Η Άννα θυγατέρα του αυτοκράτορα Αλέξιου και σύζυγος του καίσαρα Ν. Βρυέννιου,  μετά τον θάνατο του Ν. Βρυέννιου κλείστηκε μαζί με την μητέρα της-αυτοκράτειρα σε μοναστήρι, που ήταν παράλληλα μία φυσική εξέλιξη της χηρείας τους, αποδεκτή από την Βυζαντινή παράδοση[18].  Σε ετούτο τον ειρηνικό χώρο μπόρεσε να συγκεντρωθεί και να γράψει το έργο της Αλεξιάς, που την έκανε αθάνατη.

Βιβλιογραφία

Κρουμπάχερ Καρλ, Ιστορία της βυζαντινής λογοτεχνίας (Geschichte der byzantinischen Literatur von Justinian bis zum Ende des Ostroemischen Reiches (1897), ελληνική μετάφραση Γεώργιος Σωτηριάδης, Αθήνα 1900

Ντιλ Σαρλ, Βυζαντινές μορφές, Δελφοί, Αθήνα ά. χ.

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος- Λαρούς- Μπριτάννικα, τ. 15, Αθήνα 1996

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, έκδοση Γ΄, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996.

Annae Comnenae ALEXIAS, Pars  Prior, Prolegomena Et Textus, Copyright 2001 by Walter de Gruyter GmbH & Co. KG. D. 10785 Berlin, Printed in Germany, ΙΙΙ,

Άννα Κομνηνή,  Αλεξιάς (Προοίμιο) από Βικιθήκη

Δαράκη Πέπη, Το όραμα της ισοτιμίας της γυναίκας,  Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1995, σ. 49.

Βρυέννιος Νικηφόρος,  Ύλη Ιστορίας (πρωτότυπο κείμενο και μετάφραση Δέσπ.Τσουκλίδου, εκδόσεις “Κανάκη”)

Ηλεκτρονικό Λεξικό της Ελληνικής 2013 (greek greek.enacademic). Dictionary of Greek. 2013

Σταυρόπουλος Βαγγέλης, [Αντί-γραφή ια] Βυζαντινά ιδεολογικά αδιέξοδα ή η Ιστορία ως εκκρεμότητα (α΄), Πηγή: Αντίφωνο, δημοσιεύτηκε την 29 Μαΐου 2014.

Πικρός Γιώργης,  Κ. Π. Καβάφης, 1863-1933, Σύντομο βιογραφικό σημείωμα (από το βιβλίο: Κ. Π. Καβάφης, ποιήματα, Παρουσίαση Γιώργη Πικρού, Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου (Δεν υπάρχει χρόνος έκδοσης) Στο ίδιο βιβλίο γράφουν επίσης:

Ξενόπουλος Γρηγόριος, Ένας ποιητής, αυτόθι.

Νιρβάνας Παύλος, Πώς τον βλέπω, αυτόθι.

Καβάφης, Νέοι Πρωτοπόροι  (Το πιο προοδευτικό περιοδικό της Ελληνικής Νεολαίας ( Σ.ε.ε.), αυτόθι.

Χάρης Πέτρος, Η Ευθύνη μιας γενεάς. αυτόθι.

Θρύλος Άλκης, Μερικές εντυπώσεις από το έργο του Καβάφη, αυτόθι.

Savidis G.P.: Cavafy, Gibbon and Byzantium, 1966, In Μικρά καβαφικά, Α’ Ερμής, 1985.

Beck Hans-Georg, Η Βυζαντινή Χιλιετία, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Μετάφραση Δημοσθένης Κουρτοβικ, Γ’ Έκδοση , Αθήνα 2000, σσ. 15-16.

Ραγκαβής Κλέων, Ιουλιανός ο Παραβάτης (αποσπάσματα), Ιουλιανός ο Παραβάτης, Προλεγόμενα, «Ιουλιανός ο Παραβάτης. Ποίημα δραματικόν εις μέρη πέντε υπό Κλέωνος Ρ. Ραγκαβή, Γενικού Προξένου της Ελλάδος εν Ρωμανία, Αθήνησιν, εκ του τυπογραφείου Πέτρου Περρή, 1877 (σσ. θ΄-ι΄, ιζ΄-κζ΄ [από τα «Προλεγόμενα»] και 1-15 [απόσπασμα από την Α΄ Σκηνή του Α΄ Μέρους])». A new Anthology of Modern Greek Language (19th-20th century (www.greek-languge.gr, Portal for the Greek language- Modern Greek Literature) (Encyclopaedia Britannica TITLE: “Henrik Ibsen (Norwegian dramatist and poet)…drama on the Roman emperor Julian the Apostate had long been on his mind; he finished it in 1873 under the title Kejser og Galilaeer (Emperor and Galilean).

Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Δίγλωσση Έκδοση (Νέα Ελληνικά και Βυζαντινά Ελληνικά, Μετάφραση: Δέσποινα Τσουκλιδου, Εισαγωγή-Σχόλια: Δημήτρης Τσουγκαράκης, Εκδόσεις: Κανάκη, Έτος έκδοσης: 1996,Έτος πρώτης έκδοσης: Ξεκίνησε να γράφεται λίγο πριν από το θάνατο του Αλεξίου Αʼ(1118) και ολοκληρώθηκε μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα. Πρώτη έντυπη έκδοση 1661,Διαστάσεις: 20,5 x 14,5 cm, Αριθμός σελίδων: 328, ISBN: 960-7420-29-2

………………………………………………………………………………………………

Υποσημειώσεις

[1] Γιώργης Πικρός,  Κ. Π. Καβάφης, 1863-1933, Σύντομο βιογραφικό σημείωμα, από το βιβλίο: Κ. Π. Καβάφης, ποιήματα, Παρουσίαση Γιώργη Πικρού, Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σσ. 7-8 (Δεν υπάρχει χρόνος έκδοσης, στο περί ου ο λόγος, βιβλίο. Από τον πρόλογο του Γ. Πικρού μαθαίνουμε ότι το συγκεκριμένο βιβλίο, γράφτηκε πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Κ. Καβάφη).

[2]Γιώργης Πικρός,  Κ. Π. Καβάφης, 1863-1933, Σύντομο βιογραφικό σημείωμα, από το βιβλίο: Κ. Π. Καβάφης, ποιήματα, Παρουσίαση Γιώργη Πικρού, Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σ. 7.

[3] Άλκης Θρύλος, Μερικές εντυπώσεις από το έργο του Καβάφη, από το βιβλίο: Κ .Π. Καβάφης, ποιήματα, Παρουσίαση Γιώργη Πικρού, Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σ. 38.

[4]  Άλκης Θρύλος, αυτόθι, σ.37.

[5] Καβάφης, Νέοι Πρωτοπόροι  (Το πιο προοδευτικό περιοδικό της Ελληνικής Νεολαίας ( Σ.ε.ε.), Κ .Π. Καβάφης, ποιήματα, Παρουσίαση Γιώργη Πικρού, Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου,σ.41

[6] Οι δώδεκα τόμοι του έργου του Edward Gibbon The Decline and Fall στην έκδοση του 1820, φέρουν σημειώσεις του Κ. Καβάφη όχι μόνο στα περιθώρια των βιβλίων  αλλά και σε χωριστές σημειώσεις που επίσης φέρουν τα αρχικά του δικού του ονοματεπώνυμου. Αυτές οι σημειώσεις φέρουν επάνω τους χρονολογίες που συμπεριλαμβάνονται στο διάστημα μεταξύ  του 1896 και 1899 και αποκαλύπτουν επιπλέον τα ερεθίσματα που ένιωσε ο Καβάφης μελετώντας το έργο του Gibbon. Και αιτία αυτών των ερεθισμών του Kαβάφη είναι (“-as one may well imagine-” γράφει ο Σαββίδης ), η στάση του Gibbon έναντι της Ρώμης και του Χριστιανισμού, G.P. Savidis: Cavafy, Gibbon and Byzantium, 1966, In Μικρά καβαφικά, Α’ Ερμής, 1985.

Ο Hans-Georg Beck αναφερόμενος  στην χρήση της έννοιας «παρακμή» «…ως η λέξη κλειδί για την κατανόηση του Βυζαντίου» για ολόκληρες γενιές,  λέει ότι   ο Edward Gibbon, «θεωρείται  συνήθως  υπεύθυνος για την αντοχή αυτής τη έννοιας  σε σχέση με το Βυζάντιο», και προσθέτει ότι δεν είναι ο μόνος υπεύθυνος.  Hans-Georg Beck, Η Βυζαντινή Χιλιετία, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Μετάφραση Δημοσθένης Κουρτοβικ, Γ’ Έκδοση , Αθήνα 2000, σσ. 15-16.

[7] A new Anthology of Modern Greek Language (19th-20th century (www.greek-languge.gr, Portal for the Greek language- Modern Greek Literature) Ραγκαβής Κλέων, Ιουλιανός ο Παραβάτης (αποσπάσματα), Ιουλιανός ο Παραβάτης, Προλεγόμενα, «Ιουλιανός ο Παραβάτης. Ποίημα δραματικόν εις μέρη πέντε υπό Κλέωνος Ρ. Ραγκαβή, Γενικού Προξένου της Ελλάδος εν Ρωμανία, Αθήνησιν, εκ του τυπογραφείου Πέτρου Περρή, 1877 (σσ. θ΄-ι΄, ιζ΄-κζ΄ [από τα «Προλεγόμενα»] και 1-15 [απόσπασμα από την Α΄ Σκηνή του Α΄ Μέρους])».

[8]Στην Encyclopaedia Britannica TITLE: αναφέρεται: “Henrik Ibsen (Norwegian dramatist and poet)…drama on the Roman emperor Julian the Apostate had long been on his mind; he finished it in 1873 under the title Kejser og Galilaeer (Emperor and Galilean), but in a ten-act form too diffuse and discursive for the stage”. “Emperor and Galilean (in Norwegian: Kejser og Galilæer) είναι ένα δράμα γραμμένο από τον Henrik Ibsen. Παρά το γεγονός ότι είναι έν από τα λογότερο γνωστά έργα του Ibsen  ο ίδιος σε αρκετές περιπτώσεις δήλωσε για το δράμα του   Emperor and Galilean ως το σημαντικότερο έργο του. Το Emperor and Galilean γραμμένο σε δύο μέρη (το ένα συμπληρώνει το άλλο) με πέντε πράξεις το κάθε μέρος, είναι το μακρότερο έργο του  Ibsen. Και θέμα του είναι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Αποστάτης.  Το δράμα καλύπτει την περίοδο 351–363. Ο Ιουλιανός 331-363, ήταν ο τελευταίος μη Χριστιανός αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η επιθυμία του ήταν να φέρει την αυτοκρατορία πίσω στις αξίες της αρχαίας Ρώμης.» Μετάφραση από το αγγλικό κείμενο (από τη συγγραφέα του κειμένου).

[9] Το 1081, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Ι Κομνηνός (1081-1118), προτού να πάει στον πόλεμο, παρουσίασε ένα βασιλικό διάταγμα που έφερε την σφραγίδα του αυτοκράτορα, περνώντας στην μητέρα του Άννα Δαλασσηνή όλες  τις αυτοκρατορικές εξουσίες. Επίσης για την Άννα Δαλασσηνή στο Αλεξιάς, της Άννας Κομνηνής, βιβλίο 2, παράγραφοι: 2.5.1-2.5.9.

[10] Καρλ Κρουμπάχερ, Ιστορία της βυζαντινής λογοτεχνίας (Geschichte der byzantinischen Literatur von Justinian bis zum Ende des Ostroemischen Reiches (1897), ελληνική μετάφραση Γεώργιος Σωτηριάδης, Αθήνα 1900 / Σαρλ Ντιλ, Βυζαντινές μορφές, Δελφοί, Αθήνα ά. χ. /  Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος- Λαρούς- Μπριτάννικα, τ. 15, Αθήνα 1996 / Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, έκδοση Γ΄, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996.

Στον πρόλογο του έργου Αλεξιάς η Α. Κομνηνή,   πλέκει το εγκώμιο του συζύγου της Νικηφόρου Βρυέννιου,  αναφερόμενη στην εμφάνισή του, στις συγγραφικές του ικανότητες και τις αναφορές του στον Αλέξιο Α’, τον πατέρα της, στη συμμετοχή του στις εκστρατείες υπέρ του αδερφού της Ιωάννη, και τους λόγους για τους οποίους αρρώστησε και πέθανε: («ΙΙΙ.  (1)… και ο καίσαρ Νικηφόρος, εις των Βρυεννίων σειράν αναγόμενος, ανήρ και κάλλους υπερβολή  και συνέσεως ακρότητι… (2) ην μεν ουν εν πάσιν επιφανέστατος, συνεστράτευσε  δ΄ Ιωάννη τω αυτοκράτορι εμώ αδελφώ … αλλ’ ο γε καίσαρ ουκ ειδώς αμελείν του λόγου και εν κόποις και εν πόνοις, συνέγραφε μεν και άλλα τε συγγράμματα  μνήμης και λόγου άξια, προείλετο δε μάλιστα τα κατά τον Αλέξιον τον αυτοκράτορα Ρωμαίων και εμόν πατέρα συγγράψας εξ επιταγής της βασιλίδος και εν βίβλοις ενθείνα  τις πράξεις της βασιλείας αυτού… (3)…. (4)… αλλά μέχρι τούτων ελθών, καθάοερ είπον, και το σύγγραμμα σχεδιάσας και ημιτελές εκ της τηςρορίας  κομίσας ημίν, συναπεκόμισεν, οίμοι, και θανάσιμον νόσημα, τάχα εκ της απείρου κακοπαθείας…, και πόνοι ανένδοτοι, προς δε και αέρων ανωμαλίαι τε και κακότητες ποτήριον αυτώ θανάσιμο εκεράσαιτο…»), Annae Comnenae ALEXIAS, Pars  Prior, Prolegomena Et Textus, Copyright 2001 by Walter de Gruyter GmbH & Co. KG. D. 10785 Berlin, Printed in Germany, ΙΙΙ,  σσ. 7-8.

[11] Νικηφόρου του Βρυεννίου Ιστοριών Βιβλία Δ’.

[12] (Η Ύλη Ιστορίας είναι χωρισμένη σε τέσσερα βιβλία. Ουσιαστικά πρόκειται για σύγγραμμα με  απομνημονευματικό χαρακτήρα (πρωτότυπο κείμενο και μετάφραση Δέσπ.Τσουκλίδου) εκδόθηκε από τις εκδόσεις “Κανάκη”).

[13] Ολοκληρώνεται όμως από την Άννα την Κομνηνή, στο έργο της  Αλεξιάς.

[14]Π.χ.  ο ρόλος του Μιχαήλ Δούκα στη μάχη του Ματζικέρτ το 1071, ήταν προδοτικός όπως φαίνεται από το κείμενο του Ατταλειάτη, εδώ είναι άκρως ηρωικός. Ποιος είναι ο Ατταλειάτης; Ατταλειάτης, Μιχαήλ: (Αττάλεια αρχές 11ου αι. – Κωνσταντινούπολη περ. 1080). Βυζαντινός ιστορικός και νομικός. Γνωστός είναι κυρίως για την Ιστορία του, που καλύπτει την περίοδο από το 1034 έως το 1079, δηλαδή τα χρόνια των εσωτερικών ταραχών και των εξωτερικών δοκιμασιών που προηγούνται της δυναστείας των Κομνηνών. Το έργο του, που βασίζεται σε προσωπικές παρατηρήσεις, είναι αξιόλογη πηγή για την εποχή. Στην πάλη ανάμεσα στην πολιτική και στρατιωτική αριστοκρατία, ο Α. τάσσεται με την τελευταία και αποκτά ξεχωριστή θέση στην αυλή στα χρόνια της σύντομης και τραγικής βασιλείας του Ρωμανού Δ’ του Διογένη (1068-1071), που παρουσιάζει το έργο του εκτενέστερα, αλλά και λιγότερο αντικειμενικά. Αξιόλογη είναι και η φιλανθρωπική δράση του Α.: ιδρύει μονές και πτωχοκομείο, και τα καταστατικά της λειτουργίας τους, που έχει συντάξει ο ίδιος, είναι πολύτιμες πηγές για τον πολιτισμό γενικά της εποχής του, Ηλεκτρονικό Λεξικό της Ελληνικής 2013 (greek greek.enacademic). Dictionary of Greek. 2013.

[15] Ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός, που αναλαμβάνει πραξικοπηματικά την εξουσία (1081) «…στέλνοντας τον γηραιό προκάτοχό του Νικηφόρο Βοτανειάτη (1078-1081) ντυμένο καλόγηρο στη Μονή της Περιβλέπτου, είχε να αντιμετωπίσει ανοιχτά το στοίχημα της επιβίωσης του κράτους.  Αυτό το στοίχημα σήμαινε δύο πράγματα: α. το ιστορικό μάθημα του 11ου αι. έπρεπε να εμπεδωθεί τάχιστα και σε βάθος, γεγονός που συνεπαγόταν έναν εκ των πραγμάτων  άνευ προηγούμενου μετασχηματισμό της ιστορικής συνειδήσεως…. Το κόστος των επιλογών του θα σήμαινε την επιβίωση του Κράτους. β. ο τρόπος διακυβερνήσεως έπρεπε κατ’ αρχήν  να επιστρέψει σε μία δομική εσωστρέφεια…» Βαγγέλης Σταυρόπουλος, [Αντί-γραφή ια] Βυζαντινά ιδεολογικά αδιέξοδα ή η Ιστορία ως εκκρεμότητα (α΄), Πηγή: Αντίφωνο, δημοσιεύτηκε την 29 Μαΐου 2014.

[16] Αλεξιάς / Στο Βιβλίο 2: (2.1.1.)  η Άννα Κομνηνή ενημερώνει τους αναγνώστες της σχετικά με την καταγωγή του πατέρα της και τις δραστηριότητές του. Αναφέρει επίσης ότι για πολλές από τις πληροφορίες της βασίζεται στο έργο του συζύγου της, καίσαρα Νικηφόρου Βρυέννιου Ύλη Ιστορίας. «2.1.1 Ὅθεν μὲν οὖν ὁ αὐτοκράτωρ Ἀλέξιος ὥρμητο καὶ ἐξ οἵου γένους τὸν βουλόμενον εἰδέναι εἰς τὰς τοὐμοῦ Καίσαρος συγγραφὰς παραπέμπομεν· ἀλλὰ δὴ καὶ τὰ περὶ τοῦ βασιλέως Νικηφόρου τοῦ Βοτανειάτου ἐκεῖθεν ἑλκύσεται.» Μανουὴλ μὲν οὖν τὸν πρωτότοκον ἀδελφὸν Ἰσαακίου καὶ Ἀλεξίου καὶ τῶν λοιπῶν τῶν ἐξ Ἰωάννου τοῦ Κομνηνοῦ καὶ πρὸς πατρὸς ἐμοῦ πάππου κατηγμένων στρατηγὸν αὐτοκράτορα ἡ Ἀσία πάσα εἶχε τοῦ προβεβασιλευκότος Ῥωμανοῦ τοῦ Διογένους τοῦτον προχειρισαμένου, αὖθις δὲ καὶ τὸν Ἰσαάκιον δοῦκα ἡ Ἀντιόχου ἐκληρώσατο, πολλοὺς πολέμους καὶ μάχας ἀγωνισαμένους, πολλὰ δὲ καὶ τρόπαια κατὰ τῶν ἀντικειμένων στήσαντας. Καὶ μετ’ αὐτοὺς οὑμὸς πατὴρ Ἀλέξιος στρατηγὸς αὐτοκράτωρ προὐβέβλητο κατὰ τοῦ Οὐρσελίου παρὰ τοῦ τότε βασιλεύοντος Μιχαὴλ τοῦ Δούκα ἀποσταλείς. 2.1.2 Ὡς δὲ καὶ ὁ βασιλεὺς Νικηφόρος περιδέξιον τοῦτον περὶ τὰ πολεμικὰ ἐθεάσατο, ἀκηκοὼς δὲ καὶ ὅπως περὶ τὴν ἕω συνὼν τἀδελφῷ Ἰσαακίῳ ὑπὲρ τὸν αὐτοῦ χρόνον ἐν διαφόροις ἀγῶσιν ἐμπέπτωκεν ἀριστεὺς ἀναφανεὶς καὶ ὅπως τὸν Οὐρσέλιον κατετροπώσατο, διαφε ρόντως ἠγάπα καὶ τοῦ Ἰσαακίου οὐκ ἔλαττον.» κτλ

[17] Ωστόσο από το 15.11.1 βιβλίο του ιδίου κειμένου και ως το τέλος 15.11.24. περιγράφονται τα τελευταία στάδια της ασθένειας του Αλέξιου Α’ του αυτοκράτορα πατέρα της και τελικά ο θάνατός του και οι αντιδράσεις  της  οικογενείας συμπεριλαμβανόμενης της ιδίας και της μητέρας της. Με το ακόλουθο χωρίο  κλείνει η Άννα Κομνηνή το περίφημο έργο της Αλεξιάς : «15.11.22 Ἐπέσβη καὶ ὁ μέγιστος λύχνος, μᾶλλον δὲ ἡ πάμφωτος ἐκείνη σελήνη, τὸ μέγα τῆς ἀνατολῆς καὶ δύσεως πρᾶγμα καὶ ὄνομα, ἡ βασιλὶς Εἰρήνη. Καὶ μὴν ζῶμεν καὶ τὸν ἀέρα ἐμπνέομεν. Εἶτα ἄλλων ἐπ’ ἄλλοις κακῶν γεγονότων καὶ πρηστήρων μεγάλων καταιγισάντων ἡμᾶς, ἐπ’ αὐτὸ τὸ κορυφαιότατον τῶν κακῶν ἰδεῖν τοῦ καίσαρος θάνατον ἐπηλάθημεν καὶ τετηρήμεθα τοσαύταις κακῶν περιστάσεσι. Μετὰ γάρ τινας ἡμέρας τοῦ κακοῦ δυναστεύοντος καὶ τῆς τέχνης ἀπαγορευούσης, εἰς πέλαγος ἀθυμίας ἐμαυτὴν διαφεῖσα, τοῖς ὅλοις ἠγανάκτουν τοῦτο μόνον ὅτι καὶ ἡ ψυχή μου παρῆν ἐν τῷ σώματι. Καὶ εἰ μή, ὡς ἔοικεν, ἀδαμαντίνη τις ἦν ἢ ἄλλης τινὸς φύσεως διάπλασις …… καὶ ξενίζουσα, κἂν ἀπωλόμην εὐθύς. 15.11.23 Ζῶσα δὲ μυρίους θανάτους ἀπέθανον. Νιόβην <δ’ ἐκείνην> κατά τινων τερατευομένην ἀκούομεν ….. εἰς λίθον μεταβαλοῦσαν διὰ πένθος ….. Εἶτα καὶ μετὰ τὴν ἀμοιβὴν τὴν εἰς ἀναίσθητον φύσιν παραπέμπουσαν τὸ πάθος ἀθάνατον καὶ εἰς φύσιν ἀναίσθητον. Ἐγὼ δ’ ἄρα καὶ κακοπαθεστέρα ἐκείνης, ὅτι καὶ μετὰ τὰς μεγίστας καὶ ἐσχάτας τῶν συμφορῶν μεμένηκα οὕτως αἰσθησομένη καὶ ἄλλων. Ἦν ἄρα πρὸς πέτραν ἄψυχον ἀμει…… τα μου ἀπορέειν δακρύων ἔμενον …… οὕτως ἀναισθήτως ἔχουσα πρὸς τὰς συμφορὰς ….. Τοσαῦτα ὑπενεγκεῖν δεινὰ καὶ εἰς τὰ παλάτια ἐξ ἀνθρώπων ἐπεγείρεσθαί μοι ἀφόρητα κακὰ δυστυχέστερον καὶ τῶν τῆς Νιόβης κακῶν ….. μὲν μέχρι τοῦδε φθάσαντα τὰ δεινὰ τῆς …..ῶς ἔληξεν. 15.11.24 Ἤρκει ἂν ἐπ’ ἀμφοῖν τοῖν βασιλέοιν καὶ ἡ τοῦ καίσαρος συμφορὰ καὶ τὰ ἐκείνων παθήματα εἰς ἐκτριβὴν ἡμετέραν καὶ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος· νῦν δὲ ὥσπερ ποταμοί τινες ἐξ ὑψηλῶν ὀρῶν καταρρέοντες μο…..σί τε τὰ τῶν δυστυχημάτων ῥεύματα ….. ὡς εἰς μίαν χαράδραν συγκατακλύζουσαν …. τὴν ἐμὴν οἰκίαν. Τέλος γοῦν ὁ λόγος ἐχέτω, μὴ καὶ ἀναγράφοντες τὰ λυπηρὰ πλέον ἐμπικραινοίμεθα.»

[18] Σύμφωνα με τους ιστορικούς στο Βυζάντιο, ανάμεσα στις γυναίκες που άσχετα με το κοινωνικό τους επίπεδο κατέφευγαν στις μονές, υπήρξαν και  αρχόντισσες που είτε είχαν χηρέψει, είτε κατέφευγαν εκεί για να συγκεντρωθούν σε κάτι διαφορετικό ή καλύτερο, (παρόμοια όπως η Άννα Κομνηνή που κατέφυγε μαζί με τη μητέρα της αυτοκράτειρα Ειρήνη, στη Ιερά Μονή της Κεχαριτωμένης στην Κωνσταντινούπολη όπου και συνέγραψε την Αλεξιάδα).  Καθώς τα μοναστήρια του Βυζαντίου είχαν αποβεί κέντρα φιλανθρωπίας, πολλές αρχόντισσες χάριζαν στα μοναστήρια τις περιουσίες τους. Πέπη Δαράκη, Το όραμα της ισοτιμίας της γυναίκας,  Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1995, σ. 49.

[19] Το 1081, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Ι Κομνηνός (1081-1118), προτού να πάει στον πόλεμο, με διάταγμα που έφερε τη σφραγίδα του αυτοκράτορα, πέρασε στην μητέρα του Άννα Δαλασσηνή, όλες  τις αυτοκρατορικές εξουσίες. Για την Άννα Δαλασσηνή δες στο Αλεξιάς, της Άννας Κομνηνής, βιβλίο 2, παράγραφοι: 2.5.1 – 2.5.9.

[20] Καρλ Κρουμπάχερ, Ιστορία της βυζαντινής λογοτεχνίας (Geschichte der byzantinischen Literatur von Justinian bis zum Ende des Ostroemischen Reiches (1897), ελληνική μετάφραση Γεώργιος Σωτηριάδης, Αθήνα 1900 / Σαρλ Ντιλ, Βυζαντινές μορφές, Δελφοί, Αθήνα ά. χ. /  Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος- Λαρούς- Μπριτάννικα, τ. 15, Αθήνα 1996 / Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, έκδοση Γ΄, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996.

Στον πρόλογο του έργου Αλεξιάς η Α. Κομνηνή,   πλέκει το εγκώμιο του συζύγου της Νικηφόρου Βρυέννιου,  αναφερόμενη στην εμφάνισή του, στις συγγραφικές του ικανότητες και τις αναφορές του στον Αλέξιο Α’, τον πατέρα της, στη συμμετοχή του στις εκστρατείες υπέρ του αδερφού της Ιωάννη, και τους λόγους για τους οποίους αρρώστησε και πέθανε: («ΙΙΙ.  (1)… και ο καίσαρ Νικηφόρος, εις των Βρυεννίων σειράν αναγόμενος, ανήρ και κάλλους υπερβολή  και συνέσεως ακρότητι… (2) ην μεν ουν εν πάσιν επιφανέστατος, συνεστράτευσε  δ΄ Ιωάννη τω αυτοκράτορι εμώ αδελφώ … αλλ’ ο γε καίσαρ ουκ ειδώς αμελείν του λόγου και εν κόποις και εν πόνοις, συνέγραφε μεν και άλλα τε συγγράμματα  μνήμης και λόγου άξια, προείλετο δε μάλιστα τα κατά τον Αλέξιον τον αυτοκράτορα Ρωμαίων και εμόν πατέρα συγγράψας εξ επιταγής της βασιλίδος και εν βίβλοις ενθείνα  τις πράξεις της βασιλείας αυτού… (3)…. (4)… αλλά μέχρι τούτων ελθών, καθάοερ είπον, και το σύγγραμμα σχεδιάσας και ημιτελές εκ της τηςρορίας  κομίσας ημίν, συναπεκόμισεν, οίμοι, και θανάσιμον νόσημα, τάχα εκ της απείρου κακοπαθείας…, και πόνοι ανένδοτοι, προς δε και αέρων ανωμαλίαι τε και κακότητες ποτήριον αυτώ θανάσιμο εκεράσαιτο…»), Annae Comnenae ALEXIAS, Pars  Prior, Prolegomena Et Textus, Copyright 2001 by Walter de Gruyter GmbH & Co. KG. D. 10785 Berlin, Printed in Germany, ΙΙΙ,  σσ. 7-8.

[21] Νικηφόρου του Βρυεννίου Ιστοριών Βιβλία Δ’.

[22] Σύμφωνα με τους ιστορικούς στο Βυζάντιο, ανάμεσα στις γυναίκες που άσχετα με το κοινωνικό τους επίπεδο κατέφευγαν στις μονές, υπήρξαν και  αρχόντισσες που είτε είχαν χηρέψει, είτε κατέφευγαν εκεί για να συγκεντρωθούν σε κάτι διαφορετικό ή καλύτερο, (παρόμοια όπως η Άννα Κομνηνή που κατέφυγε μαζί με τη μητέρα της αυτοκράτειρα Ειρήνη, στη Ιερά Μονή της Κεχαριτωμένης στην Κωνσταντινούπολη όπου και συνέγραψε την Αλεξιάδα).  Καθώς τα μοναστήρια του Βυζαντίου είχαν αποβεί κέντρα φιλανθρωπίας, πολλές αρχόντισσες χάριζαν στα μοναστήρια τις περιουσίες τους. Πέπη Δαράκη, Το όραμα της ισοτιμίας της γυναίκας,  Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1995, σ. 49.

[23] Η Ύλη Ιστορίας είναι χωρισμένη σε τέσσερα βιβλία. Ουσιαστικά πρόκειται για σύγγραμμα με  απομνημονευματικό χαρακτήρα (πρωτότυπο κείμενο και μετάφραση Δέσπ.Τσουκλίδου) εκδόθηκε από τις εκδόσεις “Κανάκη”).

[24] Ολοκληρώνεται όμως από την Άννα την Κομνηνή, στο έργο της  Αλεξιάς.

[25]Π.χ.  ο ρόλος του Μιχαήλ Δούκα στη μάχη του Ματζικέρτ το 1071, ήταν προδοτικός όπως φαίνεται από το κείμενο του Ατταλειάτη, εδώ είναι άκρως ηρωικός. Ποιος είναι ο Ατταλειάτης; Ατταλειάτης, Μιχαήλ: (Αττάλεια αρχές 11ου αι. – Κωνσταντινούπολη  περ. 1080). Βυζαντινός ιστορικός και νομικός. Γνωστός είναι κυρίως για την Ιστορία του, που καλύπτει την περίοδο από το 1034 έως το 1079, δηλαδή τα χρόνια των εσωτερικών ταραχών και των εξωτερικών δοκιμασιών που προηγούνται της δυναστείας των Κομνηνών. Το έργο του, που βασίζεται σε προσωπικές παρατηρήσεις, είναι αξιόλογη πηγή για την εποχή. Στην πάλη ανάμεσα στην πολιτική και στρατιωτική αριστοκρατία, ο Α. τάσσεται με την τελευταία και αποκτά ξεχωριστή θέση στην αυλή στα χρόνια της σύντομης και τραγικής βασιλείας του Ρωμανού Δ’ του Διογένη (1068-1071), που παρουσιάζει το έργο του εκτενέστερα, αλλά και λιγότερο αντικειμενικά. Αξιόλογη είναι και η φιλανθρωπική δράση του Α.: ιδρύει μονές και πτωχοκομείο, και τα καταστατικά της λειτουργίας τους, που έχει συντάξει ο ίδιος, είναι πολύτιμες πηγές για τον πολιτισμό γενικά της εποχής του, Ηλεκτρονικό Λεξικό της Ελληνικής 2013 (greek greek.enacademic). Dictionary of Greek. 2013.

[26] Ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός, που αναλαμβάνει πραξικοπηματικά την εξουσία (1081) «…στέλνοντας τον γηραιό προκάτοχό του Νικηφόρο Βοτανειάτη (1078-1081) ντυμένο καλόγηρο στη Μονή της Περιβλέπτου, είχε να αντιμετωπίσει ανοιχτά το στοίχημα της επιβίωσης του κράτους.  Αυτό το στοίχημα σήμαινε δύο πράγματα: α. το ιστορικό μάθημα του 11ου αι. έπρεπε να εμπεδωθεί τάχιστα και σε βάθος, γεγονός που συνεπαγόταν έναν εκ των πραγμάτων  άνευ προηγούμενου μετασχηματισμό της ιστορικής συνειδήσεως…. Το κόστος των επιλογών του θα σήμαινε την επιβίωση του Κράτους. β. ο τρόπος διακυβερνήσεως έπρεπε κατ’ αρχήν  να επιστρέψει σε μία δομική εσωστρέφεια…» Βαγγέλης Σταυρόπουλος, [Αντί-γραφή ια] Βυζαντινά ιδεολογικά αδιέξοδα ή η Ιστορία ως εκκρεμότητα (α΄), Πηγή: Αντίφωνο, δημοσιεύτηκε την 29 Μαΐου 2014.

[27] Αλεξιάς / Στο Βιβλίο 2: (2.1.1.)  η Άννα Κομνηνή ενημερώνει τους αναγνώστες της σχετικά με την καταγωγή του πατέρα της και τις δραστηριότητές του. Αναφέρει επίσης ότι για πολλές από τις πληροφορίες της βασίζεται στο έργο του συζύγου της, καίσαρα Νικηφόρου Βρυέννιου Ύλη Ιστορίας. «2.1.1 Ὅθεν μὲν οὖν ὁ αὐτοκράτωρ Ἀλέξιος ὥρμητο καὶ ἐξ οἵου γένους τὸν βουλόμενον εἰδέναι εἰς τὰς τοὐμοῦ Καίσαρος συγγραφὰς παραπέμπομεν· ἀλλὰ δὴ καὶ τὰ περὶ τοῦ βασιλέως Νικηφόρου τοῦ Βοτανειάτου ἐκεῖθεν ἑλκύσεται.» Μανουὴλ μὲν οὖν τὸν πρωτότοκον ἀδελφὸν Ἰσαακίου καὶ Ἀλεξίου καὶ τῶν λοιπῶν τῶν ἐξ Ἰωάννου τοῦ Κομνηνοῦ καὶ πρὸς πατρὸς ἐμοῦ πάππου κατηγμένων στρατηγὸν αὐτοκράτορα ἡ Ἀσία πάσα εἶχε τοῦ προβεβασιλευκότος Ῥωμανοῦ τοῦ Διογένους τοῦτον προχειρισαμένου, αὖθις δὲ καὶ τὸν Ἰσαάκιον δοῦκα ἡ Ἀντιόχου ἐκληρώσατο, πολλοὺς πολέμους καὶ μάχας ἀγωνισαμένους, πολλὰ δὲ καὶ τρόπαια κατὰ τῶν ἀντικειμένων στήσαντας. Καὶ μετ’ αὐτοὺς οὑμὸς πατὴρ Ἀλέξιος στρατηγὸς αὐτοκράτωρ προὐβέβλητο κατὰ τοῦ Οὐρσελίου παρὰ τοῦ τότε βασιλεύοντος Μιχαὴλ τοῦ Δούκα ἀποσταλείς.» Η αφήγηση συνεχίζεται στο 2.1.2, κτλ.

[28] Ωστόσο από το 15.11.1 βιβλίο του ιδίου κειμένου και ως το τέλος 15.11.24. περιγράφονται τα τελευταία στάδια της ασθένειας του Αλέξιου Α’ του αυτοκράτορα πατέρα της και τελικά ο θάνατός του και οι αντιδράσεις  της  οικογενείας συμπεριλαμβανόμενης της ιδίας και της μητέρας της. Με το ακόλουθο χωρίο  κλείνει η Άννα Κομνηνή το περίφημο έργο της Αλεξιάς : «15.11.22 Ἐπέσβη καὶ ὁ μέγιστος λύχνος, μᾶλλον δὲ ἡ πάμφωτος ἐκείνη σελήνη, τὸ μέγα τῆς ἀνατολῆς καὶ δύσεως πρᾶγμα καὶ ὄνομα, ἡ βασιλὶς Εἰρήνη. Καὶ μὴν ζῶμεν καὶ τὸν ἀέρα ἐμπνέομεν. Εἶτα ἄλλων ἐπ’ ἄλλοις κακῶν γεγονότων καὶ πρηστήρων μεγάλων καταιγισάντων ἡμᾶς, ἐπ’ αὐτὸ τὸ κορυφαιότατον τῶν κακῶν ἰδεῖν τοῦ καίσαρος θάνατον ἐπηλάθημεν καὶ τετηρήμεθα τοσαύταις κακῶν περιστάσεσι. Μετὰ γάρ τινας ἡμέρας τοῦ κακοῦ δυναστεύοντος καὶ τῆς τέχνης ἀπαγορευούσης, εἰς πέλαγος ἀθυμίας ἐμαυτὴν διαφεῖσα, τοῖς ὅλοις ἠγανάκτουν τοῦτο μόνον ὅτι καὶ ἡ ψυχή μου παρῆν ἐν τῷ σώματι. Καὶ εἰ μή, ὡς ἔοικεν, ἀδαμαντίνη τις ἦν ἢ ἄλλης τινὸς φύσεως διάπλασις …… καὶ ξενίζουσα, κἂν ἀπωλόμην εὐθύς. 15.11.23 Ζῶσα δὲ μυρίους θανάτους ἀπέθανον. Νιόβην <δ’ ἐκείνην> κατά τινων τερατευομένην ἀκούομεν ….. εἰς λίθον μεταβαλοῦσαν διὰ πένθος ….. Εἶτα καὶ μετὰ τὴν ἀμοιβὴν τὴν εἰς ἀναίσθητον φύσιν παραπέμπουσαν τὸ πάθος ἀθάνατον καὶ εἰς φύσιν ἀναίσθητον. Ἐγὼ δ’ ἄρα καὶ κακοπαθεστέρα ἐκείνης, ὅτι καὶ μετὰ τὰς μεγίστας καὶ ἐσχάτας τῶν συμφορῶν μεμένηκα οὕτως αἰσθησομένη καὶ ἄλλων. Ἦν ἄρα πρὸς πέτραν ἄψυχον ἀμει…… τα μου ἀπορέειν δακρύων ἔμενον …… οὕτως ἀναισθήτως ἔχουσα πρὸς τὰς συμφορὰς ….. Τοσαῦτα ὑπενεγκεῖν δεινὰ καὶ εἰς τὰ παλάτια ἐξ ἀνθρώπων ἐπεγείρεσθαί μοι ἀφόρητα κακὰ δυστυχέστερον καὶ τῶν τῆς Νιόβης κακῶν ….. μὲν μέχρι τοῦδε φθάσαντα τὰ δεινὰ τῆς …..ῶς ἔληξεν. 15.11.24 Ἤρκει ἂν ἐπ’ ἀμφοῖν τοῖν βασιλέοιν καὶ ἡ τοῦ καίσαρος συμφορὰ καὶ τὰ ἐκείνων παθήματα εἰς ἐκτριβὴν ἡμετέραν καὶ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος· νῦν δὲ ὥσπερ ποταμοί τινες ἐξ ὑψηλῶν ὀρῶν καταρρέοντες μο…..σί τε τὰ τῶν δυστυχημάτων ῥεύματα ….. ὡς εἰς μίαν χαράδραν συγκατακλύζουσαν …. τὴν ἐμὴν οἰκίαν. Τέλος γοῦν ὁ λόγος ἐχέτω, μὴ καὶ ἀναγράφοντες τὰ λυπηρὰ πλέον 




Το Δεκέμβρη του 1083, η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκα, σύζυγος του Αλεξίου Κομνηνού, περίμενε την ώρα να γεννήσει στο δωμάτιο του Ιερού Παλατιού που ονόμαζαν Πορφύρα, όπου σύμφωνα με την παράδοση έπρεπε να γεννιούνται οι αυτοκρατορικοί γόνοι, οι οποίοι γι' αυτό ακριβώς το λόγο ονομάζονταν πορφυρογέννητοι. Η στιγμή πλησίαζε, αλλά ο Βασιλεύς απουσίαζε από την Κωνσταντινούπολη λόγω της εμπλοκής του στον πόλεμο με τους Νορμανδούς. Τότε η νεαρή γυναίκα έκανε μία όμορφη χειρονομία. Καθώς αισθανόταν τους πρώτους πόνους, έκανε πάνω στην κοιλιά της το σταυρό της και είπε : "Περίμενε λίγο ακόμη παιδάκι μου, μέχρι να επιστρέψει ο πατέρας σου". Ακούγοντας αυτά τα λόγια, η μητέρα της Ειρήνης, φρόνιμη και σοφή γυναίκα, θύμωσε πολύ : "Και τι θα γίνει αν έρθει ο άντρας σου μετά από ένα μήνα ; Πως μπορείς να το ξέρεις ; Και τι θα κάνεις μέχρι τότε για να αντέξεις τους πόνους ; Τα γεγονότα, ωστόσο, δικαίωσαν τη νεαρή γυναίκα. Τρεις μέρες αργότερα, ο Αλέξιος έφτανε στην Κωνσταντινούπολη, προλαβαίνοντας να κρατήσει στην αγκαλιά του τη νεογέννητη κόρη του. 'Ετσι, με το θαύμα αυτό που σημάδεψε την γεννησή της, ήρθε στον κόσμο η 'Αννα Κομνηνή, μία από τις πιο εξαίρετες και διάσημες πριγκίπισσες που έζησαν στην Αυλή του Βυζαντίου" (Charles Diehl, Figures Byzantines, Παρίσι, 1908 - Σημ. Oι ημερομηνίες του Diehl δεν συμφωνούν απόλυτα με αυτές που θεωρούνται σήμερα πιο έγκυρες).

 

"Σπάνια η αγάπη για τα γράμματα, και κυρίως για τα έργα των Αρχαίων υπήρξε τόσο διαδεδομένη όσο στο Βυζάντιο των Κομνηνών... Μπροστά σε μία τέτοια αναγέννηση της κλασικής κουλτούρας, μία αυτοκρατορική πριγκίπισσα, ιδίως αν διέθετε την εξαιρετική ευφυία της 'Αννα Κομνηνής, δεν μπορούσε να αρκεστεί στην κάπως στοιχειώδη μόρφωση που λάμβαναν οι γυναίκες του Βυζαντίου. 'Εμαθε όλα όσα μπορούσαν να μαθευτούν στην εποχή της, τη ρητορική και τη φιλοσοφία, την ιστορία και τη λογοτεχνία, τη γεωγραφία και τη μυθολογία, την ιατρική και τις επιστήμες" (Charles Diehl, Figures Byzantines).

 

Η Σχολή των Αθηνών (1511), έργο του Raphael (με τους Αριστοτέλη και Πλάτωνα στο κέντρο, και τον ίδιο τον Raphael με τη μορφή του Απελλή στην πάνω δεξιά γωνία του πίνακα).

"Διάβασε τους μεγάλους ποιητές της αρχαιότητας, τον 'Ομηρο και τους λυρικούς, τους τραγικούς και τον Αριστοφάνη, τους ιστορικούς όπως τον Θουκυδίδη και τον Πολύβιο, τους ρήτορες όπως τον Ισοκράτη και τον Δημοσθένη. Διάβασε τις πραγματείες του Αριστοτέλη και τους Διαλόγους του Πλάτωνα και από την επαφή αυτή με τους περίφημους συγγραφείς διδάχθηκε την τέχνη της σωστής έκφρασης καθώς και τα πιο τέλεια επιτεύγματα του ελληνισμού. Μπορούσε να απαγγείλει με άνεση Ορφέα και Τιμόθεο, Σαπφώ και Πίνδαρο, Πορφύριο και Πρόκλο, την Ποικίλη Στοά και την Ακαδημία" (Charles Diehl, Figures Byzantines).

 

Η 'Αννα Κομνηνή. 

Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, πατέρας της 'Αννας Κομνηνής και αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 1081 ως το 1118.

 

Η Ειρήνη Δούκα (ή Δούκαινα), μητέρα της 'Αννας Κομνηνής.

Ο Ιωάννης Β΄Κομνηνός (αδερφός της 'Αννας) και η συζυγός του Ειρήνη (από ψηφιδωτή παράσταση στην Αγία Σοφία). Μάταια συνομώτησαν εναντίον του η αδερφή του και η μητέρα του που προτιμούσαν για τη διαδοχή του Αλεξίου τον Καίσαρα Νικηφόρο Βρυέννιο, σύζυγο της Άννας Κομνηνής. Ο Ιωάννης Β' έλαβε από τον ετοιμοθάνατο πατέρα του το αυτοκρατορικό δαχτυλίδι ("σφραγιστήρα δακτύλιον") και κυβέρνησε από το 1118 μέχρι το θάνατό του το 1143.

 

Ιωάννης Β΄Κομνηνός και Ειρήνη.

 

Απόσπασμα από το "τυπικό" της Αγίας Μονής της Κεχαριτωμένης στην Κωνσταντινούπολη, όπως το συνέταξε η ίδια η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκα. Στη Μονή αυτή κατέφυγε η Άννα Κομνηνή όταν εγκατέλειψε τις ελπίδες της για τη διαδοχή του θρόνου. Εκεί έγραψε και την



Απόσπασμα από το "τυπικό" της Αγίας Μονής της Κεχαριτωμένης στην Κωνσταντινούπολη, όπως το συνέταξε η ίδια η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκα. Στη Μονή αυτή κατέφυγε η Άννα Κομνηνή όταν εγκατέλειψε τις ελπίδες της για τη διαδοχή του θρόνου. Εκεί έγραψε και την Αλεξιάδα, την επική εξιστόρηση της βασιλείας του πατέρα της που την κατέστησε πρώτη γυναίκα ιστοριογράφο.

'Αννα Κομνηνή (ρώσικη ζωγραφική).

Ο Αλέξιος Κομνηνός, η 'Αννα Κομνηνή, ο στρατηγός Βελισάριος και ο στρατηγός Μανιάκης (ενδυματολογικές επιλογές).

 

Η 'Αννα Κομνηνή υπαγορεύει την Αλεξιάδα.

 

Η πρώτη Σταυροφορία (1095 - 1099).

Bohémond Ier d'Antioche, γάλλος πρίγκιπας, εκ των αρχηγών της πρώτης Σταυροφορίας. Κατέλαβε την Αντιόχεια το 1098 (η γκραβούρα του Gustave Doré τον δείχνει να σκαρφαλώνει μόνος του στα τείχη της πόλης), αλλά εναντιώθηκε αργότερα στους Βυζαντινούς και υποχρεώθηκε να δώσει έναν ταπεινωτικό όρκο υποτέλειας στον Αλέξιο. Η 'Αννα Κομνηνή τον είχε γνωρίσει ήδη από την ηλικία των δεκατεσσάρων, και είναι εμφανές με τον τρόπο που τον περιγράφει στην Αλεξιάδα ότι άσκησε πάνω της μία έντονη γοητεία που αντιμαχόταν την αποστροφή.

"Περνούσε τους πιο ψηλούς κατά έναν πήχη. Είχε επίπεδη κοιλιά και φαρδείς ώμους και στέρνο. Δεν ήταν ούτε αδύνατος, ούτε παχύς. Είχε δυνατά μπράτσα, και χέρια σαρκώδη και λίγο μεγάλα. Αν τον παρατηρούσες, έβλεπες ότι ήταν λίγο σκυφτός. Το  δέρμα του ήταν πολύ λευκό και τα μαλλιά του προς το ξανθό. Δεν σκέπαζαν τ' αυτιά του, ούτε ανέμιζαν όπως των άλλων Βαρβάρων. Αδυνατώ να πω τι χρώμα ήταν τα γένια του, ίσως κοκκινόξανθα. Τα μαγουλά του και το πιγούνι του ήταν ξυρισμένα. Τα μάτια του, γαλάζια με πράσινες θαλασσινές ανταύγειες, αποκάλυπταν την ανδρεία και τη βία του. Τα πλατιά του ρουθούνια εισέπνεαν ελεύθερα τον αέρα, σε συγχρονισμό με την καρδιά που χτυπούσε μέσα σ' αυτό το πλατύ στήθος. Αυτό το πρόσωπο είχε κάτι το ελκυστικό, μόνο που το κατέστρεφε ο τρόμος.  Σ' αυτό το βλέμμα, σ' αυτήν τη κορμοστασιά, δεν διέκρινες κάτι ευγενικό, αλλά κάτι απάνθρωπο. Ακόμη και το χαμογελό του μου φαινόταν περισσότερο σαν απειλητικό σκίρτημα. 'Ολα σ' αυτόν μαρτυρούσαν την πονηριά και τα τεχνάσματα. Ο λόγος του ήταν ακριβής, αλλά οι απαντήσεις του εντελώς ασαφείς". ('Αννα Κομνηνή, Αλεξιάδα, πρόχειρη μετάφραση από τα γαλλικά). 

Το ξεκίνημα της πρώτης Σταυροφορίας.

Hugues Ier de Vermandois, γιος του γάλλου βασιλιά Henri Ier και της Anne de Kiev. Συμμετείχε στην πολιορκεία της Αντιόχειας, αλλά απουσίαζε από την κατάληψη της Ιερουσαλήμ. Οι τύψεις και η ντροπή τον έφεραν πίσω στην Παλαιστίνη όπου τραυματίστηκε και πέθανε. Δεξιά, σε ένα χειρόγραφο του 15ου αι., ο Hugues Ier με τον Αλέξιο Α' (Εθνική Γαλλική Βιβλιοθήκη, BNF).

 

Ο Robert de Normandie στην πολιορκεία της Αντιόχειας. 'Εφτασε μέχρι την Ιερουσαλήμ αλλά πέθανε στο δρόμο της επιστροφής σε ηλικία 25 ετών. Πίνακας του γάλλου ζωγράφου Jean-Joseph Dassy (1838).

 

Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός υποδέχεται τον γάλλο ιππότη Godefroy de Bouillon, πρώτος άρχοντας του βασιλείου της Ιερουσαλήμ, μετά την Α' Σταυροφορία.

 

Loading video

Loreena McKennitt, Kecharitomene, από το άλμπουμ "An Ancient Muse".

"Στα χρόνια του Αλεξίου Κομνηνού σταθεροποιήθηκε όχι μόνο η αυτοκρατορία αλλά και η αυθεντία του αυτοκράτορα. Αλλά η αυτοκρατορία των Κομνηνών διαφέρει ουσιαστικά στην εσωτερική δομή της από το αυστηρά συγκεντρωτικό κράτος της μέσης βυζαντινής περιόδου. Την εποχή των Κομνηνών χαρακτηρίζει η επιτάχυνση στην ανάπτυξη της φεουδαρχίας και οι φεουδαρχικές δυνάμεις της επαρχίας, εναντίον των οποίων είχαν αγωνισθεί με αποφασιστικότητα οι αυτοκράτορες του δέκατου αιώνα, έγιναν οι κύριοι στυλοβάτες του νέου κρατικού μηχανισμού. Ο Αλέξιος έδωσε το προβάδισμα στους κοινωνικά ισχυρότερους παράγοντες, οι οποίοι είχαν επιζήσει παρά την αντίδραση της κεντρικής εξουσίας στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και πάνω σ' αυτούς οικοδόμησε τη νέα κρατική και στρατιωτική οργάνωση. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το μυστικό της επιτυχίας του καθώς και τα όριά της. Το Βυζάντιο εγκατέλειψε οριστικά τα άλλοτε σταθερά θεμέλιά του· η στρατιωτική, οικονομική και νομισματική του ισχύς περιορίσθηκε σε μεγάλο βαθμό. Έτσι εξηγείται το γεγονός γιατί το μεγαλείο της εποχής των Κομνηνών δεν είχε διάρκεια αλλά το διαδέχθηκε η κατάρρευση του βυζαντινού κράτους.


Αλέξιος έδωσε το προβάδισμα στους κοινωνικά ισχυρότερους παράγοντες, οι οποίοι είχαν επιζήσει παρά την αντίδραση της κεντρικής εξουσίας στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και πάνω σ' αυτούς οικοδόμησε τη νέα κρατική και στρατιωτική οργάνωση. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το μυστικό της επιτυχίας του καθώς και τα όριά της. Το Βυζάντιο εγκατέλειψε οριστικά τα άλλοτε σταθερά θεμέλιά του· η στρατιωτική, οικονομική και νομισματική του ισχύς περιορίσθηκε σε μεγάλο βαθμό. Έτσι εξηγείται το γεγονός γιατί το μεγαλείο της εποχής των Κομνηνών δεν είχε διάρκεια αλλά το διαδέχθηκε η κατάρρευση του βυζαντινού κράτους.

Στην ανάπτυξη της φεουδαρχίας συνέβαλε επίσης η επαφή με τη Δύση. Η μοίρα θέλησε ώστε το Βυζάντιο να έλθει σε στενή επαφή με το δυτικό κόσμο, όταν η εκκλησιαστική κοινωνία – κι αυτό σημαίνει για την εποχή αυτή, η πνευματική επικοινωνία γενικά  –  είχε πια διακοπεί. Μίσος και αποστροφή ήταν τα αισθήματα που έτρεφαν μεταξύ τους οι Βυζαντινοί και οι Δυτικοί και η στενότερη επαφή όξυνε ακόμη περισσότερο τον ανταγωνισμό. Πάντως από την εποχή αυτή αρχίζει να γίνεται αισθητή η επιρροή της Δύσεως πάνω στο Βυζάντιο με πολλούς τρόπους, τόσο στον πολιτιστικό όσο και στον πολιτικό τομέα. Βέβαια η επικράτηση της φεουδαρχίας στο βυζαντινό κράτος ήταν αποτέλεσμα της εσωτερικής του εξελίξεως. Ωστόσο είναι φυσικό ότι δεν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο από τη δημιουργία των πολλών λατινικών ηγεμονιών στην Εγγύς Ανατολή, όπου επικρατούσε ο πιο γνήσιος τύπος της δυτικής φεουδαρχίας. Οι σχέσεις των αρχηγών των σταυροφόρων με τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α', που διαμορφώθηκαν κατά τα δυτικά πρότυπα, έφεραν νέες πολιτικές αρχές στον κόσμο του Βυζαντίου. Η σχέση αυτή της υποτέλειας επεκτάθηκε σύντομα και σε άλλους ηγεμόνες της βυζαντινής επικράτειας και έτσι έγινε τελικά ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του μεταγενέστερου βυζαντινού κράτους".

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους (αναδημοσίευση από το Feltor's Blog).



Άννα Κομνηνή

Βυζαντινή ιστοριογράφος, κόρη του Αλεξίου Α' Κομνηνού

Η Άννα Κομνηνή (1 Δεκεμβρίου 1083 – 1153) ήταν Βυζαντινή πριγκίπισσα, ιστορικός και ιατρός, από τις σημαντικότερες μορφές της πνευματικής ζωής της αυτοκρατορίας κατά τον 12ο αιώνα, κόρη και πρωτότοκο παιδί του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού και της αυτοκράτειρας Ειρήνης Δούκαινας. Θεωρείται η πρώτη γυναίκα ιστορικός[5][6][7][8][9] Στο ιστορικό της έργο Αλεξιάς καθρεφτίζεται η μεγάλη παιδεία της, η αρχαιομάθειά της, η εξοικείωσή της με την Αγία Γραφή και προπαντός η αφοσίωση και ο θαυμασμός της για τον πατέρα της.[10]

Άννα Κομνηνή
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση1  Δεκεμβρίου 1083[1]
Κωνσταντινούπολη
Θάνατος1153 (περίπου) ή 1154[2]
Κωνσταντινούπολη
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςμεσαιωνική ελληνική γλώσσα
αρχαία ελληνικά[3]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταιστορικός
συγγραφέας[2]
Αξιοσημείωτο έργοΑλεξιάδα
Οικογένεια
ΣύζυγοςΝικηφόρος Βρυέννιος ο Νεότερος (από 1097)
ΤέκναΑλέξιος Βρυέννιος
ΓονείςΑλέξιος Α΄ Κομνηνός[4][1] και Ειρήνη Δούκαινα
ΑδέλφιαΜαρία Κομνηνή
Ιωάννης Β΄ Κομνηνός
Ανδρόνικος Κομνηνός (γιος του Αλέξιου Α΄)
Ισαάκιος Κομνηνός
Ευδοκία Κομνηνή
Θεοδώρα Κομνηνή
ΟικογένειαΔυναστεία Κομνηνών
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Βιογραφικά στοιχείαΕπεξεργασία

Γεννήθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 1083 στην Πορφύρα, το δωμάτιο στο ανάκτορο της Κωνσταντινούπολης όπου γεννιούνταν τα παιδιά των αυτοκρατόρων και έτυχε επιμελέστατης μόρφωσης και παιδείας.[11] Το 1091 μνηστεύθηκε τον Κωνσταντίνο Δούκα, γιο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ΄ ενώ, μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Δούκα, το 1097, παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βρυέννιο.

Όταν το 1118 πέθανε ο πατέρας της, οργάνωσε συνωμοσία κατά του νόμιμου διάδοχου, του αδελφού της Ιωάννη, η οποία απέτυχε εξαιτίας της άρνησης του συζύγου της να πάρει μέρος σε αυτήν.

Η ιστορικόςΕπεξεργασία

Το 1137, μετά τον θάνατο του συζύγου της Νικηφόρου Βρυέννιου, αποσύρεται στην Αγία Μονή της Κεχαριτωμένης, στην Κωνσταντινούπολη, όπου και συνέγραψε μεταξύ του 1137 και του 1148 την Αλεξιάδα, σε 15 βιβλία (κεφάλαια). Στο έργο της κατέγραψε την ιστορία του πατέρα της Αλεξίου Α΄ μεταξύ 1069 και 1118. Η γλώσσα και η μορφή του κειμένου αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του αττικισμού. Το έργο της αποτελεί σημαντική πηγή για την Α΄ Σταυροφορία και είναι επίσης πολύτιμο για τις γεωγραφικές και τοπογραφικές πληροφορίες που περιέχει.

Πέθανε μετά το 1148, αλλά άγνωστο ακριβώς πότε. Από την Αλεξιάδα φαίνεται ότι ζούσε μέχρι και το 1148, οπότε είναι πιθανό ότι πέθανε λίγο αργότερα, το 1149 ή το 1153 ή το 1154. Τάφηκε κοντά στον πατέρα της, στη Μονή Παμμακάριστου.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είχε αφιερώσει στην Άννα Κομνηνή το ομώνυμο ποίημα, δημοσιευμένο το 1920.

ΟικογένειαΕπεξεργασία

Παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βρυέννιο τον νεότερο και είχε τέκνα:

  • Αλέξιος π. 1102 - π. 1161/67, μέγας δούκας (ναύαρχος).
  • Ιωάννης π. 1103 - μετά το 1173.
  • Ειρήνη π. 1105 - ; .
  • Μαρία π. 1107 - ; .

Τα τέκνα της είχαν το επώνυμο (Κομνηνός) Βρυέννιος, όπως και η Άννα είχε το επώνυμο (Δούκαινα) Κομνηνή.

ΠαραπομπέςΕπεξεργασία

  1. ↑ Άλμα πάνω, στο:1,0 1,1 1,2 1,3 «Анна Комнена» (Ρωσικά)
  2. ↑ Άλμα πάνω, στο:2,0 2,1 «Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
  3. ↑ CONOR.SI. 50236259.
  4. ↑ Άλμα πάνω, στο:4,0 4,1 «Анна» (Ρωσικά)
  5. ↑ Johnson Lewis, Jone (3 Φεβρουαρίου 2019). «Anna Comnena (Komnene): First Woman Known to Have Written History». ThoughtCo (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019.
  6. ↑ Constandinides, Maria (15 Μαρτίου 2017). «Anna Komnene – the First Female Historian». Windy City Greek (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019.[νεκρός σύνδεσμος]
  7. ↑ Wei, Shu-Yen (7 Μαρτίου 2013). «Meet Anna Comnena, the First Female Historian». mic.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019.
  8. ↑ «Ἄννα Κομνηνή, Historian and Princess of Byzantine Empire». geni_family_tree. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019.
  9. ↑ Down, Jim (9 Φεβρουαρίου 2002). «Anna Comnena the first female historian». www.newsfinder.org (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019.
  10. ↑ Σιδέρη, Αλόη (2005) [1990]. Αλεξιάς. Αθήνα: Άγρας. σελ. 31 και εξής. ISBN 978-960-325-336-5.
  11. ↑ Σιδέρη, Αλόη (2005). Αλεξιάς. Αθήνα: Άγρας. σελ. 230. ISBN 978-960-325-336-5.

ΠηγέςΕπεξεργασία

  • Βαρζός, Κωνσταντίνος (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών (PDF). A. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. OCLC 834784634., 176-197.
  • Les Belles Lettres, Anne Comnène, Παρίσι, 2006
  • Donald Nicol, Βιογραφικό Λεξικό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Ευγένιος Πιερρής, εκδ. Ελληνική Ευρωεκοδοτική, Αθήνα, 1993, σελ.58-59
  • Σ. Αντωνιάδη, «Ἡ περιγραφὴ στὴν Ἀλεξιάδα. Πῶς ἡ " Ἄννα Κομνηνὴ βλέπει καὶ ζωγραφίζει πρόσωπα καὶ χαρακτῆρες», Ἑλληνικὰ 5 (1932) 255-276.
  • Της Ιδίας, «Νεοελληνικὰ στοιχεῖα στὰ ἑπτὰ πρῶτα βιβλία τῆς Ἀλεξιάδος», Εἰς μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου, Ἀθήνα 1935, 370-374.
  • X. Χαριτωνίδης, «Παρατηρήσεις κριτικαὶ καὶ γραμματικαὶ εἰς Ἄνναν Κομνηνήν», Πραγματεῖαι τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν 15 (1951) 1- 146.
  • R. Katičič, «Ἄννα ἡ Κομνηνὴ καὶ ὁ Ὄμηρος», ΕΕΒΣ 27 (1957) 213-223.