιο της Μούσας
,%20from%20the%20sea%20off%20Cape%20Artemision,%20Greece,%20ca.%20460-450%20BCE.jpg)
Τότε λοιπόν 
οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τον
άθλιον όλεθρο, όλοι τους ήσαν
15 σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ’ του πολέμου
κι απ’ της θάλασσας τη μάχη.
Μόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός,
του γυρισμού
και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια
νεράιδα,
η Καλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολω
τές σπηλιές της, (β)
γιατί τον ήθελε δικό της.
20 Κι όταν, με του καιρού τ’ αλλάγματα, ο χρό
νος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί
να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθά
κη,
ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν
πια με τους δικούς του.
Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι
εκτός του Ποσειδώνα
αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω
στον
θεϊκό Οδυσσέα,
25 προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα
.
οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τονάθλιον όλεθρο, όλοι τους ήσαν
15 σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ’ του πολέμου
κι απ’ της θάλασσας τη μάχη.
Μόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός,
του γυρισμού
και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια
νεράιδα,
η Καλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολω
τές σπηλιές της, (β)
γιατί τον ήθελε δικό της.
20 Κι όταν, με του καιρού τ’ αλλάγματα, ο χρό
νος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί
να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθά
κη,
ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν
πια με τους δικούς του.
Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι
εκτός του Ποσειδώνα
αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω
στον
θεϊκό Οδυσσέα,25 προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα
.σης
1. Απόσπασμα από το προοίμιο της Θεογονίας του Ησιόδου, ο οποίος εκπροσωπεί το διδακτικό έπος· η ακμή του τοποθετείται στις αρχές του 7ου αι. π.Χ.
Με τις Ελικωνιάδες Μούσες ας αρχίσει το τραγούδι μας·[...]
Κάποτε εκείνες δίδαξαν τον Ησίοδοτο ωραίο τραγούδι,
την ώρα που βοσκούσε το κοπάδι του,
στου θεϊκού Ελικώνα τις πλαγιές. [...]
(Εκλογές από τον Ησίοδο, μετάφραση - επιλεγόμενα Δ.Ν. Μαρωνίτης, εκδ. Το Ροδακιό, Αθήνα 1995)
2. Απόσπασμα από το προοίμιο του ασσυροβαβυλωνιακού έπους του Γκιλγκαμές, που δημιουργήθηκε γύρω στο 2200 π.Χ. και αναφέρεται στον ομώνυμο βασιλιά της πόλης Ουρούκ της Μεσοποταμίας.
Γι’ αυτόν που όλα τ’ αγνάντεψε στον κόσμο θα μιλήσω,
γι’ αυτόν που κάθε τι δοκίμασε, τον κόσμο θα διδάξω.
Αυτός που όλα τα γεύτηκε και γνώσην απόχτησε πολλή
χώρες πολλές ερεύνησε, [...]
σε τόπους μακρινούς ταξίδεψε [...].
(Το έπος του Γκιλγκαμές, Εισαγωγή - Απόδοση Αύρας Ward, Αθήνα2 2001)
>> Nα συγκρίνετε τους 5 πρώτους στίχους του προοιμίου της Oδύσσειας με το απόσπασμα από το έπος του Γκιλγκαμές και να αναζητήσετε ομοιότητες. (Δείτε και ένα άλλο απόσπασμα του έπους αυτού στη σελ. 15 του βιβλίου Aρχαία Iστορία της A΄ Γυμνασίου.)
-
Ποια θέματα καλύπτει το πρώτο προοίμιο και ποια το δεύτερο;
-
Ποιοι εμποδίζουν τον νόστο του Oδυσσέα και ποιοι αποφάσισαν να τον βοηθήσουν;
-
Ποιες λέξεις ή φράσεις του κειμένου αυτής της Ενότητας έχουν μεταφορική σημασία;
-
Eντοπίστε στην περιληπτική αναδιήγηση των γεγονότων της Oδύσσειας με χρονολογική σειρά (9ο θέμα της Eισαγωγής) το σημείο από το οποίο η Mούσα αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Oδυσσέα και σκεφτείτε τι πετυχαίνει ο ποιητής με αυτή την αρχή (την αρχή in medias res – δείτε το σχετικό σχόλιο 9).
-
Στα ομηρικά έπη συναντούμε συχνά αντιθέσεις, που βοηθούν το μάτι και τον νου να συλλαμβάνει καθαρότερα τα πράγματα, ακριβώς επειδή τα αντιπαραθέτει βάζοντας το ένα απέναντι στο άλλο: π.χ. στους στίχους 7-11 ο Οδυσσέας αντιπαρατίθεται προς τους ..................................................................., ενώ
στους στίχους 14-19 προς τους .........................................................
και στον στίχο 23 ο Ποσειδώνας αντιπαρατίθεται προς τους .........................
Ποια θέματα καλύπτει το πρώτο προοίμιο και ποια το δεύτερο;
Ποιοι εμποδίζουν τον νόστο του Oδυσσέα και ποιοι αποφάσισαν να τον βοηθήσουν;
Ποιες λέξεις ή φράσεις του κειμένου αυτής της Ενότητας έχουν μεταφορική σημασία;
Eντοπίστε στην περιληπτική αναδιήγηση των γεγονότων της Oδύσσειας με χρονολογική σειρά (9ο θέμα της Eισαγωγής) το σημείο από το οποίο η Mούσα αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Oδυσσέα και σκεφτείτε τι πετυχαίνει ο ποιητής με αυτή την αρχή (την αρχή in medias res – δείτε το σχετικό σχόλιο 9).
Στα ομηρικά έπη συναντούμε συχνά αντιθέσεις, που βοηθούν το μάτι και τον νου να συλλαμβάνει καθαρότερα τα πράγματα, ακριβώς επειδή τα αντιπαραθέτει βάζοντας το ένα απέναντι στο άλλο: π.χ. στους στίχους 7-11 ο Οδυσσέας αντιπαρατίθεται προς τους ..................................................................., ενώ
στους στίχους 14-19 προς τους .........................................................
και στον στίχο 23 ο Ποσειδώνας αντιπαρατίθεται προς τους .........................
στους στίχους 14-19 προς τους .........................................................
και στον στίχο 23 ο Ποσειδώνας αντιπαρατίθεται προς τους .........................
Συμπληρώστε τα κενά βάζοντας στη σωστή τους θέση τις λέξεις ή φράσεις: κατακτητής, πολύπαθος, πολύτροπος, πολύπειρος, έξυπνος, του γυρισμού και της γυναίκας του, κοσμογυρισμένος, φιλέταιρος, ήρωας (δύο λέξεις περισσεύουν).
Στο πρώτο προοίμιο ο Oδυσσέας παρουσιάζεται: ......................., η Mούσα εξάλλου στους στίχους 16-17 κάνει λόγο για τον διπλό πόθο του Οδυσσέα: ...............
Γενικά για το α' προοίμιο
Στο πρώτο, το κυρίως, προοίμιο ο ποιητής εισάγει στο θέμα του («τον άντρα», τον πρωταγωνιστή του έργου του), αμέσως μετά όμως επικαλείται τη βοήθεια της Μούσας (όπως και άλλοι επικοί ποιητές της αρχαϊκής εποχής - αναφερόμαστε, ενδεικτικά, στην Ιλιάδα και στη θεογονία του Ησιόδου), υποδηλώνοντας έτσι την κοινή, μάλλον, πεποίθηση της εποχής ότι το (δύσκολο) έργο του δεν οφείλεται στη δική του γνώση αλλά στη μετάδοση γνώσης θεϊκής. Και στο τέλος τη θεά πάλι παρακαλεί να πει την ιστορία του Οδυσσέα επιλέγοντας και το σημείο από το οποίο θα την αρχίσει.
Ενδιάμεσα διαπιστώνεται (με φράσεις του κειμένου) ότι ο ποιητής:
• Παρουσιάζει τον Οδυσσέα με τις παραδοσιακές του ιδιότητες (πολύτροπος, πολύπλαγκτος/κοσμογυρισμένος, πτολίπορθος/καστροκατακτητής, πολύιδρις/πολύπειρος, πολύτλας/πολύπαθος), και επιμένει στην επιθυμία και στον αγώνα του να νοστήσει μαζί με τους συντρόφους του, τους εταίρους (που του προσδίδουν την οδυσσειακή ιδιότητα του φιλέταιρου αρχηγού), χωρίς να το πετύχει, αλλά και χωρίς να ευθύνεται.
• Αντιπαραθέτει έτσι («κι όμως ...») το δικό του ήθος, που υπονοείται και συνεπάγεται αίσιο τέλος, προς εκείνο των «νήπιων» συντρόφων με τις καταστροφικές γι' αυτούς συνέπειες.
• Και προκαταβάλλει συνοπτικά το επεισόδιο των βοδιών του Ήλιου στη Θρινακία που τον εξυπηρετεί διπλά:
α. Μας προετοιμάζει να δούμε ολομόναχο τον Οδυσσέα αμέσως στη συνέχεια, και
β. δίνει εξαρχής την ηθική αρχή που διέπει όλο το έπος: όποιος υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας τους θεούς (ή τους ανθρώπους) τιμωρείται·ευθύνεται, άρα, ο άνθρωπος για τις συμφορές που τον βρίσκουν. Συσχετίζεται, τέλος, το περιεχόμενο του κυρίως προοιμίου με το περιεχόμενο της Οδύσσειας, όπως το γνωρίσαμε από την περιληπτική αναδιήγηση, για να διαπιστωθεί ότι το πρώτο προοίμιο καλύπτει, σε γενικές γραμμές, τον αγώνα του Οδυσσέα για τον νόστο από την άλωση της Τροίας μέχρι το ναυάγιο μόνο μετά τη Θρινακία. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη ενός νέου προοιμίου, που θα συμπληρώσει τις θεματικές ελλείψεις του πρώτου.
Έτσι, η Μούσα, όπως της το ζήτησε ο ποιητής:
• ορίζει (αόριστα πάντως) το χρονικό σημείο που επιλέγει ως αρχή της εξιστόρησης των περιπετειών του Οδυσσέα («τότε», όταν «οι άλλοι [...] ήσαν σπίτι τους [...] μόνο εκείνον [...]»)·
• δίνει (αόριστα πάλι) τον τόπο και τη δύσφορη κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα ο ήρωας κοντά στην Καλυψώ επιμένοντας στον διπλό πόθο του, «του γυρισμού και της γυναίκας του»·
• αναφέρεται όμως και στην απόφαση των θεών για τον νόστο του, καθώς είχε φτάσει το πλήρωμα του χρόνου (απόφαση που θα αρχίσει να ξετυλίγει την ιστορία), αλλά και
• στους αγώνες που θα έχει στην Ιθάκη·
• τέλος, αποκαλύπτει ότι έχει τη συμπάθεια όλων των θεών, εκτός του Ποσειδώνα· εδώ, και αντιστικτικά προς το όνομα του διώκτη θεού, πρωτοακούγεται το όνομα του Οδυσσέα (23-4/<20-1>). Συμπληρώνονται, έτσι, τα θέματα της Οδύσσειας, εκτός από όσα αφορούν στον Τηλέμαχο.
Οι πρώτοι λοιπόν 25/<21> στίχοι αποτελούν μια καλή εισαγωγή στην Οδύσσεια: Ηθογραφεί εδώ ο ποιητής τον ήρωά του, αλλά και στήνει τον σκελετό όλου του έπους θεματικά (με την επιφύλαξη της αναφοράς στον Τηλέμαχο), χρονικά, τοπικά, ηθικά, με κέντρο τον Οδυσσέα και τις σχέσεις του τόσο με πρόσωπα που τον δυσκόλεψαν (οι σύντροφοι) ή τον δυσκολεύουν (η Καλυψώ), τον εχθρεύονται (ο Ποσειδώνας) και θα τον δυσκολέψουν (οι μνηστήρες), όσο και με εκείνα που θα τον βοηθήσουν (οι άλλοι θεοί) να πετύχει τους σκοπούς του. Σφιχτόδεσε έτσι στις άκρες τους τα νήματα της πλοκής του έργου του και άνοιξε τον χώρο επιτρέποντάς μας να συμπεράνουμε τη μοίρα του κεντρικού του ήρωα ως το τέλος· απομένει να δούμε πώς αυτή η μοίρα θα συντελεστεί, με ποιες σύνδρομες και αντίδρομες δυνάμεις.
Διαπιστώνεται, τελικά, ότι κεντρικό θέμα της Οδύσσειας είναι βέβαια ο άντρας ο πολύτροπος, όχι όμως στις δεκάχρονες περιπλανήσεις του, αλλά στον τελευταίο αγώνα του για τον νόστο (από την Ωγυγία ως την Ιθάκη) και στους αγώνες του στην Ιθάκη· και ότι, άρα, τα γεγονότα της Οδύσσειας θα αναφέρονται σε δύο χρόνους, έναν παρόντα, σύντομον χρονικά (41 μέρες στην αρχή του δέκατου χρόνου των περιπετειών του ήρωα) αλλά εκτεταμένον αφηγηματικά, και έναν παρελθόντα, εκτεταμένον χρονικά (περισσότερο από εννέα χρόνια) αλλά σχετικά σύντομον αφηγηματικά και ενταγμένον στον παρόντα χρόνο με αναδρομές στο παρελθόν. Σχηματικά οι δεκάχρονες περιπλανήσεις του Οδυσσέα κατανέμονται ως εξής:
2 χρόνια + 7 και πλέον χρόνια
+ 41 μέρες
το ποιητικό παρελθόν
το ποιητικό παρόν της Οδύσσειας
Αποσπάσματα από τη σχετική βιβλιογραφία / αρθογραφία
1. Η σχέση του ποιητή με τη Μούσα
«Οι στίχοι "τη μάνητα, θεά, τραγούδα μας του ξακουστού Αχιλλέα" ή "τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο τραγούδα μου" (μτφρ. Ν. Καζαντζάκη - Ι.Θ.Κακριδή), με τους οποίους αρχίζουν τα ομηρικά έπη, προδίδουν ότι ο ποιητής τους δεν διαθέτει γνώση που πηγάζει από τον ίδιο του τον εαυτό και ότι το έργο του δεν οφείλεται στο ατομικό του τάλαντο ή στα προσωπικά του βιώματα, αλλά σε θεϊκή έμπνευση. [...] Η υπεροχή των θεών σε σύγκριση με τον άνθρωπο, που μόνο τη φήμη ακούει, συνίσταται στο γεγονός ότι οι Μούσες παρευρίσκονται παντού, βλέπουν και γνωρίζουν οτιδήποτε συμβαίνει [...].»
2. Τα δύο προοίμια σε σχέση με τη σύνθεση της Οδύσσειας
«Η προοδυσσειακή παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη δίχως συντρόφους, δέσμευε τον ποιητή της Οδύσσειας και δεν άφηνε περιθώρια ανατροπής. Με δεδομένη όμως μια τέτοια δέσμευση, το έπος της Οδύσσειας κινδύνευε να εμφανίσει τον νοστούντα Οδυσσέα κατά κάποιον τρόπο αφιλέταιρο. Πιστεύω ότι ο ποιητής, έχοντας συνείδηση της ενδεχόμενης, ή και βέβαιης, αυτής παρεξήγησης, πήρε όλα τα μέτρα του για να την αποτρέψει. Προγραμμάτισε την Οδύσσεια ούτως ώστε να αντιστρέφεται το προκείμενο σκάνδαλο σε εξέχουσα αρετή του ήρωα. [...]
