ΔΟΜΗ
1η ενότητα (στ. 542-558): Αξιολόγηση πληροφοριών της Γερόντισσας
2η ενότητα (στ. 558-570): Οι αποφάσεις του Μενέλαου
3η ενότητα ( στ. 571-575): Η δύναμη της ανάγκης
1) Ο συλλογισμός του Μενέλαου
Ο Μενέλαος έχει ένα δεδομένο: την Ελένη που έφερε από την Τροία. Η Γερόντισσα του παρουσίασε ένα άλλο δεδομένο : μια Ελένη στο παλάτι. Το πρώτο λογικοφανές συμπέρασμα είναι η συνωνυμία. Το συμπέρασμα όμως αυτό εύκολα ανατρέπεται. Πώς είναι δυνατόν να ταυτίζονται όλα τα γνωρίσματα; Σ’ αυτό το σημείο η σκέψη του Μενέλαου εγκλωβίζεται και αδρανοποιείται. Έτσι ανατρέπει αυθαίρετα το πρώτο του συμπέρασμα και διατυπώνει το αντίθετο χωρίς καμία ένδειξη. Επομένως δεν πρέπει – καταλήγει ο Μενέλαος – να ασχολείται μ’ αυτό αλλά με το πρόβλημα της επιβίωσής του.
2) Το ήθος του Μενέλαου
Παρωδία τραγικού ήρωα. Αφελής στους συλλογισμούς του, απλοϊκός, προσηλωμένος στις βιοτικές ανάγκες. Η προσωπικότητα του Μενέλαου σ’ αυτή τη σκηνή είναι μια μεγάλη αντίφαση. Από τη μια κομπάζει για το ξακουστό του όνομα και την ανδρεία του και από την άλλη λειτουργεί ως θρασύδειλος και κουτοπόνηρος.
Βέβαια, μπορεί να είναι αφελής, ίσως ανόητος και γελοίος, αλλά αποτελεί πρότυπο καθημερινού ανθρώπου, που κοιτά να επιβιώσει . Έτσι παρόλο που δεν είναι κλασικός τραγικός ήρωας, δεν είναι και καθαρά κωμικός, που προκαλεί γέλιο.
3) Στοιχεία που δείχνουν την κωμικοτραγική θέση του Μενέλαου.
Ο Ευριπίδης συνήθιζε να κατεβάζει τους ήρωες από το βάθρο των επών και να τους εμφανίζει με ρεαλιστικό τρόπο ως κοινούς καθημερινούς ανθρώπους.
- καραβοτσακισμένος ναυαγός, με κουρέλια
- ζητιανεύει για τα αναγκαία
- αποπέμπεται βίαια (σχεδόν κωμικά) από μια γερόντισσα-υπηρέτρια,
- δακρύζει-κλαίει αναλογιζόμενος το περασμένο μεγαλείο.
- κάνει απλοϊκές και επιπόλαιες σκέψεις (σχεδόν ανόητες και παράλογες)
- παρουσιάζεται δειλός και έτοιμος να το βάλει στα πόδια μπροστά στο Θεοκλύμενο
Επεισόδιο Α 3η σκηνή (542-575)
Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.)
ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α΄ 3η Σκηνή (542-575): Μονόλογος Μενέλαος
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
Προβληματισμοί και αποφάσεις του Μενέλαου: Πώς εξηγεί ο Μενέλαος την παράδοξη παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο; Ποιες είναι οι αποφάσεις του;
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
· Το ήθος του Μενέλαου
Μετά την αποχώρηση της Γερόντισσας, ο Μενέλαος βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση. Οι πληροφορίες που πήρε του φαίνονται παράλογες και τερατώδεις: η Ελένη βρίσκεται στο παλάτι και μάλιστα είναι στην Αίγυπτο πριν καν οι Αχαιοί ξεκινήσουν για την Τροία. Είναι σε σύγχυση και καταλήγει στο αφελές συμπέρασμα της συνωνυμίας, υπάρχουν δύο γυναίκες με το όνομα Ελένη, δύο πόλεις με το όνομα Σπάρτη, δύο θεοί με το όνομα Δίας κλπ. Όμως η κοινή λογική δεν δέχεται τόσες συμπτώσεις.
Αν αξιολογήσουμε τα επιχειρήματα του Μενέλαου συμπεραίνουμε ότι τον διακρίνει:
Από τη μια μεριά αφέλεια, απλοϊκότητα, επιπολαιότητα, (ίσως δειλία). Απορρίπτει αυτά που ακούει χωρίς έλεγχο-έρευνα.Τα παραπάνω επίσης μπορούν να θεωρηθούν ως στοιχεία γελοιοποίησης του Μενέλαου.Από την άλλη μεριά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως λογικός και οξύνους (= έξυπνος), εφόσον προσπαθεί να δώσει μια λογική εξήγηση στα «ανεξήγητα» και για τον ίδιο «παράλογα» πράγματα που ακούει από τη Γερόντισσα. Επιπλέον, κάθε άνθρωπος, όταν βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση, κάνει ανόητες σκέψεις και καταλήγει σε συμπεράσματα μη λογικά. Οι άνθρωποι συχνά σε δύσκολες ώρες κρίνουν ως αληθινό, αυτό που θα ήθελαν να είναι αληθινό. Επίσης, ο Μενέλαος είναι μόνος του, οπότε δεν έχει κάποιον που να μπορεί να αντλήσει επιπλέον πληροφορίες. Όσα άκουσε του θόλωσαν το μυαλό.Η οικονομία του έργου επιβάλλει ο Μ. να απορρίψει την προειδοποίηση της Γερόντισσας.Επιπλέον, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την ψυχική αλλά και τη σωματική ταλαιπωρία που έχει υποστεί ως τώρα ο Μενέλαος, εφόσον περιπλανιέται και θαλασσοδέρνεται για πολλά χρόνια στο πέλαγος, χωρίς να μπορεί να επιστρέψει στην πατρίδα του, μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου.Η σκέψη του Μ. αποπροσανατολίζεται και απομακρύνεται από την αλήθεια. Ο θεατής όμως γνωρίζει την αλήθεια (τραγική ειρωνεία) και λυπάται το Μενέλαο που μετά από τόσες ταλαιπωρίες έφτασε τόσο κοντά στην αλήθεια και την ευτυχία, αλλά δεν μπορεί να τη δει. Επίσης, νιώθει φόβο και αγωνία, για τις αντιδράσεις του ήρωα που θα ακολουθήσουν, τη συμπεριφορά του προς την Ελένη και την πορεία της αναγνώρισης.ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
· Τραγική ειρωνεία
Ο ήρωας εξακολουθεί να αγνοεί την αλήθεια σχετικά με την Ελένη.· Μονόλογος
Ο μονόλογος του Μενέλαου είναι ένα είδος «εσωτερικού μονολόγου». Είναι σαν να ακούμε τις σκέψεις του ήρωα φωναχτά.ΙΔΕΕΣ
Στο κείμενο υπάρχουν αρκετές ιδέες και γνωμικά, δηλαδή φράσεις που εκφράζουν γενικά αποδεκτές αλήθειες. α)Η βασική ιδέα φαίνεται στο στίχο 575 «Η πιο μεγάλη δύναμη ‘ναι η ανάγκη». β)Η ελεημοσύνη προς τους πάσχοντες είναι υποχρέωση όλων των ανθρώπων (στ.560-563). γ)Η ανδρεία κρίνεται μπροστά στον εχθρό. Τα λόγια δεν σε κάνουν ήρωα (στ.567-568)
ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/marilinariti/a-3-542-575
ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ
Α ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
3η ΣΚΗΝΗ – ΣΤΙΧΟΙ: 542-575
ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ
Η Γερόντισσα αποσύρεται στο εσωτερικό των ανακτόρων. Ο Μενέλαος μένει μόνος στη σκηνή. Γεμάτος έκπληξη μονολογεί. Μετά τις πληροφορίες της Γερόντισσας οι απορίες και τα ερωτηματικά τον κατακλύζουν.
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ
- ΣΤΙΧΟΙ:542-558: Οι απορίες και τα ερωτηματικά του Μενέλαου.
Νιώθει έκπληξη, καθώς, εκτός από την Ελένη που έφερε από την Τροία και έκρυψε στη σπηλιά, ανακαλύπτει ότι στο παλάτι κατοικεί και μια «άλλη» Ελένη. Όπως και η δική του, είναι κόρη του Δία, γεννήθηκε στη Σπάρτη και συνδέεται με την Τροία. Τα ίδια στοιχεία προσωπικής ταυτότητας συμπίπτουν σε δύο πρόσωπα. Ο κόσμος της λογικής κλονίζεται. Ο Μενέλαος άλλη Ελένη είχε στο νου του και άλλη παρουσιάζεται στην Αίγυπτο. Αμήχανος διερωτάται με αφέλεια αν υπάρχουν δύο θεοί με το όνομα ‘Δίας’ , δύο πόλεις με το όνομα ‘Σπάρτη’ ή δύο πόλεις με το όνομα Τροία. Η βεβαιότητα του ήρωα έχει εξαφανιστεί. Ο ίδιος νιώθει πια άβουλο όργανο της Μοίρας.
 |
| Τρωικός πόλεμος |
 |
| Η θεόμορφη Ελένη |
 |
| Η ωραία Ελένη |
- ΣΤΙΧΟΙ:559-575: Η απόφαση να παραμείνει στην Αίγυπτο.
Την απορία και την έκπληξη του Μενέλαου διαδέχεται η απόφασή του να παραμείνει και να μην τραπεί σε φυγή παρά τις απειλές και τις προειδοποιήσεις της Γερόντισσας. Σκέφτεται δύο τρόπους αντίδρασης: Αν ο βασιλιάς είναι σκληρός να τρέξει και να κρυφτεί στο συντριμμένο καράβι. Αν είναι φιλεύσπλαχνος, να ζητήσει τη βοήθειά του. Οι θεατές δεν έχουν μπροστά τους το δοξασμένο ήρωα της Τροίας, αλλά ένα ταλαιπωρημένο άνθρωπο, που εναγώναι επιζητεί τη σωτηρία του.
ΠΡΟΣΩΠΑ
ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Δεν είναι πια ο ομηρικός ήρωας. Τα ηρωικά στοιχεία του χαρακτήρα του έχουν ανατραπεί. Είναι ο ρακένδυτος ναυαγός και όχι ο λαμπρός βασιλιάς της Σπάρτης. Το θέαμα του έτοιμου Μενέλαου να κρυφτεί ή να εκλιπαρήσει το βασιλιά της Αιγύπτου, συντελεί στη γελοιοποίηση του ήρωα, ο οποίος είναι βυθισμένος στην απορία και στη σύγχυση. Η δειλία που επιδεικνύει δεν αρμόζει στο ήθος του πολεμιστή. Ο Μενέλαος είναι πια κωμικό και όχι ηρωικό πρόσωπο.
 |
| Mενέλαος, ο βασιλιάς της Σπάρτης |
 |
| Ο Μενέλαος ναυαγός |
ΤΡΑΓΙΚΟ – ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Το θέαμα του αξιολύπητου βασιλιά έχει τραγικές διαστάσεις. Η μετάπτωση από την ευτυχία στη δυστυχία συνιστά τραγικό στοιχείο. Η τραγικότητα αυτή εντείνεται και από τη σύγχυση του ήρωα, ο οποίος αμφιταλαντεύεται και διχάζεται. Η απώλεια της προσωπικότητας, το ’παιχνίδι’ ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια δεν είναι απαλλαγμένο από τραγικότητα.
Το γεγονός ότι ο Μενέλαος βρίσκεται μόνος του πάνω στη σκηνή παρουσιάζει έντονη εσωτερική δραματικότητα. Ο ήρωας ταλανίζεται από απορίες και ερωτηματικά, στο τέλος όμως καταλήγει σε μια απόφαση, κινητοποιώντας παράλληλα και το ενδιαφέρον των θεατών που αγωνιούν κι αυτοί για την τύχη του.
Η δραματικότητα επιτείνεται και από την εμφάνιση του ήρωα, καθώς και από τα φωνητικά και κινησιακά μέσα της υποκριτικής.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Ο θεατρικός λόγος του Μενέλαου είναι αποκαλυπτικός του ήθους και της ψυχολογίας του. Στο πρώτο μέρος του μονολόγου κυριαρχούν οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις του ίδιου του ήρωα. Οι απαντήσεις είναι σύντομες, εκτός από την πρώτη που είναι μακροσκελής. Η τελική του απόφαση αποδίδεται με λόγο στέρεο, χωρίς ιδιαίτερα στολίδια. Κυριαρχούν τα ρήματα που είναι παραστατικά και υπάρχουν μόνο τέσσερα χαρακτηριστικά επίθετα.
ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Η θεατρική οικονομία επιβάλλει τη μεμονωμένη παρουσία των δύο βασικών ηρώων και τη διαμόρφωση της ανάλογης ψυχολογίας. Η απόφαση του Μενέλαου να παραμείνει στην Αίγυπτο, άρα και πάνω στη σκηνή, οργανώνει κατά κάποιο τρόπο τη συνάντηση με την Ελένη.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1.Ο Μενέλαος λέει πως ακούει «καινούριες πιο μεγάλες συμφορές» (στ. 542-543). Ποιες είναι αυτές;
2.Ποια στοιχεία από αυτά που έδωσε η Γερόντισσα στον Μενέλαο σχετικά με την Ελένη προκαλούν σύγχυση και με ποια επιχειρήματα αυτός καθησυχάζει τον εαυτό του;
3. Οι σκέψεις του Μενέλαου είναι απλοϊκές. Να δικαιολογήσετε τη διαπίστωση αυτή με στοιχεία του κειμένου.
4. Να σχολιάσετε τη φράση: « η πιο μεγάλη δύναμη ‘ ναι η ανάγκη» (στ. 575).
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ http://fliphtml5.com/xpqa/bzfk/basic