Ήρθε τότε η θεά Αθηνά, σκόρπισε την οµίχλη κι ο Οδυσσέας κατάλαβε πως βρισκόταν επιτέλους στην Ιθάκη.
Γονάτισε κλαίγοντας και φίλησε το χώµα της πατρίδας του.
Η Οδύσσεια διαρκεί 41 ημέρες. Στην ενότητα διανύουμε την 35η ως την 38η ημέρα:
1. ξ, ο, π (περιληπτική αναδιήγηση)
ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ:
● O Oδυσσέας στο καλύβι του Eύμαιου (ξ, ο, π)
● H Aθηνά στη Σπάρτη – Eπιστροφή του Tηλέμαχου (ο, π)
● Συνάντηση του Tηλέμαχου με τον Oδυσσέα (π)
● O πιστός υπηρέτης Eύμαιος (ξ, ο, π)
● Οι ενέργειες των μνηστήρων και της Πηνελόπης (π)
Α.1 Pαψωδία ξ: Ὀδυσσέως πρὸς Εὔμαιον ὁμιλία (Συνομιλία του Oδυσσέα με τον Eύμαιο)
Ο Εύμαιος καλοδέχτηκε και φιλοξένησε στο καλύβι του τον «ζητιάνο». Από τη μεταξύ τους συνομιλία ο Οδυσσέας:
α. διαπίστωσε την αφοσίωση του υπηρέτη στον αφέντη του·
β. τον άκουσε να απαριθμεί με περηφάνια τη μεγάλη κτηνοτροφική περιουσία του Οδυσσέα, στην οποία είχε κι αυτός συμβάλει, και να εκφράζει παράπονο που δεν είναι εκεί να δει την προκοπή του και να τον ανταμείψει·
γ. τον είδε να αγανακτεί με τους μνηστήρες, που τρωγοπίνουν κάθε μέρα στο παλάτι, αλλά και να τον διαβεβαιώνει για τη συζυγική πίστη της Πηνελόπης, όπως και για το ενδιαφέρον της να ζητεί πληροφορίες από ξένους περαστικούς για τον άντρα της·
δ. άκουσε, τέλος, για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πελοπόννησο και για τη φονική ενέδρα των μνηστήρων.
α. διαπίστωσε την αφοσίωση του υπηρέτη στον αφέντη του·
β. τον άκουσε να απαριθμεί με περηφάνια τη μεγάλη κτηνοτροφική περιουσία του Οδυσσέα, στην οποία είχε κι αυτός συμβάλει, και να εκφράζει παράπονο που δεν είναι εκεί να δει την προκοπή του και να τον ανταμείψει·
γ. τον είδε να αγανακτεί με τους μνηστήρες, που τρωγοπίνουν κάθε μέρα στο παλάτι, αλλά και να τον διαβεβαιώνει για τη συζυγική πίστη της Πηνελόπης, όπως και για το ενδιαφέρον της να ζητεί πληροφορίες από ξένους περαστικούς για τον άντρα της·
δ. άκουσε, τέλος, για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πελοπόννησο και για τη φονική ενέδρα των μνηστήρων.
Μετά το γεύμα, ο Οδυσσέας έδωσε στοιχεία της ταυτότητάς του: δήλωσε πάλι Κρητικός (πρβλ. ν 286 κ.ε., σελ. 82) και διηγήθηκε μια εκτεταμένη πλαστή ιστορία παρεμβάλλοντας και αρκετά αληθινά στοιχεία.
Στο μεταξύ, βράδυ πια, οι βοσκοί/υπηρέτες του Εύμαιου έφεραν τα ζώα στο χοιροστάσιο και ετοιμάστηκε δείπνο με ιδιαίτερη φροντίδα για τον «ξένο». Επειδή όμως η νύχτα ήταν κρύα και βροχερή, ο Οδυσσέας διηγήθηκε μια άλλη πλαστή ιστορία, με αποτέλεσμα να εξασφαλίσει ζεστό σκέπασμα και ύπνο κοντά στη φωτιά, ενώ ο Εύμαιος ντύθηκε καλά και πήγε να κοιμηθεί κοντά στους χοίρους, για να έχει την έγνοια τους.
Α.2. Ραψωδία ο : Τηλεμάχου πρὸς Εὔμαιον ἄφιξις (Άφιξη του Τηλέμαχου στο καλύβι του Εύμαιου)
Α.2. Ραψωδία ο : Τηλεμάχου πρὸς Εὔμαιον ἄφιξις (Άφιξη του Τηλέμαχου στο καλύβι του Εύμαιου)
Την ίδια νύχτα η Αθηνά έφτασε στο παλάτι του Μενέλαου στη Σπάρτη και βρήκε τον Τηλέμαχο ξάγρυπνο και ανήσυχο πολύ για τον πατέρα του. Τον παρακίνησε να επιστρέψει αμέσως στην Ιθάκη, για να προστατέψει την περιουσία του από τους μνηστήρες και να προλάβει, είπε, έναν επικείμενο γάμο της μητέρας του. Τον ενημέρωσε και για την ενέδρα των μνηστήρων και του συνέστησε, όταν φτάσει στην Ιθάκη, να πάει μόνος του στο χοιροστάσιο. Ο Τηλέμαχος ανταποκρίθηκε αμέσως στις συστάσεις της θεάς.
Έτσι, το πρωί (36η μέρα της Οδύσσειας), μόλις άκουσε ο Μενέλαος την απόφαση του επισκέπτη του να επιστρέψει στην Ιθάκη, ετοίμασε γεύμα αποχαιρετιστήριο και πολύτιμα δώρα φιλοξενίας, και ο Τηλέμαχος, συνοδευόμενος από τον γιο του Νέστορα, ταξίδεψε με άρμα τη μέρα εκείνη ως τις Φηρές (όπου διανυκτέρευσε πάλι) και την επομένη (την 37η μέρα) έφτασε στο λιμάνι της Πύλου. Αποχαιρέτησε εκεί τον συνοδό του και έδωσε εντολή στους ναύτες, που τον περίμεναν, να ετοιμαστούν για αναχώρηση.
Την ώρα εκείνη ο μάντης Θεοκλύμενος, που είχε αυτοεξοριστεί 1 από το Άργος λόγω φόνου, πλησίασε ως ικέτης τον Τηλέμαχο, και εκείνος τον πήρε μαζί του. Με το ηλιοβασίλεμα, το καράβι απέπλευσε και όλη τη νύχτα ο Τηλέμαχος ταξίδευε, έχοντας στον νου του πώς θα αποφύγει 2 την ενέδρα των μνηστήρων στην Αστερίδα.
Το ίδιο βράδυ ο Οδυσσέας ξαγρυπνούσε στο καλύβι του Εύμαιου ζητώντας πληροφορίες για τη μητέρα και τον πατέρα του, αλλά και για τον ίδιο τον χοιροβοσκό: Ήταν, είπε, βασιλόπουλο, μικρό όμως η Φοίνισσα τροφός του τον πήρε μαζί της σε φοινικικό καράβι και οι Φοίνικες έμποροι, περνώντας από την Ιθάκη, τον πούλησαν στον Λαέρτη· η Αντίκλεια τον ανάθρεψε σαν παιδί της και, όταν μεγάλωσε, τον εγκατέστησε στους αγρούς. Με τη συζήτηση, ο Οδυσσέας και ο Εύμαιος έφτασαν ως το πρωί (της 38ης μέρας). Την ώρα εκείνη ο Τηλέμαχος έφτανε στον πρώτο όρμο της Ιθάκης. Έδωσε εντολή στους ναύτες να συνεχίσουν το ταξίδι προς την πόλη, ανέθεσε σε σύντροφό του τη φιλοξενία του μάντη και πήρε τον δρόμο για το καλύβι. 
Α.3. Ραψωδία π: Ἀναγνωρισμὸς Ὀδυσσέως ὑπὸ Τηλεμάχου (Αναγνώριση του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο)
Τον Τηλέμαχο υποδέχτηκε ο Εύμαιος όπως πατέρας τον ξενιτεμένο γιο του, ενώ ο «ζητιάνος» παρακολουθούσε τη σκηνή κρύβοντας τη συγκίνησή του. Προκάλεσε όμως τον γιο του να μιλήσει για τα προβλήματά του και τον ενθάρρυνε.
Ο Τηλέμαχος έδωσε έπειτα εντολή στον Εύμαιο να αναγγείλει στην Πηνελόπη την άφιξή του. Μόλις έφυγε ο χοιροβοσκός, η Αθηνά – αόρατη για τον Τηλέμαχο – ξαναέδωσε στον Οδυσσέα την αρχική μορφή του. Ακολούθησε αναγνώριση, ανταλλαγή πληροφοριών και συνεργασία 3 πατέρα γιου για την εξόντωση των μνηστήρων.
Ο Τηλέμαχος τους απαρίθμησε – 52 από το Δουλίχιο και 6 συνοδοί τους, 24 από τη Σάμη, 20 από τη Ζάκυνθο, 12 από την Ιθάκη και ο κήρυκας Μέδοντας, ο αοιδός Φήμιος και 2 θεράποντες = 108 μνηστήρες και10 συνοδοί τους – και πρότεινε να αναζητήσουν συμμάχους, ο Οδυσσέας όμως τον βεβαίωσε ότι θα τους συμπαρασταθούν η Αθηνά και ο Δίας και κατέστρωσε αμέσως 4 σχέδιο αντιμετώπισης των μνηστήρων.
Η αφήγηση μας μεταφέρει κατόπιν από το χοιροστάσιο στο παλάτι, όπου η Πηνελόπη πληροφορήθηκε την επιστροφή του γιου της. Η είδηση όμως έφτασε και στους μνηστήρες, που αναστατώθηκαν· είδαν και το καράβι της ενέδρας τους να φτάνει άπρακτο στο λιμάνι και συγκεντρώθηκαν όλοι στην αγορά. Ο Αντίνοος πρότεινε νέο φονικό σχέδιο για τον Τηλέμαχο και διανομή της περιουσίας του, πριν προλάβει, είπε, να αποκαλύψει τη βρόμικη ενέργειά τους στον λαό. Οι άλλοι σιώπησαν· διαφώνησε μόνο ο Αμφίνομος, αντιπροτείνοντας να διερευνήσουν πρώτα τις βουλές των θεών· όλοι συμφώνησαν μαζί του και επέστρεψαν στο παλάτι.
Η Πηνελόπη τα έμαθε όλα αυτά από τον 5 κήρυκα Μέδοντα και οργισμένη απευθύνθηκε στον Αντίνοο κατηγορώντας τον και απαιτώντας να σταματήσουν όλοι τα αποτρόπαια σχέδιά τους. Προσπάθησε να την καθησυχάσει υποκριτικά ο διπρόσωπος πάντα Ευρύμαχος, 6 εκείνη όμως αποσύρθηκε αμίλητη στην κάμαρή της.
Το βράδυ, ο Εύμαιος επέστρεψε στο καλύβι – ο Οδυσσέας στο μεταξύ είχε μεταμφιεσθεί πάλι από τη θεά.
Ερωτήσεις κατανόησης
ΠΧ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Οδύσσεια, ερωτήσεις κατανόησης 20ης ενότητας
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/ody-ask/odysseia20.htmΕρωτήσεις κατανόησης
ΠΧ
- Ο Οδυσσέας, μεταμορφωμένος σε γέρο και κουρελή φτάνει στον χοιροβοσκό...
- Αμφίνομο
- Αντίνοο
- Εύμαιο.
2 .Οδύσσεια,
ερωτήσεις κατανόησης 20ης ενότητας
(κυκλώστε τη σωστή απάντηση)
1. Ο Οδυσσέας, μεταμορφωμένος σε γέρο και
κουρελή φτάνει στον χοιροβοσκό...
α) Αμφίνομο,
β) Αντίνοο, γ) Εύμαιο.
2. Εκεί διαπιστώνει ότι ο Εύμαιος...
α) του είναι
πιστός, β) είναι με το μέρος των μνηστήρων.
3. Μαθαίνει ότι η κτηνοτροφική περιουσία
του...
α) είναι
λιγότερη απ΄ όση άφησε φεύγοντας για την Τροία, β) είναι ίση με όση άφησε
φεύγοντας για την Τροία, γ) είναι περισσότερη απ΄ όση άφησε φεύγοντας για την
Τροία.
4. Έμαθε ακόμη ότι η Πηνελόπη τού είναι
πιστή και ότι οι μνηστήρες...
α) έχουν
στήσει με πλοίο ενέδρα στον Τηλέμαχο, β) έχουν πάει με πλοίο στην Πύλο.
5. Μετά το γεύμα ο Οδυσσέας σίγουρος για
τον Εύμαιο...
α) του είπε
ποιος είναι, β) του είπε ότι κατάγεται από την Κρήτη.
6. Το ίδιο βράδυ η Αθηνά πήγε στη Σπάρτη
και παρακίνησε τον Τηλέμαχο να επιστρέψει στην Ιθάκη. Βρισκόμαστε στην...
α) 35η νύχτα
της Οδύσσειας, β) 36η νύχτα της Οδύσσειας, γ) 37η νύχτα της Οδύσσειας.
7. Το πρωί ο Τηλέμαχος φορτωμένος με τα
δώρα του Μενέλου έφυγε για την Πύλο. Εκεί έφτασε την...
α) 36η ημέρα
της Οδύσσειας, β) 37η ημέρα της Οδύσσειας, γ) 38η ημέρα της Οδύσσειας.
8. Στο λιμάνι της Πύλου ο Τηλέμαχος
συνάντησε τον μάντη Θεοκλύμενο που τον πήρε μαζί του.
Κατά τη
διάρκεια του ταξιδιού σκεφτόταν...
α) πότε θα
φτάσει σπίτι του να δει τη μητέρα του, β) πώς θα απέφευγε την ενέδρα των
μνηστήρων.
9. Το ίδιο βράδυ ο Οδυσσέας άκουγε μεταξύ
άλλων από τον Εύμαιο να του λέει την ιστορία του.
Έτσι
μαθαίνουμε ότι ο Εύμαιος... α) είχε γεννηθεί από γονείς δούλους, β) κάποτε ήταν
βασιλόπουλο.
10. Το πρωί της 38ης ημέρας ο Τηλέμαχος
έφτασε κρυφά σ' έναν όρμο της Ιθάκης. Αμέσως κατευθύνθηκε
α) προς το
παλάτι, β) προς την καλύβα του Εύμαιου.
11. Εκεί ο Οδυσσέας, ο πατέρας του Τηλέμαχου,
είδε τον Εύμαιο να υποδέχεται τον Τηλέμαχο σαν πατέρας.
α) ΣΩΣΤΟ, β)
ΛΑΘΟΣ
12. Ο ποιητής, για να μείνουν μόνοι ο
Οδυσσέας και ο Τηλέμαχος, έβαλε τον Τηλέμαχο...
α) να
στείλει τον Εύμαιο στην Πηνελόπη, β) να στείλει τον Εύμαιο στους στάβλους.
13. Τότε η Αθηνά έδωσε στον Οδυσσέα την
αρχική του μορφή...
α) κι ο
Τηλέμαχος τρόμαξε κι έφυγε, β) κι έγινε η αναγνώριση Τηλέμαχου - Οδυσσέα.
14. Στη συνέχεια ο Τηλέμαχος απαρίθμησε
τους μνηστήρες που είναι...
α) είκοσι
(20), β) εβδομήντα τέσσερις (74), γ) εκατόν οκτώ (108)
15. Αλλάζοντας χώρο μεταφερόμαστε στο
παλάτι, όπου η Πηνελόπη έμαθε την επιστροφή του...
α) Οδυσσέα, β)
Τηλέμαχου.
16. Την είδηση της άφιξης του Τηλέμαχου την
έμαθαν και οι...
α) δούλοι
του παλατιού, β) μνηστήρες.
17. Οι μνηστήρες σχεδίαζαν να σκοτώσουν τον
Τηλέμαχο. Εκείνος που διαφωνούσε ήταν...
α) ο
Αντίνοος, β) ο Αμφίνομος, γ) ο Ευρύμαχος.
18. Η Πηνελόπη έμαθε τα σχέδια των
μνηστήρων και...
α) ζήτησε σε
γάμο τον Αντίνοο, για να σώσει τον Τηλέμαχο, β) απαίτησε από τους μνηστήρες να
σταματήσουν τα αποτρόπαια σχέδιά τους.
19. Την Πηνελόπη καθησύχασε ο Ευρύμαχος.
Τότε η Πηνελόπη...
α) αποσύρθηκε
αμίλητη στην κάμαρή της, β) χαστούκισε τον Ευρύμαχο.
20. Ο Εύμαιος επέστρεψε στο παλάτι και είδε
τον Οδυσσέα που...
α) διατηρούσε
ακόμη την αρχική του μορφή, β) είχε μεταμορφωθεί και πάλι σε γέρο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
. Η αυτοεξορία του μάντη εξαιτίας φόνου υποδηλώνει ότι ήταν ισχυρή η αυτοδικία για τη λύση διαφορών (βλ. και ν 288-9, σελ. 82).
2. Ο Τηλέμαχος έπρεπε κι αυτός να ταξιδέψει και να κινδυνέψει, για να παραλληλιστεί έτσι με τον πατέρα του.
3. Η αναζήτηση του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο τελειώνει εδώ· πατέρας και γιος στο εξής θα συνεργάζονται με στόχο τη μνηστηροφονία και την ανάκτηση της εξουσίας από τον Οδυσσέα.
4. Οι ομηρικοί ήρωες, ενώ εμπιστεύονται τις θεϊκές υποσχέσεις, ενεργούν σαν να εξαρτώνται όλα από τους ίδιους.
5. Ο κήρυκας Μέδοντας παίζει διπλό ρόλο: οι μνηστήρες τον εμπιστεύονται και δεν φυλάγονται απ’ αυτόν, εκείνος όμως ενδιαφέρεται για τη βασιλική οικογένεια – και θα αμειφθεί γι’ αυτό κατά τη μνηστηροφονία.
6. Ο Αντίνοος, ο Αμφίνοος και ο Ευρύμαχος εκφράζουν τρεις διαφορετικούς τύπους, ως εκπροσώπους φαίνεται της ομάδας των μνηστήρων: σκληρός και αδίστακτος ο πρώτος, θεοφοβούμενος και μετριοπαθής ο δεύτερος, διπρόσωπος και υποκριτικός ο τρίτος.
3.Ποια είναι τα σημαντικότερα γεγονότα των ραψωδιών ξ, ο, π;
Ερμηνευτικές επισημάνσεις
1. Στο τέλος της ραψωδίας ν δόθηκε η εντύπωση ότι ο Οδυσσέας και η Αθηνά θα εφαρμόσουν παράλληλα το σχέδιο που καταστρώθηκε το πρωί. Όμως ο Οδυσσέας πήγε αμέσως στο καλύβι του Εύμαιου, που τον φιλοξένησε απλόχερα, ενώ η Αθηνά επισκέφτηκε τον Τηλέμαχο στη Σπάρτη τη νύχτα, τον βρήκε ξάγρυπνο και του συνέστησε να επιστρέψει αμέσως στην Ιθάκη και να πάει στο χοιροστάσιο, χωρίς να αποκαλύψει την παρουσία του Oδυσσέα εκεί.
2. O Τηλέμαχος ανταποκρίθηκε αμέσως στις συστάσεις της θεάς και ακολουθώντας αντίστροφη τώρα πορεία –παίρνοντας μαζί του και τον μάντη Θεοκλύμενο, που έχει να παίξει ρόλο στη συνέχεια– έφτασε ασφαλής το μεθεπόμενο πρωί στον πρώτο όρμο της Ιθάκης. Έδωσε εκεί εντολή στο πλήρωμα να συνεχίσουν το ταξίδι ως την πόλη, τακτοποίησε και τη φιλοξενία του μάντη και ανηφόρισε για το χοιροστάσιο, όπου συνάντησε τον «ζητιάνο», αναγνώρισε στο πρόσωπό του τον πατέρα του και συνεργάστηκε μαζί του για τα περαιτέρω.
→ Έκλεισε έτσι ο ανοιχτός κύκλος της «Tηλεμάχειας», και οι δύο χωριστές πορείες πατέρα-γιου συγκλίνουν τώρα σε μια ευθύγραμμη πορεία ως το τέλος.
3. H καθυστερημένη εφαρμογή του σχεδίου από μέρους της θεάς φαίνεται σκόπιμη: για να συμπέσει ο άνετος ύπνος του πατέρα την πρώτη νύχτα στο καλύβι (= στην πατρίδα) με το ξαγρύπνημα του γιου στο παλάτι του Μενέλαου. O αντιστικτικός αυτός συγχρονισμός πατέρα-γιου παρατηρείται και τη μεθεπόμενη νύχτα: ενώ ο Τηλέμαχος ταξιδεύει προς την Ιθάκη, ο Οδυσσέας ξαγρυπνά συνομιλώντας με τον Εύμαιο. Γι’ αυτούς τους συγχρονισμούς χρειάστηκε, φαίνεται, να μείνουν άπρακτοι την πρώτη μέρα της εφαρμογής του σχεδίου η θεά και τη δεύτερη και τρίτη ο Οδυσσέας, η αφηγηματική σκηνοθεσία όμως έφερε αντιμέτωπους τον πατέρα και τον γιο μέσα στον χρόνο, πριν αντικριστούν μέσα στον ίδιο χώρο.
4. Επισημαίνεται η ιδιαίτερη μεταχείριση που επιφυλάσσει ο ποιητής στον υπηρέτη Εύμαιο:
• τον παρουσιάζει ευγενικό και γενναιόδωρο προς τον ρακένδυτο «ξένο» και σαν μέλος της οικογένειας του Oδυσσέα· με συμβολή στην περιουσία του αφέντη του αλλά και με προσδοκίες από αυτόν, που δείχνουν κάτι από τη σχέση ενός καλού δούλου με το αφεντικό του στην ομηρική εποχή·
• τον ορίζει επικεφαλής των χοιροβοσκών·
• του δίνει λόγο –την εκτενή, ιδιαίτερα, ιστορία της βασιλικής καταγωγής του – και τον ρόλο του πατέρα κατά την υποδοχή του Τηλέμαχου·
• του δείχνει ιδιαίτερη συμπάθεια προσφωνώντας τον συχνά σε δεύτερο πρόσωπο (μόνο σ’ αυτόν στην Οδύσσεια): Tὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Eὔμαιε συβῶτα (π <60>/69, <135>/148, κ.α.).
→ Προβάλλει έτσι ξεχωριστός υπηρέτης ο Εύμαιος (όπως και η Ευρύκλεια), για τον σημαντικό ρόλο, προφανώς, που έχει να παίξει στις κρίσιμες στιγμές που θα ακολουθήσουν.
5. Σημεία που προοικονομούν ή προετοιμάζουν μελλοντικά γεγονότα:
• H αναφορά του Εύμαιου ότι η Πηνελόπη ζητεί πληροφορίες από τους περαστικούς για τον άντρα της, μας προϊδεάζει για την επικείμενη συνάντηση του «ζητιάνου» με τη βασίλισσα (στη ραψωδία τ ).
• H σύσταση της Αθηνάς στον Τηλέμαχο να πάει στο χοιροστάσιο, χωρίς να του αποκαλύψει την παρουσία του Oδυσσέα εκεί, προετοιμάζει τη δραματοποίηση τόσο της συνάντησης πατέρα-γιου όσο και της αναγνώρισης, ενώ το σχέδιο που καταστρώνει ο Οδυσσέας προδιαγράφει περαιτέρω εξελίξεις.
6. Σχολιάζεται η επαναδραστηριοποίηση των μνηστήρων και της Πηνελόπης (μετά τη ραψωδία δ):
• οι μνηστήρες αναστατώθηκαν από την επιστροφή του Τηλέμαχου –που θεωρήθηκε ένδειξη της ουσιαστικής πλέον ενηλικίωσής του– και άρχισαν να συνωμοτούν εκ νέου εναντίον του·
• ο Aντίνοος πρότεινε πάλι εξόντωσή του, γιατί φοβήθηκε ματαίωση και των οικονομικών τώρα βλέψεών τους, αλλά και καταγγελία της συνωμοσίας τους, που θα μπορούσε να στρέψει τους πολίτες εναντίον τους·
• ο Aμφίνομος όμως διαφώνησε, αντιπροτείνοντας πάντως μόνο να διερευνηθεί πρώτα η βουλή των θεών, και οι άλλοι συμφώνησαν μαζί του·
• επέστρεψαν έτσι στο παλάτι, όπου η Πηνελόπη –που πληροφορήθηκε στο μεταξύ τις κινήσεις τους–απηύθυνε λόγο επιτιμητικό στον Aντίνοο, για να την καθησυχάσει υποκριτικά ο Eυρύμαχος.
→ O ποιητής αφήνει να φανεί καθαρά το ήθος τριών μόνο μνηστήρων, ως εκπροσώπων προφανώς και των υπολοίπων· όλοι τους ενέχονται, με διαβαθμίσεις έστω. Στο σύνολό τους παρέχουν την «εικόνα μιας “χρυσής νεολαίας” ακαμάτηδων, ταξικά κλειστής και αλαζονικής»· υπογραμμίζουν έτσι την κοινωνική και πολιτική κρίση της εποχής.
