πηγη εικ.http://prosvasimo.iep.edu.gr
ΕΝΟΤΗΤΑ 1Η – ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία – www.synodoiporos.weebly.com
Οι λεπτομέρειες μιας παραγράφου είναι δυνατό ν’ αναπτυχθούν με τους παρακάτω τρόπους :
1. με παραδείγματα : η θεματική περίοδος αναπτύσσεται με συγκεκριμένα παραδείγματα . είτε από την ιστορία, είτε από την καθημερινότητα
H νευρικότητα και η αμηχανία της ήταν φανερές. H κοπέλα στο λεωφορείο είχε αγωνία για το πού θα κατέβει, για το κάθε πότε περνάει το λεωφορείο, για το πόσο κόσμο έχει... Ρωτούσε συνεχώς τους διπλανούς της και είχε την αγωνία ενός ταξιδιώτη σε ξένη χώρα που φοβάται ότι θα χάσει τη σωστή στάση. Ήταν, βεβαίως, φανερό ότι δεν έμπαινε συχνά σε κάποιο από τα Mέσα Mαζικής Mεταφοράς.
Ο. Σελλά, Καθημερινή
2. με αιτιολόγηση : στη θ. περίοδο εκφράζεται μια άποψη που στη συνέχεια στηρίζεται και αιτιολογείται με επιχειρήματα . Στην περίπτωση αυτή, από την άποψη που διατυπώνεται στη θ.π. προκύπτει το ερώτημα «γιατί »
Δε νομίζω ότι υπάρχει πιο απλή τεχνική από το αρωματικό μπουκέτο. Χρειάζεστε ένα τουλουπάνι ή τούλι , τις ουρές από ένα μάτσο μαϊντανού, ένα φύλλο δάφνης, ένα κλωνί θυμάρι μερικούς κόκκους πιπεριού . Το τουλουπάνι θα σας επιτρέψει να τυλίξετε μέσα όλα τα υλικά, να το δέσετε μ’ ένα σπάγγο και να το βγάλετε με μια κίνηση, αντί να βγαίνετε για ψάρεμα .Πάντως, αυτό το μειγματάκι είναι που δίνει βάθος γεύσης σε σούπες, ζωμούς, σάλτσες και γενικώς στα εδέσματα .
περιοδικό Γαστρονόμος
3. με διαίρεση : μια έννοια που παρουσιάζεται στη θ.π. διαιρείται στα επιμέρους συστατικά της
Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρείται μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα τάση, καθώς ανοίγουν μικρά ξενοδοχεία σε ιστορικά κτίρια, είτε μέσα στο Κάστρο είτε έξω από αυτό, πάντα όμως στα όρια της παλιάς πόλης. Ο πρώτος ξενώνας που λειτούργησε μέσα στο Κάστρο αποτελεί και σήμερα μια από τις πιο αξιοπρόσεκτες επιλογές διαμονής. Στεγάζεται σε ένα απλό γιαννιώτικο σπίτι των αρχών του 20ού αιώνα και τα δωμάτιά του, αν και λιτά, έχουν ατμόσφαιρα. Η δεύτερη επιλογή, αν θέλετε να μείνετε εντός του Κάστρου, βρίσκεται σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους του παραδοσιακού οικισμού, στην Ανδρόνικου Παλαιολόγου, και στεγάζεται σε ένα πέτρινο εβραϊκό σπίτι. Τρίτη επιλογή: λίγο έξω από το κάστρο, δίπλα στη μητρόπολη, υπάρχει ένα παλιό κτίριο του 18ου αιώνα, το οποίο ανακαινίστηκε και μετατράπηκε σε ένα μικρό ξενώνα 9 δωματίων.
περ. Αθηνόραμα, 2004
4. με σύγκριση – αντίθεση : δύο έννοιες, πρόσωπα ή πράγματα συγκρίνονται στη θ.π. με αναφορά στις ομοιότητες και τις διαφορές τους.
