ΑΦΟΡΜΗΣΗ
ΠΗΓΗ
https://www.youtube.com/watch?v=2ewtIFSnNYo
50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
https://www.youtube.com/watch?v=bln98NpCLQA
ΠΗΓΗ : https://www.youtube.com/watch?v=tkksWnnHxZ0
ΠΗΓΗ : https://www.slideshare.net/ezareva/ss-30608953
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΠΗΓΗ :http://fliphtml5.com/xpqa/fnng/basic
ΠΗΓΗ https://www.youtube.com/watch?v=NCzuNG5CeSA
ΠΗΓΗ : https://www.slideshare.net/mariaroussi/ss-57291825
https://www.youtube.com/watch?v=2ewtIFSnNYo
50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
https://www.youtube.com/watch?v=bln98NpCLQA
«Όσο μπορείς»: ταινία μικρού μήκους | ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ | ΙΔΡΥΜΑ ΩΝΑΣΗ
ΠΗΓΗ : https://www.youtube.com/watch?v=tkksWnnHxZ0
ΠΗΓΗ : https://www.slideshare.net/ezareva/ss-30608953
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Καβάφη
– Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η ιδιότυπη γλώσσα του Kαβάφη. Πρόκειται για λόγια γλώσσα με τύπους της δημοτικής αλλά και των αρχαίων ελληνικών(μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής). Μερικές φορές έχει και ιδιωματικούς τύπους της Κωνσταντινούπολης. Η καβαφική γλώσσα αναγνωρίζεται εύκολα.
–Από άποψη μορφής τα ποιήματά του είναι μοντέρνα/νεωτερικά. Συνήθως, δεν έχουν ομοιοκαταληξία, οι στροφές μπορεί να μην έχουν ίσο αριθμό στίχων και οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι.. Το μέτρο είναι συνήθως ιαμβικό. Μερικές φορές απουσιάζει η στίξη. Άλλες όμως φορές η στίξη παίζει σημαντικό ρόλο (πχ. ειρωνεία, σκηνοθετικές οδηγίες απαγγελίας, όπως χαμήλωμα φωνής όταν έχουμε παρένθεση).
–Ο ποιητικός του λόγος είναι απλός, λιτός, πυκνός, επιγραμματικός, αντιρητορικός,πεζολογικός, συνήθως χωρίς διακοσμητικά επίθετα και λυρικές εκφράσεις, χωρίςπλούσια εκφραστικά μέσα.
–H αφήγηση και οι περιγραφές του είναι ρεαλιστικές. Ο λόγος του χαρακτηρίζεται από ακριβολογία.
–Στο έργο του Καβάφη, ο μύθος και η ιστορία συναντούν την ποίηση, μετουσιώνονται σε ποίηση. Η συμβολική χρήση των αρχαίων μύθων και ιστορικών προσώπων είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου του. Σε πολλά ποιήματα αντλεί τα θέματά του από την ιστορία. H αγαπημένη του ιστορική περίοδος είναι κυρίως ηEλληνιστική (Aλεξανδρινή και Mεταλεξανδρινή) Περίοδος και η Περίοδος της Ρωμαϊκής κυριαρχίας στην Ανατολή (Πτολεμαίοι, Σέλευκοι, Kαίσαρ, Aντώνιος), οι τελευταίοι αιώνες του αρχαίου κόσμου. Εμπνέεται επίσης, αλλά πολύ λιγότερο, από τηνελληνική μυθολογία, την κλασική αρχαιότητα και το Bυζάντιο. Tον γοητεύει κυρίως η παρακμή, η αποτυχία, η ήττα του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
–Φαινομενικά ο λόγος του είναι ψυχρός. H συγκίνηση, το συναίσθημα, ο λυρισμός υπολανθάνουν, καλύπτονται έντεχνα πίσω από μύθους και σύμβολα.
–Yπολανθάνει επίσης λεπτή ειρωνεία και σαρκασμός που γίνεται κάποιες φορέςαυτοσαρκασμός.
–Aπουσιάζει σχεδόν τελείως η περιγραφή της φύσης.
–Ο δραματικός μονόλογος (το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται στο “εσύ”) και οδιάλογος είναι από τους κύριους αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί. Τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται από θεατρικότητα. Στο έργο του δρουν πρόσωπα/ προσωπεία, όπως στο αρχαίο δράμα, πίσω από τα οποία κρύβεται ο ποιητής. Yποδύεται ρόλους.
«οι Θερμοπύλες»
Θέμα: Ο Καβάφης αξιοποιώντας το ιστορικό γεγονός της μάχης των Θερμοπυλών, συνθέτει ένα ποίημα για να επαινέσει όσους θέτουν στη ζωή τους «Θερμοπύλες», όσους θέτουν δηλαδή κάποιον σημαντικό για εκείνους σκοπό και τον υπερασπίζονται μέχρι τέλους.
Θέμα: Ο Καβάφης αξιοποιώντας το ιστορικό γεγονός της μάχης των Θερμοπυλών, συνθέτει ένα ποίημα για να επαινέσει όσους θέτουν στη ζωή τους «Θερμοπύλες», όσους θέτουν δηλαδή κάποιον σημαντικό για εκείνους σκοπό και τον υπερασπίζονται μέχρι τέλους.
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ:
- Τιµή σε αυτούς που αγωνίστηκαν και πέθαναν ηρωικά
- Το ήθος και η υψηλή συναίσθηση του χρέους
- Η σθεναρή αντίσταση παρά την πλήρη επίγνωση για τις µοιραίες εξελίξεις
Οι ενότητες
1. Στ. 1-3: Η οφειλόμενη τιμή σε όσους συναισθάνονται την ευθύνη του χρέους. Οι άνθρωποι αυτοί δεν παρεκκλίνουν από αυτό (μη κινούντες: θα περιμέναμε καλύτερα τον τύπο «μη κινούμενοι» ).
2. Στ. 4-10: Τα ηθικά γνωρίσματα αυτών των ανθρώπων.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι υψηλές ηθικές αξίες που εκφράζουν οι «μαχητές» σε συνδυασμό με την ανθρώπινη φύση τους
α) Είναι δίκαιοι και απόλυτα υπεύθυνοι όσον αφορά τη δική τους δράση, αλλά δείχνουν λύπη κι ευσπλαχνία στους συνανθρώπους τους:
β) Είναι γενναιόδωροι (γενναίοι) και συνδράμουν όσους χρειάζονται βοήθεια όσο μπορούν κάθε φορά, ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα
γ) Τρίτο ηθικό γνώρισμα των ανθρώπων αυτών είναι η φιλαλήθεια χωρίς ωστόσο να μισούν όσους ψεύδονται:
3. Στ. 11-14: Περισσότερη τιμή πρέπει σε όσους μένουν σταθεροί στις αξίες ακόμη κι όταν
προβλέπουν ότι ο αγώνας τους θα προδοθεί, θα αποτύχει.
Συμβολισμοί
α) Οι Θερμοπύλες αποτελούν σύμβολο αυτοθυσίας για την προάσπιση αξιών και ιδανικών. Εδώ συμβολίζουν το καθήκον που επιβάλλεται στον άνθρωπο κάθε εποχής όχι από την επιταγή του νόμου αλλά από το εσωτερικό του. Αυτό τον καθηλώνει στην εκπλήρωση του χρέους του ακόμη κι όταν γνωρίζει ότι όλα προοικονομούν την αποτυχία, την ήττα.
β) Ο Εφιάλτης συμβολίζει την προδοσία (από εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες) που αναγκάζει τον άνθρωπο να απομακρυνθεί από τις αξίες και τα ιδανικά του τις εσωτερικές ανθρώπινες αδυναμίες, τους υλικούς πειρασμούς και τις ενάντιες εξωτερικές συνθήκες που δρουν ανασταλτικά στην τήρηση του χρέους .
γ) Οι Μήδοι συμβολίζουν τον εχθρό, την βαρβαρότητα που επέρχετα,τα αξεπέραστα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά στον άνθρωπο κατά την προσπάθειά του να πραγματώσει τους υψηλούς στόχους.
Οι μετοχές
– μή κινούντες, συντρέχοντες, ομιλούντες: βρίσκονται σε αρχαιοελληνικούς τύπους, συντακτικά είναι επιρρηματικές τροπικές και προσδιορίζουν τα ρήματαόρισαν και φυλάγουν έχοντας όλες το ίδιο υποκείμενο με αυτά. Σημασιολογικά δίνουν κάποια ηθικά γνωρίσματα των ανθρώπων που όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
– Η μετοχή ψευδομένους διαφέρει. Είναι ουσιαστικοποιμένη και δεν έχει βέβαια το ίδιο υποκείμενο με τις υπόλοιπες.
Μορφή:
-Το ποίημα αποτελείται από 14 ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους ανομοιοκατάληκτους στίχους χωρισμένους σε δύο στροφικές ενότητες.
– Η γλώσσα αποτελεί ένα μεικτό και ιδιάζον γλωσσικό σύνολο. Είναι η δημοτική με λέξεις της καθαρεύουσας (μη κινούντες) και ιδιωματισμούς της Πόλης (φυλάγουν).
ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Α’ Ομάδα (θεματική προσέγγιση)
- Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ποιήματα του Κ. Καβάφη διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες σύμφωνα με το περιεχόμενό τους :
- Ιστορικά
- Διδακτικά – φιλοσοφικά
- Αισθησιακά-Ηδονικά
να μελετήσετε το ποίημα και να το εντάξετε στην/ στις κατηγορία/-ες που ανήκει. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
Β’ Ομάδα (ιστορική προσέγγιση)
1.Με βάση τις πληροφορίες που σας δίνονται στο συνοδευτικό φυλλάδιο (από το βιβλίο ιστορίας της Α’ Γυμνασίου και το βιβλίο του Ηροδότου της Α’ Γυμνασίου), να συλλέξετε στοιχεία που αφορούν: α) τον τόπο της μάχης και τη γεωμορφολογία τα εδάφους, β) τους βασικούς αντιπάλους , τη στρατιωτική δύναμή τους και τους αρχηγούς, γ) την παράταξη που τελικά νίκησε και για ποιους λόγους .
- Μελετώντας το ποίημα να καταγράψετε στον πίνακα που ακολουθεί ποια από τα στοιχεία αυτά υπάρχουν στο ποίημα και ποια απουσιάζουν
- ιστορικά στοιχεία που υπάρχουν στο ποίημαιστορικά στοιχεία που παραλείπονται στο ποίημα
Γ’ Ομάδα (κυριολεκτική και μεταφορική προσέγγιση)
Λαμβάνοντας υπόψη :
- Τα ιστορικά δεδομένα: α) για τον όρο «Θερμοπύλες» (=ο τόπος διεξαγωγής της μάχης μεταξύ Ελλήνων και Περσών), β) την αυτοθυσία των Σπαρτιατών (=που ενώ γνώριζαν τη μειονεκτική τους θέση , παρέμειναν πιστοί στο χρέος τους και σκοτώθηκαν)
- Το επίγραμμα του Σιμωνίδη του Κείου για τους Θερμοπυλομάχους:ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΙΜΩΝΙΔΗ
Ὦ ξεῖν’, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε
κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.
(=Ξένε, πες στους Λακεδαιμονίους ότι εδώ
είμαστε θαμμένοι, πιστοί στις εντολές τους).
- Τη σύγχρονη μεταφορική χρήση της φράσης : «φυλάμε Θερμοπύλες», όπως σας δίνεται: “ Χρησιμοποιείται ως αναφορά σε σταθερή προσήλωση στην υπεράσπιση ενός (εθνικού συνήθως) ιδανικού. Ολόκληρο το δίστιχο με το οποίο ξεκινά το ποίημα κοσμεί πολλά στρατόπεδα στην Ελλάδα.
να συνθέσετε μία παράγραφο με θέμα: Οι Θερμο-πυλομάχοι ως ιστορικά πρόσωπα – σύμβολα
Δ’ Ομάδα (κειμενοκεντρική προσέγγιση)
α) Να χωρίσετε το ποίημα σε ενότητες και να δώσετε πλαγιότιτλο για την καθεμιά.
β) Ποιες είναι οι βασικές λέξεις-κλειδιά του ποιήματος που εκφράζουν , κατά τη γνώμη σας :
- υψηλές ηθικές αξίες που διαθέτουν οι µαχητές
- την ανθρώπινη φύση τους
Σε ποιους αναφέρεται ο πληθυντικός του πρώτου στίχου;
Με βάση τις πληροφορίες σας να συνθέσετε μία παράγραφο με θέμα “Θερμοπύλες: οι αρετές των μαχητών, οι αξίες τους και ο στόχος του ποιητή Κ.Π.Καβάφη.”
Ε’ ομάδα (μορφολογική προσέγγιση)
- Βρείτε τις μετοχές του ποιήματος και εξηγήστε το συντακτικό και σημασιολογικό τους ρόλο.
2.Να εντοπίσετε στο ποίημα τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ποίησης του Καβάφη και της γλώσσας που χρησιμοποιεί , με βάση τα παρακάτω στοιχεία:
- ιδιότυπη γλώσσα του Kαβάφη: πρόκειται για λόγια γλώσσα με τύπους της δημοτικής αλλά και των αρχαίων ελληνικών(μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής). Μερικές φορές έχει και ιδιωματικούς τύπους της Κωνσταντινούπολης. Η καβαφική γλώσσα αναγνωρίζεται εύκολα.
- Από άποψη μορφής τα ποιήματά του είναι μοντέρνα/νεωτερικά. Συνήθως, δεν έχουν ομοιοκαταληξία, οι στροφές μπορεί να μην έχουν ίσο αριθμό στίχων και οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι.. Το μέτρο είναι συνήθως ιαμβικό.
- Μερικές φορές απουσιάζει η στίξη. Άλλες όμως φορές η στίξη παίζει σημαντικό ρόλο (πχ. ειρωνεία, σκηνοθετικές οδηγίες απαγγελίας, όπως χαμήλωμα φωνής όταν έχουμε παρένθεση).
- Ο ποιητικός του λόγος είναι απλός, λιτός, πυκνός, επιγραμματικός, αντιρητορικός,πεζολογικός, συνήθως χωρίς διακοσμητικά επίθετα και λυρικές εκφράσεις, χωρίςπλούσια εκφραστικά μέσα.
- Στ’ ομάδα (συμβολική προσέγγιση)
Αφού λάβετε υπόψη τα παρακάτω δεδομένα:
α) «φυλάμε Θερμοπύλες»: “ Χρησιμοποιείται ως αναφορά σε σταθερή προσήλωση στην υπεράσπιση ενός (εθνικού συνήθως) ιδανικού. Ολόκληρο το δίστιχο με το οποίο ξεκινά το ποίημα κοσμεί πολλά στρατόπεδα στην Ελλάδα.
β) Εφιάλτης :χαρακτηρισμός ανθρώπου που πρόδωσε τα εθνικά συμφέροντα ή τα κοινωνικά συμφέροντα της τάξης στην οποία ανήκει (όπως ο Εφιάλτης που πρόδωσε στους Πέρσες τους τριακοσίους του Λεωνίδα, στις Θερμοπύλες) (πύλη ελληνικής γλώσσας)
γ) Ο Ξέρξης οργισμένος στέλνει εναντίον των Λακεδαιμονίων τους Μήδους, με εντολή να τους πιάσουν ζωντανούς και να τους φέρουν μπροστά του. Κι όταν οι Μήδοι ρίχτηκαν ορμητικά πάνω στους Έλληνες, σκοτώνονταν πολλοί, αλλά άλλοι έπαιρναν τη θέση τους, και δεν έκαναν πίσω, αν και πάθαιναν μεγάλο χαλασμό. Και τότε έβλεπε ο καθένας, και προπάντων ο ίδιος ο βασιλιάς, πως οι άνθρωποί του ήταν πολλοί, άντρες όμως λίγοι. Κι η σύγκρουση κράτησε όλη τη μέρα. Κι όταν οι Μήδοι πήραν άγριο χτύπημα, τότε αποσύρθηκαν (Ηρόδοτος)
να εξηγήσετε τι συμβολίζουν:
- οι Θερμοπύλες
- οι Μήδοι
- και ο Εφιάλτης;
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΠΗΓΗ :http://fliphtml5.com/xpqa/fnng/basic
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 193)
1. Βρείτε τις μετοχές του ποιήματος και εξηγήστε το συντακτικό και σημασιολογικό τους ρόλο.
Οι μετοχές που χρησιμοποιούνται από τον ποιητή («μη κινούντες», «συντρέχοντες», «ομιλούντες», «τους ψευδομένους») βρίσκονται όλες σε ενεστώτα χρόνο για να δηλώσουν ενέργειες που γίνονται εξακολουθητικά. Οι κάτοχοι των ιδιοτήτων που ορίζονται από τις μετοχές, λοιπόν, είναι σταθεροί στις εκδηλώσεις του ήθους που τους διακρίνει. Έτσι, οι ‘Σπαρτιάτες’ όλων των εποχών δε γυρίζουν την πλάτη στο χρέος τους από φόβο μήπως κακοπάθουν («μη κινούντες»), αλλά μένουν πιστοί στα ιδανικά τους και θυσιάζονται γι’ αυτά. Είναι γενναιόδωροι, όταν έχουν την οικονομική δυνατότητα, και συνδράμουν όποιον έχει ανάγκη ακόμη και από το υστέρημά τους («συντρέχοντες»). Ασπάζονται, ομολογούν και υπηρετούν πάντα την αλήθεια («ομιλούντες») δείχνοντας μεγαλοψυχία απέναντι σε εκείνους που παραποιούν την πραγματικότητα προς δικό τους όφελος («τους ψευδομένους»).
Όλες οι μετοχές, εκτός από «τους ψευδομένους», είναι επιρρηματικές και δηλώνουν τον τρόπο με το οποίο εκφράζουν τα τιμώμενα πρόσωπα του ποιήματος, οι διαχρονικοί και αιώνιοι ήρωες, το άμεμπτο ήθος τους και το ψυχικό μεγαλείο που τους χαρακτηρίζει· ήθος και μεγαλείο που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την ανηθικότητα κάποιων ατόμων που βρίσκονται στο δρόμο τους και προσπαθούν να τους εμποδίσουν, ανθρώ-πων που η μόνιμη επιλογή τους –κάτι που φανερώνει και η επιθετική μετοχή «τους ψευδομένους»– είναι η επίτευξη της προσωπικής τους ευημερίας με κάθε δυνατό μέσο.
2. Πώς ορίζει ο Καβάφης το ήθος των ανθρώπων που εξαίρει στο ποίημά του;
Οι μαχητές του ποιήματος παρουσιάζονται από το δημιουργό του να διακατέχονται από πίστη και αφοσίωση σε υψηλές ηθικές αξίες και ανυπέρβλητα ιδανικά, όπως στο καθήκον, στη δικαιοσύνη, στην ισότητα, στη μεγαλοδωρία, στην τιμιότητα, στην ειλικρίνεια και στη γενναιοψυχία («από το χρέος μη κινούντες», «δίκαιοι κι ίσοι σ’ όλες των τες πράξεις», «γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι», «πάλ’ εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε», «την αλήθεια ομιλούντες, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους»).
Δεν παραλείπει, όμως, να αναφερθεί και στην ευάλωτη και ευαίσθητη ανθρώπινη πλευρά τους· εκείνη που θλίβεται και συντρέχει τον πόνο των άλλων, που πάσχει οικονομικά, που διαισθάνεται τον κίδυνο της μάχης και τη βέβαιη φυσική τους απώλεια, τη θυσία τους στο βωμό της γενναιότητας και του καθήκοντος, ( «... με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία», «... όταν προβλέπουν ... πως ο Εφιάλτης θα φανεί ... κι οι Μήδοι ... θα διαβούνε»). Γι’ αυτό ακριβώς, επειδή έχουν πλήρη επίγνωση της θυσίας τους, ο ποιητής συνθέτει αυτό το αρχαιοπρεπές επίγραμμα, για να υπερτονίσει τη δόξα και την τιμή που τους αρμόζει διαχρονικά.
3. Με ποιον τρόπο και για ποιο λόγο ο Νεοέλληνας ποιητής αποδίδει τιμή στους αρχαίους υπερασπιστές των Θερμοπυλών;
Ο ποιητής αισθάνεται υπέρτατο θαυμασμό και δέος, θα έλεγε κανείς, απέναντι στους ανθρώπους που είχαν υψηλή συναίσθηση του ηθικού τους χρέους, αφού επέλεξαν να υπηρετήσουν την αρετή σε όλες της τις εκφάνσεις. Το γεγονός επίσης ότι δεν προβάλλονται ως θεϊκές προσωπικότητες, απρόσβλητες από ανθρώπινα συναισθήματα (όπως αυτό του φόβου και της αγωνίας, της θλίψης και της ευσπλαχνίας) τους κάνει περισσότερο άξιους για αιώνια τιμή, γιατί αυτόβουλα επιλέγουν να (αυτο)θυσιαστούν για την ευημερία των υπολοίπων συνανθρώπων τους, για το κοινό καλό της πατρίδας και για να λάμψει η ελευθερία και η δικαιοσύνη, που πάντα στήριζαν με το λιτό και ορθό τρόπο ζωής τους. Με αυτή την παρουσίαση των ηρώων, ο ποιητής αποσκοπεί στην προβολή του ήθους τους ως αιώνιο παράδειγμα προς μίμηση από κάθε άνθρωπογιατί καθένας οφείλει να ασπάζεται την αρετή και να τη διαφυλλάττει με κάθε αγώνα και παρά τα όποια φυσικά ή πρόσθετα εμπόδια.
4. Τι συμβολίζουν οι Θερμοπύλες, οι Μήδοι και ο Εφιάλτης;
Οι Θερμοπύλες, μέσω του συμβολικού παραλληλισμού που κάνει ο ποιητής, ταυτίζονται με τη θυσία των ενάρετων για τη διαφύλαξη των υψηλών ιδανικών της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της φιλοπατρίας. Οι Μήδοι αντικατοπτρίζουν τους εξωτερικούς παράγοντες που θέτουν σε μεγάλο κίνδυνο τις ηθικές αξίες ενός ανθρώπου ή ενός κράτους και ο Εφιάλτης τους πειρασμούς που προκύπτουν από την ιδιοτέλεια που χαρακτηρίζει κάποιους ανθρώπους, ώστε να τυφλώνονται και να ακολουθούν τα μονοπάτια του προσωπικού συμφέροντος αδιαφορώντας για το κοινό καλό.
ΠΗΓΗ : https://www.slideshare.net/mariaroussi/ss-57291825
ΣΧΟΛΙΑ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ
ΕΝΟΤΗΤΕΣ:
1η, στ.1-10: Απόδοση τιμής σε αυτούς που υπερασπίζοντυαι τα ιδανικά τους όπως οι ήρωες των Θερμοπυλών.
2η, στ. 11-14: Απόδοση περισσότερης τιμής σε αυτούς που συνεχίζουν να υπερασπίζονται τα ιδανικά τους ακόμη κι όταν ξέρουν πως θα προδοθούν και θα ηττηθούν.
ΘΕΜΑ: η απόδοση τιμής στους ανθρώπους που μένουν πιστοί στις αξίες και στα ιδανικά τους και κρατούν ανυποχώρητη στάση ακόμη κι όταν προβλέπουν την ήττα.
ΕΙΔΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ: επίγραμμα
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ: συμβολικός
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ: Το ποίημα ανήκει στην κατηγορία των φιλοσοφικών -διδακτικών ποιημάτων με εγκωμιαστικό περιεχόμενο. Η αφορμή του είναι, βέβαια, ένα ιστορικό γεγονός, η μάχη των Θερμοπυλών.
ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: ασυμβίβαστη πίστη στο χρέος και στον ηθικό κώδικα που θέτει ο άνθρωπος στη ζωή του.
ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΑΛΟΓΙΑ: Δύο διαφορετικές σε τόπο και χρόνο καταστάσεις (οι ήρωες των Θερμοπυλών –οι ήρωες της καθημερινής ζωής). Συγκεκριμένα:
Στους δύο πρώτους στίχους παραλληλίζονται οι Σπαρτιάτες υπερασπιστές Θερμοπυλών με εκείνους που στη ζωή τους όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες. Έτσι παραλληλίζονται οι ηθικές αξίες του ιστορικού παραδείγματος με τις ηθικές αξίες της σύγχρονης εποχής .
Στους στίχους 3-10 υπερισχύει ο β΄ όρος της αναλογίας (άτομα σύγχρονης εποχής).
Στους στ 11-14 οι όροι της αναλογίας συγχωνεύονται, ο Εφιάλτης και οι Μήδοι είναι διαχρονικοί.
ΠΟΙΗΤΗΣ-ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Ο ποιητής δίνει το λόγο σε ομιλητή που εκφέρει μονόλογο σε τρίτο πρόσωπο. Ο ομιλητής μιλάει με προοπτική του σήμερα, δηλ. οι Θερμοπύλες αποτελούν διαχρονικό σύμβολο.
ΤΟ ΧΡΕΟΣ: οι ηθικές αξίες, όπως δικαιοσύνη, ευσπλαχνία, γενναιότητα, φιλαλήθεια τις οποίες εκείνοι έχουν τάξει ως καθήκον να υπερασπίζονται. Άρα οι Θερμοπύλες επεκτείνονται στη σφαίρα της καθημερινής ζωής και πράξης.
ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ:
Όρισαν: αποφάσισαν συνειδητά και εφάρμοσαν στη ζωή τους ηθικές αρχές μένοντας πιστοί στην απόφαση και στο χρέος.
Οι ηθικές αξίες που υπερασπίζονται : κατανόηση, δικαιοσύνη με συμπόνια για τον παραβάτη, γενναιότητα ως γενναιοδωρία και μεγαλοψυχία, αγάπη της αλήθειας με συγχώρεση προς τον ανειλικρινή, χωρίς πνεύμα αμείλικτο, με μετριοπάθεια και ανθρωπισμό.
Μεγαλύτερη τιμή σε όσους προβλέπουν την ήττα, έχουν δηλαδή την αρετή της σοφίας κι όμως επιμένουν να υπερασπίζονται τα ιδανικά τους, παρά την επερχόμενη κατάρρευση των ηθικών αρχών
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ:
α) Θερμοπύλες: ανυποχώρητος αγώνας και αυτοθυσία για υπεράσπιση ιδανικών.
β) Εφιάλτης: προδοσία από εσωτερικές αδυναμίες ή εξωτερικές δυνάμεις.
γ) Μήδοι: νίκη δυνάμεων που αντιπαλεύουν το χρέος των υπερασπιστών, τελική επικράτηση βαρβαρότητας.
ΓΛΩΣΣΑ:
Μεικτή , δηλαδή δημοτική και λόγια και ιδιωματισμοί της Πόλης ( όλες των τες πράξεις).
Ο λόγος είναι εξαιρετικά λιτός , με ελάχιστα επίθετα (όσα υπάρχουν έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία, δεν είναι ποτέ συμβατικά, κοσμητικά επίθετα).
Xρησιμοποιούνται πολλές μετοχές.
Η γλώσσα, είναι σχεδόν πεζολογική, μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής.
ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ: ιαμβικός ρυθμός, αλλά τόσο επεξεργασμένος που συχνά είναι δύσκολο να διακριθεί. Σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ομοιοκαταληξίας.
ΣΤΙΞΗ: Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στα σημεία στίξης. Παίζουν ρόλο για το νόημα (π.χ. ειρωνεία) ή λειτουργούν ως οδηγίες απαγγελίας (π.χ. χαμήλωμα του τόνου της φωνής στις παρενθέσεις).
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: μεταφορές, επαναλήψεις
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ: Στην αρχή σήμαινε καθετί που ήταν χαραγμένο, σαν μια επιγραφή. Ύστερα η λέξη πήρε τη σημασία ορισμένου ποιητικού είδους. Αποτελεί σύντομο ποίημα που ξεχωρίζει για την απλότητα, την εξυπνάδα ή το στοχασμό που περιέχει. Τα επιγράμματα ήταν αναθηματικά και επιτύμβια, γραμμένα σ’ ελεγειακό, συνήθως, μέτρο και με την πιο μεγάλη συντομία εξέφραζαν την αιτία της ανάθεσης ή την ιστορία του νεκρού. Το χάραζαν πάνω σε τάφους, σε ναούς, σε αναθηματικές στήλες κ.α.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ: εικόνες που συμβολίζουν ψυχικές καταστάσεις
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες•
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία•
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε•
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Ο Καβάφης αξιοποιώντας το ιστορικό γεγονός της μάχης των Θερμοπυλών, (της μάχης ανάμεσα στους Έλληνες και τον πολυάριθμο στρατό του Ξέρξη Α΄, τον Αύγουστο του 480 π.Χ., κατά την οποία οι Σπαρτιάτες έδειξαν υπέρτατη γενναιότητα με τη θυσία τους), συνθέτει ένα ποίημα για να επαινέσει όσους θέτουν στη ζωή τους «Θερμοπύλες», όσους θέτουν δηλαδή κάποιον σημαντικό για εκείνους σκοπό και τον υπερασπίζονται μέχρι τέλους.
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ο ποιητής θεωρεί πως θα πρέπει να τιμούμε τους ανθρώπους που έχουν καθορίσει στη ζωή τους κάποιες σημαντικές αρχές, κάποιους πολύτιμους σκοπούς και φροντίζουν να τους υπερασπιστούν με κάθε τρόπο. Ο Καβάφης, βέβαια, δεν καθορίζει τι ακριβώς συμβολίζουν οι Θερμοπύλες των ηρώων της καθημερινότητας, αφήνοντας έτσι στον αναγνώστη την ελευθερία να ορίσει ο ίδιος ποιος σκοπός μπορεί να είναι τόσο ιερός και σημαντικός, ώστε να ληφθεί ως Θερμοπύλες που αξίζει να φυλαχτούν. Μπορούμε, πάντως, να δούμε σ’ αυτό το συμβολισμού τους ανθρώπους εκείνους που ζουν με ηθικές αρχές και δεν αφήνοντα στα κελεύσματα της ευκολίας και της ανηθικότητας. Άνθρωποι που παρά τις ανάγκες τους παραμένουν ηθικοί και προτιμούν να στερηθούν βασικά αγαθά ή και πολυτέλειες, παρά να διαπράξουν κάποιο αδίκημα. Άνθρωποι που σ’ έναν κόσμο ολοένα και πιο ευεπηρέαστο απέναντι στην ευκολία που υπόσχεται η διαφθορά, παραμένουν αμετακίνητοι στις αρχές τους και ακολουθούν το δυσκολότερο, αλλά ηθικότερο δρόμο της τιμιότητας.
Οι Θερμοπύλες, πάντως, παραμένουν ένα σύμβολο ανοιχτό σε ερμηνείες και μπορούν να εκπροσωπούν οτιδήποτε αξίζει για κάθε άνθρωπο να αγωνιστεί για την υπεράσπισή του.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες•
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία•
Οι άνθρωποι που φυλάνε τις Θερμοπύλες που οι ίδιοι έχουν ορίσει για τον εαυτό τους, είναι κατά τον ποιητή, αμετακίνητοι από την αρχική τους απόφαση και δεν παρεκκλίνουν ποτέ από το σκοπό τους. Είναι, παράλληλα, ακριβοδίκαιοι στις πράξεις τους, χωρίς όμως να αφήνουν την αυστηρότητα των αρχών τους να επηρεάζει τη βασική αρετή των ηθικών ανθρώπων, δηλαδή την ευσπλαχνία και τη συμπόνια για τους άλλους ανθρώπους. Ο ποιητής εδώ κάνει μια βασική διάκριση, καθώς πέρα από τους φιλεύσπλαχνους και αφοσιωμένους υπερασπιστές των «Θερμοπυλών», υπάρχουν και εκείνοι που υπερασπίζονται τους σκοπούς και τις αρχές τους με φανατισμό και μνησικακία για τους άλλους ανθρώπους. Ο Καβάφης επομένως θεωρεί αξιέπαινους μόνο εκείνους που δεν γίνονται απάνθρωποι στο όνομα των αρχών και των πεποιθήσεών τους.
Η διάκριση αυτή του ποιητή είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς ο ποιητής δεν έχει καμία πρόθεση να επαινέσει εκείνους που τυφλώνονται από το πάθος τους για οτιδήποτε θεωρούν σημαντικό και χάνουν την ανθρωπιά τους, στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν τις απόψεις τους. Ο ποιητής εγκρίνει, θαυμάζει κι επαινεί εκείνους που παλεύουν για τα πιστεύω τους με αγάπη για το συνάνθρωπο και όχι με μίσος.
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε•
Ο ποιητής θεωρεί πως για τους πλούσιους ανθρώπους, για εκείνους δηλαδή που δεν έχουν να ανησυχούν για το πώς θα καλύψουν τις καθημερινές τους ανάγκες, είναι σαφώς ευκολότερο να παλεύουν για κάποιο σκοπό. Αντίθετα, για τους φτωχούς ανθρώπους που υπάρχει πάντοτε η ανησυχία για την καθημερινή τους διαβίωση είναι δυσκολότερο να ξεφύγουν από τις επιτακτικές ανάγκες της πραγματικότητας και να αφοσιωθούν στην προάσπιση ενός πολύτιμου μεν, αλλά μη πρακτικού σκοπού. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και οι φτωχοί άνθρωποι, προσπαθούν στο μέτρο που μπορούν να σταθούν προασπιστές των αρχών τους.
Οι στίχοι αυτοί του Καβάφη μας παραπέμπουν στον Επιτάφιο του Περικλή, όπου ο ηγέτης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, θέλοντας να τιμήσει τους νεκρούς του πολέμου, τονίζει πως τόσο οι πλούσιοι όσο και οι φτωχοί πολίτες της Αθήνας, έδειξαν γενναιότητα και θυσίασαν τη ζωή τους.
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Οι άνθρωποι αυτοί που θέλει να τιμήσει ο ποιητής, παρά το γεγονός ότι είναι αφοσιωμένοι στην υπεράσπιση των αρχών τους και παραμένουν πάντοτε ειλικρινείς, δεν μισούν, δεν μνησικακούν απέναντι στους ανθρώπους που καταφεύγουν στο ψέμα. Οι ηρωικοί άνθρωποι που επαινεί ο ποιητής έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν πως ο αγώνας που οι ίδιοι δίνουν είναι δύσκολος και δεν είναι εφικτός για όλους. Κατανοούν, δηλαδή, πως πολλοί άνθρωποι γύρω τους δεν έχουν την ηθική και ψυχική δύναμη να δώσουν ένα ανάλογο αγώνα, γι’ αυτό και αποδέχονται εκείνους που κάνουν λάθη, ψεύδονται και αμαρτάνουν.
Το ηθικό μεγαλείο ενός ανθρώπου, άλλωστε, γίνεται εμφανές όχι μόνο από το πόσο αυστηρός μπορεί να είναι απέναντι στον εαυτό του, αλλά κι από την κατανόηση που δείχνει στις αδυναμίες και τα ελαττώματα των συνανθρώπων του.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Ο ποιητής δανειζόμενος εκ νέου στοιχεία από τη Μάχη του Μαραθώνα, τονίζει πως ακόμη μεγαλύτερη τιμή αξίζει στους ανθρώπους αυτούς όταν ξέρουν πως ο σκοπός για τον οποίο παλεύουν είναι καταδικασμένος. Όταν γνωρίζουν, δηλαδή, ότι παρά τις δικές τους προσπάθειες και θυσίες, στο τέλος θα ηττηθούν και θα επικρατήσει η ανηθικότητα ή οποιαδήποτε άλλη αρνητική έκφανση της ανθρώπινης δράσης.
Όπως συνέβη δηλαδή με τους Σπαρτιάτες που προδόθηκαν από τον Εφιάλτη, έτσι και οι γενναίοι αυτοί άνθρωποι που υπερασπίζονται τις δικές τους Θερμοπύλες, γνωρίζουν συχνά, το προβλέπουν, πως ο αγώνας τους δεν θα ευτυχήσει, εντούτοις παραμένουν ακλόνητοι στις πεποιθήσεις τους και παλεύουν για ό,τι θεωρούν σημαντικό μέχρι τέλους.
Read more:
