Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως,Κική Δημούλα ,Λογοτεχνία Γ λυκείου-κατεύθυνσης-

Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως

ἄγαλμα γυναίκας μέ δεμένα χέρια

 

	Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγώ σέ πρσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν. Στολίζεις κάποιο πάρκο1. Ἀπό μακριά ἐξαπατᾶς.
5	Θαρρεῖ κανείς πώς ἔχεις ἐλαφρά ἀνακαθήσει νά θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο πού εἶδες, πώς παίρνεις φόρα νά τό ζήσεις. Ἀπό κοντά ξεκαθαρίζει τό ὄνειρο: δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τά χέρια σου
10	μ' ἕνα σκοινί μαρμάρινο κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου κάτι νά σέ βοηθήσει νά ξεφύγεις τήν ἀγωνία τοῦ αἰχμάλωτου. Ἔτσι σέ παραγγείλανε στό γλύπτη:
15	αἰχμάλωτη. Δέν μπορεῖς οὔτε μιά βροχή νά ζυγίσεις στό χέρι σου, οὔτε μιά ἐλαφριά μαργαρίτα. Δεμένα εἶναι τά χέρια σου.
20	Καί δέν εἶν' τό μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.2 Ἄν κάτι πήγαινε ν' ἀλλάξει στήν πορεία τῶν μαρμάρων, ἄν ἄρχιζαν τ' ἀγάλματα ἀγῶνες γιά ἐλευθερίες καί ἰσότητες,
25	ὅπως οἱ δοῦλοι, οἱ νεκροί καί τό αἴσθημά μας, ἐσύ θά πορευόσουνα μές στήν κοσμογονία τῶν μαρμάρων
30	μέ δεμένα πάλι τά χέρια, αἰχμάλωτη. Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγώ σέ λέω γυναίκα ἀμέσως. Ὄχι γιατί γυναίκα σέ παρέδωσε στό μάρμαρο ὁ γλύπτης
35	κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου εὐγονία3 ἀγαλμάτων, καλή σοδειά ἀκινησίας. Γιά τά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,
40	σέ λέω γυναίκα. Σέ λέω γυναίκα γιατ' εἶσ’ αἰχμάλωτη.
	(Τό λίγο τοῦ κόσμου, 1971)

Πρόκειται για το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπει ρος» (1951) που βρίσκεται στην Πλατεία Τοσίτσα της Αθήνας, στο πάρκο μετα ξύ Πολυτεχνείου και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (βλ. σχετική εικόνα, σ. 102). Η α ναφορά στο εξωκειμενικό αυτό στοιχείο γίνεται, επειδή στο ποίημα η παράσταση  της αλυσοδεμένης γυναίκας προσλαμβάνεται όχι ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλ λά ως σύμβολο της κοινωνικής καταπίεσης του γυναικείου φύλου. Το τελευταίο  μπορεί να γίνει αφορμή μιας ενδιαφέρουσας συζήτησης γύρω από την πρόσληψη του έρ γου της Τέχνης από το κοινό, του οποίου τον ρόλο παίζει στην προκειμένη  περίπτωση η ποιήτρια.Άργος· ο πανόπτης Άργος, το μυθικό τέρας με τα εκατό μάτια, στον  οποίο η Ήρα είχε αναθέσει να κρατάει αιχμάλωτη (δεμένη σε ένα δέντρο) τη μυθική Ιώ.  Αξίζει να σημειωθεί πως η Ιώ είναι το μυθικό σύμβολο της κατατρεγμένης γυναίκας.ευγο νία· η απόκτηση πολλών γόνων (παιδιών).

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 

    Σχόλιο   

 

Στο ποίημα, παρακολουθούμε τη συνομιλία της ποιήτριας με ένα γυναικείο άγαλμα που στολίζει κάποιο πάρκο. Το εξωτερικό αυτό ερέθισμα γίνεται αφορμή για ένα ποιητικό σχόλιο γύρω από τη γυναίκα και τη θέση της ανά τους αιώνες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού και λειτουργεί τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη (δηλ. η αιχμάλωτη γυναίκα). πηγ

 

  Ερωτήσεις   

1. Ποιο εξωτερικό ερέθισμα αποτέλεσε την αφετηρία του ποιήματος και πώς αυτό συνδέεται με το Σημείο αναγνωρίσεως του τίτλου;
2. Είναι σωστή η άποψη πως στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο του γλύπτη;
3. Να σχολιάσετε τους στίχους: Για τα δεμένα χέρια σου που έχεις / όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, / σε λέω γυναίκα.

 

   Εργασίες   Να εξετάσετε συγκριτικά Το σημείο αναγνωρίσεως της Δημουλά με το ποίημα της Ζωής Καρέλλη Ο έφηβος των Αντικυθήρων (βλ. Παράλληλα Κείμενα).Όταν προσεγγίζουμε ένα έργο τέχνης με το προσωπικό μιας βιωματικό υλικό, είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ερμηνεία του που αναιρεί τις προθέσεις του δημιουργού του. Μπορεί η «ερμηνεία» μας αυτή να γίνει αφετηρία μιας άλλης πρωτότυπης καλλιτεχνικής δημιουργίας;

https://www.youtube.com/watch?v=eFdjxdSjJ28

Κική Δημουλά - Σημείο Αναγνωρίσεως:Διαβάζει η ποιήτρια

https://www.youtube.com/watch?v=PRJtKlCbZ0c

GLG - Δημουλά "Σημείο Αναγνωρίσεως" Ανάγνωση-Ανάλυση

ΕΡΜΗΝΕΙΑ

1.πηγη:https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-logotechnia/simeio-anagnoriseos-ermineytiko-scholio/

1. Πρόκειται για το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπειρος» (1951) που βρίσκεται στην Πλατεία Τοσίτσα της Αθήνας, στο πάρκο μεταξύ Πολυτεχνείου και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (βλ. σχετική εικόνα, σ. 102). Η αναφορά στο εξωκειμενικό αυτό στοιχείο γίνεται, επειδή στο ποίημα η παράσταση της αλυσοδεμένης γυναίκας προσλαμβάνεται όχι ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο της κοινωνικής καταπίεσης του γυναικείου φύλου. Το τελευταίο μπορεί να γίνει αφορμή μιας ενδιαφέρουσας συζήτησης γύρω από την πρόσληψη του έργου της Τέχνης από το κοινό, του οποίου τον ρόλο παίζει στην προκειμένη περίπτωση η ποιήτρια.
2. Άργος· ο πανόπτηςΆργος, το μυθικό τέρας με τα εκατό μάτια, στον οποίο η Ήρα είχε αναθέσει να κρατάει αιχμάλωτη (δεμένη σε ένα δέντρο) τη μυθική Ιώ. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ιώ είναι το μυθικό σύμβολο της κατατρεγμένης γυναίκας.
3. ευγονία· η απόκτηση πολλών γόνων (παιδιών).

Ερμηνευτικό Σχόλιο

Αξιοποιώντας τους κειμενικούς δείκτες του κειμένου να σχολιάσετε το θέμα που πιστεύετε ότι τίθεται στο ποίημα, κατά την κρίση σας σε 150-200 λέξεις.

Το βασικό θέμα που θίγεται στο ποίημα είναι η διαχρονική κοινωνική « αιχμαλωσία» της γυναίκας και η κατώτερη  θέση που αυτή κατέχει, παρά τον σημαίνοντα ρόλο της στην κοινωνία. Αρχικά, η γυναίκα παρουσιάζεται ως άγαλμα, ως κάτι όμορφο που μαγνητίζει τα βλέμματα, είναι όμως με δεμένα χέρια ( άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια στιχ 1). Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται σταθερά  ή ελαφρώς παραλλαγμένη στο ποίημα ως σαφής δήλωση της κοινωνικής αιχμαλωσίας της γυναίκας σε διάφορα στερεότυπα και καταστάσεις. Στους επόμενους στίχους (όλοι σε λένε άγαλμα,/εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν) ακολουθεί μία ακόμη επανάληψη σχετικά με την αντίληψη του ποιητικού υποκειμένου ως προς το άγαλμα που αντικρίζει. Δεν είναι απλώς ένα γυναικείο άγαλμα, αλλά μια δέσμια γυναίκα. Οι στίχοι αυτοί όπως και οι επόμενοι αποτελούν παράλληλα και μια αντίθεση (Στολίζεις… αιχμάλωτου)  και στοχεύουν στο να καταδείξουν τη διαφορετική άποψη που σχηματίζει η κοινωνία για το πως φαίνεται μια γυναίκα ενώ τα συναισθήματα και η καθημερινότητά της διαφέρουν άρδην. Αυτά ενδεχομένως,  μια γυναικεία –μόνο- ματιά το αντιλαμβάνεται. Τέλος, με το χιαστό (πορεία- αγώνες, μαρμάρων – αγάλματα) γίνεται λόγος για τους  αγώνες  που έγιναν περί δικαιωμάτων και ισότητας των γυναικών και τονίζεται η ματαιότητά τους. Η γυναίκα είχε, έχει και θα έχει πρωταρχικό ρόλο στην κοινωνία σε όλους τους τομείς. Η θέση της ακόμη και σήμερα δεν είναι η αρμόζουσα/πρέπουσα. Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη μέχρι να φτάσουμε στην πλήρη δικαίωση και αναγνώρισή της.

Το ερμηνευτικό σχόλιο που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Κατερίνας Κωστάκη, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Βιογραφικά στοιχεία

Η Κική Δημουλά (Κική Ράδου) γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1931. Το 1954 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό Άθω Δημουλά και απέκτησαν δύο παιδιά. Έζησαν μαζί 31 χρόνια (το 1985 έχασε το σύζυγό της). Εργάστηκε για 25 χρόνια στην Τράπεζα της Ελλάδος (από το 1949 ως το 1974). Τιμήθηκε δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1972 και 1989), ενώ το 2001 έλαβε το Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών και το Χρυσό Σταυρό Τιμής. Το 2002 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (η τρίτη γυναίκα ακαδημαϊκός μαζί με τη Γαλάτεια Σαράντη και την Αγγελική Λαΐου) και είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Εξέδωσε τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές: Ποιήματα (1952), Έρεβος (1956), Ερήμην (1958), Επί τα ίχνη (Εύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα 1963), Το λίγο του κόσμου (Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1971), Το τελευταίο σώμα μου (1981), Χαίρε Ποτέ (Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1988), Η εφηβεία της λήθης (Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη 1994), Ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση 1998), Ενός λεπτού μαζί (1998), Ήχος απομακρύνσεων (2001), Ο φιλοπαίγμων μύθος (Κείμενο που εκφώνησε κατά την υποδοχή της στην Ακαδημία Αθηνών στις 11 Νοεμβρίου 2003), Χλόη θερμοκηπίου (2005), Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως (2007).

Επίσης: Εκτός σχεδίου,(2004) (Πεζά κείμενα γραμμένα για το περιοδικό της τράπεζας στην οποία εργαζόταν επί σειρά ετών).

Η Κική Δημουλά ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά Ελλήνων ποιητών και η ποίησή της συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης αυτής της γενιάς, τόσο σε θεματικό όσο και σε γλωσσικό επίπεδο: τον έρωτα, την εσωστρέφεια και τον υπαρξιακό προβληματισμό επενδυμένα με ένα λόγο λιτό και καθημερινό, συχνά ειρωνικό. Η Δημουλά έχει προσωπικό ποιητικό ιδίωμα, με ιδιαίτερο γνώρισμα την επαναστατική χρήση λέξεων και φράσεων. Λέξεις, συνήθως κοινότοπες, κατασκευασμένες με ευτελή υλικά, επιστρατεύονται για να μεταδώσουν συνειρμικά με τη χρήση του υπερρεαλισμού δυνατές εντυπώσεις και συναισθήματα. Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων ή φράσεων, λεκτικά παιχνίδια, νεολογισμοί, σχήματα οξύμωρα και παρά προσδοκίαν φορτίζουν το ποίημα με ιδιαίτερο νοηματικό βάρος. Το λεξιλόγιό της είναι απλό, σχεδόν λαϊκό, η γλώσσα πεζολογική, ευέλικτη, παιγνιώδης, αποφθεγματική. Οι στίχοι είναι μονολεκτικοί, διάστικτοι με λόγιες και εκκλησιαστικές εκφράσεις, οι στροφές άνισες, η δομή προσωπική, η σύνταξη επαναστατική: τα άψυχα υποκείμενα συνδυάζονται με έμψυχα αντικείμενα κι οι αφηρημένες έννοιες γίνονται υποκείμενα ενεργειών.

ΕΙΚΟΝΕΣ

1 Λογοτεχνία Θ.Κ. Γ΄ Λυκείου Κική Δημουλά
Λογοτεχνία Θ.Κ. Γ΄ Λυκείου Κική Δημουλά Αγάθη Γεωργιάδου Σχολική Σύμβουλος Περιστέρι, 11 Φεβρουαρίου 2014

2 Η ποιήτρια Κική Δημουλά Aπό τον κόσμο των γρίφων φεύγω ήσυχη

3 Βιογραφικά στοιχείαΤο πατρικό της όνομα είναι Βασιλική Ράδου. Γεννήθηκε και κατοικεί στην Αθήνα, στην Κυψέλη. Το 1952 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό Άθω Δημουλά, με τον οποίο απέκτησε τον Δημήτρη (1956) και την Έλση (1957). Εργάστηκε για 25 χρόνια στην Τράπεζα της Ελλάδος (από το 1949 ως το 1973).Το 1985 έχασε το σύζυγό της, τον μέντορά της: πίστευε στο ποιητικό χάρισμά της και την παρότρυνε να γράφει.Το 1952 τύπωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο Ποιήματα (αποκηρυγμένα).

4 Οι νεανικές ποιητικές συλλογές (1956-1963)
Οι νεανικές ποιητικές συλλογές ( )Έρεβος 1956, Ερήμην 1958, Επί τα ίχνη 1963:Εμφανείς καβαφικές και καρυωτακικές επιδράσεις, τόνος μελαγχολικός, παραπονιάρικος στο κλίμα της Πολυδούρη.Διάχυτος ερωτισμός, ασαφής και ακαθόριστος.Θέματα: ο χρόνος, η φθορά, η μνήμη και η λήθη, η μοναξιά, η ανία.

5 Η δεύτερη ποιητική φάση (1971-1981)
Η δεύτερη ποιητική φάση ( )Το λίγο του κόσμου 1971, Το τελευταίο σώμα μου 1981:Αποκρυσταλλώνεται η τεχνική και το προσωπικό της ύφος: ένα εγκεφαλικό και λυρικό παιχνίδι εκφραστικών αναζητήσεων και λεκτικών ανατροπών.Τα ποιητικά της μοτίβα εμπλουτίζονται με τα όνειρα, τις φωτογραφίες, τις εποχές, τη νοσταλγία, τα αγάλματα κ.ά.

6 Η τρίτη ποιητική φάση (1988-2001)
Η τρίτη ποιητική φάση ( )Χαίρε ποτέ 1988, Η εφηβεία της λήθης 1994, Ενός λεπτού μαζί 1998, Ήχος απομακρύνσεων 2001Η ποίηση της Δημουλά δηλώνει κατάφαση στη ζωή και στον έρωτα, ως αντίβαρο στη θλίψη και την απώλεια. Η τεχνική της παγιώνεται και η γραφή της ωριμάζει. Η απουσία κλονίζει την ευαίσθητη σχέση της με τα πρόσωπα και τα πράγματα και η μοναξιά γίνεται δεύτερο σώμα.

7 Η τέταρτη ποιητική φάση (2005-2010)
Η τέταρτη ποιητική φάση ( )Χλόη θερμοκηπίου 2005, Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, 2007, Τα εύρετρα, 2010.Ψύχραιμη, με τη συνήθη πικρή φιλοπαίγμονα διάθεση και ματιά της, η ποιήτρια θίγει τα κακώς κείμενα της καθημερινότητάς μας, τις ποιητικές ίντρικες και τη μικροψυχία των ανθρώπων.

8 ΠεζάΟ Φιλοπαίγμων μύθος, 2004 (Ομιλία κατά την τελετή αναγόρευσής της ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών)Εκτός σχεδίου, 2005Συνάντηση Γιάννης Ψυχοπαίδης, Κική Δημουλά, 2007 (Ανθολογία με ζωγραφικά σχόλια του Γιάννη Ψυχοπαίδη)«Έρανος σκέψεων για την ανέγερση τίτλου υπέρ της αστέγου αυτής ομιλίας» (κείμενο που εκφώνησε η στην Αρχαιολογική Εταιρεία στις 26 Ιανουαρίου 2009).

9 Τα βραβεία1964(;), Eύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα, για την ποιητική συλλογή Eπί τα ίχνη.1972, Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Το λίγο του κόσμου.1989, Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Χαίρε ποτέ.1997, Βραβείο Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, για την ποιητική συλλογή Η εφηβεία της λήθης.2001, Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.2009, Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, για το σύνολο του έργου της.2010, Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, για το σύνολο του έργου της.

10 Διακρίσεις2001, Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κων/νο Στεφανόπουλο.2002, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα του Νικηφόρου Βρεττάκου- η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας (μετά τις Γαλάτεια Σαράντη και Αγγελική Λαΐου)

11 Βασικά θέματα της ποιητικής της
Ο έρωτας, η μνήμη και η φθορά.Το θέμα του έρωτα το βρίσκουμε συνυφασμένο με την απουσία και την απογοήτευση, με το τέλος μιας σχέσης.Η μνήμη συνδέεται έντονα με τη φθορά των σχέσεων, με την απώλεια του ερωτικού συντρόφου και με τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος που προβάλλονται στο παρόν.

12 Τα γνωρίσματα της ποιητικής τέχνης της
Η Δημουλά ανήκει στη Β΄ μεταπολεμική γενιά και η ποίησή της συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης αυτής της γενιάς, τόσο σε γλωσσικό όσο και σε θεματικό επίπεδο: ο έρωτας, η εσωστρέφεια κι ο υπαρξιακός προβληματισμός ντύνονται με ένα λόγο λιτό, καθημερινό και επικαιρικό.Ιδιαίτερο της γνώρισμα είναι το ειρωνικό στοιχείο και η επαναστατική χρήση λέξεων και φράσεων. Με ευχέρεια λόγου ανατρέπει το γραμματικό και σημασιοσυντακτικό επίπεδο για να επενδύσει το λόγο της με πολυσημία. Τα επίθετα αυτονομούνται από τα ουσιαστικά τους κι αποκτούν τη δική τους αυτοτελή συντακτική θέση μέσα στη φράση.

13 Τα γνωρίσματα της ποιητικής τέχνης της
Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων ή λεκτικά παιχνίδια, νεολογισμοί, σχήματα οξύμωρα και παρά προσδοκίαν φορτίζουν το ποίημα με ιδιαίτερο νοηματικό βάρος.Η γλώσσα της είναι πεζολογική, ευέλικτη, παιγνιώδης, αποφθεγματική. Η επιλογή απλών, καθημερινών λέξεων που ντύνουν απλά, καθημερινά νοήματα κάνει την ποίηση της Δημουλά άμεση και αυθόρμητη.Την αμεσότητα αυτή την επιτυγχάνει η Δημουλά τόσο με το οικείο ύφος όσο και με τη συνεχή χρήση του ευθύ λόγου, ο οποίος δίνει την εντύπωση της εξομολόγησης. Σαν να συνομιλεί χαμηλόφωνα η ποιήτρια με ένα πρόσωπο που βρίσκεται κοντά της.Γι’ αυτό και η ποίηση της Δημουλά κυριαρχείται από το «εσύ», το οποίο όμως διαπλέκεται άμεσα με το «εγώ».

14 Τα γνωρίσματα της ποιητικής τέχνης της
Η έμπνευση αφορμάται από ένα ασήμαντο ερέθισμα, το οποίο αναπτύσσεται σταδιακά και καταλήγει στην έκπληξη: η σημασία των λέξεων ανατρέπεται, το ίδιο και η γραμματική.Τα ποιήματα της Δημουλά περικλείουν πείρα ζωής και καθρεφτίζουν έναν άνθρωπο που «σκάπτει ένδον».

15 άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια
Σημείο αναγνωρίσεωςάγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια

16 Η συλλογή Το λίγο του κόσμου (1971)
Ο μικρός, στενός ορίζοντας του κόσμου, η ζωή που δεν βοηθάει στην ευόδωση των επιθυμιών και την πραγματοποίηση των ονείρων. Οι μικρόνοοι άνθρωποι που γίνονται αιτία θλίψης. Η φθορά της ζωής.

17 Τα αγάλματα στην ποίηση της Κικής Δημουλά
Τα αγάλματα στην ποίηση της Κικής ΔημουλάΤα αγάλματα που αναφέρονται στην ποίηση της Δημουλά μπορούν να διακριθούν σε τρεις βασικές ομάδες:προσωποποιημένα αγάλματα ανθρώπων ή θεών.αγάλματα-σύμβολα (συχνά γυναικείων ρόλων) καιαγάλματα που διακοσμούν το χώρο και το σκηνικό περιβάλλον της ποιητικής αφήγησης.

18 Τι μας λέει ο τίτλος του ποιήματος («Σημείο Αναγνωρίσεως»)
Τι μας λέει ο τίτλος του ποιήματος («Σημείο Αναγνωρίσεως»)Ο τίτλος παραπέμπει στην «αναγνώριση» των ομηρικών επών, δημοτικών τραγουδιών. Συγκεκριμένα εστιάζει στην ένδειξη με την οποία κάτι ή κάποιος μπορεί να αναγνωριστεί.

19 Τι μας λέει ο υπότιτλος «άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια»
Χρειάζεται; Ναι, συνηθίζεται στην ποίηση της Δημουλά. Φωτίζει τον τίτλο και το ποίημα ως προς το «πού», με την εστίαση στο ότι το «σημείο αναγνωρίσεως» είναι σε άγαλμα με δεμένα χέρια.

20 Έχει σημασία ποιο είναι το άγαλμα;

21 Θα μπορούσε να είναι αυτό

22 Ή αυτό

23 Δηλαδή αυτό:

24 Ή καλύτερα σήμερα αυτό:

25 Τι μας πληροφορεί το βιβλίο;
Ότι είναι το άγαλμα του γλύπτη Κων/νου Σεφερλή, που βρίσκεται στην πλατεία Τοσίτσα στην Αθήνα (κοντά στο επιγραφικό μουσείο, μεταξύ Αρχαιολογικού Μουσείου και Πολυτεχνείου) και απεικονίζει τη Β. Ήπειρο ως γυναίκα αλυσοδεμένη. Το φιλοτέχνησε το 1951 και ονομάζεται «Η Βόρειος Ήπειρος».

26 Έχει σημασία το όνομα του αγάλματος;
Ο συμβολισμός του αγάλματος είναι πολιτικός. Η Βόρεια Ήπειρος, όπως το λέει και η ονομασία είναι το βόρειο τμήμα της περιοχής της Ηπείρου που επιδικάστηκε στην Αλβανία μετά από επίσημες συνθήκες. Ο όρος 'Βόρεια Ήπειρος' χρησιμοποιήθηκε επίσημα για πρώτη φορά στις 17 Μαΐου 1914 με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας

27 Η κόκκινη γραμμή το όριο

28 «Βόρειος Ήπειρος»Σήμερα κάποιοι κύκλοι χρησιμοποιούν αυτό το όνομα στην Ελλάδα, ενώ η χρήση αποφεύγεται στην Αλβανία, επειδή θεωρείται ότι ενσωματώνει εδαφικές βλέψεις.

29 Έχει κάποιο ρόλο στο ποίημα;
Όχι, κατά τη γνώμη μου.Ο συμβολισμός είναι στις λέξεις «γυναίκα» και «δεμένα χέρια»Από το εθνικό /πολιτικό επίπεδοàστο κοινωνικό

30 Η έμπνευσηΗ ματιά της στο άγαλμα επικεντρώνεται αρχικά στη στάση της και στη συνέχεια στα δεμένα της χέρια.

31 Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.Αποδοχή του αγάλματος ως συμβόλου της γυναίκαςΟ καθένας μας βλέπει ή αναγνωρίζει διαφορετικά πράγματα:

32 Η συνομιλία του έργου τέχνης
Οι πολλαπλές σημάνσεις και η διαφορετική πρόσληψη του έργου τέχνης

33 (προσφώνηση του αγάλματος)
Τα σχήματα λόγουΌλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,αντίθεση αντίθεση χιαστόεγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.Επαναλήψεις(προσφώνηση του αγάλματος)

34 Στολίζεις κάποιο πάρκο
Κοσμητικός ο ρόλος του αγάλματος. Ειρωνικό το «στολίζεις» σε σχέση με τα δεμένα χέρια του και με τη συμβολική του υπόσταση.«Διακοσμητικός» ο ρόλος της γυναίκας;

35 Από μακριά εξαπατάς.Η ποιήτρια καταγράφει την πρώτη απατηλή εντύπωση που της κάνει.

36 Θαρρεί κανείς πως έχεις ελαφρά ανακαθήσει
Θαρρεί κανείς  πως έχεις ελαφρά ανακαθήσειΤης δημιουργεί την αίσθηση της κίνησης.Δίνει εντύπωση ότι το άγαλμα κυνηγάει κάτι άπιαστο, χιμαιρικό.

37 να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο που είδες, πως παίρνεις φόρα να το ζήσεις.
Εκφράζεται ποιητικά η επιθυμία των ανθρώπων να υλοποιούνται τα όνειρα που βλέπουν τη νύχτα. Η αφηγήτρια έχει συνείδηση ότι χρειάζεται προσπάθεια για την πραγματοποίησή τους.Η ελαφρά ανασηκωμένη στάση του αγάλματος συνδέεται με μια προσπάθεια της γυναίκας-συμβόλου να θυμηθεί πρώτα και μετά να χαρεί ένα όνειρο.

38 Τα όνειρα στην ποίηση της Δημουλά
«Μέσα σε μια ποίηση που προβάλλει τον ασφυκτικό κλοιό της καθημερινότητας μιας σύγχρονης γυναίκας, τα όνειρα είναι το θέμα που χρησιμοποιείται ως το μέσο διαφυγής.Τα όνειρα έχουν διπλή σημασία στην ποίηση της Δημουλά: κυριολεκτική, όπως τα όνειρα που βλέπουμε στον ύπνο μας, αλλά και μεταφορική, με την έννοια αυτών που πλάθουμε με τη φαντασία μας και που μας βοηθούν να ξεπερνούμε τη σκληρή πραγματικότητα. Κάποτε τα πραγματικά όνειρα συμπλέκονται με τα φανταστικά για να δείξουν ότι μόνο μες τον ύπνο μας μπορούμε να ονειρευόμαστε. Αν ο άνθρωπος δεν έχει όνειρα, τότε η ζωή του δεν έχει ομορφιά, έρωτα, γαλήνη».Α. Γεωργιάδου-Ε. Δεληγιάννη, Διαβάζοντας Κική Δημουλά, 29.

39 Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο:
ΑντίθεσηΑπό μακριά … Από κοντάΚαθώς πλησιάζει η αφηγήτρια, ξεκαθαρίζει η όρασή της και δίνει την πραγματική εικόνα. Οι δύο εμπρόθετοι προσδιορισμοί του τόπου αποτυπώνουν την εν κινήσει αφηγήτρια.

40 Η πραγματικότητα διαλύει την ψευδαίσθηση και το όνειρο.

41 δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο κι η στάση σου είναι η θέλησή σου κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις την αγωνία του αιχμαλώτου.

42 Η κατάσταση της αιχμαλωσίας και η προσπάθεια απελευθέρωσης από τα δεσμά.
«Το μαρμάρινο σκοινί»: δύσκολα κανείς να ξεφύγει από το σκληρό και ψυχρό μάρμαρο, από μια παγιωμένη κατάσταση.Κάτι να σε βοηθήσει: το όνειρο;

43 Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: αιχμάλωτη.
Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: αιχμάλωτη.Η αφηγήτρια διαμαρτύρεται έμμεσα για την καταναγκαστική αιχμαλωσία της γυναίκας. Ο γλύπτης δε φέρει την ευθύνη για την αιχμαλωσία, αλλά το κοινωνικό στερεότυπο για τη θέση της γυναίκας στο πλαίσιο μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας.

44 Δεν μπορείς ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου, ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα. Δεμένα είναι τα χέρια σου.Η γυναίκα-δεμένη, η γυναίκα άγαλμα, η γυναίκα αιχμάλωτη είναι τόσο ανήμπορη, ώστε δεν μπορεί να κρατήσει στα χέρια της ούτε και το πιο ελαφρύ βάρος, ούτε να χαρεί τις εποχές, ιδίως την άνοιξη και να βιώσει τις πιο απλές φυσικές χαρές, την ομορφιά γύρω της.

45 Και δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος.
Μια τολμηρή μεταφορά: το μάρμαρο είναι ο μυθικός Άργος που φρουρεί το άγαλμα, όπως φρουρούσε την κατατρεγμένη από την Ήρα Ιώ. Η μοίρα της γυναίκας-αιχμάλωτης, καταδικασμένης σε παγερή ακινησία παραλληλίζεται με της οιστρηλατημένης Ιούς που είναι δεμένη στο δέντρο με φύλακα το τέρας με τα εκατό μάτια, τον Άργο.

46 Αλλά δεν είναι μόνο ο Άργος (μετωνυμία) που αναγκάζει τη γυναίκα να είναι δέσμια …

47 Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει στην πορεία των μαρμάρων, αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες για ελευθερία και ισότητες,

48 Η αφηγήτρια διατυπώνει δύο υποθέσεις:
Αν κάτι άλλαζε στην πορεία (φύση) των μαρμάρων και μπορούσαν να απελευθερωθούν από την παγερή ακινησία…Αν τα αγάλματα άρχιζαν αγώνες για απελευθέρωση και ισότητα από την καταπίεση…Διακρίνεται κάποια ειρωνεία με τη χρήση του πληθυντικού αριθμού «ισότητες», η οποία παραπέμπει στους μάταιους αγώνες που γίνονται συχνά για απελευθέρωση και εξίσωση αλλά και υποκρύπτει κάποια ειρωνεία προς το κίνημα του φεμινισμού, που αντί να απελευθερώσει τη γυναίκα, της έδωσε κι άλλους ρόλους.

49 Η ματαιότητα των αγώνων
όπως οι δούλοι, οι νεκροίκαι το αίσθημά μας,Οι δούλοι κάνουν μάταιους αγώνες για ελευθερία και ισότητα.Οι νεκροί βιώνουν μια κατάσταση χωρίς επιστροφή.Το αίσθημα όμως γιατί; (ο έρωτας; Το συναίσθημα γενικότερα;)-Γιατί είναι μάταιος ο αγώνας έκφρασής του;

50 Στους στίχους αυτούς, η ποιήτρια εκπλήσσει τον αναγνώστη αναγνωρίζοντας το δικαίωμα για απελευθέρωση όχι μόνο στις γυναίκες (που είναι κοινωνικά καταπιεσμένες) και στους δούλους (που στερούνται την ελευθερία τους), αλλά και στους νεκρούς, που αγωνίζονται να λυτρωθούν από το θάνατο, καθώς και στα αισθήματα (ή το ερωτικό συναίσθημα) των ανθρώπων (γυναικών;) που συχνά ελέγχονται ή καταπιέζονται.

51 Η ανέφικτη ελευθερίαεσύ θα πορευόσουνα μες στην κοσμογονία των μαρμάρων με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη. …και πάλι η γυναίκα δε θα γλίτωνε από τη μοίρα της αιχμαλωσίας της: το άγαλμα της γυναίκας θα ακολουθούσε τη μοίρα που όρισε ο γλύπτης / δημιουργός.

52 Ο υπαινιγμόςΟι αγώνες των δούλων, των νεκρών και του αισθήματος δεν έχουν πάντοτε αίσιο αποτέλεσμα, γιατί οι ρίζες του κακού είναι πολύ βαθύτερες.

53 Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.Επανάληψη των δύο πρώτων στίχων του ποιήματος ελαφρά παραλλαγμένων (με αλλαγή του «κατευθείαν» σε «αμέσως»).

54 Σχήμα άρσηςΌχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε στο μάρμαρο ο γλύπτης κι υπόσχονται οι γοφοί σου ευγονία αγαλμάτων, καλή σοδειά ακινησίας.

55 Το σημείο αναγνώρισης του αγάλματος ως γυναίκας δεν είναι η γυναικεία διάπλαση του σώματος του αγάλματος, οι γοφοί, οι οποίοι υπόσχονται καλούς απογόνους αλλά και ακινησία.

56 Η θέσηΓια τα δεμένα χέρια σου, που έχειςόσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,σε λέω γυναίκα.…αλλά η αιχμαλωσία και η καταπίεση της γυναίκας μέσα στους αιώνες

57 Το σχήμα άρσης και θέσης
Με το σχήμα αυτό η αφηγήτρια αναγνωρίζει το άγαλμα ως γυναίκα όχι γιατί είναι γυναικείο, αλλά γιατί έχει δεμένα χέρια. Αυτό είναι το «σημείο αναγνωρίσεως» της γυναίκας, το «σημάδι» με το οποίο αναγνωρίζεται η πικρή ιστορική θέση της γυναίκας «όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω».

58 Η γυναικεία αιχμαλωσία
Η μοίρα αυτή είναι συνδεδεμένη με την ίδια τη φύση της γυναίκας που την προβάλλει ο γλύπτης στο άγαλμα τονίζοντας τους γοφούς με τέτοιο τρόπο, ώστε να εύχονται «ευγονία αγαλμάτων / καλή σοδειά ακινησίας» (στ.35-37).Γι αυτό και η αφηγήτρια με ποιητική ευαισθησία συνδέει τα δεμένα χέρια με την αιχμαλωσία της μητρότητας που βιώνει το γυναικείο φύλο.

59 Η ειρωνείαΑισθητή και η ειρωνεία της αφηγήτριας στους στίχους: «κι υπόσχονται οι γοφοί σου / ευγονία αγαλμάτων, / καλή σοδειά ακινησίας.» Οι στίχοι αυτοί αισθητοποιούν με πικρή ειρωνεία τον κύκλο της αναπαραγωγής που προσδίδει στη γυναίκα ένα ρόλο κοινωνικής αιχμαλωσίας, όχι τόσο εξαιτίας του φύλου της όσο εξαιτίας των κοινωνικών συνθηκών, που της αναθέτουν κυρίως την κυοφορία, τη γέννηση και την ανατροφή υγιών παιδιών («ευγονία αγαλμάτων») χωρίς να της αναγνωρίζουν το δικαίωμα για πρόοδο και εξέλιξη («καλή σοδειά ακινησίας»).

60 Σε λέω γυναίκα γιατί είσ’ αιχμάλωτη
Σε λέω γυναίκα γιατί είσ’ αιχμάλωτηΟι δύο τελευταίοι στίχοι του ποιήματος αντιτάσσουν στην (ηθελημένη;) άγνοια των άλλων την κατηγορηματική γνώση της αφηγήτριας.Οι στίχοι αυτοί, που συνδέονται με τον τίτλο του ποιήματος και επεξηγούν τους δύο πρώτους στίχους, αποτελούν τη βασική ιδέα που διατρέχει το ποίημα: στοιχείο αναγνώρισης της γυναίκας μέσα στους αιώνες είναι η κοινωνική καταπίεση που προέρχεται από τους πολλαπλούς ρόλους της.

61 Η τεχνική του ποιήματος
Ακολουθεί τη συνήθη τεχνική της Δημουλά: Το ποίημα αφορμάται από κάτι απλό και καθημερινό, από ένα ασήμαντο ερέθισμα και στη συνέχεια το ποίημα αναπτύσσεται προοδευτικά («πολλαπλασιαστική ευαισθησία») που αναπτύσσεται σταδιακά και καταλήγει στη «λυρική αφαίρεση».

62 Η ποιητική αφήγηση - αφηγηματικοί τρόποι
Η ποιητική αφήγηση - αφηγηματικοί τρόποιΔύο ρηματικά πρόσωπα εναλλάσσονται κυρίως στην ποιητική αφήγηση: το α΄ και β΄ ενικό:Το α΄πρόσωπο φανερώνει συμμετοχή του ποιητικού «εγώ» στην αφήγηση (πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή-παρατηρητή) και προβάλλει τον προσωπικό προβληματισμό του ποιητικού υποκειμένου και την ερμηνεία του εικαστικού ερεθίσματος με βάση τα προσωπικά του βιώματα και τις σκέψεις του («εγώ σε προσφωνώ», «εγώ σε λέω γυναίκα», «όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, / σε λέω γυναίκα»).

63 Το β΄ πρόσωποΔημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας και «ταύτισης» με αυτό που εκπροσωπεί το άγαλμα, δηλαδή με το αιώνιο γυναικείο πάθος.Το ρηματικό αυτό πρόσωπο προσδίδει στο ποίημα τη μορφή δραματικού μονολόγου και παρουσιάζει την ιστορία και τους αγώνες της γυναίκας για την ελευθερία και την ισότηταΗ εναλλαγή των προσώπων συμβάλλει στη ζωντάνια και την παραστατικότητα της ποιητικής αφήγησης.

64 Ποια στοιχεία του συγκεκριμένου ποιήματος παραπέμπουν στη γυναικεία γραφή;
Το ποίημα φέρει ξεκάθαρα τη σφραγίδα της γυναικείας γραφής. Τα σημεία από τα οποία συνάγεται αυτό είναι:Η αλλιώτικη ματιά στην παράδοξη στάση και τα δεμένα χέρια του αγάλματος.Η σύνδεση της κίνησης του αγάλματος με το όνειρο, θέμα σημαντικό στην ποίηση της Δημουλά και στη ζωή των γυναικών.Η γυναικεία ευαισθησία με την οποία αναιρεί το ποιητικό υποκείμενο την ερμηνεία του δημιουργού και προσφωνεί το άγαλμα ως γυναίκα.

65 Η γυναικεία γραφήδ) Η μελαγχολία των στίχων για τη γυναίκα που δεν μπορεί να βιώσει με φυσικό και αρμονικό τρόπο τη ζωή.ε) Η αναφορά στο καταπιεσμένο «αίσθημα», που συνήθως προσιδιάζει στις γυναίκες.στ) Η επισήμανση του ρόλου της μητρότητας που εκφράζουν οι γοφοί του αγάλματος καιζ) η κατηγορηματικότητα με την οποία εκφράζεται η διαμαρτυρία του ποιητικού υποκειμένου για τη γυναικεία αιχμαλωσία.

66 Ο συμβολισμός του αγάλματος
Το άγαλμα της αλυσοδεμένης γυναίκας γίνεται στο ποίημα το σύμβολο της γυναικείας αιχμαλωσίας, που είναι αποτέλεσμα παγιωμένων κοινωνικών αντιλήψεων και συνθηκών. Είναι το σύμβολο της κάθε είδους καταπίεσης που έχουν υποστεί και εξακολουθούν να υφίστανται οι γυναίκες στην πορεία των αιώνων με βαρύ το φορτίο στους ώμους τους της κυοφορίας, γέννησης και ανατροφής των παιδιών, που δεν τους αφήνει περιθώρια για ελευθερία επιλογών.Η ειρωνεία σχετικά με την κατακτημένη ισότητα των δύο φύλων είναι αισθητή. Προφανώς η αφηγήτρια δεν θεωρεί ότι υπάρχει αυτή η ισότητα, εφ’ όσον οι ρόλοι των δύο φύλων είναι απόλυτα διακριτοί.

67 Οι συμβολισμοίΤα δεμένα χέρια συμβολίζουν την κοινωνική καταπίεση των γυναικών.Ο γλύπτης εκφράζει τον «αποδέκτη» και «εκτελεστή» των κοινωνικών συμβάσεων.Το μαρμάρινο σκοινί συμβολίζει μια ιστορικά παγιωμένη κατάσταση.Το ζύγισμα της βροχής και της μαργαρίτας απεικονίζει την ομορφιά της ζωής που δεν μπορεί να βιώσει η γυναίκα.Ο Άργος δείχνει την αναγκαστική τήρηση των κοινωνικών τύπων.Οι γοφοί του αγάλματος προβάλλουν το δεσμευτικό ρόλο της μητρότητας.

68 Γιατί η αφηγήτρια θεωρεί αιχμάλωτη τη γυναίκα;
Η γυναίκα στερήθηκε από την αρχή της ιστορίας της την ελευθερία και την ισότητα. Της αποδόθηκε μόνο ο ρόλος της κυοφορίας, της γέννησης και της ανατροφής των παιδιών στερώντας της το δικαίωμα επιλογής.Η ποιήτρια θεωρεί «αιχμάλωτο» το γυναικείο φύλο που δεν κατάφερε ποτέ να διαφεντεύει τη μοίρα του και να απολαμβάνει τα ίδια δικαιώματα και ελευθερίες με το ανδρικό φύλο.

69 Σχήματα λόγου Η προσωποποίηση του αγάλματος
Οι εικόνες (η στάση του αγάλματος στο πάρκο, τα δεμένα του χέρια)Οι μεταφορές («Δεν μπορείς / ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου / ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα», «καλή σοδειά ακινησίας»)Οι επαναλήψεις («όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, / εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν», «εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως», «σε λέω γυναίκα / σε λέω γυναίκα / γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη»)Οι ευρηματικές και απροσδόκητες συζεύξεις λέξεων («μες στην κοσμογονία των μαρμάρων», «ευγονία αγαλμάτων», «καλή σοδειά ακινησίας»)Οι αντιθέσεις (στ.1-2, 4-8, 31-32)Το σχήμα άρσης και θέσης (στ )Το χιαστόΟ κύκλος

70 «Η αιχμαλωσία της έχει σχέση με την ίδια τη φύση της γυναίκας: ό,τι κι αν κάνει η γυναίκα, αιχμάλωτη θα είναι, αφού γεννάει παιδιά» (Κ. Δημουλά)

71 Από συνέντευξη της Δημουλά:
«Το ξέρετε ότι δεν είμαι φεμινίστρια και δεν μπορώ να καταλάβω τι θέλανε ν' αλλάξουνε οι φεμινίστριες. Να γίνουμε ανεξάρτητες; Μπορούμε, το δικαιούμαστε, όταν έχουμε παιδιά;»Δεν υπάρχει γυναίκα που επιλέγει να μην κάνει παιδιά. Καμία δεν το προτιμά αυτό, είναι αίτημα της φύσης, στο οποίο δεν μπορεί ν' αντισταθεί, η εκπλήρωση της γονιμότητας. Γρήγορα ή αργά, θα το επιδιώξει... Επομένως, προς τι η αντιπαράθεση με τον άνδρα; Ούτε το αίτημα της ισότητας μπορώ να καταλάβω -είναι δυνατή η ισότητα, υπάρχει στο σύμπαν τίποτα ίσο με το άλλο, δυο λουλούδια έστω; Είμαστε τόσο μπερδεμένοι πάνω σ' αυτό, ενώ είναι τόσο απλό. Πλαστήκαμε δύο διαφορετικά φύλα, ο άνδρας κατά τι ισχυρότερος από τη γυναίκα σωματικά και λιγότερο ευαίσθητος γενικά και η γυναίκα κατά τι πιο ευαίσθητη και ικανή να γεννήσει και να μεγαλώσει παιδιά.Χωρίς τον άνδρα αμυνόμενο ανέκαθεν για να μην του επιβληθεί το γυναικείο φύλο, δεν γεννάει παιδιά... Ενώ από το άλλο μέρος, οι "επαναστάσεις" της δεν φαίνεται να τη βοήθησαν. Αντιθέτως, νομίζω, τη ζημίωσαν, φορτώνοντάς τη με πολλές ευθύνες -εργασία, οικογένεια- στις οποίες είναι δύσκολο έως αδύνατο ν' ανταποκριθεί. Και την παρέσυραν στην εύκολη διάλυση του γάμου· παραβλέποντας ότι όσοι γάμοι διατηρήθηκαν είναι μια σύμβαση, αναγκαία όμως, εκτός ακραίων περιπτώσεων, γιατί προσφέρει κάποιο στήριγμα. Με συνέπεια να βιώνει σήμερα η γυναίκα μια πολύ μεγάλη μοναξιά».Στην Όλγα Μπακομάρου, Ελευθεροτυπία 10 Μαρτίου 2007

72 Παράλληλο κείμενο: Ποια γυναικεία στερεότυπα βλέπετε στο ποίημα;
Η λιποταξία της ΧιονάτηςΈτσι χωρίς ποτέ να μου διαβάσεις παραμύθια όπως χωρίς σε μεγαλώσανε και σένα σπαρτιάτικα - ενώ καλοπερνούν τα ψέματα και ψέμα ότι τρέφονται με μέλανα ζωμό. Τρέφονται με τις ανάγκες μας ανώτερες κι από βασιλικό πολτό. Σε νυχτωμένο δάσος σε άφησε ο ποιός και συ δεν ρώτησες ποτέ κανένα παραμύθι πως να διαφύγεις και από που. Και μόνο φόβοι δίνανε στους φόβους σου κουράγιο εκεί αμετακίνητη να μένεις στου ανέμου τα μουγκρίσματα τη νύχτα όσο ξέσκιζε των δέντρων τα κλαδιά τα ώτα και τα χρόνια.Έτσι ακριβώς μεγάλωσες και μένα, σπαρτιάτικα, με νυχτωμένου δάσους τον μέλανα ζωμό δε μ΄έστειλες ποτέ σε παραμύθι να διαφύγω από που. Κι εγώ όπως εσύ ποτέ δε διανοήθηκα σπιτάκι φωτισμένο στο βάθος να διακρίνω ποτέ δεν μπήκα στης Χιονάτης τη δανεική οδό δε χώθηκα ποτέ σε ξένη σούπα να κοιμηθώ ούτε ξεπαγιασμένη καταβρόχθισα μικρόσωμο κρεβάτι με νάνους σκεπασμένο για να κρατιέται ζεστουλό. Μάνα, λες να είναι κληρονομική η πραγματικότης; Χλόη Θερμοκηπίου, 2005

73 Ευχαριστώ!

ΔΕΣ 1 .Τίτλος Διδακτορικής Διατριβής: Η ποίηση και η ποιητική της Κικής Δημουλά,ΔΕΣΠΟΙΝΑΠΑΠΑΣΤΑΘΗ.:https://olympias.lib.uoi.gr/jspui/bitstream/123456789/5608/1/%CE%94.%CE%94.%20%CE%A0%CE%91%CE%A0%CE%91%CE%A3%CE%A4%CE%91%CE%98%CE%97%20%CE%94%CE%95%CE%A3%CE%A0%CE%9F%CE%99%CE%9D%CE%91.pdf:

ΔΕΣ:2.Ο ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΚΙΚΗΣ ΔΗΜΟΥΛΑ,ΣΟΦΙΑ ΧΡΗΣΤΟΥ: Διδακτορικὴ Διατριβὴ :https://olympias.lib.uoi.gr/jspui/handle/123456789/28025 http://dx.doi.org/10.26268/heal.uoi.3370

Η Κική Δημουλά πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1952 με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», την οποία αποκήρυξε μετά από λίγο και την απέσυρε από την κυκλοφορία. Από τότε εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές:

• Έρεβος (1956)
• Ερήμην (1958)
• Επί τα ίχνη (1963)
• Το λίγο του κόσμου (1971)
• Το τελευταίο σώμα μου (1981)
• Χαίρε ποτέ (1988)
• Η εφηβεία της λήθης (1994)
• Ενός λεπτού μαζί (1998)
• Ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση 1998)
• Ήχος απομακρύνσεων (2001)
• Χλόη θερμοκηπίου (2005)
• Συνάντηση (Ανθολογία με εβδομήντα τρία ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη, 2007)
• Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως (2007)
• Τα εύρετρα ( 2010)

Το 1972 τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου», το 1989 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε Ποτέ», το 1996 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης» και το 2001 με το Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της. Τον ίδιο χρόνο της απονεμήθηκε ο Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.

Το 2002 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, μόλις η τρίτη γυναίκα που έτυχε αυτής της τιμής, από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της Ελλάδας. Οι βραβεύσεις για την Κική Δημουλά συνεχίστηκαν το 2009 με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της και το 2010 με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, επίσης, για το σύνολο του έργου της. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες του κόσμου (Αγγλικά Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Πολωνικά, Βουλγαρικά, Γερμανικά, Σουηδικά κ.ά.

Η Κική Δημουλά έχει να επιδείξει κι ένα μικρό σε έκταση αφηγηματικό έργο, μία επιλογή του οποίου περιέχεται στο βιβλίο «Εκτός Σχεδίου» (2005). Κυκλοφορούν, επίσης, η ομιλία που εκφώνησε στην Ακαδημία Αθηνών κατά την τελετή υποδοχής της με τίτλο «Ο Φιλοπαίγμων Μύθος» (2004) και η ομιλία της στην Αρχαιολογική Εταιρεία με τίτλο «Έρανος σκέψεων» (2009).

Ο ποιητικός λόγος της Κικής Δημουλά ακολούθησε μία εξελικτική πορεία, με επιδράσεις από την καβαφική ποίηση στο ξεκίνημά του και με βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία τη λογοπλαστική τάση και την εικονοπλαστική ενάργεια. Ο προβληματισμός της Δημουλά, σαφώς υπαρξιακός, εκφράζει την αγωνιώδη αναζήτησή της για το νόημα της φθαρτής ανθρώπινης ζωής. Τα θέματα που κυριαρχούν στα ποιήματά της είναι η απουσία, η φθορά, η απώλεια, η μοναξιά και ο χρόνος. Στοιχεία της γραφής της είναι ο γοργός και αιχμηρός στίχος, ο ειρωνικός τόνος με τη χρήση των λέξεων της καθαρεύουσας, της τεχνολογίας, της αργκό ή και νεολογισμών, η φιλοπαίγμων διάθεση με την παράθεση αντίθετων ή ομόηχων λέξεων, η ηθελημένη αμέλεια στη σύνταξη και οι επαναλήψεις.

Η Κική Δημουλά έφυγε από τη ζωή στις 22 Φεβρουαρίου 2020, σε ηλικία 88 ετών. Το τελευταίο διάστημα νοσηλευόταν σε ιδιωτικό θεραπευτήριο των Αθηνών, με αναπνευστικά και καρδιολογικά προβλήματα.

Πηγή: https://www.sansimera.gr/biographies/663

© SanSimera.gr

1) Εισαγωγικά στο ποίημα

 Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή «Το λίγο του κόσμο» που δημοσιεύτηκε το 1971 και έλαβε το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. 

Ανήκει στη β΄ φάση του έργου της ποιήτριας (1971 –1985).

 Θέματά της αποτελούν, η μνήμη, τα όνειρα, η απουσία, το σκληρό πέρασμα του χρόνου, η αγάπη. ( Το 1985 χάνει το σύζυγό της και αυτό επιδρά εντονότατα στο έργο της). 

Στο ποίημα «Σημείο Αναγνωρίσεως» η  ποιήτρια βλέποντας ένα άγαλμα που παριστάνει μια γυναίκα με δεμένα τα χέρια αναγνωρίζει την παγιωμένη ανά τους αιώνες κοινωνική θέση "αιχμαλωσίας" της γυναίκας. 

 Πολύ συχνά εμπνέεται από εικόνες της καθημερινότητας. 

Τα αγάλματα στην ποίησή της μπορεί να είναι : - Αγάλματα - σύμβολα συνήθως γυναικείων προσώπων. - Προσωποποιημένα αγάλματα Θεών ή ανθρώπων, - Αγάλματα διακοσμητικά στο «σκηνικό» της ποίησής της. 

 2) Ενότητες 

Α) Στροφή , 

Προσφωνεί το άγαλμα.

 «Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγὼ σὲ προσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν». Απευθύνεται στο άγαλμα. 

Υπάρχουν αντιθέσεις στις φράσεις «Ὅλοι σὲ λένε/ ἐγὼ σὲ προσφωνῶ» και στις λέξεις «γυναίκα» και «άγαλμα». Σημείο σύνδεσης σε χιαστό σχήμα είναι η λέξη κατευθείαν. 

Β) Στροφή, 

Περιγραφή Αγάλματος

«Στολίζεις κάποιο πάρκο. Ἀπὸ μακριὰ ἐξαπατᾶς. Θαρρεῖ κανεὶς πὼς ἔχεις ἐλαφρὰ ἀνακαθίσει νὰ θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο ποὺ εἶδες, πώς παίρνεις φόρα νὰ τὸ ζήσεις. Ἀπὸ κοντὰ ξεκαθαρίζει τὸ ὄνειρο: δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τὰ χέρια σου μ᾿ ἕνα σκοινὶ μαρμάρινο κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου κάτι νὰ σὲ βοηθήσει νὰ ξεφύγεις τὴν ἀγωνία τοῦ αἰχμαλώτου. 

Ἔτσι σὲ παραγγείλανε στὸ γλύπτη: αἰχμάλωτη. Δὲν μπορεῖς οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου, οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα. Δεμένα εἶναι τὰ χέρια σου». Το άγαλμα στολίζει κάποιο πάρκο. 

Από μακριά θα νόμιζε κανείς ότι πρόκειται για γυναίκα που προσπαθεί να θυμηθεί ένα όνειρο και δίνει την αίσθηση της κίνησης. Από κοντά όμως βλέπεις πώς δεν υπάρχει τίποτα ωραίο και ονειρώδες. Το άγαλμα είναι ελαφρά ανασηκωμένο, γιατί τα χέρια του είναι δεμένα και προσπαθεί να απαλλαγεί από τα δεσμά του. 

Το ποιητικό υποκείμενο διαμαρτύρεται για την αιχμαλωσία της γυναίκας που δεν μπορεί ζήσει ούτε τις απλές χαρές «οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου, οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα».

 Γ) Στροφή,

 Ο αγώνας των αγαλμάτων 

«Καὶ δὲν εἶν᾿ τὸ μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος. Ἂν κάτι πήγαινε ν᾿ ἀλλάξει στὴν πορεία τῶν μαρμάρων, ἂν ἄρχιζαν τ᾿ ἀγάλματα ἀγῶνες γιὰ ἐλευθερίες καὶ ἰσότητες, ὅπως οἱ δοῦλοι, οἱ νεκροὶ καὶ τὸ αἴσθημά μας, ἐσὺ θὰ πορευόσουνα μὲς στὴν κοσμογονία τῶν μαρμάρων μὲ δεμένα πάλι τὰ χέρια, αἰχμάλωτη».

 Η ποιήτρια τώρα φέρνει στη μνήμη της μια άλλη γυναίκα της μυθολογίας την Ιώ, που καταδικάστηκε σε αιώνια αιχμαλωσία με φύλακα τον πολυόμματο Άργο με τα 100 μάτια. Ο Δίας είχε ερωτευτεί την Ιώ και η ζηλιάρα ¨Ηρα θέλησε να εκδικηθεί. Το τέρας σκότωσε τελικά ο Ερμής. 

  Παρακάτω η ποιήτρια κάνει την υπόθεση πως ακόμη και αν έλειπε η σκλαβιά του μαρμάρου για το άγαλμα, ο Άργος για την Ιώ και γίνονταν αγώνες για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων, η γυναίκα θα παρέμενε για πάντα αιχμάλωτη. Δυστυχώς ,τα κινήματα για ελευθερία και ισότητα δεν πετυχαίνουν πάντα.

 Το ποιητικό υποκείμενο πιστεύει πως δικαίωμα για απελευθέρωση έχουν οι γυναίκες (από την κοινωνική καταπίεση), οι δούλοι, οι νεκροί που θέλουν να απαλλαγούν από όσα τους δένουν με τη ζωή και ,τέλος, τα ανθρώπινα αισθήματα ,τα οποία συχνά καταπνίγονται. 

 Δ) Στροφή, 

Το σημείο αναγνώρισης, (ο συμβολισμός του αγάλματος).

«Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγὼ σὲ λέω γυναίκα ἀμέσως.

 Ὄχι γιατὶ γυναίκα σὲ παρέδωσε στὸ μάρμαρο ὁ γλύπτης κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου εὐγονία ἀγαλμάτων, καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας. Για τὰ δεμένα χέρια σου, ποὺ ἔχεις ὅσους πολλοὺς αἰῶνες σὲ γνωρίζω, σὲ λέω γυναίκα».

 Στους δύο πρώτους στίχους η ποιήτρια αναγνωρίζει το άγαλμα ως γυναίκα, όχι γιατί είναι γυναικείο αλλά γιατί τα χέρια του είναι δεμένα (σχήμα άρσης – θέσης). Αυτό είναι το Σημείο Αναγνωρίσεως της γυναίκας.

 Θεωρείται κοινωνικά αιχμάλωτη γιατί θα πρέπει να αφοσιωθεί στο να φέρει στον κόσμο γερά παιδιά και να τα αναθρέψει, ενώ η πρόοδος και η προσωπική της εξέλιξη δεν επιτρέπεται συχνά από τις κοινωνικές συνθήκες. Με την αναπαραγωγική ικανότητα ουσιαστικά διαιωνίζει την αιχμαλωσία της «καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας»)..  

Ε) Στροφή, 

Η κοινωνική «αιχμαλωσία» της γυναίκας

« Σὲ λέω γυναίκα γιατ᾿ εἶσ᾿ αἰχμάλωτη». 

Συνδέονται οι στίχοι αυτοί με τον τίτλο του ποιήματος και επεξηγούν τους δυο πρώτους. 

΄Αρα το ανά τους αιώνες Σημείο Αναγνωρίσεως είναι η κοινωνική καταπίεση της γυναίκας.

 3) Αισθητικές αναφορές 

Σχήματα λόγου 

Eπαναλήψεις «Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα», «δεμένα είναι τα χέρια σου», «αιχμάλωτη», «ἐγὼ σὲ λέω/ προσφωνῶ γυναίκα». Με αυτές τονίζεται η καταπίεση της γυναίκας.

 Μεταφορές: « νὰ θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο ποὺ εἶδες,/ πώς παίρνεις φόρα νὰ τὸ ζήσεις». «ἐσὺ θὰ πορευόσουνα / μὲς στὴν κοσμογονία τῶν μαρμάρων» «κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου/ εὐγονία ἀγαλμάτων, / καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας». Παρομοιώσεις: «όπως οι δούλοι/ οι νεκροί/ και το αίσθημά μας» 

Προσωποποίησεις : «κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου». Αντιθέσεις: « Από μακριά/ από κοντά», «Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,/ ἐγὼ σὲ λέω γυναίκα ἀμέσως», «όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε… σε λέω γυναίκα». 

Συμβολισμοί:

 - Ο γλύπτης λειτουργεί ως αποδέκτης των κοινωνικών συμβάσεων.

 - Τα δεμένα χέρια συμβολίζουν την αιχμαλωσία της γυναίκας.

 - «Δὲν μπορεῖς οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου, οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα». Συμβολίζουν τη χαρά της ζωής και το αισθητικά ωραίο που δεν μπορεί να γευτεί η γυναίκα.

 - Το τέρας Αργος συμβολίζει την καταναγκαστική τήρηση των κοινωνικών τύπων από τη γυναίκα.

 - Οι γοφοί της υπονοούν τον υποχρεωτικό ρόλο της μητέρας που επωμίζεται η γυναίκα.

Η γλώσσα είναι απλή δημοτική. 

Το ύφος

 είναι απλό και φυσικό, προβάλλει συναισθήματα, έχει κάποιους λυρικούς τόνους. 

4) Αφηγηματικές τεχνικές 

Πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή – παρατηρητή που ερμηνεύει το άγαλμα σύμφωνα με τις εμπειρίες του. 

 Το β΄ πρόσωπο δημιουργεί ατμόσφαιρα οικειότητας και καθιστά το ποίημα δραματικό μονόλογο. Με την εναλλαγή προσώπων επιτυγχάνεται η ζωηρότητα της αφήγησης.

 5) Γενική εκτίμηση του ποιήματος 

Μας δίνει την αφορμή να σκεφτούμε για την κοινωνική καταπίεση της γυναίκας. 

Η τέχνη δεν αποβλέπει μόνο στην αισθητική συγκίνηση αλλά μεταδίδει μηνύματα κοινωνικού περιεχομένου.

 6) Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 

1) Ποιο εξωτερικό ερέθισμα αποτέλεσε την αφετηρία του ποιήματος και πώς αυτό συνδέεται με το Σημείο Αναγνωρίσεως του τίτλου; 

Συχνά αφετηρία έμπνευσης της είναι απλά καθημερινά πράγματα. Στο συγκεκριμένο άγαλμα παρουσιάζεται από το γλύπτη Κ. Σεφερλή η Βόρεια Ήπειρος. Τα δεμένα όμως χέρια και η περίεργη στάση του ωθούν την ποιήτρια να προβληματιστεί και να το ταυτίσει με τα δεσμά των γυναικών. Αποτελούν Σημείο Αναγνωρίσεως τα δεμένα χέρια. Αυτό υπάρχει και στην προμετωπίδα του έργου « άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια». 8

 2) Είναι σωστή η άποψη πως στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη; 

Ο γλύπτης φιλοτέχνησε αυτό το άγαλμα για να παρουσιάσει τη σκλαβιά της Β. Ηπείρου. Η ποιήτρια όμως το βλέπει με άλλο διαφορετικό συμβολισμό. Έτσι τελικά αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη.

 3) Να σχολιάσετε τους στίχους:

 «Για τὰ δεμένα χέρια σου, ποὺ ἔχεις ὅσους πολλοὺς αἰῶνες σὲ γνωρίζω, σὲ λέω γυναίκα». 

Προσφωνεί το άγαλμα ως γυναίκα, γιατί η ποιήτρια αναγνωρίζει το άγαλμα ως τέτοιο, όχι γιατί είναι γυναικείο αλλά γιατί τα χέρια του είναι δεμένα.

 Αυτό είναι το Σημείο Αναγνωρίσεως της γυναίκας. 

7) Απαντήσεις στις εργασίες του σχολικού βιβλίου 

1) Να εξετάσετε συγκριτικά «Το Σημείο Αναγνωρίσεως» της Δημουλά με το ποίημα της Καρέλλη «Ο Έφηβος των Αντικυθήρων» (βλ. παράλληλα κείνα σελ,.331-333) «O έφηβος των Αντικυθήρων» 

Ηρθα για σένα πάλι. Προχωρώντας πρόσεξα αρκετά Τα κορινθιακά αγγεία, Μου έκαναν, βέβαια, εντύπωση Για τη χάρη του σχήματος και των σχεδίων. Συλλογίστηκα τη σφύζουσα ζωή Της φημισμένης πολιτείας. 

Υστερα, Επίτηδες σχεδόν, απόμενα στις αίθουσες, ’Οπου το φως έχει κάτι το υδάτινο. Δεν ξέρω αν τούτο οφείλεται Στων τοίχων την απόχρωση Ή στην ακινησία των εκθεμάτων,  στο γυαλί απ' τις προθήκες.

 Απόμενα ,λοιπόν, Κρατώντας την αναμονή της παρουσίας σου, Χαρά. Για λίγο με σταμάτησε ο Κροίσος "στήθι και οίκτιρον...ώλεσε θούρος Αρης". 

Στην κίνηση, στη θέση των χεριών, Ιδιαίτερη στροφή πρόδινε την ψυχή Που απόμενε ακόμα εκεί Κι' έδινε τη συγκρατημένη θέληση Του σώματος προς τα εμπρός. Θρους φανταστικός της ζωής των αγαλμάτων, ’ Οταν μπορέσει να συλλάβει ο τεχνίτης Την καίρια στιγμή... Μοναδική στιγμή εσύ, Υπέροχε, δεν είσαι μονάχα Ο έφηβος της τέλειας καλλονής, Της ακτινόβολης νεότητας, Ο αρμονικός στο σχήμα της μουσικής των μελών,  τη στάση του έχων και κρατών Στη φυσική του δύναμη κι επιβολή, 

’Οπως η πέτρα ή το φυτό Που υπάρχουν απλά και τέλεια μαζί, ‘Εκταση των χεριών σε ισορροπία ιδανική, Θεία γραμμή, Αδιάφθορη αγνότητα του συλληφθέντος χρόνου, Της αφθαρσίας μειλίχιο πρόσωπο, ΄Υψωση της φθαρτής μας στάσης. Πραγματικότητα και μαγεία, Λεία της ζωής επιφάνεια, Κολπούμενη, καμπυλωμένη Από την κρυμμένη μέσα σου ορμή, Συγκρατημένη κι' οδηγούμενη. Προσφορά και της ύπαρξης παραδοχή, Σε κίνηση μαζί κι' ακινησία, Σαν ζύγισμα βασιλικού πουλιού. Γεννήθηκες Πριν από το δίδαγμα της αμαρτίας. Είσαι εκείνη του πνεύματος η παροχή Που σβήνει την ακόρεστη στέρηση Κι' εκμηδενίζει την απληστία. Επιθυμείς και μένεις έτοιμος να στερηθείς. Από πάνω σου γλιστρά Η κάθε ξένη προς το σχήμα σου διάθεση. Ζητάς της ψυχής το τίμημα Κι' εσύ το χαρίζεις, σώμα ζωντανό και γαλήνιο. Συνάντηση λιτή με το απόλυτο, Γυμνό μυστήριο. Μορφή γλυτωμένη απ' την ανάγκη. Μουσική του ενός ήχου υψώνεσαι Θεία ικανότητα δοσμένη ανθρώπινα. Δεν σε παίδεψε η αγάπη Που είναι αμφιβολία, Καημός κι' υποταγή οδυνηρή Κι' ας έχεις στο βλέμμα Τη θαυμάσια ανθρώπινη μελαγχολία, ‘Εργο του ανθρώπου εσύ, Εκείνου που αγάπησε τη ζωή του Σε δόξα αγέρωχη και σεμνή.

 Oμοιότητες:

-και τα δυο παριστάνουν αγάλματα 

- Οι ποιήτριες απομακρύνονται από το συμβολισμό των γλυπτών και έχουν θετικά συναισθήματα ( οικειότητα η Δημουλά, θαυμασμό, έκσταση η Καρέλλη)

 - και τα δυο έχουν Πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή 

– παρατηρητή που ερμηνεύει το άγαλμα σύμφωνα με τις εμπειρίες του.

 - έχουν προσφώνηση και απευθύνονται σε β΄ πρόσωπο. Διαφορές

:- διαφέρει το γένος των μορφών και ο χώρος που βρίσκονται (πάρκο, μουσείο αντίστοιχα).

- η ατμόσφαιρα (κατάθλιψη, πίκρα/ θαυμασμός, αισιοδοξία) 

- ο λόγος της Δημουλά είναι οικείος, εξομολογητικός, της Καρέλλη πιο εγκεφαλικός.  

2) Όταν προσεγγίζουμε ένα έργο τέχνης με το προσωπικό μας βιωματικό υλικό είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ερμηνεία που αναιρεί τις προθέσεις του δημιουργού του. 

Μπορεί η «ερμηνεία» μας αυτή να γίνει αφετηρίας μιας άλλης προσωπικής δημιουργίας; Βεβαίως αυτό είναι πολύ πιθανόν Όπως η Δημουλά είδε την κοινωνική καταπίεση στο συγκεκριμένο γλυπτό, κάποιος άλλος μελετητής πιθανόν να εστιάσει αλλού το ενδιαφέρον του. 

΄Αλλωστε ένα έργο τέχνης μεταδίδει πολλαπλά μηνύματα. 

Πολύ συχνά μεγάλοι δημιουργοί αποκαλύπτουν πως σε κάποιο έργο τους δεν είχαν φανταστεί μι.α ερμηνεία του που δόθηκε αργότερα.

 Αυτό άλλωστε αποτελεί τη μαγεία της Τέχνης. 

7) Χρήσιμες ερμηνευτικές επισημάνσεις 

1) Το ποίημα έχει προοδευτική ανέλιξη. 

Δομείται ως εξής

: - Οι 2 πρώτοι στίχοι αποτελούν τον πρόλογο και οι 2 τελευταίοι στίχοι αποτελούν τον επίλογο.

 - Κατόπιν έχουμε τις δυο οπτικές για το άγαλμα από μακριά και κοντά

.- Η απαισιόδοξη θέση της ποιήτριας για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο. Ερμηνεύει ,γιατί θεωρεί Σημείο Αναγνωρίσεως τα δεμένα χέρια. 

2) Τα όσα αναφέρονται θεωρούνται υπερβολικά σήμερα. 

Η γυναίκα έχει πετύχει αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση. Ο μητρικός της ρόλος έχει βέβαια τεράστιο αγώνα αλλά και μεγάλες χαρές. Όπως ευφυώς έχει πει ένας μεγάλος φιλόσοφος «Ο Θεός δημιούργησε τη γυναίκα γιατί δεν μπορούσε να βρίσκεται ο ίδιος συνεχώς δίπλα στα μικρά παιδιά». 

Βιβλιογραφία:

 ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ Β., «Περί ποιήσεως», Ένα ανέκδοτο κείμενο της ποιήτριας Κικής Δημουλά από διάλεξή της σε μαθητές λυκείου, εφημ. Ελευθεροτυπία, 11-12-1994. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Α., «Κικής Δημουλά, Επί τα ίχνη», εφημ. Μεσημβρινή, 8-11-1963. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Α., «Κικής Δημουλά, Το λίγο του κόσμου», π. Νέα Εστία, τχ. 1146, 1- 4-1975. 12 ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Α., «Κικής Δημουλά, Το τελευταίο σώμα μου», π. Νέα Εστία, 15-8- 1981. ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Τ., 

Παρουσίαση της ενότητας «Η ποιήτρια Κική Δημουλά», Εισήγηση στα πλαίσια της παρουσίασης του βιβλίου «Νεοελληνική Λογοτεχνία», Αθήνα 29-5-1999, Ξενοδ. Κάραβελ. ΚΑΡΒΕΛΗΣ Τ., «Υπαρξιακή ποίηση, Κική Δημουλά», Η νεότερη ποίηση - Θεωρία και Πράξη, εκδ. Κώδικας 1983, σσ. 207-212. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ Ν., Ποιητικά όνειρα δίχως όρια, εφημ. Βήμα, 15-1-1995.

ΔΕΣ:

πηγή:http://dimichri65.blogspot.com/2014/05/blog-post_16.html

Κική Δημουλά, "Σημείο Αναγνωρίσεως": μια ερμηνευτική ανάγνωση των εκφραστικών μέσων του ποιήματος

Σημείο Αναγνωρίσεως	Εκφραστικά μέσα
1 Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, 2 εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.	- α’ πρόσωπο: βιωματικός-εξομολογητικός τόνος (ο αφηγητής ταυτίζεται με το ποιητικό υποκείμενο)· - β’ πρόσωπο: κλίμα οικειότητας, αυθορμητισμού, κατανόησης και ταύτισης με αυτό που εκπροσωπεί το άγαλμα, χαρακτήρας δραματικού μονολόγου. - Η εναλλαγή των προσώπων: ποικιλία, ζωντάνια και δραματικότητα. - Προσωποίηση: σε προσφωνώ: αμεσότητα. - Αντιθέσεις: όλοι σε λένε vs εγώ σε προσφωνώ, άγαλμα vs γυναίκα: αισθητοποιείται η αντίθεση ανάμεσα στην ποιήτρια και στον υπόλοιπο κόσμο ως προς τον τρόπο πρόσληψης, νοητικής επεξεργασίας και ερμηνείας ενός έργου. - Επανάληψη: κατευθείαν: η κατηγορηματική και άμεση πρόσληψη του μηνύματος τόσο για τους άλλους (για τον γλύπτη και το κοινό) ως άγαλμα-άψυχο κατασκεύασμα όσο και για την ποιήτρια ως αλυσοδεμένη γυναίκα-έμψυχη παρουσία. Επίσης, εισάγει τον αποδέκτη του λόγου, δηλ. τη γυναίκα άγαλμα ως σύμβολο της γυναίκας. - Χιαστό: κατευθείαν άγαλμα                γυναίκα κατευθείαν Το χιαστό και η επανάληψη τονίζουν τη διαφορετική ανάγνωση που επιφυλάσσει η ποιήτρια στο άγαλμα. - Συμβολισμός: άγαλμα: εκφράζει με παραστατικό τρόπο την εικόνα της ψυχοσύνθεσης και του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας. Αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού και ως σύμβολο λειτουργεί το πρότυπο (το μοντέλο) του γλύπτη, στο οποίο η ποιήτρια προβάλλει την καταπίεση των γυναικών σε όλες τις εποχές.
3 Στολίζεις κάποιο πάρκο. 4 Από μακριά εξαπατάς. 5 Θαρρεί κανείς πως έχεις ελαφρά ανακαθήσει 6 να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο που είδες, 7 πως παίρνεις φόρα να το ζήσεις. 8 Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο: 9 δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου 10 μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο 11 κι η στάση σου είναι η θέλησή σου 12 κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις 13 την αγωνία του αιχμαλώτου. 14 Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: 15 αιχμάλωτη. 16 Δεν μπορείς 17 ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου, 18 ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα. 19 Δεμένα είναι τα χέρια σου.	- Μεταφορά: στολίζεις κάποιο πάρκο: προβάλλεται – ειρωνικά - η αισθητική όψη του αγάλματος και η διακοσμητική πρόθεση του γλύπτη. - Αντίθεση: από μακριά vs από κοντά (στ. 4 και 8): η δεύτερη οπτική εντύπωση είναι η πραγματική. - Οπτική εικόνα (στ. 5-7): η περιγραφή δίνει την αίσθηση της κίνησης και την εντύπωση πως το άγαλμα κυνηγά κάτι άπιαστο. Ο στ. 5 είναι αντιποιητικός. Η φράση του στ. 7 δίνει την ψευδαίσθηση της κίνησης στο άψυχο άγαλμα και ταυτόχρονα μας παραπέμπει στον αποσυμβολισμό του: δεν πρόκειται για άγαλμα αλλά για γυναίκα. - Εικόνα και συμβολισμός: δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου. - Συμβολισμός και μεταφορά: μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο: η σκληρότητα, η μονιμότητα, η παγιωμένη ιστορικά κατάσταση των γυναικών. - Οπτική εικόνα (στ. 11-13): η αγωνία και η ανάγκη της γυναίκας να λυτρωθεί από τα δεσμά της. - Μεταφορά: αγωνία του αιχμαλώτου: η βασική ιδιότητα της γυναίκας, η ο εξανδραποδισμός της. - Συμβολισμός: στο γλύπτη: ο φορέας κοινωνικών στερεοτύπων και συμβάσεων. Ο γλύπτης (και όσοι του παράγγειλαν το άγαλμα), όργανο κι αυτός του κοινωνικού κατεστημένου, παρουσίασε τη γυναίκα υποταγμένη, φτιαγμένη σύμφωνα με τα μέτρα και τις επιθυμίες της ανδροκρατούμενης κοινωνίας, έβαλε περιορισμούς, καθόρισε τους συγκεκριμένους ρόλους, τις απαγορεύσεις, τους ηθικούς κανόνες. - Μεταφορές και συμβολισμοί και λυρικές εικόνες (στ. 17 και 18): η ομορφιά της ζωής και η κοινωνική αρμονία που δεν μπορεί να βιώσει η γυναίκα. - Σχήμα εξ αναλόγου (στ. 18): ενν. να ζυγίσεις στο χέρι σου. - Επανάληψη: αιχμαλώτου, αιχμάλωτη: υπογραμμίζει την έννοια της αιχμαλωσίας της γυναίκας.
20 Και δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος. 21 Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει 22 στην πορεία των μαρμάρων, 23 αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες 24 για ελευθερία και ισότητες, 25 όπως οι δούλοι, 26 οι νεκροί 27 και το αίσθημά μας, 28 εσύ θα πορευόσουνα 29 μες στην κοσμογονία των μαρμάρων 30 με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη.	- Μεταφορά και Συμβολισμός: ο Άργος: η αναγκαστική τήρηση των κοινωνικών τύπων, η επίσημη περιφρούρηση της γυναικείας καταπίεσης. Το μάρμαρο γίνεται ο μυθικός Άργος, που φρουρεί το άγαλμα όπως την κατατρεγμένη Ιώ (σύμβολο της κυνηγημένης γυναίκας). Η μοίρα της αιχμάλωτης γυναίκας συνδέεται με τη μοίρα του μυθικού προσώπου. Αποσαφηνίζεται ότι την αιχμαλωσία δεν τη δημιούργησε μόνο το υλικό που χρησιμοποίησε ο γλύπτης, για να παγιδέψει μέσα σ’αυτό την κίνηση και να εγκλωβίσει την ελευθερία· εκτός από το μάρμαρο υπάρχουν και άλλοι ουσιαστικοί παράγοντες που συντελούν στον περιορισμό των ελευθεριών της γυναίκας. - Υποθετική εικόνα (στ. 21-30): τονίζει την αδιέξοδη κατάσταση της γυναίκας. H υπόθεση του απραγματοποίητου στο μέλλον (όπως εδώ), δείχνει εμφατικά το αδύνατον της απελευθέρωσης της γυναίκας (είναι στην ουσία παραχωρητικές προτάσεις που αναφέρονται στο μέλλον). Είναι μια ισχυρή εκδοχή του θέματος του αδυνάτου, με την έννοια ότι ακόμη κι αν συμβεί το αδύνατον, δεν θα πραγματοποιηθεί το ζητούμενο (ενώ κατά κανόνα στο αδύνατο, το ζητούμενο φέρεται συνδεδεμένο με την εκπλήρωση του ανέφικτου). - Ειρωνεία (στ. 24, η χρήση του πληθ. αριθμού): παραπέμπει στους μάταιους αγώνες που γίνονται συχνά για απελευθέρωση και ισότητα. Έτσι, δικαιολογείται η αναφορά στους αγώνες των δούλων, των νεκρών και των αισθημάτων, οι οποίοι δεν εγγυώνται πάντοτε αίσιο αποτέλεσμα, γιατί οι ρίζες του κακού είναι πολύ βαθύτερες. Η ίδια η ποιήτρια υποσκάπτει με τις λεκτικές και “φωνητικές” επιλογές το επικό, σοβαροφανές ύφος της εναρκτήριας φράσης, "διακωμωδώντας" κατά κάποιο τρόπο τους αγώνες που γίνονται μάταια, για πράγματα που δεν αλλάζουν. - Παρομοίωση (στ. 25-27): δικαίωμα απελευθέρωσης εκτός από τις γυναίκες, έχουν οι δούλοι, οι νεκροί (που θέλουν να απαλλαγούν απ’ όσα τους δένουν με τη ζωή ή τον θάνατο) και τέλος τα αισθήματα τα οποία συχνά καταπνίγονται. Η παραβολική πρόταση – ό,τι κι αν σημαίνει – δείχνει καταστάσεις στις οποίες κάποιοι διεκδικούν την ελευθερία και την εξίσωσή τους από εξωτερικούς δεσμώτες π.χ. οι δούλοι από τους ελεύθερους, οι νεκροί από τους ζωντανούς, ο θάνατος από την λήθη, το αίσθημα από το πρέπει και τη λογική. Το ίδιο και τα αγάλματα λοιπόν: διεκδικούν ελευθερία και ισότητα από τους ανθρώπους και την άπνοη ακίνητη ύλη, δηλαδή από τους πλάστες – δημιουργούς τους, ώστε να αποκτήσουν τη δική τους ζωή και νόημα. Και σε αυτή την περίπτωση όμως τα γυναικεία αγάλματα δεν θα μπορούσαν να αυτονομηθούν, γιατί προφανώς η ρίζα της αιχμαλωσίας τους, της υποδούλωσης και της υποταγής, βρίσκεται στο εσωτερικό του κόσμου τους, στην εσωτερική φυσική διάταξή τους. Αν παραφράσουμε το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης, η πραγματική επανάσταση της γυναίκας δεν θα αφορά ελευθερίες και ισότητες αλλά τη συναδέλφωση με τον άντρα. Ίσως αυτό να είναι κι ένα έμμεσο σχόλιο: άλλο η απελευθέρωση της γυναίκας κι άλλο η εξίσωση σε όλα και ενάντια στη φύση με τον άντρα. - Ευρηματική σύζευξη λέξεων και μεταφορά: στην κοσμογονία των μαρμάρων: παραπέμπει στις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται αλλά δεν επηρεάζουν τη θέση της γυναίκας· η νομοθεσία που ευαγγελίζεται την ισότητα των δύο φύλων δεν λύνει τα προβλήματα. - Η τριπλή επανάληψη της λέξης «μάρμαρο». - Η επανάληψη στον στ. 30 του μοτίβου των δεμένων χεριών/και της αιχμαλωσίας.
31 Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, 32 εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως. 33 Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε 34 στο μάρμαρο ο γλύπτης 35 κι υπόσχονται οι γοφοί σου 36 ευγονία αγαλμάτων, 37 καλή σοδειά ακινησίας. 38 Για τα δεμένα χέρια σου, που έχεις 39 όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, 40 σε λέω γυναίκα.	- Επανάληψη των δύο πρώτων στίχων και χιαστό (στ. 31-32): φωτίζουν τον τίτλο του ποιήματος, λειτουργώντας σε συνδυασμό με την αιτιολόγηση των στ. 33-34. - Άρση και θέση (στ. 33: όχι γιατί… - στ. 38: Για τα δεμένα χέρια σου…): αιτιολογούνται οι στ. 31-32. Η ποιήτρια προσφωνεί το άγαλμα γυναίκα, όχι γιατί είναι γυναικείο, αλλά γιατί έχει δεμένα χέρια. - Σχήμα παράλλαξης: η αιτιολόγηση-άρση γίνεται με αιτιολογική πρόταση (στ. 33) και η αιτιολόγηση-θέση με εμπρόθετο προσδιορισμό («Για τα δεμένα χέρια σου…»). - Συμβολισμός και προσωποποίηση: οι γοφοί προβάλλουν τον δεσμευ-τικό ρόλο της μητρότητας. - Απροσδόκητη σύζευξη λέξεων και μεταφορές (στ. 36-37). - Ειρωνεία (στ. 35-37): ο κύκλος της αναπαραγωγής που προσδίδει στη γυναίκα ένα ρόλο κοινωνικής αιχμαλωσίας, εξαιτίας όχι μόνο του φύλου της αλλά και των κοινωνικών συνθηκών που της αναθέτουν κυρίως την κυοφορία, τη γέννηση και την ανατροφή υγιών παιδιών («ευγονία αγαλμάτων») χωρίς να της αναγνωρίζουν το δικαίωμα για πρόοδο και εξέλιξη («καλή σοδειά ακινησίας»). Η ποιήτρια, παρόλο που έχει στόχο να προβάλει την καταπίεση της γυναίκας, με την παρεμβολή αυτών των στίχων σχολιάζει τη συμμετοχή της γυναίκας στη δημιουργία της ζωής. - Το επαναλαμβανόμενο μοτίβο των δεμένων χεριών (στ. 38): το μόνιμο σημείο αναγνωρίσεως από την ποιήτρια.
41 Σε λέω γυναίκα 42 γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.	- Επανάληψη του ρ. «λέω» για τρίτη φορά: ρήμα επιτελεστικό (όπως και τα «προσφωνώ» και «λένε») που επιδιώκει να μεταβάλει τον συμβολισμό του αγάλματος και να το ταυτίσει με τη διαχρονικά αιχμάλωτη γυναίκα (έμμεση και διακριτική καταγγελία / διαμαρτυρία). - Σχήμα κύκλου: λειτουργεί όμοια με τη ματαιωμένη επανάσταση, περικλείοντας το ποίημα σε έναν αναπόδραστο κύκλο συστροφής γύρω από τον εαυτό του εντείνοντας την αίσθηση της αιχμαλωσίας με την πλήρη νοηματική ταύτιση των λέξεων «γυναίκα» και «αιχμάλωτη». Ο τελευταίος στίχος συνδέεται με τον τίτλο, γιατί υπογραμμίζει το αντικείμενο της αναγνωρίσεως: τα δεμένα χέρια είναι το σημείο με το οποίο αναγνωρίζεται η αιχμαλωσία της γυναίκας.

Γνωρίσματα της ποιητικής της Δημουλά που ανιχνεύονται στο ποίημα

1. Αφόρμηση: το απλό, το καθημερινό, ένα ασήμαντο ερέθισμα («πολλαπλασιαστική ευαισθησία»)

2. Η χρήση αγαλμάτων-συμβόλων (συχνά γυναικείων ρόλων)

3. Η αλλοτριωτική καθημερινότητα της γυναίκας

4. Πικρή ειρωνεία (πικρόχολη διάθεση)

5. Η προβολή του αστικού χώρου ως σταθερή αναφορά

6. Αποφθεγματικός τρόπος διατύπωσης

7. Το προσωπικό ιδίωμα της Δημουλά (λεκτικά παιχνίδια, απροσδόκητες συζεύξεις λέξεων, αμφισημίες, εναλλαγή κυριολεκτικής και μεταφορικής σημασίας, απουσία ρήματος)

8. Μονολεκτικοί στίχοι

9. Διαλεκτική ανάπτυξη του ποιήματος, που ξεκινά από το συγκεκριμένο, το υλικό για να καταλήξει στο αφηρημένο, στο εσωτερικό.

10. Αυστηρή οργάνωση του ποιήματος και προοδευτική ανέλιξή του

11. Λυρική αφαίρεση (συμφύρει τον εξωτερικό κόσμο με τον εσωτερικό, αποτυπώνοντας τις πιο λεπτές αποχρώσεις)

ΠΗΓΗ:https://latistor.blogspot.com/2014/08/blog-post_27.html

Πρόκειται για το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπειρος» (1951) που βρίσκεται στην Πλατεία Τοσίτσα της Αθήνας, στο πάρκο μεταξύ Πολυτεχνείου και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (βλ. σχετική εικόνα, σ. 102). Η αναφορά στο εξωκειμενικό αυτό στοιχείο γίνεται, επειδή στο ποίημα η παράσταση της αλυσοδεμένης γυναίκας προσλαμβάνεται όχι ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο της κοινωνικής καταπίεσης του γυναικείου φύλου. Το τελευταίο μπορεί να γίνει αφορμή μιας ενδιαφέρουσας συζήτησης γύρω από την πρόσληψη του έργου της Τέχνης από το κοινό, του οποίου τον ρόλο παίζει στην προκειμένη περίπτωση η ποιήτρια.

- Άργος· ο πανόπτης Άργος, το μυθικό τέρας με τα εκατό μάτια, στον οποίο η Ήρα είχε αναθέσει να κρατάει αιχμάλωτη (δεμένη σε ένα δέντρο) τη μυθική Ιώ. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ιώ είναι το μυθικό σύμβολο της κατατρεγμένης γυναίκας.

- ευγονία· η απόκτηση πολλών γόνων (παιδιών).

Σχόλιο

Στο ποίημα, παρακολουθούμε τη συνομιλία της ποιήτριας με ένα γυναικείο άγαλμα που στολίζει κάποιο πάρκο. Το εξωτερικό αυτό ερέθισμα γίνεται αφορμή για ένα ποιητικό σχόλιο γύρω από τη γυναίκα και τη θέση της ανά τους αιώνες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού και λειτουργεί τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη (δηλ. η αιχμάλωτη γυναίκα).

Ο τίτλος

Σημείο Αναγνωρίσεως

άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια

Ο τίτλος του ποιήματος αναφέρεται στο σημείο εκείνο, στο σημάδι, χάρη στο οποίο επιτελείται η διαδικασία της αναγνώρισης. Διαδικασία που μας παραπέμπει τόσο σε αρχαιοελληνικά έργα όσο και στο δημοτικό τραγούδι, όπου πραγματοποιείται η αναγνώριση ενός προσώπου από κάποιο άλλο μετά από μακροχρόνια απουσία του ενός, με τη βοήθεια σημείων (του σώματος, του οικείου χώρου ή μυστικών), όπως του Οδυσσέα και της Πηνελόπης στην Οδύσσεια.  

Προκειμένου, μάλιστα, να δοθεί στον τίτλο το αναγκαίο συμπλήρωμα, ώστε να καταστεί σαφέστερο το είδος της τελούμενης αναγνώρισης, η ποιήτρια θέτει ως προμετωπίδα τον ακόλουθο διευκρινιστικό στίχο: «άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια». Οπότε, η αναφορά στα δεμένα χέρια του αγάλματος καθίσταται εύλογα το σημείο αναγνωρίσεως.

«Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,

εγώ σε πρσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.»

Οι δύο εισαγωγικοί στίχοι του ποιήματος με τη δήλωση της ποιήτριας ότι προσφωνεί κατευθείαν το άγαλμα γυναίκα, είναι σα να θέτουν το προς απόδειξη θέμα, δίνοντας έτσι μια δοκιμιακή μορφή δόμησης στο ποίημα. Η διαφοροποίηση της ποιήτριας από την άποψη των πολλών κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα για την προσπάθειά της να αποδείξει τη θέση της αυτή.

Η θέαση του αγάλματος με τα δεμένα χέρια οδηγεί κατευθείαν τους περαστικούς στη σκέψη ότι πρόκειται απλώς για ένα άγαλμα, για την ποιήτρια όμως το ίδιο άγαλμα, γίνεται κατευθείαν αντιληπτό ως μια γυναίκα. Η χρήση επομένως του επιρρήματος «κατευθείαν» λειτουργεί για να διακρίνει από τη μία τη στάση των πολλών που τόσο γρήγορα προσπερνούν το άγαλμα χωρίς να αντιλαμβάνονται τον ιδιαίτερο συμβολισμό του κι από την άλλη για να δώσει έμφαση στην άμεση ταύτιση της ποιήτριας με το αιχμάλωτο άγαλμα.

Για να δοθεί μάλιστα μεγαλύτερη έμφαση στη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στους πολλούς και την ποιήτρια τονίζεται το εγώ, προτασσόμενο στην αρχή του δεύτερου στίχου: «εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν». Οι περισσότεροι άνθρωποι βλέποντας το άγαλμα με τα δεμένα χέρια είτε αποδέχονται το συμβολισμό του γλύπτη, ότι πρόκειται δηλαδή για τη Βόρεια Ήπειρο, είτε το προσπερνούν αδιάφορα, χωρίς να δίνουν σημασία στις ιδιαίτερες προεκτάσεις που μπορεί να έχει η μορφή της γυναίκας με τα δεμένα χέρια. Η αλήθεια, άλλωστε, είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δέχονται μερικές καταστάσεις ως δεδομένες και για το λόγο αυτό είναι πολλοί αυτοί που δεν αντιλαμβάνονται την καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες. Για τους περισσότερους ανθρώπους το γεγονός ότι οι γυναίκες είναι υποχρεωμένες στα πλαίσια των πολλαπλών ρόλων που επωμίζονται να αναλαμβάνουν πάρα πολλές ευθύνες, αποτελεί μια εντελώς αυτονόητη κατάσταση και δεν κατανοούν το μέγεθος του εγκλωβισμού που αισθάνονται οι γυναίκες.

Εκεί επομένως που η ποιήτρια βλέπει μια αιχμάλωτη γυναίκα και αγανακτεί για τη μοίρα των γυναικών, οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν ένα ακόμη άγαλμα.

Αξίζει να προσεχθεί η διαφοροποίηση στον τρόπο διατύπωσης των δύο στίχων. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε τη χρήση του ουδέτερης σημασίας ρήματος «λένε», όπως και την τοποθέτηση της λέξης άγαλμα μετά το επίρρημα κατευθείαν, ενώ στη δεύτερη έχουμε τη χρήση του ρήματος «προσφωνώ», που εμπεριέχει μια τιμητική διάθεση, καθώς και την τοποθέτηση της λέξης γυναίκα πριν από το επίρρημα κατευθείαν.

Ας προσεχθεί, επίσης, πως η Δημουλά προσφωνεί το άγαλμα σε δεύτερο ενικό πρόσωπο, δημιουργώντας έτσι μια αίσθηση οικειότητας, μιας και αισθάνεται ότι στην εικόνα του αγάλματος αναγνωρίζει όχι μόνο τον εαυτό της αλλά και την κοινή μοίρα όλων των γυναικών. Το κλίμα οικειότητας, επομένως, το οποίο δημιουργεί η αρχική αυτή προσφώνηση αποτελεί απόρροια της ταύτισης την οποία αισθάνεται η ποιήτρια απέναντι στο άγαλμα με τα δεμένα χέρια και δείχνουν με έντονο τρόπο την αγανάκτηση που αισθάνεται για τη δύσκολη πορεία που πρέπει κάθε γυναίκα να διανύσει στη ζωή της.

«Στολίζεις κάποιο πάρκο.»

Με το στίχο αυτό δίνεται ο τόπος στον οποίο τελείται η διαδικασία αναγνώρισης, ενώ συνάμα μας παρέχεται κι η ευκαιρία να διαπιστώσουμε τις διττές αναγνώσεις που υπάρχουν στο ποίημα. Έτσι, ενώ η αναφορά πως το άγαλμα στολίζει κάποιο πάρκο μπορεί να εκληφθεί κυριολεκτικά, αν θεωρήσουμε πως αναφέρεται στο άγαλμα, μπορεί ωστόσο να ιδωθεί κι ως υπαινιγμός για τη θέση των γυναικών, οι οποίες συχνά αντιμετωπίζονται ως «στολίδια» απ’ την υπόλοιπη κοινωνία, που δίνει περισσότερο βάση στην εξωτερική τους εμφάνιση και όχι στην ουσιαστική τους υπόσταση και αξία.

«Από μακριά εξαπατάς.

Θαρρεί κανείς πώς έχεις ελαφρά ανακαθήσει

να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο πού είδες,

πώς παίρνεις φόρα να το ζήσεις.»

Η στάση του αγάλματος, αν ιδωθεί από μακριά, δημιουργεί τη λανθασμένη εντύπωση ότι το άγαλμα έχει ανακαθίσει, για να θυμηθεί κάποιο όμορφο όνειρο και ότι είναι έτοιμο να σηκωθεί για να ζήσει ξανά τις στιγμές του ονείρου, δίνει δηλαδή την εντύπωση της ευτυχισμένης αναπόλησης, καθώς δεν γίνονται άμεσα ορατά τα δεμένα χέρια του.

Η εξ αποστάσεως θέαση του αγάλματος μας παραπέμπει εύλογα στην αποστασιοποιημένη θέαση των γυναικών από εκείνους που αδυνατούν να αντιληφθούν -γιατί προφανώς δεν βιώνουν οι ίδιοι το πρόβλημα- πόσο δύσκολη και απαιτητική είναι η θέση της γυναίκας διαχρονικά στην κοινωνία. Υπ’ αυτή την έννοια το εξεταζόμενο πρόβλημα, η αιχμαλωσία της γυναίκας, δεν μπορεί να γίνει άμεσα ορατό και αντιληπτό, ούτε να κατανοηθεί αν ιδωθεί επιφανειακά, αλλά χρήζει μιας προσεκτικότερης ματιάς, προκειμένου να γίνουν κατανοητές όλες οι διαστάσεις του.

Εύλογα, επίσης, το ωραίο όνειρο που είδε και θέλει να ζήσει το αιχμάλωτο άγαλμα, δεν είναι άλλο από το ιδανικό της ελευθερίας, σε κυριολεκτικό επίπεδο, και συνεκδοχικά το ιδανικό της ισότητας και του πλήρους σεβασμού, σε ό,τι αφορά τη γυναικεία φύση του αγάλματος.

Η εξαπάτηση της ποιήτριας, οπότε, μπορεί να ερμηνευθεί διττώς, είτε ως ειλικρινής παρερμήνευση της στάσης του αγάλματος είτε ως ηθελημένη παρερμήνευση προκειμένου να τονιστεί η λαχτάρα κάθε γυναίκας για την απελευθέρωση απ’ τα ποικίλα δεσμά που τις κρατούν περιορισμένες σ’ έναν αυστηρά καθορισμένο ρόλο υποταγής.

«Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο:

δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου

μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο»

Το άγαλμα αν ιδωθεί από κοντά αποκαλύπτει την αλήθεια του, η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την φαινομενική εντύπωση που δημιουργεί ιδωμένο εξ αποστάσεως. Το υποτιθέμενα ωραίο όνειρο, αντικαθίσταται αίφνης απ’ τη συνειδητοποίηση της αιχμαλωσίας του αγάλματος, το οποίο ως σύμβολο των γυναικών -όπως σαφώς το αντιμετωπίζει η ποιήτρια- φανερώνει τη δεινή θέση που επιφυλάσσει η κοινωνία στης γυναίκες, αφού τις κρατά δέσμιες σ’ ένα σκληρό πλέγμα επιτακτικώς ζητούμενων υποχρεώσεων, απαιτήσεων και «ιδανικών» προτύπων, που η γυναίκα οφείλει να εκπληρώσει αδιαμαρτύρητα.

Τα χέρια που είναι πισθάγκωνα δεμένα δεν επιτρέπουν στον μακρινό παρατηρητή να αντιληφθεί την αλήθεια για την κατάσταση του αγάλματος, όπως ακριβώς αν κάποιος δεν παρατηρήσει προσεκτικά το πώς ζουν οι γυναίκες, θα θεωρήσει ότι είναι απόλυτα ελεύθερες και ισότιμες με τους άντρες. Η αιχμαλωσία των γυναικών δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή, καθώς επικαλύπτεται από φαινομενικές ελευθερίες.

Το μαρμάρινο σκοινί -υλικό που είναι απολύτως αναμενόμενο για ένα μαρμάρινο άγαλμα- υποδηλώνει σε ό,τι αφορά τις γυναίκες το πόσο άτεγκτα και ακατάλυτα είναι τα δεσμά με τα οποία έχει προκαθορίσει η κοινωνία το ελάχιστο εύρος κινήσεών τους. Ενώ, ακριβώς το υλικό κατασκευής μας παραπέμπει σε εικόνες αρχαίων αγαλμάτων και αποκαλύπτει έμμεσα πόσο διαχρονική και μακραίωνη είναι αυτή η αιχμαλωσία.

Ας προσεχθεί πως κατά την ανάγνωση του ποιήματος θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τον αρχικό συμβολισμό του αγάλματος, ο οποίος είναι διαφορετικός από αυτόν που σκοπίμως αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει η ποιήτρια.

Σχήματα λόγου:

σκοινί μαρμάρινο ~ μεταφορά, για να δηλωθεί το μόνιμο της αιχμαλωσίας

«κι η στάση σου είναι η θέλησή σου

κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις

την αγωνία του αιχμάλωτου.»

Ο γλύπτης έχει αποτυπώσει τη γυναικεία μορφή σε μια στάση που είναι ενδεικτική της προσπάθειας που θα κατέβαλε κάθε άνθρωπος για να ελευθερωθεί, αν του είχαν δέσει τα χέρια, και το έχει αποτυπώσει έτσι για να εκφράσει την αγωνία της σκλαβωμένης Ηπείρου. Η ποιήτρια, όμως, αφήνοντας κατά μέρους το συμβολισμό που θέλησε να εκφράσει ο γλύπτης με το έργο του, κοιτάζει και αντιλαμβάνεται το άγαλμα, όπως ακριβώς το βλέπει∙ μια γυναίκα, δηλαδή, με δεμένα τα χέρια που προσπαθεί με αποφασιστικότητα να γλιτώσει από τα δεσμά της. Η εικόνα αυτή για την ποιήτρια είναι απολύτως εύγλωττη και απολύτως έγκυρη για την κατάσταση που βιώνουν οι γυναίκες, γι’ αυτό και αποδέχεται το έργο αυτό ως έναν ιδανικό συμβολισμό της γυναίκας του παρελθόντος, του παρόντος, αλλά και του μέλλοντος.

Η γυναίκα-άγαλμα μοιάζει να βρίσκεται σε αναζήτηση κάποιας βοήθειας για να ξεφύγει απ’ τα δεσμά της, μοιάζει να αποζητά την ευαισθητοποίηση των γύρω της και τη συνδρομή τους για την τελική της απελευθέρωση. Ενώ, η αναφορά στην αγωνία του αιχμαλώτου, φανερώνει με έντονο τρόπο τη συνεχή και αδιάκοπη ψυχική φθορά του ανθρώπου που έχει στερηθεί την ελευθερία του. Η ποιήτρια θέλει να αποδώσει έτσι τον πόνο που προκαλεί στις γυναίκες η παρατεταμένη αυτή κατάσταση κοινωνικής αιχμαλωσίας.

Σχήματα λόγου:

Εμφανής είναι η προσωποποίηση του αγάλματος μέσα από τα δηλωτικά ενέργειας ρήματα

«Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη:

αιχμάλωτη.»

Στο σημείο αυτό, ο γλύπτης, μπορεί να γίνει αντιληπτός είτε ως ο πραγματικός γλύπτης που έφτιαξε το συγκεκριμένο άγαλμα για να υπενθυμίζει της σκλαβιά της Βορείου Ηπείρου είτε ως η κοινωνία διαμορφωτής που έχει καταστήσει τις γυναίκες αιχμάλωτες. Επειδή όλο το ποίημα διατρέχεται από τη διττή πρόσληψη της γυναίκας με τα δεμένα χέρια ως άγαλμά αλλά και ως διαχρονικό σύμβολο των γυναικών, πολλά σημεία του ποιήματος μπορούν να διαβάζονται είτε ως αναφορές στο άγαλμα είτε ως αναφορές στη μοίρα των γυναικών.

Με την αναφορά στον άνδρα γλύπτη επισημαίνεται μια ακόμη πτυχή της αιχμαλωσίας των γυναικών, καθώς η συνεχιζόμενη αυτή κατάσταση έχει πρωτοξεκινήσει από αμιγώς ανδροκρατούμενες κοινωνίες, που ήθελαν τις γυναίκες σε υποδεέστερη θέση.

«Δεν μπορείς

ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου,

ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα.

Δεμένα είναι τα χέρια σου.»

Στους στίχους αυτούς η ποιήτρια, εκφράζοντας την αδυναμία του αγάλματος να ελευθερώσει το χέρι του ώστε να μπορέσει να απολαύσει τις μικρές χαρές της ζωής, αναφέρεται ουσιαστικά στην αδυναμία των γυναικών να απολαύσουν πλήρως τη ζωή τους, καθώς είναι καθηλωμένες από τις πολλές υποχρεώσεις που αναγκάζονται από την κοινωνία να αναλάβουν.

Για να μπορέσει ο αναγνώστης να κατανοήσει το νόημα των στίχων αυτών θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι η γυναίκα-άγαλμα συμβολίζει εν γένει τις γυναίκες, μιας και η ποιήτρια στο αιχμαλωτισμένο άγαλμα αναγνωρίζει τόσο τον εαυτό της όσο και την κοινή μοίρα των γυναικών, που αναγκάζονται να ζουν εγκλωβισμένες σε μια ζωή γεμάτη υποχρεώσεις και ανελευθερία.

Έχει ιδιαίτερη αξία το πώς η ποιήτρια κατορθώνει να εκφράσει το παράπονό της για όσα στερούνται οι γυναίκες μέσα από δυο πολύ απλές εικόνες, οι οποίες χάρη ακριβώς στην απλότητά τους, βρίσκουν εφαρμογή σε όλες τις γυναίκες και εκφράζουν έτσι συνολικά την απουσία ελευθερίας στη ζωή τους. Αντί, δηλαδή, η ποιήτρια να επιχειρήσει πιο εξειδικευμένες αναφορές ή να μιλήσει για πιο ουσιώδεις απώλειες στη ζωή των γυναικών, χρησιμοποιεί την οικεία σε όλους αίσθηση που δημιουργεί μια σταγόνα ή ένα λουλούδι όταν αγγίζει το χέρι και επιτυγχάνει έτσι να δώσει ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στο παράπονό της, καθώς γίνεται εμφανές ότι οι γυναίκες στερούνται ακόμη και τις απλούστερες χαρές της ζωής.

Αν το άγαλμα δεν μπορεί να ζυγίσει στο χέρι του τη βροχή ή μια μαργαρίτα γιατί έχει τα χέρια του δεμένα, οι γυναίκες δεν μπορούν να απολαύσουν ούτε τις μικρές αυτές χαρές γιατί βρίσκονται παγιδευμένες σε μια ζωή γεμάτη ευθύνες και υποχρεώσεις.

Σχήματα λόγου:

να ζυγίσεις στο χέρι σου ~ μεταφορά

«Και δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος.»

Ο Άργος ο Πανόπτης, ήταν ένα μυθικό τέρας με εκατό μάτια που υπηρετούσε την Ήρα και για λογαριασμό της είχε αναλάβει να κρατάει φυλακισμένη την Ιώ, την ερωμένη του Δία.

Η ποιήτρια χρησιμοποιεί τον Άργο για να συμβολίσει όσα κρατούν τη γυναίκα-άγαλμα αιχμαλωτισμένη. Όπως χαρακτηριστικά δηλώνει, Άργος για τη γυναίκα-άγαλμα, φύλακάς της δηλαδή, δεν είναι μόνο το μάρμαρο, τουτέστιν το υλικό κατασκευής της, οι φύλακές της είναι πιο ουσιώδη στοιχεία. Η γυναίκα-άγαλμα, επομένως, δεν είναι αιχμαλωτισμένη μόνο γιατί είναι φτιαγμένη από μάρμαρο, αλλά κυρίως γιατί είναι γυναίκα και γιατί ολόκληρη η κοινωνία συμμετέχει στον ιδιόμορφο αυτό εγκλωβισμό των γυναικών. Επιπλέον, τα δεσμά της γυναίκας δεν είναι μόνο περιορισμοί εξωτερικής φύσης, αλλά και απόψεις, προκαταλήψεις και ιδεολογίες που διατρέχουν βαθιά τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων, οπότε η αιχμαλωσία της γυναίκας είναι εξαιρετικά δύσκολο να κατανικηθεί. Αν τα δεσμά της γυναίκας ήταν μόνο εξωτερικευμένες δράσεις, όπως είναι θεσμοί ή παραδόσεις, θα ήταν ίσως εφικτή η αποδέσμευσή της από αυτά, όμως στην πραγματικότητα τα δεσμά της εδράζουν πολύ βαθύτερα, στην ήδη διαμορφωμένη νοοτροπία των ανθρώπων, κι αυτό τα καθιστά σχεδόν ακατάλυτα.

Ας προσεχθεί πως η αναφορά στον Άργο συνιστά μια υπενθύμιση πως συχνά ο έλεγχος και η αυστηρότητα απέναντι στις γυναίκες προκύπτει από τις ίδιες τις γυναίκες. Ο Άργος τίθεται ως φύλακας της Ιούς από την Ήρα, τη ζηλόφθονη σύζυγο του Δία, και κατ’ επέκταση τονίζεται πως πολύ συχνά οι γυναίκες διατηρούν και αναπαράγουν πρότυπα συμπεριφοράς και νοοτροπίες του παρελθόντος, επικρίνοντας μάλιστα τις γυναίκες εκείνες που δεν συμμορφώνονται σε ό,τι θεωρείται δέον για το φύλο τους.

Οι ίδιες οι γυναίκες ως βασικοί παράγοντες παιδαγωγίας και ανατροφής κάθε νέας γενιάς θα μπορούσαν να διαμορφώσουν ένα διαφορετικό τρόπο θέασης του γυναικείου φύλου. Ωστόσο, παρατηρείται μια σταθερή μετάδοση στερεότυπων αντιλήψεων για το ρόλο της γυναίκας, η οποία, αν και δεν βαρύνει αποκλειστικά τις γυναίκες, συντηρείται σε κάποιο ή μεγάλο βαθμό κι από τις ίδιες.

Σχήματα λόγου:

δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος ~ μεταφορά

«Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει

στην πορεία των μαρμάρων,

αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες

για ελευθερίες και ισότητες,

όπως οι δούλοι,

οι νεκροί

και το αίσθημά μας,

εσύ θα πορευόσουνα

μες στην κοσμογονία των μαρμάρων

με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη.»

Η ποιήτρια θέλοντας να δώσει με έμφαση τη δυσκολία του αγώνα που θα επιχειρούσαν τα αγάλματα και κατ’ επέκταση οι γυναίκες, αν διεκδικούσαν την ελευθερία τους, προχωρά σε μια ενδιαφέρουσα τριμερή παρομοίωση, συγκρίνοντας τον αγώνα των αγαλμάτων με τον αντίστοιχο αγώνα των δούλων, των νεκρών και του αισθήματός μας.

Το πρώτο σκέλος της παρομοίωσης αναφέρεται στους αγώνες των δούλων, οι οποίοι διεκδίκησαν φυσικά την ελευθερία τους και επιχείρησαν να διαμορφώσουν έτσι την κοινωνία ώστε να μην υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ανθρώπων και όλοι να θεωρούνται ίσοι. Η προσπάθεια αυτή, που έχει ήδη πραγματοποιηθεί στο παρελθόν, για να φτάσει σε αίσιο τέλος χρειάστηκε να χάσουν τη ζωή τους πάρα πολλοί άνθρωποι και να περάσουν αρκετοί αιώνες, μιας και δεν είναι ποτέ εύκολο να ανατραπούν παγιωμένες καταστάσεις που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών. Η σύγκριση του αγώνα των γυναικών για μια ανατροπή της κατάστασης που βιώνουν, με τον αγώνα που έδωσαν στο παρελθόν οι δούλοι για την ελευθερία τους, δείχνει πόσο δύσκολο θεωρεί τον αγώνα αυτόν η ποιήτρια.

Κι ενώ ο αγώνας των δούλων, που έχει ήδη πραγματοποιηθεί με επιτυχία, δείχνει ότι κάθε προσπάθεια έστω κι αν είναι δύσκολη, χρονοβόρα και επίπονη, μπορεί να βρει τη δικαίωσή της, ο επόμενος αγώνας μοιάζει ακατόρθωτος. Ο αγώνας, δηλαδή, των νεκρών για μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή, για την ανάστασή τους και ίσως για μια ζωή χωρίς τέλος, δε φαίνεται να είναι εφικτός. Αν η προσπάθεια των νεκρών ιδωθεί από θρησκευτική σκοπιά μπορεί να γίνει αποδεκτή ως η ελπίδα που έχει δοθεί στους ανθρώπους από την ανάσταση του Χριστού και την υπόσχεσή του για μια δεύτερη παρουσία του στη γη που θα σημάνει και την ανάσταση των νεκρών, αν όμως δεν λάβουμε υπόψη μας τη θρησκευτική χροιά του αγώνα αυτού, τότε η προσπάθεια των νεκρών είναι καταδικασμένη και σαφώς μεταδίδει ένα αρνητικό μήνυμα για τον ενδεχόμενο αγώνα των γυναικών. Οι δούλοι κατόρθωσαν να κερδίσουν την ελευθερία τους, έστω κι αν χρειάστηκε να περάσουν αιώνες μέχρι να φτάσουν στο ποθητό αποτέλεσμα. Οι νεκροί, όμως, δεν πρόκειται να κατορθώσουν ποτέ να κερδίσουν μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή, εκτός κι αν ο αγώνας τους ιδωθεί ως η εκπλήρωση της υπόσχεσης του θεανθρώπου.

Έπειτα, έχουμε το τρίτο σκέλος της παρομοίωσης που είναι και το πιο εξατομικευμένο, καθώς το «αίσθημά μας», μέσω της κτητικής αντωνυμίας αποκτά έναν πιο προσωπικό χαρακτήρα. Ενώ, δηλαδή, οι αγώνες των δούλων και των νεκρών, εμφανίζουν ένα ευρύτερο μέτωπο και αποτελούν τον κοινό αγώνα πολλών προσώπων, ο αγώνας του αισθήματός μας περιορίζεται αισθητά και γίνεται ο προσωπικός αγώνας του κάθε ατόμου. Ο αγώνας του αισθήματος μπορεί να ληφθεί ως η προσπάθεια των ατόμων για συναισθηματική πληρότητα ή για συναισθηματική ανεξαρτησία από την κοινωνική καταπίεση, καθώς ένα από τα εγγενή ελαττώματα των ανθρώπων είναι η διαρκής τους ανάγκη να εξαρτώνται συναισθηματικά από άλλους ανθρώπους, σε κάθε περίπτωση πάντως ένας τέτοιος αγώνας δεν μπορεί να κατακτηθεί συλλογικά. Κάθε άνθρωπος οφείλει να διεκδικήσει την συναισθηματική του πληρότητα ή ανεξαρτησία μόνος του και δεν μπορεί να περιμένει μια κοινή δικαίωση για όλους τους ανθρώπους. Κι ενώ οι δύο προηγούμενοι αγώνες μοιάζουν εξ ορισμού δύσκολοι, ο αγώνας του αισθήματος μπορεί να φαίνεται συγκριτικά πιο εύκολος, αλλά επί της ουσίας είναι κι αυτός ένας από τους δύσκολους αγώνες, που ελάχιστοι άνθρωποι έχουν κατορθώσει να κερδίσουν.

Ακόμη, λοιπόν, κι αν επιχειρούσαν τα αγάλματα να ξεκινήσουν έναν αγώνα για την απελευθέρωσή τους, η γυναίκα-άγαλμα θα είχε την επιπλέον δυσκολία πως θα έμπαινε σ’ αυτόν τον αγώνα με τα χέρια της δεμένα. Η αιχμαλωσία της γυναίκας-αγάλματος είναι διττή σε σχέση με αυτή των άλλων αγαλμάτων, καθώς είναι όχι μόνο φτιαγμένη από μάρμαρο, μα πολύ περισσότερο είναι γυναίκα, οπότε ακόμη κι αν ήταν επιτυχής η απελευθέρωση των άλλων αγαλμάτων, η γυναίκα-άγαλμα θα συνέχιζε την πορεία της σταθερά αιχμάλωτη, με δεμένα τα χέρια, λόγω ακριβώς του φύλου της.

Σχήματα λόγου:

όπως οι δούλοι, / οι νεκροί / και το αίσθημά μας ~ παρομοιώσεις

στην κοσμογονία των μαρμάρων ~ μεταφορά

«Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,

εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.»

Η ποιήτρια έχοντας πλέον παρουσιάσει με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο το βαθμό της αιχμαλωσίας των γυναικών επαναλαμβάνει τους δύο πρώτους στίχους του ποιήματος, οι οποίοι φανερώνουν πιο καθαρά το νόημά τους. Η αντίθεση ανάμεσα στο πώς προσλαμβάνεται το άγαλμα από τους άλλους και πώς από την ποιήτρια βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι πρόκειται για μια αιχμαλωτισμένη γυναικεία μορφή. Έτσι, στο ίδιο έργο τέχνης που όλοι βλέπουν απλώς ένα άγαλμα, η ποιήτρια αναγνωρίζει τον εαυτό της, αναγνωρίζει την κοινή μοίρα όλων των γυναικών.

Η επανάληψη, μάλιστα, των στίχων προσδίδει έμφαση σ’ αυτή τη διάσταση ανάμεσα στην προσέγγιση των πολλών και στην γεμάτη ευαισθησία προσέγγιση της ποιήτριας, η οποία διαφοροποιούμενη απ’ την πρόθεση του γλύπτη αντικρίζει το άγαλμα αυτό μ’ έναν τρόπο που το καθιστά πανεθνικό σύμβολο μιας ευρύτερης αιχμαλωσίας.

«Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε

στο μάρμαρο ο γλύπτης

κι υπόσχονται οι γοφοί σου

ευγονία αγαλμάτων,

καλή σοδειά ακινησίας.»

Η ποιήτρια διευκρινίζει με το σχήμα άρσης και θέσης πως ο λόγος για τον οποίο αποκαλεί το άγαλμα γυναίκα, δεν είναι γιατί του έχει προσδώσει ο γλύπτης τη μορφή μιας γυναίκας· κάτι που θα αποτελούσε μια επιφανειακή προσέγγιση του θέματος και δεν θα έθιγε το καίριο στοιχείο, που είναι φυσικά η αιχμαλωσία, όπως αυτή προκύπτει απ’ τα δεμένα χέρια του αγάλματος.

Ενώ συνήθως οι άνθρωποι στέκονται στη σημαντική προσφορά της γυναίκας-μητέρας στη δημιουργία της ζωής, η ποιήτρια εστιάζει την προσοχή της στην προσφορά της γυναίκας στη «διαμόρφωση» της νέας ζωής. Η μητέρα είναι αυτή που προσφέρει στο παιδί της την οπτική γωνία από την οποία θα δει και θα κατανοήσει τον κόσμο γύρω του γι’ αυτό και η ποιήτρια θεωρεί ότι η γυναίκα-άγαλμα θα φέρει στον κόσμο «μια καλή σοδειά ακινησίας». Θα φέρει δηλαδή στον κόσμο παιδιά τα οποία, όπως και η ίδια, θα αποδεχτούν τη θέση της γυναίκας ακριβώς ως έχει και θα συνεχίσουν την ίδια πορεία της αιχμαλωσίας όπως και η μητέρα τους.

Η μητέρα θα φροντίσει να μάθει στα παιδιά της τη θέση τους στον κόσμο και όπως εκείνη διδάχτηκε από τη δική της μητέρα τις υποχρεώσεις της γυναίκας, έτσι κι εκείνη με τη σειρά της θα διδάξει στα δικά της παιδιά πως η γυναίκα οφείλει να θυσιάζει την προσωπική της ελευθερία για να μπορεί να προσφέρει στα παιδιά της ό,τι καλύτερο μπορεί. Όπως, επομένως, η γυναίκα-μητέρα είναι εγκλωβισμένη σε μια ζωή γεμάτη υποχρεώσεις, χωρίς να αντιδρά και χωρίς να επαναστατεί, έτσι και τα παιδιά της θα μάθουν να αποδέχονται την κατάσταση αυτή και θα αποτελέσουν μια άξια σοδειά ακινησίας, μια νέα γενιά δηλαδή που επίσης θα συνεχίσει τη ζωή της αιχμαλωσίας χωρίς να αντιδρά και χωρίς να φέρνει αντιρρήσεις.

Θα μπορούσαμε, επομένως, να πούμε πως η γυναίκα-άγαλμα, εφόσον διαθέτει καλοσχηματισμένους και δυνατούς γοφούς, οι οποίοι αποτελούν ένδειξη γονιμότητας, προσφέρει άθελά της την υπόσχεση πολλών και καλών γεννήσεων, και παράλληλα εφόσον είναι και η ίδια ήδη αιχμάλωτη, όπως όλες οι γυναίκες, θα επιτελέσει σωστά το καθήκον της και θα μάθει στα παιδιά της να αποδέχονται την κατάσταση αιχμαλωσίας των γυναικών.

Σχήματα λόγου:

ευγονία αγαλμάτων / καλή σοδειά ακινησίας ~ μεταφορές, οι οποίες ενέχουν το στοιχείο της ειρωνείας, αφού υποδηλώνουν τη διαιώνιση της αιχμαλωσίας  

«Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις

όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,

σε λέω γυναίκα.»

Με τους στίχους αυτούς ολοκληρώνεται το σχήμα άρσης και θέσης, με τη διατύπωση της θέσης, με τη σαφή δήλωση του λόγου για τον οποίο η ποιήτρια αναγνωρίζει και αποκαλεί το άγαλμα γυναίκα. Δεν είναι, λοιπόν, η γυναικεία μορφή του αγάλματος, αλλά η αιχμαλωσία του που προκαλεί στην ποιήτρια το αίσθημα ταύτισης και την ωθεί ν’ αναγνωρίσει τη γυναικεία φύση του αγάλματος. Τα δεμένα του χέρια, που παραμένουν δεμένα εδώ και πολλούς αιώνες -διαχρονικότητα της γυναικείας αιχμαλωσίας- είναι αυτά που πιστοποιούν την εγκυρότητα και την αλήθεια του έργου που αντικρίζει η ποιήτρια.

Με τον στίχο «όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω» η Δημουλά φανερώνει μια σαφή ενασχόληση με το θέμα των γυναικών, μια ενασχόληση που την έχει φέρει να μελετήσει τη θέση των γυναικών, όχι μόνο στις μέρες της, αλλά και αρκετούς αιώνες πίσω, εδραιώνοντας μια πραγματική γνώση της γυναίκας και των δεινών που έχει υποστεί.

«Σε λέω γυναίκα

γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.»

Οι στίχοι με τους οποίους κλείνει το ποίημα επαναφέρουν την ουσία του σημείου αναγνωρίσεως, που δεν είναι άλλη από την αιχμαλωσία της γυναίκας· το ποίημα, άλλωστε, τελειώνει σκόπιμα με τη λέξη «αιχμάλωτη». Η ποιήτρια αναδεικνύει την αιχμαλωσία των γυναικών ως βασικό στοιχείο του βίου τους, θέλοντας έτσι να στηλιτεύσει μια διαχρονική κατάσταση που επιφέρει θλίψη και πόνο στις γυναίκες. Προκειμένου, μάλιστα, να καταστήσει σαφέστερο το μήνυμα του ποιήματος εντάσσει σ’ αυτούς τους σύντομους στίχους τις λέξεις γυναίκα και αιχμάλωτη, ώστε να τονίσει το βαθμό στον οποίο οι έννοιες αυτές ταυτίζονται.

Επιδράσεις υπερρεαλισμού

Η επίδραση του υπερρεαλισμού στην ποίηση της Κικής Δημουλά είναι αρκετά έντονη, μιας και παρόλο που η ποιήτρια δεν συνθέτει υπερρεαλιστική ποίηση, έχει ωστόσο αξιοποιήσει την προσφορά του ρεύματος αυτού στην ανανέωση της ποιητικής έκφρασης. Παρατηρούμε, επομένως, την ελευθερία που υπάρχει στο λεξιλόγιο της ποιήτριας, η οποία δε διστάζει να χρησιμοποιήσει ακόμη κι εντελώς καθημερινές και αντιποιητικές λέξεις στα ποιήματά της. Παράλληλα, η ίδια ελευθερία υπάρχει και στη στιχουργική των ποιημάτων της, τα οποία συντίθενται χωρίς μετρικούς και στιχουργικούς περιορισμούς, σ’ ελεύθερο στίχο. Στοιχεία που προσφέρουν στην ποιήτρια την απαραίτητη αποδέσμευση από τους περιορισμούς της παλαιότερης ποίησης ώστε να μπορεί να εκφράσει ελεύθερα τα νοήματα που επιθυμεί.

Η επιρροή του υπερρεαλισμού σε ό,τι αφορά τις λεκτικές επιλογές είναι εμφανής και στους απρόσμενους συνδυασμούς που δημιουργεί η ποιήτρια, η οποία δε διστάζει να δημιουργήσει εντελώς πρωτότυπα λεκτικά σύνολα και να ανανεώσει έτσι τη νοηματική χρήση λέξεων που έχουμε συνηθίσει σε πολύ συγκεκριμένα νοηματικά πλαίσια λόγω της καθημερινής τους παγιωμένης χρήσης «καλή σοδειά ακινησίας».

Στις ποιητικές συνθέσεις της Δημουλά εντοπίζουμε επίσης ένα ακόμη χαρακτηριστικό της υπερρεαλιστικής γραφής, το οποίο είναι ο θρυμματισμός του στίχου που κάποτε είναι ακόμη και μονολεκτικός.

Η Κική Δημουλά, άλλωστε, έχει κατορθώσει να αξιοποιήσει στην ποίησή της κι άλλες εκφραστικές δυνατότητες που προσέφερε ο υπερρεαλισμός, όπως είναι ο αφαιρετικός λόγος και η συνακόλουθη συμπύκνωση του νοήματος, η αμφισημία των λέξεων καθώς και η χρήση του παραλογικού συλλογισμού που εκφράζει με μεγαλύτερη έμφαση τα συναισθήματα ή τις σκέψεις της ποιήτριας.

Βιογραφικά στοιχεία

Η Κική Δημουλά (Κική Ράδου) γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1931. Το 1954 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό Άθω Δημουλά και απέκτησαν δύο παιδιά. Έζησαν μαζί 31 χρόνια (το 1985 έχασε το σύζυγό της). Εργάστηκε για 25 χρόνια στην Τράπεζα της Ελλάδος (από το 1949 ως το 1974). Τιμήθηκε δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1972 και 1989), ενώ το 2001 έλαβε το Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών και το Χρυσό Σταυρό Τιμής. Το 2002 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (η τρίτη γυναίκα ακαδημαϊκός μαζί με τη Γαλάτεια Σαράντη και την Αγγελική Λαΐου) και είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Εξέδωσε τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές: Ποιήματα (1952), Έρεβος (1956), Ερήμην (1958), Επί τα ίχνη (Εύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα 1963), Το λίγο του κόσμου (Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1971), Το τελευταίο σώμα μου (1981), Χαίρε Ποτέ (Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1988), Η εφηβεία της λήθης (Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη 1994), Ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση 1998), Ενός λεπτού μαζί (1998), Ήχος απομακρύνσεων (2001), Ο φιλοπαίγμων μύθος (Κείμενο που εκφώνησε κατά την υποδοχή της στην Ακαδημία Αθηνών στις 11 Νοεμβρίου 2003), Χλόη θερμοκηπίου (2005), Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως (2007).

Επίσης: Εκτός σχεδίου,(2004) (Πεζά κείμενα γραμμένα για το περιοδικό της τράπεζας στην οποία εργαζόταν επί σειρά ετών).

Η Κική Δημουλά ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά Ελλήνων ποιητών και η ποίησή της συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης αυτής της γενιάς, τόσο σε θεματικό όσο και σε γλωσσικό επίπεδο: τον έρωτα, την εσωστρέφεια και τον υπαρξιακό προβληματισμό επενδυμένα με ένα λόγο λιτό και καθημερινό, συχνά ειρωνικό. Η Δημουλά έχει προσωπικό ποιητικό ιδίωμα, με ιδιαίτερο γνώρισμα την επαναστατική χρήση λέξεων και φράσεων. Λέξεις, συνήθως κοινότοπες, κατασκευασμένες με ευτελή υλικά, επιστρατεύονται για να μεταδώσουν συνειρμικά με τη χρήση του υπερρεαλισμού δυνατές εντυπώσεις και συναισθήματα. Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων ή φράσεων, λεκτικά παιχνίδια, νεολογισμοί, σχήματα οξύμωρα και παρά προσδοκίαν φορτίζουν το ποίημα με ιδιαίτερο νοηματικό βάρος. Το λεξιλόγιό της είναι απλό, σχεδόν λαϊκό, η γλώσσα πεζολογική, ευέλικτη, παιγνιώδης, αποφθεγματική. Οι στίχοι είναι μονολεκτικοί, διάστικτοι με λόγιες και εκκλησιαστικές εκφράσεις, οι στροφές άνισες, η δομή προσωπική, η σύνταξη επαναστατική: τα άψυχα υποκείμενα συνδυάζονται με έμψυχα αντικείμενα κι οι αφηρημένες έννοιες γίνονται υποκείμενα ενεργειών.

Η κριτική για το έργο της

«Στην ποίηση της Κικής Δημουλά, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο η ποιήτρια ‘πολιορκεί’ το εκάστοτε ερέθισμα που, κατά την κρίση ή τη διαίσθησή της, μπορεί ν’ αποτελέσει τον πυρήνα ενός ποιήματος. Το πώς, δηλαδή, κινητοποιείται από το τυχαίο και το συμπτωματικό, που υποπίπτει στην αντίληψή της -υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ν’ ανταποκρίνονται στη διαρκώς εν εγρηγόρσει ευρισκόμενη αισθαντικότητά της - και αποδέχεται, αφήνεται μάλλον, στο ανοιχτό ενδεχόμενο μιας προσωπικής περιπέτειας σ’ έναν χώρο που η λογική και το συναίσθημα αντιπαρατίθενται, χρησιμοποιώντας τρόπους απρόβλεπτους, καθώς βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιδιότυπη περίπτωση συναισθηματοποίησης της λογικής και εκλογίκευσης του συναισθήματος […]. Χρονικογράφος του εφήμερου, μοιάζει να περιφέρεται επιζητώντας την προσωπική της παραμυθία και τον κατευνασμό των αισθημάτων της, ανακαλύπτοντας πρόσκαιρες αναζωογονητικές αντιστοιχίες ανάμεσα σε τρέχοντα συμβάντα, σε φευγαλέες ή μόνιμες καταστάσεις του κόσμου που την περιβάλλει από τη μια και σε πτυχές της διάθεσής της - του έρμαιου ψυχισμού από την άλλη. Γιατί το ‘νέο’ είναι οριστικά καταργημένο, και για να φανεί κάτι καινούριο χρειάζεται τη θαυματουργή διαμεσολάβηση της ψευδαίσθησης […]».

(Κ.Γ. Παπαγεωργίου, “Κική Δημουλά”, Η Ελληνική Ποίηση- Ανθολογία-Γραμματολογία Στ΄ (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά), Σοκόλης, Αθήνα, 2002, σελ. 148-153)

«Η Κική Δημουλά […] μιλάει για και με τη λύπη της, ζει αθόρυβα και μοναχικά, ζει στον ήχο της “ορθόδοξης ερημιάς” (Από το Λίγο του κόσμου). Ο χρόνος περνά στην ποίηση της μέσα από τη μνήμη ως ανάμνηση, που μακραίνει τη χρονική ύπαρξη του ανθρώπου με την αναβίωση του παρελθόντος. Ο νους επιστρατεύει, πλησιάζει και συρράπτει την εσωτερική χρονικότητα του ανθρώπου, που στη Δημουλά γίνεται ποιητική χρονικότητα, άλλοτε κοντά στο παρόν και άλλοτε με κατεύθυνση την αιωνιότητα. Η ποίηση της βγαίνει από την απλή καθημερινότητα, η ζωή γίνεται ποίηση, οι λέξεις της είναι καθημερινές και απλές, που με την αναδόμηση, με την επανάληψη και την αιφνίδια ανατροπή γίνονται ποιητικές. Η Κική Δημουλά ποιεί ποίηση του εσωτερικού χώρου, ξεκινάει από πράγματα που κάποιος άλλος δεν θα παρατηρούσε, βγάζει από την αφάνεια τα ασήμαντα και με μια ασοβάρευτη απλή γλώσσα μιλάει για πολύ σοβαρά πράγματα, για τον έρωτα, για τη ζωή και το θάνατο, για τη γυναικεία ψυχολογία. Η ποίηση της κινείται ανάμεσα στον αρνητικό και θετικό πόλο, συχνά εντοπίζεται στο έργο της υπαρξιακή αγωνία […]. Η γλώσσα της είναι μικτή και το λεξιλόγιο της αντλείται από τη λαϊκή λέξη ως τη λόγια με απροσδόκητες συνάψεις, “όρθια μπρος στο μεσίστιο μέλλον μου” (Ερήμην), “Λερώνει στους απάνω δρόμους ένα βρώμικο σύννεφο” (Το λίγο του κόσμου), τα ποιήματά της είναι άλλοτε αυστηρής και άλλοτε ελλιπούς ισορροπίας».

(Χρ. Αργυροπούλου, “Φιλολογική διαδρομή στην ανθολογημένη ποίηση της Κ. Δημουλά”, Φιλολογική, 18, 2000, σελ. 40-41)

«Ο χώρος, με την ευρύτερη και τη στενότερη έννοια του όρου, είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς άξονες οργάνωσης του ποιητικού υλικού της Δημουλά. Στα πρωιμότερα έργα της ο χώρος (εσωτερικός-εξωτερικός) προβάλλεται ή και περιγράφεται συχνά ως κεντρικό θέμα ή ακόμα και ως τουριστικό αξιοθέατο. Στα υστερότερα συνδέεται με την καθημερινή της πραγματικότητα, γίνεται λειτουργικός, αφού αποκτά έναν οργανικότερο ρόλο και είναι πολλές φορές η δύναμη που κινητοποιεί τα συναισθήματα και τη σκέψη της. Γίνεται το σκηνικό και ο τόπος που φιλοξενεί τον ποιητικό μύθο και του δίνει και την αφορμή να αναπτυχθεί, εφ’ όσον είναι λειτουργικός για την εξέλιξη της ποιητικής αφήγησης, και επηρεάζει με διάφορους τρόπους τη διάθεση των ηρώων […]. Τα ποιήματα των οποίων η δράση εκτυλίσσεται στον εσωτερικό χώρο είναι πολύ λιγότερα από εκείνα, στα οποία η δράση εκτυλίσσεται στον εξωτερικό χώρο. Σπάνια, οι χώροι αυτοί προσφέρουν φιλοξενία και στέγη στους ήρωες των ποιημάτων της ποιήτριας, τους δίνουν την ευκαιρία να βρεθούν πιο κοντά και να συσφίξουν τις σχέσεις τους. Συνήθως όμως, είναι φανερό ότι ο κλειστός χώρος στην ποίηση της Δημουλά λειτουργεί αντίστροφα από τον εξωτερικό και δεν επηρεάζει ευχάριστα τη διάθεση του ποιητικού υποκειμένου. Αντιθέτως, μέσα σ’ αυτόν, οι ήρωες έρχονται τις περισσότερες φορές πρόσωπο με πρόσωπο αντιμέτωποι μ’ όσα τους θλίβουν. Άλλοτε πάλι ασφυκτιούν -κυρίως οι γυναίκες- και καταπιέζονται από την καθημερινότητα, γι’ αυτό και θα ήθελαν να είχαν διαφύγει, αλλά σχεδόν πάντα οι (δι)έξοδοι φυγής είναι περιορισμένες […]. Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο σ’ αυτή την αντιπαράθεση εσωτερικού - εξωτερικού χώρου -ή ακόμα και στην απλή παρατήρηση του εξωτερικού στα ποιήματα της Δημουλά- είναι ο σημαντικός ρόλος των παραθύρων που συχνά λειτουργούν ως μεταίχμιο ανάμεσα στους δύο χώρους. Το παράθυρο, και μερικές φορές το μπαλκόνι, είναι το σημείο απ’ όπου ατενίζει συνήθως ο “έγκλειστος” ήρωας τον εξωτερικό χώρο. Απ’ αυτό ανοίγεται μπροστά του η άλλη όψη του εξωτερικού κόσμου και από το σημείο αυτό αντιπαραβάλλονται τα “αγαθά” που οι δύο χώροι / κόσμοι - εσωτερικός και εξωτερικός- μπορούν να προσφέρουν στους ήρωες».

(Αγάθη Γεωργιάδου, Εριέττα Δεληγιάννη, Διαβάζοντας Κική Δημουλά, Ελληνικά

Γράμματα, Αθήνα, 2001, σελ. 76, 101, 110)

ΠΗΓΗ:https://blogs.sch.gr/stratilio/files/2014/05/%CE%A3%CE%97%CE%9C%CE%95%CE%99%CE%9F-%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%93%CE%9D%CE%A9%CE%A1%CE%99%CE%A3%CE%95%CE%A9%CE%A3-%CE%94%CE%97%CE%9C%CE%9F%CE%A5%CE%9B%CE%91.pdf

1) Εισαγωγικά στο ποίημα 

 Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή «Το λίγο του κόσμο» που δημοσιεύτηκε το 1971 και έλαβε το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης.

 Ανήκει στη β΄ φάση του έργου της ποιήτριας (1971 –1985).

 Θέματά της αποτελούν, η μνήμη, τα όνειρα, η απουσία, το σκληρό πέρασμα του χρόνου, η αγάπη. ( Το 1985 χάνει το σύζυγό της και αυτό επιδρά εντονότατα στο έργο της). 

Στο ποίημα «Σημείο Αναγνωρίσεως» η 3 ποιήτρια βλέποντας ένα άγαλμα που παριστάνει μια γυναίκα με δεμένα τα χέρια αναγνωρίζει την παγιωμένη ανά τους αιώνες κοινωνική θέση "αιχμαλωσίας" της γυναίκας.

 Πολύ συχνά εμπνέεται από εικόνες της καθημερινότητας.

 Τα αγάλματα στην ποίησή της μπορεί να είναι : 

- Αγάλματα - σύμβολα συνήθως γυναικείων προσώπων.

 - Προσωποποιημένα αγάλματα Θεών ή ανθρώπων, 

- Αγάλματα διακοσμητικά στο «σκηνικό» της ποίησής της. 

 2) Ενότητες

 Α) Στροφή ,

Προσφωνεί το άγαλμα. «Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγὼ σὲ προσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν». 

Απευθύνεται στο άγαλμα. 

Υπάρχουν αντιθέσεις στις φράσεις «Ὅλοι σὲ λένε/ ἐγὼ σὲ προσφωνῶ» και στις λέξεις «γυναίκα» και «άγαλμα». 

Σημείο σύνδεσης σε χιαστό σχήμα είναι η λέξη κατευθείαν.

 Β) Στροφή, 

Περιγραφή Αγάλματος «Στολίζεις κάποιο πάρκο. 

Ἀπὸ μακριὰ ἐξαπατᾶς. Θαρρεῖ κανεὶς πὼς ἔχεις ἐλαφρὰ ἀνακαθίσει νὰ θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο ποὺ εἶδες, πώς παίρνεις φόρα νὰ τὸ ζήσεις.

 Ἀπὸ κοντὰ ξεκαθαρίζει τὸ ὄνειρο: δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τὰ χέρια σου μ᾿ ἕνα σκοινὶ μαρμάρινο κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου κάτι νὰ σὲ βοηθήσει νὰ ξεφύγεις τὴν ἀγωνία τοῦ αἰχμαλώτου. 

Ἔτσι σὲ παραγγείλανε στὸ γλύπτη: αἰχμάλωτη. 

Δὲν μπορεῖς 4 οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου, οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα. Δεμένα εἶναι τὰ χέρια σου». 

 Το άγαλμα στολίζει κάποιο πάρκο. 

Από μακριά θα νόμιζε κανείς ότι πρόκειται για γυναίκα που προσπαθεί να θυμηθεί ένα όνειρο και δίνει την αίσθηση της κίνησης. 

Από κοντά όμως βλέπεις πώς δεν υπάρχει τίποτα ωραίο και ονειρώδες. 

Το άγαλμα είναι ελαφρά ανασηκωμένο, γιατί τα χέρια του είναι δεμένα και προσπαθεί να απαλλαγεί από τα δεσμά του. 

Το ποιητικό υποκείμενο διαμαρτύρεται για την αιχμαλωσία της γυναίκας που δεν μπορεί ζήσει ούτε τις απλές χαρές «οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου, οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα». 

Γ) Στροφή, 

Ο αγώνας των αγαλμάτων «Καὶ δὲν εἶν᾿ τὸ μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος. 

Ἂν κάτι πήγαινε ν᾿ ἀλλάξει στὴν πορεία τῶν μαρμάρων, ἂν ἄρχιζαν τ᾿ ἀγάλματα ἀγῶνες γιὰ ἐλευθερίες καὶ ἰσότητες, ὅπως οἱ δοῦλοι, οἱ νεκροὶ καὶ τὸ αἴσθημά μας, ἐσὺ θὰ πορευόσουνα μὲς στὴν κοσμογονία τῶν μαρμάρων μὲ δεμένα πάλι τὰ χέρια, αἰχμάλωτη». 

Η ποιήτρια τώρα φέρνει στη μνήμη της μια άλλη γυναίκα της μυθολογίας την Ιώ, που καταδικάστηκε σε αιώνια αιχμαλωσία με φύλακα τον πολυόμματο Άργο με τα 100 μάτια. 

Ο Δίας είχε ερωτευτεί την Ιώ και η ζηλιάρα ¨Ηρα θέλησε να εκδικηθεί. Το τέρας σκότωσε τελικά ο Ερμής. 5

 Παρακάτω η ποιήτρια κάνει την υπόθεση πως ακόμη και αν έλειπε η σκλαβιά του μαρμάρου για το άγαλμα, ο Άργος για την Ιώ και γίνονταν αγώνες για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων, η γυναίκα θα παρέμενε για πάντα αιχμάλωτη. 

Δυστυχώς, τα κινήματα για ελευθερία και ισότητα δεν πετυχαίνουν πάντα. Το ποιητικό υποκείμενο πιστεύει πως δικαίωμα για απελευθέρωση έχουν οι γυναίκες (από την κοινωνική καταπίεση), οι δούλοι, οι νεκροί που θέλουν να απαλλαγούν από όσα τους δένουν με τη ζωή και τέλος τα ανθρώπινα αισθήματα τα οποία συχνά καταπνίγονται. 

 Δ) Στροφή, 

Το σημείο αναγνώρισης, (ο συμβολισμός του αγάλματος).

 «Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγὼ σὲ λέω γυναίκα ἀμέσως. Ὄχι γιατὶ γυναίκα σὲ παρέδωσε στὸ μάρμαρο ὁ γλύπτης κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου εὐγονία ἀγαλμάτων, καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας.

 Για τὰ δεμένα χέρια σου, ποὺ ἔχεις ὅσους πολλοὺς αἰῶνες σὲ γνωρίζω, σὲ λέω γυναίκα». 

Στους δύο πρώτους στίχους η ποιήτρια αναγνωρίζει το άγαλμα ως γυναίκα, όχι γιατί είναι γυναικείο αλλά γιατί τα χέρια του είναι δεμένα (σχήμα άρσης – θέσης).

 Αυτό είναι το Σημείο Αναγνωρίσεως της γυναίκας. 

Θεωρείται κοινωνικά αιχμάλωτη γιατί θα πρέπει να αφοσιωθεί στο να φέρει στον κόσμο γερά παιδιά και να τα αναθρέψει, ενώ η πρόοδος και η προσωπική της εξέλιξη δεν επιτρέπεται συχνά από τις κοινωνικές συνθήκες. 

Με την αναπαραγωγική ικανότητα ουσιαστικά διαιωνίζει την αιχμαλωσία της «καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας»).. 6

 Ε) Στροφή,

 Η κοινωνική «αιχμαλωσία» της γυναίκας « Σὲ λέω γυναίκα γιατ᾿ εἶσ᾿ αἰχμάλωτη». 

Συνδέονται οι στίχοι αυτοί με τον τίτλο του ποιήματος και επεξηγούν τους δυο πρώτους. 

΄Αρα το ανά τους αιώνες Σημείο Αναγνωρίσεως είναι η κοινωνική καταπίεση της γυναίκας. 

3) Αισθητικές αναφορές

 Σχήματα λόγου 

Eπαναλήψεις «Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα», «δεμένα είναι τα χέρια σου», «αιχμάλωτη», «ἐγὼ σὲ λέω/ προσφωνῶ γυναίκα». Με αυτές τονίζεται η καταπίεση της γυναίκας. 

Μεταφορές: « νὰ θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο ποὺ εἶδες,/ πώς παίρνεις φόρα νὰ τὸ ζήσεις». «ἐσὺ θὰ πορευόσουνα / μὲς στὴν κοσμογονία τῶν μαρμάρων» «κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου/ εὐγονία ἀγαλμάτων, / καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας». Παρομοιώσεις: «όπως οι δούλοι/ οι νεκροί/ και το αίσθημά μας» Προσωποποίησεις : «κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου». 

Αντιθέσεις: « Από μακριά/ από κοντά», «Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,/ ἐγὼ σὲ λέω γυναίκα ἀμέσως», «όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε… σε λέω γυναίκα». Συμβολισμοί: - Ο γλύπτης λειτουργεί ως αποδέκτης των κοινωνικών συμβάσεων.

 - Τα δεμένα χέρια συμβολίζουν την αιχμαλωσία της γυναίκας.

 - «Δὲν μπορεῖς οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου, 7 οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα». 

Συμβολίζουν τη χαρά της ζωής και το αισθητικά ωραίο που δεν μπορεί να γευτεί η γυναίκα. 

- Το τέρας Αργος συμβολίζει την καταναγκαστική τήρηση των κοινωνικών τύπων από τη γυναίκα. 

- Οι γοφοί της υπονοούν τον υποχρεωτικό ρόλο της μητέρας που επωμίζεται η γυναίκα. 

Η γλώσσα είναι απλή δημοτική. 

Το ύφος είναι απλό και φυσικό, προβάλλει συναισθήματα, έχει κάποιους λυρικούς τόνους. 

4) Αφηγηματικές τεχνικές

 Πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή – παρατηρητή που ερμηνεύει το άγαλμα σύμφωνα με τις εμπειρίες του. 

 Το β΄ πρόσωπο δημιουργεί ατμόσφαιρα οικειότητας και καθιστά το ποίημα δραματικό μονόλογο. 

Με την εναλλαγή προσώπων επιτυγχάνεται η ζωηρότητα της αφήγησης.

 5) Γενική εκτίμηση του ποιήματος 

Μας δίνει την αφορμή να σκεφτούμε για την κοινωνική καταπίεση της γυναίκας. Η τέχνη δεν αποβλέπει μόνο στην αισθητική συγκίνηση αλλά μεταδίδει μηνύματα κοινωνικού περιεχομένου. 

6) Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1) Ποιο εξωτερικό ερέθισμα αποτέλεσε την αφετηρία του ποιήματος και πώς αυτό συνδέεται με το Σημείο Αναγνωρίσεως του τίτλου; 

Συχνά αφετηρία έμπνευσης της είναι απλά καθημερινά πράγματα. Στο συγκεκριμένο άγαλμα παρουσιάζεται από το γλύπτη Κ. Σεφερλή η Βόρεια Ήπειρος. Τα δεμένα όμως χέρια και η περίεργη στάση του ωθούν την ποιήτρια να προβληματιστεί και να το ταυτίσει με τα δεσμά των γυναικών. 

Αποτελούν Σημείο Αναγνωρίσεως τα δεμένα χέρια. 

Αυτό υπάρχει και στην προμετωπίδα του έργου « άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια». 8

 2) Είναι σωστή η άποψη πως στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη; 

Ο γλύπτης φιλοτέχνησε αυτό το άγαλμα για να παρουσιάσει τη σκλαβιά της Β. Ηπείρου. Η ποιήτρια όμως το βλέπει με άλλο διαφορετικό συμβολισμό. 

Έτσι τελικά αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη. 

3) Να σχολιάσετε τους στίχους: «Για τὰ δεμένα χέρια σου, ποὺ ἔχεις ὅσους πολλοὺς αἰῶνες σὲ γνωρίζω, σὲ λέω γυναίκα».

Προσφωνεί το άγαλμα ως γυναίκα, γιατί η ποιήτρια αναγνωρίζει το άγαλμα ως τέτοιο, όχι γιατί είναι γυναικείο αλλά γιατί τα χέρια του είναι δεμένα. Αυτό είναι το Σημείο Αναγνωρίσεως της γυναίκας. 

7) Απαντήσεις στις εργασίες του σχολικού βιβλίου 

1) Να εξετάσετε συγκριτικά «Το Σημείο Αναγνωρίσεως» της Δημουλά με το ποίημα της Καρέλλη «Ο Έφηβος των Αντικυθήρων» (βλ. παράλληλα κείνα σελ,.331-333) 

 «O έφηβος των Αντικυθήρων» 

Ηρθα για σένα πάλι. Προχωρώντας πρόσεξα αρκετά Τα κορινθιακά αγγεία, Μου έκαναν, βέβαια, εντύπωση Για τη χάρη του σχήματος και των σχεδίων. Συλλογίστηκα τη σφύζουσα ζωή Της φημισμένης πολιτείας. 

‘Υστερα, Επίτηδες σχεδόν, απόμενα στις αίθουσες, ’Οπου το φως έχει κάτι το υδάτινο. 

Δεν ξέρω αν τούτο οφείλεται Στων τοίχων την απόχρωση Ή στην ακινησία των εκθεμάτων, 9 στο γυαλί απ' τις προθήκες. 

Απόμενα λοιπόν, Κρατώντας την αναμονή της παρουσίας σου, Χαρά. 

Για λίγο με σταμάτησε ο Κροίσος "στήθι και οίκτιρον...ώλεσε θούρος Αρης". 

Στην κίνηση, στη θέση των χεριών, Ιδιαίτερη στροφή πρόδινε την ψυχή Που απόμενε ακόμα εκεί Κι' έδινε τη συγκρατημένη θέληση Του σώματος προς τα εμπρός. Θρους φανταστικός της ζωής των αγαλμάτων, 

’ Οταν μπορέσει να συλλάβει ο τεχνίτης Την καίρια στιγμή...

 Μοναδική στιγμή εσύ, Υπέροχε, δεν είσαι μονάχα Ο έφηβος της τέλειας καλλονής, Της ακτινόβολης νεότητας, 

Ο αρμονικός στο σχήμα της μουσικής των μελών, Ο τη στάση του έχων και κρατών Στη φυσική του δύναμη κι επιβολή, ’Οπως η πέτρα ή το φυτό Που υπάρχουν απλά και τέλεια μαζί, ‘Εκταση των χεριών σε ισορροπία ιδανική, Θεία γραμμή, Αδιάφθορη αγνότητα του συλληφθέντος χρόνου, Της αφθαρσίας μειλίχιο πρόσωπο, ΄Υψωση της φθαρτής μας στάσης.

 Πραγματικότητα και μαγεία, Λεία της ζωής επιφάνεια, Κολπούμενη, καμπυλωμένη Από την κρυμμένη μέσα σου ορμή, Συγκρατημένη κι' οδηγούμενη. Προσφορά και της ύπαρξης παραδοχή, Σε κίνηση μαζί κι' ακινησία, Σαν ζύγισμα βασιλικού πουλιού. 

Γεννήθηκες Πριν από το δίδαγμα της αμαρτίας. Είσαι εκείνη του πνεύματος η παροχή Που σβήνει την ακόρεστη στέρηση Κι' εκμηδενίζει την απληστία. 10 Επιθυμείς και μένεις έτοιμος να στερηθείς. 

Από πάνω σου γλιστρά Η κάθε ξένη προς το σχήμα σου διάθεση. Ζητάς της ψυχής το τίμημα Κι' εσύ το χαρίζεις, σώμα ζωντανό και γαλήνιο. Συνάντηση λιτή με το απόλυτο, Γυμνό μυστήριο. 

Μορφή γλυτωμένη απ' την ανάγκη. Μουσική του ενός ήχου υψώνεσαι Θεία ικανότητα δοσμένη ανθρώπινα. 

Δεν σε παίδεψε η αγάπη Που είναι αμφιβολία, Καημός κι' υποταγή οδυνηρή Κι' ας έχεις στο βλέμμα Τη θαυμάσια ανθρώπινη μελαγχολία,

 ‘Εργο του ανθρώπου εσύ, Εκείνου που αγάπησε τη ζωή του Σε δόξα αγέρωχη και σεμνή. 

Oμοιότητες:

 -και τα δυο παριστάνουν αγάλματα 

- Οι ποιήτριες απομακρύνονται από το συμβολισμό των γλυπτών και έχουν θετικά συναισθήματα ( οικειότητα η Δημουλά, θαυμασμό, έκσταση η Καρέλλη)

 - και τα δυο έχουν Πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή

 – παρατηρητή που ερμηνεύει το άγαλμα σύμφωνα με τις εμπειρίες του.

 - έχουν προσφώνηση και απευθύνονται σε β΄ πρόσωπο.

 Διαφορές:

- διαφέρει το γένος των μορφών και ο χώρος που βρίσκονται (πάρκο, μουσείο αντίστοιχα).

 - η ατμόσφαιρα (κατάθλιψη, πίκρα/ θαυμασμός, αισιοδοξία) 

- ο λόγος της Δημουλά είναι οικείος, εξομολογητικός, της Καρέλλη πιο εγκεφαλικός. 11 

2) Όταν προσεγγίζουμε ένα έργο τέχνης με το προσωπικό μας βιωματικό υλικό είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ερμηνεία που αναιρεί τις προθέσεις του δημιουργού του. 

Μπορεί η «ερμηνεία» μας αυτή να γίνει αφετηρίας μιας άλλης προσωπικής δημιουργίας; 

Βεβαίως αυτό είναι πολύ πιθανόν.

 Όπως η Δημουλά είδε την κοινωνική καταπίεση στο συγκεκριμένο γλυπτό, κάποιος άλλος μελετητής πιθανόν να εστιάσει αλλού το ενδιαφέρον του. 

΄Αλλωστε ένα έργο τέχνης μεταδίδει πολλαπλά μηνύματα. 

Πολύ συχνά μεγάλοι δημιουργοί αποκαλύπτουν πως σε κάποιο έργο τους δεν είχαν φανταστεί μια ερμηνεία του που δόθηκε αργότερα. 

Αυτό άλλωστε αποτελεί τη μαγεία της Τέχνης. 

7) Χρήσιμες ερμηνευτικές επισημάνσεις 

1) Το ποίημα έχει προοδευτική ανέλιξη. 

Δομείται ως εξής:

 - Οι 2 πρώτοι στίχοι αποτελούν τον πρόλογο και οι 2 τελευταίοι στίχοι αποτελούν τον επίλογο. 

- Κατόπιν έχουμε τις δυο οπτικές για το άγαλμα από μακριά και κοντά.

 - Η απαισιόδοξη θέση της ποιήτριας για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο. Ερμηνεύει γιατί θεωρεί Σημείο Αναγνωρίσεως τα δεμένα χέρια.

 2) Τα όσα αναφέρονται θεωρούνται υπερβολικά σήμερα.

 Η γυναίκα έχει πετύχει αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση. Ο μητρικός της ρόλος έχει βέβαια τεράστιο αγώνα αλλά και μεγάλες χαρές. 

Όπως ευφυώς έχει πει ένας μεγάλος φιλόσοφος «Ο Θεός δημιούργησε τη γυναίκα γιατί δεν μπορούσε να βρίσκεται ο ίδιος συνεχώς δίπλα στα μικρά παιδιά». 

Βιβλιογραφία: 

ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ Β., «Περί ποιήσεως», Ένα ανέκδοτο κείμενο της ποιήτριας Κικής Δημουλά από διάλεξή της σε μαθητές λυκείου, εφημ. Ελευθεροτυπία, 11-12-1994. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Α., «Κικής Δημουλά, Επί τα ίχνη», εφημ. Μεσημβρινή, 8-11-1963. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Α., «Κικής Δημουλά, Το λίγο του κόσμου», π. Νέα Εστία, τχ. 1146, 1- 4-1975. 12 ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Α., «Κικής Δημουλά, Το τελευταίο σώμα μου», π. Νέα Εστία, 15-8- 1981. ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Τ., Παρουσίαση της ενότητας «Η ποιήτρια Κική Δημουλά», Εισήγηση στα πλαίσια της παρουσίασης του βιβλίου «Νεοελληνική Λογοτεχνία», Αθήνα 29-5-1999, Ξενοδ. Κάραβελ. ΚΑΡΒΕΛΗΣ Τ., «Υπαρξιακή ποίηση, Κική Δημουλά», Η νεότερη ποίηση - Θεωρία και Πράξη, εκδ. Κώδικας 1983, σσ. 207-212. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ Ν., Ποιητικά όνειρα δίχως όρια, εφημ. Βήμα, 15-1-1995.

 Κική Δημουλά, Σημείο Αναγνωρίσεως

 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σ. 102) 

πηγη:https://fliphtml5.com/xpqa/ctgc/basic

1. Ποιο εξωτερικό ερέθισμα αποτέλεσε την αφετηρία του ποιήματος και πως αυτό συνδέεται με το Σημείο Αναγνωρίσεως του τίτλου; 

Ο τίτλος «Σημείο Αναγνωρίσεως» αποτελεί έναν αινιγματικό τίτλο, γενικό και αόριστο, που δεν βοηθά να κατανοήσει ο αναγνώστης το περιεχόμενο του ποιήματος και πολύ περισσότερο τη σύνδεση με αυτό και την αφόρμηση της ποιήτριας. Μόνο με την συμπληρωματική και επεξηγηματική φράση «άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια» αποκαλύπτεται η αφετηρία της ποιητικής έμπνευσης της Κικής Δημουλά. Τα δεμένα χέρια αποτελούν το σημείο αναγνωρίσεως για την ποιήτρια. Η Δημουλά αντικρίζει ένα άγαλμα μιας γυναικείας μορφής που κοσμεί την Πλατεία Τοσίτσα στην Αθήνα και απεικονίζει την Βόρεια Ήπειρο. Βλέποντας τα δεμένα χέρια της γυναικείας μορφής, το σημείο που αναγνωρίζει ότι είναι γυναίκα, μια γυναίκα δεμένη και καταπιεσμένη, αφορμείται και εμπνέεται για να γράψει για την καταπίεση του θηλυκού. Η Δημουλά μετατοπίζει την ποιητική λειτουργία του αγάλματος και των δεμένων χεριών από την αρχική ιστορική – εθνική υπόσταση στην κοινωνική υπόσταση και γράφει για τη θέση της γυναίκας. Αυτή η μετάβαση στο σημείο – χέρια της γυναίκας - αποτελεί το σημείο αναγνωρίσεως και την έμπνευση της Κικής Δημουλά. 

2. Είναι σωστή η άποψη πως στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη; 

Το άγαλμα της γυναίκας με τα δεμένα χέρια, φιλοτεχνήθηκε για να αποδώσει τη σκλαβιά της Βορείου Ηπείρου και κατ’ επέκταση την αιχμαλωσία που επικρατούσε. Τα δεμένα χέρια – ως σύμβολο – λεηλατούν το μυαλό και την ψυχή της Δημουλά και της κατευθύνουν την πένα ώστε να γράψει το Σημείο Αναγνωρίσεως. Στο ποίημα της, αποφασίζει να αναιρέσει τον συμβολισμό του γλυπτού και να εστιάσει στη θέση της γυναίκας, στην καταπίεση του γυναικείου φύλου – ένα φαινόμενο αρκετά σύνηθες στην εποχή μας. Αποστασιοποιεί τη μορφή του αγάλματος και το σκοπό του και με αφορμή τα δεμένα χέρια, πραγματεύεται ένα πανανθρώπινο θέμα και μεταφέρει ένα οικουμενικό μήνυμα σε όλη την ανθρωπότητα, καθώς η διαχρονικότητα του ποιήματος αυτού είναι το χαρακτηριστικό που το κάνει αναγνωσμένο σε κάθε εποχή και από κάθε άνθρωπο, πέρα από διακρίσεις, χρώματα, εθνικότητες και θρησκείες. 

3. Να σχολιάσετε τους στίχους Για τα δεμένα χέρια σου που έχεις / όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω / σε λέω γυναίκα. Με τους στίχους αυτούς η ποιήτρια ολοκληρώνει το συμπέρασμά της αλλά και τη σύνδεσή της με τον τίτλο «Σημείο Αναγνωρίσεως».

Αυτά τα δεμένα χέρια είναι το σημείο που αναγνωρίζει και αποκαλεί το άγαλμα γυναίκα. Δεν είναι ούτε η γυναικεία μορφή του, ούτε το γυναικείο ύφος ή η γυναικεία κορμοστασιά αλλά η αιχμαλωσία του, που προκαλεί στην ποιήτρια το αίσθημα ταύτισης και την ωθεί ν’ αναγνωρίσει τη γυναικεία φύση του αγάλματος. Τα δεμένα του χέρια, που παραμένουν δεμένα εδώ και πολλούς αιώνες – αυτό αποτελεί και τη διαχρονικότητα της γυναικείας αιχμαλωσίας και του ποιητικού περιεχομένου και θέματος - είναι αυτά που δείχνουν την εγκυρότητα και την αλήθεια του έργου που αντικρίζει η ποιήτρια. 

Με τον στίχο «όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω» η Δημουλά φανερώνει την προσωπική της ενασχόληση με το θέμα των γυναικών, όχι μόνο στις μέρες της, αλλά και αρκετούς αιώνες πίσω, εδραιώνοντας την προσωπική της άποψη και τη σωρεία των πιστεύω της για τη γυναίκα και τα δεινά που έχει υποστεί. 

Απάντηση στην εργασία του σχολικού βιβλίου (σελ. 102) 

1. Να εξετάσετε συγκριτικά το Σημείο Αναγνωρίσεως της Δημουλά με το ποίημα της Ζωής Καρέλλη ο Έφηβος των Αντικυθήρων 

Τα δύο ποιήματα συζητούν μεταξύ τους σε πολλά σημεία καθώς δύο αγάλματα προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των δύο ποιητριών και τις εμπνέουν να γράψουν δύο πανέμορφες συνθέσεις. Καρέλλη και Δημουλά, αποστασιοποιούνται από αυτό που φανερώνουν και αντικατοπτρίζουν τα αγάλματα και περνούν στο δικό τους συμβολισμό, απογυμνώνοντας τα δύο αγάλματα και αυτό που κουβαλούν μέσω του γλύπτη τους. Ερμηνεύουν τα αγάλματα σύμφωνα με τις δικές τους εμπειρίες και αφορμήσεις και χρησιμοποιούν την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, αφήνοντας να φανούν και τα θετικά τους συναισθήματα.

 Οι διαφορές στα δύο ποιήματα είναι περισσότερο πρακτικού περιεχομένου, όπως η διαφορά στο φύλο των αγαλμάτων, στον τόπο που αυτά κοσμούν αλλά και στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα.

2. Όταν προσεγγίζουμε ένα έργο τέχνης με το προσωπικό μας βιωματικό υλικό είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ερμηνεία του που αναιρεί τις προθέσεις του δημιουργού του. 

Μπορεί η «ερμηνεία» μας αυτή να γίνει αφετηρία μιας άλλης πρωτότυπης καλλιτεχνικής δημιουργίας; Το μυστικό και η μαγεία κάθε μορφής τέχνης έγκειται στο γεγονός πως βοηθά την ελευθερία του νου και του πνεύματος του κάθε ανθρώπου να δώσουν τη δική τους προσωπική ερμηνεία και να «αναγνώσουν» το κάθε έργο με τη δική τους οπτική. 

Ο κάθε άνθρωπος μπορεί – κουβαλώντας τις δικές του γνώσεις, εμπειρίες, περιβάλλον και μόρφωση – να εστιάσει σε διαφορετικό σημείο και αυτό να αποτελέσει αφορμή για να δημιουργηθεί μια πρωτότυπη καλλιτεχνική δημιουργία είτε στον ίδιο τομέα τέχνης ή σε διαφορετικό. Άλλωστε, συχνά, έχουμε παρατηρήσει πως τα διάφορα έργα τέχνης συνομιλούν μεταξύ τους ή διάφοροι δημιουργοί συνομιλούν μεταξύ τους και αυτό καθίσταται από μόνο του ένα γεγονός δημιουργίας. Ακριβώς αυτό έχει συμβεί με την Δημουλά, που από την γυναικεία καταπίεση που απεικόνιζαν τα δεμένα χέρια της γυναικείας μορφής του αγάλματος, εμπνεύστηκε για να γράψει για την γενικότερη θέση της γυναίκας. 

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως» [Ερωτήσεις σχολικού]

πηγη:https://latistor.blogspot.com/2015/03/blog-post_18.html

1. Ποιο εξωτερικό ερέθισμα αποτέλεσε την αφετηρία του ποιήματος και πώς αυτό συνδέεται με το Σημείο αναγνωρίσεως του τίτλου;

Πρόκειται για το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπειρος» (1951) που βρίσκεται στην Πλατεία Τοσίτσα της Αθήνας. Τα αλυσοδεμένα χέρια του αγάλματος, που συνιστούν μια ιστορική και εθνική αλληγορία για την αλύτρωτη πατρίδα, λειτουργούν για την  ποιήτρια ως σημείο αναγνωρίσεως, ως το σημάδι δηλαδή που της επιτρέπει να αναγνωρίσει την αιώνια αιχμάλωτη και καταπιεζόμενη γυναίκα. Το σημειώνει, άλλωστε, και η ίδια ως διευκρίνιση στον τίτλο του ποιήματος -άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια-, τονίζοντας έτσι πως η αναγνώριση δεν γίνεται επειδή πρόκειται απλώς για ένα άγαλμα γυναίκας, αλλά γιατί το άγαλμα αυτό έχει δεμένα χέρια. Η αναγνώριση επομένως δεν αφορά τόσο τη γενική έννοια του γυναικείου φύλου, αλλά κυρίως τη θέση που είχε και ως ένα βαθμό έχει ακόμη στην κοινωνία. Τα δεμένα χέρια του αγάλματος είναι το ερέθισμα που πυροδοτεί τη σκέψη της ποιήτριας και την ωθεί σε συλλογισμούς σχετικά με τις δυσκολίες που έχουν αντιμετωπίσει οι γυναίκες ως μέλη της κοινωνίας.  

 

2. Είναι σωστή η άποψη πως στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη;

Στο ποίημα η παράσταση της αλυσοδεμένης γυναίκας προσλαμβάνεται όχι ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο της κοινωνικής καταπίεσης του γυναικείου φύλου. Η ποιήτρια δεν αντικρίζει το άγαλμα της γυναίκας ως σύμβολο της αλύτρωτης πατρίδας, δεν ακολουθεί δηλαδή το συμβολισμό που προσδίδει ο γλύπτης στο έργο του∙ βλέπει το πρότυπο του γλύπτη, μια γυναίκα με δεμένα χέρια, και προχωρά σε σκέψεις με βάση αυτό.

Ο γλύπτης επιλέγει να χρησιμοποιήσει μια γυναίκα με αλυσοδεμένα χέρια για να συμβολίσει τη Βόρεια Ήπειρο, παραπέμποντας έτσι στη συνήθη αναπαράσταση ή απόδοση της πατρίδας με γυναικεία μορφή. Είναι όμως ακριβώς αυτό το πρότυπο που δημιουργεί έναν εύλογο συνειρμό στην ποιήτρια σε σχέση με την αιχμαλωσία, όχι πια της πατρίδας, αλλά της γυναίκας. Υπ’ αυτή την έννοια ο συμβολισμός του γλυπτού αναιρείται κι η ποιήτρια κρατά και σχολιάζει απευθείας το πρότυπο του γλύπτη. 

3. Να σχολιάσετε τους στίχους: Για τα δεμένα χέρια σου που έχεις / όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, / σε λέω γυναίκα.

Η ποιήτρια συλλογιζόμενη την κοινωνική πορεία της γυναίκας διαχρονικά -κι όχι αποκλειστικά με βάση τη σημερινή κατάσταση- σχολιάζει πως οι γυναίκες είναι διαρκώς δέσμιες. Αναφορά που υποδηλώνει την τάση της ανδροκρατούμενης κοινωνίας, όχι μόνο να απαιτεί από τις γυναίκες την εκπλήρωση πλήθους υποχρεώσεων, αλλά και να τις αντιμετωπίζει ως υποδεέστερες, θέτοντάς τους ένα πολύ αυστηρό πλαίσιο συμπεριφοράς και δράσης. Οι γυναίκες βρέθηκαν έτσι για πολλούς αιώνες αποκλεισμένες από τη συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα της κοινωνίας, αποκλεισμένες από το δικαίωμα της εκπαίδευσης, αλλά και της επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Εγκλωβισμένες στα στενά όρια του σπιτιού είχαν πολλαπλές υποχρεώσεις, αλλά ελάχιστα δικαιώματα. Η ύπαρξή τους προσδιοριζόταν αποκλειστικά από τη θέληση αρχικά του πατέρα τους και στη συνέχεια του συζύγου τους, θέτοντας έτσι σε πλήρη αδράνεια τις δυνατότητες που είχαν να εξελιχθούν πέρα από τις οικιακές εργασίες και τις υποχρεώσεις της μητρότητας. Σε μια πορεία που διήρκησε ολόκληρους αιώνες δε δόθηκε ποτέ στις γυναίκες η ευκαιρία να καλλιεργήσουν τις πνευματικές τους ικανότητες και να δείξουν το εύρος των δυνατοτήτων τους. Έτσι, κάθε σημαίνουσα θέση στον πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό χώρο κρατήθηκε στα χέρια των ανδρών, αφήνοντας τις γυναίκες «αιχμάλωτες» στον οικιακό χώρο, που αποτέλεσε για χρόνια τον κύριο χώρο δράσης τους.  

Εργασίες

1. Να εξετάσετε συγκριτικά Το σημείο αναγνωρίσεως της Δημουλά με το ποίημα της Ζωής Καρέλλη Ο Έφηβος των Αντικυθήρων

Ήρθα για σένα πάλι.

Προχωρώντας πρόσεξα αρκετά

τα κορινθιακά αγγεία,

μου έκαναν, βέβαια, εντύπωση

για τη χάρη του σχήματος και των σχεδίων.

Συλλογίστηκα τη σφύζουσα ζωή

της φημισμένης πολιτείας. Ύστερα,

επίτηδες σχεδόν, απόμενα στις αίθουσες,

όπου το φως έχει κάτι το υδάτινο.

Δεν ξέρω αν τούτο οφείλεται

στων τοίχων την απόχρωση

ή στην ακινησία των εκθεμάτων,

στο γυαλί απ’ τις προθήκες.

Απόμενα λοιπόν,

κρατώντας την αναμονή της παρουσίας σου,

χαρά.

Για λίγο με σταμάτησεν ο Κροίσος

«στήθι και οίκτιρον... ώλεσε θούρος Άρης».

Στην κίνηση, στη θέση των χεριών,

ιδιαίτερη στροφή πρόδινε την ψυχή

που απόμενε ακόμα εκεί

κι έδινε τη συγκρατημένη θέληση

του σώματος προς τα εμπρός.

Θρους φανταστικός της ζωής των αγαλμάτων,

όταν μπορέσει να συλλάβει ο τεχνίτης

την καίρια στιγμή...

Μοναδική στιγμή εσύ,

υπέροχε, δεν είσαι μονάχα

ο έφηβος της τέλειας καλλονής,

της ακτινόβολης νεότητας,

ο αρμονικός στο σχήμα της μουσικής των μελών,

ο τη στάση του έχων και κρατών

στη φυσική του δύναμη κι επιβολή,

όπως η πέτρα ή το φυτό

που υπάρχουν απλά και τέλεια μαζί∙

έκταση των χεριών σε ισορροπία ιδανική,

θεία γραμμή,

αδιάφθορη αγνότητα του συλληφθέντος χρόνου,

της αφθαρσίας μειλίχιο πρόσωπο,

ύψωση της φθαρτής μας στάσης.

Πραγματικότητα και μαγεία,

λεία της ζωής επιφάνεια,

κολπούμενη, καμπυλωμένη

από την κρυμμένη μέσα σου ορμή,

συγκρατημένη κι οδηγούμενη.

Προσφορά και της ύπαρξης παραδοχή,

σε κίνηση μαζί κι ακινησία,

σαν ζύγισμα βασιλικού πουλιού.

Γεννήθηκες

πριν από το δίδαγμα της αμαρτίας.

Είσαι εκείνη του πνεύματος η παροχή

που σβήνει την ακόρεστη στέρηση

κι εκμηδενίζει την απληστία.

Επιθυμείς και μένεις έτοιμος να στερηθείς.

Από πάνω σου γλιστρά

η κάθε ξένη προς το σχήμα σου διάθεση.

Ζητάς της ψυχής το τίμημα

κι εσύ το χαρίζεις, σώμα ζωντανό και γαλήνιο.

Συνάντηση λιτή με το απόλυτο,

γυμνό μυστήριο.

Μορφή γλυτωμένη απ’ την ανάγκη.

Μουσική του ενός ήχου υψώνεσαι

θεία ικανότητα δοσμένη ανθρώπινα.

Δεν σε παίδεψε η αγάπη

που είναι αμφιβολία,

καημός κι υποταγή οδυνηρή

κι ας έχεις στο βλέμμα

τη θαυμάσια ανθρώπινη μελαγχολία,

έργο του ανθρώπου εσύ,

εκείνου που αγάπησε τη ζωή του

σε δόξα αγέρωχη και σεμνή.

Η Ζωή Καρέλλη επισκέπτεται το μουσείο προκειμένου να δει για άλλη μια φορά το άγαλμα που έχει κερδίσει το θαυμασμό της. Έτσι, σε αντίθεση με την Κική Δημουλά που προβληματίζεται με τη θέαση του αγάλματος της αλυσοδεμένης γυναίκας, η Καρέλλη αντλεί ευχαρίστηση από την ενατένιση του Εφήβου των Αντικυθήρων.

Η ποιήτρια στέκει για λίγο σε άλλα εκθέματα μόνο και μόνο για να γευτεί τη χαρά που της προσφέρει η αναμονή προτού αντικρίσει τον Έφηβο, δίνοντας έτσι μια ερωτική σχεδόν χροιά στην εκεί επίσκεψή της. Στοιχείο που διαφοροποιεί τα συναισθήματα που προκαλούνται στις δύο ποιήτριες από τα αγάλματα που αποτέλεσαν πηγές έμπνευσης για τις συνθέσεις τους.

Ο Έφηβος των Αντικυθήρων αποτελεί κατά την ποιήτρια σύμβολο του κάλλους, της νεότητας, της αρμονικής σύνθεσης, της αδιάφθορης αγνότητας και της αφθαρσίας. Η Καρέλλη εστιάζει επομένως στην ομορφιά του αγάλματος και στη διασωθείσα νεότητά του, η οποία αφού αποτυπώθηκε από τον τεχνίτη την καίρια στιγμή θα παραμείνει διαχρονικά άφθαρτη. Από την άλλη μεριά, η Δημουλά δίνοντας έμφαση στα δεμένα χέρια του γυναικείου αγάλματος, προχωρά σ’ έναν ουσιαστικό προβληματισμό σε σχέση με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.

Η Καρέλλη σχολιάζει τη στάση του Εφήβου, ο οποίος μοιάζει να βρίσκεται σε μια πλήρη ισορροπία ανάμεσα στην κίνηση και την ακινησία συγκρατώντας την εσωτερική του ορμή. Αντιστοίχως, η Δημουλά παρατηρεί πως το άγαλμα της γυναίκας ενώ δημιουργεί από μακριά την εντύπωση πως έχει ανακαθίσει ελαφρά, στην πραγματικότητα η στάση της κρύβει την αγωνία του αιχμάλωτου που θέλει να σπάσει τα δεσμά του. Εμφανής κι εδώ η διαφορά ανάμεσα στο ανδρικό άγαλμα που λειτουργεί ως πρότυπο της νεανικής ομορφιάς και το γυναικείο άγαλμα που με τα δεμένα του χέρια στέκει ως σύμβολο αιχμαλωσίας.

Ο Έφηβος, έχοντας δημιουργηθεί προτού εκφραστεί η έννοια της αμαρτίας, αποτελεί έκφανση του ελληνικού πνεύματος που δεν θεωρούσε θεμιτή τη στέρηση και προφύλασσε τους ανθρώπους από την υπερβολή της απληστίας, στέκει επομένως απρόσιτος απέναντι σε καταπιέσεις και υπερβολές που διέπουν τους ανθρώπους του σήμερα. Από την άλλη το γυναικείο άγαλμα με τα δεμένα χέρια είναι σύμβολο της στέρησης, αφού δεν μπορεί να ζυγίσει στα χέρια του ούτε μια βροχή, ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα. Διαχρονικά αιχμάλωτη η γυναίκα-άγαλμα είναι καταδικασμένη ακόμη κι αν μπορούσε να εκπληρώσει την ευγονία που υπόσχονται οι γοφοί της, να φέρει στη ζωή απογόνους παρόμοιας ακινησίας και αιχμαλωσίας.

Ο Έφηβος αποτελεί το δημιούργημα ενός ανθρώπου που αγάπησε τη ζωή κι έδωσε έτσι στο έργο του απαράμιλλη ομορφιά. Ενώ η γυναίκα-άγαλμα φτιάχτηκε αιχμάλωτη, όπως ακριβώς ζητήθηκε από τον γλύπτη∙ με την ίδια δηλαδή απαίτηση που έχει πάντοτε η κοινωνία για τις γυναίκες, να είναι δέσμιες. 

2. Όταν προσεγγίζουμε ένα έργο τέχνης με το προσωπικό μας βιωματικό υλικό, είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ερμηνεία του που αναιρεί τις προθέσεις του δημιουργού του. Μπορεί η «ερμηνεία» μας αυτή να γίνει αφετηρία μιας άλλης πρωτότυπης καλλιτεχνικής δημιουργίας;

Η πρόσληψη κάθε έργου, ανεξάρτητα από τις προθέσεις του δημιουργού του, γίνεται κατ’ ανάγκη με βάση τις εμπειρίες, τις απόψεις και την εν γένει ατομικά διαμορφωμένη αντίληψη του κάθε παρατηρητή, αναγνώστη ή θεατή. Είναι επομένως πιθανό, όπως άλλωστε συμβαίνει και με το άγαλμα του Κωνσταντίνου Σεφερλή, ο παρατηρητής του, εν προκειμένω η ποιήτρια Κική Δημουλά, να διαβλέπει σε αυτό μια ερμηνεία διαφορετική από τις προθέσεις του δημιουργού. Μια ερμηνεία που την ωθεί στη σύνθεση μιας δικής της πρωτότυπης δημιουργίας, καθώς αναιρώντας το συμβολισμό που θέλησε να δώσει ο γλύπτης στο άγαλμα, εκείνη προχωρά σε σκέψεις σχετικά με τη θέση της γυναίκας διαχρονικά στην κοινωνία.

Αντιστοίχως, λαμβάνοντας ως ερέθισμα ένα οποιοδήποτε έργο τέχνης, ο θεατής ή αναγνώστης του μπορεί να προχωρήσει σε συνειρμούς και να εντοπίσει συνυποδηλώσεις που δεν βρίσκονται στο πλαίσιο των προθέσεων του δημιουργού. Η ανάγνωση του κάθε έργου τέχνης, άλλωστε, δεν μπορεί να καθοδηγηθεί πλήρως από τον δημιουργό του, και κάτι τέτοιο δεν είναι αναγκαία θεμιτό, μιας κι ένα από τα προνόμια της τέχνης είναι ακριβώς η δυνατότητα που προσφέρει στις πολλαπλές αναγνώσεις και στις ποικίλες ερμηνείες.

πηγή:http://logotexniakatefthinsis.blogspot.com/2010/03/blog-post_14.html

0 ερωτήσεις που στόχο έχουν είτε να μας βοηθήσουν να "διαβάσουμε" το ποίημα, είτε, να ελέγξουμε αν διαθέτουμε τις απαραίτητες γνώσεις/πληροφορίες που οδηγούν σε ευχερέστερη ανάλυσή του. Τις είδαμε και προφορικά στην τάξη, ας τις έχετε και για τις επαναλήψεις σας.

1. Ποια η αφορμή για να γράψει αυτό το ποίημα η Δημουλά [υποσημ.];
2. Ποια η αλληγορία που δίνει στο άγαλμα ο γλύπτης[υποσημ.];
3. Πώς συμβολοποιεί η ποιήτρια το άγαλμα [υποσημ.];
4. Ποιος ήταν ο Άργος [υποσημ.];
5. Τι σύμβολο αποτελεί η Ιώ [υποσημ.];
6. Ποιο σχήμα λόγου στην αρχή του ποιήματος βοηθάει να γίνει αντιληπτή η διαφορετική πρόσληψη του αγάλματος από την ποιήτρια ;
7. Ποιο το χιαστό σχήμα που παρατηρείται στο ποίημα;
8. Ποια η βασική αντίθεση που υπάρχει στους στίχους 3 - 19;
9. Σε τι εξυπηρετεί ο λυρισμός των στίχων 5 - 7;
10. Τι σχήμα λόγου υπάρχει στο στίχο 17, 18;

11. Αναφέρετε κάποιες λέξεις που επαναλαμβάνονται στοποίημα και που εμφαίνουν τη 1 θέση της ("αιχμάλωτης") γυναίκας.
12. Σε ποιους στίχους παρατηρείται το σχήμα της άρσης και της θέσης;
13. Διαχρονική η ματιά στην κοινωνική θέση της γυναίκας. Ποιος στίχος αναφέρεται στο παρελθόν;
14. Διαχρονική η ματιά στην κοινωνική θέση της γυναίκας. Ποιοι στίχοι αναφέρονται στο μέλλον;
15. Ποιο σημείο του αγάλματος αποτελεί "Σημείο Αναγνωρίσεως" για την ποιήτρια;
16. Ποιο στοιχείο, από την αρχή του ποιήματος, δημιουργεί μια αμεσότητα;
17. Αναφέρετε ένα στίχο στην ενότητα στ.3-19 όπου παρατηρείτε ειρωνεία.
18. Αναφέρετε, δίνοντας ένα παράδειγμα από το ποίημα, έναν τρόπο με τον οποίο η Δημουλά δίνει κινητικότητα στα άψυχα ή στις αφηρημένες έννοιες.
19. Ποιος στίχος εκφράζει έντονα την αντροκρατούμενη κοινωνία;
20. Ποιο σχήμα δημιουργούν οι δυο τελευταίοι στίχοι και σε ποιαν έννοια εστιάζουν;

ΔΕΣ:https://www.schooltime.gr/wp-content/uploads/2013/10/neoelliniki-logotexnia-g-likeiou-voithima-xloptsioudis-ekdoseis-schooltime.gr-2013.pdf

Η Κική Δημουλά εντάσσεται στη μεταπολεμική ποίηση και επομένως στη μοντέρνα ή νεωτερική ποίηση.

 

Χαρακτηριστικά είναι τα γνωρίσματα αυτής της ποίησης στο εξεταζόμενο ποίημα: 

ελεύθερος στίχος, απουσία των δεσμεύσεων που επιβάλλουν η αλληλουχία και η σαφήνεια. 

Μάλιστα σε ορισμένα σημεία τα τελευταία γίνονται τόσο έντονα ώστε να μιλάμε για υπερρεαλιστικές επιδράσεις στην ποίηση της Κ. Δημουλά (η συνειρμική λειτουργία, αλλά και φράσεις ασαφείς και πολύσημες, γεννημένες από μια οργιώδη φαντασία).

 Πιο χρήσιμη είναι η ένταξή της σε μια άλλη κατηγορία, αυτήν της γυναικείας γραφής.

 Έχει επισημανθεί ότι η Κ. Δημουλά εκπροσωπεί τη γυναικεία γραφή, το στίγμα του γυναικείου φύλου στη λογοτεχνία, αν όχι μια καθαρά γυναικεία λογοτεχνία. 

Το ποίημα με κύριο θέμα του τη γυναικεία αιχμαλωσία, ιδωμένη μάλιστα με μια καθαρά γυναικεία ματιά, είναι σίγουρα αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας τέτοιας λογοτεχνίας.

 Η ποιήτρια εστιάζει συνήθως την προσοχή της σε «αντικειμενικά ασήμαντα» αντικείμενα και γεγονότα, από τα οποία αφορμάται και τα μετασχηματίζει σε σύμβολα της ζωής και της μοίρας.

 Ευαίσθητη στα ερεθίσματα της καθημερινότητας, μπορεί με τη γλωσσική άνεση που τη διακρίνει να μετατρέπει σε εικόνες το χρόνο της μνήμης χρησιμοποιώντας νεολογισμούς και αντιπαραθέτοντας το συναίσθημα στη λογική. 

Συνομιλεί με τη φθορά, τη ματαιότητα, το κενό, ενώ από τα ωραιότερα ποιήματά της είναι αυτά που συνθέτει με αφορμή φωτογραφίες. 

Οι φωτογραφίες στην ποίησή της, όπως γράφει ο κριτικός Κώστας Παπαγεωργίου, συχνά αποκτούν την ιδιότητα ενός κειμένου, γίνονται «αναγνώσιμες» συνδέοντας το παρόν με το παρελθόν. 

Η ποίησή της ανθεί πάνω στο άνυδρο έδαφος της στέρησης, της απώλειας, της συναισθηματικής ματαίωσης και, προκειμένου για τα μετά από τη συλλογή Χαίρε ποτέ ποιήματά της, πάνω στο έδαφος της απουσίας του αγαπημένου προσώπου.

 Αυτή τη στέρηση κι αυτή την απουσία αναπληρώνει επιτυγχάνοντας μέσα στο χώρο της ποίησης την επικοινωνία με ένα εσύ, με τον άλλο που λείπει, επικοινωνία που η πραγματικότητα αρνείται.

 Και από αυτή την άποψη η ποίηση της Δημουλά, όσο πικρά συναισθηματικά φορτία κι αν κουβαλά, στην ουσία επιτυγχάνει την κάθαρση και τη λύτρωση.

 Μέσα στον ποιητικό της χώρο, κατοικεί η ίδια περιστοιχισμένη από τα άψυχα αντικείμενα και από τις αφηρημένες έννοιες. Στις τελευταίες, δίνει υπόσταση υποκειμένων, επιτρέποντάς τους έτσι να κινούνται, να αισθάνονται, να πάσχουν και γενικώς να συμπεριφέρονται ως δρώντα πρόσωπα. Υπάρχει, δηλαδή, κατά κανόνα μια ακινησία του ποιητικού εγώ, του μόνου έμψυχου εγκάτοικου του ποιητικού της κόσμου, και αντιστοίχως μια αέναη κινητικότητα του αφηρημένου. 

Πρόκειται για ένα από τα πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά της ιδιότυπης ποιητικής φωνής της.

Συνεχή και αδιάλειπτα είναι τα σχόλια που αφορούν την απώλεια του χρόνου και τη φθορά, που αυτή η απώλεια συνεπάγεται, και διάχυτη

 η υπαρ257 

Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως 

Κική Δημουλά η ποιήτρια και το έργο της εργοβιογραφία ξιακή αγωνία.

 Χαρακτηριστική είναι η γλωσσική της τόλμη που συχνά την οδηγεί σε μια ιδιαίτερα ευρηματική λεξιπλασία.

Η ποίηση της Δημουλά προσφέρει φιλόξενη στέγη σε καθημερινές πληγές και κοινά ανθρώπινα βιώματα, τολμά να δώσει διάσταση ποιητική και φιλοσοφική σε ποιήματα που αντλούν το υλικό από το περιβάλλον του οικιακού βίου, και κατορθώνει να άρει τη γυναικεία καθημερινότητα στη σφαίρα της αυθεντικής ποίησης.

 Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής της είναι: 

α) η αυστηρή οργάνωση του ποιήματος που δεν περιορίζεται σε μια στατική και αντικειμενική απεικόνιση του εξωτερικού κόσμου, αλλά προσπαθεί να τον αναπλάσει με δημιουργική φαντασία,

 β) γλώσσα μεικτή, λιτή και απαλλαγμένη από κάθε συναισθηματική φόρτιση και 

γ) θεματικό της περιεχόμενο είναι τα προβλήματα του ανθρώπου, που έχουν σχέση με την καθημερινή τριβή και φθορά, το θάνατο, την αγωνία της ύπαρξης. 

Η Κική Δημουλά, ξεκινώντας από κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα –που, συνήθως, επαναλαμβανόμενο σηματοδοτεί το ποίημα– απλώνεται βαθμιαία σε συνθέσεις με αυξανόμενη ένταση. 

Τα πράγματα που την περιβάλλουν μετουσιώνονται, από λυρικές μνήμες ή άμεσες αισθήσεις, σε συστοιχίες εικόνων∙ τα ευρήματά της, μακριά από κάθε πρόθεση κατασκευής, έχουν την ομορφιά του τυχαίου και η μικτή, καθημερινή γλώσσας της, αποφορτισμένη από κάθε συναισθηματισμό, επιβάλλεται με την αμεσότητα, τη λιτότητα και την ουσιαστικότητά της. 

Μ’ ένα ανυποχώρητο πάθος ζωής, η ποιήτρια επιμένει να βρίσκεται συνεχώς και ακάλυπτη στη γραμμή του πυρός, επισημαίνοντας διαψεύσεις και αναξέοντας πρόσκαιρα επουλωμένες πληγές. 

Από αυτό, άλλωστε, το πάθος της έντονης βίωσης και της μεταγραφής της καθημερινότητας σε ποιητικά σήματα πηγάζουν και πολλά στοιχεία της προσωπικής γραφής της Κικής Δημουλά, όπως ο γοργός, αιχμηρός στίχος, ο ειρωνικός τόνος με τη χρήση λέξεων της καθαρεύουσας, της τεχνολογίας, της αργκό ή και νεολογισμών, η φιλοπαίγμων διάθεση με την παράθεση αντίθετων ή ομόηχων λέξεων, η ηθελημένη αμέλεια στη σύνταξη και οι επαναλήψεις.

 Ανήκει στη συλλογή «Το λίγο του κόσμου» που δημοσιεύτηκε το 1971

 και τιμήθηκε με το β’ κρατικό βραβείο ποίησης.

 Με τη συλλογή αυτή καθιερώνονται ως βασικά σχήματα η μεταφορά, η μετωνυμία και οι ανατροπές της συντακτικής δομής 

δηλαδή η απομάκρυνση από τη συμβατική γλώσσα, πυκνώνει η τολμηρή χρήση των επιθέτων, η ουσιαστικοποίησή τους και το αντίστροφο, 

εγκαθιδρύεται ο μελαγχολικός τόνος ως μόνιμο υπόβαθρο της ψυχικής διάθεσης,

 συχνά προερχόμενος από την άγονη καθημερινότητα,

 συνεχίζεται η πικρά ειρωνική έως και (αυτό)σαρκαστική οπτική που διαποτίζει κάθε στοχασμό. 

Μορφολογικά η Δημουλά συνεχίζει τη φόρμα των σχετικά σύντομων στίχων αν και δοκιμάζει και πολυσύλλαβους στίχους. 

Τέλος, διατηρούνται τα σημεία στίξης που αργότερα θα περιοριστούν. 

Το λίγο του κόσμου αποτελεί επομένως σημείο αιχμής για την ποιητική πορεία της Δημουλά. Το ποίημα αποτελεί μια απόπειρα να καταδειχθεί πώς ένα έργο τέχνης «προσλαμβάνεται» από το κοινό. 

Πέρα όμως από τον αντικειμενικό συμβολισμό του έργου, σ’ ένα συνυποδηλωτικό επίπεδο η ερμηνεία του εναπόκειται στα βιώματα και τις σκέψεις του αποδέκτη.

 Έτσι για τη Δημουλά το ποίημα αποτελεί ένα σχόλιο για την κοινωνική θέση της γυναίκας ανά τους αιώνες, γίνεται το σύμβολο της γυναικείας καταπίεσης.

 Η ποιήτρια εστιάζει συνήθως την προσοχή της σε «αντικειμενικά ασήμαντα» αντικείμενα και γεγονότα, από τα οποία αφορμάται και τα μετασχηματίζει σε σύμβολα της ζωής και της  

βασικά ποιητικά χαρακτηριστικά της Δημουλά 

ερμηνευτικά σχόλια - ανάλυση μοίρας. 

Το ίδιο κάνει κι εδώ: ένα άγαλμα που παριστάνει μια γυναικεία μορφή κάποιοι προσέξουν ότι παριστάνεται δεμένη και που στολίζει κάποιο πάρκο, μετασχηματίζεται από την ποιητική ματιά της Δημουλά σε τραγικό σύμβολο της γυναικείας μοίρας.

 Με άλλα λόγια, ένα από τα πολλά γλυπτά που κοσμούν αστικούς χώρους καμιά πρόθεση να αποτελέσει το επίκεντρο της προσοχής και της αισθητικής συγκίνησης γίνεται για την ποιήτρια μια εμπειρία περίπου συγκλονιστική, εμπνέει ένα ποίημα γεμάτο πικρία για τη γυναικεία μοίρα ανά τους αιώνες.

 Ο τίτλος του ποιήματος είναι ασαφής και …ομιχλώδης χωρίς την επεξηγηματική φράση που ακολουθεί (άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια). 

Ο τίτλος είναι συνήθης στο έργο της Δημουλά.

 Γενικότητα δύο ουσιαστικών εκ των οποίων το ένα σε γενική, όλα άναρθρα όπως συνηθίζει η ποιήτρια. 

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι παραπέμπει στις αναγνωρίσεις των δημοτικών τραγουδιών που ανάγονται με τη σειρά τους στην αρχαία ποίηση, αναγνωρίσεις που γίνονται με τη χρήση «σημείων», σημαδιών.

 Έπεται ένας υπότιτλος που προσδιορίζει και τρόπον τινά υποψιάζει για το θέμα. Μόνο έτσι είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε και την αφετηρία της ποιητικής έμπνευσης.

 Πρόκειται για το άγαλμα του γλύπτη Κ. Σεφερλή, που βρίσκεται στην πλατεία Τοσίτσα στην Αθήνα και απεικονίζει τη Β. Ήπειρο ως γυναίκα αλυσοδεμένη, παραπέμποντας στα μαρτύρια που έχουν υποστεί οι κάτοικοί της. 

Για την ποιήτρια όμως αποτελεί μόνο το εξωτερικό ερέθισμα στο οποίο, προσπερνώντας τον ιστορικό-εθνικό-πατριωτικό του συμβολισμό, δίνει κοινωνικές προεκτάσεις, που εκφράζουν την κυρίαρχη ιδεολογία αναφορικά με τη θέση της γυναίκας. 

Έτσι τα δεμένα χέρια είναι το σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας αιχμαλωσίας. α΄στροφική ενότητα: αναίρεση του συμβολισμού του γλύπτη 

Με μια έντονη αντίθεση (όλοι-εγώ) η ποιήτρια διαφοροποιείται και από την κοινή αντίληψη και από το δημιουργό του γλυπτού, μετατοπίζοντας το συμβολισμό του αγάλματος από το εθνικό δίδαγμα στη διαχρονικά υπόδουλη γυναίκα. 

Η παράσταση της γυναίκας με τα δεμένα χέρια προσλαμβάνεται από την ποιήτρια όχι έτσι όπως έχει αρχικά οριστεί από το γλύπτη, δηλαδή ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο καταπίεσης. 

Το επίρρημα κατευθείαν δείχνει την κατηγορηματική και άμεση πρόσληψη του μηνύματος τόσο για τους άλλους όσο και για την ποιήτρια.

Το χιαστό σχήμα των πρώτων δύο στίχων δείχνει την ηθελημένη σύγχυση ανάμεσα στο άγαλμα και τη γυναίκα και τη διαφορετική πρόσληψη του έργου από τους… πολλούς αποδέκτες και την ποιήτρια. 

β’ στροφική ενότητα: η πρώτη εντύπωση κι ο πραγματικός συμβολισμός του αγάλματος στ.3: προβάλλεται ο διακοσμητικός ρόλος του αγάλματος άρα και η αισθητική απόλαυση που προκαλεί ένα έργο τέχνης στ.4-13: με άξονα το χώρο (από μακριά, από κοντά) παρουσιάζεται αρχικά η πρώτη λανθασμένη εντύπωση που αποκομίζει η ποιήτρια λόγω απόστασης από το άγαλμα και κατόπιν η κοντινή παρατήρηση που απομακρύνει κάθε ψευδαίσθηση και αποκαθιστά την αλήθεια. 

Η «από μακριά» παρατήρηση είναι απατηλή: μια γυναίκα που μόλις ξύπνησε και ανακάθεται ελαφρά στο κρεβάτι της για να θυμηθεί το ωραίο όνειρο που είδε και που θα ήθελε να είναι πραγματικότητα, να το ζήσει. 

Ένας αντιποιητικός στίχος (5) σε συνδυασμό με την ποιητική προσέγγιση του ονείρου(στ.6) και την ψευδαίσθηση της κίνησης δημιουργούν μια ονειροπόλα και νοσταλγική ατμόσφαιρα 

Η «από κοντά

 παραγγείλανε στο γλύπτη: αιχμάλωτη» η φράση αποτελεί κραυγή διαμαρτυρίας για τη θέση που όρισε η κοινωνία στη γυναίκα. 

Ο γλύπτης, όργανο κι αυτός του κοινωνικού κατεστημένου, παρουσίασε τη γυναίκα υποταγμένη, φτιαγμένη σύμφωνα με τα μέτρα και τις επιθυμίες της ανδροκρατούμενης κοινωνίας. 

Με δυο έξοχα λυρικές εικόνες (βροχή, μαργαρίτα),μια μεταφορά (να ζυγίσεις μια βροχή) και ένα σχήμα εξ αναλόγου (στ.18) η Δημουλά αποτυπώνει την αδυναμία της γυναίκας να απολαύσει τις απλές, καθημερινές χαρές της ζωής.

 γ’ στροφική ενότητα: 

η μονιμότητα των δεσμεύσεων σε βάρος της γυναίκας και η αδυναμία ανατροπής τους στ.20: ο Άργος, ο άγρυπνος φύλακας και υπεύθυνος για την τήρηση αυτών των δεσμεύσεων, το μάρμαρο μόνο δεν είναι που εγκλωβίζει την κίνηση και περιορίζει την ελευθερία των γυναικών. 

Δεσμά λοιπόν της γυναικείας καταπίεσης δεν είναι μόνο οι εξωτερικοί καταναγκασμοί και οι νόμοι, είναι κυρίως η νοοτροπία της κοινωνίας κι αυτή είναι τελικά που πρέπει να αλλάξει. στ.21-30: δυο υποθέσεις εκφράζουν τη ματαιότητα των αγώνων των γυναικών, ακριβώς λόγω της αδυναμίας τους να πραγματοποιηθούν. Ακόμα κι αν τα μάρμαρα και τα αγάλματα διεκδικούσαν ελευθερία και ισότητα, η γυναίκα θα παρέμενε και πάλι αιχμάλωτη και επομένως τα αίτια της χειραγώγησης των γυναικών θα πρέπει να αναζητηθούν κάπου βαθύτερα. 

Η αναφορά στους δούλους, τους νεκρούς, και το αίσθημα, τρεις έννοιες τελείως παράταιρες μεταξύ τους, γίνεται γιατί η έννοια «δούλος» μας παραπέμπει απευθείας στην αιχμαλωσία, οι νεκροί είναι αυτοί που διεκδικούν τη μνήμη στη θύμηση των ζωντανών και τα αισθήματά μας που συνεχώς αναζητούν διέξοδο για να εκφραστούν. 

Όπως ίσως οι αγώνες όλων αυτών είναι μάταιοι, έτσι και οι αγώνες των γυναικών είναι καταδικασμένοι σε αποτυχία, όσο τα δικαιώματα είναι μόνο θεωρητικά ενώ οι κοινωνικές συμβάσεις θέτουν φραγμούς σε όλα τα επίπεδα

  δ’ στροφική ενότητα: η αιτιολόγηση της γυναικείας καταπίεσης στ.31-32: με μια μικρή τροποποίηση του στ.2 επαναλαμβάνονται οι στίχοι 1,2.

 Η ποιήτρια αιτιολογεί αρνητικά και καταφατικά, γιατί αναγνωρίζει στο άγαλμα μια γυναίκα αμέσως μόλις το δει. Η γυναικεία καταπίεση δεν είναι σύμφυτη με το φύλο της, (οι ευρηματικές κι απροσδόκητες λεκτικές συζεύξεις στ.36,37 εκφράζουν με την υπογράμμιση της ακινησίας την πικρή ειρωνεία για τη δήθεν αναγνώριση της γυναικείας συμβολής στη δημιουργία) αλλά αποτέλεσμα των κοινωνικών συνθηκών. 

Τα εξωτερικά γνωρίσματα του γυναικείου κορμιού δεν είναι αυτά που καθιστούν το άγαλμα αναγνωρίσιμο ως γυναίκα αλλά τα δεμένα χέρια είναι το σημείο αναγνωρίσεως. ε’ στροφική ενότητα: η αιχμαλωσία είναι το αναγνωριστικό στοιχείο της γυναίκας 

Η ποιήτρια εκφράζει με τρόπο αξιωματικό την πεποίθησή της, ταυτίζοντας την γυναίκα με μια αιχμάλωτη, και ταυτόχρονα διατυπώνει διακριτικά τη αντίθεση και ίσως τη διαμαρτυρία της γι’ αυτή την κατάσταση 

Όλο το ποίημα συνιστά μια έντονα καταφατική διαπίστωση, ακόμα και στα σημεία όπου τοποθετείται μια υποθετική επανάσταση. 

Ο τόνος αυτός παραπέμπει στον μετέπειτα γνωμικό τόνο της Δημουλά, όχι απόλυτα παγιωμένο ακόμη στο εν λόγω ποίημα. 

Αυτό που αναγνωρίζεται, ωστόσο, είναι η αφηγηματική ροή και η επιτυχής σκηνοθεσία με εκκίνηση από συγκεκριμένο στοιχείο (εδώ το άγαλμα στο πάρκο αλλού και συχνότερα μια φωτογραφία κλπ).  

ερμηνευτικά σχόλια 

Το βασικό περιεχόμενο του ποιήματος είναι η γυναικεία αιχμαλωσία, όπως τη βλέπει η ποιήτρια σε ένα άγαλμα. Η αιώνια γυναικεία αιχμαλωσία είναι τόσο ισχυρός «θεσμός» ώστε κι αν ακόμα απελευθερώνονταν τα αγάλματα από το μάρμαρο πράγμα αδύνατο θα εξακολουθούσε να υπάρχει. 

Με άλλα λόγια, η γυναικεία αιχμαλωσία παρουσιάζεται εδώ ως ισχυρότερη από αυτήν που επιβάλλει το μάρμαρο στις μορφές των αγαλμάτων, τα δεσμά της γυναίκας πιο ισχυρά από τις ιστορικές και φυσικές δεσμεύσεις, αυτές που στερούν από τους δούλους την ελευθερία, από τους νεκρούς την αθανασία και από το αίσθημά μας τη γαλήνη. Αυτή η αιχμαλωσία γίνεται, κατά την ποιήτρια, δεύτερη φύση για τη γυναίκα: σέ λέω γυναίκα / γιατ' εἶσ' αἰχμάλωτη. Οι στίχοι αυτοί δείχνουν την ταύτιση που έχει γίνει στο νου της ανάμεσα στην αιχμαλωσία και τη γυναίκα, έτσι ώστε για την ποιήτρια σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας ταυτότητας δεν αποτελούν τα εξωτερικά ανατομικά χαρακτηριστικά, οι γοφοί που ὑπόσχονται εὐγονία και καλή σοδειά, αλλά η ίδια η αιχμαλωσία. 

Δεν μπορούμε, βέβαια, να κατατάξουμε την ποιήτρια σε εκείνους που θεωρούν φυσική κατάσταση τη γυναικεία δουλεία, δε θα ταίριαζε αυτό στην όλη πνευματική παρουσία της. Κάτι άλλο συμβαίνει εδώ: είναι τέτοια η πικρία της για την αιχμαλωσία της γυναίκας ανά τους αιώνες ώστε, στα πλαίσια μιας εκφραστικής (ποιητικής) υπερβολής, τη χαρακτηρίζει ισχυρότερη κι από την αιχμαλωσία των αγαλμάτων. 

Διακρίνεται η πικρή ειρωνεία που περιέχουν οι στίχοι 35-37 σχετικά με τη γυναικεία προσφορά στην κοινωνία, με αυτό που θεωρείται μάλλον η γυναικεία προσφορά.

 Όπως το συνηθίζει, η ποιήτρια αναδεικνύει το σκηνικό ενός αστικού χώρου: ένα άγαλμα που κοσμεί ένα πάρκο, ένας χώρος εντελώς ρεαλιστικός, που αποτελεί μια ποιητική αφετηρία προς το εσωτερικό, προς το φανταστικό, προς το φιλοσοφικό. 

Έχει επισημανθεί ότι τα ποιήματα της Κικής Δημουλά αναπτύσσονται διαλεκτικά, με αφετηρία το συγκεκριμένο και υλικό και με κατάληξη το αφηρημένο και εσωτερικό.

 Αυτό συμβαίνει και εδώ: αφετηρία είναι το άγαλμα, ένα απτό και συγκεκριμένο ερέθισμα, με πολύ συγκεκριμένη μάλιστα μορφή• η κατάληξη όμως του ποιήματος είναι κάτι πολύ πιο εσωτερικό, είναι το συναίσθημα που δοκιμάζει αυτή η γυναικεία μορφή που η ποιήτρια την αντιμετωπίζει σαν ζώσα μορφή καθώς και τα σημαινόμενα αυτής της αιχμάλωτης ύπαρξης, σημαινόμενα μάλιστα που είναι σε μεγάλο βαθμό υποκειμενικά.

 Διότι είναι μεν αντικειμενικό το τι συμβολίζει μια δεμένη πισθάγκωνα μορφή, αλλά είναι σίγουρα υποκειμενική και προσωπική η ανάγνωσή της από την ποιήτρια, η οποία τόσο πολύ ταυτίζει τη γυναικεία μοίρα με την αιχμαλωσία ώστε αναγνωρίζει τη γυναίκα στην ίδια την αιχμαλωσία (Σέ λέω γυναίκα / γιατί εἷσ' αἰχμάλωτη), θεωρεί την αιχμαλωσία σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας ταυτότητας. Το ποίημα συμβάλλει στο διάλογο γύρω από την πρόσληψη του έργου τέχνης. 

Η ποιήτρια παρουσιάζεται να ερμηνεύει και να νιώθει ένα γλυπτό με έναν τρόπο αρκετά προσωπικό και πρωτότυπο, που μάλλον δε θα ήταν μέσα στις προθέσεις του γλύπτη. 

Ενισχύεται έτσι η άποψη που θέλει το έργο τέχνης να έχει μια αυτόνομη ζωή από τη στιγμή που φεύγει από τα χέρια του δημιουργού, να δέχεται αναγνώσεις και ερμηνείες προσωπικές, βιωματικές και επομένως πολύ διαφορετικές από άτομο σε άτομο, να λέει διαφορετικά πράγματα σε κάθε πρόσωπο, τόσο διαφορετικά που θα ήταν αδύνατο να τα έχει καν προβλέψει ο δημιουργός.

Αυτή η πολυσημία είναι, πάντα κατά την ίδια άποψη, μια από τις μαγικές ιδιότητες της τέχνης, διότι η τελευταία μπορεί μέσα από ένα έργο να πει πράγματα πολύ περισσότερα κι ωστόσο αυθεντικά από ό,τι προτίθεται να εκφράσει ο καλλιτέχνης μέσα από το συγκεκριμένο έργο. 

Υπάρχουν στο ποίημα κάποιες εκφράσεις που πραγματοποιούν τη βούληση της ποιήτριας να εναρμονίσει μεταξύ τους αντίπαλα ζεύγη: στις φράσεις σκοινί μαρμάρινο, πορεία τῶν μαρμάρων, κοσμογονία τῶν μαρμάρων, εὐγονία ἀγαλμάτων, σοδειά ἀκινησίας συνεργάζεται το φανταστικό με το πραγματικό, το λογικό με το παράλογο.

 

Είναι οι φράσεις αυτές που πραγματώνουν την άποψη της ποιήτριας ότι το ποιητικό αποτέλεσμα δεν το παράγει κάθε λέξη   χωριστά αλλά η συνήχηση των λέξεων.

 Έντονη είναι η λειτουργία των σχημάτων λόγου στο ποίημα.

 • Το χιαστό σχήμα των στ. 1-2 (κατευθείαν ἄγαλμα...γυναίκα κατευθείαν) αλλά και η επανάληψη της λέξης κατευθείαν και των πρώτων δύο στίχων (στ. 31-32 και 41) τονίζουν τη διαφορετική ανάγνωση που επιφυλάσσει η ποιήτρια στο άγαλμα.

 • Οι μεταφορές έχουν το συνήθη ποιητικό τους ρόλο: δίνουν λυρισμό, παραστατικότητα (εικονοποιία) και ευστοχία 

• Η αμφισημία του στ. 14 (γλύπτης μπορεί να είναι ο δημιουργός του αγάλματος αλλά και ο δημιουργός της γυναίκας, ο Θεός) προϊδεάζει γι αυτό που θέλει να εκφράσει η ποιήτρια, την αιωνιότητα και τη σταθερότητα της γυναικείας αιχμαλωσίας.

 Χαρακτηριστικές είναι μέσα στο ποίημα οι επαναλήψεις. 

Η επανάληψη του κατευθείαν στους δύο πρώτους στίχους συνεπάγεται την παράβλεψη του υλικού και την μεταφορά από το σύμβολο στο πραγματικό ενώ παράλληλα συντελείται μια επανασυμβολοποίηση. Επίσης, το ίδιο επίρρημα εισάγει τον αποδέκτη του λόγου δηλαδή τη γυναίκα άγαλμα ως σύμβολο της γυναίκας. 

Επίσης, με μια σειρά λεκτικών επαναλήψεων τονίζεται το γεγονός της αναγκαστικής καθήλωσης της γυναίκας από έναν άντρα. 

Τέσσερις φορές η λέξη μάρμαρο και μία η λέξη μαρμάρινο, τέσσερις φορές οι λέξεις αιχμάλωτη, άγαλμα, δεμένα, πέντε η λέξη γυναίκα, δύο η λέξη γλύπτης. 

Ο γλύπτης με το αντρικό βλέμμα, αν και χειρίζεται ένα συλλογικό-εθνικό βίωμα, μεταφέρει στο άγαλμα στερεοτυπικά φυλικά γνωρίσματα. 

Με κοινό στοιχείο τα δεσμά, («δεμένα πισθάγκωνα», «μαρμάρινο σκοινί») μια εικόνα που έχει παραχθεί από άντρα-φορέα όλων των στερεοτυπικών γυναικείων απεικονίσεων και φορέα του ηγεμονικού λόγου-την επανεξετάζει μια γυναίκα δημιουργός για να της αποδώσει νέα στοιχεία, καθαρά γυναικεία.

 Η γυναίκα-ποιήτρια διαμεσολαβώντας μεταξύ αγάλματος και κειμένου μετατρέπει έμμεσα το άγαλμα και άμεσα το κείμενο μόνον σε γυναίκα, όπως εξάλλου το τονίζει. 

Προβάλλεται η υλικότητα του κειμένου όπως και του αγάλματος: όπως σε όλο το έργο της η Δημουλά διακρίνεται για την ικανότητά της να αποδίδει σωματικότητα στο νοητό, προσωποποιεί αφηρημένες έννοιες με τις οποίες διαρκώς διαλέγεται. Εδώ μέσω του αγάλματος αποκτά υλικότητα η αιχμαλωσία της γυναίκας όπως και μέσω κάθε λέξης του ποιήματος. 

Η μετάβαση συντελείται από το άγαλμα στη γραφή. Απομένει δηλαδή το συλλογικό στοιχείο αλλά επανασυμβολιζόμενο.

 Η γυναίκα είναι δεμένη από τον γλύπτη-άντρα-δημιουργό-νοηματοδότη και είναι φορέας νοήματος, όχι παραγωγός : αυτό το μεταβάλλει η γυναίκα-ποιήτρια με το ποίημά της, παραγωγό νέου νοήματος. 

Επιπλέον, η μετωνυμική χρήση του αγάλματος δίνει τη δυνατότητα μέσω του ποιήματος στο γυναικείο εγώ να αντικρίσει τον εαυτό του. 

Μέσω του λόγου η γυναίκα επιθυμεί να ανατρέψει την ηγεμονική γυναικεία απεικόνιση. Δύο βασικοί δομικοί στίχοι στην πρώτη αυτή ενότητα του ποιήματος είναι οι αντιθετικοί: 

«Από μακριά εξαπατάς» «Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο:»

 Ο πρώτος εισάγει την εξαπάτηση και την εσφαλμένη εντύπωση ενώ ο δεύτερος με την άνω και κάτω στιγμή εξηγεί την αλήθεια. 

Στην αποκάλυψη της αλήθειας η κίνηση ερμηνεύεται ως θέληση ελευθερίας αλλά και αυτή αποδεικνύεται ετεροκαθοριζόμενη εξαιτίας του αόριστου «κάτι».

 Ποιος εξωτερικός ή εσωτερικός παράγοντας είναι αυτό το αναμενόμενο εξ ουρανού «κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις»;Μένει απροσδιόριστο. 

Ο έντονος λυρισμός παρουσιάζεται στην απόδοση ανθρώπινων κινήσεων στο άγαλμα: και μεταφέρει την απόλυτη συναισθηματική αιχμαλωσία της γυναίκας που υποταγμένη στην αντρική εξουσία αδυνατεί να συγκροτήσει απόλυτα προσωπικά βιώματα.

 

Η ουσία της  εκφραστικά μέσα επιμέρους σημεία ζωής, δηλαδή η δράση η ενέργεια και το αίσθημα –το προϊόν των αισθήσεων- είναι βιώματα ανοίκεια στη γυναίκα, ταυτισμένη με την απόλυτη ακινησία του αγάλματος. 

Η ευφυής αναφορά στον Άργο παραπέμπει στην Ιώ ως σύμβολο της γυναικείας αιχμαλωσίας και καταπίεσης.

 Η μετωνυμική χρήση του Άργου αντί της Ιούς δηλαδή η χρήση του αρσενικού γένους τέρατος-φύλακα αντί του θηλυκού φυλακισμένου ενέχει το χαρακτήρα έμμεσης καταγγελίας. 

Ωστόσο, ο δεσμοφύλακας δεν είναι μόνον ο άντρας-τέρας Άργος δεν είναι αυτός ο μόνος περιοριστικός παράγοντας.

 Αποδίδεται μετωνυμικά ένα δικαίωμα επανάστασης και ελευθερίας στα αγάλματα και όχι στις γυναίκες, μεταξύ ρεαλιστικού και μεταφυσικού αφαιρώντας σχεδόν κάθε ελπίδα στο σύμβολο άρα και στο συμβολιζόμενο –πραγματικό, τη γυναίκα: οι δούλοι μπορεί να επαναστατήσουν όπως και οι άνθρωποι-φορείς των αισθημάτων αλλά τα αγάλματα, οι νεκροί μάλλον απίθανο. 

Το ποίημα έτσι οδηγείται σε ένα νοηματικό κενό, το κενό του ίδιου του κόσμου που αδυνατεί να παρέχει στοιχειώδη δικαιώματα.

 Η ελπίδα της επανάστασης στραγγαλίζεται στους στίχους 21-30, όπως και στο στίχο 37 «καλή σοδειά ακινησίας» ήτοι ένα μέλλον αδιαφοροποίητο από το αιχμάλωτο παρόν. Είναι διακριτή, σε όλο το απόσπασμα, μια ελαφρά ειρωνεία, ένας υπόρρητος (αυτό)σαρκασμός που προκαλείται από το αδύνατο. Η επανάληψη, ελαφρώς παραλλαγμένη, των δύο πρώτων στίχων εισάγει την παρουσία ενός δεύτερου αναγνωριστικού σημείου: της ευγονίας, της μητρότητας ως κύριου αναπαραστατικού γνωρίσματος της γυναίκας. Εδώ οι τονισμένοι γοφοί εξαίρουν το χαρακτηριστικό αλλά και το μεταθέτουν κληρονομικώ δικαίω στις μελλοντικές γενιές : «καλή σοδειά ακινησίας», ήτοι ακινητοποιημένες απόψεις και στάσεις για το μέλλον. «Οι πολιτικές μου είναι στο σώμα μου» γράφει η Adrienne Rich, σημαντική αμερικανίδα και φεμινίστρια ποιήτρια. Εδώ πρόκειται για πολιτικές μαρμαρωμένες, απαισιόδοξη εκτίμηση. Επιπλέον εδώ το σώμα αυτό καθαυτό απουσιάζει και αντ’ αυτού υπάρχει το υποκατάστατό του, το μαρμάρινο άγαλμα. Μια επιπλέον τάση προς την ακινησία και προς το νοηματικό κενό. Στα γραμματικά πρόσωπα κυριαρχεί το β’ ενικό τονίζοντας την αμεσότητα του διαλόγου αλλά και τη στροφή της προσοχής στο πρόσωπο του αγάλματος-αιχμάλωτης γυναίκας.

 Η χρήση του β’ ενικού πέρα από το ότι είναι συνήθης στην ποίηση της Δημουλά αποτελεί έναν ιδιαίτερο και σταθερό ποιητικό χειρισμό καθώς τα αγάλματα είναι αρκετές φορές παρόντα στο έργο της ποιήτριας, η οποία διαλέγεται ισότιμα με αυτά και μέσω της προσωποποίησης αποδίδοντάς τους ανθρώπινα στοιχεία και συναισθήματα.

 Ο διάλογος αυτός και στο εν λόγω ποίημα και στα λοιπά δεν σχετίζεται με την αισθητική αποτίμηση του έργου τέχνης αλλά με την απόδοση στα αγάλματα σκέψεων και αισθημάτων σχετικά με οικεία στην ποίηση της Δημουλά θέματα (π.χ. φθορά του χρόνου). Αναδεικνύεται έτσι ένα επιπλέον χαρακτηριστικό της Δημουλά η προσωποποίηση όλων των αφηρημένων εννοιών που έτσι εντάσσονται δραστικά στην καθημερινότητα του ποιητικού υποκειμένου. 

Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο είναι η επανάληψη του ρήματος λέω 3 φορές (και μία το συνώνυμο προσφωνώ και 2 φορές το λένε). 

Πρόκειται για ρήματα που προσφωνούν και έτσι επιδιώκουν να μεταβάλλουν τον συμβολισμό του αγάλματος και να το ταυτίσουν με την διαχρονικά αιχμάλωτη γυναίκα. Έρχονται σε αντιδιαστολή με το λένε όλων των άλλων που μένει απλά στην επιφάνεια.

 Η γυναίκα-δημιουργός ονομάζει άρα επανατοποθετεί τα πράγματα σε έναν αντρικό κόσμο και μια δεδομένη αντρική γλώσσα και δημιουργεί δια του λόγου. 

Τέλος, όμοια με την ματαιωμένη επανάσταση λειτουργεί και το σχήμα κύκλου που περικλείει το ποίημα εντός του σε έναν αναπόδραστο κλοιό συστροφής γύρω από τον εαυτό του εντείνοντας την αίσθηση της αιχμαλωσίας με την πλήρη νοηματική ταύτιση των λέξεων γυναίκα και αιχμάλωτη. «Είναι πολύ δύσκολο, πολύ κοπιαστικό και τρομερά επικίνδυνο μια γυναίκα να μην είναι παρά μόνο το φύλο της ή η πλήρης απάρνηση του φύλου της», έχει δηλώσει η ίδια η ποιήτρια. 

 1. Ποια αίσθημα δημιουργέι ο τίτλος του ποιήματος; 

2. Αφορμή για το ποίημα είναι ένα άγαλμα. Πώς μετουσιώνεται αυτό στο βασικό θέμα του ποιήματος;

 3. Πώς βλέπει το γλύπτη η ποιήτρια;

 4. Να σχολιάσετε το διαφορετικό τρόπο με τον τον οποίο συχνά αντιλαμβανόμαστε ένα έργο τέχνης. 

5. Να σχολιάσετε τις επαναλήψεις μέσα στο ποίημα των λέξεων μάρμαρο-μαρμάρινο, αιχμάλωτη, άγαλμα, δεμένα, γυναίκα και λέω και των συνωνύμων του) 

6. Πώς δομείται το περιεχόμενο του ποιήματος; 

7. Ποιος είναι ο ρόλος της επανάληψης του επιρρήματος κατευθείαν στους δύο πρώτους στίχους και γιατί τονίζεται το εγώ;

 8. Ποιο κλίμα δημιουργεί η προσφώνηση του αγάλματος σε β΄ ενικό πρόσωπο και ποια αισθήματα της ποιήτριας εκφράζονται με αυτήν;

 9. Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η «αιχμαλωσία» της γυναίκας; 

10. Να εντοπίσετε τα βασικά χαρακτηριστικά της Κικής Δημουλά στο ποίημα αυτό.

11. Ποια εντύπωση δημιουργεί στο ποιητικό υποκείμενο η στάση του αγάλματος και ποιες σκέψεις του υποβάλλει; 

12. Πώς συνδέεται ο Άργος με τη γυναίκα-άγαλμα; 

13. Πώς αντιλαμβάνεστε την «ελευθερία» και την «ισότητα» για την οποία αγωνίζονται οι «δούλοι», οι «νεκροί» και το «αίσθημά μας»; 

14. Με ποιο τρόπο σχολιάζει το ποιητικό υποκείμενο την προσφορά της γυναίκας στη δημιουργία (στ. 35-37); 

ερωτήσεις 

Λ. Μεγάλου-Σεφεριάδη, Δελφοί 

Κάποτε αναρωτιόμουνα πώς ο ηνίοχος των Δελφών δεν είναι διόλου απελπισμένος που δεν είναι καν ηνίοχος. 

Τώρα νιώθω ό,τι ο γλύπτης ερήμην του τυράννου του Γέλαντα και των Συρακουσών είχε διαβλέψει: πως η ζωή είναι εντελώς απλή· δεν είναι παρά ο θάνατος που ελλοχεύει. 

παράλληλο κείμενο

 Ι Να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές ως προς την πρόσληψη του καλλιτεχνικού έργου ανάμεσα στα ποιήματα Δελφοί και Σημείο Αναγνωρίσεως. 

ερώτηση 

Κική Δημουλά «Τα μισανθή χέρια» 

Σε παράγγειλαν υπεύθυνα νέα και δυνατή κι η σάρκα σου παράδειγμα κανένα απ’ τη δική μας σάρκα να μην πάρει. Απαγορευτική να σμιλευτείς σε κάθε αλλαγή και παραμόρφωση, μια προστασία που δεν δόθηκε από καμία Τέχνη στη δική μας ανθηρότητα και δύναμη. Το ένα χέρι σου σμιλεύτηκε χτένα στ’ ανάκατα μαλλιά σου, ενώ το άλλο φαίνεται σαν μόνο του να διάλεξε το ρόλο: ακουμπισμένο χάδι στην κοιλιά, στην απαγορευμένη γονιμότητα - δεν παραιτείται ούτε η πέτρα από τη μήτρα. Υπεύθυνα Άγρυπνη προπάντων σε παράγγειλαν, ποτέ να μη σε πάρει ύπνος, ποτέ να μη σου μάθει όνειρο τι δεν πραγματοποιείται. Άγρυπνη για να επιτηρείς τις ποικιλίες των ρόδων, μη και τα κόψουν χέρια μισανθή. 

Άχ, αγαλματένια μου επιστάτισσα, άδικα ξαγρυπνάς και δεν κοιμάσαι και δεν αφήνεις να σου μάθει τ’ όνειρο τι δεν πραγματοποιείται: δεν βρέθηκε ακόμα επιστάτης, ούτε πλάνη ούτε καν ποιητής που να μπορέσει τα μισανθή των φθινοπώρων χέρια να εμποδίσει τις τόσες ποικιλίες των ρόδων και του βίου μανιακά να αφανίζουν. 

παράλληλο κείμενο ΙΙ 

Το άγαλμα μιας γυναίκας στον κήπο του Λουξεμβούργου δίνει στην ποιήτρια την ευκαιρία να σχολιάσει την αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στην αναλλοίωτη ομορφιά των αγαλμάτων και την εφήμερη νεότητα των ανθρώπων που πολύ γρήγορα έρχονται αντιμέτωποι με τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος. 

Να εντοπίσετε ομοιότητες στο θέμα (άγαλμα-γυναίκα) και στη γραφή (β΄ ενικό πρόσωπο, ύφος) με το εξεταζόμενο ποίημα. ερώτηση Ρόζα Σταμούλη-Τούντα «Οι Αλυσίδες»

 Το πρώτο δώρο ήταν μια χρυσή αλυσίδα του λαιμού 

Το δεύτερο, αλυσίδα του χεριού.

 Το τρίτο, ένας χαλκάς στο δάχτυλο. 

Τα φορούσες, καμάρωνες τη λάμψη τους. Το κοίταγμα σου ‘δινε μια ηδονική ανακούφιση πώς κάτι είχες να επιδείξεις, κάτι σ’ έκανε να υπερέχεις. Όμως οι αλυσίδες στο βάθος έχουν το ίδιο νόημα. Κάποτε ακινητούσαν τα πόδια των δούλων, στερώντας τους το λεύτερο τρέξιμο ή τα έκπληκτα χέρια, τα διψασμένα κι ανυπόμονα χέρια. Τώρα οι αλυσίδες ακινητούν τις ψυχές νεκρώνουν τον αυθορμητισμό, την ελευθερία. [Ταλμούδ] παράλληλο 

κείμενο ΙΙΙ Ποια είναι η κατάσταση ανελευθερίας που παρουσιάζει η Ρόζα Σταμούλη-Τούντα και πώς διαφοροποιείται από την αιχμαλωσία των γυναικών που πραγματεύεται η Κική Δημουλά;

Κική Δημουλά «Εύα», παράλληλο κείμενο για το «Σημείο Αναγνωρίσεως»

https://latistor.blogspot.com/2010/04/blog-post_19.html

Susi Galloway 

Κική Δημουλά «Εύα», παράλληλο κείμενο για το «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Γλυπτό της Vassiliki

Εύα
στο ευγηρίας μου σαλόνι σε δώρισε
για εμψύχωση για παρερμηνείες ζωτικές
κάποια ισχυρή θέληση πλαστουργός.

Μου θυμίζει αμυδρή αμαρτία
που μου πρωτοχάρισε η μεγάλη
καλλιτέχνις συναίνεση του Θεού
- ανήκει τώρα στην πλούσια ιδιωτική
συλλογή της παλαιότητας.
Το διαπεραστικό κάλλος της
σε θανάσιμο μίσος το έθαψε
η σπυριάρα τιμωρία.

Θεόγυμνη είσαι. Ίσως γιατί χειμώνιασε
για τα καλά η συκή
ίσως και για να τρέψεις την αιδώ
προς τα βαθύτερα της σημασίας της φύλλα.

Λευκό το σώμα σου λες
και ποτέ δεν το είδε ο εναρκτήριος
ο καινοτόμος ήλιος της ανυπακοής

λευκό σαν των χεριών που σ’ έπλασαν
το όραμα ίσως να ξαναγεννηθείς
από πλευρά δική σου και όχι
από την τοκογλύφο πλευράν του Αδάμ
- σου πήρε όλη τη λιγοστή ανίδεη αρχή σου.

Μοιραίος δανεισμός˙ σαν αθεράπευτη αρρώστια
μεταδόθηκε: κανένα θήλυ πλάσμα δεν επαρκούσε
μόνο του να ασκήσει μήτε ύπαρξη απλή
μήτε ανθισμένη εκπλήρωσή της
δίχως να συμβάλει άρρην πλευρά
δανεική βεβαίως
εξ ου και επιστρέφεται αργά
ή γρήγορα ο έρωτας.

Πλαγιαστή είσαι αναδιπλωμένη.
Ίσως να κρύβεσαι από το δάνειο
από την υποχρέωση αργά ή γρήγορα
να επιστραφεί αυτό που αισθανθήκαμε

ίσως κι από φόβο μη σε αναγνωρίσει
η διαδοσίας προϊστορία σου
και γίνει πάλι θηρίο ο διωγμός σου.
Μια καλλίγραμμη αγωνία των χεριών
ολότελα σκεπάζει τη μορφή σου
προφυλάσσοντάς την από την ομορφιά της
- είναι μάγισσα˙ τώρα μεταμορφώνεται
σε άφθαρτη
και σε χαμένη κάποτε θα μεταμορφωθεί.

Άροτρα τα μαλλιά σου οργώνουν
ως κάτω τη μυστηριώδη των γοφών ευπάθεια.
Με επιβράβευση κυματιστά τη σπέρνουν.

Ανάσκελα σε γυρίζω μήπως μάθω
την αρχέγονη ηλικία του συμβολισμού σου.

Και εμψυχώνομαι βλέποντας ότι
μετά από τόσες γέννες αποκλήρωσης
σα σφριγηλό ωάριο μοιάζει η κοιλιά σου
έτοιμη να μας ξεγεννήσει από δικό της
έρωτα όχι επιστρεπτέον
καθέναν μας με την ατομική του
παραδείσια χλωρότητα.

Σε κοσμογονικό μαιευτήριο εξήφθη
το μικροσκοπικό μου μπουφεδάκι όπου
πάνω του πλαγιασμένη κοιλοπονάς.

Όπου να ‘ναι έρχεται η μαμή ξυράφι
μη φοβάσαι έχει ξεγεννήσει έξω στα χωράφια
στις αχυροκαλύβες στις εγκαταλείψεις
ένα σωρό γκαστρωμένες φαντασιώσεις.

Πως ήταν φτωχές δε διαφέρει παράδεισο
κι αυτές όπως εσύ κυοφορούσαν.


Ερμηνευτική προσέγγιση:

Στο ποίημα αυτό η Κική Δημουλά παρατηρεί ένα αγαλματίδιο της πρωτόπλαστης Εύας και μας δίνει τις σκέψεις που της δημιουργούνται για την αιώνια μοίρα της γυναίκας και την ιδιάζουσα θέση της στην κοινωνία. Όπως και στο «Σημείο Αναγνωρίσεως» έτσι κι εδώ η ποιήτρια βρίσκεται σ’ ένα γόνιμο διάλογο με το δημιούργημα ενός άλλου καλλιτέχνη (εδώ μ’ ένα γλυπτό της Vassiliki), αναδεικνύοντας τη δυνατότητα ενός καλλιτέχνη να ερμηνεύει τα έργα τέχνης που συναντά, έστω κι αν προβάλλει σε αυτά τις εντελώς προσωπικές του σκέψεις. Άλλωστε, τα έργα τέχνης παραμένουν πάντοτε ανοιχτά στην ερμηνεία κάθε ανθρώπου που έρχεται σ’ επαφή μ’ αυτά κι αυτό αποτελεί ένα ουσιαστικό στοιχείο της λυτρωτικής δύναμης που έχει η τέχνη να εκφράζει τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τις επιθυμίες μας.
Η Κική Δημουλά, τόσο στο ποίημα Εύα, όσο και στο ποίημα Σημείο Αναγνωρίσεως, παρατηρεί γυναικείες μορφές και διαβάζει σ’ αυτές τους δικούς της προβληματισμούς για τις δυσκολίες που έχει κάθε γυναίκα να αντιμετωπίσει και ιδίως για τη δεύτερη θέση που της προσφέρει η κοινωνία δίπλα στον άντρα. Στο ποίημα Εύα πάντως η εστίαση της ποιήτριας βρίσκεται στην ερωτική επικοινωνία της γυναίκας με τον «τοκογλύφο» άντρα, ο οποίος κάθε συναίσθημα που προσφέρει στη γυναίκα, στην πραγματικότητα της το δανείζει, περιμένοντας στη συνέχεια την επιστροφή του και μάλιστα με «τόκο».
Αναλυτικότερα:
Το αγαλματίδιο της Εύας δωρίζεται στην ποιήτρια, η οποία βρίσκεται πλέον σε ηλικία ευτυχισμένου γήρατος, με διάθεση ευνοϊκή, για να της προσφέρει μια ευχαρίστηση, αλλά η ίδια θεωρεί ότι το αγαλματίδιο αυτό μπορεί τελικά να δημιουργήσει παρερμηνείες, να μην επιτελέσει δηλαδή το σκοπό του κι αντί να της φέρει θετικά συναισθήματα να την οδηγήσει σε προβληματισμούς.
Και πράγματι, η ομορφιά του νεανικού σώματος, της θυμίζει παρελθόντες χρόνους που και η ίδια κατείχε το δώρο της νεότητας και είχε την ομορφιά που τόσο απλόχερα χαρίζει η φύση στο νεανικό σώμα. Τώρα, βέβαια, η ομορφιά αυτή, η αμαρτία όπως την ονομάζει η ποιήτρια, βρίσκεται στη συλλογή αναμνήσεων που έχει συγκεντρώσει με το πέρασμα των χρόνων και δεν απομένει απ’ αυτή τίποτε άλλο πέρα από τις γλυκόπικρες μνήμες που της ξυπνά τώρα η θέαση του γλυπτού που της δώρισαν. Η ομορφιά της νεότητας χάθηκε, καθώς η «σπυριάρα» τιμωρία την απομάκρυνε, την έθαψε, όπως σχολιάζει η ποιήτρια, παραπέμποντας μας στις τιμωρίες που επιφύλασσαν οι ζηλότυπες θεότητες για την ομορφιά των θνητών, όταν αυτή ξεπερνούσε το μέτρο.
Το αγαλματίδιο είναι γυμνό, χωρίς το φύλλο συκής, που είτε παραλείφθηκε γιατί επήλθε πια χειμώνας και ως προερχόμενο από φυλλοβόλο δέντρο όφειλε να πέσει – ένας έμμεσος τρόπος για να δηλωθεί ότι το φύλλο συκής θεωρήθηκε περιττό στη σύγχρονη εποχή -, είτε παραλείφθηκε για να οδηγήσει τον παρατηρητή του γλυπτού πέρα από το συνηθισμένο σημείο εστίασης προς πιο εσωτερικά σημεία αξίας του γυναικείου φύλου.
Η μικρή αυτή Εύα είναι ολόλευκη κι αυτό ωθεί την ποιήτρια στη σκέψη ότι η πρωτόπλαστη γυναίκα δε βρέθηκε ποτέ αντιμέτωπη με τις φθοροποιές ακτίνες του ήλιου, διευκρινίζοντας μας ότι εννοεί τον ήλιο που ξυπνά τη γυναίκα και την οδηγεί στην ανυπακοή, στην απομάκρυνση από τη δεσμευτική παρουσία του άντρα. Το λεκτικό παιχνίδι με το χρώμα του γλυπτού μας παραπέμπει σε παλαιότερες εποχές, όταν μια γυναίκα που είχε λευκό χρώμα, ανήκε σε ευκατάστατη οικογένεια και δε χρειαζόταν η ίδια να εργαστεί και να αλλοιώσει το λευκό της χρώμα. Άρα, η Εύα, θυμίζει στην ποιήτρια μια γυναίκα που παραμένει ακόμη υπό τον αντρικό έλεγχο και δεν έχει προχωρήσει προς την ανεξαρτησία που μπορεί να της χαρίσει η εργασία και η εξασφάλιση δικών της οικονομικών πόρων.
Το λευκό χρώμα, παράλληλα, δίνεται και ως θετικό σχόλιο για τις προθέσεις της δημιουργού, που θα ήθελε -όπως κάθε γυναίκα- την αποδέσμευση της πρωτόπλαστης, αλλά και της κάθε γυναίκας, από την αρχέγονη εξάρτησή της από τον άντρα. Ο μύθος των πρωτόπλαστων που θέλει τη γυναίκα να προέρχεται από υλικό που άντλησε ο Δημιουργός από την πλευρά του Αδάμ, τίθεται εδώ υπό έλεγχο, καθώς η συνεισφορά του Αδάμ δεν στάθηκε εντελώς ανιδιοτελής. Η Εύα δηλαδή μπορεί να δημιουργήθηκε από τον Αδάμ, αλλά εκείνος σε αντάλλαγμα της στέρησε την αθωότητα και τη χαρά της πρωτόπλαστης που θα μπορούσε να έχει μπροστά της άπειρες προοπτικές, θέτοντάς την υπό τον έλεγχό του. Αν η ανδρική εκδοχή του μύθου θέλει τις γυναίκες υπόλογες για το προπατορικό αμάρτημα, η γυναικεία εκδοχή του αρχικού μύθου, θέλει τους άντρες υπόλογους για τη συνεχή, διαχρονική και χωρίς τελειωμό δέσμευση των γυναικών.
Αυτό το αρχικό δάνειο στάθηκε ικανό να στερήσει από τις γυναίκες τη δυνατότητα της πληρότητας, της ολοκλήρωσης και της ευτυχίας, χωρίς τη συμμετοχή κάποιου άντρα. Από την πρώτη αρχή του κόσμου, μέχρι και σήμερα, οι γυναίκες δεν μπορούν από μόνες τους να συστήσουν μια αυτάρκη ύπαρξη, καθώς χρειάζονται πάντοτε την ανδρική παρουσία για να φτάσουν στην τελείωση. Τη συμμετοχή του βέβαια ο άντρας ποτέ δεν την προσφέρει χωρίς αντάλλαγμα, είναι πάντοτε υπό τη μορφή δανείου, γι’ αυτό και οι γυναίκες οφείλουν να αποπληρώσουν τον έρωτα που βιώνουν δίπλα σ’ έναν άντρα.
Το γλυπτό παρασταίνει την Εύα πλαγιαστή κι αναδιπλωμένη, στάση που η ποιήτρια συσχετίζει με τη διαχρονική οφειλή που έχουν οι γυναίκες απέναντι στους άντρες και θεωρεί ότι η Εύα επιχειρεί απλώς να κρυφτεί από την υποχρέωσή της να επιστρέψει στον άντρα όσα της προσέφερε. Κι αυτά που της προσέφερε ο άντρας δεν είναι άλλα από τα συναισθήματα που της επέτρεψε να αισθανθεί για εκείνον. Ο έρωτας εδώ παρουσιάζεται απόλυτα εγωιστικός από τη μεριά των αντρών, οι οποίοι γίνονται απλώς αποδέκτες συναισθημάτων από τις γυναίκες, χωρίς ποτέ οι ίδιοι να συνεισφέρουν και θεωρώντας πάντοτε πώς οι γυναίκες που τους αγαπούν τους οφείλουν και κάτι ακόμη.
Η Εύα, βέβαια, ενδέχεται να κρύβεται όχι λόγω της οφειλής της, αλλά λόγω του αμαρτήματος που της έχουν προσάψει και για το οποίο είναι πάντοτε έτοιμοι να ξεκινήσουν κι ένα νέο διωγμό εις βάρος της, κρατώντας τη συνεχώς δέσμια του αρχικού αυτού ατοπήματος.
Τα χέρια, μάλιστα, του γλυπτού σκεπάζουν το πρόσωπο, δίνοντας την αίσθηση ότι η Εύα προσπαθεί να προφυλαχτεί από την ίδια της την ομορφιά, η οποία μπορεί τώρα να μοιάζει ως αναλλοίωτη –δεδομένου ότι πρόκειται για ένα γλυπτό- αλλά όταν πρόκειται για μια πραγματική γυναίκα η ομορφιά δεν είναι πάντοτε ένα θετικό στοιχείο. Καθώς η θνητή ομορφιά παρασύρει αρχικά τη γυναίκα με τη δύναμή της μα στο τέλος χάνεται, φθείρεται και φεύγει, αφήνοντας τη γυναίκα χωρίς την πανίσχυρη προστασία της.
Ακολουθώντας την πορεία των κυματιστών μαλλιών του γλυπτού η ποιήτρια προχωρά την παρατήρησή της χαμηλά στην ευπαθή περιοχή του σώματος. Ο κυματισμός των μαλλιών παραπέμπει την ποιήτρια σε οργωμένο έδαφος, σε σπορά, και άρα στη γονιμότητα της γυναίκας. Γυρίζει το γλυπτό ανάσκελα για να ελέγξει κάθε λεπτομέρεια του σώματος και χαίρεται καθώς συνειδητοποιεί ότι η κοιλιά του γλυπτού έχει το χαρακτηριστικό στρογγύλεμα που παραπέμπει σ’ ένα εύρωστο ωάριο. Η Εύα, επομένως, είναι ικανή να γεννήσει εκ νέου παρά το γεγονός ότι έχει ήδη κάνει αρκετές γέννες. Κι ενώ οι προηγούμενες γέννες της έδωσαν παιδιά που αποκληρώθηκαν όπως και η ίδια, λόγω του αμαρτήματός της, τώρα είναι έτοιμη να γεννήσει υπό νέες συνθήκες, να γεννήσει επειδή η ίδια το θέλει, με τη δική της αγάπη να ευλογεί τις νέες γέννες και όχι εκείνη του Αδάμ, που δεν ήταν παρά μια δανεική αγάπη. Η Εύα μπορεί πλέον να γίνει εκ νέου η μητέρα όλων μας και να μας προσφέρει λίγη από την αναγεννητική δύναμη του παραδείσου, να μας προσφέρει δηλαδή την ευκαιρία μιας νέας αρχής, που αυτή τη φορά θα σημάνει τη θέση νέων όρων στην πορεία μας.
Αν μας δινόταν η ευκαιρία να γεννηθούμε ξανά, θα μπορούσαμε να δώσουμε στη γυναίκα μια καλύτερη θέση από αυτή που έχει τώρα κι αναγκάζεται να αποζητά τη συμμετοχή του άντρα στην προσπάθειά της να αποκτήσει την ολοκλήρωσή της.
Η σκέψη αυτή δίνει στην ποιήτρια την αίσθηση ότι ο μικρός μπουφές στον οποίο έχει τοποθετήσει το γλυπτό της Εύας έχει γίνει ο χώρος στον οποίο θα γεννηθεί ένας καινούριος κόσμος. Αλλά, η αναφορά στο μπουφέ κι ο τρόπος που αναφέρεται στη μετατροπή του μικροαστικού της μπουφέ σε κοσμογονικό μαιευτήριο είναι σα να συνειδητοποιεί ότι η σκέψη της προχώρησε πολύ μακριά και πως η νέα τάξη πραγμάτων που τόλμησε να σκεφτεί είναι τελείως έξω από την πραγματικότητα.
Με αυτή τη συνειδητοποίηση, ότι δηλαδή αυτό που σκέφτηκε δεν είναι παρά μια τραβηγμένη φαντασίωση, η ποιήτρια προαναγγέλλει την έλευση της μαμής η οποία θα ξεγεννήσει το ετοιμόγεννο γλυπτό. Η μαμή αυτή έχει άφθονη εμπειρία καθώς έχει ήδη ξεγεννήσει πολλές γκαστρωμένες φαντασιώσεις στο παρελθόν, οι οποίες στο μόνο που διέφεραν με την Εύα – γλυπτό, είναι που αποτελούσαν φαντασιώσεις φτωχών γυναικών και άρα λιγότερο τολμηρές σκέψεις, αλλά σε κάθε περίπτωση επρόκειτο και πάλι για γυναίκες που τόλμησαν να σκεφτούν μια κατάσταση καλύτερη από αυτή που ζούσαν, μια κατάσταση παραδείσου.

δες:Ο ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΚΙΚΗΣ ...

Αγάθη Γεωργιάδου, Σημείο αναγνωρίσεως - Κ.Δημουλά

https://docplayer.gr/216848-K-dimoyla-simeio-anagnoriseos.html

Κική Δημουλά,  Σημείο αναγνωρίσεως

ἄγαλμα γυναίκας μὲ δεμένα χέρια

 

επιμέλεια ερωτήσεων: Θάνος Μπουζινέκης

 

Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,

ἐγὼ σὲ προσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν.

 

Στολίζεις κάποιο πάρκο.

Ἀπὸ μακριὰ ἐξαπατᾶς.

Θαρρεῖ κανεὶς πὼς ἔχεις ἐλαφρὰ ἀνακαθίσει

νὰ θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο ποὺ εἶδες,

πῶς παίρνεις φόρα νὰ τὸ ζήσεις.

Ἀπὸ κοντὰ ξεκαθαρίζει τὸ ὄνειρο:

δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τὰ χέρια σου

μ᾿ ἕνα σκοινὶ μαρμάρινο

κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου

κάτι νὰ σὲ βοηθήσει νὰ ξεφύγεις

τὴν ἀγωνία τοῦ αἰχμαλώτου.

Ἔτσι σὲ παραγγείλανε στὸ γλύπτη:

αἰχμάλωτη.

Δὲν μπορεῖς

οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου,

οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα.

Δεμένα εἶναι τὰ μάτια σου.

Καὶ δὲν εἶν᾿ τὸ μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.

Ἂν κάτι πήγαινε ν᾿ ἀλλάξει

στὴν πορεία τῶν μαρμάρων,

ἂν ἄρχιζαν τ᾿ ἀγάλματα ἀγῶνες

γιὰ ἐλευθερίες καὶ ἰσότητες,

ὅπως οἱ δοῦλοι,

οἱ νεκροὶ

καὶ τὸ αἴσθημά μας,

ἐσὺ θὰ πορευόσουνα

μὲς στὴν κοσμογονία τῶν μαρμάρων

μὲ δεμένα πάλι τὰ χέρια, αἰχμάλωτη.

 

Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,

ἐγὼ σὲ λέω γυναίκα ἀμέσως.

Ὄχι γιατὶ γυναίκα σὲ παρέδωσε

στὸ μάρμαρο ὁ γλύπτης

κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου

εὐγονία ἀγαλμάτων,

καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας.

Γιατὶ τὰ δεμένα χέρια σου, ποὺ ἔχεις

ὅσους πολλοὺς αἰῶνες σὲ γνωρίζω,

σὲ λέω γυναίκα.

 

Σὲ λέω γυναίκα

γιατ᾿ εἶσ᾿ αἰχμάλωτη.

 

 

 

1. Το φύλο των καλλιτεχνών συνήθως αποτυπώνεται στο έργο τους. Ποια στοιχεία του συγκεκριμένου ποιήματος παραπέμπουν στη γυναικεία γραφή;

Μονάδες 15

 

2. α) Ποια ρηματικά πρόσωπα εναλλάσσονται στην ποιητική αφήγηση και ποιο είναι το αισθητικό τους αποτέλεσμα;

β) Να αναζητήσετε τις επαναλήψεις και τις αντιθέσεις που υπάρχουν στο ποίημα και να εξηγήσετε τη λειτουργικότητά τους.

Μονάδες 20

   

3. Ποιος είναι ο συμβολισμός του γυναικείου αγάλματος και με ποιες επιμέρους εικόνες αισθητοποιείται;

Μονάδες 20

 

4. Να ερμηνεύσετε την Τρίτη στροφή του ποιήματος (στ. 20 – 30):

«και δεν είναι ….. πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη»

Μονάδες 25

 

5. Να περιγράψετε το άγαλμα του παρακάτω ποιήματος και να αναζητήσετε κοινά θεματικά μοτίβα με το «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Μονάδες 20

 

Υπό Φθινόπωρον (σκηνή σε πάρκο με άγαλμα)

 

Γυναίκα μαρμάρινη

πλαγιασμένη κ’ εξέχουσα

λίγο του βάθρου σου

κατά μία υποψία φυγής,

στον ίσκιο της ανίας σου,

στην άπλα του μεσημεριού,

παιδί εργατικό κοιμάται.

Η σκισμένη του μπλούζα

αυτοβιογραφία του.

 

 

Τη διαβάζουμε, εγώ και συ*

επί τη ευκαιρία,

παίρνεις μια ιδέα

των φθειρομένων πραγμάτων,

του προς στιγμήν εφήβου,

και κάτι από το απίθανο της ποιήσεως,

όταν συμπίπτει

να στέκουν τα φθινόπωρα

στα δέντρα

προς εποπτείαν των διαθέσεων.

 http://users.sch.gr/symfo/sholio/kimena/dimula_tha-bu_simion.htm

PDF