Το προοίμιο εξάλλου της Οδύσσειας μοιράζεται σε δύο περίπου ισόστιχα μέρη. Στο πρώτο μέρος συσσωρεύονται όλα τα τυπικά, προεπικά και επικά, κατηγορούμενα του ήρωα, για τα οποία υπάρχουν και καθιερωμένοι λογότυποι: πολύτροπος, πτολίπορθος, πολύπλαγκτος, πολύτλας, πολύϊδρις. Για το δεύτερο όμως μέρος (στ. 5-9) επιφυλάσσεται η κατεξοχήν οδυσσειακή αρετή του Οδυσσέα, για την οποία δεν έχει προσχηματιστεί ακόμη σημαντικός λογότυπός της: ο ήρωας αναδέχεται όλο το βάρος και αναλαμβάνει τον αγώνα να σώσει τη ζωή και να εξασφαλίσει τον νόστο των συντρόφων του· εκείνοι όμως ενδίδουν στην ανίερη ατασθαλία τους και χάνουν οριστικά τον νόστο τους. Μέσα ακριβώς από την εναντιωματική αυτή περίοδο ο Οδυσσέας υποβάλλεται ως φιλέταιρος αρχηγός [...].
Το κυρίως προοίμιο ενέχεται, εκτός των άλλων, και για θεματική μεροληψία, η οποία συχνά πυκνά κατηγορήθηκε: σχεδόν με το σύνολό του παραπέμπει στις τέσσερις μόνον από τις είκοσι τέσσερις ραψωδίες της Οδύσσειας - εκείνες των "Μεγάλων Απολόγων", που εκβάλλουν στο μοιραίο για τους εταίρους επεισόδιο της Θρινακίας. Ο σκανδαλώδης αυτός θεματικός περιορισμός, που αντίκειται στις εντολές ενός τυπικού προοιμίου, είναι κατά τη γνώμη μου, εσκεμμένος: εξυπηρετεί τη φιλέταιρη δικαίωση του Οδυσσέα, για την οποία ο ποιητής δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία.
Μίλησα προηγουμένως και για δεύτερο προοίμιο, [...] (στ. 11-21). Εδώ ακριβώς διορθώνεται η θεματική μεροληψία του πρώτου προοιμίου, συμπληρώνονται τα κενά του, αίρονται οι ασάφειές του ως προς τον προσωπικό νόστο του Οδυσσέα. Η σημαντικότερη όμως, τελικώς παραπληρωματική, διαφορά των δύο προοιμίων βρίσκεται, νομίζω, αλλού: οι πρώτοι δέκα εναρκτήριοι στίχοι του έπους ορίζουν και συστήνουν το ποιητικό "παρελθόν" της Οδύσσειας· οι επόμενοι έντεκα το ποιητικό της "παρόν". Η πρόταξη του ποιητικού παρελθόντος στο κυρίως προοίμιο, που αντιστοιχεί στην όψιμη και εγκιβωτισμένη μακρά διήγηση των "Μεγάλων Απολόγων", προκρίνεται, επειδή σε τούτο το θεματικό και αφηγηματικό πλαίσιο τίθεται και λύνεται το δίλημμα του αφιλέταιρου ή φιλέταιρου αρχηγού.»
3. Η αφηγηματική τεχνική In Medias Res
«Όταν ένας κριτικός όπως ο Οράτιος (ΑΓΒ 148 κ.ε.) επαινεί τον Όμηρο, επειδή τοποθετεί τον αναγνώστη αμέσως in medias res, διακρίνει -και δικαιολογημένα- σ' αυτή την επιλογή προφανώς την τεχνική του Ομήρου που θέλγει τον αναγνώστη. Ένας άνθρωπος που ο ακροατής τον συναντά σε μια τόσο ασυνήθιστη κατάσταση, όπως συμβαίνει με τον Οδυσσέα στο μακρινό νησί Ωγυγία, προκαλεί μεγαλύτερη συμπάθεια από ό,τι κάποιος άλλος που τον συναντά κανείς σε καθημερινές συνθήκες. Ο Οδυσσέας στην Ωγυγία εξάπτει το ενδιαφέρον του αναγνώστη ή του ακροατή από δύο απόψεις: δεν θέλει μόνο να μάθει πώς θα καταφέρει ο Οδυσσέας να φτάσει από εκεί στην πατρίδα του, αλλά και πώς μπλέχτηκε σ' αυτή τη φαινομενικά απελπιστική κατάσταση. [...] Το πρόσωπο του Οδυσσέα είναι κατά κάποιον τρόπο αινιγματικό για τον ακροατή. Αυτό το τέχνασμα, να δοθεί δηλαδή στην αρχή της επικής δράσης [...] ένας γρίφος, θα λέγαμε, που επιλύεται στη συνέχεια με μεγάλη επιβράδυνση, και μάλιστα σταδιακά, εκπλήσσει και αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη.» (W. Suerbaum, βλ. Επιστροφή, σσ. 337-8, Γ').
4. Το θέμα της Οδύσσειας: ο νόστος (και όχι οι περιπέτειες) του Οδυσσέα
«Με μια δυσεξιχνίαστη απλότητα η ποίηση του Ομήρου αφήνει τα πράγματα της ζωής να κυβερνούν [...]. Αντικείμενο αυτής της ποίησης δεν είναι η "περιπλάνηση του Οδυσσέα"· ο Οδυσσέας δεν είναι πια ο παλιός κυνηγός της περιπέτειας· κυρίαρχος πάνω απ' όλα στέκει ο νόστος, ένα γεγονός που μέσα του φανερώνεται κάτι το πρωταρχικά ανθρώπινο. Όταν η ανάγκη μάς οδηγεί στη μακρινή ξενιτιά και μας αποσπά από τις ρίζες της ύπαρξής μας, ο γυρισμός στο σπίτι αποτελεί πάντα ένα είδος "επιστροφής στον εαυτό μας".
Αυτή την έννοια του νόστου ο Όμηρος την αντιμετώπισε με μεγάλη απλότητα και σοβαρότητα. Και καθώς ξεδίπλωσε σε εικόνες και μορφές όλα όσα βρίσκονταν κλεισμένα μέσα στο θέμα "νόστος", η γεμάτη περιπέτειες θαλασσοπορία έγινε στα χέρια του τραγούδι του ανθρώπου, "ένας καθρέφτης ζωής" - δεν μπορούμε να κοιτάξουμε μέσα του χωρίς να νιώσουμε ότι εδώ ο ποιητής έχει προκαταλάβει εμάς τους ίδιους.» (Schadewaldt, Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου τ. Β', σ. 210, Β').
Στο πρώτο προοίμιο ο Oδυσσέας παρουσιάζεται: ......................., η Mούσα εξάλλου στους στίχους 16-17 κάνει λόγο για τον διπλό πόθο του Οδυσσέα: ...............
Ενδιάμεσα διαπιστώνεται (με φράσεις του κειμένου) ότι ο ποιητής:
• Παρουσιάζει τον Οδυσσέα με τις παραδοσιακές του ιδιότητες (πολύτροπος, πολύπλαγκτος/κοσμογυρισμένος, πτολίπορθος/καστροκατακτητής, πολύιδρις/πολύπειρος, πολύτλας/πολύπαθος), και επιμένει στην επιθυμία και στον αγώνα του να νοστήσει μαζί με τους συντρόφους του, τους εταίρους (που του προσδίδουν την οδυσσειακή ιδιότητα του φιλέταιρου αρχηγού), χωρίς να το πετύχει, αλλά και χωρίς να ευθύνεται.
• Αντιπαραθέτει έτσι («κι όμως ...») το δικό του ήθος, που υπονοείται και συνεπάγεται αίσιο τέλος, προς εκείνο των «νήπιων» συντρόφων με τις καταστροφικές γι' αυτούς συνέπειες.
• Και προκαταβάλλει συνοπτικά το επεισόδιο των βοδιών του Ήλιου στη Θρινακία που τον εξυπηρετεί διπλά:
α. Μας προετοιμάζει να δούμε ολομόναχο τον Οδυσσέα αμέσως στη συνέχεια, και
β. δίνει εξαρχής την ηθική αρχή που διέπει όλο το έπος: όποιος υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας τους θεούς (ή τους ανθρώπους) τιμωρείται·ευθύνεται, άρα, ο άνθρωπος για τις συμφορές που τον βρίσκουν. Συσχετίζεται, τέλος, το περιεχόμενο του κυρίως προοιμίου με το περιεχόμενο της Οδύσσειας, όπως το γνωρίσαμε από την περιληπτική αναδιήγηση, για να διαπιστωθεί ότι το πρώτο προοίμιο καλύπτει, σε γενικές γραμμές, τον αγώνα του Οδυσσέα για τον νόστο από την άλωση της Τροίας μέχρι το ναυάγιο μόνο μετά τη Θρινακία. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη ενός νέου προοιμίου, που θα συμπληρώσει τις θεματικές ελλείψεις του πρώτου.
Έτσι, η Μούσα, όπως της το ζήτησε ο ποιητής:
• ορίζει (αόριστα πάντως) το χρονικό σημείο που επιλέγει ως αρχή της εξιστόρησης των περιπετειών του Οδυσσέα («τότε», όταν «οι άλλοι [...] ήσαν σπίτι τους [...] μόνο εκείνον [...]»)·
• δίνει (αόριστα πάλι) τον τόπο και τη δύσφορη κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα ο ήρωας κοντά στην Καλυψώ επιμένοντας στον διπλό πόθο του, «του γυρισμού και της γυναίκας του»·
• αναφέρεται όμως και στην απόφαση των θεών για τον νόστο του, καθώς είχε φτάσει το πλήρωμα του χρόνου (απόφαση που θα αρχίσει να ξετυλίγει την ιστορία), αλλά και
• στους αγώνες που θα έχει στην Ιθάκη·
• τέλος, αποκαλύπτει ότι έχει τη συμπάθεια όλων των θεών, εκτός του Ποσειδώνα· εδώ, και αντιστικτικά προς το όνομα του διώκτη θεού, πρωτοακούγεται το όνομα του Οδυσσέα (23-4/<20-1>). Συμπληρώνονται, έτσι, τα θέματα της Οδύσσειας, εκτός από όσα αφορούν στον Τηλέμαχο.
2 χρόνια + 7 και πλέον χρόνια
|
+ 41 μέρες
|
το ποιητικό παρελθόν
|
το ποιητικό παρόν της Οδύσσειας
|
«Όταν ένας κριτικός όπως ο Οράτιος (ΑΓΒ 148 κ.ε.) επαινεί τον Όμηρο, επειδή τοποθετεί τον αναγνώστη αμέσως in medias res, διακρίνει -και δικαιολογημένα- σ' αυτή την επιλογή προφανώς την τεχνική του Ομήρου που θέλγει τον αναγνώστη. Ένας άνθρωπος που ο ακροατής τον συναντά σε μια τόσο ασυνήθιστη κατάσταση, όπως συμβαίνει με τον Οδυσσέα στο μακρινό νησί Ωγυγία, προκαλεί μεγαλύτερη συμπάθεια από ό,τι κάποιος άλλος που τον συναντά κανείς σε καθημερινές συνθήκες. Ο Οδυσσέας στην Ωγυγία εξάπτει το ενδιαφέρον του αναγνώστη ή του ακροατή από δύο απόψεις: δεν θέλει μόνο να μάθει πώς θα καταφέρει ο Οδυσσέας να φτάσει από εκεί στην πατρίδα του, αλλά και πώς μπλέχτηκε σ' αυτή τη φαινομενικά απελπιστική κατάσταση. [...] Το πρόσωπο του Οδυσσέα είναι κατά κάποιον τρόπο αινιγματικό για τον ακροατή. Αυτό το τέχνασμα, να δοθεί δηλαδή στην αρχή της επικής δράσης [...] ένας γρίφος, θα λέγαμε, που επιλύεται στη συνέχεια με μεγάλη επιβράδυνση, και μάλιστα σταδιακά, εκπλήσσει και αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη.» (W. Suerbaum, βλ. Επιστροφή, σσ. 337-8, Γ').
ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ (ραψωδία α. στ. 1-25)
Το κυρίως προοίμιο στο αρχαίο κείμενο
| Το κυρίως προοίμιο στο αρχαίο κείμενο | |
῎Ανδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, 5 ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς ῾Υπερίονος ᾿Ηελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ. 10 τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
Το προοίμιο της Οδύσσειας χωρίζεται σε δύο μέρη:
ΣΤΙΧΟΙ 1-25
Προοίμιο: Είναι η εισαγωγή, ο πρόλογος τους έπους. Κανονικά ένα επικό προοίμιο
έ
χει τρία μέρη: 1) τηνεπίκληση, όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονό
τα,
2)
τη διήγηση, όπου δίνει πολύ περιληπτικά την υπόθεση του έπους και 3) την
παρά
κλη
ση, ό
που
ζητά από τη Μούσα να αρχίσει το ποίημά του από κάποιο συγκεκριμένο σημείο ή (όπως συμβαί
νει
στο προοίμιο της Οδύσσειας), την καλεί να διαλέξει αυτή από πού θα αρχί
σει
ΜΟΥΣΕΣ : Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Λατρεύονταν κυρίως στον Όλυμπο και στην Πιερία. Οι Μούσες ήταν εννέα (9). Αντιστοιχεί σε κάθε μία ορισμένη τέχνη.
Κλειώ
- ιστορία
Μελπομένη
- τραγωδία
Πολυμνία
- δραματική
ποίηση
Ευτέρπη
- μουσική
Τερψιχόρη
- χορός
Ουρανία
- αστρονομία
Θάλεια
- κωμωδία
Ερατώ
- ερωτική
ποίηση
Καλλιόπη
- ηρωική
ποίηση
2.1 Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΙΣ ΜΟΥΣΕΣ
Πρέπει να γίνει κατανοητό γιατί ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Η επίκληση στη Μούσα δεν πρέπει να
θεωρη
θεί μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των αοιδών αλλά και γενικό
τερα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, ότι η ποιητική δημιουργία, όπως και κάθε άλλο δημιουρ
γικό έργο, ξεπερνούσε τις ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κά
ποιας θεϊκής δύναμης.
Στίχ.9:Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα: αυτός ο στίχος εξη
γεί γιατί ο Οδυσσέας είναι μόνος και τονίζεται το άδικο της ταλαιπωρίας του Οδυσσέα, που δεν είχε κα
νέ
να κρίμα. Επίσης τονίζεται η ατομική ευθύνη του καθενός για τις ενέργειές του.
Στα Ομηρικά έπη υπάρχει το εξής ηθικό σχήμα:
Ύβρις (αλαζονική συμπεριφορά ανθρώπων προς θεούς)
Νέμεσις (οργή θείου)
Τίσις (εκδίκηση θείου με τιμωρία)
Χαρακτηρισμός Οδυσσέα: πολυμήχανος, πολύξερος, πολυβασανισμένος, με ανθρώπινες ιδιό
τητες και επιθυμίες.
Αφηγηματική τεχνική in medias res: κυριολεκτικά σημαίνει στη μέση των πραγμάτων, στη
μέση της υπόθεσης και έχει την έννοια ότι επιλέγεται ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνονται συνθήκες κατάλληλες, ώστε να αναφερθούν και όσα προηγήθη
καν.
