Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
Όταν η πειθώ έχει ως στόχο την απόδει ξη μιας θέσης/άποψης, ο πομπός κα ταφεύγει στην επίκληση της λογικής και χρησιμοποιεί ως μέσα επιχειρήματα και τεκ μήρια. Επιχειρήματα, με την ευρύτε ρη έννοια, είναι λογικές προτάσεις που συ νήθως διευ
θετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης. Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορι
σμό της λογικής, επιχείρημα είναι μια σει ρά προτάσεων/κρίσεων με την εξής χαρα κτηριστική δομή: μία ή περισσότε ρες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύ ουν ως βάση για την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) η οποία α κολουθεί λογικά τις προκείμενες. Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός. Δείτε το παρακάτω παρά δειγμα:
Προκείμενες:
Τα φάρμακα που έχουν επικίνδυνες πα ρενέργειες πρέπει να αποσύρονται από την κυκλοφορία. Το φάρμακο Χ αποδείχτηκε ότι έ χει επικίνδυνες παρενέργειες.
Συμπέρασμα:
Άρα: Το φάρμακο Χ πρέπει να απο συρθεί από την κυκλοφορία.
|
ΠΗΓΗ https://slideplayer.gr/slide/2028800/
ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/epi08/ss-38365499
ΟΡΙΣΜΟΙ – ΕΝΝΟΙΕΣ
ΠΗΓΗ http://archeia.moec.gov.cy/sm/316/30_11_2006_pitho.pdf
Επιχείρημα ονομάζεται ένα οργανωμένο σύνολο λογικών προτάσεων – κρίσεων (προκείμενες) από τις οποίες προκύπτει ένα λογικό συμπέρασμα.
Είναι δυνατόν μία από τις προτάσεις αυτές να εκφέρεται με ερώτηση (ρητορικό ερώτημα).
Συλλογισμός ονομάζεται η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία καταστρώνεται ένα επιχείρημα. Ένας ολοκληρωμένος συλλογισμός
αποτελείται από τρία βασικά μέρη:
Τη μείζονα προκείμενη,
την ελάσσονα προκείμενη
και το συμπέρασμα.
Προκείμενες είναι προτάσεις, κρίσεις, υποθέσεις, ερωτήματα
Συμπέρασμα είναι πρόταση / περίοδος στην αποδοχή της οποίας καταλήγουν οι προκείμενες.
Είναι δηλαδή το λογικό επακόλουθο των προκείμενων.
☺ Οι συλλογισμοί της λογικής έχουν μορφή καθαρά τυπική, στεγνή και σύντομη, περιέχουν μόνο προτάσεις-κρίσεις.
Τα επιχειρήματα σ’ ένα κείμενο έχουν ανάπτυξη, σύνταξη και διατύπωση πολυποίκιλη. (Π σ. 14) ►
Το επιχείρημα, λοιπόν, εμπεριέχει συλλογισμό ή σειρά συλλογισμών για τη στήριξη ή την ανατροπή μιας θέσης
ΔΕΣ ΚΑΙ https://theoritiki.files.wordpress.com/2012/02/ceb5cf80ceafcebacebbceb7cf83ceb7-cf83cf84ceb7-cebbcebfceb3ceb9cebaceae4.pdf
πηγή https://filology.wordpress.com/2012/01/25/%CE%B8%CE%B5%CF%89%CF%81%CE%B9%CE%B1/
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ ως προς την πορεία που ακολουθεί ο νους
Συλλογισμός σε παράγραφο:
Παραγωγή | Επαγωγή | Αναλογία |
Ο συλλογισμός ξεκινά από μια γενική αρχή που έχει αποδεδειγμένη ισχύ και καταλήγει σε ειδικό συμπέρασμα. Η πορεία της σκέψης είναι αναλυτική . το συμπέρασμα βέβαιο.Ακόμα κι αν απουσιάζει το ειδικό συμπέρασμα, εφόσον ο συλλογισμός ξεκινά από μια γενική αρχή , θεωρείται παραγωγικός. | Ο συλλογισμός ξεκινά από ειδικές και συγκεκριμένες διαπιστώσεις για να καταλήξει πιθανολογικά σε γενικό συμπέρασμα (στον κανόνα, στην γενική αρχή). Η πορεία της σκέψης είναι συνθετική. Το συμπέρασμα είναι συνήθως πιθανό. | Ο συλλογισμός ξεκινά από μια μερική κρίση και καταλήγει πιθανολογικά σε μερικό συμπέρασμα. |
Συλλογισμός σε κείμενο:
Η συλλογιστική πορεία θεωρείται παραγωγική, όταν η θέση του συγγραφέα παρουσιάζεται στην αρχή του κειμένου (1η – 2η παράγραφος), όταν δηλαδή προηγείται των αποδείξεων. Αντίθετα η θέση του συγγραφέα θεωρείται επαγωγική, όταν εντοπίζεται στο τέλος του κειμένου.
Αν η θέση του συγγραφέα καταγράφεται και στην αρχή και στο τέλος του κειμένου, εκλαμβάνουμε την πορεία και πάλι παραγωγική , θεωρώντας ότι ο συγγραφέας στο τέλος επανεκθέτει την αρχική του θέση και συνοψίζει όσα προαναφέρθηκαν.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ – ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ / ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
Α. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ
Στην αξιολόγηση τεκμηρίων ελέγχουμε:
- Αν τα τεκμήρια σχετίζονται άμεσα με το θέμα (συνάφεια, επάρκεια)
- Αν θεωρούνται επαρκή προκειμένου να στηρίξουν το επιχείρημα (εγκυρότητα, επάρκεια).
- Αν είναι αμερόληπτα ή δογματικά , αν είναι σήμερα αποδεκτά ή απηχούν αναχρονιστικές αντιλήψεις (αλήθεια, αξιοπιστία)
Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στις ακόλουθες περιπτώσεις:
1) για το τεκμήριο της αυθεντίας, πρέπει να διαπιστώνεται αν το πρόσωπο που επιλέγεται ως αυθεντία είναι πράγματι ειδήμων στο εξεταζόμενο θέμα ή μήπως χρησιμοποιείται αυθαίρετα και καταχρηστικά.
2) Επιβάλλεται η αναγραφή των πηγών απ’ όπου προέρχονται τα τεκμήρια, προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία τους.
Β. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ
Είναι απαραίτητο να αξιολογούνται τα επιχειρήματα συλλογισμοί του πομπού. Όταν αξιολογούμε, ελέγχουμε τα ακόλουθα στοιχεία:
Εγκυρότητα = λογική ακολουθία μεταξύ των προκειμένων και συμπεράσματος.
Αλήθεια = να ισχύει το περιεχόμενο του επιχειρήματος – αντιστοιχία με την πραγματικότητα.
Ορθότητα = αποδοχή του επιχειρήματος από το δέκτη ως λογικού (έγκυρου) και αξιόπιστου (αληθούς)
Παραδειγματα
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ | ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ |
1) Ο χρυσός είναι μέταλλο.2) Η σιωπή είναι χρυσόςΆρα η σιωπή είναι μέταλλο. | Είναι έγκυρο,αλλά όχι αληθές= δεν είναι ορθό. |
1) Η πνευματική εργασία αμείβεται γενναιότερα από την χειρονακτική.2) Η Ελένη εργάζεται χειρωνακτικάΆρα, η Ελένη επιθυμεί τα χρήματα. | Είναι άκυροκαι μη αληθές= μη ορθό. |
1) Η ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου έχει άμεση σχέση με τη δυνατότητα του να καταναλώνει.2) Η διαφήμιση πολλαπλασιάζει τόσο τις ανάγκες του, ώστε η κάλυψή τους είναι συχνά αδύνατη.Άρα, η διαφήμιση οδηγεί τον άνθρωπο σε μια νέα μορφή δουλείας. | Είναι έγκυροκαι αληθές= ορθό. |
ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
Ειδικά στην περίπτωση των επαγωγικών συλλογισμών, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ο πιθανολογικός τους χαρακτήρας. Θα πρέπει να εξετάζουμε εάν οι επαγωγές είναι ολοκληρωμένες και λογικές. Γενικά, η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε ασφαλές συμπέρασμα , ενώ η ατελής επαγωγή οδηγεί σε συμπέρασμα με λογικό άλμα, γι’ αυτό πρέπει να διατυπώνεται πιθανολογικά κι όχι απόλυτα.
Παραδειγμα:
α’ προκείµενη : Ο δικανικός λόγος καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα.
β’ προκείµενη : Ο συµβουλευτικός λόγος καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα.
γ’ προκείµενη : Ο πανηγυρικός λόγος καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα.
Συµπέρασµα : Η ρητορική καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα.
Ο συλλογισµός αποτελεί τέλεια επαγωγή και το συµπέρασµά του είναι βέβαιο.
Οι συλλογισμοί εμφανίζονται με τρεις μορφές : γενίκευση, αίτιο-αποτέλεσμα, αναλογία.
ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ
ΜΟΡΦΕΣ | ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ |
Α. ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ |
ΑΡΑ είναι τέλεια, όταν η μείζονα προκείμενη παρουσιάζει όλα τα στοιχεία του συνόλου για το οποίο γίνεται λόγος στο συμπέρασμα. Είναι ατελής, όταν στη μείζονα προκείμενη δεν αναφέρονται όλα τα στοιχεία του συνόλου για το οποίο γίνεται λόγος στο συμπέρασμα.
|
Β. ΑΙΤΙΟ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ |
Είναι τέλεια, εφόσον υπάρχουν επαρκή κι αναγκαία στοιχεία.
|
Γ. ΑΝΑΛΟΓΙΑ |
Είναι πάντοτε ατελής (πιθανολογικό συμπέρασμα)
|
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
- Επαγωγικός με γενίκευση
Ι. α’ προκείµενη: Στη Μέση Εκπαίδευση η διδασκαλία της Λογοτεχνίας γίνεται µε αναχρονιστικές µεθόδους. Στο µάθηµα της Ιστορίας τα κεφάλαια για την Τέχνη παραλείπονται ή διδάσκονται συνοπτικά. Τέλος, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται χωρίς τη στοιχειώδη προετοιµασία.
β’ προκείµενη : Το υπουργείο Παιδείας, δεν παίρνει πρωτοβουλίες για να αναβαθµιστεί ή επαφή του µαθητή µε την τέχνη.
Συµπέρασµα : Η Τέχνη στη Μέση Εκπαίδευση παραγκωνίζεται.
Η γενίκευση είναι επιτρεπτή γιατί βασίζεται σε επαρκή στοιχεία.
ΙΙ. α΄ προκείμενη: Στην σύγχρονη Ελλάδα ο νοµοταγής πολίτης είναι υποχρεωµένος να υποµένει την ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήµατος
Β΄ προκείμενη: και την αδιαφορία του κράτους για την υγεία του.
Συμπέρασμα: Στη σύγχρονη Ελλάδα ο νοµοταγής πολίτης δεν έχει σχεδόν κανένα δικαίωµα.
Η γενίκευση είναι βεβιασµένη, γιατί στηρίζεται σε δύο µόνο στοιχεία, που δεν αρκούν για να συναχθεί το συµπέρασµα.
- Επαγωγικός µε αίτιο – αποτέλεσµα
Ι . Αίτιο: Ο ανταγωνισµός, ο καταναλωτισµός και το κυνήγι της επιτυχίας αποτελούν τις κυρίαρχες αξίες της σύγχρονης κοινωνίας.
Αποτέλεσµα: Στις αναπτυγµένες κοινωνίες αυξάνονται διαρκώς», εκδηλώσεις άγχους.
Η αιτιώδης σχέση είναι λογική. Άρα το συμπέρασμα είναι πιθανό (έχει αποδεικτική ισχύ)
ΙΙ Αίτιο: Σήµερα έσπασα έναν καθρέφτη.
Αποτέλεσμα: Θα µε κυνηγάει για εφτά χρόνια η ατυχία.
Η αιτιώδης σχέση έχει χρονολογικό χαρακτήρα. Άρα το συµπέρασµα δεν έχει αποδεικτική ισχύ.
ΙΙΙ. . Αίτιο: Η τριτοβάθµια εκπαίδευση στη χώρα µας πάσχει στον τοµέα της υλικοτεχνικής υποδοµής.
Αποτέλεσμα: Η τριτοβάθµια εκπαίδευση στη χώρα µας δεν αναταποκρίνεται στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.
‘Εχουµε υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου – αποτελέσµατος. Μια µερικότερη αιτία προβάλλεται ως η µοναδική.
IV. Για να βράσει το νερό απατείται θερµοκρασία 100’ C σε κανονικές συνθήκες ατµοσφαιρικής πίεσης.
Η αιτία είναι αναγκαία και επαρκής. Άρα το αποτέλεσµα είναι βέβαιο.
V. Ο ουρανός είναι συννεφιασµένος. Θα βρέξει.
Η αιτία είναι αναγκαία, όχι όµως επαρκής. Άρα το συµπέρασµα είναι πιθανό.
Vl. Ζυγίζει εκατόν τριάντα κιλά. Μπορεί να πάθει καρδιακή προσβολή.
Η αιτία είναι επαρκής,όχι όµως αναγκαία. Άρα το συµπέρασµα είναι πιθανό.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΣΙΣΜΟΥ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:
- Όπως στο Βιετνάµ, έτσι και στο Ιράκ, οι Αµερικανοί πραγµατοποίησαν εισβολή για να προασπίσουν τα συµφέροντά τους και όχι µε σκοπό να αποκαταστήσουν τα ανθρώπινα δικαιώµατα.
Οι βασικές οµοιότητες ανάµεσα στα δυο αντικείµενα δίνουν στο συλλογισµό αποδεικτική ισχύ.
- Τα σκυλάκια µοιάζουν µε τα µικρά παιδιά. Έχουν ανάγκη από στοργή και προστασία για να ξεπεράσουν το φόβο µπροστά στο άγνωστο.
Οι οµοιότητες ανάµεσα στα µικρά παιδιά και τα σκυλάκια δεν είναι τέτοιες ώστε να στηρίζουν το συµπέρασµα. Ο συλλογισµός δεν έχει αποδεικτική αξία.
ΠΑΡΑΠΕΙΣΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ: ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΙ & ΣΟΦΙΣΜΑΤΑ
Όταν τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια στερούνται αποδεικτικής ισχύος ή είναι άκυρα και ψευδή, είναι παραπειστικά. Τα συλλογικά αυτά σχήματα , που ονομάζονται παραλογισμοί , μπορούν να επηρεάσουν το δέκτη και να τον παραπλανήσουν , καθώς εξωτερικά παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με τους έγκυρους συλλογισμούς.
π.χ. ο χρυσός είναι πολύτιμο μέταλλο, η σιωπή είναι χρυσός , άρα η σιωπή είναι πολύτιμο μέταλλο.
Οι παραλογισμοί μπορεί να οφείλονται σε λογικά σφάλματα ή έλλειψη γνώσεων. Όταν όμως ενέχουν την πρόθεση της εξαπάτησης του δέκτη, τότε ονομάζονται σοφίσματα. Το σόφισμα αποτελεί μέσο προπαγάνδας και μπορεί να εντοπιστεί σε κάθε κείμενο (π.χ. πολιτικό, διαφημιστικό, επιστημονικό κ.α.)
Π.χ. Ο Θεός μας είναι ο αληθινός. Η αλήθεια είναι ο Θεός μας. Ο Θεός μας είναι ίδιος με τον δικό τους. Άρα ο Θεός τους δεν είναι αληθινός.
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΜΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ
Να εντοπίσετε το είδος των ακόλουθων συλλογισμών και να τους αξιολογήσετε ως προς την ορθότητα τους.
α) Οι διανοούμενοι και οι μαχητές του δρόμου συχνά αγωνίζονται για τον ίδιο σκοπό, την κατάργηση των κοινωνικών ανισοτήτων και το μετασχηματισμό των κοινωνικών δομών. Ο μαχητής του δρόμου χρησιμοποιεί την πέτρα και τη γροθιά του, ενώ ο πνευματικός άνθρωπος τη γραφίδα και τη νόηση του. Ο μαχητής του δρόμου καταφεύγει στην αμφισβήτηση του κοινωνικού κατεστημένου μέσα από την πυρά των συμβόλων του, ενώ ο διανοούμενος αμφισβητεί τη σαθρή καθεστηκυία τάξη μέσα από τους πύρινους λόγους του και τα γεμάτα με ρομαντικό πάθος κείμενα του. Ο μαχητής του δρόμου παραθέτει τον προσωπικό σωματικό αγώνα του ως παράδειγμα ενεργού κινητοποίησης για τους συμπατριώτες του, ενώ ο διανοούμενος καταθέτει την πνευματική παραγωγή του ως μέσο για την αφύπνιση της κοινωνικής συνείδησης των συμπατριωτών του και τη συμπόρευσή τους σε έναν ευγενή αγώνα.