Όταν αντιπαραβάλλονται το ένα με το άλλο, τονίζονται οι διαφορές τους Ένα χάσμα χωρίζει το Σωκράτη από τους σοφιστές. Ο Σωκράτης ζητήσει τη μία και καθολική έννοια, τη μία και καθολική αλήθεια, ενώ οι σοφιστές υποστήριζαν τις πολλές γνώμες για το ίδιο πράγμα. Επίσης και στον τρόπο της ζωής υπάρχει ριζική αντίθεση μεταξύ σοφιστών και Σωκράτη. Οι σοφιστές ήταν έμποροι γνώσεων, ενώ ο Σωκράτης υπήρξε ένας άμισθος δάσκαλος και ερευνητής της αλήθειας. Το μόνο κοινό μεταξύ των σοφιστών και του Σωκράτη ήταν ότι κι αυτός κι εκείνοι διαπίστωσαν ότι η παραδεδομένη μόρφωση και παιδεία δεν ήταν αρκετή για την εποχή τους.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους , τ. Γ
5. με ορισμό : στη θ.π. δίνεται ο ορισμός μιας έννοιας που με στη συνέχεια γίνεται πιο σαφής με την αναφορά της γενικής κατηγορίας στην οποία ανήκει αλλά και με τη διαφοροποίησή της από άλλες έννοιες της ίδιας γενικής κατηγορίας
Με τον όρο «Πολιτισμός» οι κοινωνικοί επιστήμονες δεν εννοούν μόνο τις τέχνες και τα πνευματικά δημιουργήματα των ανθρώπων. Ο πολιτισμός περιλαμβάνει επιπλέον κοινούς κώδικες επικοινωνίας (π.χ. τη γλώσσα), αξίες (π.χ. δημοκρατία, ελευθερία κτλ.), πεποιθήσεις (τα πιστεύω των μελών για τον κόσμο γύρω τους), κανόνες συμπεριφοράς (π.χ. ήθη και έθιμα), καθώς και τους κοινωνικούς θεσμούς και τις κοινωνικές δομές. Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Γ΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, 2003
6. με αναλογία : δηλ. παρουσίαση μιας ομοιότητας ανάμεσα σε 2 ή περισσότερα πράγματα με παρομοίωση ή παραλληλισμό
Μια ανθρώπινη ψυχή χωρίς την πρέπουσα παιδεία μοιάζει με ένα ακατέργαστο μάρμαρο λατομείου . Το μάρμαρο δεν αποκαλύπτει καμιά από τις ομορφιές του , ως τη στιγμή που η τέχνη του μαρμαρά θ’ αποκαλύψει τα χρώματα και θα φέρει στο φως κάθε απόχρωση, κηλίδα και φλέβα που περνά μέσα απ’ τον κορμό του . Με τον ίδιο τρόπο και η παιδεία, όταν επενεργήσει πάνω σ’ένα έξοχο πνεύμα , μας αποκαλύπτει όλες τις κρυφές αρετές και τα προτερήματά του που χωρίς μια τέτοια βοήθεια δε θα μπορούσαν ποτέ να βγουν στο φως . Ν. Γρηγοριάδης, Η Παράγραφος - διασκευή
7. με σχέση αιτίου – αποτελέσματος : η θ.π. αναλύεται με παρουσίαση των αιτίων και των συνεπειών ενός γεγονότος ή φαινομένου
Οι επικές αυτές συγκρούσεις ματαίωσαν την επεκτατική πολιτική των Περσών. Πολλές ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας ανέκτησαν την ελευθερία τους. Οι νίκες τόνωσαν την αυτοπεποίθηση των Ελλήνων. Ένας άνεμος δημιουργίας έπνευσε και μια νέα περίοδος ανέτειλε. Οι Έλληνες επιδόθηκαν σε έργα ειρήνης και προόδου, που κινούν έως σήμερα τον θαυμασμό.
Αρχαία Ιστορία Α Γυμνασίου
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Εντοπίστε τον τρόπο ανάπτυξης για κάθε παράγραφο
1. Μια συζήτηση με την Άλκη Ζέη είναι για όλους μια πνευματική και ψυχική απόλαυση. Για τους μεγαλύτερους είναι η προσωποποίηση των κατατρεγμένων αγωνιστών που στο όραμα μια δικαιότερης κοινωνίας θυσίασαν ατομικά όνειρα κι επιθυμίες. Για τους νεότερους είναι σύμβολο μιας γενιάς μύθου που περνάει σιγά σιγά στην ιστορία, αφού κυνήγησε την ουτοπία. Για τους φίλους της είναι μια γυναίκα συναισθηματικά γενναιόδωρη, με ανεξάντλητη διάθεση για ζωή. Μα πάνω απ’ όλα, είναι για όλους μας η αγαπημένη συγγραφέας που, είτε γράφει για μεγάλους είτε για μικρούς, τα βιβλία της διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται με την ίδια ευχαρίστηση όσα χρόνια κι αν περάσουν. Άλκη Ζέη, προσωπική ιστοσελίδα απόσπ. από συνέντευξη
2. Η γιαγιά κι' ο παππούς στις περασμένες γενιές ήταν πιο κοντά στα παιδιά. Πρώτα γιατί ζούσαν μαζί με τις οικογένειες κι έπειτα γιατί δεν δούλευαν. Στη δική μου παιδική ζωή ο παππούς μου έπαιξε σπουδαίο και αξέχαστο ρόλο γι’ αυτό και στα βιβλία μου ο παππούς έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Λυπάμαι που τα εγγόνια μου δεν γνώρισαν τον παππού τους γιατί θα είχαν πολλά να κερδίσουν. Όσο και να ζούσαμε μακριά εκείνος θα έβρισκε τον τρόπο, όπως τον βρίσκω κι εγώ, να δημιουργήσει μια στενή σχέση μαζί τους. Άλκη Ζέη, προσωπική ιστοσελίδα απόσπ. από συνέντευξη
3. Η ποίηση μπορεί να διαιρεθεί αδρομερώς σε 3 μέρη : στην επική, στη λυρική και στη δραματική. Οι μορφές αυτές αντανακλούν τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες εμφανίστηκαν κι αναπτύχθηκαν. Έτσι η επική ποίηση εκφράζει τα ιδανικά κατά την εποχή της βασιλείας, ενώ η λυρική δηλώνει την ταραγμένη εποχή κατά την οποία η διακυβέρνηση των αριστοκρατών απειλούνταν από την ολοένα αυξανόμενη δύναμη της αστικής τάξης. Αργότερα, στα χρόνια της δημοκρατίας, δημιουργείται η δραματική ποίηση που έρχεται να εκφράσει τους πόθους και τις λαχτάρες του λαού . Ν. Γρηγοριάδης, Η Παράγραφος - διασκευή
4. « Η κυβέρνηση πρέπει να κατανοήσει ότι η παιδεία είναι τα πόδια μας προκειμένου να ξεπεράσουμε την κρίση και να βαδίσουμε μπροστά. Αν κόψουμε τα πόδια μας , κόβουμε αυτομάτως και τη δυνατότητά μας για οικονομική ανάπτυξη , γενικότερα για κάθε είδους πρόοδο » Γ. Μυλόπουλος, πρύτανης ΑΠΘ (δηλώσεις σε ραδιοφ. σταθμό 10/2013)
5. Και η ατελέστερη σύγκριση σε ό,τι αφορά την ευτυχία πάλι τους Δανούς θα προέβαλλε ως πρότυπο. Οχι μόνο γιατί ζουν σε μια χώρα οργανωμένη με υποδειγματικό κοινωνικό κράτος, αλλά και γιατί, παρά το γεγονός ότι διαθέτει έναν έναν από τους υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές στον κόσμο, ο οποίος φθάνει στο 56,6% σε εισοδήματα άνω των 70.000 ευρώ, η αναζήτηση «φορολογικών παραδείσων» δεν φαίνεται να είναι δημοφιλής ανάμεσα στους ευκατάστατους Δανούς. Ως αντάλλαγμα για τους υψηλούς φόρους που πληρώνουν, οι κάτοικοι προστατεύονται από δίχτυ ασφαλείας το οποίο περιλαμβάνει δωρεάν υγεία, παιδεία και επιδόματα. Για παράδειγμα –διαβάζουμε– οι γονείς, ανεξαρτήτως εισοδήματος, εισπράττουν κάθε τρίμηνο ενισχύσεις προκειμένου να καλύψουν το κόστος της ανατροφής των παιδιών τους, ενώ οι ηλικιωμένοι δικαιούνται δωρεάν βοηθό στο σπίτι αν έχουν ανάγκη. Οι φοιτητές εισπράττουν μηνιαία ενίσχυση επί έξι χρόνια προκειμένου να ολοκληρώσουν πενταετείς δωρεάν σπουδές...
Μ. Κατσουνάκη, Καθημερινή, 31/10/13
Τρόποι για την ανάπτυξη μιας παραγράφου (2)
ΠΗΓΗ : http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C130/652/4166,19443/indexh_02.html
Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι ανάπτυξης είναι: (1) με παραδείγματα, (2) με σύγκριση και αντίθεση, (3) με αιτιολόγηση, (4) με ορισμό, (5) με διαίρεση, (6) με αίτια και αποτελέσματα, (7) με αναλογία.
Ανάπτυξη με παραδείγματα. Αν το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου χρειάζεται διευκρίνιση, τότε η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με παραδείγματα ή με επεξηγήσεις (βλ. και ενότητα "Είδηση", Β' Λυκείου). Στη θεματική πρόταση π.χ. "Με την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών αλλάζουν και οι αντιλήψεις μας", ως παραδείγματα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις αντιλήψεις των ανθρώπων για το θεσμό της δουλείας ή για τη θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία κ.ά., ανάλογα με την προτίμησή μας. Αν προτιμήσουμε ως παράδειγμα το θεσμό της δουλείας, η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί ως εξής:
Με την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών αλλάζουν και οι αντιλήψεις μας. Στις συνθήκες π.χ. της δουλοκτητικής εποχής, όταν η παραγωγή υλικών αγαθών στηριζόταν κυρίως στην εργασία των δούλων, η δουλεία θεωρούνταν φυσικός και δίκαιος θεσμός. Με τη μετάβαση όμως στη φεουδαρχική οργάνωση της κοινωνίας…(συνεχίστε)
Σύγκριση και αντίθεση: η θεματική περίοδος μπορεί να μας παρακινεί να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες. Στην περίπτωση αυτή αναπτύσσεται με σύγκριση και αντίθεση (βλ. και ενότητα Βιογραφικά είδη, Β' Λυκείου):
Το δοκίμιο ενώ έχει αρκετά στοιχεία κοινά με τα λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά κείμενα, δεν ταυτίζεται με κανένα. Το κοινό που έχει με τη λογοτεχνία είναι… (συνεχίστε) Η διαφορά του αφορά κυρίως… Από την άλλη το δοκίμιο έχει ομοιότητες αλλά και διαφορές με τα μη λογοτεχνικά είδη…(συνεχίστε)
Αιτιολόγηση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας παρακινήσει να ρωτήσουμε το "γιατί", η μέθοδος ανάπτυξης θα πρέπει να είναι ασφαλώς η αιτιολόγηση (βλ. και ενότητα "Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες", Α' Λυκείου):
Θα ήταν επικίνδυνο σφάλμα να στηριχτούμε σήμερα πάνω στην άποψη ότι ο πυρηνικός πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί ή να προληφθεί με το πυρηνικό αδιέξοδο ή με την ισορροπία του τρόμου. Πρώτο, γιατί η τεχνολογία μπορεί να καταστρέψει αυτήν την ισορροπία. Έπειτα η ισορροπία γίνεται όλο και πιο ασταθής… Τέλος… (συνεχίστε)
Ορισμός. Στην περίπτωση που το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση "Τι είναι;" ή "Τι εννοεί με αυτό;" η παράγραφος πρέπει να αναπτυχθεί με ορισμό (βλ. και ενότητα "Κριτική-Παρουσίαση", Β' Λυκείου):
Πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου. Όλα τα αγαθά που έχουν σχέση με την τεχνική, την… (συνεχίστε) είναι προϊόντα του πολιτισμού. Σ' αυτά πρέπει να προστεθούν τα "ιδεώδη" που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, ο… καθώς και τα… που πραγματοποιήθηκαν στους επιμέρους τομείς προόδου.
Διαίρεση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια ιδέα, η πιο πρόσφορη μέθοδος για την ανάπτυξή της είναι η διαίρεση - το κομμάτιασμα του όλου στα μέρη του (βλ. και ενότητα "Κριτική-Παρουσίαση", Β' Λυκείου)
Τον πολιτισμό τον διαιρούμε συνήθως σε τεχνικό και πνευματικό. Ο τεχνικός πολιτισμός περιλαμβάνει… Στην έννοια του πνευματικού πολιτισμού μπορούμε να περιλάβουμε… (συνεχίστε)
Αίτια και αποτελέσματα: Αν σε μια θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα ή σε αποτελέσματα, τότε η ανάπτυξη πρέπει να γίνει με τη μέθοδο των αιτίων και αποτελεσμάτων:
Η κατάργηση της σύγχρονης δουλείας οφείλεται στις ίδιες αιτίες που προκάλεσαν και την κατάργηση της αρχαίας δουλείας. Η πρώτη αιτία ήταν… Η δεύτερη ήταν πως οι ίδιοι οι δούλοι… (συνεχίστε)
Αναλογία:Αν τέλος η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μια εκτεταμένη παρομοίωση (βλ. και ενότητα Περιγραφή, Α' Λυκείου):
Το εμπόδιο στη γραπτή επικοινωνία μπορεί να υπερνικηθεί με το καλό γράψιμο και το σωστό διάβασμα. Μπορεί ο συγγραφέας να μας προσφέρει ένα καλοδομημένο και σαφές κείμενο, για να επικοινωνήσει άμεσα μαζί μας, αλλά μόνη της η προσπάθεια αυτή δεν αρκεί, πρέπει κι εμείς να κάνουμε το άλλο μισό του δρόμου. Ως αναγνώστες πρέπει να σκάβουμε τη σήραγγα της επικοινωνίας από τη δική μας πλευρά.
Συνδυασμός μεθόδων: Στην πράξη βέβαια σπάνια συναντούμε μονάχα έναν τρόπο ανάπτυξης. Συνήθως χρησιμοποιούμε συνδυασμό από δύο ή και περισσότερους τρόπους. Όταν π.χ. χρησιμοποιούμε τη μέθοδο του ορισμού, μπορεί να χρειαστεί συγχρόνως να δικαιολογήσουμε μια κρίση μας, να διευκρινίσουμε μια έννοια με ένα παράδειγμα κτλ. Δες π.χ. ποιοι τρόποι χρησιμοποιούνται στο παρακάτω απόσπασμα:
Η γνώση ήτανε, και είναι πάντα, για το κάθε λογής κατεστημένο ένα δίλημμα, κάτι που γεννάει αντιδράσεις αντιφατικές και διφορούμενες. Από τη μια μεριά, το ξάπλωμα των γνώσεων και γενικότερα η πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων φαίνεται αναγκαία για την οικονομική διαδικασία, τόσο στη φάση της παραγωγής όσο και στη φάση της κατανάλωσης. Ο καλός τεχνίτης, ο καλός επαγγελματίες, ο καλός διευθυντής, ο καλός εφευρέτης χρειάζονται μόρφωση, κι ο μορφωμένος άνθρωπος έχει πρόσθετες ανάγκες να ικανοποιήσει. Από την άλλη όμως μεριά, ο μορφωμένος άνθρωπος δε γίνεται μόνο καλό στέλεχος στην παραγωγή και καλός πελάτης στην κατανάλωση· αλλά μέσα του ξυπνούν ερωτηματικά και προβληματισμοί, αναζητήσεις και αμφιβολίες για την οικονομική διαδικασία και για την ίδια τη δομή της κοινωνίας, που μπορούν να υποσκάψουν τα θεμέλια του κατεστημένου και να αποβούν μοιραία για την ύπαρξή του.
Γιώργος Α. Κουμάντος, "Οι κονσέρβες της σοφίας" (από τον Τύπο)
ΤΡΟΠΟΙ-ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ/ΤΡΟΠΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης
4.12 Τρόποι/μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφων. Τρόποι οργάνωσης του λόγου
Οι τρόποι ανάπτυξης των παραγράφων είναι οι παρακάτω:
1) Με παραδείγματα
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα, όταν στη Θεματική Περίοδο διατυπώνεται μια άποψη-θέση και στις Λεπτομέρειες παρατίθενται στοιχεία-παραδείγματα, τα οποία διασαφηνίζουν ή τεκμηριώνουν τη θέση αυτή.
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα συγκεκριμένα στοιχεία-παραδείγματα, π.χ. το παράδειγμα α... β... γ... και το ρόλο τους, π.χ. ως τεκμήρια, ως διασαφηνιστικά στοιχεία ή λεπτομέρειες…
Παράδειγμα:
«Αναμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια ιδιαίτερα ανησυχητική κλιμάκωση του φαινομένου της παραβατικότητας και εγκληματικότητας. Αρκεί κάποιος να παρακολουθήσει την επικαιρότητα για να διαπιστώσει πως στα δελτία ειδήσεων το αστυνομικό ρεπορτάζ ασφυκτιά από ληστείες, κλοπές, επιθέσεις εις βάρος ανύποπτων πολιτών, εγκλήματα…Το έγκλημα αποκτά άρτια οργάνωση…, δρουν μαφίες της νύχτας…, βιαστές καροδοκούν…»
2) Με σύγκριση-αντίθεση
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση-αντίθεση, όταν συγκρίνονται δύο ή περισσότερες έννοιες και δίνονται οι μεταξύ τους διαφορές.
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:
· Τις συγκρινόμενες έννοιες / συγκρινόμενα μέλη, π.χ. «πρόοδος» και «συντηρητισμός»
· Τις λέξεις ή φράσεις, διαρθρωτικές και μη, που δηλώνουν τη σύγκριση-αντίθεση, π.χ. «αντίθετα...»
· Τις μεταξύ τους διαφορές
· Αν η δόμηση είναι κάθετη (παρατίθενται πρώτα όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ενός μέλους και κατόπιν, κατά αντιπαράθεση, όλα τα γνωρίσματα του άλλου μέλους, π.χ. «η πρόοδος οδηγεί στο α, β, γ... Αντίθετα, η συντήρηση οδηγεί στο χ, ψ, ω...») ή οριζόντια (παρατίθενται ένα προς ένα τα αντίθετα χαρακτηριστικά των μελών, π.χ. «από τη μια η πρόοδος οδηγεί στο α, ενώ η συντήρηση στο χ. Επίσης, η πρόοδος οδηγεί στο β, εν αντιθέσει η συντήρηση στο ψ...»)
Παράδειγμα:
«Οφείλουμε ως άτομα-μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας να θέσουμε ως κοινό στόχο την πρόοδο και να αποφύγουμε με κάθε τρόπο το συντηρητισμό. Η πρόοδος είναι ο μόνος δρόμος που διασφαλίζει την κοινωνική και προσωπική μας ανέλιξη…, που διαμορφώνει συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη σε όλους τους τομείς… Αντίθετα, ο συντηρητισμός δημιουργεί συνθήκες στασιμότητας και οπισθοδρόμησης…, βαλτώνει κάθε προσπάθεια για βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών ζωής…, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες…
3) Με αναλογία
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με αναλογία, όταν συγκρίνονται δύο ή περισσότερες έννοιες και δίνονται οι μεταξύ τους ομοιότητες (μορφή παρομοίωσης: το α είναι όπως το β).
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:
· Τα αναλογικά μέλη, π.χ. «ψυχή» και «θάλασσα»
· Τις λέξεις ή φράσεις, διαρθρωτικές και μη, που δηλώνουν τη σύγκριση-αναλογία, π.χ. «όπως, ομοίως, σαν...»
· Τις μεταξύ τους αναλογίες-ομοιότητες
· Αν η δόμηση είναι κάθετη (παρατίθενται πρώτα όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ενός μέλους και κατόπιν, κατά αναλογία, όλα τα γνωρίσματα του άλλου μέλους, π.χ. «όπως η θάλασσα ... α, β, γ..., έτσι και η ψυχή... χ, ψ, ω...») ή οριζόντια (παρατίθενται ένα προς ένα τα αναλογικά χαρακτηριστικά των μελών, π.χ. «όπως η θάλασσα... α, έτσι και η ψυχή… χ... Επίσης, η θάλασσα... β, ομοίως και η ψυχή … ψ...»).
· Αν η αναλογία είναι κυριολεκτική (συγκρίνονται έννοιες οι οποίες είναι ομοειδείς π.χ. «σκύλος και γάτα») ή μεταφορική (συγκρίνονται έννοιες οι οποίες δεν ανήκουν στην ίδια ευρύτερη οικογένεια-ομάδα π.χ. «ψυχή και θάλασσα»).
Παράδειγμα:
«Άραγε με τι μοιάζει η ψυχή μας; Μα είναι απλό, με τη θάλασσα! Όπως αυτή είναι απέραντη και δεν μπορεί το μάτι σου να την προσεγγίσει έτσι και η ψυχή χάνεται στα μήκη και πλάτη ενός κόσμου δυσθεώρητου. Και είναι εξίσου βαθιά που πρέπει να κάνεις πολλές καταδύσεις για να βρεις τους θησαυρούς που κρύβει μέσα της. Άλλοτε πάλι είναι ήρεμη και γαλήνια σαν τη θάλασσα και ξαφνικά πάλι ξεσπάει φουρτούνα, ανακατεύεται, θολώνει…»
4) Με διαίρεση
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση, όταν σε αυτή διαιρείται-χωρίζεται μια έννοια στα διάφορα μέλη της, π.χ. η «εκπαίδευση» διαιρείται σε «πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια».
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:
· Τη διαιρετέα έννοια, π.χ. «εκπαίδευση»
· Τη διαιρετική βάση (το κριτήριο βάσει του οποίου γίνεται η διαίρεση, δηλαδή ο διαιρέτης), π.χ. ανάλογα με την ηλικιακή και γνωσιολογική βαθμίδα της παρεχόμενης εκπαίδευσης
· Το πηλίκο ή τα μέλη της διαίρεσης, π.χ. «πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια»
· Αν η διαίρεση είναι σωστή, δηλαδή αν πληρεί τα εξής κριτήρια:
Ø Είναι τέλεια, δηλαδή περιλαμβάνει όλα τα είδη-μέλη της έννοιας που διαιρείται, π.χ. και τα τρία είδη της «εκπαίδευσης» («πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια»)
Ø Είναι συνεχής, δηλαδή βάζει στη σωστή σειρά τα είδη και δε γίνονται άλματα, π.χ. πρώτα την «πρωτοβάθμια», μετά τη «δευτεροβάθμια» και τέλος την «τριτοβάθμια»
Ø Έχει ενιαία διαιρετική βάση, δεν αλλάζει, δηλαδή, ο διαιρέτης
· Αν η διαίρεση γίνεται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (πρωτοβάθμια διαίρεση), δηλαδή γίνεται η διαίρεση στη Θεματική Περίοδο της παραγράφου και κατόπιν, στις Λεπτομέρειες, αναλύονται τα μέλη της.
Παράδειγμα:
«Η εκπαίδευση ανάλογα με την ηλικία των ανθρώπων που την ακολουθούν και το γνωσιολογικό επίπεδο που παρέχει διακρίνεται σε τρεις βαθμίδες, στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια. Στην πρωτοβάθμια φοιτούν μαθητές… και λαμβάνουν κυρίως γνώσεις… Στη δευτεροβάθμια… Ενώ στην τριτοβάθμια…»
5) Με ορισμό
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό, όταν σ΄ αυτή δίνεται ο ορισμός μιας έννοιας, επιχειρείται δηλαδή η σημασιολογική της προσέγγιση, π.χ. «ρατσισμός είναι το δόγμα το οποίο πρεσβεύει τη διάκριση των ανθρώπων σε φύσει ανώτερους και κατώτερους...»
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:
· Την οριστέα έννοια, π.χ. «ρατσισμός»
· Το γένος, δηλαδή την ευρύτερη έννοια μέσα στην οποία εντάσσεται αυτή, π.χ. «δόγμα»
· Την ειδοποιό διαφορά, τα ιδιαίτερα δηλαδή χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έννοιας που την κάνουν να διακρίνεται από τις άλλες έννοιες, π.χ. «πρεσβεύει τη διάκριση των ανθρώπων σε φύσει ανώτερους και κατώτερους...»
· Τα είδη του ορισμού, αν είναι δηλαδή:
Ø Αναλυτικός (αναφέρεται στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έννοιας, στην ουσία της) ή συνθετικός/γενετικός (περιγράφει τη διαδικασία γένεσης-δημιουργίας της έννοιας)
Ø Σύντομος (συνοπτική-λεξικογραφική παρουσίαση της σημασίας της έννοιας) ή εκτεταμένος (εκτενής ανάπτυξη σε μία ή περισσότερες παραγράφους)
· Αν ο ορισμός γίνεται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (πρωτοβάθμιος ορισμός), δηλαδή δίνεται ο ορισμός στη Θεματική Περίοδο της παραγράφου και κατόπιν, στις Λεπτομέρειες, αναλύονται οι όροι του
Παράδειγμα:
«Ρατσισμός είναι το δόγμα το οποίο πρεσβεύει τη διάκριση των ανθρώπων σε φύσει ανώτερους και κατώτερους. Ισχυρίζεται δηλαδή πως υπάρχουν άνθρωποι που είναι από τη φύση τους κατώτεροι, αφού ανήκουν σε φυλές, έθνη ή κοινωνικές ομάδες που μειονεκτούν έναντι των άλλων ανθρώπων…»
6) Mε αιτιολόγηση
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, όταν στη Θεματική Περίοδο διατυπώνεται μια θέση-άποψη και στις Λεπτομέρειες αιτιολογείται, δηλαδή αποδεικνύεται με βάση συγκεκριμένα επιχειρήματα.
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία:
· Τη θέση-άποψη
· Τα επιχειρήματα αιτιολόγησης αυτής
Παράδειγμα:
«Στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες το φαινόμενο της φτώχειας λαμβάνει όλο και πιο δραματικές διαστάσεις. Και αυτό συμβαίνει διότι αναπτύσσεται ένας άμετρος ανταγωνισμός για τη νομή του πλούτου με βάση τα κριτήρια που θέτει η ελεύθερη αγορά…, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί περισσότεροι και φτωχότεροι… Επίσης, αυξάνεται συνεχώς το κόστος ζωής…, πολλοί δεν μπορούν να ανταποκριθούν ούτε στις βασικές ανάγκες… Ενώ το κράτος πρόνοιας χωλαίνει, αφού το σύστημα θεωρεί όσους δεν μπορούν να αποδώσουν τα μέγιστα ως περιττά σώματα και τα αποβάλλει…»
7) Με αίτιο/α-αποτέλεσμα/τα
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο/α-αποτέλεσμα/τα, όταν σε αυτή:
· Δίνονται το αίτιο ή τα αίτια που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα(αίτιο ή αίτια - αποτέλεσμα)...
ή
· Δίνονται τα αποτελέσματα-συνέπειες ενός αιτίου (αίτιο - αποτελέσματα).
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει και τα εξής συστατικά στοιχεία: το αίτιο ή τα αίτια α..., β..., γ... και το αποτέλεσμα χ ή τααποτελέσματα α..., β..., γ... και το αίτιο χ…
Παράδειγμα:
«Η κλιμάκωση της φτώχειας διασπά τον κοινωνικό ιστό διευρύνοντας το χάσμα και τις διαφορές μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων… Κατόπιν, πυροδοτεί οξείες αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις…Τρέφει αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς… Όσο αυξάνονται οι φτωχοί αυξάνεται και η δυσαρέσκεια προς το κράτος… Οι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους προς τους πολιτικούς και αυτό εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τη δημοκρατία…»
8) Με προτάσεις (δεοντολογικά σκεπτικά)[1]
Στην παράγραφο αυτήν παρατίθενται οι προτάσεις-προϋποθέσεις για την επίτευξη ενός στόχου (οι τρόποι αντιμετώπισης ενός αρνητικού φαινομένου ή οι τρόποι περιφρούρησης ενός θετικού φαινομένου).
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να αναφέρει ποιο είναι το ζητούμενο, π.χ. «η αντιμετώπιση της ανεργίας» και ποιες οι προτάσεις-μέτρα-τρόποι επίτευξης αυτού.
Παράδειγμα:
«Η ανεργία μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί με συντονισμένες ενέργειες από την πλευρά κυρίως της πολιτείας… Η πολιτεία οφείλει να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, ενισχύοντας την επιχειρηματικότητα…, να διασφαλίσει τις υπάρχουσες θέσεις…, να…»
9) Με συνδυασμό μεθόδων
Μια παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων όταν σε αυτήεντοπίζονται περισσότερες της μιας μέθοδοι, π.χ. σύγκριση-αντίθεση και παραδείγματα.
Στην περίπτωση αυτή ο μαθητής πρέπει να απαντήσει ως εξής:
«Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Ειδικότερα αναπτύσσεται με:
α. Σύγκριση-αντίθεση. Συστατικά στοιχεία:
· Συγκρινόμενα μέλη: α... και β...
· κ.λπ.
β. Παραδείγματα. Συγκεκριμένα παραθέτει τα εξής παραδείγματα:
· α...
· β...
Παράδειγμα:
«Οφείλουμε ως άτομα-μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας να θέσουμε ως κοινό στόχο την πρόοδο και να αποφύγουμε με κάθε τρόπο το συντηρητισμό. Η πρόοδος είναι ο μόνος δρόμος που διασφαλίζει την κοινωνική και προσωπική μας ανέλιξη, μέσα δηλαδή από αυτή θα μπορέσουμε ως άτομα να καλλιεργήσουμε ένα ελεύθερο πνεύμα, χωρίς προσκόλληση σε πεπερασμένες αντιλήψεις…, που διαμορφώνει συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη σε όλους τους τομείς, για παράδειγμα συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη…, στην εξέλιξη του πολιτισμού, αφού εισάγει νέες ιδέες… Αντίθετα, ο συντηρητισμός δημιουργεί συνθήκες στασιμότητας και οπισθοδρόμησης, όπως για παράδειγμα η πολιτισμική στασιμότητα, αφού αφορίζει κάθε νέο και ξένο στοιχείο…, βαλτώνει κάθε προσπάθεια για βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών ζωής…, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες, όπως είναι…»
[1] Δυνητικά βέβαια οι προτάσεις αποτελούν μια σχέση αιτιών-αποτελέσματος, διότι στην περίπτωση που θα υλοποιηθούν θα έχουν ως αποτέλεσμα την επίτευξη ενός στόχου. Ωστόσο είναι προτιμότερο να δίνονται ως αυτοτελής τρόπος ανάπτυξης, δεδομένης της δυνητικής-πιθανολογικής τους διάστασης