Έτσι και στην Οδύσσεια η αφήγηση των γεγονότων δεν ακολουθεί μια χρονολογική σειρά, δεν αρχίζει
δηλαδή η Οδύσσεια να περιγράφει τις περιπέτειες του Οδυσσέα από την αρχή και με τη σειρά που έγι
ναν, αλλά αρχίζει από το τέλος περίπου των περιπετειών, δηλαδή από το σημείο που ο Οδυσσέας βρί
σκεται στην Ωγυγία, το νησί της Νεράιδας Καλυψώς.
Προοικονομία: είναι η φροντίδα του συγγραφέα να προετοιμάζει από πριν όσα θα ακολουθήσουν.
Στο προοίμιο έχουμε σε δύο σημεία προοικονομία:
στο στίχο 21 (να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθάκη), όπου προοικονομείται ότι ο Οδυσ
σέας τελικά θα επιστρέψει στην πατρίδα του όσα και αν περάσει,
και στο στίχο 22 (όπου κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του), όπου προοι
κονομείται η σύγκρουση του Οδυσσέα με τους μνηστήρες στην Ιθάκη.
Γιατί ο Όμηρος μας αποκαλύπτει από την αρχή ότι τελικά ο Οδυσσέας θα επιστρέψει στην
Ιθάκη; Δε χάνεται έτσι όλη η μαγεία τη υπόθεσης;
Οι μύθοι σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο ήταν γνωστοί σε όλους. Όλοι δηλαδή γνώριζαν ότι τελικά ο
Οδυσσέας έφτασε στην πατρίδα του. Αυτό που ενδιέφερε λοιπόν ήταν ο τρόπος που είχαν συνδέσει
οι ραψωδοί τις ιστορίες και το ύφος της αφήγησης και όχι τόσο η κατάληξη της ιστορίας.
ΠΗΓΕΣ: www. cleverclass.gr
http://digitalschool.minedu.gov
ΡΑΨΩΔΙΑ α στίχοι 1-25 (ΠΡΟΟΙΜΙΟ)
1. ΠΡΟΟΙΜΙΟ (Ορισμός και δομή του). Οι πρώτοι στίχοι κάθε επικής διήγησης αποτελούν το προοίμιο, δηλαδή
την εισαγωγή, τον πρόλογο της. Ένα προοίμιο το αποτελούν τα ακόλουθα δομικά στοιχεία:
α. Η επίκληση του ποιητή στη μούσα να του δώσει έμπνευση και να τον καθοδηγήσει στο δύσκολο έργο
της ποιητικής δημιουργίας (ο ποιητής έχει συναίσθηση ότι επιτελεί λειτούργημα).
β. Η διήγηση, στην οποία ο ποιητής παρουσιάζει με συντομία την υπόθεση του έπους.
γ. Η παράκληση, στην οποία ο ποιητής ζητάει από τη μούσα να του ορίσει το χρονικό σημείο από το οποίο θα
αρχίσει την αφήγηση.
1.1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ειδικότερα ο ποιητής στο συγκεκριμένο προοίμιο:
1. προβάλλει τον κεντρικό ήρωα του έπους (τον Οδυσσέα) και επισημαίνει βασικά χαρακτηριστικά της προσωπι
κότητάς του (στίχοι 6-11) ,
2. δίνει τη θεματογραφία του έπους,
3. προκαταβάλλει την ηθική αρχή που διέπει τη δράση των ηρώων-προσώπων της Οδύσσειας, (βλέπε σημ. 5)
4. επικαλείται και παρακαλεί τη Μούσα.
2. ΜΟΥΣΕΣ : Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Λατρεύονταν κυρίως στον Όλυμπο και στην Πιερία.
Οι Μούσες ήταν εννέα (9). Αντιστοιχεί σε κάθε μία ορισμένη τέχνη.
Κλειώ
- ιστορία
Μελπομένη
- τραγωδία
Πολυμνία
- δραματική
ποίηση
Ευτέρπη
- μουσική
Τερψιχόρη
- χορός
Ουρανία
- αστρονομία
Θάλεια
- κωμωδία
Ερατώ
- ερωτική
ποίηση
Καλλιόπη
- ηρωική
ποίηση
2.1 Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΙΣ ΜΟΥΣΕΣ
Πρέπει να γίνει κατανοητό γιατί ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Η επίκληση στη Μούσα δεν πρέπει να θεωρηθεί
μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των αοιδών αλλά και γενικότερα των ανθρώπων
της εποχής εκείνης, ότι η ποιητική δημιουργία, όπως και κάθε άλλο δημιουργικό έργο, ξεπερνούσε τις
ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κάποιας θεϊκής δύναμης.
3. ΝΕΡΑΙΔΕΣ: Κατώτερες θεότητες που κατοικούσαν στις θάλασσες (Νηρηίδες), στις λίμνες και τα ποτάμια
(Ναϊάδες), στα σπήλαια (Αντριάδες) και στα δάση (Δρυάδες).
4. ΜΟΙΡΕΣ : Καθορίζουν το ριζικό των ανθρώπων και είναι τρεις : Κλωθώ, Λάχεση, Άτροπος.
5.Η ευθύνη των ανθρώπων για τις πράξεις τους
- Ο ποιητής υπογραμμίζει στο προοίμιο του έπους πως οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από τα
δικά τους τα μεγάλα σφάλματα. Με την αιτιολόγηση αυτή ο ποιητής:
α. διαφοροποιεί (ξεχωρίζει) τον Οδυσσέα από τους συντρόφους του: εκείνοι είναι επιπόλαιοι και ασεβείς αντί
θετα αυτός είναι συνετός και ευσεβής
β. διατηρεί ακέραιη την ηθική και ηγετική υπόληψη του ήρωα του
γ. κυρίως προβάλλει την άποψη που είναι κυρίαρχη όλο το έργο, ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις
του.
- Σύμφωνα με όσα διαβάζουμε στο κείμενο, οι σύντροφοι του Οδυσσέα έχουν οι ίδιοι την αποκλειστική ευθύνη για
το κακό που τους βρήκε, επειδή παραβίασαν την αυστηρή απαγόρευση του Οδυσσέα και αγνόησαν την προειδοποί
η
ση του ότι, αν έτρωγαν τα ζώα του Ήλιου, ο θεός θα τους τιμωρούσε. Αυτή η επιπολαιότητα και η ανευθυ
νότητα τους (χαρακτηρίζονται νήπιοι και μωροί) είχε ως αναμενόμενο επακόλουθο το θάνατο τους. Οι
άνθρωποι λοιπόν προκαλούν μόνοι τη δυστυχία τους, που τους βρίσκει ως τιμωρία για τα αμαρτήματα τους: εί
ναι βέβαια ελεύθεροι να κάνουν τις επιλογές τους, όμως πρέπει να είναι και έτοιμοι να δεχτούν και τις συνέπειες των λα
νθασμένων τους επιλογών.
| ῎Ανδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε· πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, | ||||||
| 5 | ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ· αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο, νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς ῾Υπερίονος ᾿Ηελίοιο ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ. | |||||
| 10 | τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν. |
Το προοίμιο της Οδύσσειας χωρίζεται σε δύο μέρη:
ΣΤΙΧΟΙ 1-25
Προοίμιο: Είναι η εισαγωγή, ο πρόλογος τους έπους. Κανονικά ένα επικό προοίμιο
έ
χει τρία μέρη: 1) τηνεπίκληση, όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονό
τα,
2)
τη διήγηση, όπου δίνει πολύ περιληπτικά την υπόθεση του έπους και 3) την
παρά
κλη
ση, ό
που
ζητά από τη Μούσα να αρχίσει το ποίημά του από κάποιο συγκεκριμένο σημείο ή (όπως συμβαί
νει
στο προοίμιο της Οδύσσειας), την καλεί να διαλέξει αυτή από πού θα αρχί
σει
έ
χει τρία μέρη: 1) τηνεπίκληση, όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονό
τα,
2)
τη διήγηση, όπου δίνει πολύ περιληπτικά την υπόθεση του έπους και 3) την
παρά
κλη
ση, ό
που
ζητά από τη Μούσα να αρχίσει το ποίημά του από κάποιο συγκεκριμένο σημείο ή (όπως συμβαί
νει
στο προοίμιο της Οδύσσειας), την καλεί να διαλέξει αυτή από πού θα αρχί
σει
ΜΟΥΣΕΣ : Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Λατρεύονταν κυρίως στον Όλυμπο και στην Πιερία. Οι Μούσες ήταν εννέα (9). Αντιστοιχεί σε κάθε μία ορισμένη τέχνη.
Κλειώ
|
- ιστορία
|
Μελπομένη
|
- τραγωδία
|
Πολυμνία
|
- δραματική
ποίηση
|
Ευτέρπη
|
- μουσική
|
Τερψιχόρη
|
- χορός
|
Ουρανία
|
- αστρονομία
|
Θάλεια
|
- κωμωδία
|
Ερατώ
|
- ερωτική
ποίηση
|
Καλλιόπη
|
- ηρωική
ποίηση
|
2.1 Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΙΣ ΜΟΥΣΕΣ
Πρέπει να γίνει κατανοητό γιατί ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Η επίκληση στη Μούσα δεν πρέπει να
θεωρη
θεί μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των αοιδών αλλά και γενικό
τερα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, ότι η ποιητική δημιουργία, όπως και κάθε άλλο δημιουρ
γικό έργο, ξεπερνούσε τις ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κά
ποιας θεϊκής δύναμης.
θεωρη
θεί μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των αοιδών αλλά και γενικό
τερα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, ότι η ποιητική δημιουργία, όπως και κάθε άλλο δημιουρ
γικό έργο, ξεπερνούσε τις ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κά
ποιας θεϊκής δύναμης.
Στίχ.9:Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα: αυτός ο στίχος εξη
γεί γιατί ο Οδυσσέας είναι μόνος και τονίζεται το άδικο της ταλαιπωρίας του Οδυσσέα, που δεν είχε κα
νέ
να κρίμα. Επίσης τονίζεται η ατομική ευθύνη του καθενός για τις ενέργειές του.
γεί γιατί ο Οδυσσέας είναι μόνος και τονίζεται το άδικο της ταλαιπωρίας του Οδυσσέα, που δεν είχε κα
νέ
να κρίμα. Επίσης τονίζεται η ατομική ευθύνη του καθενός για τις ενέργειές του.
Στα Ομηρικά έπη υπάρχει το εξής ηθικό σχήμα:
Ύβρις (αλαζονική συμπεριφορά ανθρώπων προς θεούς)
Νέμεσις (οργή θείου)
Τίσις (εκδίκηση θείου με τιμωρία)
Χαρακτηρισμός Οδυσσέα: πολυμήχανος, πολύξερος, πολυβασανισμένος, με ανθρώπινες ιδιό
τητες και επιθυμίες.
τητες και επιθυμίες.
Αφηγηματική τεχνική in medias res: κυριολεκτικά σημαίνει στη μέση των πραγμάτων, στη
μέση της υπόθεσης και έχει την έννοια ότι επιλέγεται ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνονται συνθήκες κατάλληλες, ώστε να αναφερθούν και όσα προηγήθη
καν.
μέση της υπόθεσης και έχει την έννοια ότι επιλέγεται ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνονται συνθήκες κατάλληλες, ώστε να αναφερθούν και όσα προηγήθη
καν.
Έτσι και στην Οδύσσεια η αφήγηση των γεγονότων δεν ακολουθεί μια χρονολογική σειρά, δεν αρχίζει
δηλαδή η Οδύσσεια να περιγράφει τις περιπέτειες του Οδυσσέα από την αρχή και με τη σειρά που έγι
ναν, αλλά αρχίζει από το τέλος περίπου των περιπετειών, δηλαδή από το σημείο που ο Οδυσσέας βρί
σκεται στην Ωγυγία, το νησί της Νεράιδας Καλυψώς.
δηλαδή η Οδύσσεια να περιγράφει τις περιπέτειες του Οδυσσέα από την αρχή και με τη σειρά που έγι
ναν, αλλά αρχίζει από το τέλος περίπου των περιπετειών, δηλαδή από το σημείο που ο Οδυσσέας βρί
σκεται στην Ωγυγία, το νησί της Νεράιδας Καλυψώς.
Προοικονομία: είναι η φροντίδα του συγγραφέα να προετοιμάζει από πριν όσα θα ακολουθήσουν.
Στο προοίμιο έχουμε σε δύο σημεία προοικονομία:
Στο προοίμιο έχουμε σε δύο σημεία προοικονομία:
στο στίχο 21 (να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθάκη), όπου προοικονομείται ότι ο Οδυσ
σέας τελικά θα επιστρέψει στην πατρίδα του όσα και αν περάσει,
σέας τελικά θα επιστρέψει στην πατρίδα του όσα και αν περάσει,
και στο στίχο 22 (όπου κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του), όπου προοι
κονομείται η σύγκρουση του Οδυσσέα με τους μνηστήρες στην Ιθάκη.
κονομείται η σύγκρουση του Οδυσσέα με τους μνηστήρες στην Ιθάκη.
Γιατί ο Όμηρος μας αποκαλύπτει από την αρχή ότι τελικά ο Οδυσσέας θα επιστρέψει στην
Ιθάκη; Δε χάνεται έτσι όλη η μαγεία τη υπόθεσης;
Ιθάκη; Δε χάνεται έτσι όλη η μαγεία τη υπόθεσης;
Οι μύθοι σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο ήταν γνωστοί σε όλους. Όλοι δηλαδή γνώριζαν ότι τελικά ο
Οδυσσέας έφτασε στην πατρίδα του. Αυτό που ενδιέφερε λοιπόν ήταν ο τρόπος που είχαν συνδέσει
οι ραψωδοί τις ιστορίες και το ύφος της αφήγησης και όχι τόσο η κατάληξη της ιστορίας.
Οδυσσέας έφτασε στην πατρίδα του. Αυτό που ενδιέφερε λοιπόν ήταν ο τρόπος που είχαν συνδέσει
οι ραψωδοί τις ιστορίες και το ύφος της αφήγησης και όχι τόσο η κατάληξη της ιστορίας.
ΠΗΓΕΣ: www. cleverclass.gr
http://digitalschool.minedu.gov
ΡΑΨΩΔΙΑ α στίχοι 1-25 (ΠΡΟΟΙΜΙΟ)
1. ΠΡΟΟΙΜΙΟ (Ορισμός και δομή του). Οι πρώτοι στίχοι κάθε επικής διήγησης αποτελούν το προοίμιο, δηλαδή
την εισαγωγή, τον πρόλογο της. Ένα προοίμιο το αποτελούν τα ακόλουθα δομικά στοιχεία:
την εισαγωγή, τον πρόλογο της. Ένα προοίμιο το αποτελούν τα ακόλουθα δομικά στοιχεία:
α. Η επίκληση του ποιητή στη μούσα να του δώσει έμπνευση και να τον καθοδηγήσει στο δύσκολο έργο
της ποιητικής δημιουργίας (ο ποιητής έχει συναίσθηση ότι επιτελεί λειτούργημα).
της ποιητικής δημιουργίας (ο ποιητής έχει συναίσθηση ότι επιτελεί λειτούργημα).
β. Η διήγηση, στην οποία ο ποιητής παρουσιάζει με συντομία την υπόθεση του έπους.
γ. Η παράκληση, στην οποία ο ποιητής ζητάει από τη μούσα να του ορίσει το χρονικό σημείο από το οποίο θα
αρχίσει την αφήγηση.
αρχίσει την αφήγηση.