α) Πρόκειται για τέλειο επαγωγικό συλλογισμό που αναπτύσσεται με κυριολεκτική αναλογία. Το συμπέρασμα του συλλογισμού κρίνεται αποδεκτό, εφόσον οι ομοιότητες ανάμεσα στις δύο συγκρινόμενες έννοιες (διανοούμενος – μαχητής του δρόμου) είναι εύστοχες και επαρκείς σε αριθμό.
β) Η αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος να φέρει τους μαθητές σε γόνιμη και ουσιαστική επαφή με την ελληνική γλώσσα έχει οδηγήσει τη νεολαία μας στη χρήση ενός «ημιτελούς και καταχρηστικού» τρόπου ομιλίας που βρίθει αυθαίρετων γλωσσικών ευρημάτων και κακόηχων, νεολογισμών.
β) Πρόκειται για ατελή επαγωγικό συλλογισμό που αναπτύσσεται βάσει αιτίου και αποτελέσματος. Το συμπέρασμα του συλλογισμού κρίνεται μη ορθό, καθώς το αίτιο είναι αναγκαίο ,αλλά δεν είναι επαρκές (η αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος να φέρει τους μαθητές σε εποικοδομητική επαφή με την ελληνική γλώσσα δεν είναι η μοναδική αιτία για τη χρήση ενός ημιτελούς και καταχρηστικού τρόπου ομιλίας από τη νεολαία). Επιπλέον, παρατηρείται και υπεραπλούστευση αιτίου.
γ) Οι κάτοικοι μερικών ακριτικών περιοχών της χώρας είναι επιφυλακτικοί έναντι των μεταναστών που καταφεύγουν στις περιοχές τους αναζητώντας εργασία, αφού οι αλλοδαποί μετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα είναι άτομα αμφίβολης ηθικής υπόστασης.
γ) Πρόκειται για ατελή επαγωγικό συλλογισμό που αναπτύσσεται με αίτιο (οι αλλοδαποί μετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα είναι άτομα αμφίβολης ηθικής υπόστασης) και αποτέλεσμα (Οι κάτοικοι μερικών ακριτικών περιοχών της χώρας είναι επιφυλακτικοί έναντι των μεταναστών που καταφεύγουν στις περιοχές τους αναζητώντας εργασία). Το αίτιο δεν είναι αναγκαίο (δεν αποδεικνύεται η γενίκευση που αφορά στους μετανάστες) ,ακόμη κι αν θεωρηθεί επαρκές. Επομένως, οδηγεί σε ένα αβέβαιο συμπέρασμα.
δ) Η εξαφάνιση 150 ζωικών ειδών σε ετήσια βάση, η αποψίλωση 70 εκταρίων τροπικών δασών ανά δευτερόλεπτο και η ρύπανση των θαλασσών, των λιμνών και των ποταμών καταδεικνύουν την τεράστια έκταση του οικολογικού προβλήματος στη σύγχρονη εποχή.
δ) Πρόκειται για τέλειο επαγωγικό συλλογισμό που αναπτύσσεται βάσει γενίκευσης. Το συμπέρασμα του συλλογισμού κρίνεται ως αποδεκτό, γιατί το παρατιθέμενο δείγμα είναι αντιπροσωπευτικό του συνόλου (τα στοιχεία της γενίκευσης « Η εξαφάνιση 150 ζωικών ειδών σε ετήσια βάση, η αποψίλωση 70 εκταρίων τροπικών δασών ανά δευτερόλεπτο και η ρύπανση των θαλασσών» κρίνονται επαρκή και οδηγούν σε βέβαιο συμπέρασμα).
ε) Η Ρωσία, όπως και όλοι οι εταίροι της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι ένα τεχνολογικά αναπτυγμένο κράτος και, άρα, αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού της για την καλύτερη δυνατή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των κατοίκων της.
ε) Πρόκειται για ατελή επαγωγικό συλλογισμό που αναπτύσσεται με κυριολεκτική αναλογία (Ρωσία- Εταίροι Ε.Ε). Ωστόσο , το συμπέρασμα που προκύπτει από την αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο (λογικό) όριο (η Ρωσία δεν αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης).