ἈνατολήΓιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα, Σᾶς γέννησε καὶ μέσα σας μιλάει Μέσα σας κλαίει τὸ μαῦρο φτωχολόι, Στὸ γιαλὸ ποὺ τοῦ φύγαν τὰ καΐκια, ὅσος φτάνει σὰ δέντρο γιὰ νὰ στέκει Κι ὅλο ἀρχίζει, γυρίζει, δὲν τελειώνει, Νέα Αθηναϊκή Σχολή (γενιά του 1880) Λογοτεχνικό κίνημα που εμφανίζεται στη Γαλλία στα μέσα του 19ου αι. ως το Ρομαντισμό.
Για να δείτε πιο καθαρά και πιο αναλυτικά όλη τη χρονογραμμή της ιστορίας της νέας ελληνικής λογοτεχνίας πατήστε: εδώ. 2. Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία Τάξη: Α΄ τάξη Ημερήσιου Γενικού Λυκείου Ενότητα: «Παράδοση και Μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση» ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΩΣΤΗΣ (1859-1943)
Aνατολή
μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά, πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας! Είναι χυμένη από τη μουσική σας και πάει με τα δικά σας τα φτερά.
και βογγάει και βαριά μοσκοβολάει μια μάννα· καίει το λάγνο της φιλί, κι είναι της Mοίρας λάτρισσα και τρέμει, ψυχή όλη σάρκα, σκλάβα σε χαρέμι, η λαγγεμένη Aνατολή.
κι όλα σας, κι η χαρά σας, μοιρολόι πικρό κι αργό· μαύρος, φτωχός και σκλάβος και ακαμάτης, στενόκαρδος, αδούλευτος, ― διαβάτης μ’ εσάς κι εγώ.
και του μείναν τα κρίνα και τα φύκια, στ’ όνειρο του πελάου και τ’ ουρανού, άνεργη τη ζωή να ζούσα κι έρμη, βουβός, χωρίς καμιάς φροντίδας θέρμη, με τόσο νου,
και καπνιστής με τον καπνό να πλέκω δαχτυλιδάκια γαλανά· και κάποτε το στόμα να σαλεύω κι απάνω του να ξαναζωντανεύω τον καημό που βαριά σάς τυραννά
Και μια φυλή ζει μέσα σας και λιώνει και μια ζωή δεμένη σπαρταρά, γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα, μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά. (από το K’ έχω από σας μια δόξα να ζητήσω, Eρμής 2001 ) ΑΝΑΤΟΛΗ: ανάγνωση – διαβάζει: Παλαμάς Kωστής, Tραγούδια από τα Γιάννινα με την κομπανία του Nίκου Tζάρα, Φίλοι Mουσικού Λαογραφικού Aρχείου Mέλπως Mερλιέ 2000ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ α α.1. Να εντοπίσετε τα εξωτερικά-μορφικά γνωρίσματα του ποιήματος ως προς:
α.2. Με βάση την προηγούμενη απάντησή σας να προσδιορίσετε αν το ποίημα εντάσσεται στην παραδοσιακή ή στη μοντέρνα ποίηση. (5 μονάδες) α.3. Να σχολιάσετε τον τίτλο του ποιήματος σε σχέση με το περιεχόμενο. (8 μονάδες) ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25 β β.1. Να επισημάνετε τη βασική επανάληψη που κυριαρχεί στο ποίημα. Να αναφέρετε τις στροφές στις οποίες την εντοπίζετε και να σχολιάσετε τη λειτουργία της. (10 μονάδες) β.2.Να βρείτε στο κείμενο πέντε (5) μεταφορές. (5 μονάδες) β.3. Να αναφέρετε πέντε (5) λέξεις ή εκφράσεις με τις οποίες αποδίδεται το πάθος που κυριαρχεί στα τραγούδια για τα οποία μιλάει το κείμενο. (10 μονάδες) ΣΥΝΟΛΟ: 25 ΜΟΝΑΔΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ α α.1.,2. Το ποίημα του Κωστή Παλαμά «Ανατολή» διαθέτει μέτρο. Το μέτρο είναι ιαμβικό, δηλαδή τονίζεται κάθε δεύτερη συλλαβή Γιαννιώ / τικα, / σμυρνιώ / τικα, / πολί / τικα). Επίσης, διαθέτει ομοιοκαταληξία, του τύπου ααβγγβ (ζευγαρωτή) σε κάθε στροφή. Επιπλέον, αποτελείται από έξι ατροφικές ενότητες. Με βάση τα εξωτερικά του γνωρίσματα, το ποίημα αυτό ανήκει στην παραδοσιακή ποίηση. α.3. Ο τίτλος του ποιήματος είναι «Ανατολή». Ο ποιητής αναφέρεται στην Ανατολή ως γεωγραφικό προσδιορισμό, κι όχι στο φυσικό φαινόμενο της ανατολής του ηλίου. Σύμφωνα με το περιεχόμενο, ο τίτλος ταιριάζει και ανταποκρίνεται σ’ αυτό. Ο ποιητής έχει ως επίκεντρο της σκέψης του τα τραγούδια και τη μουσική των Ιωαννίνων, της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης (πολίτικα τραγούδια), που είναι μακρόσυρτα και λυπητερά, σαν την ψυχή του, και με τα οποία κλαίει η φτωχολογιά. β β.1. Η βασική επανάληψη που κυριαρχεί στο ποίημα είναι οι στίχοι: «Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα, / μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, / λυπητερά». Η επανάληψη αυτή εντοπίζεται στην πρώτη και στην τελευταία στροφή – και μάλιστα ως πρώτοι στίχοι και ως τελευταίοι στίχοι του ποιήματος. Υπογραμμίζει τη συναισθηματική σχέση του ποιητή μ’ αυτά τα τραγούδια και με τις ανάλογες συνθέσεις. Ο ποιητής σκέφτεται το πάθος και το παράπονο της Ανατολής, όπως αυτό εκφράζεται με τα μακρόσυρτα και λυπητερά τραγούδια της. β.2. Εντοπίζουμε τις μεταφορές: α) «πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας!», β) οι στίχοι «Σας γέννησε και μέσα σας μιλάει /και βογγάει και βαριά μοσκοβολάει / μια μάννα·», γ) «ψυχή όλη σάρκα», δ) «Μέσα σας κλαίει το μαύρο φτωχολόι», ε) «Και μια φυλή ζει μέσα σας και λιώνει». β.3. Πέντε (5) λέξεις ή εκφράσεις με τις οποίες αποδίδεται το πάθος που κυριαρχεί στα τραγούδι είναι: α) «μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, / λυπητερά», β) «και βογγάει και βαριά μοσκοβολάει / μια μάννα·», γ) «καίει το λάγνο της φιλί», δ) «η λαγγεμένη Ανατολή», ε) «και μια ζωή δεμένη σπαρταρά». ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Βιογραφικά Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα το 1859 και πέθανε στην Αθήνα το 1943 (γερμανική κατοχή). Δεν έγραψε μόνο ποίηση αλλά και πεζά, θέατρο, κριτική κ.ά. Τελείωσε τις γυμνασιακές σπουδές του στο Μεσολόγγι κι ύστερα γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όμως εγκατέλειψε τις σπουδές για ν’ αφοσιωθεί στη λογοτεχνία. Το 1886 δημοσιεύτηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή «Τραγούδια της Πατρίδος μου», στη δημοτική γλώσσα, η οποία εναρμονιζόταν απόλυτα με το κλίμα της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, που αναδείχτηκε πρωτοπόρος της, μαζί με τον Νίκο Καμπά και τον Γεώργιο Δροσίνη (Νέα Αθηναϊκή ή Παλαμική Σχολή). Πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου του 1943 έπειτα από σοβαρή ασθένεια, 40 ημέρες μετά το θάνατο της συζύγου του (τον οποίο δεν είχε πληροφορηθεί επειδή και η δική του υγεία ήταν σε κρίσιμη κατάσταση). Η κηδεία του έμεινε ιστορική, για την κοσμοσυρροή και για το ποίημα που διάβασε ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός (βλ. σελ. 202). Ο ποιητής και η εποχή του Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη και ανανέωση της νεοελληνικής ποίησης, και αναδείχτηκε σε κεντρική μορφή όχι μόνο της ποίησης, αλλά και της κοινωνίας και του έθνους. Το ποιητικό του έργο είναι μεγάλο σε έκταση και σε σημασία, και είχε τεράστια απήχηση στην εποχή του. Το ενδιαφέρον για το έργο του μειώθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα, όταν επεκράτησαν διαφορετικά αισθητικά ρεύματα, ενώ υποχώρησε και το ενδιαφέρον για την ποίηση γενικότερα. Η εμφάνιση του Κωστή Παλαμά, αλλά και των άλλων ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, συνέπεσε με την έξαρση του προβληματισμού της εποχής για το γλωσσικό ζήτημα. Η υποστήριξη του Παλαμά προς όλες τις προσπάθειες καθιέρωσης της δημοτικής ήταν συνεχής και έμπρακτη. Συνεργαζόταν με το περιοδικό – όργανο του δημοτικισμού «Ο Νουμάς» από το πρώτο κιόλας τεύχος και στη δημοτική έγραψε όχι μόνο τα ποιήματά του, αλλά και τα (λίγα) διηγήματά του. Πολλές φορές βρέθηκε και στο επίκεντρο επιθέσεων για τις γλωσσικές του ιδέες. Ελ. Πολίτου – Μαρμαρινού,Ο Κ. Παλαμάς θεωρητικός της ποίησης (απόσπασμα)«Σᾶς ἀγαπῶ, κ’ ἔχω ἀπό σᾶς μιά δόξα νά ζητήσω, ὦ Στίχοι…» Οἱ Στίχοι, 1883 Οἱ Νύχτες τοῦ Φήμιου, 1935 Το πάθος του Παλαμά για την ποίηση είναι γνωστό σε όλους τους μελετητές του, έτσι ομολογημένο όπως είναι συχνά από τον ίδιο. Στην Ποιητική μου, μάλιστα, διευκρινίζει §ότι αυτό που ενοποιεί τον πολυδιάστατο εαυτό του (Πρβλ. Εἶμαι ὄχι μέ τό, ἀλλά μέ τά ἐγώ μου, 1493) είναι το πάθος του για το Τραγούδι. Κάτι ἀσάλευτο μέσα στά πολυσάλευτα. Κι ακόμα ότι ο τίτλος της σημαντικής συλλογής του Ἀσάλευτη Ζωή συγκρατεῖ δυό συναπτά νοήματα μέσα του. Το ἓνα, ἐξωτερικώτερο, τῆς άκινησίας, τοῦ ἀταξίδευτου, τοῦ πολύ ὀλίγο περιπατητικοῦ, τοῦ καθιστικοῦ τῆς ζωής τοῦ ποιητῆ. Τό άλλο, οὐσιαστικώτερο, θυμίζει τόν Ἀπαρασάλευτο ἀπό παιδάκι ἔρωτά μου πρός τό στίχο. (I 494-495). Ο έρωτάς του αυτός τον έκανε να στοχαστεί βαθιά πάνω στη φύση και τη λειτουργία της ποίησης, προκειμένου, βέβαια, να την υπηρετήσει αποτελεσματικότερα. Στην αγωνιώδη προσπάθειά του να συλλάβει «τί εἶναι» και «τί κάνει» η ποίηση βοηθήθηκε, όπως είναι επόμενο, από τη δια βίου επαφή του με τα ίδια τα ποιητικά κείμενα, ελληνικά και ξένα, αλλά και από τη μελέτη καθαρά θεωρητικών έργων αισθητικής και ποιητικής. Όχι μόνον ακολουθώντας τις ανεξιχνίαστες ροπές του ποιητικού ταλέντου αλλά και αξιοποιώντας την αναμφισβήτητη οξυδέρκεια και συνδυαστική ικανότητα του πνεύματός του, κατέληξε αφενός σε ορισμένες αποφασιστικής σημασίας επιλογές, σε ό,τι αφορά την ποιητική του δημιουργία, και αφετέρου στη διατύπωση συγκεκριμένων θεωρητικών απόψεων για την ποίηση, πολλές από τις οποίες ισχύουν και για τη λογοτεχνία γενικότερα. Σε μια πρώτη φάση και σε κείμενα που ανάγονται ήδη στην τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα ο Παλαμάς διαπιστώνει, με τη βοήθεια και των γάλλων Παρνασσικών, την αξία και τη σημασία που έχει για το ποίημα και την ποίηση αυτό που γενικά ονομάζουμε μορφή. Από τη διαπίστωση αυτή απορρέει σειρά ολόκληρη σκέψεων, συχνά επιγραμματικών ή και αφοριστικών, για την ανάγκη διαρκούς επεξεργασίας της ποιητικής μορφής. 1894 : Κάθε σωστός ποιητής δέ μπορεῖ παρά νά εἶναι καί τεχνίτης. (ΣΤ 151) 1896 : Ἀκόμη δέν ἐκαταλάβαμεν ἐπαρκώς οἱ γράφοντες τήν σημασίαν τῆς μορφῆς ἐν τῇ λογοτεχνίᾳ ή καί κατανοήσαντες δέν κατωρθώσαμεν ἀκόμη νά δείξωμεν τελείως εἰς τά ἔργα μας ὃτι τό ἐκαταλάβαμεν. (ΙΔ 443). 1912 : Ἓνα ποίημα δέν εἶναι μόνο γέννημα Ἰδέας καί πάθους, εἶναι καί κατόρθωμα ἑνός δουλευτῆ, πού μέ τό γλωσσικό ὑλικό τό πλάθει καί τό χτίζει, πού μέ τή γλώσσα κάνει τό στίχο…(I 459-60). Ο Παλαμάς είχε πολύ νωρίς συνειδητοποιήσει ότι αυτό που συνήθως ονομάζουμε «περιεχόμενο» ενός ποιητικού κειμένου και στο οποίο η παραδοσιακή κριτική αναζητούσε συχνά την αξία του ποιήματος είναι αποτέλεσμα ή συνάρτηση της γλωσσικής μορφής και ότι, επομένως, ο διαχωρισμός «μορφής» – «περιεχομένου» είναι στην πράξη αδύνατος. |
Παράθεμα: 1. Η ενότητα «Τα φύλα στη Λογοτεχνία» 2. Παραδοσιακή μοντέρνα ποίηση – Αδίδακτα κείμενα από Τράπεζα Θεμάτων και άλλα | Με τα φτερά του λόγου