1.1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ειδικότερα ο ποιητής στο συγκεκριμένο προοίμιο:
1. προβάλλει τον κεντρικό ήρωα του έπους (τον Οδυσσέα) και επισημαίνει βασικά χαρακτηριστικά της προσωπι
κότητάς του (στίχοι 6-11) ,
κότητάς του (στίχοι 6-11) ,
2. δίνει τη θεματογραφία του έπους,
3. προκαταβάλλει την ηθική αρχή που διέπει τη δράση των ηρώων-προσώπων της Οδύσσειας, (βλέπε σημ. 5)
4. επικαλείται και παρακαλεί τη Μούσα.
2. ΜΟΥΣΕΣ : Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Λατρεύονταν κυρίως στον Όλυμπο και στην Πιερία.
Οι Μούσες ήταν εννέα (9). Αντιστοιχεί σε κάθε μία ορισμένη τέχνη.
Οι Μούσες ήταν εννέα (9). Αντιστοιχεί σε κάθε μία ορισμένη τέχνη.
Κλειώ
|
- ιστορία
|
Μελπομένη
|
- τραγωδία
|
Πολυμνία
|
- δραματική
ποίηση
|
Ευτέρπη
|
- μουσική
|
Τερψιχόρη
|
- χορός
|
Ουρανία
|
- αστρονομία
|
Θάλεια
|
- κωμωδία
|
Ερατώ
|
- ερωτική
ποίηση
|
Καλλιόπη
|
- ηρωική
ποίηση
|
2.1 Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΙΣ ΜΟΥΣΕΣ
Πρέπει να γίνει κατανοητό γιατί ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Η επίκληση στη Μούσα δεν πρέπει να θεωρηθεί
μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των αοιδών αλλά και γενικότερα των ανθρώπων
της εποχής εκείνης, ότι η ποιητική δημιουργία, όπως και κάθε άλλο δημιουργικό έργο, ξεπερνούσε τις
ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κάποιας θεϊκής δύναμης.
μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των αοιδών αλλά και γενικότερα των ανθρώπων
της εποχής εκείνης, ότι η ποιητική δημιουργία, όπως και κάθε άλλο δημιουργικό έργο, ξεπερνούσε τις
ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κάποιας θεϊκής δύναμης.
3. ΝΕΡΑΙΔΕΣ: Κατώτερες θεότητες που κατοικούσαν στις θάλασσες (Νηρηίδες), στις λίμνες και τα ποτάμια
(Ναϊάδες), στα σπήλαια (Αντριάδες) και στα δάση (Δρυάδες).
(Ναϊάδες), στα σπήλαια (Αντριάδες) και στα δάση (Δρυάδες).
4. ΜΟΙΡΕΣ : Καθορίζουν το ριζικό των ανθρώπων και είναι τρεις : Κλωθώ, Λάχεση, Άτροπος.
5.Η ευθύνη των ανθρώπων για τις πράξεις τους
- Ο ποιητής υπογραμμίζει στο προοίμιο του έπους πως οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από τα
δικά τους τα μεγάλα σφάλματα. Με την αιτιολόγηση αυτή ο ποιητής:
δικά τους τα μεγάλα σφάλματα. Με την αιτιολόγηση αυτή ο ποιητής:
α. διαφοροποιεί (ξεχωρίζει) τον Οδυσσέα από τους συντρόφους του: εκείνοι είναι επιπόλαιοι και ασεβείς αντί
θετα αυτός είναι συνετός και ευσεβής
θετα αυτός είναι συνετός και ευσεβής
β. διατηρεί ακέραιη την ηθική και ηγετική υπόληψη του ήρωα του
γ. κυρίως προβάλλει την άποψη που είναι κυρίαρχη όλο το έργο, ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις
του.
του.
- Σύμφωνα με όσα διαβάζουμε στο κείμενο, οι σύντροφοι του Οδυσσέα έχουν οι ίδιοι την αποκλειστική ευθύνη για
το κακό που τους βρήκε, επειδή παραβίασαν την αυστηρή απαγόρευση του Οδυσσέα και αγνόησαν την προειδοποί
η
ση του ότι, αν έτρωγαν τα ζώα του Ήλιου, ο θεός θα τους τιμωρούσε. Αυτή η επιπολαιότητα και η ανευθυ
νότητα τους (χαρακτηρίζονται νήπιοι και μωροί) είχε ως αναμενόμενο επακόλουθο το θάνατο τους. Οι
άνθρωποι λοιπόν προκαλούν μόνοι τη δυστυχία τους, που τους βρίσκει ως τιμωρία για τα αμαρτήματα τους: εί
ναι βέβαια ελεύθεροι να κάνουν τις επιλογές τους, όμως πρέπει να είναι και έτοιμοι να δεχτούν και τις συνέπειες των λα
νθασμένων τους επιλογών.
το κακό που τους βρήκε, επειδή παραβίασαν την αυστηρή απαγόρευση του Οδυσσέα και αγνόησαν την προειδοποί
η
ση του ότι, αν έτρωγαν τα ζώα του Ήλιου, ο θεός θα τους τιμωρούσε. Αυτή η επιπολαιότητα και η ανευθυ
νότητα τους (χαρακτηρίζονται νήπιοι και μωροί) είχε ως αναμενόμενο επακόλουθο το θάνατο τους. Οι
άνθρωποι λοιπόν προκαλούν μόνοι τη δυστυχία τους, που τους βρίσκει ως τιμωρία για τα αμαρτήματα τους: εί
ναι βέβαια ελεύθεροι να κάνουν τις επιλογές τους, όμως πρέπει να είναι και έτοιμοι να δεχτούν και τις συνέπειες των λα
νθασμένων τους επιλογών.
Οδύσσεια : ΕΝΟΤΗΤΑ 1 (α 1-25)
1η ΕΝΟΤΗΤΑ α 1-25
ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ :
α) 1-13 : "Το κυρίως προοίμιο"
β) 14-25 : "Το προίμιο της Μούσας"
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ;
Προοίμιο σημαίνει εισαγωγή σε ένα έργο (λογοτεχνικό ή άλλο), όπου τίθεται το θέμα και το περιεχόμενό του σε γενικές γραμμές. Στην Οδύσσεια διακρίνουμε δύο προοίμια· στο πρώτο (το κυρίως) προοίμιο ο ποιητής σκιαγραφεί τον Οδυσσέα, ενώ στο δεύτερο η Μούσα ορίζει το σημείο από το οποίο θα αρχίσει την εξιστόρηση των περιπετειών του.
Η ΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ :
α) προσελκύει το ενδιαφέρον
β) είναι δικαιολογημένη, επειδή το ακροατήριο εύκολα μαντεύει το όνομα (πολύτροπος, άμυαλοι σύντροφοι κλπ.)
Η ΕΚΤΕΝΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥΣ (9-11): καθορίζει την ηθική αρχή που διέπει όλο το ποίημα : οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και υφίστανται τις συνέπειες των ενέργειών τους, είτε πρόκειται για ανταμοιβή, είτε για τιμωρία.
ΤΕΧΝΙΚΗ IN MEDIAS RES
Η αφήγηση ξεκινά όχι από τη στιγμή που ο Οδυσσέας φεύγει από την Τροία, αλλά από τη μέση της περιπέτειάς του. Ο ποιητής δικαιολογεί την τεχνική αυτή, λέγοντας ότι η Μούσα διαλέγει από πού θα αρχίσει η αφήγηση (12-13). Η τεχνική in medias res φανερώνει ότι κεντρικό θέμα της Οδύσσειας δεν είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα, αλλά ο νόστος του.
ΣΧΗΜΑ ΚΥΚΛΟΥ
Όταν μια ενότητα αρχίζει και τελειώνει με τον ίδιο τρόπο ή την ίδια λέξη : Μούσα (1) - θεά, κόρη του Δία (12). Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η επίκληση στη Μούσα, που είναι πηγή έμπνευσης του επικού ποιητή.
ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ : π.χ. πολύτροπος-νήπιοι, μωροί, όλοι τους ήασν σπίτι τους-μόνο εκείνον, οι θεοί τον συμπαθούσαν-εκτός του Ποσειδώνα. Οι αντιθέσεις εδώ φανερώνουν το ξεχωριστό ενδιαφέρον που είχε η περίπτωση του Οδυσσέα και τονίζουν το πρόβλημα του νόστου.
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ
υπέρλαμπρου Ήλιου (11) : τυπικό επίθετο
θεά σεμνή κι αρχοντική (18) : τυπικά επίθετα
με του καιρού τα αλλάγματα (20) : τυπική έκφραση
θεϊκό Οδυσσέα (24) : τυπικό επίθετο
ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Όταν ο ποιητής προετοιμάζει το κοινό για κάτι που θα γίνει αργότερα : π.χ. Κι όταν με του καιρού...πια με τους δικούς του (20-23). Προικονομείται εδώ η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και το πρόβλημα που αντιμετώπισε με τους μνηστήρες.
ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ
Όταν οι θεοί συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι : π.χ. γιατί τον ήθελε δικό της (19), οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν (23), εκτός του Ποσειδώνα, αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του (24)
ΣΧΗΜΑ ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ
Δηλαδή, το σφάλμα/αμάρτημα (ύβρις) οδηγεί σε οργή των θεών (τίσις) και σε τιμωρία (νέμεσις). Το σχήμα αυτό φαίνεται καθαρά στην περίπτωση τόσο των συντρόφων : έσφαξαν τα βόδια του Ήλιου (ύβρις) κι έτσι οι θεοί οργίστηκαν (τίσις) και τους αφάνισαν (νέμεσις), όσο και στην περίπτωση του Οδυσσέα : τύφλωσε τον Πολύφημο (ύβρις), οργίστηκε ο Ποσειδώνας (τίσις) και ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα (νέμεσις).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
1. Οδυσσέας : πολύτροπος, εύστροφος, εφευρετικός (1), σπουδαίος πολεμιστής (2-3), κοσμογυρισμένος, σοφός, έμπειρος (4), πολυβασανισμένος (5), φιλέταιρος (7-8), αφοσιωμένος στην πατρίδα και στην οικογένειά του (16-19), αγαπητός στους θεούς (20-21)
2. Σύντροφοι : άμυαλοι, ανεύθυνοι, υβριστές, άσεβοι (9-11)
3. Θεοί : με ανθρώπινα χαρακτηριστικά (ερωτεύονται, συμπαθούν, μισούν)
Επιμέλεια : Νίκος Μελιγκώνης
Αλεξάνδρα Μελίστα
Πειραματικό Λύκειο Αγίων Αναργύρων
Ομήρου ΟΔΥΣΣΕΙΑ α 1-25
Τάξη: Α' Γυμνασίου
Γνωστικό αντικείμενο: Αρχαία Ελληνικά από Μετάφραση,
Ομήρου Οδύσσεια
Διδακτική ενότητα: Ραψωδία a 1-25 (μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτη)
Προβλεπόμενος χρόνος διδασκαλίας: 2-3 διδακτικές ώρες
(η πρώτη για την
προετοιμασία/η δεύτερη για την παρουσίαση των εργασιών κάθε
ομάδας και την
αξιολόγηση/ ανατροφοδότηση.
Η τρίτη διδακτική απαραιτήτως θα χρειαστεί
στην περίπτωση που ζητήσουμε
από τους μαθητές να συνθέσουν τα τελικά
κείμενα των εργασιών τους στο σχολείο)
Ομάδες εργασίας:
6 (με διακριτές δραστηριότητες και χαλαρή συνεργασία
μεταξύ τους)
Εργαλεία: λογισμικό Θύμησις
: Ομηρικά έπη, Διαδίκτυο, Κειμενο
γράφ
να εντοπίζουν τα χαρακτηριστικά και να προσδιορίζουν τον
ρόλο των
προσώπων·
να προσδιορίζουν τον «τόπο» όπου έλαβαν χώρα τα αναφερόμενα στο
προοίμιο γεγονότα·
να διακρίνουν τον χρόνο της αφήγησης από τον χρόνο της ιστορίας στο
έπος·
να εντοπίζουν στοιχεία πρόσληψης του ομηρικού κειμένου τόσο στην
αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη
λογοτεχνία·
να εντοπίζουν στοιχεία του ομηρικού ύφους (τυπικά επίθετα) ·
να διαπιστώνουν τη σχέση
κομβικών ομηρικών λέξεων και φράσεων με
τις αντίστοιχες νεοελληνικές·
να διακρίνουν τη σχέση
απεικονίσεων της κλασικής περιόδου με το
ομηρικό κείμενο·
να αναγνωρίζουν τους τρόπους
χρήσης της ομηρικής μυθολογίας και τους
συμβολισμούς της στη σύγχρονη εποχή.
Δευτερεύοντες στόχοι
Οι μαθητές θα πρέπει
να εντοπίζουν στα κείμενα την πληροφορία και να ελέγχουν την
εγκυρότητά της·
να κρατούν σημειώσεις·
να παράγουν γραπτό και προφορικό λόγο αναπτύσσοντας περαιτέρω τις
σημειώσεις τους·
να αποκωδικοποιούν εικόνες (παραστάσεις πάνω σε αντικείμενα).
Διδακτικοί και παιδαγωγικοί στόχοι
οι μαθητές θα πρέπει
να ανακαλύπτουν με καθοδηγούμενη αυτενέργεια τη γνώση·
να συνεργάζονται με τα μέλη της ομάδας τους και τις άλλες ομάδες στο
πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής προ
σέγγισης της διδασκαλίας·
να αξιολογούν το δικό τους έργο τους και το έργο των συμμαθητών τους
και να αξιο
ποιούν την αξιολόγηση προβαίνοντας σε βελτιωτικές
παρεμβάσεις.
στόχοι ως προς την τεχνολογία
Οι μαθητές
ασκούνται στην
αναζήτηση και αξιολόγηση ιστοσελίδων στο διαδίκτυο
στη χρήση υπερκειμένου
χρήση κειμε
νογράφου
χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
2. χέση με το αναλυτικό πρόγραμμα
Η προτεινόμενη διδακτική δραστηριότητα ανταποκρίνεται πλήρως στους
στόχους που έχει θέσει
το Αναλυτικό Πρόγραμμα και το βιβλίο του Καθηγητή
για την ενότητα αυτή.
3. Προϋποθέσεις
Προηγούμενη εξοικείωση μαθητών με φυλλομετρητή, λογισμικό Θύμησις,
κειμενογράφο, υπηρεσίες
ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Έχει προηγηθεί η διδασκαλία της εισαγωγής
4. Εφαρμογή του σεναρίου
υμμετέχει το σύνολο των μαθητών του τμήματος (18 μαθητές).
Χωρίζονται σε 6
ομάδες των τριών ατόμων
με διακριτούς ρόλους στους οποίους εναλλάσσονται
(χειριστής, αναγνώστης, γραμματέας).
Όλοι συμβάλλουν στη σύνταξη των
σημειώσεων και των τελικών γραπτών κειμένων.
Οι μαθητές, αφού
πάρουν τις οδηγίες και τα φύλλα εργασίας, αρχίζουν να
εργάζονται σε ομάδες έχοντας ως συντονιστή τον
εκπρόσωπό τους, τον οποίο
έχουν οι ίδιοι εκλέξει.
Ο διδάσκων διευκολύνει και στηρίζει διακριτικά τη
διερευνητική πορεία.
Η τάξη στην Α’ φάση της διδασκαλίας ακολουθεί τις κατευθύνσεις που δίνονται
στα φύλλα εργασίας,
προκειμένου να αναζητήσει και να συλλέξει τα στοιχεία.
τη Β’ Φάση
οι μαθητές επιχειρούν να ερμηνεύσουν και να ταξινομήσουν το
υλικό βάσει των φύλλων εργασίας,
ενώ στη Γ’ Φάση
ετοιμάζουν την
παρουσίαση των εργασιών τους. Σελικός στόχος όλης αυτής της προσπάθειας
είναι η παρου
σίαση, γραπτή και προφορική, των πορισμάτων της έρευνάς τους.
Κατά τη Γ’ φάση
κάθε ομάδα παρουσιάζει προφορικά τις σημειώσεις και τα
κείμενά της.
Κατά την προφορική παρουσίαση
οι άλλες ομάδες συμπληρώνουν,
διορθώνουν, εκφράζουν απόψεις και απορίες και ο διδάσκων στο τέλος
συνοψίζει και δίνει οδηγίες για τις απαραίτητες διορθώσεις.
Μετά το τέλος της
προφορικής παρουσίασης,
οι μαθητές ενσωματώνουν στα κείμενά τους τις
παρατηρήσεις και ταχυδρομούν τα τελικά κείμενά τους
με το ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο στους συμμαθητές τους των άλλων ομάδων
και στον διδάσκοντα.
Τα θέματα που θα απασχολήσουν τις ομάδες είναι τα εξής:
Δομή και περιεχόμενο κειμένου
Μούσα και ραψωδός
Πρόσωπα και ρόλοι
Περιπέτειες και «τόποι»
νέα ελληνική γλώσσα
και ομηρική διάλεκτος – στοιχεία προφορικής ποίησης
τα δύο επίπεδα αιτιολόγησης
της ανθρώπινης δράσης – πρόσληψη
Οδύσσειας στην αρχαιότητα
5. Πορεία σεναρίου
Ο καθηγητής διαβάζει το κείμενο και οι μαθητές το ακούν .
Αναθέτει τις εργασίες στις ομάδες και εξηγεί το έργο τους.
Όλοι γνωρίζουν ότι
θα ανοίξουν το λογισμικό Θύμησις και από τον σύνδεσμο Οδύσσεια θα βρουν σε
μετάφραση τους 25 πρώτους στίχους του έπους τους οποίους και θα μελετήσουν.
Φρόνος για την περάτωση
του έργου κάθε ομάδας (45 λεπτά)
Φρόνος για την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων κάθε ομάδας, για την
αξιολόγηση και ανατροφοδότηση (45 λεπτά)
(Καλό είναι το πρώτο δίωρο να είναι συνεχόμενο)
Φρόνος για την
τελική γραπτή σύνθεση (30 λεπτά)
6. Φύλλα εργασίας
ΟΜΑΔΑ 1
(δομή και περιεχόμενο κειμένου)
1) Ανοίξτε από το λογισμικό σας τον σύνδεσμο Οδύσσεια και βρείτε στα
Κείμενα τους 25 πρώτους στίχους του έπους σε νεοελληνική μετάφραση.
Διαβάστε τους και κρατήστε σημειώσεις ως προς τα εξής:
Α) Μπορείτε να διακρίνετε ενότητες στο απόσπασμα που διαβάσατε;
1
η ενότητα: 1- ……………
Α) επίκληση (=καλώ κάποιον για κάποιο σκοπό) στη Μούσα:
1-<
Β) διήγηση (παρουσίαση θέματος): <<<. -<<<<..
Γ) παράκληση: <<<< - <<<<<.
2
η ενότητα: …………
-……………..
Θέματα:
………………………………………………………………………………………………….
Β) Δηλώστε τη σχέση των δύο ενοτήτων:
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<..
Γ) Δηλώστε τη σχέση του προοιμίου με το περιεχόμενο και τον τίτλο του
έπους
:<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<..
Για να ελέγξετε την ορθότητα της απάντησής σας, πηγαίνετε στη Βιβλιοθήκη,
μετά στην Εγκυκλοπαίδεια
του λογισμικού Θύμησις και δείτε τι αναφέρεται στο
λήμμα Προοίμιο.
Δ) Διορθώστε και συμπληρώστε τις α
παντήσεις σας. Γράψτε ένα σύντομο
κείμενο με τα πορίσματα της έρευνάς σας
(200-250 λέξεις)
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 2
(Μούσα και ραψωδός)
1. Βρείτε τις λέξεις και φράσεις που αναφέρονται στον ποιητή και στη
Μού
σα στο κείμενό σας (Οδύσσεια α 1-25). Εν συνεχεία βρείτε στο αρχαίο
κείμενο τις αντίστοιχες λέξεις και φράσεις.
Αν χρειάζεστε βοήθεια,
πηγαίνετε στο Α-Ω του λογισμικού Θύμησις, για να δείτε τι σημαίνει κάθε
λέξη.
υμπληρώστε τον πίνακα:
Νέα ελληνικά Ομηρική διάλεκτος
Ποιο είναι το ρήμα που κυριαρχεί; <<<<<<<<<
<<<<<.
Με ποιες λέξεις προσδιορίζεται η Μούσα; <<<<<<<<<<<<<.
.
Με ποιες λέξεις δηλώνεται ο ραψωδός; <<<<<<<<<<<<<<<<<<.
Με ποιες λέξεις δηλώνεται το αντικείμενο
του έπους και ο τρόπος εξιστόρησής
του; <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<.
2)
A) Πηγαίνετε στο Λεξικό του λογισμικού Θύμησις και δείτε τις
πληροφορίες για τη Μούσα και για τον χρόνο
της Οδύσσειας.
B) Από τη Βιβλιοθήκη και εν συνεχεία από την Αρχαία και
ύγχρονη Σέχνη
του λογισμικού Θύμησις βρείτε απεικόνιση της Μούσας (πώς απεικονίζεται,
τι κάνει,
πάνω σε ποιο αντικείμενο βρίσκεται η απεικόνισή της, ποιας εποχής
είναι το αντικείμενο, γιατί να απεικονίζε
ται η Μούσα σε ένα τέτοιο
αντικείμενο;).
Γ) υνεργαστείτε με την ομάδα 1, προκειμένου να μάθετε σε ποιο σημείο του
έπους εμφανίζεται η Μούσα
Δ) Με βάση τα στοιχεία αυτά γράψτε ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεις)
για τη σχέση ραψω
δού και Μούσας
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 3
(πρόσωπα και ρόλοι)
1. υμπληρώστε τις πληροφορίες που έχουμε από το κείμενο για τα
πρόσωπα και συμπληρώστε τον πίνα
κα
πρόσωπα Χαρακτηριστικά/ ρόλοι
Οδυσσέας
σύντροφοι
Ήλιος γιος του Υπερίωνα
Καλυψώ
θεοί
Ποσειδώνας
Δικοί του (οικογένεια Οδυσσέα)
3) Από την Αρχαία και
ύγχρονη Σέχνη και από την Εγκυκλοπαίδεια/Λεξικό
του λογισμικού Θύμησις βρείτε
α) απεικονίσεις των προσώπων και σημειώστε πώς απεικονίζεται ο
Οδυσσέας (τι σχέση έχει η απεικόνισή
του με το κείμενό μας;
Πού
απεικονίζεται;
ε ποια εποχή ανήκει η απεικόνιση;)
β) στοιχεία για τα πρόσωπα από την Εγκυκλοπαίδεια του λογισμικού
Θύμησις.
Προσέξτε ειδικά τους συντρόφους του Οδυσσέα.
Δείτε και από τον
υπερσύνδεσμο του λογισμικού Προοίμιο της Οδύσσειας το λήμμα «ανόητος».
Βρείτε τη λέξη «ανόητος» και στο Αρχαίο Κείμενο. Αν δεν ξέρετε κάποιο από
τα αναφερόμενα
πρόσωπα, πηγαίνετε στην Εγκυκλοπαίδεια του λογισμικού.
Για τον Υπερίωνα δείτε την ιστοσελίδα
www.el.wikipedia.org .
γ) το ποίημα του Γ. εφέρη για τους συντρόφους του Οδυσσέα που θα
βρείτε
στη Βιβλιοθήκη/ύγχρονη Λογοτεχνία του λογισμικού δείτε πώς
παρουσιάζονται οι σύντροφοι.
δ) γράψτε ένα σύντομο κείμενο για τη ζωή και τον ρόλο του καθενός από τα
πρόσωπα που συναντήσαμε
στην Οδύσσεια (250-300 λέξεις).
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 4
(περιπέτειες και «τόποι»)
1. Από τον σύνδεσμο του λογισμικού
Οι περιπέτειες του Οδυσσέα ακούστε
την ιστορία και συντάξτε έναν κατάλογο με τις περιπέτειες του
Οδυσσέα
και τους «τόπους» που γνώρισε από την ώρα που ξεκίνησε ως την
επιστροφή στην πατρίδα του.
Προσπαθήστε να συνδέσετε τα πρόσωπα του
κειμένου (μπορείτε να ζητήσετε από την ομάδα
3 να σας
τα δώσει) με τους
«τόπους».
Κάτω από τον πίνακά σας σημειώστε μια επιφύλαξη για την
οποία θα ενημερωθείτε από το Λεξικό
(Γεωγραφία της Οδύσσειας) του
λογισμικού. Άνθρωποι που
γνώρισε/περιπέτεια
τόποι
Πρόσωπα του κειμένου
μας
Επιφύλαξη:
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<
<<<<<
2. Α) Χρωματίστε με ένα χρώμα της αρεσκείας σας το γεγονός με το οποίο
ξεκινά την αφήγησή του
ο Όμηρος. Ποια περιπέτεια θα μας διηγηθεί
πρώτη; Πού είναι ο Οδυσσέας τώρα;
Β) Με άλλο χρώμα χρωματίστε όσα προηγούνται της περιπέτειας αυτής
Γ) Και με ένα άλλο χρώμα όσα θα ακολουθήσουν μετά την περιπέτεια αυτή
Για να ελέγξετε την απάντησή σας
πηγαίνετε στο Λεξικό του λογισμικού
και δείτε το λήμμα Χρόνος της Οδύσσειας.
3. Ποιος «τόπος» και ποια περιπέτεια στάθηκε καθοριστική για τη μοίρα των
συντρόφων και γιατί; Για την απά
ντησή σας δείτε από το Προοίμιο της
Οδύσσειας τον σύνδεσμο «ανόητοι».
<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<
4. Ψάξτε στο www.google.gr και σημείωσε
Ι) ποιος τόπος θεωρείται πως είναι η Θρινακία
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<.
ΙΙΑ) πώς αλλιώς λεγόταν ο τόπος και τι σημαίνει η λέξη
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΙΙΒ) πώς χρησιμοποιεί σήμερα η τουριστική βιομηχανία το όνομα αυτό
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<.
ΙΙΓ) ποια η σχέση του με τον πολιτισμό και τη σημαία του τόπου αυτού
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<
5. Γράψτε ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεις) στο οποίο θα εκθέτετε τα
πορίσματα της
έρευνάς σας.
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 5
(νέα ελληνική και ομηρική διάλεκτος – ύφος προφορικής ποίησης)
1. Δείτε τους στίχους της Οδύσσειας α 1-25 από τη Μετάφραση και το Αρχαίο
Κείμενο του λογισμικού και
αντιστοιχίστε τα αρχαία με τα νέα ελληνικά
Νέα ελληνικά Ομηρική διάλεκτος
Πολυμήχανος
Είδε τις πόλεις πολ
λών ανθρώπων
και γνώρισε τα ήθη τους
Γύρισε στην πατρίδα
συντρόφους
ασέβεια
Γυρισμού τη μέρα
Όταν έφτασε ο καιρός
Οι θεοί τον λυπούνταν
Είχε ακαταλάγιαστη οργή
2. Δείτε στο λεξικό της νέας ελληνικής στην ιστοσελίδα www.komvos.edu.gr
τι σημαίνουν σήμερα οι λέξεις: ατα
σθαλία, νήπιος, νοσταλγία.
3. Α) Ποια επίθετα μέσα στο κείμενο σάς φαίνονται πως ανήκουν στις λέξεις
εκείνες που επαναλαμβάνονται
σταθερά; Για τα επίθετα αυτά έχετε ήδη
διαβάσει στην εισαγωγή του βιβλίου σας ότι αποτελούν χαρα
κτηριστικό
της προφορικής ποίησης (σελ. 13-14)
.
Β) Βρείτε τις λέξεις και φράσεις αυτές και στην ομηρική διάλεκτο από το
Αρχαίο Ελληνικό Κείμενο του λογισμι
κού.
Γ) υντάξτε έναν κατάλογο σταθερών επιθέτων μαζί με τα ουσιαστικά που
τα συνοδεύουν.
ταθερό επίθετο ουσιαστικό
4. Γράψτε τώρα ένα σύντομο κείμενο (200 περίπου λέξεις) όπου θα εκθέτετε
τα πορίσματα της έρευνάς σας
για τα σταθερά επίθετα.
το πόρισμά σας
να συμπεριλάβετε και πληροφορίες από την
Εισαγωγή του βιβλίου σας.
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<..
ΟΜΑΔΑ 6
(δύο επίπεδα αιτιολόγησης της ανθρώπινης δράσης – πρόσληψη στην
αρχαιότητα)
1. Α) Δείτε στην ομηρική διάλεκτο πώς είναι η φράση «όταν έφτασε ο
καιρός».
Β) Χάξτε στην ιστοσελίδα www.el.wikipedia.org για την Κλωθώ.
Γ) υντάξτε ένα σύντομο κείμενο (100 περίπου λέξεις) που θα απαντά στα
εξής ερωτήματα
α) Πώς σχετίζεται η λέξη Κλωθώ με την ομηρική φράση
«όταν έφτασε ο καιρός»;
Β) Σι σημαίνει αυτό για το ποιος καθορίζει τη ζωή
των ηρώων στο έπος;
Γ) Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με το γεγονός ότι οι
σύντροφοι ευθύνονται οι ίδιοι για τον χαμό τους;
Για το γ’ ερώτημα βρείτε στοιχεία και από τον σύνδεσμο ανόητοι του
Προοιμίου της Οδύσσειας
στο λογισμικό. Μπορείτε επίσης να συνεργαστείτε
με την ομάδα 2 για το θέμα που αφορά τους συντρόφους του
Οδυσσέα.
2. A) Βρείτε στην ιστοσελίδα www.el.wikipedia.org λίγα βασικά στοιχεία για
το έπος Αινειάδα του Βιργιλίου
και κρατήστε σημειώσεις.
B) Διαβάστε το προοίμιο του έπους αυτού
Αινειάδα 1-10
Σο νιο και τ’ άρματά του υμνώ που ‘ρθε απ’ την
Τροία πρώτος
σ’ Ιταλικούς, του Λάβινου (=πόλη στο Λάτιο/περιοχή Ρώμης˙ την έχτισε ο
Αινείας), γιαλούς
μοιροδιωγμένος (=διωγμένος από τη μοίρα του).
Πολλά ‘παθε σε θάλασσα και γη, τι (=γιατί) ‘χαν θυμώσει
οι
ουράνιοι και δεν ξέχναγε η χολιασμένη (=οργισμένη) Ήρα
κι ο πόλεμος τον ρήμαξε το Λάτιο ως να χτίσει,
θεούς
να στήσει, όθε κρατούν οι απόγονοι της Άλβας (=πόλη στο Λάτιο˙ την
έχτισε ο γιος του Αινεία)
κι η Ρώμη η κα
στροπύργωτη κι η ράτσα των Λατίνων.
Πες την αιτία, Μούσα. Ποιον θεό δεν τον τιμήσαν
ή ποιον η θεορήγισ
σα (=βασίλισσα των θεών) καημό ‘χε κι έσπρωξε άντρα,
σ’ ευσέβεια πρώτο, να γευτεί βάσανα τόσα, τόσα
να ζήσει πάθια; Σόση οργή οι θείες ψυχές να δείχνουν;
(μετάφραση: Γ. Αμπατζίδης1
)
Γ) συμπληρώστε τον κατάλογο με τις ομοιότητες και τις διαφορές από το
προοίμιο της Οδύσσειας
(στ. 1-10)
Οδύσσεια Αινειάδα
αναφορά στη Μούσα
Δήλωση του
ραψωδού/ποιητή
Κεντρικός ήρωας και
χαρακτηριστικά του
θέμα
1
Γ. Αμπατζίδησ (1993) Βεργιλίου Αινειάδα. Βιβλία Ι ζως IV, Αιθνα: Γαβριηλίδης .
ειρά εξιστόρησης των
γεγονότων
χέση θεών και
ανθρώπων
Δ) Κάντε μια υπόθεση προκειμένου να εξηγήσετε τις διαφορές και τις
ομοιότητές των δύο επών που διαπι
στώσατε. την υπόθεση που θα κάνετε
να λάβετε υπόψη και το προοίμιο των Αργοναυτικών του Απολλώνιου
του
Ρόδιου (3ος αι. π.Χ.), ενός έπους που αφηγείται το ταξίδι του Ιάσονα και τον
Αργοναυτών στην Κολχίδα,
την αρπαγή του χρυσόμαλλου δέρατος και την
επιστροφή τους στην Ιωλκό. Παρατηρήστε πως το έπος αυτό γρά
φηκε πριν
από την Αινειάδα και βέβαια κάποιους αιώνες μετά την Οδύσσεια.
Από σένα παίρνω έμπνευση, Φοί
βε Απόλλωνα, να θυμηθώ τις δόξες παλιών
αντρών, όταν ξεκίνησαν να πάνε στο ανοιχτό πέλαγος του Πό
ντου και στους
μαύρους Βράχους (=υμπληγάδες Πέτρες) την όμορφη Αργώ! Και αυτό, μετά
από διαταγή του
βασιλιά Πελία, για να φέρουν το χρυσόμαλλο δέρμα!
Ναι! Η αιτία για να γίνει ο μεγάλος αυτός άθλος, στάθηκε ο
χρησμός που πήρε
ο βασιλιάς γι’ αυτόν τον ίδιο και την κακή του τύχη! Κάποιος που θα φορούσε –
έλεγε- ένα
σανδάλι μόνο, θα τον σκότωνε!
Θα ήταν λίγο μετά, καθώς λέγεται, που ο Ιάσονας περνούσε τα ανταρια
σμένα
νερά του Άναυρου (=πρόκειται για ποταμό) κι έμεινε μ’ ένα σανδάλι! Σο άλλο
κόλλησε στη λάσπη. Σο μα
νιασμένο ρέμα το πήγε προς τη θάλασσα.
(μετάφραση: Α.Δ. Βολτής
2
)
2
Βολτθσ Α. (1988) Απολλώνιου Ρόδιου
Αργοναυτικά, Αιθνα: Καρδαμίτςα.
Ελέγξτε την υπόθεσή σας με βάση τις πληροφορίες τις οποίες αντλήσατε από
την ιστοσελίδα.
7. Κριτήρια αξιολόγησης
Οι μαθητές αξιολογούνται βάσει της προφορικής παρουσίασης και των
γραπτών κειμένων που θα συντά
ξουν (πληρότητα, ακρίβεια και εγκυρότητα,
σαφήνεια, συντομία, γλωσσική διατύπωση και οργάνωση της παρου
σίασης).
Αξιολογείται, επίσης, ο τρόπος με τον οποίο συνεργάστηκαν τα μέλη των
ομάδων και οι ομάδες μεταξύ τους
(όπου χρειάστηκε) αλλά και η ταχύτητα
και η αποτελεσματικότητα στη χρήση των ΣΠΕ.
Η αξιολόγηση
της προφορικής παρουσίασης θα πρέπει να πάρει τόσο τη
μορφή της αυτοαξιολόγησης (η ομάδα αξιολογεί
το έργο και τον τρόπο που
εργάστηκε) όσο και της αξιολόγησης της κάθε ομάδας από την πλευρά των
συμμαθη
τών
1η ΕΝΟΤΗΤΑ α 1-25
ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ :
α) 1-13 : "Το κυρίως προοίμιο"
β) 14-25 : "Το προίμιο της Μούσας"
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ;
Προοίμιο σημαίνει εισαγωγή σε ένα έργο (λογοτεχνικό ή άλλο), όπου τίθεται το θέμα και το περιεχόμενό του σε γενικές γραμμές. Στην Οδύσσεια διακρίνουμε δύο προοίμια· στο πρώτο (το κυρίως) προοίμιο ο ποιητής σκιαγραφεί τον Οδυσσέα, ενώ στο δεύτερο η Μούσα ορίζει το σημείο από το οποίο θα αρχίσει την εξιστόρηση των περιπετειών του.
Η ΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ :
α) προσελκύει το ενδιαφέρον
β) είναι δικαιολογημένη, επειδή το ακροατήριο εύκολα μαντεύει το όνομα (πολύτροπος, άμυαλοι σύντροφοι κλπ.)
Η ΕΚΤΕΝΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥΣ (9-11): καθορίζει την ηθική αρχή που διέπει όλο το ποίημα : οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και υφίστανται τις συνέπειες των ενέργειών τους, είτε πρόκειται για ανταμοιβή, είτε για τιμωρία.
ΤΕΧΝΙΚΗ IN MEDIAS RES
Η αφήγηση ξεκινά όχι από τη στιγμή που ο Οδυσσέας φεύγει από την Τροία, αλλά από τη μέση της περιπέτειάς του. Ο ποιητής δικαιολογεί την τεχνική αυτή, λέγοντας ότι η Μούσα διαλέγει από πού θα αρχίσει η αφήγηση (12-13). Η τεχνική in medias res φανερώνει ότι κεντρικό θέμα της Οδύσσειας δεν είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα, αλλά ο νόστος του.
ΣΧΗΜΑ ΚΥΚΛΟΥ
Όταν μια ενότητα αρχίζει και τελειώνει με τον ίδιο τρόπο ή την ίδια λέξη : Μούσα (1) - θεά, κόρη του Δία (12). Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η επίκληση στη Μούσα, που είναι πηγή έμπνευσης του επικού ποιητή.
ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ : π.χ. πολύτροπος-νήπιοι, μωροί, όλοι τους ήασν σπίτι τους-μόνο εκείνον, οι θεοί τον συμπαθούσαν-εκτός του Ποσειδώνα. Οι αντιθέσεις εδώ φανερώνουν το ξεχωριστό ενδιαφέρον που είχε η περίπτωση του Οδυσσέα και τονίζουν το πρόβλημα του νόστου.
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ
υπέρλαμπρου Ήλιου (11) : τυπικό επίθετο
θεά σεμνή κι αρχοντική (18) : τυπικά επίθετα
με του καιρού τα αλλάγματα (20) : τυπική έκφραση
θεϊκό Οδυσσέα (24) : τυπικό επίθετο
ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Όταν ο ποιητής προετοιμάζει το κοινό για κάτι που θα γίνει αργότερα : π.χ. Κι όταν με του καιρού...πια με τους δικούς του (20-23). Προικονομείται εδώ η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και το πρόβλημα που αντιμετώπισε με τους μνηστήρες.
ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ
Όταν οι θεοί συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι : π.χ. γιατί τον ήθελε δικό της (19), οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν (23), εκτός του Ποσειδώνα, αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του (24)
ΣΧΗΜΑ ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ
Δηλαδή, το σφάλμα/αμάρτημα (ύβρις) οδηγεί σε οργή των θεών (τίσις) και σε τιμωρία (νέμεσις). Το σχήμα αυτό φαίνεται καθαρά στην περίπτωση τόσο των συντρόφων : έσφαξαν τα βόδια του Ήλιου (ύβρις) κι έτσι οι θεοί οργίστηκαν (τίσις) και τους αφάνισαν (νέμεσις), όσο και στην περίπτωση του Οδυσσέα : τύφλωσε τον Πολύφημο (ύβρις), οργίστηκε ο Ποσειδώνας (τίσις) και ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα (νέμεσις).
ΣΧΗΜΑ ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ
Δηλαδή, το σφάλμα/αμάρτημα (ύβρις) οδηγεί σε οργή των θεών (τίσις) και σε τιμωρία (νέμεσις). Το σχήμα αυτό φαίνεται καθαρά στην περίπτωση τόσο των συντρόφων : έσφαξαν τα βόδια του Ήλιου (ύβρις) κι έτσι οι θεοί οργίστηκαν (τίσις) και τους αφάνισαν (νέμεσις), όσο και στην περίπτωση του Οδυσσέα : τύφλωσε τον Πολύφημο (ύβρις), οργίστηκε ο Ποσειδώνας (τίσις) και ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα (νέμεσις).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
1. Οδυσσέας : πολύτροπος, εύστροφος, εφευρετικός (1), σπουδαίος πολεμιστής (2-3), κοσμογυρισμένος, σοφός, έμπειρος (4), πολυβασανισμένος (5), φιλέταιρος (7-8), αφοσιωμένος στην πατρίδα και στην οικογένειά του (16-19), αγαπητός στους θεούς (20-21)
2. Σύντροφοι : άμυαλοι, ανεύθυνοι, υβριστές, άσεβοι (9-11)
3. Θεοί : με ανθρώπινα χαρακτηριστικά (ερωτεύονται, συμπαθούν, μισούν)
Επιμέλεια : Νίκος Μελιγκώνης
Αλεξάνδρα Μελίστα
Πειραματικό Λύκειο Αγίων Αναργύρων
Ομήρου ΟΔΥΣΣΕΙΑ α 1-25
Τάξη: Α' Γυμνασίου
Γνωστικό αντικείμενο: Αρχαία Ελληνικά από Μετάφραση,
Ομήρου Οδύσσεια
Διδακτική ενότητα: Ραψωδία a 1-25 (μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτη)
Προβλεπόμενος χρόνος διδασκαλίας: 2-3 διδακτικές ώρες
(η πρώτη για την
προετοιμασία/η δεύτερη για την παρουσίαση των εργασιών κάθε
ομάδας και την
αξιολόγηση/ ανατροφοδότηση.
Η τρίτη διδακτική απαραιτήτως θα χρειαστεί
στην περίπτωση που ζητήσουμε
από τους μαθητές να συνθέσουν τα τελικά
κείμενα των εργασιών τους στο σχολείο)
Ομάδες εργασίας:
6 (με διακριτές δραστηριότητες και χαλαρή συνεργασία
μεταξύ τους)
Εργαλεία: λογισμικό Θύμησις
: Ομηρικά έπη, Διαδίκτυο, Κειμενο
γράφ
να εντοπίζουν τα χαρακτηριστικά και να προσδιορίζουν τον
ρόλο των
προσώπων·
να προσδιορίζουν τον «τόπο» όπου έλαβαν χώρα τα αναφερόμενα στο
προοίμιο γεγονότα·
να διακρίνουν τον χρόνο της αφήγησης από τον χρόνο της ιστορίας στο
έπος·
να εντοπίζουν στοιχεία πρόσληψης του ομηρικού κειμένου τόσο στην
αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη
λογοτεχνία·
να εντοπίζουν στοιχεία του ομηρικού ύφους (τυπικά επίθετα) ·
να διαπιστώνουν τη σχέση
να εντοπίζουν στοιχεία του ομηρικού ύφους (τυπικά επίθετα) ·
να διαπιστώνουν τη σχέση
κομβικών ομηρικών λέξεων και φράσεων με
τις αντίστοιχες νεοελληνικές·
να διακρίνουν τη σχέση
να διακρίνουν τη σχέση
απεικονίσεων της κλασικής περιόδου με το
ομηρικό κείμενο·
να αναγνωρίζουν τους τρόπους
να αναγνωρίζουν τους τρόπους
χρήσης της ομηρικής μυθολογίας και τους
συμβολισμούς της στη σύγχρονη εποχή.
Δευτερεύοντες στόχοι
Οι μαθητές θα πρέπει
να εντοπίζουν στα κείμενα την πληροφορία και να ελέγχουν την
εγκυρότητά της·
να κρατούν σημειώσεις·
να παράγουν γραπτό και προφορικό λόγο αναπτύσσοντας περαιτέρω τις
σημειώσεις τους·
να αποκωδικοποιούν εικόνες (παραστάσεις πάνω σε αντικείμενα).
Διδακτικοί και παιδαγωγικοί στόχοι
οι μαθητές θα πρέπει
να ανακαλύπτουν με καθοδηγούμενη αυτενέργεια τη γνώση·
να συνεργάζονται με τα μέλη της ομάδας τους και τις άλλες ομάδες στο
πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής προ
σέγγισης της διδασκαλίας·
να αξιολογούν το δικό τους έργο τους και το έργο των συμμαθητών τους
και να αξιο
ποιούν την αξιολόγηση προβαίνοντας σε βελτιωτικές
παρεμβάσεις.
στόχοι ως προς την τεχνολογία
Οι μαθητές
ασκούνται στην
αναζήτηση και αξιολόγηση ιστοσελίδων στο διαδίκτυο
στη χρήση υπερκειμένου
χρήση κειμε
νογράφου
χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
2. χέση με το αναλυτικό πρόγραμμα
Η προτεινόμενη διδακτική δραστηριότητα ανταποκρίνεται πλήρως στους
στόχους που έχει θέσει
το Αναλυτικό Πρόγραμμα και το βιβλίο του Καθηγητή
για την ενότητα αυτή.
3. Προϋποθέσεις
Προηγούμενη εξοικείωση μαθητών με φυλλομετρητή, λογισμικό Θύμησις,
κειμενογράφο, υπηρεσίες
ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Έχει προηγηθεί η διδασκαλία της εισαγωγής
4. Εφαρμογή του σεναρίου
υμμετέχει το σύνολο των μαθητών του τμήματος (18 μαθητές).
Χωρίζονται σε 6
ομάδες των τριών ατόμων
με διακριτούς ρόλους στους οποίους εναλλάσσονται
(χειριστής, αναγνώστης, γραμματέας).
Όλοι συμβάλλουν στη σύνταξη των
σημειώσεων και των τελικών γραπτών κειμένων.
Οι μαθητές, αφού
πάρουν τις οδηγίες και τα φύλλα εργασίας, αρχίζουν να
εργάζονται σε ομάδες έχοντας ως συντονιστή τον
εκπρόσωπό τους, τον οποίο
έχουν οι ίδιοι εκλέξει.
Ο διδάσκων διευκολύνει και στηρίζει διακριτικά τη
διερευνητική πορεία.
Η τάξη στην Α’ φάση της διδασκαλίας ακολουθεί τις κατευθύνσεις που δίνονται
στα φύλλα εργασίας,
προκειμένου να αναζητήσει και να συλλέξει τα στοιχεία.
προκειμένου να αναζητήσει και να συλλέξει τα στοιχεία.
τη Β’ Φάση
οι μαθητές επιχειρούν να ερμηνεύσουν και να ταξινομήσουν το
υλικό βάσει των φύλλων εργασίας,
ενώ στη Γ’ Φάση
ετοιμάζουν την
παρουσίαση των εργασιών τους. Σελικός στόχος όλης αυτής της προσπάθειας
είναι η παρου
σίαση, γραπτή και προφορική, των πορισμάτων της έρευνάς τους.
