1. να μελετηθεί ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός που αποτέλεσε το ιδεολογικό υπόβαθρο αυτών των επαναστάσεων,
2. να εντοπιστεί η σημασία της αμερικανικής και της γαλλικής επανάστασης στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία,
3. να εκτιμηθεί η επίδραση των επαναστάσεων του 18ου αιώνα στην προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης και να διαγραφεί η πορεία της τελευταίας τόσο σε πολιτικό- ιδεολογικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο,
4. να παρουσιαστούν οι φάσεις της βιομηχανικής επανάστασης και να καταγραφούν οι ιδεολογικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειές τους.
5. να κατανοηθεί το φαινόμενο της αποικιοκρατίας και οι συνέπειές του
Διδακτικές ενότητες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 1: Η εποχή του Διαφωτισμού (1 ΏΡΑ)
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Ανάπτυξη επιστημών κατά τον 17ο αι. (απλή αναφορά), σ. 11 β) Το κίνημα του Διαφωτισμού, οι κυριότεροι εκπρόσωποι και τρόποι διάχυσης των διαφωτιστικών ιδεών, σ. 11,12, 13 γ) Τομείς ενδιαφέροντος των διαφωτιστών, σ. 11, 12, 13 δ) Αποδοχή του διαφωτιστικού κινήματος από τους ηγέτες και την κοινωνία της εποχής (απλή αναφορά), σ. 12, 13.
Λέξεις- κλειδιά : λογική (ορθολογισμός), διάκριση εξουσιών, κοινωνικό συμβόλαιο, εγκυκλοπαίδεια, φωτισμένη δεσποτεία. Υποστηρικτικό υλικό: -Εικαστική πηγή (σ. 13) Γκ. Λενονιέ, Ο Ντ΄Αλαμπέρ διαβάζει την Εγκυκλοπαίδεια στο σαλόνι της μαντάμ Ζοφρέν, προκειμένου να κατανοηθεί η αντιμετώπιση των διαφωτιστικών ιδεών από τα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικά στρώματα.
-«Γλωσσάριο όρων του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού»,
Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-9493
Προτεινόμενη δραστηριότητα: Συνθετική παρουσίαση των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών απόψεων των διαφωτιστών από τις πηγές αρ. 3 (α & β), 4 και 6, σ. 11-12 του σχ. βιβλίου.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 2: Η αμερικανική επανάσταση ( 1 ΏΡΑ )
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Χαρακτήρας και αιτήματα της επανάστασης, σ. 15 β) Αφορμή για την έκρηξη και αποτελέσματα του «πολέμου της ανεξαρτησίας», σ. 14-15 γ) Πολιτειακό σύστημα των Η.Π.Α., σ. 15.
Λέξεις κλειδιά: αγγλική κηδεμονία, αμερικανική εθνική συνείδηση, Διακήρυξη Ανεξαρτησίας
Υποστηρικτικό υλικό: -Χάρτης (σ. 14), προκειμένου να γίνει κατανοητό το γεωγραφικό πλαίσιο αναφοράς -Εικόνα αρ. 2 (σ. 14), ώστε να διαφανεί η γενίκευση της αντίδρασης των Αμερικανών απέναντι στους Άγγλους
-Πηγή Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, σ. 15
Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Καταγραφή των γεωγραφικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών χαρακτηριστικών των αποικιών του βορρά και του νότου, ώστε να αναδειχθεί και το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών, παρά τις διαφορές τους, ενστερνιζόταν την απόσχιση από την αγγλική κηδεμονία
-Εντοπισμός διαφωτιστικών απόψεων στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 3: Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης (1789- 1794) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 4: (υποενότητα): Η τρίτη και τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης, 1794-1799 ( 3 ώρες )
Ενιαία διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Κοινωνική διαστρωμάτωση στη Γαλλία στα τέλη του 18ου αιώνα, δομικά και συγκυριακά προβλήματα / αιτίες και αφορμή επανάστασης, σ. 16 β) Μετάβαση από τη συνέλευση των τριών τάξεων στη Συντακτική συνέλευση, σ.16, 17 γ) Διάκριση των εξουσιών στο Σύνταγμα του 1791, σ. 17 δ) Ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις της Νομοθετικής Συνέλευσης, σ. 18 ε) Ρόλος του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και των λεσχών, σ.16, 17, 18 στ) Αποφάσεις της Συμβατικής Συνέλευσης, σ. 18 ζ) Περίοδος Τρομοκρατίας και Ροβεσπιέρος, σ.18, 19 η) Διευθυντήριο και Ναπολέων, (απλή αναφορά), σ. 20 Λέξεις- κλειδιά: Όρκος του Σφαιριστηρίου, Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, συνταγματική μοναρχία, αβασίλευτη δημοκρατία, περίοδος Τρομοκρατίας, Διευθυντήριο.
Υποστηρικτικό υλικό: -Γελοιογραφία αρ. 1 (σ. 16), προκειμένου να φανούν τα προνόμια των δύο ανώτερων τάξεων της γαλλικής κοινωνίας και τα βάρη που είχε αναλάβει η τρίτη τάξη
-Εικαστική πηγή αρ. 2, Ζ.Λ. Νταβίντ, Ο όρκος του σφαιριστηρίου, (σ.16), εικόνα αρ. 3 (σ. 16), Οπλισμένες γυναίκες βαδίζουν εναντίον των ανακτόρων των Βερσαλιών, προκειμένου να συνδεθεί η κοινωνική πραγματικότητα με την επαναστατική ατμόσφαιρα. 3 ώρες 31
-Χρονολογικός πίνακας «Οι μεγάλες επαναστάσεις: Γαλλική Επανάσταση»,
Φωτόδεντρο:http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-ugc-8525-346
-Χάρτης (σ. 20), προκειμένου να εντοπιστούν οι αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της Ευρώπης με την επικράτηση του Ναπολέοντα και να εξαχθούν συμπεράσματα.
Προτεινόμενες δραστηριότητες: - ΄Ασκηση/δραστηριότητα 1, σ. 19 του σχ. βιβλίου. -Παρακολούθηση και συζήτηση αποσπασμάτων από την ταινία της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης: «Η Γαλλική Επανάσταση», μέρος Α΄ (ενδεικτικά: 08:30΄ έως 10:45΄, από 13:50΄ έως 15:55΄, από 21:00΄ έως 23:04΄):
https://www.youtube.com/watch?v=Gc9R4PyH-Ic
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 4: η υποενότητα «Το συνέδριο της Βιέννης» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 6: Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη (3 ώρες )
Διδασκαλία της υποενότητας «Το συνέδριο της Βιέννης», σ. 22 Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας 6, ώστε οι μαθητές/τριες να αντιληφθούν: α) τις πολιτικές διεκδικήσεις και την ανάπτυξη των εθνικών ιδεολογιών (αρχή των εθνοτήτων) του 19ου αι., σ. 26 β) τις εθνικές διεκδικήσεις, σ. 27
Λέξεις κλειδιά: Συνέδριο της Βιέννης, Ιερή Συμμαχία, Παλινόρθωση, ατομικές ελευθερίες, πολιτικά δικαιώματα, αρχή των εθνοτήτων, καρμπονάροι
Υποστηρικτικό υλικό: -Χάρτης (σ.22), προκειμένου να σχολιαστεί ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που προέκυψε στην Ευρώπη μετά το Συνέδριο της Βιέννης.
-Πηγή αρ. 2 της ενότητας 6 (σ. 27), ώστε να αναδειχθεί η επίδραση της γαλλικής επανάστασης στα επαναστατικά κινήματα του 19ου αι.
Προτεινόμενη δραστηριότητα: Εύρεση ομοιοτήτων-διαφορών ανάμεσα στις επαναστατικές κινήσεις των ετών 1820-1821.
Προϊδεασμός για τον χαρακτήρα της ελληνικής επανάστασης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 5: Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 7: Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες ( 2 ΏΡΕΣ )
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας 5, ώστε οι μαθητές/ μαθήτριες να αντιληφθούν: α) την κοινωνική διαστρωμάτωση και τις οικονομικές διαφοροποιήσεις στον ελλαδικό χώρο κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, σ. 23, 24 β) τα κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας, σ. 24 γ) τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, τους κύριους εκπρόσωπους του και τις αντιδράσεις των συντηρητικών κύκλων, σ. 25
Διδασκαλία της ενότητας 7 με έμφαση στην ιδεολογική βάση, το οργανωτικό σχήμα και τις στρατιωτικές ενέργειες της Φιλικής Εταιρείας, σ. 28, 29 2 ώρες 32
Λέξεις- κλειδιά: ορθόδοξη εκκλησία, Φαναριώτες, προεστοί, έμποροι/ καραβοκύρηδες, κλέφτες, αρματολοί, παροικιακός ελληνισμός, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ρ.Βελεστινλής, Αδ. Κοραής, Φιλική Εταιρεία, Αόρατη Αρχή, Αλ. Υψηλάντης, Ιερός Λόχος.
Υποστηρικτικό υλικό: -Δραστηριότητα, «Η οικονομία των Ελλήνων κατά τον 18ο αιώνα» Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9388
-Δραστηριότητα, «Η προσφορά του Α. Κοραή στον αγώνα»,
Φωτόδεντρο:http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/9690?locale=el
Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Εντοπισμός των επιρροών του ευρωπαϊκού στον νεοελληνικό Διαφωτισμό με βάση την πηγή αρ. 3 (α & β) της ενότητας 1 (σ. 11 του σχ. βιβλίου) και την πηγή αρ. 3 της ενότητας 5 (σ. 25 του σχ. βιβλίου)
-Αναζήτηση διαφωτιστικών επιρροών στην επαναστατική προκήρυξη της Φιλικής Εταιρείας (πηγή αρ. 2 της ενότητας 7, σ. 29)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 8: Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821-1827) ( 1 ΏΡΑ )
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Ευνοϊκοί παράγοντες για την κήρυξη της επανάστασης του 1821, σ. 30 β) Φάσεις της επανάστασης (απλή αναφορά με χρήση πίνακα ή χάρτη), σ. 30-32.
Λέξεις κλειδιά: ένοπλα ελληνικά σώματα, αντίδραση των Οθωμανών
Υποστηρικτικό υλικό: -Εικαστικά έργα Ν. Λύτρα, Η ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο (σ. 31) και Θ. Βρυζάκη, Η έξοδος του Μεσολογγίου (σ. 32), προκειμένου να συζητηθούν δύο από τα κύρια στρατιωτικά γεγονότα της επανάστασης.
-Προσωπογραφίες ηρώων της επανάστασης στο Φωτόδεντρο (με αναζήτηση συγκεκριμένου προσώπου):http://photodentro.edu.gr
Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Συζήτηση για τη σημασία των συμβολισμών κατά τη διάρκεια επαναστατικών κινήσεων και τη δημιουργία εθνικών μύθων, με αφόρμηση το εικαστικό έργο του Θ. Βρυζάκη, Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της επανάστασης.
-Άσκηση/δραστηριότητα 2, σ. 32 του σχ. βιβλίου.
