ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ: ΔΟΜΗ, ΑΡΕΤΕΣ, ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

Α. ΓΕΝΙΚΑ

1. Παράγραφος είναι το αυτοτελές τμήμα του λόγου που αναπτύσσει σε βάθος και με πληρότητα μια ιδέα. Με τη χρήση της παραγράφου επιδιώκεται η επαρκής πληροφόρηση πάνω σε μια ιδέα, η οποία αποτελεί μέρος του ευρύτερου προβληματισμού ενός θέματος. Η προώθηση των ιδεών μιας έκθεσης γίνεται με παραγράφους. 
2. Κάθε παράγραφος πραγματεύεται μία βασική ιδέα. Με την παράγραφο προωθείται η σε βάθος διερεύνηση και ανάπτυξη αυτής της ιδέας.
3. Η παράγραφος αποτελεί - δομικά και λειτουργικά - μια μικρογραφία της έκθεσης:
   

   α. Από την άποψη της δομής, γιατί διαθέτει πρόλογο, κυρίως θέμα και επίλογο.

   β. Από την άποψη της λειτουργίας, γιατί αποτελεί την αναλυτική αντιμετώπιση, διερεύνηση και πληροφόρηση πάνω σε ένα - επιμέρους - θέμα.
   
   
   

Β. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 

  

Μια παράγραφος αναπτύσσεται πάντα με την ακόλουθη δομή:

α. Θεματική περίοδος (Θ.Π.) - πρόλογος της παραγράφου. 

β. Λεπτομέρειες - ανάπτυξη της παραγράφου. 

γ. Κατακλείδα πρόταση - επίλογος της παραγράφου. 

1) Θεματική περίοδος 

     

Ο ρόλος της Θ.Π. είναι να πληροφορεί τον αναγνώστη γι’ αυτό που θα απασχολήσει την παράγραφο. Με τη θεματική πρόταση πληροφορείται ο αναγνώστης το σκοπό της παραγράφου, το λόγο για τον οποίο υπάρχει η παράγραφος ή αλλιώς: τη σχέση της παραγράφου με το θέμα της έκθεσης, τη σχέση της με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική. Η Θ.Π. λοιπόν: 

α. πληροφορεί για το θέμα, παρουσιάζει δηλαδή τη βασική ιδέα της π. 

β. διευκρινίζει τη σχέση της π. με τη συνολική προβληματική του θέματος 

γ. συμπυκνώνει το νοηματικό βάρος της παραγράφου 

Θέση: η Θ.Π. βρίσκεται συνήθως στην αρχή της παραγράφου, γιατί συνηθίζουμε την παραγωγική πορεία στην ανάπτυξή της. Θεωρητικά ωστόσο η Θ.Π. μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε στην παράγραφο, στην αρχή, στο μέσο ή στο τέλος της παραγράφου, ανάλογα με τον παραγωγικό ή επαγωγικό, αναλυτικό ή συνθετικό τρόπο σκέψης. 

        

Ρόλος: Η Θ.Π. αποτελεί τον πρόλογο της παραγράφου. Με ακρίβεια, σαφήνεια, απλότητα και περιεκτικότητα καταγράφει την ιδέα που θα αναπτυχθεί στην παράγραφο. Μέσα στα πλαίσια της διαμορφώνονται κάποτε τα οδηγητικά νήματα για την πλήρη ανάπτυξη της παραγράφου. Αν και η ιδέα που πρέπει να δηλωθεί είναι ατομική, τα περιθώρια για μια καλή Θ.Π. διευρύνονται, όταν οι επιμέρους όροι της συνοδεύονται από αναγκαίους - προεξαγγελτικούς - προσδιορισμούς. Πάντως, για την καταγραφή της Θ.Π. θα πρέπει να υπάρχει ξεκάθαρη αντίληψη για το περιεχόμενο και το ρόλο της, σε σχέση με το θέμα.

       

2. Λεπτομέρειες - Ανάπτυξη της παραγράφου 

      

Γενικά: Οι λεπτομέρειες (λ) αποτελούν τις επιμέρους ιδέες με τις οποίες διερευνάται και αναπτύσσεται η θεματική περίοδος. Πρόκειται για αναλυτικές προτάσεις που προσπαθούν να πληροφορήσουν για την κύρια ιδέα (Θ.Π.) της παραγράφου. 

      

Ρόλος:

α. Οι λ. είναι αυτές που θα αναπτύξουν με πληρότητα και θα πληροφορήσουν με επάρκεια τον αναγνώστη, σχετικά με τη Θ.Π. και το λόγο ύπαρξης της παραγράφου. 

β. Η δόμηση και η οργάνωση τους είναι που θα προσδώσουν στην ανάπτυξη της Θ.Π. εγκυρότητα, λογική συγκρότηση, αρτιότητα, ενδιαφέρον και διεισδυτικότητα. 

γ. Είναι ακόμη αυτές που θα τεκμηριώσουν συνολικά τη σχέση της παραγράφου με τον ευρύτερο προβληματισμό. Από την άποψη αυτή αποτελούν τα επιχειρήματα τα οποία στηρίζουν, δικαιολογούν και αποδεικνύουν έναν ισχυρισμό, αυτόν της θεματικής πρότασης. Είτε ατομικά, η κάθε μία ξεχωριστά, είτε συλλογικά, στη μεταξύ τους συσχέτιση, συντελούν σ’ αυτό που λέγεται απόδειξη της θεματικής πρότασης, δηλ. απόδειξη της σχέσης που συνδέει την παράγραφο με τον συνολικό προβληματισμό ενός θέματος.  

       

Διάκριση: Οι λεπτομέρειες χωρίζονται:

α. σε βασικές προτάσεις (κύρια νοήματα, βαρύνουσες πληροφορίες) και  

β. σε βοηθητικές προτάσεις (δευτερεύοντα, συμπληρωματικά νοήματα και συμπληρωματικές πληροφορίες).

Οι βασικές προτάσεις συμβάλλουν άμεσα στην ανάπτυξη της παραγράφου και στην προώθηση της κύριας ιδέας της (Θ.Π.). Οι βοηθητικές προτάσεις υποστηρίζουν τις βασικές προτάσεις και προωθούν έμμεσα την κύρια ιδέα της παραγράφου. Πρόκειται προφανώς για δευτερεύουσες προτάσεις που συντελούν στην πληρότητα των βασικών νοημάτων. Σημαντικό είναι το έργο της αιτιολόγησης - στήριξης των βασικών προτάσεων, έργο το οποίο επιτελούν αυτές οι δευτερεύουσες προτάσεις και είναι εντέλει αυτό που θα προσδώσει ισχύ και εγκυρότητα στα νοήματα των βασικών προτάσεων. 

      

3. Κατακλείδα πρόταση

        

Γενικά: Η κατακλείδα πρόταση είναι αυτή που επισφραγίζει την παράγραφο, είτε συμπεραίνοντας είτε αποτελώντας ένα “μνημόνιο” για το περιεχόμενο της.

       

Ρόλος:

α. Η κ.π. μπορεί να συνοψίζει τον προβληματισμό της παραγράφου, όταν αυτός είναι σύνθετος και μεγάλος σε έκταση. Στην περίπτωση αυτή αποτελεί το συμπέρασμα από την αναλυτική διερεύνηση, αυτό που πρέπει να μείνει στον αναγνώστη για να παρακολουθήσει τη συνέχεια της διερεύνησης. 

β. Η κ.π. μπορεί να είναι μια προέκταση του αρχικού νοήματος, όπως αυτό καταγράφεται με τη θεματική περίοδο. Ως προς το περιεχόμενο της σ’ αυτήν την περίπτωση, η κατακλείδα προέρχεται από τη θεματική πρόταση και αποτελεί μια διεύρυνση – επέκτασή της. 

γ. Η κατακλείδα συμπεραίνει, αλλά δεν είναι κάτι αποκομμένο από την υπόλοιπη λογική της παραγράφου. Εντάσσεται λειτουργικά σ’ αυτή και αποτελεί συνέχεια του κυρίως μέρους ανάπτυξης.

                     

Γ. ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 

1. ΣΑΦΗΣ ΣΚΟΠΟΣ: Η παράγραφος θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη στο σκοπό της και ελέγξιμη ως προς την εκπλήρωση αυτού του σκοπού. Ο σκοπός της π. καταγράφεται από τη θ.π. και δηλώνει άμεσα αυτό που θα απασχολήσει την παράγραφο και έμμεσα τη σχέση της παραγράφου με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική. Ασαφείς και συγκεχυμένες παράγραφοι δημιουργούνται, όταν ο συγγραφέας της παραγράφου δεν έχει ξεκαθαρίζει στο μυαλό του αυτό το οποίο θέλει να αναπτύξει.
   
2. ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ: Κάθε παράγραφος θα πρέπει να πληροφορεί επαρκώς τον αναγνώστη για τη βασική ιδέα που πραγματεύεται. Η πληρότητα έχει να κάνει με την επαρκή ανάπτυξη της θεματικής πρότασης, με την ικανοποιητική διείσδυση στην προβληματική που αυτή εισάγει. Η πληρότητα μιας παραγράφου αφορά στη συγκέντρωση αξιόλογου υλικού, έτσι ώστε να μην υπάρχουν ελλείψεις και απορίες στον αναγνώστη. Παράγραφοι εξειδικευμένες απαιτούν λεπτές και διεισδυτικές κρίσεις, ενώ παράγραφοι γενικού χαρακτήρα απαιτούν ισορροπημένη διάταξη γενικών κρίσεων, ώστε να παρέχουν σφαιρική και ολοκληρωμένη πληροφόρηση. Ακόμη, η πληρότητα της π. έχει να κάνει με την επάρκεια των επιχειρημάτων ή των τεκμηρίων, με τα οποία στηρίζεται και αιτιολογείται η Θ.Π. Η πληρότητα της παραγράφου λοιπόν κρίνεται από τη σφαιρική πληροφόρηση, από τη διεισδυτική ανάλυση και από την τεκμηρίωση της θεματικής περιόδου.
   
3. ΕΝΟΤΗΤΑ: πρόκειται για την ύπαρξη λογικής συνάφειας ανάμεσα στις λεπτομέρειες και τη θεματική πρόταση. Οι λεπτομέρειες θα πρέπει να σχετίζονται με τη Θ.Π., να απορρέουν από αυτή ή να οδηγούν σ’ αυτή. Η ιδιοτυπία του ανθρώπινου συνειρμού είναι ότι οδηγεί σε διαδρομές ή ιδέες, άσχετες πολλές φορές με την αφετηρία απ’ όπου ξεκίνησαν. Η θεματική περίοδος είναι που καθοδηγεί την εκτύλιξη αυτών των ιδεών και αποτελεί θεματικό κέντρο γύρω από το οποίο περιστρέφονται, γι’ αυτό και πρέπει κατά τη συγγραφή μιας παραγράφου να ελέγχεται συχνά η λογική σχέση των λεπτομερειών με τη Θ.Π. Για την επίτευξη της ενότητας θα πρέπει η παράγραφος να αντιμετωπίζεται ως ένα ενιαίο σύνολο, το περιεχόμενο του οποίου έχει εκ των προτέρων ελεγχθεί.
   
4. ΣΥΝΟΧΗ: Το να μην υπάρχουν λογικά χάσματα ή άλματα κατά τη μετάβαση από τη μία ιδέα στην άλλη. Η μία ιδέα (βασική λεπτομέρεια) “χτίζεται” πάνω ή δίπλα στην άλλη, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα αρραγές “όλο”. Η συνοχή των επιμέρους ιδεών επιτυγχάνεται μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων ή εκφράσεων (π.χ. επιπλέον, επίσης, αντίθετα, ωστόσο, επομένως κ.λπ.). Οι διαρθρωτικές αυτές λέξεις εκφράζουν προεκτάσεις των νοημάτων, επεξηγήσεις, διασαφήσεις, αιτιολογήσεις, προσθήκες, αντιθέσεις και αποτελούν αναγκαία, αλλά όχι επαρκή συνθήκη για την αλληλουχία (βλ. ‘‘Τρόποι επίτευξης της συνοχής μέσα στα πλαίσια μιας έκθεσης ή μιας παραγράφου).
   
5. ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ: Είναι η σύνδεση των ιδεών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η μία να απορρέει από την άλλη ή να οδηγεί στην άλλη. Οι βασικές λεπτομέρειες συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις αιτίου – αποτελέσματος, προηγουμένου - επομένου και κατατάσσονται με μία λογική σειρά. Αποτελεί το λογικό επακόλουθο της συνοχής 

ΣΧΟΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 

1. Αν ο σαφής σκοπός αφορά τη θεματική πρόταση, οι υπόλοιπες αρετές αφορούν την ανάπτυξη της παραγράφου και τον τρόπο δόμησης των λεπτομερειών. Γενικότερα, οι λεπτομέρειες – επιχειρήματα πρέπει να σχετίζονται λογικά, τόσο μεταξύ τους όσο και προς τη θεματική πρόταση, η οποία αποτελεί τον ενοποιητικό παράγοντα για τη δική τους παρουσία. Ανάλογα με τον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου (παραδείγματα, αιτιολόγηση, αίτιο-αποτέλεσμα κ.λπ.) οι λεπτομέρειες αναφέρονται στη Θ.Π, είτε στο μεταξύ τους συνδυασμό είτε η καθεμία ξεχωριστά.
2.  Μέρος της πληρότητας αποτελεί και η στήριξη - τεκμηρίωση της θεματικής πρότασης, με το σύνολο των λεπτομερειών. Σε κάθε περίπτωση, ο ισχυρισμός που διατυπώνεται στη Θ.Π. θα πρέπει να στηρίζεται με αποδεικτικές προτάσεις - επιχειρήματα, με αιτιολογήσεις, με τεκμήρια και πληροφορίες που θα πείθουν τον αναγνώστη για την ορθότητα των λεγομένων. 

Δ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 

1. Πριν γράψουμε μια παράγραφο:
   

   α. ξεκαθαρίζουμε το θέμα που θα την απασχολήσει και

   β. σκεφτόμαστε εκ των προτέρων την ανάπτυξή της, συγκεντρώνοντας για το λόγο αυτό ένα σύνολο επιχειρημάτων ή προτάσεων που θα την αναπτύξουν.

   Αντιλαμβανόμαστε δηλαδή την παράγραφο ως ένα ενιαίο σύνολο, συγκεντρώνουμε το υλικό της και καθορίζουμε την πορεία ανάπτυξής της. Στην διαδικασία της ανάπτυξης δεν υπάρχει αυτοσχεδιασμός, αλλά προ-σχεδιασμός. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να έχει εξευρεθεί προηγουμένως ένα ικανοποιητικό σύνολο λεπτομερειών και να έχει υπάρξει μέριμνα για την διάρθρωση - δομή του.
2. Το σύνολο των προτάσεων για την ανάπτυξη μιας παραγράφου, μπορεί να εξευρεθεί είτε με την επεξεργασία των βασικών όρων της θεματικής πρότασης (ρήμα, κατηγόρημα, υποκείμενο, αντικείμενο κλπ.), είτε με την ανάλυση των σχέσεων που δημιουργούν οι όροι αυτοί.
   
3. Για τη συγκέντρωση του υλικού της παραγράφου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα ερωτήματα "δικαστικής διαλεύκανσης": τι, πού, πότε, ποιος, γιατί (για ποιες αιτίες, ποιους σκοπούς), πώς (με τι τρόπους, τι μέσα). Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά και κυρίως στα ερωτήματα:
   

   α. Γιατί διατυπώνω έναν τέτοιο ισχυρισμό στη Θ.Π, τι με κάνει να έχω μια τέτοια άποψη ή διαπίστωση;

   β. Πώς γίνεται, με ποιους τρόπους ή μέσα πραγματοποιείται αυτό που ισχυρίζομαι στη θ.π;
4. Κάθε θεματική πρόταση συνιστά έναν ισχυρισμό του γράφοντος, ισχυρισμό ο οποίος θα πρέπει να στηριχτεί. “Στήριξη” του ισχυρισμού αυτού σημαίνει άλλοτε πληροφόρηση, άλλοτε επεξήγηση και άλλοτε αιτιολόγηση ή απόδειξή του. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να εξηγείται γιατί ο ισχυρισμός αυτός υπάρχει ως τέτοιος, γιατί είναι αυτός και όχι κάποιος άλλος, γιατί είναι έτσι και όχι αλλιώς
   
5. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
   

   Η ανάπτυξη μιας παραγράφου κινείται πάντα αποδεικτικά προς τη θεματική πρόταση: άλλοτε αποδεικνύει σχέσεις μεταξύ των βασικών όρων της θεματικής περιόδου και άλλοτε συσσωρεύει πληροφορίες για βασικούς της όρους, πληροφορίες οι οποίες στηρίζουν τον ισχυρισμό της Θ.Π. Έτσι μία παράγραφος, σε σχέση πάντα με την αναγκαιότητα απόδειξης της θεματικής πρότασης, μπορεί να αναπτυχθεί με τους ακόλουθους τρόπους (που εξυπηρετούν ο καθένας ξεχωριστά την πληροφοριακή, επεξηγηματική ή αποδεικτική ανάπτυξη).

   α. Ορισμός

   β. Παραδείγματα (ένα ή πολλά)

   γ. Διαίρεση

       - Στη θεματική περίοδο παρουσιάζεται το διαιρούμενο σύνολο και τα μέρη που το αποτελούν

        - Στην ανάπτυξη της παραγράφου υπάρχουν σχόλια ή παρέχονται πληροφορίες για κάθε μέρος του διαιρούμενου όλου χωριστά

        - Στην κατακλείδα υπάρχει συμπέρασμα

   δ. Σύγκριση – αντίθεση:

        - Στη θεματική περίοδο αναφέρονται τα δύο συγκρινόμενα – αντιτιθέμενα μέρη

        - Στην ανάπτυξη της παραγράφου υπάρχουν σχόλια ή παρέχονται πληροφορίες για κάθε αντιτιθέμενο ή συγκρινόμενο μέρος ξεχωριστά

         - Στην κατακλείδα υπάρχει συμπέρασμα πάνω στην αντίθεση – σύγκριση

   ε. Αναλογία:

         - Στη θεματική περίοδο υπάρχει μια μεταφορά ή μια παρομοίωση, όπου συσχετίζονται δύο καταστάσεις: μία της γνώριμης σε όλους πραγματικότητας ή καθημερινότητας και μία που αφορά κάποια πτυχή από το θέμα της έκθεσης π.χ. ζωή – ποδόσφαιρο, ζούγκλα – ανθρώπινη κοινωνία, ασθένεια - εγκληματικότητα

         - Η ανάπτυξη χωρίζεται σε δύο χονδρικά μέρη, που το ένα αφορά την πραγματικότητα και το άλλο το θέμα

         - Κατακλείδα συχνά δεν υπάρχει

   στ. Αιτιολόγηση:

        - Στη θεματική περίοδο διατυπώνεται μία κρίση, θέση, άποψη η οποία χρειάζεται οπωσδήποτε αιτιολόγηση – στήριξη. Έτσι μπορούμε να ρωτήσουμε «γιατί» αμέσως μετά τη διατύπωσή της

         - Στην ανάπτυξη της παραγράφου, οι περίοδοι που ακολουθούν παίρνουν το χαρακτήρα απάντησης στο προηγούμενο «γιατί», αποτελούν τα επιχειρήματα με τα οποία αιτιολογείται – στηρίζεται η κρίση, θέση, άποψη της Θ.Π. Η ύπαρξη τεκμηρίων δε συνιστά ανάπτυξη με αιτιολόγηση

         - Στην κατακλείδα υπάρχει συμπέρασμα-επιβεβαίωση της αρχικής τοποθέτησης

   ζ. Αίτιο – αποτέλεσμα:

         - Στη θεματική περίοδο καταγράφεται ένα βασικό αίτιο ενός προβλήματος ή φαινομένου, το οποίο στην ανάπτυξη θα δημιουργήσει ένα σύνολο αποτελεσμάτων

        - Στην ανάπτυξη της παραγράφου, καταγράφεται το σύνολο των αποτελεσμάτων (σε παράθεση ή στη μεταξύ τους αλληλουχία)

   η. Συνδυασμός μεθόδων (προσεκτική ανάγνωση όλης της παραγράφου με επισήμανση των διαρθρωτικών λέξεων)

   Όλοι οι παραπάνω τρόποι είναι σε άμεση συνάρτηση με τη φύση της θεματικής περιόδου και εξυπηρετούν κάθε φορά τις ανάγκες τις έκθεσης.
6. Σύμφωνα με τα παραπάνω αναπτύσσονται αποδεικτικά οι ακόλουθες συγκεκριμένες ανάγκες του θέματος:
   

   α. Αιτίες: Δείχνουμε πώς από την αιτία π.χ. την οικονομική δυσπραγία, οδηγούμαστε στο αποτέλεσμα, δηλαδή στην κυρίαρχη έννοια ή προβληματική π.χ. στο ρατσισμό

   β. Αποτελέσματα: Δείχνουμε πώς από την κυρίαρχη έννοια π.χ. στο ρατσισμό, οδηγούμαστε στο αποτέλεσμα π.χ. στη βία.

   γ. Τρόποι αντιμετώπισης: Αποδεικνύουμε πώς ο προτεινόμενος τρόπος αντιμετώπισης π.χ. η κινητοποίηση των πολιτών, μπορεί να οδηγήσει στην άρση, στην αλλαγή, στην ελάττωση ή στη βελτίωση της κυρίαρχης έννοιας ή προβληματικής π.χ. στην ανάσχεση του πολέμου.

   δ. Προϋποθέσεις: Δείχνουμε πώς η θεωρούμενη προϋπόθεση π.χ. η ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος, μπορεί να οδηγήσει στο πιθανό ή επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή στην κυρίαρχη έννοια ή προβληματική π.χ. στον εποικοδομητικό διάλογο, στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.λπ.

   ε. Θετικά (αξία) μιας έννοιας: Δείχνουμε ουσιαστικά ένα θετικό αποτέλεσμα της υπό διερεύνηση κυρίαρχης έννοιας. Δείχνουμε με άλλα λόγια πώς η Κ.Ε. ή Κ.Π. π.χ ο εθνισμός οδηγεί σε ένα θετικό αποτέλεσμα π.χ. στην εθνική ομοψυχία και ενότητα.

   στ. Αρνητικά (απαξία) μίας έννοιας: Δείχνουμε ένα αρνητικό αποτέλεσμα, όπως παραπάνω.

   ζ. Επιχειρήματα: Εδώ η ανάπτυξη περιλαμβάνει επιμέρους συλλογισμούς ή παίρνει την τυπική μορφή ενός συλλογισμού, όπου οι λεπτομέρειες παίζουν τον ρόλο των προκείμενων προτάσεων και η κατακλείδα το τελικό συμπέρασμα.

           

Ε. ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ 

Κάθε παράγραφος συνδέεται λογικά με την προηγούμενη και με την επόμενη. Υπάρχει μια λογική ακολουθία ανάμεσα στις παραγράφους, ακολουθία που παράγεται μέσα από σχέσεις αιτίου - αιτιατού, συμπλήρωσης, αντίθεσης, αναλογίας, ομοιότητας κλπ. Η λογική αυτή ακολουθία διασφαλίζεται εποπτικά με το σχεδιάγραμμα, στο οποίο οι ιδέες υπάρχουν με γενική μορφή. Παρουσιάζεται έτσι μια διαπλοκή τόσο στη σχέση της μιας παραγράφου με την άλλη, όσο και στη σχέση της κάθε παραγράφου με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική.

      

Η σύνδεση των παραγράφων εξυπηρετείται τυπικά με συνδέσμους ή εκφραστικούς τρόπους, σύμφωνα με τις ακόλουθες λογικές σχέσεις: 

1. Με επανάληψη λέξεων 
2. Με αναφορά σε προηγούμενο νόημα 
3. Με χρήση αντωνυμιών
4. Με χρήση διαρθρωτικών λέξεων ή εκφράσεων και των νοηματικών σχέσεων που αυτές εκφράζουν. 

Συγκεκριμένα:    

α. Προσθήκη: ακόμη, επίσης, επιπλέον, επιπρόσθετα, πέρα από αυτά  

β. Αντίθεση: ωστόσο, όμως αντίθετα, αλλά, παρ’ όλα αυτά, από την άλλη πλευρά, μολονότι

γ. Αιτιολόγηση: διότι, επειδή, εξαιτίας, ο λόγος/παράγοντας/αιτία που…  

δ. Αποτέλεσμα: κατά συνέπεια, αποτέλεσμα, απόρροια, απότοκο, επίπτωση, για το λόγο αυτό… 

ε. Συμπέρασμα: έτσι, λοιπόν, συμπερασματικά, συγκεφαλαιώ-νοντας, άρα… 

ζ. Διασάφηση – επεξήγηση: δηλαδή, με άλλα λόγια, συγκεκριμένα, ειδικότερα, αυτό σημαίνει…, λόγου χάρη, για παράδειγμα

η. Χρονική σχέση: κατ’ αρχάς, αρχικά, πρώτα, έπειτα, ύστερα, τέλος, πριν… 

θ. Έμφαση: αξίζει να σημειωθεί/να τονιστεί, να επισημανθεί, το κυριότερο, το σημαντικότερο, είναι αναγκαίο, ιδιαίτερα... 

     

ΠΗΓΗ (Ανάρτηση από τον Κ. Καρεμφύλλη, φιλόλογο)