Ι. Παράλληλα κείμενα
Ενότητα 1
Ο Πλούταρχος στο παρακάτω απόσπασμα περιγράφει πώς αντέδρασαν οι γονείς του Παυσανία, όταν αποκαλύφθηκε ότι ο γιος τους είχε επικοινωνία με τον Πέρση βασιλιά και ήταν έτοιμος να προδώσει τη χώρα του.
Περσῶν τὴν Ἑλλάδα λεηλατούντων Παυσανίας ὁ τῶν Λακεδαιμονίων στρατηγὸς πεντακόσια χρυσοῦ τάλαντα παρὰ Ξέρξου λαβὼν ἔμελλε προδιδόναι τὴν Σπάρτην. Φωραθέντος δὲ τούτου Ἀγησίλαος ὁ πατὴρ μέχρι τοῦ ναοῦ τῆς Χαλκιοίκου συνεδίωξεν Ἀθηνᾶς καὶ τὰς θύρας τοῦ τεμένους πλίνθῳ φράξας λιμῷ ἀπέκτεινεν· ἡ δὲ μήτηρ καὶ ἄταφον ἔρριψεν· ὡς Χρύσερμος ἐν δευτέρῳ Ἱστορικῶν.
Γλωσσικά σχόλια
| ἔμελλε προδιδόναι (απαρ. ενεστ. ρ. προδίδωμι) | σκόπευε να προδώσει |
| φωραθέντος (μτχ. παθ. αορ. ρ. φωράομαι,φωρῶμαι) δὲ τούτου | όταν αυτός αποκαλύφθηκε |
| πλίνθῳ φράξας | αφού έφραξε με πέτρες |
| ὡς Χρύσερμος | όπως (ιστορεί) ο Χρύσερμος |
Ερωτήσεις
- Πώς αντέδρασαν οι γονείς του Παυσανία, όταν κατάλαβαν ότι ο γιος τους θα πρόδιδε την πόλη του;
- Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο κοινός θεματικός άξονας ανάμεσα στο παραπάνω απόσπασμα και το κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 2
Ο Πολύαινος παραθέτει στα παρακάτω αποσπάσματα δύο περιπτώσεις κατά τις οποίες φάνηκε η εξυπνάδα και η στρατηγική δεινότητα του Θεμιστοκλή.
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Τοῦ θεοῦ χρήσαντος τεῖχος ∆ριτογενεῖ ξύλινον διδοῖ εὐρύοπα Ζεὺς οἱ μὲν ἄλλοι Ἀθηναῖοι τειχίζειν τὴν ἀκρόπολιν ᾐγόρευον, Θεμιστοκλῆς δὲ ἐς τὰς τριήρεις ἐμβαίνειν, ὡς ταύτας οὔσας τὸ ξύλινον τεῖχος τῶν Ἀθηναίων. Ἐπείσθησαν, ἐνέβησαν, ἐναυμάχησαν, ἐνίκησαν.
Γλωσσικά σχόλια
| τοῦ θεοῦ χρήσαντος | όταν ο θεός (Απόλλωνας) έδωσε χρησμό |
| Τριτογενεῖ | στην Αθηνά (Τριτογένεια ή ∆ριτογενὴς είναι προσωνύμιο της Αθηνάς) |
| εὐρύοπα | αυτός που βλέπει σε μεγάλη έκταση, ο παντεπόπτης (επίθετο του Δία) |
| ᾐγόρευον | έλεγαν, πρότειναν |
| ὡς ταύτας οὔσας | επειδή αυτές (δηλ. οι τριήρεις) ήταν |
| ἐνέβησαν (οριστ. αορ. β’ ρ. ἐμβαίνω) | επιβιβάστηκαν |
Δεύτερο παράλληλο κείμενο
Θεμιστοκλῆς ἐναυλόχει περὶ Σαλαμῖνα· τοῖς Ἕλλησιν ἐδόκει φεύγειν, Θεμιστοκλεῖ ναυμαχεῖν ἐν στενῇ θαλάσσῃ. Ὡς δὲ μένειν οὐκ ἔπειθεν, ἦν αὐτῷ Σίκιννος εὐνοῦχος παιδαγωγὸς τοῖν παίδοιν, νύκτωρ τὸν Σίκιννον τοῦτον ὡς βασιλέα πέμπει μηνύσοντα κατ’ εὔνοιαν δὴ ὅτι ἀποδιδράσκει τὸ Ἑλληνικόν· ἀλλὰ ναυμάχει. Πείθεται βασιλεὺς καὶ ναυμαχεῖ, καὶ τὸ πλῆθος τῶν τριήρων συνέτριψεν ἡ στενὴ θάλασσα· οἱ δὲ Ἕλληνες ἄκοντες ἐνίκησαν τῇ σοφίᾳ τοῦ στρατηγοῦ.
Γλωσσικά σχόλια
| ἐναυλόχει (οριστ. παρατ. ρ. ναυλοχέω, ναυλοχῶ) | παρέμενε στο λιμάνι, ενέδρευε |
| ἐδόκει | φαινόταν καλό να |
| ὡς δὲ μένειν οὐκ ἔπειθεν | καθώς δεν τους έπειθε να μείνουν |
| τοῖν παίδοιν | των δύο παιδιών του |
| ὡς βασιλέα πέμπει μηνύσοντα | στέλνει στον βασιλιά, για να μηνύσει |
| κατ’ εὔνοιαν | λόγω συμπάθειας, ευμένειας |
| ἀποδιδράσκει | δραπετεύει, φεύγει |
| ναυμάχει (β’εν. προστ. ενεστ. ρ. ναυμαχέω, ναυμαχῶ) | να ναυμαχήσεις |
| ἄκοντες | παρά τη θέλησή τους |
Ερωτήσεις
- Ποιες ερμηνείες δόθηκαν στον χρησμό για το «ξύλινο τείχος» και από ποιους;
- Να συγκρίνετε τις πληροφορίες τις οποίες παρέχουν το δεύτερο παράλληλο κείμενο και το κείμενο της Ενότητας. Ποιο από τα δύο κείμενα θεωρείτε πιο περιεκτικό και γιατί;
Ενότητα 3
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Η Άννα Κομνηνή (1083-1153/4), κόρη του αυτοκράτορα του µυζαντίου Αλέξιου Α′ Κομνηνού, έγραψε σε δεκαπέντε βιβλία το ιστορικό έργο της Ἀλεξιάς. Στο έργο αυτό πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο πατέρας της και περιγράφονται τα γεγονότα της περιόδου 1069-1148. Στο παρακάτω απόσπασμα η συγγραφέας εκφράζει τις απόψεις της σχετικά με το χρέος του ιστοριογράφου.
Ὅταν γάρ τις τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ, ἐπιλαθέσθαι χρὴ εὐνοίας καὶ μίσους καὶ πολλάκις κοσμεῖν τοὺς ἐχθροὺς τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο, πολλάκις δὲ ἐλέγχειν τοὺς ἀναγκαιοτάτους, ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ’ ὑποδεικνύωσι. Διόπερ οὔτε τῶν φίλων καθάπτεσθαι οὔτε τοὺς ἐχθροὺς ἐπαινεῖν ὀκνητέον.
Μετάφραση
Όντως, όταν κανείς αναλαμβάνει το έργο του ιστοριογράφου, οφείλει να ξεχάσει την αγάπη και το μίσος: συχνά πρέπει να στολίζει τους εχθρούς του με τους μεγαλύτερους επαίνους, όταν τα γεγονότα το επιβάλλουν, κι επίσης να ελέγχει τους πιο αγαπητούς, όταν αυτό υποδεικνύουν οι λανθασμένες πράξεις τους. Γι’ αυτό ακριβώς δεν πρέπει να διστάζει ούτε τους φίλους να κατηγορεί ούτε και τους εχθρούς να εγκωμιάζει.
Δεύτερο παράλληλο κείμενο
Ο Προκόπιος (490/507 - περ. 562) έγραψε σε οκτώ βιβλία το ιστορικό έργο του Ὑπὲρ τῶν πολέμων λόγοι, το οποίο αποτελεί την κυριότερη πηγή για την ιστορία της εποχής. Στο παρακάτω απόσπασμα ο συγγραφέας εκθέτει τις απόψεις του για το χρέος του ιστοριογράφου.
Πρέπειν τε ἡγεῖτο ῥητορικῇ μὲν δεινότητα, ποιητικῇ δὲ μυθοποιΐαν, ξυγγραφῇ δὲ ἀλήθειαν. Ταῦτά τοι οὐδέ του τῶν οἱ ἐς ἄγαν ἐπιτηδείων τὰ μοχθηρὰ ἀπεκρύψατο, ἀλλὰ τὰ πᾶσι ξυνενεχθέντα ἕκαστα ἀκριβολογούμενος ξυνεγράψατο, εἴτε εὖ εἴτε πη ἄλλῃ αὐτοῖς εἰργάσθαι ξυνέβη.
Μετάφραση
Και πιστεύει ότι, όπως η ευστροφία είναι απαραίτητη στη ρητορική και η μυθοπλασία στην ποίηση, έτσι ακριβώς απαιτείται και η αλήθεια για την ιστορική συγγραφή. Γι’ αυτό, με βάση αυτή την αρχή, δεν απέκρυψε τα σφάλματα και τις αποτυχίες ακόμα και των πιο οικείων του, αλλά έγραψε τα πάντα με κάθε ακρίβεια, όπως πράγματι έγιναν, είτε καλά είτε κακά.
Τρίτο παράλληλο κείμενο
Ο Λουκιανός στο παρακάτω απόσπασμα από το έργο του Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν εκφράζει την άποψή του σχετικά με τις αρετές που πρέπει να διαθέτει ένας ιστορικός.
Τοιοῦτος οὖν μοι ὁ συγγραφεὺς ἔστω – ἄφοβος, ἀδέκαστος, ἐλεύθερος, παρρησίας καὶ ἀληθείας φίλος, ὡς ὁ κωμικός φησι, τὰ σῦκα σῦκα, τὴν σκάφην δὲ σκάφην ὀνομάσων, οὐ μίσει οὐδὲ φιλίᾳ τι νέμων οὐδὲ φειδόμενος ἢ ἐλεῶν ἢ αἰσχυνόμενος ἢ δυσωπούμενος, ἴσος δικαστής, εὔνους ἅπασιν ἄχρι τοῦ μὴ θατέρῳ τι ἀπονεῖμαι πλεῖον τοῦ δέοντος, ξένος ἐν τοῖς βιβλίοις καὶ ἄπολις, αὐτόνομος, ἀβασίλευτος, οὐ τί τῷδε ἢ τῷδε δόξει λογιζόμενος, ἀλλὰ τί πέπρακται λέγων.
Γλωσσικά σχόλια
| μοι | κατά τη γνώμη μου |
| ἔστω (γ’ εν. προστ. ενεστ. ρ. εἰμί) | να είναι |
| ἀδέκαστος | αδωροδόκητος, αμερόληπτος |
| παρρησία | η ελευθερία του λόγου |
| ὀνομάσων | λέγοντας |
| οὐ νέμων | χωρίς να χειρίζεται, εκμεταλλεύεται, εκτιμά |
| μίσει | εξαιτίας μίσους |
| οὐδὲ φειδόμενος | χωρίς να λυπάται |
| (οὐδὲ) δυσωπούμενος | χωρίς να πτοείται, να δειλιάζει |
| εὔνους ἅπασιν | καλοπροαίρετος με όλους |
| ἄχρι τοῦ μὴ θατέρῳ τι ἀπονεῖμαι (απαρ. αορ. ρ. ἀπονέμω)πλεῖον τοῦ δέοντος | μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισσότερα από όσα πρέπει |
| ξένος ἐν τοῖς βιβλίοις καὶ ἄπολις | ξένος και χωρίς πατρίδα στα βιβλία του |
| οὐ τί τῷδε ἢ τῷδε δόξει (οριστ. μέλλ. ρ. δοκεῖ)λογιζόμενος | χωρίς να σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο ένας ή ο άλλος |
| τί πέπρακται (οριστ. παρακ. ρ. πράττομαι) λέγων | λέγοντας, παραθέτοντας τι έχει γίνει |
Ερωτήσεις
- Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή και τον Προκόπιο;
- Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό;
- Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα παράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 4
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Ο Φώτιος στη Βιβλιοθήκη του έχει διασώσει περιληπτικά ένα έργο του Αντωνίου Διογένη, το οποίο πραγματευόταν τις ταξιδιωτικές περιπέτειες του Δεινία και του γιου του στη Μαύρη Θάλασσα. Ο Δεινίας ταξιδεύει στις αρκτικές περιοχές, περνά τον Βορρά και φτάνει στο φεγγάρι. Ο Φώτιος όλα αυτά τα θεωρεί «ἄπιστα».
Καὶ ἕτερα δὲ ἀπαγγέλλει ἰδεῖν ὅμοια, καὶ ἀνθρώπους δὲ ἰδεῖν καὶ ἕτερά τινα τερατεύεται, ἃ μηδεὶς μήτε ἰδεῖν ἔφη μήτε ἀκοῦσαι, ἀλλὰ μηδὲ φαντασίαις ἀνετυπώσατο. Καὶ τὸ πάντων ἀπιστότατον, ὅτι πορευόμενοι πρὸς Βορρᾶν ἐπὶ σελήνην, ὡς ἐπί τινα γῆν καθαρωτάτην, πλησίον ἐγένοντο, ἐκεῖ τε γενόμενοι ἴδοιεν ἃ εἰκὸς ἦν ἰδεῖν τὸν τοιαύτην ὑπερβολὴν πλασμάτων προαναπλάσαντα.
Γλωσσικά σχόλια
| ἀπαγγέλλει | αφηγείται, αναφέρει |
| τερατεύεται | διηγείται τερατώδη, απίστευτα πράγματα |
| ἔφη (οριστ. παρατ. ρ. φημί) | είπε, ισχυρίστηκε |
| φαντασίαις ἀνετυπώσατο | σχεδίασε με τη φαντασία, φαντάστηκε |
| ἃ εἰκὸς ἦν ἰδεῖν (απαρ. αορ. β’ ρ. ὁράω, ὁρῶ) | όσα ήταν εύλογο να δει |
| τὸν τοιαύτην ὑπερβολὴν πλασμάτων προαναπλάσαντα | αυτός που έπλασε, δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοια εξωφρενικά πλάσματα |
Δεύτερο παράλληλο κείμενο
Ο Λουκιανός παραθέτει στο παρακάτω απόσπασμα τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν ύστερα από ενδελεχή παρατήρηση οι Αιθίοπες σχετικά με την προέλευση του φωτός της Σελήνης. Έτσι, καταδεικνύεται ότι, παράλληλα με τη φανταστική εικόνα που συντηρούσαν η λογοτεχνία και ο μύθος, οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν και την επιστημονική εξήγηση πολλών φυσικών φαινομένων.
Ἰδόντες ὦν πρῶτα τὴν σεληναίην οὐκ ἐς πάμπαν ὁμοίην φαινομένην, ἀλλὰ πολυειδέα τε γιγνομένην καὶ ἐν ἄλλοτε ἄλλῃ μορφῇ τρεπομένην, ἐδόκεεν αὐτέοισιν τὸ χρῆμα θωύματος καὶ ἀπορίης ἄξιον. Ἔνθεν δὲ ζητέοντες εὗρον τουτέων τὴν αἰτίην, ὅτι οὐκ ἴδιον τῇ σεληναίῃ τὸ φέγγος, ἀλλά οἱ παρ’ ἡελίου ἔρχεται.
Γλωσσικά σχόλια
| οὐκ ἐς πάμπαν ὁμοίην φαινομένην | ότι δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή |
| πολυειδέα | πολύμορφη, ποικίλη |
| ἐδόκεεν αὐτέοισιν | φαινόταν σε αυτούς |
| τὸ χρῆμα θωύματος καὶ ἀπορίης ἄξιον | πράγμα αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο |
| ἔνθεν | έτσι, μετά από αυτό |
| ζητέοντες | αναζητώντας |
| ὅτι οὐκ ἴδιον τῇ σεληναίῃ τὸ φέγγος | ότι η λαμπρότητα δεν είναι της Σελήνης (το φως δεν πηγάζει από τη Σελήνη) |
| ἀλλά οἱ παρ’ ἡελίου ἔρχεται | αλλά έρχεται σε αυτήν από τον Ήλιο |
Ερωτήσεις
- Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη; Με ποιον από τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός, κατά την άποψή σας;
- Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο και του κειμένου της Ενότητας. Ωστόσο, παρατηρούμε διαφορετική προσέγγιση του θέματος στα δύο κείμενα. Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κείμενα, κατά τη γνώμη σας;
Ενότητα 5
Στο παρακάτω απόσπασμα εκθειάζεται η ελεημοσύνη, γιατί μας φέρνει πιο κοντά στον Θεό.
Ὁ Χριστὸς πλούσιος ὢν ἐπτώχευσε, ἵνα καὶ ἡμεῖς τοὺς πτωχοὺς ὡς ἀδελφοὺς τοῦ ἡμετέρου Δημιουργοῦ καὶ κριτοῦ ἐλεήσωμεν. Καὶ τί τῆς φιλοπτωχίας τὸ κέρδος; Ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν ὁ Κύριος. Δηλοῖ δὲ τὴν τῆς κρίσεως ὀδύνας τοῖς ἁμαρτωλοῖς καὶ πόνους ἐπιφέρουσαν. Ῥύσεται φῶς τοὺς φιλοπτώχους ὁ Κύριος. Χρεωστεῖ γὰρ αὐτοῖς φιλανθρωπίαν, ὡς αὐτὸς τὴν ἐλεημοσύνην παρ’ αὐτοῖς δανεισάμενος· καὶ διὰ μὲν τοῦ Σολομῶντος εἰπών· Ὁ ἐλεῶν πτωχὸν δανείζει Θεόν.
Γλωσσικά σχόλια
| πλούσιος ὤν | ενώ ήταν πλούσιος |
| ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ | σε μια δύσκολη περίσταση |
| ῥύσεται (οριστ. μέλλ. ρ. ῥύομαι) | θα λυτρώσει, θα σώσει, θα ελευθερώσει |
| δηλοῖ | φανερώνει, δηλώνει |
Ερωτήσεις
- Ποιο είναι το όφελος από την ελεημοσύνη, σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα;
- Πώς αντιλαμβάνεστε την πνευματική και κοινωνική διάσταση της ελεημοσύνης με τη βοήθεια των αποσπασμάτων του Μεγάλου Αθανασίου και του Ιωάννου του Χρυσοστόμου;
- Ποια μορφή θα έπαιρναν οι ανθρώπινες κοινωνίες, κατά τη γνώμη σας, αν τα μέλη τους χαρακτηρίζονταν από την αρετή της ελεημοσύνης;
Ενότητα 6
Στον παρακάτω διάλογο ο Λάχης και ο Νικίας εκφράζουν την πεποίθησή τους ότι ο Σωκράτης είναι ο μόνος ειδήμων στα θέματα της εκπαίδευσης των νέων.
ΛΑ.: Σοφὸς γάρ τοι σὺ εἶ, ὦ Νικία. Ἀλλ’ ὅμως ἐγὼ Λυσιμάχῳ τῷδε καὶ Μελησίᾳ συμβουλεύω σὲ μὲν καὶ ἐμὲ περὶ τῆς παιδείας τῶν νεανίσκων χαίρειν ἐᾶν, Σωκράτη δὲ τουτονί, ὅπερ ἐξ ἀρχῆς ἔλεγον, μὴ ἀφιέναι· εἰδὲ καὶ ἐμοὶ ἐν ἡλικίᾳ ἦσαν οἱ παῖδες, ταὐτὰ ἂν ταῦτ’ ἐποίουν.
ΝΙ.: Ταῦτα μὲν κἀγὼ συγχωρῶ· ἐάνπερ ἐθέλῃ Σωκράτης τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι, μηδένα ἄλλον ζητεῖν.
Γλωσσικά σχόλια
| τοι | βέβαια |
| σὲ μὲν καὶ ἐμὲ περὶ τῆς παιδείας τῶν νεανίσκων χαίρεινἐᾶν (απαρ. ενεστ. ρ. ἐάω, ἐῶ) | να αφήσουν κατά μέρος κι εσένα και μένα σχετικά μετην παιδεία των νέων |
| ὅπερ | πράγμα βέβαια το οποίο |
| Σωκράτη δὲ τουτονὶ μὴ ἀφιέναι (απαρ. ενεστ. ρ. ἀφίημι) | τον Σωκράτη όμως αυτόν εδώ να μην τον αφήσουν |
| ταὐτὰ ἂν ταῦτ’ ἐποίουν | τα ίδια θα έκανα |
| ταῦτα μὲν κἀγὼ συγχωρῶ | κι εγώ συμφωνώ με αυτά |
| ἐάνπερ | αν βέβαια |
| τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι | να φροντίσει για την παιδεία των νέων |
Ερωτήσεις
- Γιατί ο Λάχης και ο Νικίας θεωρούν ότι ο Σωκράτης είναι ο πλέον κατάλληλος για την εκπαίδευση των νέων;
- Ποιος, κατά τη γνώμη σας, είναι ο κοινός θεματικός άξονας ανάμεσα στο παράλληλο κείμενο και στο κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 7
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Ξενοφών περιγράφει τη συνάντηση του Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησιλάου με τον Φαρνάβαζο, από την οποία αναδεικνύονται οι διαφορές ανάμεσα στον λιτό σπαρτιατικό τρόπο ζωής του Αγησιλάου και τον τρυφηλό τρόπο ζωής του Φαρνάβαζου.
Ἦν δέ τις Ἀπολλοφάνης Κυζικηνός, ὃς καὶ Φαρναβάζῳ ἐτύγχανεν ἐκ παλαιοῦ ξένος ὢν καὶ Ἀγησιλάῳ κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐξενώθη. Οὗτος οὖν εἶπε πρὸς τὸν Ἀγησίλαον ὡς οἴοιτο συναγαγεῖν αὐτῷ ἂν εἰς λόγους περὶ φιλίας Φαρνάβαζον. Ὡς δ’ ἤκουσεν αὐτοῦ, σπονδὰς λαβὼν καὶ δεξιὰν παρῆν ἄγων τὸν Φαρνάβαζον εἰς συγκείμενον χωρίον, ἔνθα δὴ Ἀγησίλαος καὶ οἱ περὶ αὐτὸν τριάκοντα χαμαὶ ἐν πόᾳ τινὶ κατακείμενοι ἀνέμενον· ὁ δὲ Φαρνάβαζος ἧκεν ἔχων στολὴν πολλοῦ χρυσοῦ ἀξίαν. Ὑποτιθέντων δὲ αὐτῷ τῶν θεραπόντων ῥαπτά, ἐφ’ ὧν καθίζουσιν οἱ Πέρσαι μαλακῶς, ᾐσχύνθη ἐντρυφῆσαι, ὁρῶν τοῦ Ἀγησιλάου τὴν φαυλότητα· κατεκλίθη οὖν καὶ αὐτὸς ὥσπερ εἶχε χαμαί. Καὶ πρῶτα μὲν ἀλλήλους χαίρειν προσεῖπαν, ἔπειτα τὴν δεξιὰν προτείναντος τοῦ Φαρναβάζου ἀντιπρούτεινε καὶ ὁ Ἀγησίλαος. Μετὰ δὲ τοῦτο ἤρξατο λόγου ὁ Φαρνάβαζος· καὶ γὰρ ἦν πρεσβύτερος.
Γλωσσικά σχόλια
| Κυζικηνός | από την Κύζικο (στην Προποντίδα της Μ. Ασίας) |
| ξένος | φίλος από φιλοξενία |
| ἐξενώθη | έγινε φίλος |
| οἴοιτο (ευκτ. ενεστ. ρ. οἴομαι) | θεωρούσε, νόμιζε |
| συναγαγεῖν (απαρ. αορ. β’ ρ. συνάγω) αὐτῷ ἂν εἰς λόγους | ότι θα μπορούσε να φέρει σε αυτόν για συνομιλίες |
| σπονδὰς λαβὼν καὶ δεξιάν | αφού έκαναν συμφωνία και χειραψία |
| παρῆν ἄγων | εμφανίστηκε οδηγώντας |
| εἰς συγκείμενον χωρίον | στον συμφωνημένο τόπο |
| ἔνθα | όπου |
| οἱ περὶ αὐτὸν τριάκοντα | τριάντα στρατιώτες που ήταν μαζί του |
| χαμαὶ ἐν πόᾳ τινὶ κατακείμενοι | καθισμένοι κάτω στο χορτάρι |
| ἧκεν ἔχων στολήν | είχε έρθει φορώντας ενδυμασία |
| ὑποτιθέντων (μτχ. ενεστ. ρ. ὑποτίθημι) τῶν θεραπόντων | αφού τοποθέτησαν κάτω οι υπηρέτες |
| ῥαπτά | κεντητά μαξιλάρια |
| ἐφ’ὧν | πάνω στα οποία |
| ᾐσχύνθη ἐντρυφῆσαι | ντράπηκε για τον τρυφηλό τρόπο ζωής του |
| τὴν φαυλότητα | την έλλειψη πολυτέλειας, την απλότητα |
| ἀλλήλους χαίρειν προσεῖπαν (οριστ. αορ. ρ. προσαγορεύω) | αντάλλαξαν χαιρετισμό |
| πρεσβύτερος | μεγαλύτερος στην ηλικία |
Ερωτήσεις
- Με βάση το παραπάνω απόσπασμα, πώς θα χαρακτηρίζατε τον Αγησίλαο; Με ποια μέθοδο ο Ξενοφών δίνει έμφαση σε αυτά τα χαρακτηριστικά του;
- Ποιος, κατά τη γνώμη σας, είναι ο κοινός θεματικός άξονας ανάμεσα στο παραπάνω απόσπασμα και το κείμενο της Eνότητας;
Ενότητα 8
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Πλάτων διατυπώνει την άποψη ότι οι θεοί έπλασαν το ανθρώπινο γένος. Οι άνθρωποι στη συνέχεια ένιωσαν την ανάγκη να ιδρύσουν βωμούς για να τιμήσουν τους θεούς. Αρχικά ζούσαν διασκορπισμένοι, γρήγορα όμως κατάλαβαν ότι θα επιβίωναν μόνο αν οργανώνονταν σε πόλεις, κι έτσι άρχισε η εξέλιξη των πολιτειακών συστημάτων.
Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῲων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ’ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής· πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική, ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῲζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ᾐδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί.
Γλωσσικά σχόλια
| μετέσχε (οριστ. αορ. β’ ρ. μετέχω) | μετείχε |
| διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῲων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν | εξαιτίας της συγγένειάς του με το θείο, μόνο αυτός από τα πλάσματα πίστεψε στους θεούς |
| φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο | εφηύρε γρήγορα έναρθρο λόγο και λέξεις |
| ἐσθῆτας | ρούχα, ενδύματα |
| ὑποδέσεις | υποδήματα |
| στρωμνάς | στρωσίδια, σκεπάσματα |
| σποράδην | διασκορπισμένοι |
| πανταχῇ | από κάθε άποψη |
| ἐνδεής | ελλιπής, ανεπαρκής |
| ὅτ’ | όταν |
| ἅτε οὐκ ἔχοντες | επειδή πράγματι δεν κατείχαν |
| σκεδαννύμενοι διεφθείροντο | διασκορπίζονταν και αφανίζονταν |
| δείσας (μτχ. αορ. ρ. δέδοικα, δέδια) | επειδή φοβήθηκε |
| μὴ ἀπόλοιτο (ευκτ. αορ. β’ ρ. ἀπόλλυμαι) πᾶν | μήπως αφανιστεί ολόκληρο |
| δίκην | δικαιοσύνη |
| ἵν’ εἶεν (ευκτ. ενεστ. ρ. εἰμί) | για να είναι |
| πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί | μέσα πειθαρχίας για τις πόλεις και συνεκτικοί δεσμοί φιλίας για τους ανθρώπους |
Ερωτήσεις
- Ποια ήταν η σχέση ανθρώπου και θεού και για ποιο λόγο δημιουργήθηκαν οι πόλεις σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα;
- Να συγκρίνετε τις θέσεις του Κριτία για τη γένεση του νόμου στο κείμενο της Ενότητας με τις αντίστοιχες απόψεις του Πρωταγόρα στο παράλληλο κείμενο.
Ενότητα 9
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Ο Αιλιανός στο παρακάτω απόσπασμα αναφέρει την περίπτωση της Φερενίκης, η οποία επίσης προσπάθησε να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Φερενίκη τὸν υἱὸν ἦγεν ἐς Ὀλύμπια ἀθλεῖν. Κωλυόντων δὲ αὐτὴν τῶν Ἑλλανοδικῶν τὸν ἀγῶνα θεάσασθαι, παρελθοῦσα ἐδικαιολογήσατο πατέρα μὲν Ὀλυμπιονίκην ἔχειν καὶ τρεῖς ἀδελφοὺς καὶ αὐτὴ παῖδα Ὀλυμπίων ἀγωνιστήν· καὶ ἐξενίκησε τὸν δῆμον καὶ τὸν εἴργοντα νόμον τῆς θέας τὰς γυναῖκας, καὶ ἐθεάσατο Ὀλύμπια.
Γλωσσικά σχόλια
| ἦγεν | έφερνε |
| κωλυόντων αὐτήν | επειδή την εμπόδιζαν |
| θεάσασθαι (απαρ. αορ. ρ. θεάομαι, θεῶμαι) | να δει |
| παρελθοῦσα ἐδικαιολογήσατο | αφού παρουσιάστηκε ενώπιον των αρχών, υπερασπίστηκε τον εαυτό της |
| ἐξενίκησε (οριστ. αορ. ρ. ἐκνικάω, ἐκνικῶ) | υπερνίκησε |
| τὸν εἴργοντα νόμον | τον νόμο που απέκλειε |
Δεύτερο παράλληλο κείμενο
Το τόλμημα της Καλλιπάτειρας να παρακολουθήσει τους αγώνες στην Ολυμπία αψηφώντας τη σχετική απαγόρευση ενέπνευσε τον ποιητή Λορέντζο Μαβίλη να γράψει γι’ αυτήν.
– Αρχόντισσα Ροδίτισσα, πώς μπήκες;
– Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαία
εδώθε. — Έχω ένα ανίψι, τον Ευκλέα,
τρία αδέλφια, γιο, πατέρα ολυμπιονίκες·
– Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαία
εδώθε. — Έχω ένα ανίψι, τον Ευκλέα,
τρία αδέλφια, γιο, πατέρα ολυμπιονίκες·
να με αφήσετε πρέπει, Ελλανοδίκες,
κι εγώ να καμαρώσω μες στα ωραία
κορμιά, που για το αγρίλι του Ηρακλέα
παλεύουν, θαυμαστές ψυχές αντρίκιες.
κι εγώ να καμαρώσω μες στα ωραία
κορμιά, που για το αγρίλι του Ηρακλέα
παλεύουν, θαυμαστές ψυχές αντρίκιες.
Με τις άλλες γυναίκες δεν είμαι όμοια
στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζει
με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια.
Με μάλαμα γραμμένος το δοξάζει
σε αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου
ύμνος χρυσός του αθάνατου Πινδάρου.
στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζει
με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια.
Με μάλαμα γραμμένος το δοξάζει
σε αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου
ύμνος χρυσός του αθάνατου Πινδάρου.
Ερωτήσεις
- Ποια στοιχεία για τη σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στον αθλητισμό, και ιδιαίτερα στους Ολυμπιακούς Aγώνες, διακρίνοντας το ποίημα του Λ. Μαβίλη, στο απόσπασμα από τον Αιλιανό και στο κείμενο της Ενότητας;
- Mε βάση τα παραπάνω παράλληλα κείμενα, το κείμενο της Eνότητας και τις γνώσεις σας από την Ιστορία, να αναφέρετε περιορισμούς που είχε να αντιμετωπίσει μια γυναίκα στην Ελλάδα της κλασικής εποχής.
Ενότητα 10
Στο παρακάτω απόσπασμα από τον ομώνυμο Νεκρικό Διάλογο ο Τερψίων παραπονιέται στον Πλούτωνα ότι πέθανε πολύ νέος, ενώ άλλοι, πολύ γεροντότεροι, ζουν ακόμη. Ο Πλούτων του απαντά ότι το τέλος της ζωής κάθε ανθρώπου είναι καθορισμένο από τη Μοίρα και τη Φύση.
∆ΕΡ.: Τοῦτο, ὦ Πλούτων, δίκαιον, ἐμὲ μὲν τεθνάναι τριάκοντα ἔτη γεγονότα, τὸν δὲ ὑπὲρ τὰ ἐνενήκοντα γέροντα Θούκριτον ζῆν ἔτι;
ΠΛ.: Δικαιότατον μὲν οὖν, ὦ Τερψίων, εἴ γε ὁ μὲν ζῇ μηδένα εὐχόμενος ἀποθανεῖν τῶν φίλων, σὺ δὲ παρὰ πάντα τὸν χρόνον ἐπεβούλευες αὐτῷ περιμένων τὸν κλῆρον.
∆ΕΡ.: Οὐ γὰρ ἐχρῆν γέροντα ὄντα καὶ μηκέτι χρήσασθαι τῷ πλούτῳ αὐτὸν δυνάμενον ἀπελθεῖν τοῦ βίου παραχωρήσαντα τοῖς νέοις;
ΠΛ.: Καινά, ὦ Τερψίων, νομοθετεῖς, τὸν μηκέτι τῷ πλούτῳ χρήσασθαι δυνάμενον πρὸς ἡδονὴν ἀποθνήσκειν· τὸ δὲ ἄλλως ἡ Μοῖρα καὶ ἡ φύσις διέταξεν.
Γλωσσικά σχόλια
| ἐμὲ τεθνάναι (απαρ. παρακ. ρ. θνῄσκω) | έχω πεθάνει |
| ὑπὲρ τὰ ἐνενήκοντα | πάνω από ενενήντα |
| εἴ γε | αφού βέβαια |
| ἐπεβούλευες αὐτῷ | σχεδίαζες το κακό του |
| τὸν κλῆρον | την κληρονομιά |
| ἐχρῆν | έπρεπε |
| καινά | καινοφανή, καινούρια |
| πρὸς ἡδονήν | για ευχαρίστηση |
| ἄλλως | αλλιώς |
Ερωτήσεις
- Πώς δικαιολογεί το παράπονό του ο Τερψίων και πώς αντικρούει το επιχείρημά του ο Πλούτων;
- Ποια είναι τα κοινά θεματικά και υφολογικά στοιχεία του παραπάνω παράλληλου κειμένου και του κειμένου της Ενότητας;
Ενότητα 11
Στο παρακάτω απόσπασμα ο απόστολος Παύλος συμβουλεύει τα παιδιά να υπακούουν στους γονείς τους και να τους τιμούν, αλλά και τους γονείς να ανατρέφουν σωστά τα τέκνα τους.
Τὰ τέκνα ὑπακούετε τοῖς γονεῦσιν ὑμῶν ἐν Κυρίῳ· τοῦτο γάρ ἐστι δίκαιον. Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα, ἥτις ἐστὶν ἐντολὴ πρώτη ἐν ἐπαγγελίᾳ, ἵνα εὖ σοι γένηται καὶ ἔσῃ μακροχρόνιος ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ οἱ πατέρες μὴ παροργίζετε τὰ τέκνα ὑμῶν, ἀλλ’ ἐκτρέφετε αὐτὰ ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου.
Γλωσσικά σχόλια
| ἐν Κυρίῳ | σύμφωνα με το θέλημα του Κυρίου |
| ἥτις ἐστὶν ἐντολὴ πρώτη ἐν ἐπαγγελίᾳ | που είναι η πρώτη εντολή η οποία περιέχει υπόσχεση |
| ἵνα εὖ σοι γένηται | για να ευτυχήσεις |
| μὴ παροργίζετε | μην εξοργίζετε |
Ερωτήσεις
- Ποιες προτροπές απευθύνει ο απόστολος Παύλος στα παιδιά και ποιες στους γονείς;
- Ποιες υφολογικές και θεματικές ομοιότητες διακρίνετε ανάμεσα στο παραπάνω παράλληλο κείμενο και το κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 12
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Ξενοφών εξηγεί στους στρατιώτες του γιατί μερικές φορές τους συμπεριφέρεται βίαια. Δικαιολογείται λέγοντας ότι τους ασκεί βία, για να τους προφυλάξει στο μέλλον από τη λόγχη του εχθρού, και ότι τους τιμωρεί γα το καλό τους, όπως τιμωρούν οι γονείς και οι δάσκαλοι τα παιδιά.
Ἅλλον δέ γε ἴσως ἀπολειπόμενόν που διὰ ῥᾳστώνην καὶ κωλύοντα καὶ ὑμᾶς τοὺς πρόσθεν καὶ ἡμᾶς τοὺς ὄπισθεν πορεύεσθαι ἔπαισα πύξ, ὅπως μὴ λόγχῃ ὑπὸ τῶν πολεμίων παίοιτο. Καὶ γὰρ οὖν νῦν ἔξεστιν αὐτοῖς σωθεῖσιν, εἴ τι ὑπ’ ἐμοῦ ἔπαθον παρὰ τὸ δίκαιον, δίκην λαβεῖν. Εἰ δ’ ἐπὶ τοῖς πολεμίοις ἐγένοντο, τί μέγα ἂν οὕτως ἔπαθον ὅτου δίκην ἂν ᾐξίουν λαμβάνειν; Ἁπλοῦς μοι, ἔφη, ὁ λόγος· εἰ μὲν ἐπ’ ἀγαθῷ ἐκόλασά τινα, ἀξιῶ ὑπέχειν δίκην οἵαν καὶ γονεῖς υἱοῖς καὶ διδάσκαλοι παισί· καὶ γὰρ οἱ ἰατροὶ καίουσι καὶ τέμνουσιν ἐπ’ ἀγαθῷ.
Γλωσσικά σχόλια
| ἀπολειπόμενόν που | που είχε μείνει πίσω, είχε καθυστερήσει |
| διὰ ῥᾳστώνην | εξαιτίας της ραθυμίας του, της νωθρότητάς του |
| κωλύοντα | που εμπόδιζε |
| ἔπαισα (οριστ. αορ. ρ. παίω) πύξ | χτύπησα με γροθιά |
| ἔξεστιν αὐτοῖς σωθεῖσιν (δοτ. πληθ. μτχ. παθ. αορ. ρ.σῲζω) δίκην λαβεῖν (απαρ. αορ. β’ ρ. λαμβάνω) | είναι δυνατόν σε αυτούς, αφού σώθηκαν, να με τιμωρήσουν |
| ἐπὶ τοῖς πολεμίοις | κοντά στους εχθρούς (δηλαδή, είχαν αιχμαλωτιστεί) |
| ὅτου | για το οποίο |
| ἐπ ’ ἀγαθῷ ἐκόλασα | για καλό τιμώρησα |
| ὑπέχειν δίκην | να με τιμωρήσετε |
Ερωτήσεις
- Με ποια επιχειρήματα προσπαθεί ο Ξενοφών να αποδείξει στους στρατιώτες του ότι τους τιμωρεί για το καλό τους;
- Ποια παραδείγματα επικαλείται ο Ξενοφών, για να πείσει τους στρατιώτες του ότι πολλές φορές μια δυσάρεστη συμπεριφορά έχει θετική επίπτωση στον αποδέκτη της;
- Ποια κοινά θεματικά στοιχεία διακρίνετε στο παραπάνω παράλληλο κείμενο και στο κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 13
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Δημόκριτος εκθέτει τις απόψεις του περί σωστού και ισορροπημένου τρόπου ζωής.
Ὅσοι ἀπὸ γαστρὸς τὰς ἡδονὰς ποιέονται ὑπερβεβληκότες τὸν καιρὸν ἐπὶ βρώσεσιν ἢ πόσεσιν ἢ ἀφροδισίοισιν, τοῖσι πᾶσιν αἱ μὲν ἡδοναὶ βραχεῖαί τε καὶ δι’ ὀλίγου γίνονται, ὁκόσον ἂν χρόνον ἐσθίωσιν ἢ πίνωσιν, αἱ δὲ λῦπαι πολλαί. Τοῦτο μὲν γὰρ τὸ ἐπιθυμεῖν ἀεὶ τῶν αὐτῶν πάρεστι καὶ ὁκόταν γένηται ὁκοίων ἐπιθυμέουσι, διὰ ταχέος τε ἡ ἡδονὴ παροίχεται, καὶ οὐδὲν ἐν αὐτοῖσι χρηστόν ἐστιν ἄλλ’ ἢ τέρψις βραχεῖα, καὶ αὖθις τῶν αὐτῶν δεῖ.
Γλωσσικά σχόλια
| ἀπὸ γαστρός | από την κοιλιά |
| τὰς ἡδονὰς ποιέονται | βρίσκουν ευχαρίστηση |
| ὑπερβεβληκότες (μτχ. παρακ. ρ. ὑπερβάλλω) τὸν καιρόν | έχοντας υπερβεί κάθε όριο |
| ἐπὶ βρώσεσιν ἢ πόσεσιν ἢ ἀφροδισίοισιν | στα φαγητά, στα ποτά ή στις σαρκικές ηδονές |
| ὁκόσον ἂν χρόνον ἐσθίωσιν | όσο τυχόν χρόνο τρώνε |
| τὸ ἐπιθυμεῖν ἀεὶ τῶν αὐτῶν | το να επιθυμείς πάντοτε τα ίδια |
| πάρεστι | εμφανίζεται |
| ὁκόταν | (ιωνικός τύπος αντί ὁπόταν) όποτε |
| ὁκοίων | (ιωνικός τύπος αντί ὁποίων) όποια |
| παροίχεται | παρέρχεται |
| χρηστόν | καλό, ωφέλιμο |
| ἄλλ’ ἤ | παρά μόνο |
| ὁκοίων | πάλι υπάρχει η ίδια ανάγκη |
Ερωτήσεις
- Να συγκρίνετε τις απόψεις του Δημοκρίτου και του Γαΐου Μουσωνίου Ρούφου για τη διατροφή.
- Με βάση τις γνώσεις σας από την Ιστορία και από το Ανθολόγιο «Αρχαία Ελλάδα: Ο τόπος και οι άνθρωποι», ποιες ήταν οι διατροφικές συνήθειες των Αθηναίων και των Σπαρτιατών;
Ενότητα 14
Στο παρακάτω απόσπασμα περιγράφεται πώς ένας κυβερνήτης πλοίου έσωσε το καράβι του παρατηρώντας προσεκτικά τη συμπεριφορά ενός κοπαδιού γερανών.
Κυβερνήτης ἰδὼν ἐν πελάγει μέσῳ γεράνους ὑποστρεφούσας καὶ τὴν ἔμπαλιν πετομένας, συνεῖδεν ἐναντίου προσβολῇ πνεύματος ἐκείνας ἀποστῆναι τοῦ πρόσω· καὶ τῶν ὀρνέων ὡς ἂν εἴποις μαθητὴς γενόμενος παλίμπλους ἦλθε, καὶ τὴν ναῦν περιέσωσε. Καὶ τοῦτο πρῶτον γενόμενον μάθημά τε ὁμοῦ καὶ παίδευμα ὑπὸ τῶνδε τῶν ὀρνίθων τοῖς ἀνθρώποις παρεδόθη.
Γλωσσικά σχόλια
| ἐν πελάγει μέσῳ | μεσοπέλαγα |
| γεράνους ὑποστρεφούσας καὶ τὴν ἔμπαλιν πετομένας | γερανούς να στρέφονται και να πετούν προς τα πίσω |
| συνεῖδεν (οριστ. αορ. β’ ρ. συνοράω, συνορῶ) | είδε συγχρόνως |
| ἐναντίου προσβολῇ πνεύματος | εξαιτίας της ριπής αντίθετου ανέμου |
| ἐκείνας ἀποστῆναι (απαρ. αορ. β’ ρ. ἀφίσταμαι) τοῦ πρόσω | ότι εκείνοι απομακρύνθηκαν, έφυγαν μακριά |
| παλίμπλους ἦλθε | άλλαξε πορεία στρεφόμενος προς τα πίσω |
Ερωτήσεις
- Πώς βοήθησαν οι γερανοί τους ναυτικούς στο παραπάνω απόσπασμα;
- Ποιες θεματικές ομοιότητες εντοπίζετε ανάμεσα στο παραπάνω παράλληλο κείμενο και το κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 15
Στο παρακάτω απόσπασμα επαινούνται όσοι πολέμησαν στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα ως πρότυπα ανδρείας που δίδαξαν στους άλλους Έλληνες να μη φοβούνται την αριθμητική υπεροχή των βαρβάρων.
Τοῦτο δὴ ἄξιον ἐπαινεῖν τῶν ἀνδρῶν τῶν τότε ναυμαχησάντων, ὅτι τὸν ἐχόμενον φόβον διέλυσαν τῶν Ἑλλήνων καὶ ἔπαυσαν φοβουμένους πλῆθος νεῶν τε καὶ ἀνδρῶν. Ὑπ’ ἀμφοτέρων δὴ συμβαίνει, τῶν τε Μαραθῶνι μαχεσαμένων καὶ τῶν ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχησάντων, παιδευθῆναι τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, ὑπὸ μὲν τῶν κατὰ γῆν, ὑπὸ δὲ τῶν κατὰ θάλατταν μαθόντας καὶ ἐθισθέντας μὴ φοβεῖσθαι τοὺς βαρβάρους.
Γλωσσικά σχόλια
| τοῦτο δὴ ἄξιον ἐπαινεῖν | γι’ αυτό αξίζει να επαινούμε |
| ὅτι | επειδή δηλαδή |
| ὑπ’ ἀμφοτέρων | και από τους δύο αυτούς (δηλ. τους μαραθωνομάχους και τους σαλαμινομάχους) |
| παιδευθῆναι (απαρ. παθ. αορ. α′ ρ. παιδεύομαι) | να διδαχτούν |
| ὑπὸ μὲν τῶν κατὰ γῆν | από τους μεν (μαραθωνομάχους) στις μάχες της ξηράς |
| ὑπὸ δὲ τῶν κατὰ θάλατταν | και από τους άλλους (στη Σαλαμίνα) στις ναυμαχίες |
| ἐθισθέντας (μτχ. παθ. αορ. α′ ρ. ἐθίζομαι) | αφού συνήθισαν |
Ερωτήσεις
- Τι πρόσφεραν στους άλλους Έλληνες όσοι πολέμησαν στον Μαραθώνα και ναυμάχησαν στη Σαλαμίνα;
- Ποια κοινά σημεία παρουσιάζει το παράλληλο κείμενο με το κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 16
Ο Ξενοφών στο έργο του Κύρου Παιδεία εκφράζει τον θαυμασμό του για την προσωπικότητα του Κύρου, ο οποίος κατάφερνε να εμπνέει τον σεβασμό ακόμα και στους εχθρούς του.
Ἐν δὲ τούτῳ προσάγουσι τῷ Κύρῳ τοὺς αἰχμαλώτους δεδεμένους, τοὺς δέ τινας καὶ τετρωμένους. Ὡς δὲ εἶδεν, εὐθὺς λύειν μὲν ἐκέλευσε τοὺς δεδεμένους, τοὺς δὲ τετρωμένους ἰατροὺς καλέσας θεραπεύειν ἐκέλευσεν· ἔπειτα δὲ ἔλεξε τοῖς Χαλδαίοις ὅτι ἥκοι οὔτε ἀπολέσαι ἐπιθυμῶν ἐκείνους οὔτε πολεμεῖν δεόμενος, ἀλλ’ εἰρήνην βουλόμενος ποιῆσαι Ἀρμενίοις καὶ Χαλδαίοις.
Γλωσσικά σχόλια
| προσάγουσι | οδηγούν μπροστά |
| τετρωμένους (μτχ. παρακ. ρ. τιτρώσκομαι) | πληγωμένους |
| ἥκοι | έχει έρθει |
| ἀπολέσαι (απαρ. αορ. ρ. ἀπόλλυμι) | να καταστρέψει |
Ερωτήσεις
- Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του Κύρου διακρίνετε στο απόσπασμα που μπορούσαν να εμπνεύσουν τον σεβασμό ακόμα και στους εχθρούς του;
- Αφού μελετήσετε το κείμενο της Ενότητας και το παραπάνω παράλληλο κείμενο, να συγκρίνετε τις προσωπικότητες του Κύρου και του Αλεξάνδρου.
Ενότητα 17
Ο Μαρσύας βρήκε φρικτό τέλος, αφού απέτυχε να ξεπεράσει στη μουσική τέχνη τον Απόλλωνα, τον προστάτη θεό των τεχνών.
Ἀπέκτεινε δὲ Ἀπόλλων καὶ τὸν Ὀλύμπου παῖδα Μαρσύαν. Οὗτος γὰρ εὑρὼν αὐλούς, οὓς ἔρριψεν Ἀθηνᾶ διὰ τὸ τὴν ὄψιν αὐτῆς ποιεῖν ἄμορφον, ἦλθεν εἰς ἔριν περὶ μουσικῆς Ἀπόλλωνι. Συνθεμένων δὲ αὐτῶν ἵνα ὁ νικήσας ὃ βούλεται διαθῇ τὸν ἡττημένον, τῆς κρίσεως γινομένης τὴν κιθάραν στρέψας ἠγωνίζετο ὁ Ἀπόλλων, καὶ ταὐτὸ ποιεῖν ἐκέλευε τὸν Μαρσύαν· τοῦ δὲ ἀδυνατοῦντος εὑρεθεὶς κρείσσων ὁ Ἀπόλλων, κρεμάσας τὸν Μαρσύαν ἔκ τινος ὑπερτενοῦς πίτυος, ἐκτεμὼν τὸ δέρμα οὕτως διέφθειρεν.
Γλωσσικά σχόλια
| εὑρών (μτχ. αορ. β’ ρ. εὑρίσκω) αὐλούς | αφού βρήκε τους αυλούς |
| διὰ τὸ τὴν ὄψιν αὐτῆς ποιεῖν ἄμορφον | επειδή ασχήμαιναν το πρόσωπό της |
| ἦλθεν εἰς ἔριν | μάλωσε, ήρθε σε αντιπαράθεση |
| συνθεμένων (μτχ. αορ. β′ ρ. συντίθεμαι) δὲ αὐτῶν | αφού συμφώνησαν |
| ἵνα ὁ νικήσας ὃ βούλεται διαθῇ (υποτ. αορ. β′ ρ.διατίθεμαι) τὸν ἡττημένον | να κάνει ο νικητής ό,τι ήθελε τον ηττημένο |
| στρέψας τὴν κιθάραν | αφού γύρισε προς το μέρος του την κιθάρα |
| τοῦ δὲ ἀδυνατοῦντος εὑρεθεὶς κρείσσων (συγκρ. βαθμ. επιθ. ἀγαθός) ὁ Ἀπόλλων | αφού κρίθηκε καλύτερος ο Απόλλων από αυτόν, επειδή δεν μπορούσε |
| ἔκ τινος ὑπερτενοῦς πίτυος | από μια πανύψηλη βελανιδιά |
| ἐκτεμών (μτχ. αορ. β′ ρ. ἐκτέμνω) | αφού έγδαρε |
Ερωτήσεις
- Πώς πέθανε ο Μαρσύας;
- Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την τάση να επινοούν μύθους για ανθρώπους που αμφισβητούσαν την ανωτερότητα των θεών υπερτιμώντας τις δικές τους ικανότητες. Κατά τη γνώμη σας, απαντά αυτό το μοτίβο στο παραπάνω απόσπασμα και στο κείμενο της Ενότητας;
Ενότητα 18
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Σωκράτης αναφέρεται στον Αιγύπτιο θεό Θευθ, τον εφευρέτη των αριθμών, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και του γραπτού λόγου. Στο απόσπασμα συνομιλεί ο βασιλιάς της Αιγύπτου Θαμούς με τον Θευθ, ο οποίος προσπαθεί να πείσει τον βασιλιά για την αξία του γραπτού λόγου. Ο Θαμούς όμως θεωρεί ότι ο γραπτός λόγος δε δυναμώνει τη μνήμη και κάνει τους ανθρώπους δοκησίσοφους.
Ἐπειδὴ δὲ ἐπὶ τοῖς γράμμασιν ἦν, Τοῦτο δέ, ὦ βασιλεῦ, τὸ μάθημα, ἔφη ὁ Θεύθ, σοφωτέρους Αἰγυπτίους καὶ μνημονικωτέρους παρέξει· μνήμης τε γὰρ καὶ σοφίας φάρμακον ηὑρέθη. Ὁ δ’ εἶπεν· Ὦ τεχνικώτατε Θεύθ, ἄλλος μὲν τεκεῖν δυνατὸς τὰ τέχνης, ἄλλος δὲ κρῖναι τίν’ ἔχει μοῖραν βλάβης τε καὶ ὠφελείας τοῖς μέλλουσι χρῆσθαι· καὶ νῦν σύ, πατὴρ ὢν γραμμάτων, δι’ εὔνοιαν τοὐναντίον εἶπες ἢ δύναται. Τοῦτο γὰρ τῶν μαθόντων λήθην μὲν ἐν ψυχαῖς παρέξει μνήμης ἀμελετησίᾳ, ἅτε διὰ πίστιν γραφῆς ἔξωθεν ὑπ’ ἀλλοτρίων τύπων, οὐκ ἔνδοθεν αὐτοὺς ὑφ’ αὑτῶν ἀναμιμνῃσκομένους· οὔκουν μνήμης ἀλλὰ ὑπομνήσεως φάρμακον ηὗρες. Σοφίας δὲ τοῖς μαθηταῖς δόξαν, οὐκ ἀλήθειαν πορίζεις· πολυήκοοι γάρ σοι γενόμενοι ἄνευ διδαχῆς πολυγνώμονες εἶναι δόξουσιν, ἀγνώμονες ὡς ἐπὶ τὸ πλῆθος ὄντες, καὶ χαλεποὶ συνεῖναι, δοξόσοφοι γεγονότες ἀντὶ σοφῶν.
Γλωσσικά σχόλια
| ἐπειδὴ δὲ ἐπὶ τοῖς γράμμασιν ἦν | όταν έφτασε στο θέμα των γραμμάτων, της γραφής |
| παρέξει | θα παρέχει, θα κάνει |
| τεχνικώτατε | εφευρετικότατε |
| τεκεῖν (απαρ. αορ. β′ ρ. τίκτω) | να γεννά, να επινοεί |
| μοῖραν | μερίδιο, τμήμα |
| τοὐναντίον ἢ δύναται | το αντίθετο απ’ ό,τι μπορεί |
| μνήμης ἀμελετησίᾳ | εξαιτίας της έλλειψης άσκησης της μνήμης |
| ἅτε ἀναμιμνῃσκομένους | επειδή θυμούνται, ανακαλούν στη μνήμη |
| διὰ πίστιν γραφῆς | εξαιτίας της εμπιστοσύνης στον γραπτό λόγο |
| αὐτοὺς ὑφ’ αὑτῶν | οι ίδιοι από τους εαυτούς τους |
| οὔκουν | λοιπόν δεν |
| ὑπομνήσεως | της υπόμνησης, υπενθύμισης |
| δόξαν σοφίας | επίφαση σοφίας |
| πορίζεις | παρέχεις, εξασφαλίζεις |
| πολυήκοοι γενόμενοι | έχοντας ακούσει πολλά, έχοντας αναγνώσει πολλά |
| πολυγνώμονες εἶναι δόξουσιν | θα νομίζουν ότι είναι πολυμαθείς |
| ἀγνώμονες ὡς ἐπὶ τὸ πλῆθος ὄντες | ενώ θα είναι ως επί το πλείστον αμαθείς |
| χαλεποὶ συνεῖναι | δύσκολοι στη συναναστροφή |
| δοξόσοφοι γεγονότες | επειδή θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι |
Ερωτήσεις
- Τι πιστεύει ο βασιλιάς Θαμούς για την αξία του γραπτού λόγου;
- Συγκρίνοντας το παραπάνω απόσπασμα με το κείμενο της Ενότητας, εντοπίζετε κοινές απόψεις; Ποιες είναι αυτές;
