Του γιοφυριού της Άρτας,λογοτεχνια γ γυμνασίου

ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ*

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Για τις αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους μελετητές της. Πολλοί θεωρούν τη βυζαντινή και τη νεοελληνική λογοτεχνία ως αδιάσπαστο σύνολο. Αλλοι θεωρούν ως τέρμα της βυζαντινής λογοτεχνίας και αφετηρία της νεοελληνικής το 1453. Η διαίρεση όμως αυτή, όσο κι αν συμφωνεί με τη διαίρεση της ιστορίας, είναι αυθαίρετη, γιατί πολύ πριν από το 1453, κατά το 10ο αιώνα, όπως θα δούμε, αρχίζει να διαμορφώνεται η νεοελληνική γλώσσα κι ο νεοελληνικός πολιτισμός, που σιγά σιγά διαφοροποιούνται από τη βυζαντινή γλώσσα και το βυζαντινό πολιτισμό. Βέβαια, τα χαρακτηριστικά εκείνα στοιχεία, που φανερώνουν τη μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη, δεν είναι πάντοτε εύκολο να εντοπιστούν, γιατί η διαμόρφωσή τους γίνεται συνήθως με αργό ρυθμό και η επισήμανσή τους είναι δύσκολη. Τα βασικά αυτά χαρακτηριστικά, που μαρτυρούν τη μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη, μπορούμε να τα εντοπίσουμε στη γλώσσα, τους εκφραστικούς τρόπους, τη στιχουργική, τη θεματική ανανέωση και τη βαθμιαία διαμόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης.

1. Η γλώσσα. Από την άποψη της γλώσσας, η βυζαντινή λογοτεχνία παρουσιάζεται διχασμένη: από τη μια μεριά υπάρχει η γραπτή γλώσσα των λογίων , που χρησιμοποιούν την αττική διάλεκτο· από την άλλη όμως υπάρχει και η ζωντανή, ομιλούμενη γλώσσα. Και στις δυο περιπτώσεις, κέντρο του γλωσσικού εξαρχαϊσμού και της διαμόρφωσης μιας ενιαίας προφορικής κοινής είναι η Κωνσταντινούπολη. Κείμενα γραμμένα σε αρχαΐζουσα γλώσσα σώθηκαν ελάχιστα από τον 6ο ως τον 11ο αι. (Χρονογραφία Μαλάλα, βίοι αγίων κτλ.). Από τον 11ο αι. όμως πληθαίνουν τα λογοτεχνικά κείμενα που γράφονται σε δημωδέστερη γλώσσα. Βέβαια, η ελληνική είναι γλώσσα συντηρητική στην εξέλιξή της και γι' αυτό καθαρή τομή, που να χωρίζει τη μεσαιωνική από την αρχαία και τη νεοελληνική από τη μεσαιωνική γλώσσα, δεν υπάρχει. Οι μεταβολές είναι πάντοτε βραδείες και ανεπαίσθητες. Κατά την περίοδο όμως αυτή (10ος αι.) η ομιλούμενη γλώσσα παρουσιάζει σημαντικές φθογγολογικές, τυπικές και συντακτικές αλλαγές. Κατά το Γ. Χατζηδάκι η νεοελληνική γλώσσα διαμορφώθηκε πριν από το 10ο αιώνα.

      

2.   Οι εκφραστικοί τρόποι. Οι εκφραστικοί τρόποι που συναντούμε στα πρώτα κείμενα της δημώδους νεοελληνικής λογοτεχνίας (παραλογές, ακριτικά τραγούδια κ.ά.) και της έντεχνης (ερωτοπαίγνια, που γράφτηκαν στα μέσα του 15ου αι.) είναι οι ίδιοι με τους εκφραστικούς τρόπους που βρίσκουμε στο κλέφτικο τραγούδι του 18ου αι. Η αδιάπτωτη χρήση και διατήρησή τους δείχνει ότι αποτελούν στοιχείο καθαρά νεοελληνικό.

3.   Η στιχουργική. Όπως είναι γνωστό, κατά την περίοδο που διαμορφώνεται η ελληνιστική κοινή χάθηκε η προσωδία, η εκφώνηση δηλαδή των λέξεων σύμφωνα με την ποσότητα των συλλαβών, που ήταν μακρές ή βραχείες. Η απώλεια αυτή είχε συνέπειες και στη μετρική. Η αρχαία μετρική είχε ως βάση της ρυθμοποιίας της την προσωδία: ο ρυθμός δημιουργείται από την κανονική εναλλαγή μακρόχρονων και βραχύχρονων συλλαβών. Το αντίθετο συμβαίνει στη βυζαντινή και τη νεοελληνική μετρική: ο ρυθμός δημιουργείται από την κανονική εναλλαγή τονισμένων και άτονων συλλαβών. Βέβαια, κατά τη βυζαντινή περίοδο πολλοί ποιητές εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν προσωδιακά μέτρα. Η νεοελληνική όμως μετρική απομακρύνεται από τα παλιά μέτρα και χρησιμοποιεί κυρίως το δεκαπεντασύλλαβο ή πολιτικό στίχο.

Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος είναι πολύ συνηθισμένος στη νεοελληνική ποίηση, λόγια και δημοτική (Έπος Διγενή Ακρίτα, ποίηση πριν και μετά την Άλωση, κρητική ποίηση, δημοτικά τραγούδια κτλ.). Ονομάστηκε και πολιτικός κατά τους βυζαντινούς χρόνους, σε αντίθεση με τα προσωδιακά μέτρα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και οι βυζαντινοί λόγιοι ποιητές. Όταν στα μέσα του 14ου αι. εισάγεται στη νεοελληνική ποίηση η ομοιοκαταληξία, συνδυάζεται σε δίστιχα που ομοιοκαταληκτούν (κρητική ποίηση).

Σημείωση: Η ομοιοκαταληξία, που χρησιμοποιήθηκε στην έντεχνη νεοελληνική ποίηση, φαίνεται ότι προήλθε από ιταλική επίδραση. Ιταλική λ.χ. επίδραση παρατηρούμε στη συλλογή λυρικών ποιημάτων της Κύπρου (βλ. Κυπριακά). Στα δημοτικά τραγούδια δε χρησιμοποιείται η ομοιοκαταληξία· τη συναντάμε μόνο στα λιανοτράγουδα (δίστιχα που ομοιοκαταληκτούν).

4.   Η θεματική ανανέωση. Σημαντική θέση στη βυζαντινή κοσμική ποίηση είχαν τα διδακτικά ποιήματα (γράφονταν για πρακτικούς σκοπούς και αναφέρονταν σε ποικίλα θέματα) και τα ηθικοδιδακτικά, ενώ στη θρησκευτική ποίηση η υμνογραφία. Οι εκκλησιαστικοί ύμνοι ψάλλονται προς δόξα του Θεού ή των αγίων και είναι συνδυασμένοι με τη χριστιανική λατρεία. Κατά τους τελευταίους όμως αιώνες πριν από την Άλωση και κυρίως κατά την περίοδο των Σταυροφοριών, οπότε οι Έλληνες έρχονται σ' επαφή με τους Φράγκους και τους Ενετούς, παρατηρούμε μια διαφοροποίηση, όπως παρουσιάζεται στα ιπποτικά μυθιστορήματα (ιπποτικός ρομαντισμός, υποταγή των ηρώων στον έρωτα, μονομαχίες, αγάπη για την περιπέτεια σε χώρες μακρινές κτλ.). Ο ελληνισμός, βέβαια, δέχτηκε επιδράσεις κι από την Ανατολή, που είναι φανερές στα παραπάνω μυθιστορήματα (ο κόσμος του παραμυθιού με τις μάγισσες, τους δράκους και τα μαγικά δαχτυλίδια). Παράλληλα, η βυζαντινή παράδοση θα συνεχιστεί με την ηθικοδιδακτική ποίηση κατά τους τελευταίους αιώνες πριν από την Αλωση.

5.   Η διαμόρφωση νεοελληνικής συνείδησης. Το αρχαιότερο μνημείο της λόγιας νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι το Έπος του Βασιλείου Διγενή Ακρίτα. Σύμφωνα με την άποψη του Ν. Πολίτη, που την ακολουθούν πολλοί μελετητές, το έπος του Διγενή Ακρίτα εκφράζει τα ιδεώδη και τους πόθους του ελληνικού γένους. Την ίδια εποχή έχουμε ανάλογες επικές δημιουργίες στην Ανατολή και στη Δύση, που φανερώνουν την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των λαών. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι δεν πρόκειται για έπος, αλλά για έμμετρο ερωτικό μυθιστόρημα.

 

ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Για τη διαίρεση της ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν υπάρχει απόλυτη ομοφωνία. Από τις διαιρέσεις που έχουν προταθεί, η περισσότερο αποδεκτή είναι η εξής:

Α' Πρώτη Περίοδος: Χρόνοι πριν από την Άλωση: 10ος αι. - 1453.

Χωρίζεται σε δύο φάσεις:

I.   Πρώτη φάση: 10ος αι. -1204 (Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους).
II. Δεύτερη φάση: 1204-1453 (Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους).

Β' Δεύτερη περίοδος: Χρόνοι μετά την Άλωση: 1453-1669 (Κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους).

Γ' Τρίτη περίοδος: Χρόνοι αφύπνισης του νέου ελληνισμού, 1669-1830 (Η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος). Μπορούμε να τη χωρίσουμε σε δυο φάσεις:

I.  Πρώτη φάση: 1669-1774 (Θρησκευτικός ουμανισμός).
II.   Δεύτερη φάση: 1774-1830 (Ακμή του νεοελληνικού διαφωτισμού).

Δ' Τέταρτη περίοδος: Περίοδος του νέου ελληνικού κράτους (1830-1980). Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου είναι ότι η λογοτεχνία αναπτύσσεται υπό εντελώς διαφορετικούς όρους, αφού έχει πλέον συσταθεί το ελληνικό κράτος. Υποδιαιρέσεις αυτής της περιόδου αποτελούν:

I.   Η Επτανησιακή Σχολή*
II.    Οι Φαναριώτες και η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών (1830-1880).
III.  Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1920).
IV.  Η Νεότερη Λογοτεχνία (1920-1980).** Υποδιαιρέσεις της:

α) Πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου: Η γενιά του '20 (1920-1930) [Κατά τη δεκαετία αυτή κυριαρχεί η νεορομαντική ή νεοσυμβολιστική ποιητική Σχολή]
β) Δεύτερη δεκαετία του Μεσοπολέμου: Η γενιά του '30 (1930 - 1940).
γ) Η μεταπολεμική λογοτεχνία: Πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1941-1967).
δ) Η σύγχρονη λογοτεχνία: Η δεκαετία του '70.

Όπως είδαμε, κατά την πρώτη περίοδο (10ος αι.-1453) παρατηρούνται γλωσσικές και γενικότερα πολιτιστικές αλλαγές, που δείχνουν ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός νεότερου κόσμου, του νεοελληνικού. Ιστορικά η περίοδος αυτή καλύπτει τους τελευταίους αιώνες της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όταν ο ελληνικός πολιτισμός έρχεται σ' επαφή με το δυτικό στις αρχές του 13ου αι. (η Κωνσταντινούπολη καταλαμβάνεται από τους Φράγκους το 1204), οι αλλαγές πυκνώνουν. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που ο δυτικός κόσμος αναγεννιέται κι ο βυζαντινός δέχεται τις επιδράσεις του. Οι επιδράσεις αυτές είναι αποτέλεσμα είτε των ανταλλαγών ανάμεσα στους δύο κόσμους είτε κατακτήσεων ελληνικών περιοχών από τους Δυτικούς. Στην περίπτωση κατακτήσεων οι επιδράσεις είναι άμεσες (Κύπρος, Δωδεκάνησα, Κρήτη, Επτάνησα κτλ.) και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια πραγματική πνευματική αναγέννηση (Κρήτη, Επτάνησα). Για την κρητική λογοτεχνία θα μιλήσουμε στο εισαγωγικό σημείωμα της δεύτερης περιόδου. Η επτανησιακή θα μας απασχολήσει αργότερα.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης η ελληνική πολιτική ιστορία κι ο πνευματικός βίος του ελληνισμού (που τον διακρίνουμε σε ελληνισμό της διασποράς, τουρκοκρατούμενο και λατινοκρατούμενο) επηρεάζεται από τα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας και τα μεγάλα πνευματικά κινήματα που παρατηρούνται στην περιοχή του δυτικού κόσμου. Τα πνευματικά κινήματα, που είχαν μεγάλη απήχηση στην πολιτική και πνευματική πορεία του ελληνισμού, είναι η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός.

1. Η ευρωπαϊκή αναγέννηση. Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα δεν έγινε πολύ αισθητή, επειδή οι συνθήκες που επικρατούσαν κατά τους δυο πρώτους αιώνες της δουλείας ήταν πολύ δυσμενείς. Το πνεύμα όμως της ιταλικής αναγέννησης, όπως διαμορφώθηκε από το 15ο-18ο αι. στις ελληνικές περιοχές που ελέγχονταν από την Ενετία, επηρέασε α) τον ελληνισμό των βενετοκρατούμενων περιοχών (Κρήτη, Επτάνησα, ελληνική κοινότητα της Βενετίας) και β) πολλούς σημαντικούς εκπρόσωπους του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού (Δεύτερη περίοδος).

2. Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός. Οι ιδέες του επηρέασαν την ελληνική παιδεία και δημιούργησαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του νεοελληνικού διαφωτισμού, κυρίως στις περιοχές του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού (Τρίτη περίοδος) και των παραδουνάβιων ηγεμονιών.

   

---

* (Η γενική εισαγωγή και οι ειδικές κάθε περιόδου πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη διδακτική αξιοποίηση των κειμένων).
* Η Επτανησιακή Σχολή δεν καλύπτεται απόλυτα από τη χρονολογία του τίτλου, γιατί εμφανίζεται νωρίτερα, όπως θα δούμε στη σχετική εισαγωγή.
** Στον Γ' τόμο των Κ.Ν. Λογοτεχνίας ανθολογούνται συγγραφείς και ποιητές που παρουσιάστηκαν με βιβλίο τους ως το 1980.

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΗΓΗ http://users.sch.gr/astavrid/tables/01_1period.htm 10ος αι. - 1453: 1η περίοδος πριν από την Άλωση I. 10ος αι. - 1204 Μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους II. 1204 - 1453 Μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους I. 10ος αι. - 1453 Μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 10ος αι. - 1204 Νεοελληνική Λογοτεχνία Νεοελληνική Ιστορία Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία και Ιστορία 9ος - 10ος αι. Ακριτικά Τραγούδια. Βυζαντινή "δημώδης γραμματεία" 867 - 1025 Ακμή της Μακεδονικής Δυναστείας 11ος αι. αρχές Έπος Διγενή Ακρίτα 1042 - 1054 Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος 1071 Ήττα του Μαντζικέρτ· Οι Βυζαντινοί χάνουν την Ανατολική Μ. Ασία και τη Ν. Ιταλία. 12ος αι. Προδρομικά. Σπανέας 1081 - 1180 Δυναστεία των Κομνηνών 1100 περίπου Chanson de Roland (Το τραγούδι του Ρολάνδου) 1096 - 1099 Πρώτη σταυροφορία 12ος αι. Προβηγκιανή ποίηση στη Γαλλία 1159 Ποίημα Μιχαήλ Γλυκά 1192 Η Κύπρος υπό τους Λουζινιάν 1204 Τέταρτη σταυροφορία· κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 1200 Roman De Renart

10ος αι. - 1453: 1η περίοδος πριν από την Άλωση I. 10ος αι. - 1204 Μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους II. 1204 - 1453 Μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους II. 1204 - 1453 Μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους 1204 - 1453 Νεοελληνική Λογοτεχνία Νεοελληνική Ιστορία Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία και Ιστορία 1204 - 1261 Λατινική Αυτοκρατορία Κωνσταντινούπολης· ελληνικό βασίλειο της Νίκαιας (1254 - 1258 Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις). Φραγκική κατάκτηση 12131235 περίπου Ήττα των Αλβιγίων (Καθαρών)Guillaume de Lorris, Le Roman de la Rose 1261 Οι Βυζαντινοί ανακαταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη (Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος) 1300 περίπου Χρονικόν του Μορέως 1261 - 14531261 Δυναστεία ΠαλαιολόγωνΔεσποτάτο του Μορέως (Μιστράς) 1265 - 1321 Δάντης 14ος αι. Ιπποτικά Μυθιστορήματα. Λίβιστρος και Ροδάμνη. Ασίζες στην Κύπρο 1309 Οι ιππότες του Αγίου Ιωάννη στη Ρόδο 1304 - 1374 Πετράρχης 1354 Απόβαση των Τούρκων στην Καλλίπολη 1313 - 1375 Βοκάκιος 1310 - 1340 Καλλίμαχος και Χρυσορόη 1338 Αρχή του Εκατονταετούς πολέμου 1364 Διήγησις παιδιόφραστος των τετραπόδων 1362 Κατάληψη της Αδριανούπολης 1359 - 1389 Μουράτ Α΄ (σουλτάνος) 1350 - 1400 Στ. Σαχλίκης, Λ. Ντελλαπόρτας 1396 Ήττα των χριστιανών από τους Τούρκους στη Νικόπολη 1389 - 14031390 - 1400 Βαγιαζίτ Α΄ (σουλτάνος)Chauser, The Canterbury Tales (Οι θρύλοι του Καντέρμπουρι) 1400 - 1450 Μεταγενέστερα Μυθιστορήματα: Βέλθανδρος, Φλόριος, Βελισάριος,Αχιλληίς, Λεόντιος Μαχαιράς στην Κύπρο. Ποιήματα Μ. Φαλιέρου (Κρήτη) 1430 Οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα 1400 περίπου Froissart, Chroniques 1439 Σύνοδος Φλωρεντίας· ψήφισμα για την Ένωση των Εκκλησιών 1145 Γέννηση Ιανού Λάσκαρι 1444 Ήττα των σταυροφόρων στη Βάρνα 1450 - 1500 Έλληνες λόγιοι στην Ιταλία. Ερωτοπαίγνια 1451 - 1481 Μεχμέτ Β΄ (Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής) 1452 Θάνατος Γεωργίου Γεμιστού (Πλήθωνος) 1453 Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο Γεννάδιος Β΄ πατριάρχης

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ 

ΠΗΓΗ http://users.sch.gr/astavrid/tables/01_1period.htm#basika

α)	Ο λόγος --> απλός, φυσικός + ανεπιτήδευτος.
β)	Ο “ποιητής” του δημοτικού τραγουδιού --> δεν εκφράζει προσωπικά συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της κοινότητας.
γ)	Στοιχεία της τεχνικής των δημοτικών τραγουδιών :
	15σύλλαβος ιαμβικός (=πολιτικός) στίχος με την τομή (παύση) στην 8η συλλαβή, χωρίς το φαινόμενο του διασκελισμού.
	Παραλείπονται τα ασήμαντα και όσα εύκολα εννοούνται + έτσι η δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό.
	Επαναλήψεις: συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο, ή το δεύτερο ημιστίχιο επιτείνει τη σημασία του πρώτου.
	Χρήση Στερεότυπων Εκφράσεων: (“τρία πουλάκια κάθονται”, “ακόμα ο λόγος έστεκε”, “πολύ του κακοφάνη” κ.λπ.)
	Άσκοπα ερωτήματα (“μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι”).
	Υπάρχουν πολλές αντιθέσεις οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολές που ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδύνατου).
	Η εμψυχωτική λειτουργία, που ζωντανεύει ζώα + άψυχα αντικείμενα (τολμηρές προσωποποιήσεις).
	Η χρήση του άμεσου λόγου ή του διαλόγου (που σπάει τη μονοτονία της αφήγησης + ενισχύει την παραστατικότητα). Συχνά στο διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση της δράσης ή του διαλόγου (το πουλί λ.χ. που μιλά με ανθρώπινη ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών τραγουδιών). Το δημοτικό τραγούδι ΠΗΓΗ http://chrispapakon.blogspot.com/2015/09/blog-post_52.html?view=flipcard ΟΡΙΣΜΟΣ:   Δημοτικά  ονομάζουμε τα  τραγούδια που: ·       ο δημιουργός τους παραμένει άγνωστος και ανώνυμος ·       γεννήθηκαν από τον ίδιο το λαό ενός τόπου και είναι κομμάτι της λαϊκής ποιητικής δημιουργίας ·       Τα δημοτικά τραγούδια ανήκουν στην προφορική λογοτεχνία,  είναι δηλαδή μέρος του προφορικού πολιτισμού. Η προφορική λογοτεχνία είναι: ü ομαδική (εκφράζει τη συνείδηση της κοινότητας) ü παραδοσιακή ( συντηρεί, αναπαράγει και αναμεταδίδει) ü αυθόρμητη ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΑΝ: ·       Πίσω από κάθε δημοτικό τραγούδι κρύβεται πάντα ένας δημιουργός  που όμως δεν είχε τη φιλοδοξία της ατομικής προβολής και γι’ αυτό παρέμεινε άγνωστος  και ανώνυμος ·       Αυτή, ακριβώς η ποιητική δημιουργία του ενός,  άγνωστου και ανώνυμου, επειδή σε μια ορισμένη στιγμή εκφράζει  και απηχεί την ψυχική κατάσταση και τα συναισθήματα μιας ευρύτερης κοινωνικής ομάδας  ή γενικότερα του λαού, γίνεται κτήμα και αγκαλιάζεται από πολλούς. ΠΩΣ ΔΙΑΣΩΘΗΚΑΝ: ·       Το ποίημα, από τον αρχικό και ανώνυμο δημιουργό, περνάει σταδιακά  με τη λεγόμενη προφορική παράδοση (=από στόμα σε στόμα) στην ολότητα,  το σύνολο δηλ. και υφίσταται μια συνεχή επεξεργασία. ·       Ο αποδέκτης λαός αφαιρεί (ή και προσθέτει) οτιδήποτε δεν ταιριάζει στη δική του ψυχοσύνθεση  και στη δική του εκφραστική, προσαρμόζοντας την αρχική ποιητική δημιουργία  στην έκφραση του ομαδικού λαϊκού πνεύματος ·       Οι διάφορες μορφές στις οποίες σώζεται ένα δημοτικό τραγούδι λέγονται παραλλαγές,  έχουν το ίδιο θέμα ή αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο αλλά έχουν διαφορετική μορφή ·       Για αιώνες διασώθηκαν από την προφορική παράδοση,  μέχρις ότου καταγράφηκαν από διάφορους συλλογείς, οι οποίοι τα κατέταξαν σε ομάδες ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ: [σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο] ·       Τα δημοτικά τραγούδια μπορούμε να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: 1) σ’ αυτά που αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής  (τραγούδια της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα,  κάλαντα, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, αποκριάτικα, κ.τ.λ) 2) σ’ αυτά που έχουν ιστορικό χαρακτήρα ή ιστορική προέλευση ( ακριτικά, ιστορικά, κλέφτικα) 3) σ’ αυτά που αναφέρονται σε θρύλους, στοιχειά, δράκοντες,  εξαφανίσεις, αναγνωρίσεις κ.τ.λ. και  ονομάζονται παραλογές ·      Ο ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης που εξετάζει τα δημοτικά τραγούδια,  όπως και όλα τα προϊόντα του λαϊκού προφορικού λόγου, είναι η λαογραφία,  επιστήμη που εισήγαγε στην Ελλάδα και καλλιέργησε ο Νικόλαος Πολίτης. ΒΑΣΙΚΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ·            Τα περισσότερα δημοτικά τραγούδια είναι γραμμένα σε μέτρο ιαμβικό  και σε στίχο δεκαπεντασύλλαβο, που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια Π. χ Από μακριά τη χαιρετά//κι από κοντά της λέγει ·            Πολύ συχνά το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί επανάληψη και νοηματική αναδίπλωση του πρώτου Π. χ Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων ·            Τα δημοτικά τραγούδια δεν έχουν ομοιοκαταληξία  (σπάνια και μόνο σε ορισμένα μόνο είδη δημοτικών τραγουδιών,  όπως λ. χ στα λιανοτράγουδα θα συναντήσουμε ομοιοκαταληξία) ·            Ο κάθε στίχος εκφράζει κανονικά ένα πλήρες και ολοκληρωμένο νόημα,  χαρακτηρίζεται δηλαδή από συντακτική αυτοτέλεια  και νοηματική πληρότητα (αρχή της ισομετρίας) Π. χ Ο Χάρος έτρωγε ψωμί, κι η κόρη τον κερνούσε Κάποιες φορές όμως η αρχή «στίχος- νόημα» παραβιάζεται (διασκελισμός) Π. χ Ήλιε μου και τρισήλιε μου και κοσμογυριστή μου ·            Η γλώσσα τους είναι ιδιαίτερα ζωντανή και παραστατική.  Χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό το ρήμα και το ουσιαστικό Π. χ Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο ·            Συναντάμε συχνά το χαρακτηριστικό γνώρισμα των άστοχων ερωτημάτων Π. χ Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι; ·            Υπάρχουν πάρα πολλές στερεότυπες εκφράσεις  που χρησιμοποιούνται αναλλοίωτες από ποίημα σε ποίημα,  τα λεγόμενα εκφραστικά μοτίβα Π. χ Τρία πουλάκια κάθονταν…/ …πολύ του κακοφάνη  // Δεν κελαηδούσε σαν πουλί μηδέ σαν χελιδόνι…. ·            Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των δημοτικών τραγουδιών  είναι ο λεγόμενος παμψυχισμός. Όλα τα άψυχα δηλαδή αποκτούν φωνή και συμπεριφέρονται ως ανθρώπινες οντότητες Π. χ Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος , τα δυο βουνά μαλώνουν ·            Ο νόμος των τριών (τριαδικό σχήμα) Πολλές φορές όσα αναφέρονται σε ένα δημοτικό τραγούδι (πρόσωπα, έννοιες, καταστάσεις κ. ά)  παρουσιάζονται ανά τρία Π. χ  το’ να πάρει το σταυρό και τ’ άλλο το βαγγέλιο, το τρίτο, το καλύτερο, την άγια τράπεζα μας ·            Το σχήμα του αδυνάτου  (κατάρα ή ευχή που αυτοαναιρείται  βασίζοντας την εκπλήρωσή της σε κάτι που είναι αδύνατο να συμβεί) Π.χ  Αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι ·             Οι συμβολικοί αριθμοί. Στα δημοτικά τραγούδια χρησιμοποιούνται συχνά οι αριθμοί 3 (και τα πολλαπλάσιά του:12,45,60 κ. ά) και 7 Π. χ Σαρανταπέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες Από τα σχολικά βιβλία: Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΠΗΓΗ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/262/1913,6306/ Εισαγωγή Όπως στην αρχαιότητα έτσι και στη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου, παράλληλα προς τη λόγια, συνεχίζεται η λαϊκή παραγωγή, δηλαδή το δημοτικό τραγούδι, συνδεδεμένο πάντα με τη μουσική και συχνά με το χορό. Από την αρχαιότητα και από τα βυζαντινά χρόνια τα δείγματα δημοτικών τραγουδιών που μας διασώθηκαν είναι πολύ λίγα, συνήθως αποσπασματικά, και έφθασαν στα χέρια μας ως παραθέματα σε κείμενα συγγραφέων. Και τούτο, επειδή το ενδιαφέρον για τα δημοτικά τραγούδια και η συστηματική καταγραφή τους αρχίζει στα νεότερα χρόνια και κυρίως με την ανάπτυξη της επιστήμης της Λαογραφίας. Πολλά από τα δημοτικά τραγούδια που δημιουργήθηκαν στη βυζαντινή περίοδο έφτασαν ως τις μέρες μας με την προφορική παράδοση και φυσικά με αναπροσαρμογές, ανάλογα με την εποχή και με τον τόπο. Αλλα πάλι πλάστηκαν σε νεότερα χρόνια πάνω στον τύπο των παλαιότερων. Συγκρίνοντας τα παλιότερα δείγματα δημοτικών τραγουδιών με τα νεότερα, διαπιστώνουμε ότι όλα ακολουθούν μερικούς βασικούς κανόνες στην τεχνοτροπία τους και παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά. Οι κυριότεροι από αυτούς τους κανόνες είναι οι εξής: 1. - Ο λιτός και πυκνός λόγος. Αποφεύγονται δηλαδή οι μακρηγορίες, τα επίθετα είναι ελάχιστα (συνήθως «χαρακτηριστικά») και ο λόγος συγκροτείται κυρίως με ουσιαστικά και ρήματα: Σαρανταπέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες γεφύρι -ν- εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι. 2. - Η αρχή της ισομετρίας. Κάθε μετρική ενότητα (ημιστίχιο, στίχος ή δίστιχο) περιέχει ένα ολοκληρωμένο νόημα. Στους στίχους δηλαδή των δημοτικών τραγουδιών αποκλείονται οι διασκελισμοί. Δε θα συναντήσουμε λ.χ. ποτέ στίχους, όπου το νόημα να πηδάει στην επόμενη μετρική ενότητα, σαν κι αυτούς: Καλότυχοι οι νεκροί που λησμονάνε την πίκρια της ζωής. Όντας βυθίσει ο ήλιος και το σούρουπο ακλουθήσει... (Λ. Μαβίλης, Λήθη) 3. - Η επανάληψη ή ολοκλήρωση του νοήματος του πρώτου ημιστίχιου στο δεύτερο: Το Μάη επαντρεύτηκε, το Μάη γυναίκα πήρε...  Να κατακάτσει ο κουρνιαχτός, να σηκωθεί η αντάρα. 4. - Το θέμα των άσκοπων ερωτημάτων: Μην ο Καλύβας έρχεται, μην ο Λεβεντογιάννης; Ούδ' ο Καλύβας έρχεται ούδ' ο Λεβεντογιάννης. 5. - Το θέμα του αδυνάτου: Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γεφύρι Κι αν πέφτουν τα άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες... 6. - Οι προσωποποιήσεις: Τα βουνά, τα πουλιά, τα δέντρα, τα άλογα κλπ., δηλαδή κάθε έμψυχο ή άψυχο μπορεί να μιλάει και να παίρνει μέρος στη δράση. Όπως είπαμε παραπάνω, τα δημοτικά τραγούδια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη μουσική, είναι αυτό που λέει το όνομά τους, τραγούδια. Παράγονται από λαϊκούς δημιουργούς συγχρόνως με τη μελωδία ή προσαρμόζονται νέοι στίχοι σε μελωδία γνωστή. Καθώς μεταδίδονται με την προφορική παράδοση από τόπο σε τόπο και από γενιά σε γενιά υφίστανται μεταβολές και έτσι δημιουργούνται διαφορετικές μορφές του ίδιου τραγουδιού (παραλλαγές). Είναι επίσης συνδεδεμένα με διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις: εργασίες (εργατικά), πορείες (του δρόμου), χορούς (χορευτικά), συμπόσια (της τάβλας), γάμους (του γάμου, του γαμπρού, της νύφης), αγερμούς παιδιών (κάλαντα), θανάτους (μοιρολόγια) κτλ. Φυσικά εμείς εδώ τα μελετούμε μόνο ως «κείμενα» που έχουν καταγραφεί πιστά από διάφορους μελετητές. Μολονότι δημοτικά τραγούδια τραγουδιούνται ακόμη σε πολλά μέρη της πατρίδας μας, εντούτοις η παραγωγή τουςέχει πια σταματήσει, επειδή οι εκφραστικές ανάγκες των ανθρώπων θεραπεύονται από την προσωπική παραγωγή. Τα πιο πρόσφατα θεωρούνται αυτά που έδωσε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Ως προς το περιεχόμενό τους, διαιρούνται στις εξής κατηγορίες: Α'. - Παραλογές. Είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια που εξιστορούν δραματικές κυρίως περιπέτειες της ζωής, πραγματικές ή φανταστικές (κάποιο περιστατικό, μια παράδοση, ένα μύθο). Η μεγάλη ποικιλία των θεμάτων τους δυσκολεύει τη σαφή κατάταξή τους σε κατηγορίες: Μυθικά θέματα διάφορα, στοιχειά, δράκοι, λάμιες, δοκιμασίες της αγάπης, ανόσιοι έρωτες, αποπλανήσεις, ραδιουργίες, απιστίες, πιστές και άπιστες γνναίκες, δράματα τιμής, αναγνωρίσεις συζύγων και αδελφών, θρύλοι κτλ. είναι από τα πιο συνηθισμένα. Πάντως το ιδιαίτερογνώρισμα που χαρακτηρίζει αυτές τις διηγήσεις είναι το παραμυθικό στοιχείο. Και αυτός είναι ο λόγος που τα ονόμασαν «πλαστά». Για την ιστορική και γεωγραφική τοποθέτηση των παραλογών δεν έχουμε ακριβείς μαρτυρίες. Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι οι παλαιότερες από αυτές έχουνμεγάλη ομοιότητα με τα ακριτικά τραγούδια (βλ. πιο κάτω). Θεωρούνται πάντως το παλαιότερο στρώμα των δημοτικών μας τραγουδιών. Είχαν μεγάλη διάδοση σε όλους τουςβαλκανικούς λαούς και παρουσιάζουν αναλογίες με παραδόσεις, μύθους, παραμύθια και τραγούδια των λαών της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Το γεγονός αυτό έδωσε αφορμή για πολλές συζητήσεις και έρευνες, όπως θα δούμε και στα επιμέρους σημειώματα που προτάσσονται στα τραγούδια που παραθέτουμε. Β'. - Ακριτικά τραγούδια. Όπως και οι παραλογές, είναι από τα παλαιότερα δημοτικά μας τραγούδια. Η αρχή τουςμας οδηγεί στο Βυζάντιο. Συγκεκριμένα, η δημιουργία τουςοφείλεται στις ειδικές συνθήκες που επικρατούσαν στα ανατολικά σύνορα του κράτουςαπό τον 8ο αιώνα, κυρίως όμως από τον 9ο ως τον 11ο, εξαιτίας των σκληρών αγώνων των Βυζαντινών στην περιοχή αυτή εναντίον των Αράβων (Σαρακηνών). Η αυτοκρατορία, για να αναχαιτίσει τις ληστρικές επιδρομές των Σαρακηνών ή Απελατών (ληστών), εμπιστεύτηκε τη φρούρηση των συνόρων στουςακρίτες (από τη λέξη «άκρα», τα σύνορα). Παραχωρούσε δηλαδή σε στρατιωτικούς, στις παραμεθόριες περιοχές κοντά στον Ευφράτη, στον Ταύρο και στον Αντίταυρο, μεγάλα αγροκτήματα να τα καλλιεργούν χωρίς να πληρώνουν φόρους, με την υποχρέωση όμως να αποκρούουν τις εχθρικές επιθέσεις. Έτσι δημιουργήθηκε στις περιοχές αυτές μια ισχυρή τοπική φεουδαρχία. Οι ακρίτες ήταν υποχρεωμένοι από τις συνθήκες να ζουν σε διαρκή πολεμική ετοιμότητα. Οι επαρχίες τους είχαν τη μορφή στρατοπέδου. Όταν δεν ήταν απασχολημένοι με πολεμικές επιχειρήσεις, ασκούνταν στα όπλα, γυμνάζονταν ή συμμετείχαν σε επικίνδυνα κυνήγια άγριων ζώων, όπου επιδείκνυαν, εκτός από τη δεξιοτεχνία, τόλμη και ανδρεία. Τα κατορθώματά τους υμνήθηκαν σε τραγούδια που ανήκουν σε έναν ειδικό κύκλο τραγουδιών, τα Ακριτικά, που είχαν χαρακτήρα ηρωικό και μορφή επική. Στην προσωπική ανδρεία των ακριτών η γόνιμη λαϊκή φαντασία έδωσε διαστάσεις υπερφυσικές. Ανάμεσα στους ήρωες των τραγουδιών αυτών αναφέρονται ο Κωσταντής ή Κωνσταντίνος, ο Ανδρόνικος, ο Σκληρόπουλος, ο Φωκάς, ο Πορφύρης κ. ά. Όλους όμως τους ξεπερνούσε ο Διγενής Ακρίτας, που έγινε το σύμβολο της υπεράνθρωπης ανδρείας. Τα ακριτικά τραγούδια, που η αρχή τους τοποθετείται από τους περισσότερους μελετητές στο 10ο αι., έφτασαν ως εμάς με την προφορική παράδοση και έχουν υποστεί, όπως είναι φυσικό, αλλοιώσεις. Είναι τα πιο διαδεδομένα σε όλον τον ελληνισμό. Απλώθηκαν από τον Πόντο και την Καππαδοκία, όπου εμφανίστηκαν, ως την Ήπειρο, τα Ιόνια Νησιά, την Κρήτη και την Κύπρο. Είναι από ταωραιότερα δημοτικά τραγούδια με κύρια γαρακτηριστικά την ηρωική πνοή και την τολμηρήέκφραση. Τα ακριτικά τραγούδια με το πέρασμα του χρόνου ήταν φυσικό να αναπροσαρμόζονται, για να εκφράσουν ανάλογες περιστάσεις της εθνικής ζωής. Γ΄. - Του Χάροντα - Του Κάτω Κόσμου. Τα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στο Χάροντα ή στον Κάτω Κόσμο συνδέονται στενά με τα μοιρολόγια, συχνά μάλιστα ταυτίζονται στη χρήση. Πηγάζουν από την οδύνη που προξενεί στον άνθρωπο η εμπειρία του θανάτου. Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι μέσα από τα τραγούδια αυτά αναδύεται η βαθύτατη αγάπη για τη ζωή. Δ΄. - Ιστορικά Τραγούδια. Ιστορικά θεωρούνται τα δημοτικά τραγούδια που έχουν ως θέμα τους ένα συγκεκριμένο γεγονός, εθνικό ή κοινωνικό, συνήθως επικαιρικό και θλιβερό (πολεμικές συγκρούσεις, πολιορκίες και αλώσεις πόλεων, επιδρομές ληστών και πειρατών, αιχμαλωσίες, επαναστάσεις και χαμένες μάχες, επιδημίες, πείνες και γενικά συμφορές όλων των ειδών). Σπάνια βρίσκει κανείς και τραγούδια που μιλούν για ευχάριστα περιστατικά και άλλα που κάνουν πολιτική σάτιρα, κυρίως σε εποχές έντονων πολιτικών αναβρασμών. Τέτοια είναι μερικά τραγούδια που μας παραδόθηκαν από τη βυζαντινή ακόμα εποχή, αλλά και τη νεότερη. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά, καθώς και η προσκόλληση στο θέμα, δίνουν στα ιστορικά τραγούδια πληροφοριακό χαρακτήρα και εμποδίζουν την έμπνευση να λειτουργήσει ποιητικά. Γι' αυτό και πολλά από αυτά δεν καταξιώνονται αισθητικά. Όταν όμως κατορθώνουν να εκφράσουν το θεμελιακό χαρακτήρα του συγκεκριμένου γεγονότος που εξιστορούν, πέρα από την απλή μαρτυρία του, φορτίζονται συγκινησιακά και φτάνουν σε υψηλές ποιητικές κορυφώσεις, όπως Το κρούσος της Αντριανούπολης, Σκλάβοι των Μπαρμπαρέσων, Της Δέσπως, Του Κιαμήλ Μπέη κ.ά. Τα ιστορικά τραγούδια, σχεδόν στο σύνολό τους, δημιουργήθηκαν στα χρόνια μετά την Άλωση και κυρίως κατά τους αγώνες των Σουλιωτών ή της επανάστασης του 1821. Ελάχιστα αναφέρονται σε γεγονότα της εποχής μας (Μακεδονικός αγώνας, Μικρασιατική καταστροφή κτλ.). Ε'. - Κλέφτικα τραγούδια. Τα κλέφτικα τραγούδια αποτελούν τη νεότερη και πιο πλούσια κατηγορία δημοτικών τραγουδιών. Είναι γέννημα της ζωής των κλεφτών και αρματολών την εποχή της τουρκοκρατίας. Γι' αυτό και προέρχονται από περιοχές της Ελλάδας, όπου δρούσαν οι κλεφταρματολοί: Πελοπόννησο, Στερεά, Ήπειρο, Θεσσαλία, Νότια Μακεδονία και Χαλκιδική.Τα τραγούδια αυτά εγκωμιάζουν τη ζωή και τα κατορθώματα των κλεφτών και αρματολών ή θρηνούν το θάνατό τους. Μολονότι ομως αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, δεν είναι αφηγηματικά, δεν είναι έπη, αλλά «κυρίως άσματα»1. Από το γεγονός που έχουν ως υπόθεση παίρνουν μονάχα τον πυρήνα ή, το πολύ, τις κύριες γραμμές του εισάγοντας άφθονα λυρικά στοιχεία. Η έκφρασή τους είναι λιτή, αλλά γεμάτη πάθος, τόλμη και δραματικότητα. Διακρίνονται επίσης για την ακρίβεια στη διήγηση και την προσήλωση στα συγκεκριμένα πρόσωπα και πράγματα. Δεν χρησιμοποιούν αφηρημένες έννοιες. Συχνή είναι η χρήση διαλόγου. Ήταν τραγούδια καθιστά (δε χορεύονταν), με πλούσια μελωδία. Το πνεύμα που εκφράζουν είναι ο θαυμασμός για την ανδρεία, τη «λεβεντιά» και την ανεξάρτητη ζωή μέσα στα σκοτεινά χρόνια της δουλείας. 1. Στίλπων Κυριακίδης, Το Δημοτικό Τραγούδι - Συναγωγή Μελετών, Αθήνα, 1978, εκδ. Ερμής, σ. 50 κ.εξ. Διαδικτυακές πηγές:   Συλλογές Γ. Κ. Σπυριδάκης, Γ. Α. Μέγας, Δ. Α. Πετρόπουλος, Ελληνικά δημοτικά τραγούδια(Εκλογή)   Γεώργ. Κ. Σπυριδάκης - Σπυρ. Δ. Περιστέρης, Ελληνικά δημοτικά τραγούδια   Γεώργιος Ευλάμπιος, Ο αμάραντος: ήτοι τα ρόδα της αναγεννηθείσης Ελλάδος   Απόστολος Μελαχρινός, Δημοτικά τραγούδια   Ν. Γ. Πολίτης, Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού   Claude Fauriel, Chants populaires de la Grece moderne   A. Passow, Tragoudia Rōmaika: Popularia carmina Graeciae recentioris  Μελέτες   Άγης Θέρος, «Τα τραγούδια των Ελλήνων» Δημήτριος Σ. Λουκάτος, «Τα Πρώτα Τραγουδήματα του Εικοσιένα (Κείμενα από τον Φλωριέλ)»   Γ. Μ. Αποστολάκης, Τα Δημοτικά Τραγούδια   Στίλπ. Π. Κυριακίδης, Ελληνική Λαογραφία, μέρος Α΄: Μνημεία του Λόγου   Ε. Ψυχογιού, Μαύρη γη και Ελένη: Τελετουργίες θανάτου και αναγέννησης   Ν. Γ. Πολίτης, Ακριτικά άσματα: Ο θάνατος του Διγενή Ηχογραφημένες εκτελέσεις δημοτικών τραγουδιών   Ελληνική Μουσική Βιβλιοθήκη   Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο Μέλπως Μερλιέ   Πολιτιστική Πύλη Θράκης   Ελληνικό παραδοσιακό και λαϊκό τραγούδημα Λεξιλόγιο   Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας   Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Θεόδωρος Βρυζάκης (1819-1878), Παραμυθία (1847) Εθνική Πινακοθήκη ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΗΓΗ http://filologos123.blogspot.com/p/blog-page_2566.html Πλάθονται από το λαό∙ εκφράζουν πόθους, λαχτάρες, ιδανικά∙ η αρχική σύλληψη γίνεται από ένα άτομο που έχει το χάρισμα της στιχουργίας Βασικά χαρακτηριστικά : ·                 ανωνυμία του δημιουργού ·                 απροσδιοριστία του ακριβούς τόπου προέλευσης ·                 απροσδιοριστία του ακριβούς χρόνου σύνθεσης ·                 λαϊκή έκφραση - τοπικά ιδιώματα ·                 λαϊκός ψυχισμός- λυρικά ·                  μύθος τυπικός- ήρωες αντιπροσωπευτικοί ·                 ύπαρξη παραλλαγών ·                 γλώσσα παραστατική, ύφος πυκνό - ρεαλιστική περιγραφή ·                 μέτρο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο (πολιτικός στίχος) ·                   ομοιοκαταληξία σπάνια ·                   κάθε στίχος εκφράζει πλήρες, ολοκληρωμένο νόημα  ·                   δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί επανάληψη και νοηματική αναδίπλωση πρώτου  ·                 χρήση υπερβολής, αντίθεσης, επανάληψης, σταθερών μοτίβων ·                 σχήμα αδυνάτου, άστοχα ερωτήματα, τυπικός αριθμός 3, νόμος τριών ·                 τολμηρές προσωποποιήσεις, παμψυχισμός ·                 χρήση ουσιαστικού και ρήματος , διαλόγου                        Α. Νανουρίσματα – ταχταρίσματα 1. Να μου το πάρεις, ύπνε μου---- 2. Κοιμήσου αστρί Θέμα: η αγάπη και η τρυφερότητα της μάνας για το παιδί, οι προσδοκίες της μητέρας Σχόλια: Ένα έθιμο που συναντάται μόνο στην Κάρπαθο είναι τα “εφτά”. Αυτό το έθιμο περιλαμβάνει μία γιορτή που γίνεται επτά μέρες μετά τη γέννηση ενός μωρού, όπου συγκεντρώνονται συγγενείς και φίλοι και φτιάχνουν μία κούνια για το μωρό, αν δεν υπάρχει κούνια, και το νανουρίζουν και του τραγουδούν με ευχές. Σερβίρεται γλυκό και φαγητό και ακολουθεί γλέντι.  Π α ρ ά λ λ η λ α   κ ε ί μ ε ν α  1. ΄Ύπνε, που παίρνεις τα μικρά, έλα, πάρε και τοϋτο,             μικρό μικρό σου τό δωκα, μεγάλο φέρε μου το,            μεγάλο σαν ψηλό βουνό, ίσιο σαν κυπαρίσσι,            κ' οι κλώνοι του ν' απλώνωνται 'ς Ανατολή και Δύση. 2. Κοιμήσου συ, μωράκι μου, σε κούνια καρυδένια, σε ρουχαλάκια κεντητά και μαργαριταρένια. Έλα Χριστέ και Παναγιά και πάρ’ το στους μπαξέδες και γέμισε τους κόρφους του λουλούδια, μενεξέδες. Κοιμήσου συ, παιδάκι μου, κι η μοίρα σου δουλεύει και το καλό σου ριζικό σου κουβαλεί και φέρνει. Κοιμάται νιο, κοιμάται νιο, κοιμάται νιο φεγγάρι, κοιμάται το παιδάκι μου στ’ άσπρο το μαξιλάρι. Ο ύπνος τρέφει τα μωρά κι η υγειά τα μεγαλώνει και η κυρά η Παναγιά τα καλοξημερώνει. Β. Παραλογές  (πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια, που εξιστορούν μια δραματική περιπέτεια της ανθρώπινης ζωής --- η παραλογή εμπεριέχει κάτι το παράλογο, στην πραγματικότητα κάτι υπέρλογο, υπερβατικό που έρχεται να αποκαλύψει κάθε τι που ανήκει στην πραγματικότητα μιας ανώτερης τάξης που υπερβαίνει το υλικό, το συνηθισμένο, το καθημερινό)  Tου γιοφυριού της Άρτας  Θέμα: Η θυσία της νεαρής και όμορφης γυναίκας του πρωτομάστορα προκειμένου να στερεωθεί το γεφύρι που χτίζει   Ιδέες:-Τα μεγάλα και σπουδαία έργα απαιτούν θυσίες            - Η δύναμη της κατάρας του ετοιμοθάνατου είναι μεγάλη            - Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει το πεπρωμένο του  Ενότητες 1η(1-13): αδυναμία ολοκλήρωσης γεφυριού, αντιμετώπιση αδιεξόδου 2η(14-20): μήνυμα , αγγελία πουλιού 3η(21-29): ερχομός γυναίκας πρωτομάστορα, αναζήτηση δαχτυλιδιού 4η(30-34): χτίσιμο(εντοιχισμός) γυναίκας πρωτομάστορα 5η(35-40): κατάρα γυναίκας 6η(41-46): ευχή γυναίκας για στέριωμα γεφυριού Σχόλια: Το τραγούδι αυτό διακρίνεται για την τολμηρή σύλληψη του θέματος , την παραστατικότητα, την πλαστικότητα των εικόνων και τη λιτότητα του λόγου   Η κυπριακή παραλλαγή του «γιοφυριού της Άρτας»:  Ο ΒΑΛΙΑΝΤΗΣ ΤΖ' Η ΜΑΡΟΥ∆ΚΙΑ Κάτω στους πέντε ποταµούς, κάτω στις πέντε βρύσες, κάτω στις άκρες των ακρών κει που τελειώνει ο κόσµος, κάτω στις άκρες των ακρών στη µέση του Μόου, έκτιζαν γεφύρι και είπαν πως είναι του φόβου.  Γιοφύρι είναι που χτίζανε µε δώδεκα καµάρες και όλη µέρα το έχτιζαν, τη νύχτα πάλι χαλούσε. Και το Στοιχειό του ποταµού από κάτω κελαηδούσε : - Α! Βαλιαντή πρωτοµάστορα και µάστορα στους µαστόρους, από τη γενιά σου αν δε βάλεις γιοφύρι δε στέκει. Στέκεται διερωτάται και εκείνος ποιον να βάλει. - Άντε να πω τη µάνα µου, άλλη πια µάνα πού’ναι; Άντε να πω τον πατέρα µου, άλλο πια πατέρα πού’ναι; Και αν βάλω από τα αδέλφια µου, αδέλφια δε βρίσκω.  Χαπάρια και µηνύµατα πηγαίνει στη Μαρουδκιά. - Έλα να πάε Μαρουδκιά και ο Βαλιαντής σε θέλει. Κακό στο νου της δεν έβαλε, καλό στο νου της βάζει και έπιασε τη χρυσή ρόκα και το χρυσό ροδάνι, χρυσή κλωστή εκρέµασε και στο Βαλιαντή πηγαίνει. Μόλις τη βλέπει ο Βαλιαντής σφάχτηκε από το καηµό του -Τι µε θέλεις, µάστορα µου, και µου µήνυσες και ήρθα;  -Επέστρεψε στο σπίτι, Μαρουδκιά, και τίποτα δε σε θέλω. Μέχρι να πάει η Μαρουδκιά χαπάρια έρχονται πίσω της.  -Έλα να πάµε, Μαρουδκιά και ο Βαλιαντής σε θέλει. -Τώρα ήµουν στου Βαλιαντή και µου είπε πως δε µε θέλει. -Έλα να πάµε, Μαρουδκιά και ο Βαλιαντής σε θέλει.  Έβγαλε τα χρυσά ρούχα και εφόρεσε τα µαύρα και έδωσε ένα γύρω των σπιτιών και τα αποχαιρέτισε. -Σε κοιµίζω, µωρό µ ου, και άλλη θα σε ξυπνήσει, σε ζυµώνω ζυµάρι µ ου και άλλη θα σε κόψει. Έχετε γεια σπίτια ου και στρώµα όπου κοιµόµουν, αυλή που τριγύριζα και τραπέζι όπου δειπνούσα. Έπιασε τη µαύρη ρόκα και το µαύρο ροδάνι, µαύρη κλωστή εκρέµασε και στο Βαλιαντή πηγαίνει. Όταν τη βλέπει ο Βαλιαντής, λούστηκε στο κλάµα. -Α! σιταρένιο µου ψωµί, σιµιγδαλένια πίτα, τι µε θέλεις, Βαλιαντή, και ου µήνυσες και ήρθα; Πάντα έστελνες και µε έφερναν και λουζόσουνα το γέλιο, τώρα έστειλες και µε έφεραν και λούστηκες το κλάµα. -Κάτω στις άκρες των ακρών, στη καµάρα που είναι στο µέσον η αρραβώνα µου έπεσε και ποιος θα µου την εύρει; - Μη κλαις έτσι, Βαλιαντή, και εγώ θα σου την εύρω. Φέρε καρέκλα που να αρµόζει, φέρε χρυσό ψαλίδι, κόψε τα µαλλιά µου που είναι εξήντα πιθαµές και κάµε ένα σκοινί χοντρό, ένα χοντροπλεγµένο και από τη µέση δέσε µε κατέβασέ µε ως κάτω. Φέρνει καρέκλα που να αρµόζει, φέρνει χρυσό ψαλίδι, και έκοψε τα µαλλιά της που είναι εξήντα πιθαµές έκαµε ένα σκοινί χοντρό, ένα χοντροπλεγµένο και από τη µέση τη δένει να κατεβεί ως κάτω.  Κοιτάζει από εκεί, κοιτάζει από ’δω, τίποτα δε βρίσκει, µόνο φαρµακερά φίδια έχουν το στόµα ανοιχτό να τη ρουφήσουν. -Τράβα µε πάνω, Βαλιαντή, τίποτα δε βρίσκω, µόνο φαρµακερά φίδια έχουν το στόµα ανοιχτό να µε ρουφήσουν. -Και ξανακάνε το γύρο, µακάρι να πετύχεις να τη βρεις. Ξανακάνει το γύρο τίποτα δεν πετυχαίνει -Τράβα µε πάνω, Βαλιαντή και το µωρό µου κλαίει και τα βυζιά τα µυροδόχα είναι φουσκωένα από το γάλα. -Φέρτε χαλίκια και πηλό τη Μαρουδκιά να χτίσω. Ανάθε µ α τη µ άνα της και την καρδιά που είχε, ανάθεα τη άνα της την πικρογαλατούσα. Τρεις κόρες που τις έκαµε, τρία γεφύρια έχτισαν, η µια έχτισε το Γαλατά, η άλλη τον Ευφράτη και η τρίτη η καλύτερη της Τρίχας το γιοφύρι.     Επίσης βλέπε : http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%86%CF%8D%CF%81%CE%B9_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%86%CF%81%CF%84%CE%B1%CF%82 καθώς και :  http://ofisofi.blogspot.gr/2012/04/3.html

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C113/351/2361,8972/

Tου γιοφυριού  της Άρτας Η παραλογή αυτή είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα  της λαϊκής μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική  με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους  υπήρχε η δοξασία ότι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε  κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό  πλάσμα. Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο και θαυμαστό  για την εποχή του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε  την παράδοση με το δικό του θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που  αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια ή οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο  στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων. Το κείμενο  που ακολουθεί είναι η κερκυραϊκή παραλλαγή Του γιοφυριού της Άρτας,  από την έκδοση του Νικόλαου Γ. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια  του ελληνικού λαού (1914). 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες γιοφύρι-ν-εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι. Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν. Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες: «Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας, ολημερίς να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!» Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάμι, δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι, παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα: «Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει· και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη, παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα, πόρχεται αργά τ' αποταχύ* και πάρωρα* το γιόμα». Τ' άκουσ' ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει. Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ' αηδόνι: Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι. Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε: «Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα, γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφύρι». Να τηνε κι εξανάφανεν* από την άσπρη στράτα. Την είδ' ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του. Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει: «Γεια σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες, μα τι έχει ο πρωτομάστορας κι είναι βαργωμισμένος*; – Το δαχτυλίδι τόπεσε στην πρώτη την καμάρα, και ποιος να μπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά 'βρει; – Μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά' σ' το φέρω, εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά βρω». Μηδέ καλά κατέβηκε, μηδέ στη μέση επήγε· «Τράβα, καλέ μ', τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα, τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα». Ένας πιχάει* με το μυστρί*, κι άλλος με τον ασβέστη, παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο. «Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό* μας! Τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες, η μια 'χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη*, κι εγώ η πλιο στερνότερη* της Άρτας το γιοφύρι. Ως τρέμει το καρυόφυλλο*, να τρέμει το γιοφύρι, κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες. – Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε, πόχεις μονάκριβο αδερφό, μη λάχει* και περάσει». Κι αυτή το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει. «Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι, κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες, τι έχω αδερφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει». Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού    *αποταχύ: νωρίς το πρωί *πάρωρα: πριν από την ώρα *εξανάφανεν: φάνηκε  να έρχεται *βαργωμισμένος: στεναχωρημένος, δύσθυμος *πιχάει:  μυστρίζει τη λάσπη, σοβατίζει *μυστρί (μύστρον, μυστρίον):  το τριγωνοειδές εργαλείο των κτιστών *ριζικό: μοίρα, πεπρωμένο  *Αφράτης: Ευφράτης *η πλιο στερνότερη: η πιο μικρή *καρυόφυλλο:  το φύλλο της καρυδιάς *μη λάχει: μην τύχει Λεξικό της Κοινής  Νεοελληνικής

ΕΡ ΓΑΣΙΕΣ 1 Διακρίνετε τις ενότητες του ποιήματος και δώστε έναν τίτλο για την καθεμιά. 2 Πώς δηλώνεται η δυσκολία της θεμελίωσης του γεφυριού και με ποιον τρόπο  προβλέπεται να πραγματοποιηθεί το έργο; 3 Ποιος είναι ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη της αφήγησης; 4 Ποιο επίρρημα χρησιμοποιεί στην παραγγελία του ο πρωτομάστορας και ποιο  ο φτερωτός αγγελιαφόρος του μηνύματος; Τι δείχνει η επιλογή του επιρρήματος στην  πρώτη περίπτωση και τι στη δεύτερη; 5 Πώς αντιδρά η γυναίκα του πρωτομάστορα στην απρόσμενη δοκιμασία της, και ποια  είναι τα συναισθήματά της για το σύζυγό της; 6 Ποια στοιχεία αυτού του τραγουδιού αποδεικνύουν ότι ανήκει στο είδος  των παραλογών; ΔΙΑΘΕΜΑ ΤΙΚΕΣ  ΔΡΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΤΕΣ Αναζητήστε βιβλιογραφικά στοιχεία και βρείτε πληροφορίες  για την κατασκευή  των πέτρινων γεφυριών στην Ελλάδα. Επισκεφθείτε, αν μπορείτε,  μια περιοχή με ένα τέτοιο γεφύρι. Σε συνεργασία με τους καθηγητές της Γεωγραφίας και της Τεχνολογίας,  οργανώστε ερευνητικές ομάδες, με σκοπό τη συλλογή στοιχείων για την  τοποθεσία,  τη λειτουργία και την ευρύτερη σημασία των γεφυριών, τόσο στην  παλιά όσο και στη  σύγχρονη εποχή της μεγάλης τεχνολογικής ανάπτυξης.

Το γεφύρι της Άρτας (φωτ. Γ. Ντουνιάς)



https://www.youtube.com/watch?v=Qgiz9KkOPzc

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ (Α)
ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/katerina60/ss-presentation-736492?from=share_email






































































ΑΝΑΛΥΣΗ
ΠΗΓΗ http://chrispapakon.blogspot.com/2015/09/blog-post.html

"Του γιοφυριού της Άρτας"

Μια από τις γνωστότερες και ωραιότερες παραλογές, 
η οποία στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, 
σχετικά με τη θεμελίωση μεγάλων έργων.
 Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε  η δοξασία ότι, 
για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, 
έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

Οι θυσίες που απαιτούνται για τα μεγάλα έργα

  Το συναίσθημα της ευθύνης του πρωτομάστορα

Η δύναμη της κατάρας

       Η αδελφική αγάπη

Ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο στηρίζεται η αφήγηση είναι :

η διάσταση ανάμεσα στο θέλω και στο πρέπει,
η ανάγκη, δηλαδή, της θυσίας της προσωπικής-ατομικής ευτυχίας για το γενικό καλό.

Το τραγούδι διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παραλογών:

·       Είναι αφηγηματικό 

(ο λαϊκός τραγουδιστής αφηγείται την ιστορία της θυσίας της γυναίκας του πρωτομάστορα,

 προκειμένου να στεριώσει το γεφύρι)

·       Έχει ολοκληρωμένη υπόθεση, με αρχή, εξέλιξη και τέλος

·       Το περιεχόμενό του είναι πλαστό (δεν στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα)

Περιληπτική απόδοση του περιεχομένου

Η θεμελίωση του γεφυριού της Άρτας φαίνεται αδύνατη, 
παρά τις προσπάθειες ενός πλήθους μαστόρων και του πρωτομάστορα. 
Ο χρησμός που δίνεται από το γνώριμο πουλί-αγγελιαφόρο των δημοτικών τραγουδιών
 φέρνει θλίψη στον πρωτομάστορα, αφού του ζητά να θυσιάσει την αγαπημένη του γυναίκα, 
για να στεριώσει το γεφύρι.
 Παρά τον πόνο του υπακούει στην εσωτερική φωνή του καθήκοντος, 
που υπαγορεύει την ολοκλήρωση της αποστολής του.
 Παραγγέλνει στη γυναίκα του να έρθει όσο πιο αργά μπορεί – 
πράγμα που υποδεικνύει και τη δραματική πάλη που γίνεται μέσα στην ψυχή του-
αλλά το πουλί διαστρέφει τα λόγια του 
και η γυναίκα έρχεται όσο πιο γρήγορα μπορεί κοντά στον αγαπημένο της. 
Στο γεφύρι, με ένα τέχνασμα σημαδιακό
 – το δακτυλίδι του πρωτομάστορα που υποτίθεται ότι έπεσε στα θεμέλια- 
την κάνουν να κατέβει με τη θέλησή της. 
Η γυναίκα, όταν αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται να εντοιχιστεί,
 θρηνεί για την άδικη μοίρα της και καταριέται το γεφύρι. 
Όταν όμως της θυμίζουν ότι μπορεί να περάσει από εκεί ο αδερφός της, 
παίρνει πίσω την κατάρα της και την μετατρέπει σε ευχή,
 δηλώνοντας τη δύναμη της αδερφικής αγάπης.

                                                                                                                                                 Πηγή: 

                                                                                                                                            Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας                                                                                                                                              Βιβλίο του καθηγητή, ΟΕΔΒ

Η δομή του τραγουδιού
1η ενότητα: στίχοι 1-13: Το δράμα, το αδιέξοδο και η επιταγή της μοίρας
2η ενότητα: στίχοι 14-32: Πρόσκληση και άφιξη της λυγερής
3η ενότητα: στίχοι 33-34: το χτίσιμο της λυγερής
4η ενότητα: στίχοι 35-40: η κατάρα της λυγερής
5η ενότητα: στίχοι 41-46: Η μετατροπή της κατάρας σε ευχή

Ποιες πληροφορίες παίρνουμε από την πρώτη ενότητα του τραγουδιού: 
α) για τα πρόσωπα και το έργο που επιτελούν
β) για το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν
γ) για τη  λύση που προτείνει ένα πουλί 

Αξίζει να προσέξουμε: 
Α)
                   α) Ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός των προσώπων που εργάζονται για το χτίσιμο του γεφυριού

[ σαρανταπέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες] 
δηλώνει τη σπουδαιότητα του έργου που επιτελείται
β) Σημαντικό στοιχείο στην εξέλιξη της υπόθεσης η παρουσία του πουλιού: 
Με το στόμα του πουλιού μεταφέρεται η εντολή της μοίρας ώστε να δοθεί λύσει στο αδιέξοδο.
Το πουλί είναι αυτό που θα βοηθήσει να εκτελεστεί   η  εντολή της μοίρας 
ώστε να εξελιχθεί και η υπόθεση του μύθου.

Β)
Το ρόλο των επιρρημάτων αργά / γοργά
Το "αργά"  που  χρησιμοποιεί ο πρωτομάστορας , 
δηλώνει την κρυφή αλλά μάταιη ελπίδα του να αποτρέψει ή έστω να αναβάλλει το κακό.
Το "γοργά" που χρησιμοποιεί ο φτερωτός αγγελιαφόρος,
δηλώνει το αναπόφευκτο της μοίρας 
και την αδυναμία του ανθρώπου να αποτρέψει ό,τι αυτή έχει αποφασίσει

Γ)
Την τραγική ειρωνεία που κορυφώνεται με την άφιξη της λυγερής στο γεφύρι: 
Ξένοιαστη και καλοδιάθετη , 
αφού αγνοεί αυτό που ο αναγνώστης  ήδη γνωρίζει για την τύχη της.

Δ)
Το πρόσωπο /  κλειδί για τη λύση του δράματος, ο αδερφός της λυγερής:
Η κατάρα αλλάζει σε ευχή στην υπενθύμιση του αδερφού 
που ενδέχεται να διαβεί το γεφύρι.
Το  στοιχείο αυτό  υπογραμμίζει τη δύναμη της αδελφικής αγάπης, καθώς
το πόσο ισχυρός είναι ο θεσμός της οικογένειας στην παραδοσιακή κοινωνία.

Χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών που υπάρχουν στο ποίημα:

·         ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος 

·         επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων. [ στίχοι 3 και 6 ] 

·          στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται.

·         υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων).

·         προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή). 

·         μαγικά στοιχεία 

(το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα).

·          ο νόμος των τριών: 

(τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)

·          λαϊκές δοξασίες: 

(το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/ 

μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή).

·         το «θέμα του αδύνατου»

(αν τρέμουν τ' άγρια βουνά ........)

·          Τυπικός στίχος των δημοτικών τραγουδιών: [ στίχος 23] 

(από μακριά τους χαιρετά κι από οντά τους λέει)

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Ο πρωτομάστορας , πρόσωπο τραγικό,  βιώνει ένα τεράστιο ηθικό δίλημμα 
αφού βρίσκεται στην μεγάλη δοκιμασία να επιλέξει ανάμεσα στο "πρέπει" και στο "θέλω", 
ανάμεσα στο γενικό καλό και την προσωπική ευτυχία.
Τα συναισθήματα που βιώνει εναλλάσσονται απότομα και έντονα,
αφού καλείται να επιλέξει ανάμεσα στο καθήκον και την αγάπη για τη γυναίκα του.
Η λυγερή , πρόσωπο ακόμα πιο τραγικό, αφού σπεύδει πρόθυμη και ανυποψίαστη 
να βοηθήσει τον άνδρα της, στον οποίο είναι πιστή και αφοσιωμένη.
Εκφράζει παράπονο, αγανάκτηση και πικρία, 
αλλά αναγκάζεται να υποταχτεί στην τραγική της μοίρα.
Τέλος η αδερφική αγάπη, θα είναι αυτό που θα την κάνει 
να μετατρέψει την κατάρα σε μια ιδιότυπη ευχή.


ΑΦΗΓΗΣΗ/ ΑΦΗΓΗΓΤΗΣ

Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου (μεικτός τρόπος αφήγησης)

·                     Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο (γ΄) πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση)

και είναι μια «αντικειμενική» παρουσίαση των γεγονότων από έναν αφηγητή, 

που δεν συμμετέχει στα γεγονότα (ετεροδιηγητικός)

·           Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί. 

Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα τα έντονα συναισθήματα 

και τις συγκρούσεις των προσώπων 

Δείτε σε video το θρύλο για το γεφύρι της Άρτας :

Από την περιφέρεια Ηπείρου - Epirous treasures

Διαβάστε....... παραλλαγές  της παραλογής: 

1) Η ποντιακή παραλλαγή (σε απόδοση-μετάφραση)

Της Τρίχας το γεφύρι

Είναι το θρυλικό γεφύρι του Πόντου που σύμφωνα με το τραγούδι χτίστηκε με ανθρωποθυσία. Βρίσκεται στο δρόμο Τραπεζούντας- Ερζερούμ σε απόσταση 18 χιλιομέτρων από την Τραπεζούντα. Ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Πυξίτη. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται. Διατηρείται σαν μνημείο, που υπενθυμίζει τον τραγικό θρύλο που ο πρωτομάστορας για να στεριώσει το γιοφύρι, θυσίασε στα θεμέλιά του τη γυναίκα του.

Κει πέρα στη Δρακόλιμνη, στης Τρίχας το γεφύρι,

Χίλιοι μαστόροι δούλευαν και μύριοι μαθητάδες.

Όλη τη μέρα χτίζανε, τη νύχτα γκρεμιζόταν.

Οι μάστοροι χαιρόντουσαν, που θα πληθαίν’ η ρόγα,

οι μαθητάδες κλαίγανε, ποιος κουβαλάει λιθάρια;

κι αυτός ο πρωτομάστορας σκέπτεται νύχτα μέρα.

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στήνω το γεφύρι;

– Άν δίνω σε τον κύρη μου, κύρην άλλον δεν έχω!

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στήνω το γεφύρι;

-Άν δίνω σε τη μάνα μου, δεν έχω άλλη μάνα!

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στέκει το γεφύρι;

– Άν δίνω σε τ’ αδέλφια μου, αδέλφι’ άλλα δεν έχω!

– Τί δίνεις, πρωτομάστορα στεριώνω το γεφύρι;

– Άν δίνω σε και τα παιδιά, παιδάκι’ άλλα δεν έχω!

– Τί δίνεις, πρωτομάστορα στεριώνω το γεφύρι;

– Άν δίνω τη γυναίκα μου, καλύτερη θε να ‘βρω!

Μηνάει και τη γυναίκα του γρήγορα να προφτάσει.

-Τον Γιάννη δεν τον έλουσε, στη κούνια δεν τον βάζει,

τα ζά και τα μοσχάρια της δεν τ’ άρμεξεν ακόμα .

Ξαναμηνά στην έρημη μήνυμα μ’ ερμοπούλι,

να πάει Σάββατο στο λουτρό, την Κυριακή στο γάμο,

και τη Δευτέρα το πουρνό δω και πέρα κι όλας να ‘ναι.

Σάββατο πήγε στο λουτρό, την Κυριακή στο γάμο,

μυρόλουσε το Γιάννη της, στην κούνια τονε βάζει,

καλάρμεξε τα ζωντανά, βύζαξε τα μοσχάρια,

και τη Δευτέρα το πουρνό στη Δρακολίμνη ευρέθη.

-Στη Δρακολίμνη μου ‘πεσε, καλή, το δαχτυλίδι

κει το πουγγί του κύρη μου, της μάννας το λογάρι,

όπου βουτά και παίρνει αυτά, ας έχει αυτά κι εμένα.

Πέντε οργυιές κατέβηκε κι ολοένα τραγουδούσε,

Πέντ’ άλλες εκατέβηκε κι όλο μοιρολογώντας.

-Κι αν δεν πονώ τα κάλλη μου, κι αν δεν πονώ την νιότη,

πονώ και κλαίω το πουλί, π’ άφησα κοιμισμένο.

Ως τρέμουνε τα γόνα μου, η γέφυρά σου ας τρέμει,

κι ως τα μαλλιά μου σείονται, να σείουνται οι διαβάτες,

κι ως τρέχουνε τα δάκρυά μου, να τρέχει το ποτάμι.

-Καλή μου, ευχήσου, πες ευχές, ευχές, μην καταριέσαι,

-Έχεις στην ξενιτιά αδελφούς, έρχονται και περνάνε.

– Κι ως στέκουνε τα γόνα μου, να στέκει το γεφύρι’

κι ως τα μαλλιά μου στέκουνε, να στέκουν οι διαβάτες,

κι ως στέκουνε τα δάκρυα μου να στέκει το ποτάμι.

Τρεις αδελφές ‘μεις ήμασταν κι οι τρεις καταραμένες,

μια χτίζει την Άσεδα, το Δεβασίρι η άλλη,

κι εγώ η τρισκατάρατη της Τρίχας το γεφύρι.

2) Η πομάκικη παραλλαγή του τραγουδιού «Της Άρτας το γεφύρι»

Σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων υπάρχουν πάμπολλες ιστορίες και θρύλοι που συνδέονται με την κατασκευή πέτρινων γεφυριών. Οι αναφορές σε ανθρωποθυσίες που έπρεπε να γίνουν για να στεριώσει το γεφύρι απαντώνται σε πάρα πολλές περιοχές. Τραγούδια όπως αυτό του γεφυριού της Άρτας τα συναντάμε και στην περιοχή της Ροδόπης. Αξίζει να αναφέρουμε την Πομάκικη παραλλαγή του τραγουδιού από τα Πομακοχώρια της Ξάνθης που καταδεικνύει με τρόπο μοναδικό τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις στον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής.

Ακολουθεί παραλλαγή του τραγουδιού από το χωριό Σμίνθη  σε ελληνική μετάφραση:

Τρία αδέλφια γεφυριού τοίχο χτίζανε

Τρία αδέλφια γεφυριού τοίχο χτίζανε

Τη μέρα το χτίζουν, το βράδι γκρεμίζεται

Το βράδι γκρεμίζεται, θυσία θέλει.

Καθίσανε τρία αδέλφια

Να κουβεντιάσουν, να αποφασίσουν.

- Αδέλφια, βρε αδέλφια, τρία αδέλφια,

Ελάτε να κάνουμε δικιά μας συμφωνία

Όποια θα έρθει αύριο νωρίς

Εκείνη θα τη βάλουμε στη μέση στα θεμέλια.

Ξεπρόβαλλε του πιο μικρού (αδελφού)

Του πιο μικρού η όμορφη Γιουρκέ,

Η όμορφη Γιουρκέ, η νέα νύφη.

Στο αριστερό χέρι κρατάει ζεστό πρωϊνό

Στο δεξί της έχει κρύο νερό.

Την είδε ο μικρότερος ο αγαπημένος της

Με το χέρι της έγνεψε πίσω να γυρίσει

Της έκλεισε το μάτι. Εκείνη πήγε πιο γρήγορα.

- Αδέλφια, αδέλφια, τρία αδέλφια

Καλή ευκολία, τρία αδέλφια.

- Ο Θεός μαζί σου, όμορφη Γιουρκέ

- Γιατί μου κλαις πρώτη μου αγάπη;

Πώς να μην κλαίω, όμορφη Γιουρκέ;

Το δαχτυλίδι μου έπεσε στη μέση του γεφυριού.

- Μη μου κλαις πρώτη μου αγάπη

Θα μαζέψω το μανίκι και θα σηκώσω το πανωφόρι

Θα μπω στη μέση στα θεμέλια

Θα σου βγάλω το άξιο το δαχτυλίδι

Το ασημένιο δαχτυλίδι με τη μαρμαρένια πέτρα.

- Ρίξτε της αδέλφια, ξύλο για ξύλο

Πέτρα για πέτρα για να χτίσουμε 

την όμορφη Γιουρκέ στη μέση της γέφυρας

- Αφήστε με, τρία αδέλφια

Έχω παιδί, μου είναι ξεσκέπαστο 

Μου είναι ξεσκέπαστο και ξεφασκιωμένο.

- Μη μου κλαις όμορφη Γιουρκέ

Έχεις μάνα, θα σου το σκεπάσει

Θα το σκεπάσει και θα το φασκιώσει.

3) Η αλβανική παραλλαγή, "Το κάστρο της Ροζάφα"

Απλώθηκε ομίχλη πάνω από το ποτάμι της Μπούνα

Για τρεις μέρες και τρεις νύχτες

Μετά από τρεις μέρες και τρεις νύχτες

φύσηξε αεράκι

και πήρε μακριά την ομίχλη .

Την πήγε μέχρι το Βαλντανούζ .

Εκεί που δουλεύανε τρεις αδελφοί .

τρεις αδελφοί χριστιανοί .

Αυτοί , ολημερίς κτίζανε ένα κάστρο

που το βράδυ γκρεμιζόταν .

Από κει περνά ένας Άγιος

- «Καλή δουλειά και καλορίζικο αδέλφια !»

- «Καλό νάχεις , Άγιε !

Μα πού το βλέπεις το καλορίζικο ;

Ό,τι χτίζουμε όλη τη μέρα

γκρεμίζεται τη νύχτα .

Δείξε μας τι να κάνουμε

για να στεριώσουμε το κάστρο !»

- «Αν θέλετε εσείς να γίνει καλή δουλειά

ορκιστείτε στο Θεό

στο σπίτι να μην κουβεντιάσετε

και στις γυναίκες σας να μην μαρτυρήσετε τα εξής :

Αύριο κιόλας , όποια από τις γυναίκες σας φέρει το φαγητό πρώτη ,

να τη ρίξετε στα θεμέλια του κάστρου ,

και τότε θα δείτε το κάστρο να στεριώνει ».

Αχ ! Ο μεγαλύτερος αδελφός

παράβηκε τον όρκο του ,

το ‘κουβέντιασε στο σπίτι , το μαρτύρησε στη γυναίκα του .

Το ίδιο έκανε και ο δεύτερος αδελφός .

Ξέχασε τι τον συμβούλεψε ο Άγιος ,

παράβηκε κι αυτός τον όρκο του

και το μαρτύρησε στη γυναίκα του.

ενώ ο μικρότερος αδελφός ,

ο μικρότερος και ο καλύτερος ,

κράτησε τον όρκο του :

Στο σπίτι του δεν το κουβέντιασε

και στη γυναίκα του δεν το μαρτύρησε .

Ήρθε το χάραμα ,

οι πέτρες ράγισαν ,

οι καρδιές χτύπησαν .

Η πεθερά φωνάζει τις νύφες :

-« Νύφη , μεγάλη μου νύφη ,

οι μαστόροι χρειάζονται φαγητό .

Θέλουν ψωμί και νερό !»

-«Μητέρα , δεν μπορώ να πάω .

Σήμερα , θα επισκεφτώ τους δικούς μου ».

-«Νύφη , μικρή μου νύφη !»

- « Ορίστε , αφέντρα και μητέρα»

-«Οι μαστόροι χρειάζονται φαγητό.

Θέλουν ψωμί και νερό ,

θέλουν κολοκύθα με κρασί ».

-«Μα το Θεό , μητέρα , θα πήγαινα

αλλά έχω παιδί μικρό.»

-Πήγαινε νυφούλα μου ,

και το παιδί σου θα το προσέχουμε εμείς .

Δε θα το αφήσουμε να κλαίει ».

Εκείνη πήρε φαγητό , πήρε και νερό ,

Πήρε και την κανάτα με το κρασί ,

Και κατεβαίνοντας στην Καζένα ,

Πλησίασε στον τοίχο του κάστρου .

Τα σφυριά σταμάτησαν .

Οι καρδιές χτύπησαν δυνατά .

Τα πρόσωπα χλώμιασαν .

Όταν την είδε ο άντρας της

του έπεσε από το χέρι το σφυρί .

-« Τι έχεις άντρα μου και άφησες το σφυρί ; »

- «Ήταν γραφτό για σένα ,

να θυσιαστείς » , είπε εκείνος .

- «Έχε γεια , άντρα μου και σε σας κουνιάδια μου .

Μόνο ένα πράγμα σας ζητώ :

Όταν στον τοίχο με σφηνώσετε ,

αφήστε έξω το δεξί μου μάτι ,

το δεξί μου χέρι , το δεξί μου πόδι ,

και το δεξί μου στήθος .

Έχω παιδί μικρό

και όταν αυτό αρχίσει να κλαίει ,

με το ένα μάτι να το βλέπω

με το ένα πόδι να το κουνώ ,

και με το ένα στήθος να το θηλάζω .

Όσο για το κάστρο ,

να υψωθεί ,

το παιδί μου να το χαρεί ,

βασιλιάς να γίνει και να πολεμάει εκεί ! »

ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ (ΑΝΑΛΥΣΗ Β )
ΠΗΓΗ http://eu-mathein.gr/wp-content/uploads
/2015/
04/%CE%A4%CE%9F%CE%A5-%CE%93%CE
%99%CE%
9F%CE%A6%CE%A5%CE%A1%CE
%99%CE%9F%CE%A5-%CE%A4%CE%97%
CE%A3-%CE%91%
CE%A1%CE%A4%CE%91%CE%A3.pdf
 ΘΕΜΑ: 
        Η θυσία της αγαπημένης γυναίκας, άρα και η θυσία 
της ευτυχίας, 
του πρωτομάστορα, για να θεμελιωθεί το γεφύρι 
της Άρτας. 
ΝΟΗΜΑ: 
       Μεγάλος αριθμός μαστόρων και μαθητευομένων
 προσπαθούν να χτίσουνένα γεφύρι
 στο ποτάμι στης Άρτας. Ότι όμως χτίζουν το πρωί, το βράδυ
 γκρεμίζεται.
 Βλέποντας λοιπόν
 τους κόπους και τις προσπάθειες τους να πηγαίνουν χαμένες, 
οι μάστορες και οι μαθητάδες κλαίνε και μοιρολογούν.
 Τότε, περνάει από
 εκεί ένα πουλάκι με ανθρώπινη φωνή και τους φέρνει 
ένα κακό μήνυμα: για να 
στεριώσει το γεφύρι πρέπει να στοιχειώσουν άνθρωπο και,
 μάλιστα,
 όχι οποιονδήποτε, παρά μόνο την όμορφη 
γυναίκα του πρωτομάστορα.
 Μόλις άκουσε την τραγική είδηση ο πρωτομάστορας,
 απελπίζεται κα
ι βρίσκεται σε τεράστιο δίλημμα. Ωστόσο δεν αργεί να πάρει
 την απόφαση του, αφού
 λίγο αργότερα παραγγέλνει της γυναίκας του να έρθει,
 στέλνοντας της μήνυμα
 με το αηδόνι. Το πουλί όμως δεν άκουσε
 καλά και αντί να της πει να 
μη βιαστεί να ετοιμαστεί, αλλά να έρθει αργά το απόγευμα
 στο γεφύρι, 
όπως του είχε παραγγείλει ο πρωτομάστορας, της μηνάει
 ακριβώς το αντίθετο,
 δηλαδή να πάει όσο το δυνατό πιο γρήγορα. ’Ετσι, 
σε λίγο κάνει την εμφάνιση της στο γεφύρι η γυναίκα. 
Μόλις την βλέπει ο πρωτομάστορας, ραγίζεται 
η καρδιά του από τον πόνο. Εκείνη ανυποψίαστη
 γι’ αυτό που θα γίνει,
 χαιρετά χαρούμενα τους μαστόρους και τους μαθητάδες 
και εκφράζει 
το ενδιαφέρον της για την άσχημη διάθεση του άντρα της.
 Τότε της λένε ότι ο πρωτομάστορας είναι στενοχωρημένος
 γιατι του έπεσε το δαχτυλίδι στην καμάρα. 
Αμέσως η γυναίκα προθυμοποιείται να μπει η ίδια
 και να βρει το δαχτυλίδι. Κατεβαίνει λοιπόν η γυναίκα
 μέχρι τη μέση και, μη βρίσκοντας το δαχτυλίδι, ζητά από 
τους εργάτες να την ανεβάσουν. Εκείνοι όμως αρχίζουν
 να την χτίζουν, ρίχνοντας πέτρες, λάσπη και ασβέστη.
 Ο ίδιος ο πρωτομάστορας ρίχνει το μεγαλύτερο λίθο.
 Τότε, η άτυχη γυναίκα αρχίζει να θρηνεί τη μοίρα της.
 Στη συνέχεια, θυμάται τις δύο αδελφές της που είχαν παρόμοια 
τύχη και καταριέται το γεφύρι να μη στεριώσει ποτέ, αλλά 
όποιος περαστικός περνάει από αυτό να πέφτει. Οι εργάτες
 όμως την παρακαλούν ν’ αλλάξει την κατάρα, 
υπενθυμίζοντας της ότι έχει αδελφό που μπορεί να περάσει
 από εκεί.
 Τότε η γυναίκα, εξαιτίας της αγάπης που τρέφει
 για τον αδελφό της, 
αλλάζει 
την κατάρα έτσι που να ισοδυναμεί με ευχή για το στέριωμα
 του γεφυριού.
 ΔΟΜΗ 
1 η Ενότητα: στ.1-13: Η έναρξη της δραματικής ώρας. 
2 η Ενότητα: στ.14-29: Η εξέλιξη του δράματος. 
3 η Ενότητα: στ.30-46: Η κορύφωση και η λύση 
του δράματος.
 ΓΛΩΣΣΑ: Απλή, κατανοητή με ελάχιστους ιδιωματισμούς.
 Ο διάλογος
 βοηθάει
 στη φυσικότητα.
 ΥΦΟΣ: Απλό και απέριττο.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:
 Η ποιητική αφήγηση στηρίζεται κυρίως σε ρήματα 
και επιρρήματα. 
 Χρήση κύριων και κατά παράταξη προτάσεων.
  Χρήση ερωτηματικών. 
 Επαναλήψεις. 
 ΜΕΤΡΟ: 
- 46 Δεκαπεντασύλλαβοι ιαμβικοί στίχοι 
χωρίς ομοιοκαταληξία.
 ΙΔΕΕΣ - ΜΗΝΥΜΑΤΑ 
 Tα μεγάλα και σπουδαία έργα απαιτούν ανθρώπινες θυσίες.
 Αυτές οι θυσίες είναι που προφυλάσσουν και
 προστατεύουν τα έργα αυτά.
  Το μεγάλο κόστος του έργου του, στην προσωπική
 και οικογενειακή 
του ζωή, το υφίσταται ο αρχηγός.
  Η δύναμη της κατάρας αυτών που πρόκειται
 να πεθάνουν είναι πολύ μεγάλη και επηρεάζει 
τη ζωή των ζωντανών.
  Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει 
το πεπρωμένο του ούτε
 αυτό που του έχει γραμμένο η μοίρα του. 
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του
 σχολικού βιβλίου 
1. Διακρίνετε τις ενότητες του ποιήματος και δώστε
 έναν τίτλο
 για την καθεμιά.
 Το ποίημα θα μπορούσε να χωριστεί σε πέντε ενότητες: 
1.(στίχοι 1-13): Η δυσκολία της θεμελίωσης του γεφυριού
 και η λύση από το πουλί – αγγελιοφόρο.
2. (στίχοι 14-29): Η απόφαση του πρωτομάστορα, το μήνυμα 
προς την κοπέλα, η χαρούμενη άφιξή της. 
3. (στίχοι 30-34): Το «χτίσιμο» της κοπέλας στα θεμέλια 
του γεφυριού. 
4. (στίχοι 35-40): Η συνειδητοποίηση του αδιεξόδου 
της κοπέλας, 
τα παράπονα και η κατάρα.
5. (στίχοι 41-46): Αλλαγή της κατάρας σε ευχή
 λόγω της ανάμνησης του ξενιτεμένου αδελφού 
και της αγάπης προς το πρόσωπό του. 
2. Πώς δηλώνεται η δυσκολία της θεμελίωσης
 του γεφυριού 
και με ποιον τρόπο προβλέπεται να πραγματοποιηθεί 
το έργο; 
Από τον πρώτο στίχο φαίνεται η δυσκολία καθώς απαιτείται
 μεγάλος αριθμός ανθρώπων για τη θεμελίωσή του.
 Επίσης, η επανάληψη του στίχου «ολημερίς το χτίζανε,
 το βράδυ εγκρεμιζόταν» αλλά και η δυσαρέσκεια 
των μαστόρων
 και των μαθητάδων υποδεικνύουν τη δυσκολία 
στο χτίσιμό του. 
Το έργο ωστόσο προβλέπεται να πραγματοποιηθεί 
μόνο με το στοίχειωμα, δηλαδή με τη θυσία ενός
 ζωντανού πλάσματος στα θεμέλιά του, γεγονός
 που δείχνει
 τις λαϊκές αντιλήψεις και δοξασίες. Κατά 
τη λαϊκή αντίληψη το πλάσμα που θυσιάζεται 
εξασφαλίζει την προστασία του κτίσματος.
 Στο συγκεκριμένο δημοτικό ποίημα επιλέγεται 
η γυναίκα του πρωτομάστορα, γεγονός που απαιτεί
 μεγάλο ψυχικό σθένος από τον ίδιο. 
 3. Ποιος είναι ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη 
της αφήγησης;
 Το μοτίβο του πουλιού εμφανίζεται
 συχνά στα δημοτικά τραγούδια. 
Παίρνει ανθρώπινη μορφή αναγγέλλει
ευχάριστα ή δυσάρεστα περιστατικά. 
Εμφανίζεται την κατάλληλη στιγμή
και μπροστά στην απόγνωση και το αδιέξοδο
των μαστόρων και των μαθητάδων, έρχεται 
για να δώσει λύση
στις σκέψεις τους και να προωθήσει τη δράση: 
το γεφύρι
 θα θεμελιωθεί μόνο με το στοίχειωμα
της γυναίκας του πρωτομάστορα.
 Η ανακοίνωση αυτή ταράζει τον ψυχικό κόσμο 
του πρωτομάστορα, βάζοντας
 τον σε δίλλημα σχετικά με το τι θα πρέπει να ακολουθήσει
την αγάπη ή το καθήκον. 
Τέλος, το πουλί παρερμηνεύοντας το μήνυμα 
του πρωτομάστορα προς τη γυναίκα του αντιστρέφει
 τις λέξεις (αργά – γοργά) επισπεύδει 
τη δράση, ώστε αυτή να φτάσει στη λύση που δεν είναι άλλη
από το στοίχειωμα και το «χτίσιμο» της κόρης.

 4. Ποιο επίρρημα χρησιμοποιεί στην παραγγελία
 του ο πρωτομάστορας
 και ποιό ο φτερωτός αγγελιαφόρος του μηνύματος;
 Tί δείχνει η επιλογή
 του επιρρήματος στην πρώτη περίπτωση και τί στη δεύτερη;
Ο πρωτομάστορας χρησιμοποιεί το επίρρημα «αργά», 
το οποίο επαναλαμβάνεται σε δύο συνεχόμενους στίχους.
 Δείχνει την επιθυμία του να καθυστερήσει την εκτέλεση
 του καθήκοντος όσο γίνεται περισσότερο, γιατί 
η μεγάλη του αγάπη προς
 τη σύζυγό του τον αποτρέπει από το να τη θυσιάσει·
 η απώλειά της
 θα του προκαλέσει μεγάλη θλίψη.
 Έτσι, χρησιμοποιώντας το επίρρημα «αργά» θέλει 
να καθυστερήσει κατά κάποιο τρόπο 
ό, τι έχει αποφασιστεί από την ίδια τη μοίρα.
 Από την άλλη πλευρά, το πουλί παρακούοντας 
τα λόγια του πρωτομάστορα 
και αντιστρέφοντας την παραγγελία, χρησιμοποιεί 
το επίρρημα «γοργά». 
Η χρήση του επιρρήματος αυτού, γίνεται
για να φανεί το αναπόφευκτο της μοίρας αλλά και η ανάγκη
 να εκτελεστεί το έργο, όσο πιο γρήγορα γίνεται·
όσο και
 αν επιθυμεί
 ο πρωτομάστορας να μη θυσιαστεί η πολυαγαπημένη 
του γυναίκα.

 5. Πώς αντιδρά η γυναίκα του πρωτομάστορα
 στην απρόσμενη
 δοκιμασία της και ποιά είναι τα συναισθήματα
 για το σύζυγό της; Η γυναίκα του πρωτομάστορα
ξαφνιάζεται,
όταν αντιλαμβάνεται τη δοκιμασία στην οποία πρόκειται 
να υποβληθεί. 
Ανήμπορη να αντιδράσει, αρχίζει να θρηνεί
 για τη μοίρα της,
παραλληλίζοντας τη δική της μοίρα με τη μοίρα
 των αδελφών της. 
Συνειδητοποιεί πως η οικογενειακή συμφορά
που ξεκίνησε 
με τη δυστυχία των αδελφών της βρίσκει κατάληξη
 στο δικό της πρόσωπο με το στοίχειωμά της 
στα θεμέλια του γεφυριού της Άρτας.
 Στο τέλος δίνει μια κατάρα, όταν όμως αντιληφθεί 
ότι η κατάρα
αυτή μπορεί να πιάσει και να ισχύσει και για τον αδελφό της
που ζει μακριά, αλλάζει το περιεχόμενό της 
έτσι ώστε ν’ ακούγεται πια
σαν ευχή.
Αλλά και ως προς το σύζυγό της δείχνει την αγάπη 
και την πλήρη αφοσίωση της. 
Με χαρά εμφανίζεται για να τον συναντήσει και 
μόλις αντικρίζει τη θλιμμένη όψη του ανησυχεί 
και κάνει τα πάντα 
για να τον ευχαριστήσει. Ακόμα όμως και τη στιγμή
 που συνειδητοποιεί 
την εξαπάτησή της, δεν τον καταριέται.
 Οι κατάρες της αφορούν το γεφύρι.
 Επομένως, μέσα από την στάση της μπορούμε να διακρίνουμε την αγάπη 
προς τον πρωτομάστορα.

 6. Ποια στοιχεία αυτού του τραγουδιού αποδεικνύουν ότι ανήκει 
στο είδος των παραλογών;
Τα στοιχεία του ποιήματος που φανερώνουν πως ανήκει
 στις παραλογές είναι:
 α. Το θέμα του είναι η θυσία που απαιτείται 
για την εκτέλεση κάποιου έργου.
β. Ο δραματικός του χαρακτήρας, 
βασικό χαρακτηριστικό 
των παραλογών, φαίνεται α. μέσα από το δίλημμα 
του πρωτομάστορα ανάμεσα στο καθήκον και τη συζυγική
 αγάπη. 
β.Οι εναλλαγές των συναισθημάτων της, η σταδιακή
 πορεία από την άγνοια στη γνώση,
γ.η κορύφωση και η λύση της ιστορίας 
επιτείνουν το δραματικό και τραγικό τόνο του ποιήματος. 
δ.Τέλος, το παραμυθιακό στοιχείο εντοπίζεται
 σε πολλά σημεία
του ποιήματος: στη φράση 
«ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν»
φράση οι οποία μόνο στα παραμύθια μπορεί να υπάρχει.
 Ακόμα στη φράση
«αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, αν πέφτουν τ’ άγρια πουλιά»
διακρίνουμε το στοιχείο του αδυνάτου,
δηλαδή αυτού που δε μπορεί να πραγματοποιηθεί κάτω από 
κανονικές συνθήκες.