ΑΡΧΑΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ -ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ https://www.slideshare.net/sofiahantzi/ss-46399138

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Πίνακας προσδιορισμών στα αρχαία ελληνικά

Δες την παρουσίαση για τους προσδιορισμούς

Προσδιορισμοί
Ονοματικοί					Επιρρηματικοί
Ομοιόπτωτοι		Ετερόπτωτοι			α) καθαρά επιρρηματικοί προσδιορισμοί
Ουσιαστικό	Επίθετο	γενική	δοτική	αιτια τική	χρόνου	τόπου		τρόπου		ποσού
Παράθεση	Επιθετικός	κτητική	αντικειμενική	αναφο ράς	β) πλάγιες πτώσεις
Επεξήγηση	Κατηγορηματικός	δημιουργού	αναφοράς		η γενική		η δοτική		η αιτιατική
		διαιρετική			χρόνου		χρόνου		χρόνου
		ύλης			αιτίας		αιτίας		αιτίας
		περιεχόμενου			τόπου		τόπου		τόπου
		ιδιότητας			αξίας ή ποσού		αναφοράς		αναφοράς
		αξίας ή τιμήματος			ποινής ή τιμήματος		τρόπου		τρόπου
		αιτίας			σκοπού		συνοδείας		σκοπού
		υποκειμενική					μέσου ή οργάνου		ποινής
		αντικειμενική					ποσού
		συγκριτική			γ) επιρρηματικές προτάσεις
					χρονική, αιτιολογική, τελική, συμπερασματική, υποθετική, αναφορική, εναντιωματική, παραχωρητική
					δ) επιρρηματικές μετοχές
					τροπική, χρονική, αιτιολογική, τελική, όρου ή προϋπόθεσης, εναντιωματική, παραχωρητική
					ε) κατηγορούμενο
					επιρρηματικό, προληπτικό
					στ) απαρέμφατο
					τελικό, του αποτελέσματος, της αναφοράς
					ζ) εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Βιβλιογραφία

Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξένη 

Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδο

ση 2006

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνί

τη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζη

θωμά, Θεσσαλονίκη, 2009

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φί

λιππος, Θεσσαλονίκη, 1992

Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Πα

παδήμα, Αθήνα, 1978

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα

ΠΗΓΗ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/omoioptwtoi%
20prosdiorismoi.htm

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί: Παράθεση - Επεξήγηση, Επιθετικός - Κατηγορηματικός

Δες την παρουσίαση για τους προσδιορισμούς

Γενικά για τους προσδιορισμούς

Τι είναι οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί;

Οι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα ή άλ
λες λέξεις με σημασία επιθέτου).

Είναι ομοιόπτωτοι, γιατί βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που
 προσδιορίζουν.

Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται;

Οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί χωρίζονται σε αυτούς που ως
 προσδιορισμοί είναι:

α) ουσιαστικά

β) επίθετα

Όσοι προσδιορισμοί είναι ουσιαστικά χωρίζονται σε:

α) παράθεση

β) επεξήγηση

Όσοι προσδιορισμοί είναι επίθετα χωρίζονται σε:

α) επιθετικό

β) κατηγορηματικό

Ονοματικοί Ομοιόπτω τοι  Προσδιορι σμοί
Ουσιαστικά		Ε πί θ ετα
παράθεση	επεξήγηση	επιθετικός	κ ατηγορηματικός

δες τον πίνακα των προσδιορισμών

παράθεση

Τι είναι η παράθεση;

Παράθεση ονομάζεται

το ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό
ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός και που παραθέτει-προ
σθέτει στον όρο τον οποίο προσδιορίζει ένα κύριο και γνωστό γνώρι
σμα

είναι μια γενική έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια με
ρική έννοια

αναλύεται σε αναφορική πρόταση.

→ Λύσανδρος ὁ ναύαρχος ἐπολιόρκει τὰς Ἀθήνας.

Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ὁ ναύαρχος

είναι ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό (Λύ
σανδρος) ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, αποδίδοντας ένα
 κύριο και γνωστό γνώρισμα

είναι μια γενική* έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια με
ρική* έννοια

αναλύεται σε αναφορική πρόταση.

*Μερική - *Γενική έννοια

Με τη μερική έννοια εννοούμε κάτι συγκεκριμένο, κάτι μοναδικό.

Με τη γενική έννοια εννοούμε κάτι που περιλαμβάνει πολλά.

Η λέξη Λύσανδρος είναι μερική έννοια, γιατί είναι ένας.

Η λέξη ναύαρχος είναι γενική έννοια, γιατί ναύαρχοι θα μπορούσαν να
 είναι πολλοί, όχι μόνο ο Λύσανδρος.

Πώς βρίσκουμε την παράθεση;

Για να βρούμε την παράθεση πρέπει πρώτα να έχουμε βρει τους κύριους
 όρους της πρότασης.

Με συντομία ακολουθούμε την εξής μέθοδο:

1. Βρίσκουμε το ρήμα

2. Ελέγχουμε αν το ρήμα είναι συνδετικό ή μεταβατικό.

3. Βρίσκουμε το υποκείμενο

4α. Αν είναι συνδετικό, βρίσκουμε το κατηγορούμενο

4β. Αν είναι μεταβατικό βρίσκουμε το αντικείμενο ή τα αντικείμενα.

5. Όποια λέξη περισσέψει, είναι προσδιορισμός

6. Ελέγχουμε ποια λέξη προσδιορίζει ο προσδιορισμός.

7. Ελέγχουμε αν ο προσδιορισμός είναι ονοματικός ή επιρρηματικός.

8. Αν είναι ονοματικός, ελέγχουμε αν είναι ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος
με τη λέξη που προσδιορίζει.

9. Αν είναι ομοιόπτωτος, ελέγχουμε αν είναι ουσιαστικό ή επίθετο

10. Αν είναι ουσιαστικό, ελέγχουμε αν είναι μερική ή γενική έννοια σε
 σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει.

Από το 5ο και μετά θα σε βοηθήσει αν αποτυπώσεις τη λογική του πίνα
κα των προσδιορισμών

Αναλυτικά παραδείγματα:

Ὁ Σωκράτης,	ὁ γλύπτης,	κα θεύδει
υποκείμενο	παράθεση	ρήμα

1. Το ρήμα είναι το καθεύδει.

2. Το ρήμα δεν είναι συνδετικό ή μεταβατικό, άρα δε θα έχει κατηγορούμενο ή αντικείμενο.

3. Ποιος καθεύδει; > Ὁ Σωκράτης = υποκείμενο.

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ γλύπτης > είναι προσδιορισμός.

6. Προσδιορίζει τη λέξη: ὁ Σωκράτης.

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτος.

9. Είναι ουσιαστικό.

10. Είναι γενική έννοια > παράθεση.

Ἀλέξανδρος,	ὁ βασιλεύς,	ἐπολιόρκει	τὴν Τῦρον,	τὴν πόλιν.
υποκείμενο	παράθεση	ρήμα	αντικείμενο	παράθεση

1. Το ρήμα είναι το ἐπολιόρκει.

2. Το ρήμα είναι μεταβατικό, άρα θα έχει αντικείμενο.

3. Ποιος ἐπολιόρκει; > Ἀλέξανδρος = υποκείμενο.

4. Τι ἐπολιόρκει; > τὴν Τῦρον = αντικείμενο

5. Περίσσεψαν οι λέξεις: ὁ βασιλεύς, τὴν πόλιν > είναι προσδιορισμοί.

6. Ο προσδιορισμός ὁ βασιλεύς προσδιορίζει τη λέξη: Ἀλέξανδρος και ο προσδιορισμός τὴν πόλιν προσδιορίζει τη λέξη τὴν Τῦρον.

7. Είναι ονοματικοί.

8. Είναι ομοιόπτωτοι.

9. Είναι ουσιαστικά.

10. Είναι γενικές έννοιες > παράθεση.

Πρωταγόρας,	ὁ φιλόσφος,	ἦν	σοφός.
υποκείμενο	παράθεση	ρήμα<	κατηγορούμενο

1. Το ρήμα είναι το ἦν.

2. Το ρήμα είναι συνδετικό, άρα θα έχει κατηγορούμενο.

3. Ποιος ἦν; > Πρωταγόρας = υποκείμενο.

4. Τι ἦν; > σοφός = κατηγορούμενο

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ φιλόσοφος > είναι προσδιορισμός.

6. Ο προσδιορισμός ὁ φιλόσοφος προσδιορίζει τη λέξη: Πρωταγόρας

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτός.

9. Είναι ουσιαστικό.

10. Είναι γενική έννοια > παράθεση.

Σε τι αναλύεται η παράθεση;

Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση, δηλαδή σε μια πρότα
ση που αρχίζει με την αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ, π.χ.

Ὁ Σάμιος, ὁ ναύαρχος > Ὁ Σάμιος, ὅς ναύαρχος ἦν. (= Ο Σάμιος, ο οποίος
 ήταν ναύαρχος)

Ποιες άλλες λέξεις εκτός από τα ουσιαστικά προσδιορίζει η παράθεση;

Η παράθεση εκτός από τα ουσιαστικά προσδιορίζει και τις αντωνυμίες,
συνήθως τις προσωπικές ή τις δεικτικές, π.χ.

Ἡμεῖς, οἱ Ἕλληνες, Τούτους, τοὺς πρέσβεις.

Συμπληρωματικά για την παράθεση

Εκτός από την παράθεση που μελετήσαμε ως τώρα, υπάρχουν κι άλλες
μορφές:

1. Η παράθεση μπορεί να συνοδεύεται από ένα επίθετο ή από ένα ουσια
στικό σε πτώση γενική, π.χ.

→ Καταλαμβάνει Φυλήν, χωρίον ἱσχυρόν. (επίθετο)

(= Καταλαμβάνει τη Φυλή, που είναι ισχυρή τοποθεσία)

→ Ἐπύαξα, ἡ Συεννέσιος γυνή. > (ουσιαστικό σε γενική)

(= Η Επύαξα, η οποία ήταν σύζυγος του Συεννέσιος)

2. Παράθεση μπορούν να δεχτούν και ολόκληρες προτάσεις, π.χ.

→ Ἐμέθυον, ἱκανή πρόφασις εἰς τὸ ἀμαρτάνειν > παράθεση στην πρότα
ση ἐμέθυον

(= Μεθούσαν, πράγμα που αποτελεί αρκετή πρόφαση για να κάνουν σφά
λματα)

3. Συχνά η παράθεση που χαρακτηρίζει το περιεχόμενο μια ολόκληρης
πρότασης βρίσκεται μπροστά από την πρόταση και τότε λέγεται προεξαγ
γελτική παράθεση (προειδοποιητική), π.χ.

→ Ὁ Ἀρμένιος ἐξεπλάγη, καὶ τὸ μέγιστον, ἐφοβεῖτο ὅτι ἔμελλεν ὀφθήσε
σθαι.

(= Ο Αρμένιος τα έχασε, και το σπουδαιότερο απ' όλα, φοβόταν γιατί ε
πρόκειτο να τον δουν.)

Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις συνήθως χρησιμοποιούνται οι εξής λέ
ξεις και φράσεις:

τὸ μέγιστον = το μεγαλύτερο απ' όλα, τὸ δεινότατον = το πιο φοβερό απ΄
 όλα, τὸ ἔσχατον = το ανώτατο όριο, ἀμφότερον = και το ένα και το άλ
λο, τοὐναντίον = το αντίθετο, τὸ λεγόμενον = όπως λένε, τὸ κεφάλαι
ον = το αποκορύφωμα, τεκμήριον = απόδειξη, τὸ τοῦ Ὁμήρου = ό
πως λέει ο Όμηρος,  τὸ τῆς παροιμίας = όπως λέει η παροιμία.

επεξήγηση

Τι είναι η επεξήγηση;

Επεξήγηση ονομάζεται

το ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός και που επεξηγείτον όρο τον οποίο προσδιορίζει, τον εξηγεί περισσότερο.

είναι μια μερική έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια
 γε
νική έννοια

στη μετάφραση μπορεί να προηγείται η λέξη δηλαδή, π.χ.

→ Ὁ ναύαρχος, ὁ Λύσανδρος ἐπολιόρκει τὰς Ἀθήνας.

Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ὁ Λύσανδρος

είναι ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό (ὁ
ναύαρχος) ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, επεξηγώντας το

είναι μια μερική* έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια
γενική* έννοια

στη μετάφραση μπορεί να προηγείται η λέξη δηλαδή.

*Μερική - *Γενική έννοια

Με τη μερική έννοια εννοούμε κάτι συγκεκριμένο, κάτι μοναδικό.

Με τη γενική έννοια εννοούμε κάτι που περιλαμβάνει πολλά.

Η λέξη Λύσανδρος είναι μερική έννοια, γιατί είναι ένας.

Η λέξη ναύαρχος είναι γενική έννοια, γιατί ναύαρχοι θα μπορούσαν να
 είναι πολλοί, όχι μόνο ο Λύσανδρος.

Πώς βρίσκουμε την επεξήγηση;

Για να βρούμε την επεξήγηση πρέπει πρώτα να έχουμε βρει τους κύριους
 όρους της πρότασης.

Με συντομία ακολουθούμε την εξής μέθοδο:

1. Βρίσκουμε το ρήμα

2. Ελέγχουμε αν το ρήμα είναι συνδετικό ή μεταβατικό.

3. Βρίσκουμε το υποκείμενο

4α. Αν είναι συνδετικό, βρίσκουμε το κατηγορούμενο

4β. Αν είναι μεταβατικό βρίσκουμε το αντικείμενο ή τα αντικείμενα.

5. Όποια λέξη περισσέψει, είναι προσδιορισμός

6. Ελέγχουμε ποια λέξη προσδιορίζει ο προσδιορισμός.

7. Ελέγχουμε αν ο προσδιορισμός είναι ονοματικός ή επιρρηματικός.

8. Αν είναι ονοματικός, ελέγχουμε αν είναι ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος
με τη λέξη που προσδιορίζει.

9. Αν είναι ομοιόπτωτος, ελέγχουμε αν είναι ουσιαστικό ή επίθετο

10. Αν είναι ουσιαστικό, ελέγχουμε αν είναι μερική ή γενική έννοια σε σχέ
ση με τη λέξη που προσδιορίζει.

Από το 5ο και μετά θα σε βοηθήσει αν αποτυπώσεις τη λογική του πίνα
κα των προσδιορισμών

Αναλυτικά παραδείγματα:

Ὁ γλύπτης,	ὁ Σωκράτης,	καθεύδει
υποκείμενο	επεξήγηση	ρήμα

1. Το ρήμα είναι το καθεύδει.

2. Το ρήμα δεν είναι συνδετικό ή μεταβατικό, άρα δε θα έχει κατηγορού
μενο ή αντικείμενο.

3. Ποιος καθεύδει; > Ὁ γλύπτης = υποκείμενο.

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ Σωκράτης > είναι προσδιορισμός.

6. Προσδιορίζει τη λέξη: ὁ γλύπτης.

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτος.

9. Είναι ουσιαστικό.

10. Είναι μερική έννοια > επεξήγηση.

Ὁ βασιλεύς,	ὁ Ἀλέξανδρος,	ἐπολιόρκει	τὴν πόλιν,	τὴν Τῦρον.
υποκείμενο	επεξήγηση	ρήμα	αντικείμενο	επεξήγηση

1. Το ρήμα είναι το ἐπολιόρκει.

2. Το ρήμα είναι μεταβατικό, άρα θα έχει αντικείμενο.

3. Ποιος ἐπολιόρκει; > Ὁ βασιλεύς = υποκείμενο.

4. Τι ἐπολιόρκει; > τὴν πόλιν = αντικείμενο

5. Περίσσεψαν οι λέξεις: ὁ Ἀλέξανδρος, τὴν Τῦρον > είναι προσδιορι
σμοί.

6. Ο προσδιορισμός ὁ Ἀλέξανδρος προσδιορίζει τη λέξη: ὁ βασιλεύς και
 ο προσδιορισμός τὴν Τῦρον προσδιορίζει τη λέξη τὴν πόλιν.

7. Είναι ονοματικοί.

8. Είναι ομοιόπτωτοι.

9. Είναι ουσιαστικά.

10. Είναι μερικές έννοιες > επεξήγηση.

Ὁ φιλόσφος,	ὁ Πρωταγόρας,	ἦν	σοφός.
υποκείμενο	επεξήγηση	ρήμα	κατηγορούμενο

1. Το ρήμα είναι το ἦν.

2. Το ρήμα είναι συνδετικό, άρα θα έχει κατηγορούμενο.

3. Ποιος ἦν; > Πρωταγόρας = υποκείμενο.

4. Τι ἦν; > σοφός = κατηγορούμενο

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ Πρωταγόρας > είναι προσδιορισμός.

6. Ο προσδιορισμός ὁ Πρωταγόρας προσδιορίζει τη λέξη: ὁ φιλόσοφος

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτός.

9. Είναι ουσιαστικό.

10. Είναι μερική έννοια > επεξήγηση.

Ποιες άλλες λέξεις εκτός από τα ουσιαστικά προσδιορίζει η επεξήγηση;

Επεξήγηση δέχονται και οι αντωνυμίες, κυρίως οι δεικτικές, π.χ.

→ Περικλῆς τούτων ἐγένετο μαθητής, Ἀναξαγόρου καὶ Δάμωνος.

(= Ο Περικλής υπήρξε μαθητής αυτών, του Αναξαγόρα και του Δάμωνα)

Συμπληρωματικά για την επεξήγηση

1. Συχνά η επεξήγηση γίνεται σαφέστερη με την προσθήκη του ρήματος
λέγω, π.χ.

→ Προσέκρουσα ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω.

(= Έπεσα πάνω σ' έναν άνθρωπο κακό, τον Ανδροτίωνα εννοώ)

Στην περίπτωση αυτή η επεξήγηση βρίσκεται σε πτώση αιτιατική (ως αντι
κείμενο του ρ. λέγω) και δε συμφωνεί στην πτώση με το ουσιαστικό
 που προσδιορίζει: ἀνθρώπῳ > δοτική, Ἀνδροτίωνα > αιτιατική

2. Ως επεξήγηση ουσιαστικού ή του ουδετέρου δεικτικής αντωνυμίας
 τοποθετείται απαρέμφατο με το άρθρο ή χωρίς το άρθρο, ειδική ή άλ
λου
 είδους πρόταση, π.χ.

→ Εἷς οἰωνός ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης. > απαρέμφατο χωρίς το
 άρθρο

(= Μια προφητεία είναι καλύτερη απ' όλες, δηλ. το να μάχεται κανείς για
 την πατρίδα του)

→ Ἐγὼ δ' οὐκ ἀγνοῶ τοῦθ', ὅτι ὑμεῖς οὐ τοὺς αἰτίους ἀλλὰ τοὺς ὑστά
τους εἰπόντας ἐν ὀργῇ ποιεῖσθε. > ειδική πρόταση

(= Εγώ δεν αγνοώ αυτό, ότι δηλαδή εσείς οργίζεσθε όχι εναντίον
 των υπευθύνων, αλλά εναντίον αυτών που μίλησαν τελευταίοι)

3. Μετά από τα επιρρήματα ὦδε και οὕτω τοποθετείται ως επεξήγηση
απαρέμφατο χωρίς άρθρο ή μετοχή, π.χ.

→ Ὁ νόμος οὕτω τάττει, μὴ τὸν μάντιν τοῦ στρατηγοῦ ἄρχειν ἀλλά τὸν
στρατηγὸν τοῦ μάντεως. > άναρθρο απαρέμφατο

(= Ο νόμος έτσι ορίζει, δηλαδή να μην εξουσιάζει ο μάντης το στρατηγό,
αλλά ο στρατηγός το μάντη.)

→ Ταύτην τὴν ἡμέραν οὕτως ἐπορεύθησαν, τὰ μέν τοι μαχόμενοι τὰ δὲ
καὶ ἀναπαυόμενοι. > μετοχή

(= Αυτή την ημέρα έτσι βάδισαν, δηλ. άλλοτε πολεμώντας και άλλοτε ανα
παυόμενοι)

Σύγκριση παράθεσης - επεξήγησης

Η διαφορά της παράθεσης από την επεξήγηση είναι ότι:

η παράθεση είναι γενική έννοια,  η επεξήγηση είναι μερική έννοια,

σε σύγκριση με τη λέξη που προσδιορίζουν.

Αυτό θα πρέπει να το θυμάσαι πάντα!

Ὁ Σωκράτης,	ὁ γλύπτης,	καθεύδει
υποκείμενο	παράθεση γενική έννοια	ρήμα

Ὁ γλύπτης,	ὁ Σωκράτης,	καθεύδει
υποκείμενο	επεξήγηση μερική έννοια	ρήμα

επιθετικός προσδιορισμός

Τι είναι ο επιθετικός προσδιορισμός;

Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορι
σμός, που συνήθως είναι επίθετο, ο οποίος δίνει μια μόνιμηιδιότητα στο
 ουσιαστικό που προσδιορίζει.

Τὴν δὲ ἑλληνικὴν δύναμιν ἤθοιζεν.

Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ἑλληνικὴν

είναι επίθετο που τοποθετείται κοντά σε ουσιαστικό (δύναμιν) ως ονο
ματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, αποδίδοντας μια μόνιμη ιδιότητα.

Μόνο το επίθετο χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός;

Ως επιθετικός προσδιορισμός εκτός από επίθετο χρησιμοποιείται:

α) αντωνυμία

→ Οἱ στρατιῶται οἱ ἡμέτεροι ἄνδρες ἐγένοντο ἀγαθοί.

(= Οι δικοί μας στρατιώτες έγιναν άνδρες αγαθοί.)

β) αριθμητικό

→ Ἡ ζημία ἦν χίλιαι μναῖ.

(= Η ζημιά ήταν χίλιες μνες.)

γ) επιθετική μετοχή

→ Οἱ χειροτονούμενοι στρατηγοὶ δέκα ἦσαν.

(= Οι εκλεγμένοι στρατηγοί ήταν δέκα.)

δ) ουσιαστικό που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα, αξίωμα,
 ιδιότητα κ.ά

→ Ἀνὴρ γέρων > ηλικία

→ Ἄνδρες Ἀθηναῖοι > εθνικότητα

→ Ἀνὴρ μάντις > επάγγελμα

→ Ἀνὴρ στρατηγός > αξίωμα

→ Ἀνὴρ συκοφάντης > ιδιότητα

ε) ονομασία γεωγραφικού όρου με άρθρο

→ Ἡ Ἀχερουσία λίμνη

→ Ὁ Εὐφράτης ποταμὸς

→ Τὸ Πήλιον ὄρος

Παρατήρηση: Για να είναι επιθετικός προσδιορισμός η ονομασία του
γεωγραφικού όρου θα πρέπει να συμφωνεί με τον γεωγραφικό όρο στο
γένος· διαφορετικά είναι παράθεση.

→ Εἶδον τὸ ὄρος Ὄσσα. > όρος = ουδέτερο, Ὄσσα = θηλυκό > παράθεση

στ) επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο

→ Τὰς ἡδονὰς θήρευε τὰς μετὰ δόξης.

ζ) γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο

→ Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος

→ Ὁ τῶ ἱππέων ἄρχων ἵππαρχος λέγεται.

→ Φωκεῖς τὰς πόλεις τὰς αὐτῶν παρέδοσαν.

η) δευτερεύουσα αναφορική πρόταση

→ Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οἵ ἦσαν ἐκπεπτωκότες.

Παρατηρήσεις στους επιθετικούς προσδιορισμούς

α) Πολλοί επιθετικοί προσδιορισμοί

Μερικές φορές ένα ουσιαστικό μπορεί να προσδιορίζεται από πολλούς
επιθετικούς προσδιορισμούς. Αυτό μπορεί να γίνεται με δύο τρόπους:

1ος τρόπος: Οι προσδιορισμοί να προσδιορίζουν ο καθένας χωριστά το
ουσιαστικό, οπότε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με σύν
δεσμο:

→ Ἐφόρει χιτῶνα, πορφυροῦν, ποδήρη, στολιδωτὸν τὰ κάτω.

→ Ἀδύνατόν ἐστι πονηρὸν ὄντα καλοὺς κἀγαθοὺς φίλους κτήσασθαι

2ος τρόπος: Ο ένας προσδιορισμός να προσδιορίζει το ουσιαστι
κό και ο άλλος προσδιορισμός να προσδιορίζει τον προσδιορι
σμό και το ουσιαστικό, δηλ. προσδιορισμός > (προσδιορισμός > ουσια
στικό)

Πολλὰς ἄλλας ἀνομίας κατ' αὐτῶν ἐλογοποίησαν.

β) Παράλειψη του επιθετικού προσδιορισμού

Αρκετά συχνά παραλείπεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει ο επιθε
τικός προσδιορισμός, γιατί εννοείται εύκολα. Τότε, ο επιθετικός προσδιο
ρισμός μετατρέπεται σε ουσιαστικό. Είναι φανερό ότι ο ουσιαστικο
ποιημένος προσδιορισμός μπορεί να δεχτεί επιθετικό προσδιορισμό.

Οι συνηθέστεροι ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί εί
ναι οι εξής: (στην παρένθεση το ουσιαστικό που παρελείπεται)

οἱ ἀθάνατοι (θεοί), οἱ θνητοὶ (ἄνθρωποι), ὁ δίκαιος (ἀνὴρ), οἱ τριάκο
ντα (τύραννοι), οἱ Ἀθηναῖοι (πολῖται), ἡ δεξιὰ / ἡ ἀριστερὰ (χεὶρ), ἡ ταχί
στη / ἡ εὐθεία (ὁδὸς), ἡ τριήρης (ναῦς), ἡ ὑστερία / ἡ ἐπιοῦσα (ἡμέ
ρα), ἡ μουσικὴ / ἡ ῥητορικὴ (τέχνη), τὸ παρὸν / τὸ αρελθὸν / τὸ μέλ
λον (ἔτος), τὸ ναυτικὸν / τὸ ἱππικὸν (στράτευμα), οἱ ὁλίγοι / οἱ 
πολλοὶ (ἄνθρωποι) (= οι ολιγαρχικοί - ο λαός), ὁ ἄκρατος (οἶνος)

κατηγορηματικός προσδιορισμός

Τι είναι ο κατηγορηματικός προσδιορισμός;

Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιο
ρισμός, που συνήθως είναι άναρθρο επίθετο, ή αντωνυμία ή
μετοχή, ο οποίος δίνει μια παροδική ιδιότητα στο έναρθρο ουσιαστικό
που προσδιορίζει. Η ιδιότητα αυτή είναι αντίθετη σε μιαν άλλη ιδιότη
τα του ίδιου ουσιαστικού. Με άλλα λόγια δεν την έχει πάντα αυτήν την
 ιδιότητα, αλλά μόνο για κάποιο χρονικό διάστημα.

→ Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην.

(= Κατέλαβαν την πόλη που ήταν έρημη.)

> Η πόλη ήταν έρημη τη στιγμή της κατάληψής της (παροδική ιδιότητα)
και όχι πάντα (μόνιμη ιδιότητα).

→ Ἀλέξανδρος προὐχώρει συντεταγμένῳ τῷ στρατῷ.

(= Ο Αλέξανδρος προχωρούσε με συντεταγμένο το στράτευμα.)

> Το στράτευμα ήταν συντεταγμένο την ώρα που προχωρούσε (παροδική
ιδιότητα) και όχι πάντα (μόνιμη ιδιότητα).

Στα παραπάνω παράδειγματα οι λέξεις ἐρήμην, συντεταγμένῳ

είναι άναρθρα επίθετο - μετοχή που τοποθετούνται κοντά σε ουσιαστι
κά (τὴν πόλιν, τῷ στρατῷ) ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός,
αποδίδοντας μια παροδική ιδιότητα.

Ποιες λέξεις χρησιμοποιούνται ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί;

Ως κατηγορηματικός προσδιορισμός χρησιμοποιούνται οι λέξεις:

πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, αὐτός, μόνος, ἕκα
στος

όταν είναι άναρθρες.

→ Πάντες οἱ πολῖται μετεῖχον τῆς ἑορτῆς.

ΠΡΟΣΟΧΗ

Οι παραπάνω λέξεις όταν είναι έναρθρες χρησιμοποιούνται ως επιθετι
κός προσδιορισμός.

→ Κοινὸν τὸν ἔσχον οἱ πάντες βροτοί. > επιθετικός προσδιορισμός

Διάκριση του επιθετικού προσδιορισμού από τον κατηγορηματικό

Εσωτερική διάκριση

Ο επιθετικός προσδιορισμός δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό
που προσδιορίζει, ενώ

ο κατηγορηματικός δίνει μια παροδική ιδιότητα. Ας το δούμε με παράλ
ληλα παραδείγματα:

Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός > το ξί
φος είναι πάντα οξύτατον

Ο ὁπλίτης φέρει τὸ ξίφος ὀξύτατον. > κατηγορηματικός προσδιορισμός >
 το ξίφος είναι τώρα οξύτατον

Εξωτερική διάκριση

α) Ο επιθετικός προσδιορισμός είναι έναρθρος, ενώ ο κατηγορηματικός
 προσδιορισμός είναι άναρθρος:

→ Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός > έναρ
θρος

→ Ο ὁπλίτης φέρει τὸ ξίφος ὀξύτατον. > κατηγορηματικός προσδιορισμός > άναρθρος

β) Αν και ο προσδιορισμός και το ουσιαστικό είναι έναρθρα, τότε ο προσ
διορισμός είναι επιθετικός.

Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός

γ) Αν και ο προσδιορισμός και το ουσιαστικό είναι άναρθρα, τότε ο προσ
διορισμός είναι επιθετικός.

Ὁ ὁπλίτης φέρει ὀξύτατον ξίφος

δ) Αν ο προσδιορισμός είναι άναρθρος και το ουσιαστικό έναρθρο, τότε
ο προσδιορισμός είναι κατηγορηματικός.

Ο ὁπλίτης φέρει ὀξύτατον τὸ ξίφος.

προσδιορισμός	ουσιαστικό	ο προσδιορι σμός  είναι	παράδειγμα
έναρθρος	άναρθρο	επιθετικός	τὸ ὀξύτατον ξίφος
έναρθρος	έναρθρο	επιθετικός	τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος
άναρθρος	άναρθρο	επιθετικός	ὀξύτατον ξίφος
άναρθρος	έναρθρο	κατηγορη μα τικός	ὀξύτατον τὸ ξίφος

Σημείωση: Από τους διάφορους συνδυασμούς θυμόμαστε τον τελευ
ταίο (άναρθρος-έναρθρο), αφού είναι η μοναδική περίπτωση του κατηγο
ρηματικού.

Διάκριση επιθετικού ή κατηγορηματικού προσδιορισμού από το 
κατηγορούμενο

Πολύ συχνό λάθος των μαθητών είναι η σύγχυση μεταξύ επιθετικού ή
 κατηγορηματικού προσδιορισμού με το κατηγορούμενο. Κι όμως πολύ
 εύκολα μπορούμε να  διακρίνουμε τη διαφορά τους, αρκεί να θυμόμα
στε ότι το κατηγορούμενο απαιτεί συνδετικό ρήμα.

→ Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην. > κατηγορηματικός

→ Κατέλαβον τὴν ἐρήμην πόλιν. > επιθετικός

→ Ἡ πόλις ἦν ἐρήμη. > κατηγορούμενο, υπάρχει συνδετικό ρήμα. Αν δεν
 ξέρεις ποιο είναι πάτα εδώ

Ασκήσεις

Να βρεθούν οι παραθέσεις και οι επεξηγήσεις (1η άσκηση) 

Να βρεθούν οι παραθέσεις και οι επεξηγήσεις (2η άσκηση) 

Να βρεθούν οι επιθετικοί και οι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί (1η άσκη
ση) 

Να βρεθούν οι επιθετικοί και οι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί (2η άσκη
ση) 

Να βρεθούν οι επιθετικοί και οι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί (3η άσκη
ση) 

Να βρεθούν οι παραθέσεις, οι επεξηγήσεις, οι επιθετικοί και οι κατηγορη
ματικοί προσδιορισμοί 

Να βρεθούν τα κατηγορούμενα και οι επιθετικοί προσδιορισμοί 

Άσκηση στους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς (σχολικού βιβλίου, Β' 15,
 5η) 

Άσκηση στους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς (σχολικού βιβλίου, Β' 15,
6η) 

Βιβλιογραφία

Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξέ
νη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ,
Αθή
να,
 Έκδοση 2006

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ.
Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ.
 Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης,
εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992

Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης,
εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα

© Γιάννης Παπαθανα

σίου

Βιβλιογραφία

Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξένη
 Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα,
 Έκδο
ση 2006

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Α
σω
νίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ.
Χατζη
θωμά, Θεσσαλονίκη, 2009

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ.
 Φί
λιππος, Θεσσαλονίκη, 1992

Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ.
Πα
παδήμα, Αθήνα, 1978

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα

ΔΕΣ https://www.slideshare.net/sofiahantzi/ss-46399138

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΠΗΓΗ http://arxaiabgymnasiou.blogspot.com/

1.                  Να υπογραμμίσετε τα αντικείμενα των παρακάτω ρημάτων και να σημειώσετε τις πτώσεις με τις οποίες εκφέρονται:

Κλέαρχος τοὺς Ἕλληνας ὠφέλει.

Ἀποστέρει ἡμὰς τὸν μισθόν.

Οὐ μέμφομαι (=κατηγορῶ) τοῖς φίλοις.

Ἐγέμισεν τὴν ναῦν (=τὸ πλοῖο) ξύλων.

Ἤκουσα ταὐτὰ Σωκράτους.

Διογείτων ἔκρυπτε τὴν θυγατέραν τὸν θάνατον τοῦ ἀνδρός.

Ἐδίδασκον τοὺς παῖδας τρόπους.

Προσέχω τοῖς λόγοις.

Ἔδειξεν τὴν ὁδὸν αὐτοῖς.

Μετέχωμεν τῶν ἱερῶν ὑμῖν.

Κοινωνῶ(=μοιράζομαι) μηδενὸς τούτῳ.

Πάρειχεν σῖτον αὐτοῖς.

Ὁ ἥλιος θερμαίνει τὴν γῆν.

Φαλακρῷ κτένας δανείζεις.

Πολλά ἀγαθά οἱ θεοί παρέχουσιν τοῖς άνθρώποις.

Οἱ στρατηγοί ἐδίδοσαν (= έδιναν) τοῖς στρατιώταις και τοῖς δούλοις μισθόν και σῖτον.

Παρέδοσαν τοῖς Θηβαίοις τούς νεκρούς ὑποσπόνδους (= κατόπιν συμφωνίας).

Ἐμοί ὁ μέν γάρ πατήρ κατέλιπεν (= κληροδότησε) οὐδέν.

Αλλ’ ού μέν δή λήξω θρήνων στυγερων και γόων.

Μετά δέ την ναυμαχίαν οι Κερκυραιοι τούς αιχμαλώτους απέκτειναν .

Ανδρός δ’ οινος έδειξε νόον(=χαρακτήρα).

Ο θεός καί τήν ψυχήν κρατίστην τω ανθρώπω ενέφυσεν(ενέπνευσε).

Ουδέν άνευ πόνου καί επιμελείας θεοί διδόασιν ανθρώποις.

Ἔπαυσαν τὸν Τιμόθεον τῆς στρατηγίας

 2.  Στις παρακάτω προτάσεις :

α. να υπογραμμίσετε τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις
β. να εντοπίσετε τα υποκείμενα των απαρεμφάτων σε αιτιατική και τις δοτικές προσωπικές

 Χαλεπὸν ἐστί πατρὶ καὶ μητρὶ παίδων στερηθῆναι.

 Λέγεται τὸν Ἀρχιδᾶμον περὶ τάς Ἀχαρνὰς μείναι.

 Οὐ χαλεπὸν Ἀθηναίους ἐν Ἀθηναίοις ἐπαινεῖν.

 Ὥρα ἐστί βουλεύεσθαι περὶ τῆς μάχης .

 Βαρβάρων Ἕλληνας ἄρχειν εἰκὸς ἐστί (=εἲναι φυσικὸ).

 Αἰσχρόν ἐστι μηδένα φίλον ἔχειν

 Ἡμῖν μὲν ἐξεστὶ τείχη ἱδρύειν .

 Ἀνάγκη ἐστὶ τοῖς παισὶ πείθεσθαι τοῖς τοῦ πατρὸς λόγοις.

 Δεῖ τὸν ἄρχοντα τῶν ἀρχομένων διαφέρειν.

 Ῥᾴδιόν ἐστι αὐτοῖς δακρυσαι

 Χρῇ πάντας ἀμύνειν τὴν πόλιν.

 Οὐ ῥᾴδιόν ἐστι αὐτοῖς διαβαίνειν (=να περάσουν).

 Πόθεν(=ἀπό ποῦ) χρή ἄρξασθαι τῆς ἀπολογίας;

 Λέγεται τόν Ἀρχιδάμον περί τάς Ἀχαρνᾶς μεῖναι.

 Ἐμοί ἀνάγκη τοῖς οἶκοι ἄρχουσι πείθεσθαι

 3.Να χαρακτηριστούν οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί:

1. Αριστείδης ἦν δίκαιος ἀνήρ.

2. Αθηναῖος ἐστί Δημοσθένης ὁ ρήτωρ.

3. Κοινός γιατρός θεραπεύσει σε, χρόνος.

4. Περί χρημάτων λαλεῖς, ἀβεβαίου πράγματος.

5. Διά μέσης τῆς πόλεως ρεῖ ποταμός.

6. Βουλόμενος δὲ Κῦρος ἐπιδεῖξαι τῇ Ἐπυάξῃ τὸ στράτευμα, ἐξέτασιν ποιεῖται τοῦ

στρατοῦ τε ἑλληνικοῦ καὶ τοῦ βαρβαρικοῦ.

7. Το σύμβολο τοῦτο ἐφάνη ἐν μέσῳ ουρανῷ.

8. Άπας (= όλη) ὁ τοῦ ἀνθρώπου βίος (=η ζωή) κινδύνων γέμει (=είναι γεμάτη).

9. Ο δειλός ἀνήρ προδότης ἐστί τῆς πατρίδος.

10.Τῆς εμῆς γυναικός ἀδελφοί, Χαιρέλεως καί Μακάρτατος.

11.Ήφαιστος ἔτεμε (= έκοψε) Διός κεφαλήν ὀξει (= με αιχμηρό) τῷ πελέκει (= το τσεκούρι).

12.Οἱ πολῖται οἴονται (= νομίζουν) τα ξύλινα τείχη σωτηρίαν είναι τῇ πόλει.

13.Τελαμῶνι δείξει μητρί, Ἐριβαίᾳ λέγω.

14.Μνηστήρ μοι ἦν ποταμός, Ἀχελῶον λέγω.

15.Καταλαμβάνει Φυλήν, χωρίον ἰσχυρόν.

16.Τοῦτον δὲ διαβάντες ἐπορεύθημεν διὰ φιλίας τῆς Φρυγίας εἰς Κολοσσούς, πόλιν

οἰκουμένην, εὐδαίμονα καὶ μεγάλην.

17.Φινεύς, ὁ μάντις, ἐμήνυσε τόν πλοῦν τοῖς Ἀργοναύταις.

18.Ἐν μέσῃ τῇ στρατιᾷ τῶν βαρβάρων ἦν Κῦρος.

19.Ὁ Ἀθηναῖος νομοθέτης, ὁ Σόλων, τήν σεισάχθειαν ἐποίησε.

20.Ὁ Ξέρξης, ὁ βασιλεύς, ἐστρατεύσατο κατά τῆς Ἑλλάδος

21.Ἐνταῦθα ἀφικνεῖται Ἐπύαξα ἢ Συεννέσιος γυνὴ τοῦ Κιλίκων βασιλέως παρὰ Κῦρον

καὶ ἔδωκε Κύρῳ χρήματα πολλά.

22.Παρ’ Ὁμήρῳ θαυμάζομεν τούς ἥρωας, Ὁδυσσέα καί Ἀχιλλέα.

23.Κλεόκριτος, ὁ τῶν μυστῶν κῦρηξ, κατασιωπησάμενος ἔλεξεν.

24.Μόνοι ὑπέρ ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος πρός πολλάς μυριάδας τῶν βαρβάρων διεκνδύνευσαν.

25.Ἐντεῦθεν ἐξελαύνομεν σταθμοὺς τρεῖς εἰς Ἰκόνιον τῆς Φρυγίας πόλιν ἐσχάτη.

ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ (ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ) ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ-ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΠΗΓΗ http://piotermilonas.blogspot.com/2014/02/blog-post_14.html

ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ :
Χρησιμοποιούνται :  ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες, αριθμητικά, επιθετικές μετοχές, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις .
Προσδιορίζουν  ονόματα που είναι  όροι της πρότασης και αποδίδουν ένα ορισμένο χαρακτηριστικό σε αυτά.

ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ  ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ : βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που προσδιορίζουν.

1.  ΠΑΡΑΘΕΣΗ

•    προσδιορισμός που «παρατίθεται» σε ένα ουσιαστικό ή σε μια προσωπική ή δεικτική αντωνυμία, την οποία προσδιορίζει – χαρακτηρίζει προσθέτοντας ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα.
•    έννοια ευρύτερη – γενικότερη  – από  εκείνη που προσδιορίζει
•    η παράθεση κανονικά τίθεται μετά το ουσιαστικό το οποίο προσδιορίζει.
•    μεταφράζεται με αναφορική πρόταση . (γένος=παράθεση, είδος=προσδιοριζόμενη έννοια).
π.χ Κλέων  ὁ δημαγωγός [Κλέων, ὅς ἦν δημαγωγός μτφ :ο Κλέων που είναι δημαγωγός
επισημάνσεις στην παράθεση
•    οι αντωνυμίες, κυρίως οι προσωπικές (α και β πρόσωπο) και οι δεικτικές δέχονται παράθεση. Ὑμᾶς ἀκούω, τούς Λακεδαιμονίους ,
•    οι κτητικές αντωνυμίες[ἐμός –ή-όν, ἡμέτερος-α –ον, ὑμέτερος –α –ον, σφέτερος –α –ον ] δέχονται παράθεση σε γενική πτώση την αντωνυμία αὐτῶν ή τη γενική πληθυντικού ουσιαστικού.  π.χ ἀδέως τά ἡμέτερα αὐτῶν  καρποῦσθαι /  ἡ ἡμετέρα τῶν σοφιστῶν τέχνη ἐπιδέδωκεν.{η τέχνη ἡμῶν τῶν σοφιστῶν προόδευσε}.

•    ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΗ :παράθεση σε πτώση γενική έχουμε στα επίθετα που ισοδυναμούν με γενική πτώση ουσιαστικού.

Ἀθηναῖος εἶ, πόλεως τῆς μεγίστης. (ἐξ Ἀθηνῶν, πόλεως μεγίστης) μτφ: από την Αθήνα είσαι η οποία είναι μεγάλη πόλη.
επίθετα που ισοδυναμούν με γενική πτώση ουσιαστικού : πατρῷος : τοῦ πατρός, μητρῷος:τῆς μητρός, παπῷος : του πάππου, Ἀθηναῖος : ἐξ Ἀθηνῶν.
•    οι γεωγραφικοί όροι : Οι γεωγραφικοί όροι μπαίνουν ως παράθεση όταν ακολουθούν τα κύρια ονόματα. Όροι : πόλις, ὄρος, νῆσος, ἐπίνειον, ποταμός, λίμνη τίθενται ως παραθέσεις σε αντίστοιχα ονόματα  π.χ Κυλήνην, τό Ἠλείων ἐπίνειον ἐνέπρησαν / Πάρνης, τό ὄρος. Ο γεωγραφικός όρος χωρίζεται από την παράθεση με κόμμα.
•    Παράθεση πρότασης : ονομαστική ή αιτιατική ουσιαστικού ή επιθέτου που χαρακτηρίζει το περιεχόμενο ολόκληρης πρότασης. Μπορεί να είναι απλή ή περιγραφική  στην περίπτωση που συνοδεύεται από άλλους προσδιορισμούς. π.χ Ἐμέθυον, ἱκανή πρόφασις εἰς τό ἁμαρτάνειν / Ἑλένην κτάνωμεν, Μενελάῳ λύπην πικράν.
•    επάλληλες παραθέσεις χρησιμοποιούνται για τον ακριβέστερο χαρακτηρισμό. π.χ Μελήσιππον πρῶτον ἀποστέλλει, τόν Διακρίτου, ἄνδρα Σπαρτιάτην {ὅς ἦν υἱός τοῦ Διακρίτου, ὅς ἦν ἀνήρ Σπαρτιάτης}

ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ  ΜΟΡΦΕΣ ΠΑΡΑΘΕΣΗΣ
ΕΠΙΜΕΡΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΘΕΣΗ :   ( ΕΠΙΜΕΡΙΣΜΟΣ  – ΣΧΗΜΑ ΚΑΘ’ΟΛΟΝ ΚΑΙ ΜΕΡΟΣ )

Μια γενικότερη έννοια επιμερίζεται σε ειδικότερα μέρη συχνά με τις λέξεις : ὁ μέν – ὁ δε, ἕκαστος, ἄλλος, ἕτερος κλπ. Πρόκειται για σχήμα λόγου στο οποίο
•    το όλο σε πληθυντικό αριθμό (πτώση συνήθως ονομαστική) προηγείται και ακολουθεί ως κατά παράθεση προσδιορισμός το μέρος που είναι λέξη περιεκτική ή περιληπτική . Οι λέξεις  ἕκαστος, ἑκάτερος, οὐδείς, ἄλλος, ἄλλοθεν, πᾶς χρησιμεύουν συνήθως στην περίπτωση αυτή ως επιμεριστικές παραθέσεις π.χ Αἱ τέχναι, τό ἑαυτῆς ἑκάστη ἔργον ἐργάζεται  [ τῶν τεχνῶν  ἑκάστη τό ἑαυτῆς ἔργον ἐργάζεται ] Κανονικά το όλον (αἱ τέχναι) έπρεπε να είναι σε γενική πτώση (διαιρετική) και όχι στην πτώση του μέρους.
•    το όλο προηγείται χωρίς ρήμα και βρίσκεται στην ίδια πτώση με τα μέρη που το κα-θένα έχει τα μέρη του και συνοδεύονται από τα :μέν ….δέ. Το όλο έπρεπε να είναι σε γενική πτώση (διαιρετική). ὑπέρ τῶν ἱερῶν, ἅ οὗτοι  τά μέν ἀπέδοντο, τά δ’  εἰσιόντες ἐμίαινον ( ὧν οὗτοι τά μέν, ) / αἱ οἰκεῖαι, αἱ μέν ἐπεπτώκεσαν , αἱ δέ περιῆσαν (τῶν οἰκειῶν, αἱ μέν …αἱ δε)
•    το όλον προηγείται και έχει το ρήμα του το οποίο εννοείται και στα μέρη. Συνοδεύεται από τα μέν …δέ . π.χ  Ὑμεῖς οἰκεῖτε τήν πόλιν, οἱ μέν οὕτως ὁρῶντες, οἱ δέ οὕτω  ποιοῦντες (οἱ μέν οὕτως ὁρῶντες  οἰκεῖτε τήν πόλιν, οἱ δέ οὕτω  ποιοῦντες οἰκεῖτε τήν πόλιν)

ΠΡΟΕΞΑΓΓΕΛΤΙΚΗ ΠΑΡΑΘΕΣΗ : εκφράζει κρίση για το περιεχόμενο ολόκληρης πρότασης και μπορεί να προηγείται από την πρόταση. Ως  προεξαγγελτικές παραθέσεις χρησιμοποιούνται το ουδέτερο των ουσιαστικοποιημένων μετοχών, επιθέτων, και φράσεων καθώς και αναφορική πρόταση που εισάγεται με το ὅ: τό μέγιστον, τό πάντων μέγιστον, τό τοῦ Ὁμήρου, τό λεγόμενον, τό τῆς παροιμίας, τό θαυμαστότατον, τό τελευταῖον, τό ἔσχατον, τό ἐνάντιον, τό δεινότατον, τό κεφάλαιον, τό ἀμφότερον,  το οὐδέτερον, σημεῖον δέ , δυοῖν θἄτερον, τοὐναντίον, ταὐτόν τοῦτο, αἴτιον δέ, τεκμήριον δέ . π.χ Οὕτω δεῖ πράττειν οὐκ ἐῶντα  τάς ἐπιθυμίας ἀκολάστους εἶναι καί ἐπιχειροῦντα πληροῦν, ἀνήνυτον κακόν. /  Τό μέγιστον, σύ μέν τούς Ἕλληνας εὔνους ἕξεις, ἐκεῖνοι δέ  δυσμενεστάτους

2.  ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ.

•    έννοια μερική, ειδική διασαφηνίζει μια ευρύτερη – γενικότερη  – από  εκείνη που προσ-διορίζει και μεταφράζεται με το δηλαδή.  (είδος = η επεξήγηση, γένος= η έννοια που ε-πεξηγείται) .
•     χρησιμοποιείται ως επεξήγηση : 
  1. ουσιαστικό   2. ουσιαστικοποιημένη λέξη 3. άναρθρο απαρέμφατο  4. δευτερεύουσα ονοματική πρόταση  ( ειδική, πλάγια ερωτηματική, ενδοιαστική  5. έναρθρο απαρέμφατο   6. έναρθρο τελικό  απαρέμφατο σε λέξεις που δηλώνουν νόμους, συνθήκες, ψηφίσματα και χρησμούς.
•    η επεξήγηση χωρίζεται με κόμμα από το ουσιαστικό το οποίο προσδιορίζει.
επισημάνσεις στην επεξήγηση :
•    Η επεξήγηση εκφέρεται μερικές φορές με το  ρήμα λέγω σε πτώση αιτιατική σαν αντικείμενό του και σπανιότερα στην πτώση του ουσιαστικού που επεξηγείται  . Το ρήμα λέγω μεταφράζεται εννοώ. Προσέκρουσα ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω. /  Εἴσω κομίζου καί σύ, Κασσάνδρα λέγω
•    μετά τις φράσεις σημεῖον δέ, τεκμήριον δέ, τό δέ μέγιστον, τό δέ ἔσχατον, αὐτό τοῦτο παραλείπεται συνήθως το ἐστί τοῦτο ή τόδε ή ἐστί και επεξήγηση στο τοῦτο ή στο τόδε τίθεται ειδική πρόταση  ή κύρια ασύνδετη ή συνδεόμενη με το διασαφητικό γάρ. π. χ πολύ τόδε τεκμήριον (ἐστι), ὡς καλῶς διῴκουμεν τά τῶν συμμάχων. Τό δέ μέγιστον τῶν δεινῶν • πόλεμον ἀντί εἰρήνης εἵλοντο.
•    επεξήγηση σε λέξεις που δηλώνουν νόμους , συνθήκες, ψηφίσματα, χρησμούς τίθεται άναρθρο απαρέμφατο τελικό επειδή αυτά ήταν προστακτικές στον ευθύ λόγο. Ἐπρέσβευσα τήν εἰρήνην, μή καταβαίνειν βασιλέα  ἐπί τήν θάλατταν
•    ως επεξήγηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί : τροπική μετοχή που επεξηγεί τροπικό επίρρημα ή δοτική του τρόπου . π.χ Χρή τούς πατέρας εἶναι ἐπαινέτας ἡμῶν ἔργῳ, παρέχοντας αὑτούς ὄντας ἀγαθούς. ( πρέπει οι πατέρες να είναι επαινέτας μας έμπρακτα, παρουσιαζόμενοι δηλαδή να είναι γενναίοι).

Η παράθεση και η επεξήγηση, συνήθως, χωρίζονται με κόμμα από το ουσιαστικό το οποίο προσδιορίζουν.

3.  ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ   ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ.

Επίθετο το  οποίο προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και αποτελεί μαζί με αυτό μία έννοια. Αποδίδει  μια προϋπάρχουσα, σταθερή ιδιότητα στο ουσιαστικό και συμφωνεί με αυτό στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση.
•    ως επιθετικοί προσδιορισμοί τίθενται : 1 .επίθετα 2. επιθετικές μετοχές 3. αντωνυμίες 4. αριθμητικά επίθετα 5. ἐναρθρα γεωγραφικά ονόματα που προσδιορίζουν γεωγραφικούς όρους  6. έναρθρος εμπρόθετος  προσδιορισμός  7. έναρθρο επίρρημα, 8. έναρθρο ουσιαστικό σε γενική πτώση  (το άρθρο είναι στην ίδια πτώση με το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό).
επισημάνσεις στους επιθετικούς προσδιορισμούς
ως επιθετικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται ακόμα
•    γεωγραφικά κύρια ονόματα με άρθρο όταν βρίσκονται μπροστά από τους γεωγραφικούς όρους και είναι στο ίδιο γένος με αυτούς. [το γεωγραφικό όνομα που μπαίνει μετά τον γεωγραφικό όρο ή στην ίδια πτώση ή σε γενική είναι παράθεση.] π.χ Ἡ Ἀχερουσία λίμνη. Ὁ Πηνειός ποταμός.  Όταν το γεωγραφικό όνομα μπαίνει μετά από τον γεωγραφικό όρο ή στην ίδια  πτώση ή σε γενική πτώση, τότε έχουμε παράθεση π.χ  Ἡ πόλις, οἱ Ταρσοί / Τό ὄρος τῆς Ἰστώνης.
•    προσηγορικά ονόματα που δηλώνουν : επάγγελμα, ηλικία, εθνικότητα και έχουν την έννοια του επιθέτου με τις λέξεις ἀνήρ, γυνή, ἄνθρωπος.   Ὁ ἐργαζόμενος ἄνθρωπος  ἀνταμείβεται /
•    τα επίθετα  με άρθρο : πᾶς, ἅπας,σύμπας,  ὅλος, μόνος, αὐτός, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, ἕκαστος.
•    ο έναρθρος επιθετικός προσδιορισμός (καθώς και η επιθετική μετοχή) έχουν θέση ουσιαστικού –ουσιαστικοποιούνται – όταν παραλείπεται το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό. Το ουσιαστικοποιημένο επίθετο παίρνει τη συντακτική θέση του ουσιαστικού που έχει παραληφθεί π.χ ἡ φιλία (γη ή χώρα), ἡ προτεραία (ἡμέρα), οἱ ὀλίγοι (οι ολιγαρχικοί) , τό εὔδαιμον = ἡ εὐδαιμονία, τό ἱερόν ( ο ναός) κλπ

4.   ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟΣ     ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ.

•     επίθετο  ή επιθετική μετοχή ή αντωνυμία   που    οποίο προσδιορίζει ένα ουσιαστικό .
•     αποδίδει  προσωρινή – παροδική  ιδιότητα στο ουσιαστικό και συμφωνεί με αυτό στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση.  π.χ Κατέλαβον τάς πόλεις ἐρήμους . μτφ βρήκαν τα χωριά έρημα (ενν. ήταν έρημα τώρα ενώ πριν μπορεί να μην ήταν).  Πατηγύας φαίνεται ἐλαύνων ἰδροῦντι τῷ ἵππῳ .  Ἀγησίλαος ἐκέλευε φαιδρῷ τῷ προσώπῳ.
•     μερικές φορές αναφέρεται σε σημείο του ουσιαστικού που προσδιορίζει . Στην περίπτωση αυτή μεταφέρουμε το επίθετο στο ουδέτερο γένος και το ουσιαστικό στη γενική πτώση και μεταφράζουμε με βάση αυτήν την μετατροπή.
π.χ Κῦρος ἔστησε τό ἅρμα πρό τῆς φάλαγγος μέσης. μέσης → μέσον, φάλλαγος→ της φάλαγγας. μτφ. Ο Κύρος έστησε το άρμα του στη μέση της φάλαγγας. (το επίθετο τράπηκε  στο ουδέτερο γένος και το ουσιαστικό σε γενική.)
•    συνήθως ως κατηγορηματικοί  προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται οι λέξεις : πᾶς, ἅπας,σύμπας,  ὅλος, μόνος, αὐτός, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, ἕκαστος όταν δεν έχουν άρθρο.
•     ο κατηγορηματικός προσδιορισμός δεν έχει ποτέ άρθρο .

πρακτική διάκριση του επιθετικού από τον κατηγορηματικό προσδιορισμό :
το επίθετο έχει άρθρο, το ουσιαστικό δεν έχει = επιθετικός
ούτε το επίθετο έχει άρθρο, ούτε το ουσιαστικό = επιθετικός
και το επίθετο και το ουσιαστικό έχουν άρθρο = επιθετικός
το επίθετο δεν έχει άρθρο και προηγείται και το ουσιαστικό  έχει άρθρο.= κατηγορηματικός

Να αναγνωρίσετε τα είδη των ονοματικών προσδιορισμών και τον τρόπο με τον οποίο εκφέρονται.
Προσήκειν, ὦ ἄνδρες δικασταί, πᾶσιν ὑμῖν τιμωρεῖσθαι Ἀγόρατον τουτονί.
Ὁ  θάνατος τυγχάνει ὤν δυοῖν πράγματοιν διάλυσις, ψυχῆς  καί τοῦ   σώματος.
Οἱ πολέμιοι ἀφίκοντο εἰς ἄκρον τό ὄρος.
Ὅ δέ  πάντων δεινότατον ἐστι, τοιοῦτος  ὤν ὡς εὔνους τῷ δήμῷ  τούς λόγους ποιεῖται.
Οὐχ οἷον τ’ ἐστί μοι ταῦτα κωλῦσαι τῷ στρατηγῷ.
Οἱ  γεωργοί θεραπεύουσι τήν σφετέραν αὐτῶν γῆν.
Ἠγεῖτο Ἀρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου, Λακεδαιμονίων βασιλεύς.
Ἡ ἡμετέρα τῶν σοφιστῶν τέχνη ἐπέδωκεν.

Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί

ΠΗΓΗ  https://filomathia.wordpress.com/2015/10/17/%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CE%B9%CE%BF%CF%80%CF%84%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B9-%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF/

ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Οι ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι ονόματα που προσδιορίζουν άλλες κλιτές λέξεις στην ίδια πτώση.Αυτοί είναι τέσσερις : η παράθεση ,η επεξήγηση, ο κατηγορηματικός και ο επιθετικός προσδιορισμός

ΠΑΡΑΘΕΣΗ

Είναι ένα ουσιαστικό ή μια ουσιαστικοποιημένη λέξη που προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό , βρίσκεται στην ίδια πτώση μ’ αυτό και του προσδίδει ένα κύριο γνώρισμα.Το όνομα που λειτουργεί ως παράθεση είναι μια έννοια ευρύτερη από την έννοια του ονόματος .Η παράθεση μεταφράζεται με αναφορική πρόταση

– Λυκοῦγος ὁ νομοθέτης (παράθεση) ( συγκεκριμένο → αφηρημένο).

Ξενίας ὁ στρατηγός (Ο Ξενίας που είναι στρατηγός .)

Λευκίμμη ,τό ἀκρωτήριον.

Πάρνης τό ὂρος

ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ

Είναι ο ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός που επεξηγεί , δηλαδή διασαφηνίζει την έννοια του ουσιαστικού που προσδιορίζει, η οποία είναι γενική και αόριστη.

Λέγεται επεξήγηση γιατί εξηγεί μια γενική και αόριστη έννοια με μια άλλη ειδικότερη και πιο συγκεκριμένη

– Βασιλεὺς ,ὁ Κῦρος (επεξήγηση) (αφηρημένο → συγκεκριμένο).

Περικλῆ τούτων ἐγένετο μαθητής , Ἀναξαγόρου και Δάμωνος .

-Οἱ Ἓλληνες ἀπέπεμψαν τον ἡγεμόνα δόντες δῶρα, ἵππον και φιάλην ἀργυράν .

Ὁ Λυδῶν βασιλεὺς, Κροῖσος, ἐνομίζετο πλουσιώτατος πάντων.

Τό ὂρος Πάρνης .

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ

Επιθετικός προσδιορισμός είναι ο προσδιορισμός που φανερώνει μια μόνιμη και σταθερή ιδιότητα του ουσιαστικού που προσδιορίζει .

Ο επιθετικός προσδιορισμός συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει, στο γένος , τον αριθμό και την πτώση .Εκτός από επίθετο ως επιθετικός προσδιορισμός μπορεί να είναι :

αντωνυμία, αριθμητικό, μετοχή, γενική ουσιαστικού με το άρθρο, επίρρημα με το άρθρο, εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο, προσηγορικά ονόματα που φανερώνουν : τάξη ηλικία,εθνικότητα, ιδιότητα ,επάγγελμα.

Καλός καί ἀγαθός ἀνήρ . Ὁ πατὴρ κατέλιπεν ἡμῖν πολλὰς οἰκίας

Γέρων ἀνήρ. Νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ .

Ἀνήρ Σπαρτιάτης . Οὐδεμίαν ἡμέραν ἀδακρυτὶ διάγομεν

Οἱ νικῶντες στρατιῶται. Χρηστοὶ ἄνδρες διδάσκουσι τοὺς νεανίας δικαιοσύνην.

Πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες σωτηρίας εἰσὶν ἡμῖν .

Ἡ ζημία ἦν χίλιαι μναῖ . Οἱ νῦν ἄνθρωποι.

– Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος-

ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ

Κατηγορηματικός προσδιορισμός είναι συνήθως ένα επίθετο που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό προσδίδοντάς του μια ιδιότητα παροδική, ένα γνώρισμα νέο,ξεχωριστό, άγνωστο ,ή παροδικό .Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός δεν έχει ποτέ άρθρο .

Οι λέξεις πᾶς, ἅπας, ὅλος, μόνος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, αὐτός, ἕκαστος, χρησιμοποιούνται πάντα ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί. Επιθετικοί είναι μόνο σε μία περίπτωση, όταν έχουν μπροστά τους άρθρο.

• [ Ὁ αὐτὸς ἄνθρωπος, – Οἱ ἅπαντες ἄνθρωποι.]
  Ὁ Ἀγησίλαος ἐκέλευσε φαιδρῶ τῶ προσώπω .
  Ὁ γεωργός ὀξεῖ τῶ πελέκει τέμνει το δένδρον. [Ὁ γεωργός τῶ ὀξεῖ πελέκει τέμνει το δένδρον]
  Οἱ στρατιῶται διῆλθον τὴν χώραν ἅπασαν.
  Οἱ πολέμιοι κατέκαυσαν τὰς ναῦς ἐρήμους.
  Ιδιόμορφες περιπτώσεις Επιθετικού προσδιορισμού
• Με τα ουσιαστικά ἀνήρ, γυνή, ἄνθρωπος, άλλα ουσιαστικά που αναφέρονται στα συγκεκριμένα και σημαίνουν ιδιότητα, επάγγελμα, εθνικότητα, είναι σ΄ αυτά επιθετικοί προσδιορισμοί.
  Π.χ. – Γέρων ἀνήρ.
  – Ἀνὴρ Πέρσης ή Πέρσης ἀνήρ.
  – Νοικοκυρά γυναίκα.
• Με τους γεωγραφικούς όρους ποταμός, λίμνη, ὄρος κτλ. τα κύρια ονόματά τους, όταν προηγούνται με το άρθρο και είναι του ίδιου γένους και αριθμού, είναι σ’ αυτά επιθετικοί προσδιορισμοί. Διαφορετικά έχουμε ή παράθεση ή επεξήγηση.
  Π.χ. – Ὁ Νέστος ποταμός.
  – Ἡ Βόλβη λίμνη.
  – Τὸ Πήλιον ὄρος.
•  Όταν ανάμεσα σε άρθρο και ουσιαστικό υπάρχει επίρρημα ή γενική πτώση ή εμπρόθετος θα είναι πρώτα μαζί με το άρθρο επιθετικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό και στη συνέχεια θα το εξετάζουμε χωριστά ως επίρρημα ή ως γενική ή ως εμπρόθετο προσδιορισμό.
  Π.χ. – Οἱ νῦν ἄνθρωποι.
  – Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος.
  – Τὰς κατὰ νόμον ἡδονάς. (εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου ή της συμφωνίας).

Ιδιόμορφες περιπτώσεις Παράθεσης

• Παράθεση δέχονται και οι προσωπικές αντωνυμίες.
  Π.χ. – Ἐγώ ὁ Θεμιστοκλής.
  – Ἡμεῖς οἱ στρατηγοί.
• Επιμεριστική παράθεση ή παραθετικό επιμερισμό ή σχήμα καθ’ όλον και μέρος έχουμε, όταν το σύνολο και τα μέρη είναι στην ίδια πτώση. Τότε τα μέρη είναι στο σύνολο επιμεριστικές παραθέσεις (παραθέσεις που επιμερίζουν το σύνολο).
  Π.χ. Οἱ στρατιῶται οἱ μὲν ἡμίσεις ἐπορεύοντο, οἱ δὲ ἡμίσεις ἀνεπαύοντο.

Με τις αντωνυμίες ἡμέτερος, ὑμέτερος, σφέτερος, η γενική της αντωνυμίας αὐτὸς χαρακτηρίζεται γενική παραθετική (παράθεση σε γενική πτώση).

Π.χ. Λέγω τὰς ἡμετέρας αὐτῶν συμφοράς(τὰς ἡμῶν αὐτῶν)

Προεξαγγελτική παράθεση: Όταν η παράθεση αναφέρεται σε ολόκληρο νόημα και όχι σε μια λέξη, τότε κανονικά προτάσσεται τότε μιλάμε για προεξαγγελτική παράθεση. Ως τέτοιες παραθέσεις χρησιμοποιούνται διάφορες στερεότυπες φράσεις.
Π.χ. Τὸ λεγόμενον, τὸ αἰσχρότατον, τὸ δεινότατον, τοὐναντίον, τὸ τοῦ ποιητοῦ, τὸ τοῦ Ὁμήρου.

Π.χ. – Τὸ δεινότατον πάντων, τέθνηκεν Ἰοκάστη.

Ιδιόμορφες περιπτώσεις Επεξήγησης

Συχνά επεξηγείται το ουδέτερο των αντωνυμιών . Π.χ. Λέγω ὑμῖν τοῦτο, ὅτι ἦλθεν Κῦρος.

• Ως επεξηγήσεις πέρα από ουσιαστικά χρησιμοποιούνται και άλλα μέρη του λόγου π.χ. απαρέμφατα, δευτερεύουσες προτάσεις κτλ.
  Π.χ. Εἷς οἰωνός ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.
• Συχνά η επεξήγηση, για να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση, χρησιμοποιείται ταυτόχρονα με το ρήμα λέγω, ως αντικείμενο του ρήματος αυτού.
  Π.χ. Ἀπέκτειναν τὸν ἄνθρωπον, Σωκράτην λέγω.

ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ – ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ -ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

ΠΗΓΗ http://filologikesidees.blogspot.com/2013/11/blog-post_625.html

 ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ  – ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ -ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

Επιθετικός προσδιορισμός: Λέγεται ο προσδιορισμός, ο οποίος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μία μ ό ν ι μ η  ιδιότητα, π.χ. Ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.

 Ως επιθετικοί προσδιορισμοί, εκτός των επιθέτων, χρησιμοποιούνται:

    α) Αντωνυμίες: Τόση χαρά δεν την μπορώ.

    β) Μετοχές: Τα πληγωμένα πουλιά δεν σάλευαν.

    γ) Ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία: Γέρος άνθρωπος και δουλεύει.

   δ) Ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα: Δικηγόρος άνθρωπος και δεν ξέρει νομικά. 

  ε) Ουσιαστικά τα οποία δηλώνουν εθνικότητα: Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.
 στ) Ονόματα γεωγραφικών όρων: Ο Πηνειός ποταμός διασχίζει τα Τέμπη.

    ζ) Επιρρήματα με άρθρο: Τα πάνω διαμερίσματα είναι πιο κρύα.

 Κατηγορηματικός προσδιορισμός: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει μία π α ρ ο δ ι κ ή ιδιότητα, π.χ. Κατάκοπος ο πατέρας έπεσε να κοιμηθεί.

( τα παραδείγματα είναι από: http://lappeio.blogspot.gr/2011/04/blog-post.html)

Παράθεση: Ένα ουσιαστικό προσδιορίζει άλλο ουσιαστικό, στην ίδια πτώση και του δίνει ένα γενικό γνώρισμα. Δηλαδή στην παράθεση, μια ειδική έννοια προσδιορίζεται από μία γενική έννοια. 
Αλλιώς: πηγαίνουμε από το ειδικό στο γενικό. Συνήθως μεταφράζεται με το «που», ή «ο οποίος, η οποία, το οποίο) δηλαδή μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση. Βάζουμε κόμμα.

π.χ:  1)    Ο Όλυμπος,                  το ψηλό βουνό       

                (ειδικό)                            (γενικό)

       ( ο Όλυμπος είναι ένας)     ( βουνά υπάρχουν πολλά)

( Ο Όλυμπος που είναι ψηλό βουνό)

Π.χ: 2) Ο Γεωργιάδης ,                     ο καθηγητής

              (ειδικό)                                     (γενικό)

       ( ο Γεωργιάδης είναι ένας)         (καθηγητές υπάρχουν πολλοί)

( Ο Γεωργιάδης που είναι καθηγητής)

Παράθεση θεωρείται και ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που δηλώνει τη σχέση περιέχοντος και περιεχομένου («ένα ποτήρι νερό»), διαιρεμένου όλου και εκείνων που το αποτελούν («ένα κοπάδι πρόβατα») κ.λπ.   Όταν η παράθεση δεν αναφέρεται σε μια λέξη αλλά σε ολόκληρη πρόταση, συνήθως μπαίνει πρώτη και χαρακτηρίζει από πριν το περιεχόμενο της προτάσεως που ακολουθεί. Τότε η παράθεση ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση: π.χ. Περίεργο πράγμα, ακόμα δεν φάνηκε το πλοίο της γραμμής.

Επεξήγηση: Ένα ουσιαστικό προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό, στην ίδια πτώση  και μία γενική έννοια επεξηγείται από μία ειδική ή αλλιώς: Πηγαίνουμε από το γενικό στο μερικό.Μεταφράζεται με το «δηλαδή». Βάζουμε κόμμα.

π.χ Η θεά της ομορφιάς,              η Αφροδίτη 

  ( γενικό)                                  (ειδικό)

( Θεά μπορεί να είναι                 ( Αφροδίτη είναι μία)

οποιαδήποτε)

( Η θεά της ομορφιάς δηλαδή η Αφροδίτη)

Πώς μπορούμε να διακρίνουμε την παράθεση από την επεξήγηση:Στην παράθεση από μια έννοια ειδικότερη (μερικότερη) πηγαίνουμε σε μια άλλη έννοια γενικότερη. Η πορεία δηλαδή είναι από το μερικό στο γενικό (π.χ. «Η Κατερίνα, η φίλη μου, κέρδισε το στοίχημα.»).
Στην επεξήγηση συμβαίνει το αντίστροφο, από μια έννοια δηλαδή γενικότερη πηγαίνουμε σε μια έννοια μερικότερη. Η πορεία είναι από το γενικό στο μερικό (π.χ. «Η φίλη μου, η Κατερίνα, κέρδισε το στοίχημα.»). (Πληροφορίες και από: http://vprassas.blogspot.gr/2011/01/blog-post_6184.htm)

(  «εξονυχιστική» ανάλυση για την παράθεση και την επεξήγηση από τον «Ελληνικό Πολιτισμό»: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/parathesi-epexigisi.htm)

E N O T H T A    15η

1.Να υπογραμμίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς:

α) Οἱ Ἕλληνες ἐν πολλῇ ἀπορίᾳ ἦσαν.

β) Χειρίσοφος λαβών τούς γυμνῆτας πάντας ἡγεῑτο.

γ) Εἶς τῶν βουλευτῶν ἦν Δημοσθένης, ὁ ἐμός κατήγορος.

δ) Μόνοι οἱ θεοί ἄνευ λύπης διάγουσιν.

ε) Δύο ἔτι λοιπά εἰσίν, σωφροσύνη καί δικαιοσύνη.

στ) Ὁ χρηστός ἀνήρ εὐδαίμων ἐστιν.

ζ) Σόλων, ὁ νομοθέτης καί ποιητής, εἰς Αἴγυπτον ἔπλευσεν.

η) Διά φιλίας τῆς χώρας ἐπορεύοντο.

θ) Ὁ κοινός ἰατρός θεραπεύσει σε, ὁ χρόνος.

ι) Κῡρος ἔστησε τό ἅρμα πρό τῆς φάλαγγος μέσης.

ια) Οὔποτε ἀλλάξομαι τήν ὑμετέραν  φιλίαν τῆς πάσης Ἀσίας.

ιβ) Οἱ Ἀθηναῑοι ἐλευθέραις ταῑς ψυχαῑς ἐπολιτεύοντο.