Κατά τη Γ’ φάση
κάθε ομάδα παρουσιάζει προφορικά τις σημειώσεις και τα κείμενά της.
Κατά την προφορική παρουσίαση
οι άλλες ομάδες συμπληρώνουν, διορθώνουν, εκφράζουν απόψεις και απορίες και ο διδάσκων στο τέλος
συνοψίζει και δίνει οδηγίες για τις απαραίτητες διορθώσεις.
κάθε ομάδα παρουσιάζει προφορικά τις σημειώσεις και τα κείμενά της.
Κατά την προφορική παρουσίαση
οι άλλες ομάδες συμπληρώνουν, διορθώνουν, εκφράζουν απόψεις και απορίες και ο διδάσκων στο τέλος
συνοψίζει και δίνει οδηγίες για τις απαραίτητες διορθώσεις.
Μετά το τέλος της
προφορικής παρουσίασης,
οι μαθητές ενσωματώνουν στα κείμενά τους τις
παρατηρήσεις και ταχυδρομούν τα τελικά κείμενά τους
με το ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο στους συμμαθητές τους των άλλων ομάδων
και στον διδάσκοντα.
Τα θέματα που θα απασχολήσουν τις ομάδες είναι τα εξής:
Δομή και περιεχόμενο κειμένου
Μούσα και ραψωδός
Πρόσωπα και ρόλοι
Περιπέτειες και «τόποι»
νέα ελληνική γλώσσα
και ομηρική διάλεκτος – στοιχεία προφορικής ποίησης
τα δύο επίπεδα αιτιολόγησης
της ανθρώπινης δράσης – πρόσληψη
Οδύσσειας στην αρχαιότητα
5. Πορεία σεναρίου
Ο καθηγητής διαβάζει το κείμενο και οι μαθητές το ακούν .
Αναθέτει τις εργασίες στις ομάδες και εξηγεί το έργο τους.
Όλοι γνωρίζουν ότι
θα ανοίξουν το λογισμικό Θύμησις και από τον σύνδεσμο Οδύσσεια θα βρουν σε
μετάφραση τους 25 πρώτους στίχους του έπους τους οποίους και θα μελετήσουν.
Φρόνος για την περάτωση
του έργου κάθε ομάδας (45 λεπτά)
Φρόνος για την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων κάθε ομάδας, για την
αξιολόγηση και ανατροφοδότηση (45 λεπτά)
(Καλό είναι το πρώτο δίωρο να είναι συνεχόμενο)
Φρόνος για την
τελική γραπτή σύνθεση (30 λεπτά)
6. Φύλλα εργασίας
ΟΜΑΔΑ 1
(δομή και περιεχόμενο κειμένου)
1) Ανοίξτε από το λογισμικό σας τον σύνδεσμο Οδύσσεια και βρείτε στα
Κείμενα τους 25 πρώτους στίχους του έπους σε νεοελληνική μετάφραση.
Διαβάστε τους και κρατήστε σημειώσεις ως προς τα εξής:
Α) Μπορείτε να διακρίνετε ενότητες στο απόσπασμα που διαβάσατε;
1
η ενότητα: 1- ……………
Α) επίκληση (=καλώ κάποιον για κάποιο σκοπό) στη Μούσα:
1-< Β) διήγηση (παρουσίαση θέματος): <<<. -<<<<..
Γ) παράκληση: <<<< - <<<<<.
2 η ενότητα: …………
-…………….. Θέματα: ………………………………………………………………………………………………….
1-< Β) διήγηση (παρουσίαση θέματος): <<<. -<<<<..
Γ) παράκληση: <<<< - <<<<<.
2 η ενότητα: …………
-…………….. Θέματα: ………………………………………………………………………………………………….
Β) Δηλώστε τη σχέση των δύο ενοτήτων:
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<..
Γ) Δηλώστε τη σχέση του προοιμίου με το περιεχόμενο και τον τίτλο του
έπους
:<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<..
:<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<..
Για να ελέγξετε την ορθότητα της απάντησής σας, πηγαίνετε στη Βιβλιοθήκη,
μετά στην Εγκυκλοπαίδεια
του λογισμικού Θύμησις και δείτε τι αναφέρεται στο λήμμα Προοίμιο. Δ) Διορθώστε και συμπληρώστε τις α
παντήσεις σας. Γράψτε ένα σύντομο κείμενο με τα πορίσματα της έρευνάς σας
(200-250 λέξεις) <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
του λογισμικού Θύμησις και δείτε τι αναφέρεται στο λήμμα Προοίμιο. Δ) Διορθώστε και συμπληρώστε τις α
παντήσεις σας. Γράψτε ένα σύντομο κείμενο με τα πορίσματα της έρευνάς σας
(200-250 λέξεις) <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 2
(Μούσα και ραψωδός)
1. Βρείτε τις λέξεις και φράσεις που αναφέρονται στον ποιητή και στη Μού
σα στο κείμενό σας (Οδύσσεια α 1-25). Εν συνεχεία βρείτε στο αρχαίο κείμενο τις αντίστοιχες λέξεις και φράσεις.
Αν χρειάζεστε βοήθεια, πηγαίνετε στο Α-Ω του λογισμικού Θύμησις, για να δείτε τι σημαίνει κάθε λέξη.
1. Βρείτε τις λέξεις και φράσεις που αναφέρονται στον ποιητή και στη Μού
σα στο κείμενό σας (Οδύσσεια α 1-25). Εν συνεχεία βρείτε στο αρχαίο κείμενο τις αντίστοιχες λέξεις και φράσεις.
Αν χρειάζεστε βοήθεια, πηγαίνετε στο Α-Ω του λογισμικού Θύμησις, για να δείτε τι σημαίνει κάθε λέξη.
υμπληρώστε τον πίνακα:
Νέα ελληνικά Ομηρική διάλεκτος Ποιο είναι το ρήμα που κυριαρχεί; <<<<<<<<<
<<<<<. Με ποιες λέξεις προσδιορίζεται η Μούσα; <<<<<<<<<<<<<.
Νέα ελληνικά Ομηρική διάλεκτος Ποιο είναι το ρήμα που κυριαρχεί; <<<<<<<<<
<<<<<. Με ποιες λέξεις προσδιορίζεται η Μούσα; <<<<<<<<<<<<<.
.
Με ποιες λέξεις δηλώνεται ο ραψωδός; <<<<<<<<<<<<<<<<<<.
Με ποιες λέξεις δηλώνεται το αντικείμενο
του έπους και ο τρόπος εξιστόρησής του; <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<.
του έπους και ο τρόπος εξιστόρησής του; <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<.
2)
A) Πηγαίνετε στο Λεξικό του λογισμικού Θύμησις και δείτε τις πληροφορίες για τη Μούσα και για τον χρόνο
της Οδύσσειας.
B) Από τη Βιβλιοθήκη και εν συνεχεία από την Αρχαία και
ύγχρονη Σέχνη του λογισμικού Θύμησις βρείτε απεικόνιση της Μούσας (πώς απεικονίζεται, τι κάνει,
πάνω σε ποιο αντικείμενο βρίσκεται η απεικόνισή της, ποιας εποχής είναι το αντικείμενο, γιατί να απεικονίζε
ται η Μούσα σε ένα τέτοιο αντικείμενο;).
A) Πηγαίνετε στο Λεξικό του λογισμικού Θύμησις και δείτε τις πληροφορίες για τη Μούσα και για τον χρόνο
της Οδύσσειας.
B) Από τη Βιβλιοθήκη και εν συνεχεία από την Αρχαία και
ύγχρονη Σέχνη του λογισμικού Θύμησις βρείτε απεικόνιση της Μούσας (πώς απεικονίζεται, τι κάνει,
πάνω σε ποιο αντικείμενο βρίσκεται η απεικόνισή της, ποιας εποχής είναι το αντικείμενο, γιατί να απεικονίζε
ται η Μούσα σε ένα τέτοιο αντικείμενο;).
Γ) υνεργαστείτε με την ομάδα 1, προκειμένου να μάθετε σε ποιο σημείο του
έπους εμφανίζεται η Μούσα
Δ) Με βάση τα στοιχεία αυτά γράψτε ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεις) για τη σχέση ραψω
δού και Μούσας <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
Δ) Με βάση τα στοιχεία αυτά γράψτε ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεις) για τη σχέση ραψω
δού και Μούσας <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 3
(πρόσωπα και ρόλοι)
1. υμπληρώστε τις πληροφορίες που έχουμε από το κείμενο για τα
πρόσωπα και συμπληρώστε τον πίνα
κα πρόσωπα Χαρακτηριστικά/ ρόλοι Οδυσσέας σύντροφοι Ήλιος γιος του Υπερίωνα Καλυψώ θεοί Ποσειδώνας
Δικοί του (οικογένεια Οδυσσέα)
3) Από την Αρχαία και
ύγχρονη Σέχνη και από την Εγκυκλοπαίδεια/Λεξικό του λογισμικού Θύμησις βρείτε
α) απεικονίσεις των προσώπων και σημειώστε πώς απεικονίζεται ο Οδυσσέας (τι σχέση έχει η απεικόνισή
του με το κείμενό μας;
Πού απεικονίζεται;
ε ποια εποχή ανήκει η απεικόνιση;) β) στοιχεία για τα πρόσωπα από την Εγκυκλοπαίδεια του λογισμικού
Θύμησις.
Προσέξτε ειδικά τους συντρόφους του Οδυσσέα.
Δείτε και από τον υπερσύνδεσμο του λογισμικού Προοίμιο της Οδύσσειας το λήμμα «ανόητος».
Βρείτε τη λέξη «ανόητος» και στο Αρχαίο Κείμενο. Αν δεν ξέρετε κάποιο από τα αναφερόμενα
πρόσωπα, πηγαίνετε στην Εγκυκλοπαίδεια του λογισμικού.
Για τον Υπερίωνα δείτε την ιστοσελίδα
www.el.wikipedia.org .
γ) το ποίημα του Γ. εφέρη για τους συντρόφους του Οδυσσέα που θα βρείτε
στη Βιβλιοθήκη/ύγχρονη Λογοτεχνία του λογισμικού δείτε πώς παρουσιάζονται οι σύντροφοι.
δ) γράψτε ένα σύντομο κείμενο για τη ζωή και τον ρόλο του καθενός από τα πρόσωπα που συναντήσαμε
στην Οδύσσεια (250-300 λέξεις). <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 4 (περιπέτειες και «τόποι»)
1. Από τον σύνδεσμο του λογισμικού
Οι περιπέτειες του Οδυσσέα ακούστε την ιστορία και συντάξτε έναν κατάλογο με τις περιπέτειες του
Οδυσσέα και τους «τόπους» που γνώρισε από την ώρα που ξεκίνησε ως την επιστροφή στην πατρίδα του.
Προσπαθήστε να συνδέσετε τα πρόσωπα του κειμένου (μπορείτε να ζητήσετε από την ομάδα
3 να σας
τα δώσει) με τους «τόπους».
Κάτω από τον πίνακά σας σημειώστε μια επιφύλαξη για την οποία θα ενημερωθείτε από το Λεξικό
(Γεωγραφία της Οδύσσειας) του λογισμικού. Άνθρωποι που γνώρισε/περιπέτεια τόποι
Πρόσωπα του κειμένου μας Επιφύλαξη: <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<
<<<<<
κα πρόσωπα Χαρακτηριστικά/ ρόλοι Οδυσσέας σύντροφοι Ήλιος γιος του Υπερίωνα Καλυψώ θεοί Ποσειδώνας
Δικοί του (οικογένεια Οδυσσέα)
3) Από την Αρχαία και
ύγχρονη Σέχνη και από την Εγκυκλοπαίδεια/Λεξικό του λογισμικού Θύμησις βρείτε
α) απεικονίσεις των προσώπων και σημειώστε πώς απεικονίζεται ο Οδυσσέας (τι σχέση έχει η απεικόνισή
του με το κείμενό μας;
Πού απεικονίζεται;
ε ποια εποχή ανήκει η απεικόνιση;) β) στοιχεία για τα πρόσωπα από την Εγκυκλοπαίδεια του λογισμικού
Θύμησις.
Προσέξτε ειδικά τους συντρόφους του Οδυσσέα.
Δείτε και από τον υπερσύνδεσμο του λογισμικού Προοίμιο της Οδύσσειας το λήμμα «ανόητος».
Βρείτε τη λέξη «ανόητος» και στο Αρχαίο Κείμενο. Αν δεν ξέρετε κάποιο από τα αναφερόμενα
πρόσωπα, πηγαίνετε στην Εγκυκλοπαίδεια του λογισμικού.
Για τον Υπερίωνα δείτε την ιστοσελίδα
www.el.wikipedia.org .
γ) το ποίημα του Γ. εφέρη για τους συντρόφους του Οδυσσέα που θα βρείτε
στη Βιβλιοθήκη/ύγχρονη Λογοτεχνία του λογισμικού δείτε πώς παρουσιάζονται οι σύντροφοι.
δ) γράψτε ένα σύντομο κείμενο για τη ζωή και τον ρόλο του καθενός από τα πρόσωπα που συναντήσαμε
στην Οδύσσεια (250-300 λέξεις). <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 4 (περιπέτειες και «τόποι»)
1. Από τον σύνδεσμο του λογισμικού
Οι περιπέτειες του Οδυσσέα ακούστε την ιστορία και συντάξτε έναν κατάλογο με τις περιπέτειες του
Οδυσσέα και τους «τόπους» που γνώρισε από την ώρα που ξεκίνησε ως την επιστροφή στην πατρίδα του.
Προσπαθήστε να συνδέσετε τα πρόσωπα του κειμένου (μπορείτε να ζητήσετε από την ομάδα
3 να σας
τα δώσει) με τους «τόπους».
Κάτω από τον πίνακά σας σημειώστε μια επιφύλαξη για την οποία θα ενημερωθείτε από το Λεξικό
(Γεωγραφία της Οδύσσειας) του λογισμικού. Άνθρωποι που γνώρισε/περιπέτεια τόποι
Πρόσωπα του κειμένου μας Επιφύλαξη: <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<
<<<<<
2. Α) Χρωματίστε με ένα χρώμα της αρεσκείας σας το γεγονός με το οποίο
ξεκινά την αφήγησή του
ο Όμηρος. Ποια περιπέτεια θα μας διηγηθεί πρώτη; Πού είναι ο Οδυσσέας τώρα;
ο Όμηρος. Ποια περιπέτεια θα μας διηγηθεί πρώτη; Πού είναι ο Οδυσσέας τώρα;
Β) Με άλλο χρώμα χρωματίστε όσα προηγούνται της περιπέτειας αυτής
Γ) Και με ένα άλλο χρώμα όσα θα ακολουθήσουν μετά την περιπέτεια αυτή
Για να ελέγξετε την απάντησή σας
πηγαίνετε στο Λεξικό του λογισμικού και δείτε το λήμμα Χρόνος της Οδύσσειας.
πηγαίνετε στο Λεξικό του λογισμικού και δείτε το λήμμα Χρόνος της Οδύσσειας.
3. Ποιος «τόπος» και ποια περιπέτεια στάθηκε καθοριστική για τη μοίρα των
συντρόφων και γιατί; Για την απά
ντησή σας δείτε από το Προοίμιο της Οδύσσειας τον σύνδεσμο «ανόητοι». <<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<
ντησή σας δείτε από το Προοίμιο της Οδύσσειας τον σύνδεσμο «ανόητοι». <<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<
4. Ψάξτε στο www.google.gr και σημείωσε
Ι) ποιος τόπος θεωρείται πως είναι η Θρινακία
<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<. ΙΙΑ) πώς αλλιώς λεγόταν ο τόπος και τι σημαίνει η λέξη <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<. ΙΙΑ) πώς αλλιώς λεγόταν ο τόπος και τι σημαίνει η λέξη <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΙΙΒ) πώς χρησιμοποιεί σήμερα η τουριστική βιομηχανία το όνομα αυτό
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<. ΙΙΓ) ποια η σχέση του με τον πολιτισμό και τη σημαία του τόπου αυτού <<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<. ΙΙΓ) ποια η σχέση του με τον πολιτισμό και τη σημαία του τόπου αυτού <<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<
5. Γράψτε ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεις) στο οποίο θα εκθέτετε τα
πορίσματα της
έρευνάς σας. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
έρευνάς σας. <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
ΟΜΑΔΑ 5
(νέα ελληνική και ομηρική διάλεκτος – ύφος προφορικής ποίησης)
1. Δείτε τους στίχους της Οδύσσειας α 1-25 από τη Μετάφραση και το Αρχαίο
Κείμενο του λογισμικού και
αντιστοιχίστε τα αρχαία με τα νέα ελληνικά Νέα ελληνικά Ομηρική διάλεκτος Πολυμήχανος Είδε τις πόλεις πολ
λών ανθρώπων και γνώρισε τα ήθη τους Γύρισε στην πατρίδα συντρόφους ασέβεια Γυρισμού τη μέρα
αντιστοιχίστε τα αρχαία με τα νέα ελληνικά Νέα ελληνικά Ομηρική διάλεκτος Πολυμήχανος Είδε τις πόλεις πολ
λών ανθρώπων και γνώρισε τα ήθη τους Γύρισε στην πατρίδα συντρόφους ασέβεια Γυρισμού τη μέρα
Όταν έφτασε ο καιρός
Οι θεοί τον λυπούνταν
Είχε ακαταλάγιαστη οργή
2. Δείτε στο λεξικό της νέας ελληνικής στην ιστοσελίδα www.komvos.edu.gr
τι σημαίνουν σήμερα οι λέξεις: ατα
σθαλία, νήπιος, νοσταλγία.
σθαλία, νήπιος, νοσταλγία.
3. Α) Ποια επίθετα μέσα στο κείμενο σάς φαίνονται πως ανήκουν στις λέξεις
εκείνες που επαναλαμβάνονται
σταθερά; Για τα επίθετα αυτά έχετε ήδη διαβάσει στην εισαγωγή του βιβλίου σας ότι αποτελούν χαρα
κτηριστικό της προφορικής ποίησης (σελ. 13-14)
σταθερά; Για τα επίθετα αυτά έχετε ήδη διαβάσει στην εισαγωγή του βιβλίου σας ότι αποτελούν χαρα
κτηριστικό της προφορικής ποίησης (σελ. 13-14)
.
Β) Βρείτε τις λέξεις και φράσεις αυτές και στην ομηρική διάλεκτο από το
Αρχαίο Ελληνικό Κείμενο του λογισμι
κού.
κού.
Γ) υντάξτε έναν κατάλογο σταθερών επιθέτων μαζί με τα ουσιαστικά που
τα συνοδεύουν.
ταθερό επίθετο ουσιαστικό
4. Γράψτε τώρα ένα σύντομο κείμενο (200 περίπου λέξεις) όπου θα εκθέτετε
τα πορίσματα της έρευνάς σας
για τα σταθερά επίθετα.
για τα σταθερά επίθετα.
το πόρισμά σας
να συμπεριλάβετε και πληροφορίες από την
Εισαγωγή του βιβλίου σας.
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<..
<<<<<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<..
ΟΜΑΔΑ 6
(δύο επίπεδα αιτιολόγησης της ανθρώπινης δράσης – πρόσληψη στην
αρχαιότητα)
1. Α) Δείτε στην ομηρική διάλεκτο πώς είναι η φράση «όταν έφτασε ο
καιρός».
Β) Χάξτε στην ιστοσελίδα www.el.wikipedia.org για την Κλωθώ.
Γ) υντάξτε ένα σύντομο κείμενο (100 περίπου λέξεις) που θα απαντά στα
εξής ερωτήματα
α) Πώς σχετίζεται η λέξη Κλωθώ με την ομηρική φράση
«όταν έφτασε ο καιρός»;
Β) Σι σημαίνει αυτό για το ποιος καθορίζει τη ζωή
των ηρώων στο έπος;
Γ) Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με το γεγονός ότι οι
σύντροφοι ευθύνονται οι ίδιοι για τον χαμό τους;
Για το γ’ ερώτημα βρείτε στοιχεία και από τον σύνδεσμο ανόητοι του
Προοιμίου της Οδύσσειας
στο λογισμικό. Μπορείτε επίσης να συνεργαστείτε
με την ομάδα 2 για το θέμα που αφορά τους συντρόφους του
Οδυσσέα.
Οδυσσέα.
2. A) Βρείτε στην ιστοσελίδα www.el.wikipedia.org λίγα βασικά στοιχεία για
το έπος Αινειάδα του Βιργιλίου
και κρατήστε σημειώσεις.
και κρατήστε σημειώσεις.
B) Διαβάστε το προοίμιο του έπους αυτού
Αινειάδα 1-10
Σο νιο και τ’ άρματά του υμνώ που ‘ρθε απ’ την
Τροία πρώτος σ’ Ιταλικούς, του Λάβινου (=πόλη στο Λάτιο/περιοχή Ρώμης˙ την έχτισε ο Αινείας), γιαλούς
μοιροδιωγμένος (=διωγμένος από τη μοίρα του). Πολλά ‘παθε σε θάλασσα και γη, τι (=γιατί) ‘χαν θυμώσει οι
ουράνιοι και δεν ξέχναγε η χολιασμένη (=οργισμένη) Ήρα κι ο πόλεμος τον ρήμαξε το Λάτιο ως να χτίσει, θεούς
να στήσει, όθε κρατούν οι απόγονοι της Άλβας (=πόλη στο Λάτιο˙ την έχτισε ο γιος του Αινεία) κι η Ρώμη η κα
στροπύργωτη κι η ράτσα των Λατίνων. Πες την αιτία, Μούσα. Ποιον θεό δεν τον τιμήσαν ή ποιον η θεορήγισ
σα (=βασίλισσα των θεών) καημό ‘χε κι έσπρωξε άντρα, σ’ ευσέβεια πρώτο, να γευτεί βάσανα τόσα, τόσα
να ζήσει πάθια; Σόση οργή οι θείες ψυχές να δείχνουν;
Τροία πρώτος σ’ Ιταλικούς, του Λάβινου (=πόλη στο Λάτιο/περιοχή Ρώμης˙ την έχτισε ο Αινείας), γιαλούς
μοιροδιωγμένος (=διωγμένος από τη μοίρα του). Πολλά ‘παθε σε θάλασσα και γη, τι (=γιατί) ‘χαν θυμώσει οι
ουράνιοι και δεν ξέχναγε η χολιασμένη (=οργισμένη) Ήρα κι ο πόλεμος τον ρήμαξε το Λάτιο ως να χτίσει, θεούς
να στήσει, όθε κρατούν οι απόγονοι της Άλβας (=πόλη στο Λάτιο˙ την έχτισε ο γιος του Αινεία) κι η Ρώμη η κα
στροπύργωτη κι η ράτσα των Λατίνων. Πες την αιτία, Μούσα. Ποιον θεό δεν τον τιμήσαν ή ποιον η θεορήγισ
σα (=βασίλισσα των θεών) καημό ‘χε κι έσπρωξε άντρα, σ’ ευσέβεια πρώτο, να γευτεί βάσανα τόσα, τόσα
να ζήσει πάθια; Σόση οργή οι θείες ψυχές να δείχνουν;
(μετάφραση: Γ. Αμπατζίδης1
)
Γ) συμπληρώστε τον κατάλογο με τις ομοιότητες και τις διαφορές από το
προοίμιο της Οδύσσειας
(στ. 1-10) Οδύσσεια Αινειάδα αναφορά στη Μούσα Δήλωση του ραψωδού/ποιητή Κεντρικός ήρωας και
χαρακτηριστικά του θέμα 1 Γ. Αμπατζίδησ (1993) Βεργιλίου Αινειάδα. Βιβλία Ι ζως IV, Αιθνα: Γαβριηλίδης .
ειρά εξιστόρησης των γεγονότων
χέση θεών και ανθρώπων
(στ. 1-10) Οδύσσεια Αινειάδα αναφορά στη Μούσα Δήλωση του ραψωδού/ποιητή Κεντρικός ήρωας και
χαρακτηριστικά του θέμα 1 Γ. Αμπατζίδησ (1993) Βεργιλίου Αινειάδα. Βιβλία Ι ζως IV, Αιθνα: Γαβριηλίδης .
ειρά εξιστόρησης των γεγονότων
χέση θεών και ανθρώπων
Δ) Κάντε μια υπόθεση προκειμένου να εξηγήσετε τις διαφορές και τις
ομοιότητές των δύο επών που διαπι
στώσατε. την υπόθεση που θα κάνετε να λάβετε υπόψη και το προοίμιο των Αργοναυτικών του Απολλώνιου
του Ρόδιου (3ος αι. π.Χ.), ενός έπους που αφηγείται το ταξίδι του Ιάσονα και τον Αργοναυτών στην Κολχίδα,
την αρπαγή του χρυσόμαλλου δέρατος και την επιστροφή τους στην Ιωλκό. Παρατηρήστε πως το έπος αυτό γρά
φηκε πριν από την Αινειάδα και βέβαια κάποιους αιώνες μετά την Οδύσσεια. Από σένα παίρνω έμπνευση, Φοί
βε Απόλλωνα, να θυμηθώ τις δόξες παλιών αντρών, όταν ξεκίνησαν να πάνε στο ανοιχτό πέλαγος του Πό
ντου και στους μαύρους Βράχους (=υμπληγάδες Πέτρες) την όμορφη Αργώ! Και αυτό, μετά από διαταγή του
βασιλιά Πελία, για να φέρουν το χρυσόμαλλο δέρμα! Ναι! Η αιτία για να γίνει ο μεγάλος αυτός άθλος, στάθηκε ο
χρησμός που πήρε ο βασιλιάς γι’ αυτόν τον ίδιο και την κακή του τύχη! Κάποιος που θα φορούσε – έλεγε- ένα
σανδάλι μόνο, θα τον σκότωνε! Θα ήταν λίγο μετά, καθώς λέγεται, που ο Ιάσονας περνούσε τα ανταρια
σμένα νερά του Άναυρου (=πρόκειται για ποταμό) κι έμεινε μ’ ένα σανδάλι! Σο άλλο κόλλησε στη λάσπη. Σο μα
νιασμένο ρέμα το πήγε προς τη θάλασσα. (μετάφραση: Α.Δ. Βολτής 2 ) 2 Βολτθσ Α. (1988) Απολλώνιου Ρόδιου
Αργοναυτικά, Αιθνα: Καρδαμίτςα.
στώσατε. την υπόθεση που θα κάνετε να λάβετε υπόψη και το προοίμιο των Αργοναυτικών του Απολλώνιου
του Ρόδιου (3ος αι. π.Χ.), ενός έπους που αφηγείται το ταξίδι του Ιάσονα και τον Αργοναυτών στην Κολχίδα,
την αρπαγή του χρυσόμαλλου δέρατος και την επιστροφή τους στην Ιωλκό. Παρατηρήστε πως το έπος αυτό γρά
φηκε πριν από την Αινειάδα και βέβαια κάποιους αιώνες μετά την Οδύσσεια. Από σένα παίρνω έμπνευση, Φοί
βε Απόλλωνα, να θυμηθώ τις δόξες παλιών αντρών, όταν ξεκίνησαν να πάνε στο ανοιχτό πέλαγος του Πό
ντου και στους μαύρους Βράχους (=υμπληγάδες Πέτρες) την όμορφη Αργώ! Και αυτό, μετά από διαταγή του
βασιλιά Πελία, για να φέρουν το χρυσόμαλλο δέρμα! Ναι! Η αιτία για να γίνει ο μεγάλος αυτός άθλος, στάθηκε ο
χρησμός που πήρε ο βασιλιάς γι’ αυτόν τον ίδιο και την κακή του τύχη! Κάποιος που θα φορούσε – έλεγε- ένα
σανδάλι μόνο, θα τον σκότωνε! Θα ήταν λίγο μετά, καθώς λέγεται, που ο Ιάσονας περνούσε τα ανταρια
σμένα νερά του Άναυρου (=πρόκειται για ποταμό) κι έμεινε μ’ ένα σανδάλι! Σο άλλο κόλλησε στη λάσπη. Σο μα
νιασμένο ρέμα το πήγε προς τη θάλασσα. (μετάφραση: Α.Δ. Βολτής 2 ) 2 Βολτθσ Α. (1988) Απολλώνιου Ρόδιου
Αργοναυτικά, Αιθνα: Καρδαμίτςα.
Ελέγξτε την υπόθεσή σας με βάση τις πληροφορίες τις οποίες αντλήσατε από
την ιστοσελίδα.
7. Κριτήρια αξιολόγησης
Οι μαθητές αξιολογούνται βάσει της προφορικής παρουσίασης και των
γραπτών κειμένων που θα συντά
ξουν (πληρότητα, ακρίβεια και εγκυρότητα, σαφήνεια, συντομία, γλωσσική διατύπωση και οργάνωση της παρου
σίασης).
ξουν (πληρότητα, ακρίβεια και εγκυρότητα, σαφήνεια, συντομία, γλωσσική διατύπωση και οργάνωση της παρου
σίασης).
Αξιολογείται, επίσης, ο τρόπος με τον οποίο συνεργάστηκαν τα μέλη των
ομάδων και οι ομάδες μεταξύ τους
(όπου χρειάστηκε) αλλά και η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα στη χρήση των ΣΠΕ. Η αξιολόγηση
της προφορικής παρουσίασης θα πρέπει να πάρει τόσο τη μορφή της αυτοαξιολόγησης (η ομάδα αξιολογεί
το έργο και τον τρόπο που εργάστηκε) όσο και της αξιολόγησης της κάθε ομάδας από την πλευρά των συμμαθη
τών
(όπου χρειάστηκε) αλλά και η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα στη χρήση των ΣΠΕ. Η αξιολόγηση
της προφορικής παρουσίασης θα πρέπει να πάρει τόσο τη μορφή της αυτοαξιολόγησης (η ομάδα αξιολογεί
το έργο και τον τρόπο που εργάστηκε) όσο και της αξιολόγησης της κάθε ομάδας από την πλευρά των συμμαθη
τών
Οδύσσεια, α ραψ.,στ 1-25, Φύλλο εργασίας
ΠΗΓΗ https://filologein.wordpress.com/2012/10/22/%CE%BF%CE%B4%CF%8D%CF%83%
CF%83%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%B1-%CF%81%CE%B1%CF%88-%CF%83%CF%
84-1-25-
%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%BB%CE%BF-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82/
https://www.slideshare.net/varalig/1-25-27018981
ΔΕΣ ΚΑΙ http://archeia.moec.gov.cy/sm/441/odigos_eleni.pdf
CF%83%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%B1-%CF%81%CE%B1%CF%88-%CF%83%CF%
84-1-25-
%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%BB%CE%BF-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82/
https://www.slideshare.net/varalig/1-25-27018981
ΔΕΣ ΚΑΙ http://archeia.moec.gov.cy/sm/441/odigos_eleni.pdf