-Σχολιασμός της σχέσης της ελληνικής επανάστασης με τη γαλλική, με βάση την πηγή αρ. 2, σ. 21 του σχ. βιβλίου.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 9: Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 10: Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη ( 3 ΏΡΕΣ)
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Τοπικοί οργανισμοί (απλή αναφορά), σ. 33 β) Εθνοσυνελεύσεις, Συντάγματα, διάκριση εξουσιών, σ. 33, 34 γ) Εμφύλιοι πόλεμοι: αίτια, φάσεις και αντίπαλοι, σ. 34. Λέξεις- κλειδιά: Τοπικοί Οργανισμοί, Εθνοσυνελεύσεις, Σύνταγμα της Επιδαύρου, Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος 33
Υποστηρικτικό υλικό: -Πηγή αρ. 1 (σ. 33 του σχ. βιβλίου), προκειμένου να υπογραμμιστεί η σημασία που αποδίδεται στον χαρακτήρα της ελληνικής επανάστασης -Πηγή αρ. 3 (σ. 34 του σχ. βιβλίου), προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι τοπικιστικές αντιθέσεις και οι οικονομικές διαστάσεις της εμφύλιας σύγκρουσης
-Διαδραστική εφαρμογή «Από αγωνιστής πολίτης» http://keine-diad.academyofathens.gr:8080/rev/ Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Εντοπισμός των επιρροών του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στα ελληνικά συντάγματα (πηγές αρ. 2, σ. 33 και αρ. 4, σ. 34 του σχ. βιβλίου). -Σχολιασμός των εμφύλιων συγκρούσεων, με βάση την πηγή αρ. 3 (σ. 34 του σχ. βιβλίου).
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 10: Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές/τριες να αντιληφθούν :
α) τις πρώτες προσπάθειες των Ελλήνων να εξασφαλίσουν την ηθική και υλική βοήθεια των Ευρωπαίων, σ. 35 β) τις διακυμάνσεις της ευρωπαϊκής διπλωματίας, (σ. 35, 36) γ) το κίνημα του φιλελληνισμού, σ. 36 Διδασκαλία με έμφαση στην πορεία προς την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, σ. 36- 37.
Λέξεις κλειδιά: Μεγάλες Δυνάμεις, διπλωματικές ενέργειες, δάνεια, πράξη προστασίας, φιλέλληνες, πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας. Υποστηρικτικό υλικό:
-Πηγή αρ. 1 (σ. 35), προκειμένου να αιτιολογηθεί ο τρόπος παρουσίασης της Ελληνικής Επανάστασης στους Ευρωπαίους. -Πηγή αρ. 2 (σ. 35), προκειμένου να διαφανούν τα ερείσματα του φιλελληνικού ρεύματος. -Χάρτης (σ. 37), προκειμένου να γίνουν αντιληπτά και να σχολιαστούν τα όρια του πρώτου Ελληνικού κράτους. Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Αξιοποίηση του εικαστικού έργου Θ. Βρυζάκη, Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, https://maccunion.files.wordpress.com/2013/03/161.jpg προκειμένου να σχολιαστεί η αντιμετώπιση των φιλελλήνων από τους ελληνικούς πληθυσμούς. -Τεκμηρίωση της άποψης του ιστορικού Hobsbawm (πηγή αρ. 3, σ. 36 του σχ. βιβλίου) σχετικά με τη σημασία της Ελληνικής Επανάστασης.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 1: μόνο η υποενότητα «Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα» (σ.10) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ενότητα 12: Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης
(3 ΏΡΕΣ )
Συνοπτική παρουσίαση, ώστε οι μαθητές/τριες να αντιληφθούν:
α) το φαινόμενο της βιομηχανικής επανάστασης και τις διαφοροποιήσεις στην 34 οικονομία, την επιστήμη και την κοινωνία κατά την πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης, σ.10-11, 41
β) την εξάπλωση και ωρίμανσή της από τα μέσα του 19ου αι., τις νέες μορφές ενέργειας, τις αλλαγές σε επικοινωνίες, συγκοινωνίες, σ. 41-43
γ) τον οικονομικό φιλελευθερισμό, καπιταλισμό, τα μονοπώλια, σ. 43
Λέξεις- κλειδιά : αλλαγές στις διαδικασίες παραγωγής, χρήση νέων μηχανών, δημιουργία μεγάλων εργοστασίων, συγκέντρωση κεφαλαίων, ανακάλυψη φυσικών νόμων, ενίσχυση αστικής τάξης, μορφές ενέργειας, επικοινωνία, συγκοινωνίες και εμπόριο, καπιταλισμός και οικονομικός φιλελευθερισμός.
Υποστηρικτικό υλικό: -Εικόνες των ενοτήτων -Πηγή αρ. 1 της ενότητας 1 (σ. 10), προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι κοινωνικές επιπτώσεις της χρήσης των νέων μηχανών κατά την πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης. -Πηγή αρ. 1 της ενότητας 12 (σ. 42), προκειμένου να διαφανεί η σύνδεση των επιστημονικών ανακαλύψεων με τη βιομηχανία και η σημασία της εκπαίδευσης κατά την περίοδο ωρίμανσης της βιομηχανικής επανάστασης
Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Δημιουργία γλωσσαρίου «Βιομηχανικής επανάστασης», Φωτόδεντρο:http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-9491
-Σχολιασμός της πηγής αρ.3, σ. 43 του σχ. βιβλίου.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ενότητα 13: Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) πληθυσμιακές μεταβολές (απλή αναφορά), σ. 44 β) κοινωνικοί μετασχηματισμοί (απλή αναφορά στις κοινωνικές ομάδες), σ. 44 γ) σοσιαλιστικές θεωρίες, ανάπτυξη του συνδικαλισμού, πολιτική οργάνωση των εργατών, κίνημα για τη χειραφέτηση των γυναικών, σ. 44-45
Λέξεις-κλειδιά: Κοινωνικοί μετασχηματισμοί, αστικοποίηση, εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, εργάτες, σοσιαλισμός - μαρξισμός, συνδικαλισμός, Πρωτομαγιά, γυναικείο κίνημα. Υποστηρικτικό υλικό: Πηγές και εικόνες της ενότητας Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Άσκηση/ δραστηριότητα 2, σ. 45 του βιβλίου - Ίδρυμα της Βουλής, Δημοκρατία και Εκπαίδευση, «Γυναίκες, το μισό της ανθρωπότητας», Παιδαγωγικά Εργαστήρια: Εργαστήρι 1-Φύλλα εργασίας 1, 2, http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I444I1140I646I460627
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ενότητα 15: Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Ιμπεριαλισμός και αποικιοκρατία, σ. 49 β) Κύρια αίτια, σ. 49 γ) Κοινωνική βάση της αποικιοκρατίας, σ. 49 3 ώρες 35 δ) Αποικιακή εξάπλωση (απλή αναφορά) ε) Αποτελέσματα της αποικιοκρατίας, σ. 50-51
Λέξεις-κλειδιά: αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός.
Υποστηρικτικό υλικό: -Πηγές σχ. βιβλίου -Χάρτης, σ. 50, προκειμένου να διαφανεί η διείσδυση της αποικιοκρατίας σε όλη την έκταση της Αφρικανικής ηπείρου.
Προτεινόμενη δραστηριότητα: Σύγκριση του χάρτη της Αφρικανικής ηπείρου της περιόδου της αποικιοκρατίας με σημερινό χάρτη και εξαγωγή συμπερασμάτων.
Με θεματικό άξονα την αναζήτηση της πολιτειακής ταυτότητας της μετεπεναστατικής Ελλάδας κατά το 19ο αι.: 1. να μελετηθεί η μετάβαση από τα Δημοκρατικά Συντάγματα των Εθνοσυνελεύσεων της Επανάστασης στη συγκεντρωτική διακυβέρνηση του Ι. Καποδίστρια, στην Απόλυτη Μοναρχία του Όθωνα, στη Συνταγματική Μοναρχία και τελικά στη Βασιλευόμενη Δημοκρατία του Γεώργιου Α΄, 2. να διερευνηθεί ο ρόλος του βασιλιά και των κομμάτων μέχρι και το 1912, 3. να αναδειχθεί η περίοδος του δικομματισμού και τα όριά της, 4. να παρουσιαστεί συνοπτικά η συμβολή των επαναστάσεων και των κινημάτων (επανάσταση του 1843, Ναυπλιακά, Γουδί) στη διαμόρφωση του πολιτειακού τοπίου, 5. να καταδειχθεί η σταδιακή διεύρυνση των ελληνικών συνόρων. 6. να αναδειχθούν οι οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας
