Προβολή παράστασης Β΄ επεισοδίου από το ΚΘΒΕ (2008):
Ελληνικός πολιτισμός, Διδάσκοντας την Ελένη
Επιπάροδος -
Β' επεισόδιο στ. 576-1219
Από την αναγνώριση
στο σχέδιο
απόδρασης
«Oὐ
δείς ποτ’
ηὐ
τύχη
σεν ἔκδικος
γεγὼς, ἐν τῷ
δικαίῳ δ’
ἐλπίδες
σωτηρίας»
(στ. 1030-1031,
μτφρ.
στ.
1138-1139)
ΠΛOKH
□ H αναγνώριση των δύο συζύγων
□ H αναζήτηση της σωτηρίας
□ Tο δίλημμα και η απόφαση της Θεονόης
□ Tο σχέδιο απόδρασης
ΘΕMΑ
ΤΑ
ΤΑ
◌ Eίναι
– Φαίνεσθαι
– Φαίνεσθαι
◌ Tο απροσδό
κητο
κητο
◌ Θεοί – Tύχη
– Άνθρωπος
– Άνθρωπος
◌ H δικαιοσύνη
και η ευσέβεια
και η ευσέβεια
◌ O δόλος
ως μέσο
σωτηρίας
ως μέσο
σωτηρίας
Mενέλαος (Λ. Bογιατζής, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. N. Xουβαρδάς)
ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ - Β' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Μετά την επιπάροδο του Χορού ακολουθεί το Β' επεισόδιο που αποτελείται
από πέντε
σκηνές:
από πέντε
σκηνές:
Η πρώτη σκηνή είναι ένας διάλογος ανάμεσα στην Ελένη και τον Μενέλαο.
Εδώ συντε
λείται η αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη.
Εδώ συντε
λείται η αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη.
Στη δεύτερη σκηνή εμφανίζεται ένας Άγγελος και αναγγέλλει στον Μενέλαο
την εξαφάνι
ση της Ελένης από τη σπηλιά. Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη.
την εξαφάνι
ση της Ελένης από τη σπηλιά. Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη.
Στην τρίτη σκηνή που καλύπτεται από τον Μενέλαο και την Ελένη γίνεται μια εκτίμηση
της κατάστασης και των κινδύνων που απειλούν τα δύο πρόσωπα.
της κατάστασης και των κινδύνων που απειλούν τα δύο πρόσωπα.
Στην τέταρτη σκηνή εμφανίζεται η Θεονόη και αποκαλύπτει τις διαθέσεις των θεών
απέναντι στον Μενέλαο. Υπόσχεται να τους βοηθήσει.
απέναντι στον Μενέλαο. Υπόσχεται να τους βοηθήσει.
Στην πέμπτη σκηνή η Ελένη και ο Μενέλαος καταστρώνουν το σχέδιο απόδρασης.
Παρατηρούμε μια εναλλαγή σκηνών με δύο και τρία πρόσωπα (τριγωνικών) που δίνει
στο έργο πλουσιότερη σε ένταση εξέλιξη.
στο έργο πλουσιότερη σε ένταση εξέλιξη.
2η σκηνή
659-840
Μενέλαος – Γερόντισσα
4η σκηνή
942-1139
Θεονόη – Eλένη
Mενέλαος – Xορός
Επιπάροδος -
Β' επεισόδιο στ. 576-658
«Oὐδείς ποτ’
Από την αναγνώριση στο σχέδιο απόδρασης
659-840
Μενέλαος – Γερόντισσα
4η σκηνή
942-1139
Θεονόη – Eλένη
Mενέλαος – Xορός
Επιπάρο
δος - Β' επεισόδιο στ. 576-1219
Ελληνικός
πολι
τισμός,
Διδάσκοντας
την Ελένη
Βίντεο του Κ.Θ.Β.Ε. το 2008 
Ακουστικό αρχείο του Κ.Θ.Β.Ε. το 1982 
Ακουστικό αρχείο του Εθνικού Θεάτρου το 1977 στην Επίδαυρο
Επιπάροδος -
Β' επεισόδιο στ. 576-658
«Oὐδείς ποτ’
ηὐτύχησεν ἔκδικος γεγὼς,
ἐν τῷ δικαίῳ
δ’ ἐλπίδες σωτη
ἐν τῷ δικαίῳ
δ’ ἐλπίδες σωτη
ρίας»
Από την αναγνώριση στο σχέδιο απόδρασης
σελ. 50-51
EΠIΠAPOΔOΣ (στ. 576-587)Η Επιστροφη του Χορου
και τησ Ελενησ
ΧΟΡ: Άκουσα τη μάντισσα που μέσα
στο παλάτι ξάστερα το είπε·● Tι πληροφορήθηκε ο Xορός
από τη Θεονόη;
● Ποια νέα πληροφορία
ανακοινώνει η Eλένη;
● Tι αγνοεί ακόμη η Eλένη και γιατί;
ο Μενέλαος δεν επήγε
στον τρισκότεινο τον Άδη,
580 δεν τον σκέπασεν ο τάφος,
μα στο πέλαο παραδέρνει
και δεν έφτασεν ακόμη
στα λιμάνια της πατρίδας·
ο βαριόμοιρος πλανιέται χωρίς φίλους
585 από τότε που άφησε την Τροία
και γυρνάει με το καράβι
δώθε κείθε σ' ακρογιάλια ξένα.
και τησ Ελενησ
ΧΟΡ: Άκουσα τη μάντισσα που μέσα
στο παλάτι ξάστερα το είπε·● Tι πληροφορήθηκε ο Xορός
από τη Θεονόη;
● Ποια νέα πληροφορία
ανακοινώνει η Eλένη;
● Tι αγνοεί ακόμη η Eλένη και γιατί;
ο Μενέλαος δεν επήγε
στον τρισκότεινο τον Άδη,
580 δεν τον σκέπασεν ο τάφος,
μα στο πέλαο παραδέρνει
και δεν έφτασεν ακόμη
στα λιμάνια της πατρίδας·
ο βαριόμοιρος πλανιέται χωρίς φίλους
585 από τότε που άφησε την Τροία
και γυρνάει με το καράβι
δώθε κείθε σ' ακρογιάλια ξένα.
590 γνωρίζει, πήρα ευχάριστες ειδήσεις·
ο άντρας μου είναι ζωντανός, βλέπει τον ήλιο,
στα πέλαα βασανίζεται γυρνώντας
με το καράβι εδώ κι εκεί, μα θα 'ρθει
μόλις οι παιδεμοί του τελειώσουν. Ένα
595 δεν είπε μόνο, αν, όταν φτάσει,
θα σωθεί κιόλας. Στην πολλή χαρά μου
λησμόνησα καθάρια να ρωτήσω,
σαν άκουσα πως γλίτωσε. Τριγύρω
στη χώρα λέει πως έχει ναυαγήσει
600 με λιγοστούς συντρόφους. Πότε θα 'ρθεις,
που τόσο λαχταρώ να σ' αντικρίσω;
Άα, ποιος είναι αυτός; Ο ανόσιος του Πρωτέα
γιος μηχανεύεται για με παγίδες;
Σα γρήγορο πουλάρι ή σα Μαινάδα
605 δεν πάω στο μνήμα; Μ' όψη αγριεμένη
κάποιος με κυνηγά για να με πιάσει.
ΜΕΝ: Εσύ που φοβισμένη ορμάς απάνω H Eμφανιση του Μενελαου
στου τάφου τα σκαλιά και στον βωμό του·
μη φεύγεις, στάσου· ως είδα τη θωριά σου, ● Πώς αντιδρά η Eλένη;
● Ποια η αντίδραση του Mενέλαου,
όταν βλέπει την Eλένη;
σάστισα και βουβός έχω απομείνει.
610 ΕΛΕ: Ασέβεια, γυναίκες· μ' εμποδίζει
να πάω στο μνήμα αυτός και πιάνοντάς με,
στον βασιλιά γυρεύει να με δώσει,
για να με παντρευτεί κι ας μην τον στέργω.
615 ΜΕΝ: Δε βοηθάω κακούς ούτε είμαι κλέφτης.
ΕΛΕ: Όμως η φορεσιά σου έτσι σε δείχνει.
ο άντρας μου είναι ζωντανός, βλέπει τον ήλιο,
στα πέλαα βασανίζεται γυρνώντας
με το καράβι εδώ κι εκεί, μα θα 'ρθει
μόλις οι παιδεμοί του τελειώσουν. Ένα
595 δεν είπε μόνο, αν, όταν φτάσει,
θα σωθεί κιόλας. Στην πολλή χαρά μου
λησμόνησα καθάρια να ρωτήσω,
σαν άκουσα πως γλίτωσε. Τριγύρω
στη χώρα λέει πως έχει ναυαγήσει
600 με λιγοστούς συντρόφους. Πότε θα 'ρθεις,
που τόσο λαχταρώ να σ' αντικρίσω;
Άα, ποιος είναι αυτός; Ο ανόσιος του Πρωτέα
γιος μηχανεύεται για με παγίδες;
Σα γρήγορο πουλάρι ή σα Μαινάδα
605 δεν πάω στο μνήμα; Μ' όψη αγριεμένη
κάποιος με κυνηγά για να με πιάσει.
ΜΕΝ: Εσύ που φοβισμένη ορμάς απάνω H Eμφανιση του Μενελαου
στου τάφου τα σκαλιά και στον βωμό του·
μη φεύγεις, στάσου· ως είδα τη θωριά σου,
● Πώς αντιδρά η Eλένη;● Ποια η αντίδραση του Mενέλαου,
όταν βλέπει την Eλένη;
σάστισα και βουβός έχω απομείνει.
610 ΕΛΕ: Ασέβεια, γυναίκες· μ' εμποδίζει
να πάω στο μνήμα αυτός και πιάνοντάς με,
στον βασιλιά γυρεύει να με δώσει,
για να με παντρευτεί κι ας μην τον στέργω.
615 ΜΕΝ: Δε βοηθάω κακούς ούτε είμαι κλέφτης.
ΕΛΕ: Όμως η φορεσιά σου έτσι σε δείχνει.
σελ. 52-53
ΜΕΝ: Στάσου, μην τρέχεις πια και μην τρομάζεις.
ΕΛΕ: Στέκομαι, γιατί αγγίζω αυτό το μέρος.
ΜΕΝ: Ποια είσαι; Ποια γυναίκα βλέπω μπρος μου;
620 ΕΛΕ: Ρωτώ κι εγώ το ίδιο. Εσύ ποιος είσαι;
ΜΕΝ: Τόσο πολύ να μοιάζει άλλη δεν είδα.
ΕΛΕ: Θεοί! Θεϊκό ’ναι να ’βρεις τους δικούς σου.
ΜΕΝ: Είσαι Ελληνίδα ή ντόπια από εδώ γύρω;
ΕΛΕ: Ελληνίδα· εσύ ποιος είσαι; Πες μου.
625 ΜΕΝ: Όμοια, απαράλλαχτη με την Ελένη!
ΕΛΕ: Κι εσύ με τον Μενέλαο, τα ’χω χάσει. Η Ελενη Αναγνωριζει τον Μενελαο
ΜΕΝ: Σωστά τον δύστυχο μ’ έχεις γνωρίσει.
ΕΛΕ: Μετά από χρόνια στη γυναίκα σου ήρθες. ● Πώς η Ελένη φτάνει
στην αναγνώριση;
● Γιατί ο Mενέλαος βρίσκεται
σε σύγχυση και πώς αντιδρά;
● Πώς αισθάνεται η Eλένη
με την αντίδρασή του και γιατί;
ΜΕΝ: Γυναίκα μου; Σταμάτα, μη μ’ αγγίζεις.
630 ΕΛΕ: Που σου ’δωσε ο Τυνδάρεως, ο γονιός μου.
ΜΕΝ: Φαντάσματα αγαθά στείλε μου, Εκάτη.
ΕΛΕ: Συντρόφισσα δεν είμαι της Εκάτης.
ΜΕΝ: Κι εγώ δεν έχω πάρει δυο γυναίκες.
ΕΛΕ: Ποιας άλλης είσαι ομόκλινος κι αφέντης;
635 ΜΕΝ: Αυτής μες στη σπηλιά που ήρθε απ’ την Τροία.
ΕΛΕ: Εμένα μοναχά γυναίκα σου έχεις.
ΜΕΝ: Σωστά δε βλέπω ή σάλεψεν ο νους μου;
ΕΛΕ: Κοιτώντας με για την Ελένη δε με παίρνεις;
ΜΕΝ: Μοιάζετε στη θωριά, μα ολότελα όχι.
640 ΕΛΕ: Δε με γνωρίζεις; Σκέψου, τι άλλο λείπει;
ΜΕΝ: Της μοιάζεις· τούτο βέβαια δεν τ’ αρνιέμαι.
ΕΛΕ: Τα μάτια σου θα σου το φανερώσουν.
ΜΕΝ: Μα έχω άλλη γυναίκα, εδώ χαλάει.
ΕΛΕ: Στην Τροία πήγε μόνο το είδωλό μου.
645 ΜΕΝ: Ίσκιους που δείχνουν ζωντανοί ποιος φτιάχνει;
ΕΛΕ: Ο αιθέρας, που το ταίρι σου έχει πλάσει.
ΜΕΝ: Απίστευτα όσα λες· θεός ο πλάστης;
ΕΛΕ: Έργο της Ήρας, να μη μ’ έχει ο Πάρης.
ΜΕΝ: Μα σύγκαιρα στην Τροία κι εδώ πώς ήσουν;
650 ΕΛΕ: Τ’ όνομα ολούθε πάει, όχι το σώμα.
ΜΕΝ: Άσε με, με περίσσιους ήρθα πόνους.
ΕΛΕ: Μ’ αφήνεις, για να φύγεις μ’ έναν ίσκιο;
ΜΕΝ: Να χαίρεσαι που μοιάζεις στην Ελένη.
ΕΛΕ: Άα! μόλις βρήκα τον άντρα μου, τον χάνω.
655 ΜΕΝ: Της Τροίας τους μόχθους, όχι εσέ, πιστεύω.
ΕΛΕ: Αχ! πιότερο από με δυστυχισμένη
δε βρίσκεται· μ’ αφήνουν οι δικοί μου
κι ούτε στους Έλληνες θα πάω και στην Ελλάδα.
Σχέδιο του σκηνοθέτη Δ. Παπαϊωάννου
Το θέατρο της Επιδαύρου (τρισδιάστατη αναπαράσταση)
ΕΛΕ: Στέκομαι, γιατί αγγίζω αυτό το μέρος.
ΜΕΝ: Ποια είσαι; Ποια γυναίκα βλέπω μπρος μου;
620 ΕΛΕ: Ρωτώ κι εγώ το ίδιο. Εσύ ποιος είσαι;
ΜΕΝ: Τόσο πολύ να μοιάζει άλλη δεν είδα.
ΕΛΕ: Θεοί! Θεϊκό ’ναι να ’βρεις τους δικούς σου.
ΜΕΝ: Είσαι Ελληνίδα ή ντόπια από εδώ γύρω;
ΕΛΕ: Ελληνίδα· εσύ ποιος είσαι; Πες μου.
625 ΜΕΝ: Όμοια, απαράλλαχτη με την Ελένη!
ΕΛΕ: Κι εσύ με τον Μενέλαο, τα ’χω χάσει. Η Ελενη Αναγνωριζει τον Μενελαο
ΜΕΝ: Σωστά τον δύστυχο μ’ έχεις γνωρίσει.
ΕΛΕ: Μετά από χρόνια στη γυναίκα σου ήρθες. ● Πώς η Ελένη φτάνει
στην αναγνώριση;
● Γιατί ο Mενέλαος βρίσκεται
σε σύγχυση και πώς αντιδρά;
● Πώς αισθάνεται η Eλένη
με την αντίδρασή του και γιατί;
ΜΕΝ: Γυναίκα μου; Σταμάτα, μη μ’ αγγίζεις.
630 ΕΛΕ: Που σου ’δωσε ο Τυνδάρεως, ο γονιός μου.
ΜΕΝ: Φαντάσματα αγαθά στείλε μου, Εκάτη.
ΕΛΕ: Συντρόφισσα δεν είμαι της Εκάτης.
ΜΕΝ: Κι εγώ δεν έχω πάρει δυο γυναίκες.
ΕΛΕ: Ποιας άλλης είσαι ομόκλινος κι αφέντης;
635 ΜΕΝ: Αυτής μες στη σπηλιά που ήρθε απ’ την Τροία.
ΕΛΕ: Εμένα μοναχά γυναίκα σου έχεις.
ΜΕΝ: Σωστά δε βλέπω ή σάλεψεν ο νους μου;
ΕΛΕ: Κοιτώντας με για την Ελένη δε με παίρνεις;
ΜΕΝ: Μοιάζετε στη θωριά, μα ολότελα όχι.
640 ΕΛΕ: Δε με γνωρίζεις; Σκέψου, τι άλλο λείπει;
ΜΕΝ: Της μοιάζεις· τούτο βέβαια δεν τ’ αρνιέμαι.
ΕΛΕ: Τα μάτια σου θα σου το φανερώσουν.
ΜΕΝ: Μα έχω άλλη γυναίκα, εδώ χαλάει.
ΕΛΕ: Στην Τροία πήγε μόνο το είδωλό μου.
645 ΜΕΝ: Ίσκιους που δείχνουν ζωντανοί ποιος φτιάχνει;
ΕΛΕ: Ο αιθέρας, που το ταίρι σου έχει πλάσει.
ΜΕΝ: Απίστευτα όσα λες· θεός ο πλάστης;
ΕΛΕ: Έργο της Ήρας, να μη μ’ έχει ο Πάρης.
ΜΕΝ: Μα σύγκαιρα στην Τροία κι εδώ πώς ήσουν;
650 ΕΛΕ: Τ’ όνομα ολούθε πάει, όχι το σώμα.
ΜΕΝ: Άσε με, με περίσσιους ήρθα πόνους.
ΕΛΕ: Μ’ αφήνεις, για να φύγεις μ’ έναν ίσκιο;
ΜΕΝ: Να χαίρεσαι που μοιάζεις στην Ελένη.
ΕΛΕ: Άα! μόλις βρήκα τον άντρα μου, τον χάνω.
655 ΜΕΝ: Της Τροίας τους μόχθους, όχι εσέ, πιστεύω.
ΕΛΕ: Αχ! πιότερο από με δυστυχισμένη
δε βρίσκεται· μ’ αφήνουν οι δικοί μου
κι ούτε στους Έλληνες θα πάω και στην Ελλάδα.
Ας γινουμε θεατες
Στην παρακάτω φωτογραφία βλέπουμε το σχέδιο του σκηνοθέτη Δ.
Παπαϊωάννου για μια παράσταση που σκηνοθέτησε (H Ορέστεια του
Ξενάκη).
Παπαϊωάννου για μια παράσταση που σκηνοθέτησε (H Ορέστεια του
Ξενάκη).
Σχέδιο του σκηνοθέτη Δ. Παπαϊωάννου
Δοκίμασε να σχεδιάσεις με ανάλογο τρόπο στην παρακάτω αναπα
ράσταση του αρχαίου θεάτρου, την κίνηση ή τη στάση του Χορού,
της Ελένης και του Μενέλαου στη σκηνή αυτή (στ. 576-658).
ράσταση του αρχαίου θεάτρου, την κίνηση ή τη στάση του Χορού,
της Ελένης και του Μενέλαου στη σκηνή αυτή (στ. 576-658).
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Το θέατρο της Επιδαύρου (τρισδιάστατη αναπαράσταση)
Βίντεο του Κ.Θ.Β.Ε. το 2008
Ακουστικό αρχείο του Κ.Θ.Β.Ε. το 1982
![Δ. Αξιώτης, «Η Άννα του Κλήδονα» (παράλληλο κείμενο) [πηγή: Β΄ Γυμνασίου, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ψηφιακό Σχολείο]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_tzTipPac466kO7PMS1xAFeoJ0QIT329e3Ktho6jl4N_7RSvSPTZHnSvZSDHmJ9KEBEJeZvmC_tNA4R93pNbs3oJXbpIG4bmeKHb7y7GI7dDzqiXu97jJWUt9VsgDW_cJh4_dlZ6diQy5Id=s0-d "Λαογραφικά [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου]"){kind=small}
3η σκηνή
841-941
Μενέλαος
841-941
Μενέλαος
Ευριπίδη Ελένη, Επεισόδιο 2ο
Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Β΄, 1η Σκηνή (588-658)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
- [ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ (στ. –576-587):] Η επιστροφή του χορού και της Ελένης - Ο Χορός πληροφορείται από τη Θεονόη ότι ο Μενέλαος ζει - Η Ελένη δεν γνωρίζει ότι ο Μενέλαος βρίσκεται στην Αίγυπτο
- Μονόλογος της Ελένης στον τάφο του Πρωτέα
- Η εμφάνιση του Μενέλαου
Η αντίδραση της Ελένης
Η αντίδραση του Μενέλαου
Η Ελένη αναγνωρίζει τον Μενέλαο (Πώς η Ελένη φτάνει στην αναγνώριση; Πώς αντιδρά ο Μενέλαος και γιατί; Πώς αισθάνεται η Ελένη μετά την αντίδρασή του και γιατί;)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Στοιχεία όψης:
Ο τόπος («Πάλι ξανάρχομαι στον τάφο ετούτον» στ. 588), τα ρούχα (σκευή) των ηρώων («η φορεσιά σου έτσι σε δείχνει» στ. 616), η ψυχολογική κατάσταση («εσύ που φοβισμένη» στ 607, «σάστισα και βουβός έχω απομείνει» στ. 610) και η έντονη σωματική κίνηση και δράση («εσύ που φοβισμένη ορμάς» στ 607, «στάσου μην τρέχεις πια και μην τρομάζεις» στ. 617, «σταμάτα, μη μ’ αγγίζεις» στ. 629)
Στιχομυθία - Γρήγοροι διάλογοι μεταξύ των ηρώων ανά στίχο, που εκφράζουν την έντονη συναισθηματική τους κατάσταση.
Τραγική ειρωνεία:
- Ελένη αρχικά δεν αναγνωρίζει τον Μενέλαο (φαίνεσθαι: όψη του ναυαγού και ρακένδυτου Μενέλαου).
- Στη συνέχεια τον αναγνωρίζει αλλά δεν την αναγνωρίζει ο Μενέλαος .
Επιβράδυνση: Το γεγονός ότι ο Μενέλαος δεν αναγνωρίζει την Ελένη καθυστερεί την εξέλιξη της δράσης (προσκόλληση στο φαίνεσθαι).
Αναγνώριση: Πρώτη αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη: - ομοιότητα του ανθρώπου με τον Μενέλαο - ομολογία του Μενέλαου για την ταυτότητά του - πληροφορία της μάντισσας Θεονόης
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
Το ήθος της Ελένης: Οι ψυχολογικές μεταπτώσεις και οι διακυμάνσεις των συναισθημάτων της ηρωίδας:
- χαρά και έκπληξη (που ζει ο Μενέλαος)
- φόβος (μήπως ο κουρελής άνδρας θα της στήσει παγίδα)
- αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη: χαρά, συγκίνηση
- αγωνία, απογοήτευση, απόγνωση (που δεν την αναγνωρίζει ο Μενέλαος)
Το ήθος του Μενέλαου
Η στάση του Μενέλαου απέναντι στην Ελένη είναι διστακτική έως απορριπτική: Δεν την αναγνωρίζει και δεν την πιστεύει
Αιτίες: Έχει ήδη περάσει πολλές ταλαιπωρίες και βάσανα (πόλεμος, περιπλάνηση) - Δυσκολεύεται να πιστέψει πως αυτό που ως τώρα νόμιζε ως πραγματικότητα (δηλαδή η παρουσία της άλλης Ελένης, του ‘ειδώλου’ δίπλα του) ήταν μια απάτη. Αν το παραδεχθεί, αυτό σημαίνει πως όλα όσα συνέβησαν για 17 χρόνια έγιναν μάταια (τραγικότητα)
ΙΔΕΕΣ
Η αντίθεση φαίνεσθαι / είναι - Στη στιχομυθία Ελένης – Μενέλαου υπάρχουν λέξεις και φράσεις που εκφράζουν το πραγματικό και το φαινομενικό.
Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Β΄, 2η Σκηνή (659-840)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
- Η είσοδος του Αγγελιαφόρου και η ανάληψη του ειδώλου
Ποια είδηση μεταφέρει ο Αγγελιαφόρος;
Ποιες πληροφορίες δίνει το είδωλο πριν την ανάληψή του;
Πώς αντιμετωπίζει ο Αγγελιαφόρος την πραγματική Ελένη;
- Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη (η αναγνώριση επιτυγχάνεται, όταν ουσιαστικά η αντίθεση μετατρέπεται σε ταυτότητα: είναι = φαίνεσθαι).
Εκδηλώσεις χαράς των δύο ηρώων
- Η αναδρομή στο παρελθόν
Ποιες συμφορές της διηγείται η Ελένη στο Μενέλαο;
- Ο Αγγελιαφόρος αναγνωρίζει την Ελένη
Οι σκέψεις του για τους θεούς, την Ελένη, τον εαυτό του
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Στοιχεία όψης: «Αναγαλιάζω, πέτομαι, κι αφήνω λεύτερα τα μαλλιά, σταλάζουν τα δάκρυα ποτάμι από χαρά καθώς σφιχτά σε σφίγγω, λατρευτέ μου»
Ο δραματικός ρόλος του Αγγελιαφόρου (προώθηση της δράσης):
- Ο Αγγελιαφόρος αναγγέλλει στο Μενέλαο ότι η Ελένη έφυγε από τη σπηλιά, πετώντας στον αέρα. Δεν χρησιμοποιεί πλάγιο λόγο, αλλά ευθύ, μεταφέροντας τα λόγια της Ελένης, όπως εκείνη τα είπε σε α΄ πρόσωπο, για να περιγράψει τη σκηνή, πράγμα που δίνει ζωντάνια και αμεσότητα, ενώ επιπρόσθετα συνιστά και κωμικό στοιχείο.
- Μεταφέρει γεγονότα που έγιναν εκτός σκηνής (ενότητα τόπου, χρόνου) και, επομένως, για να τα πληροφορηθούν οι θεατές κάποιος θα πρέπει να τα διηγηθεί.
- Η είδηση του Αγγελιαφόρου καθώς και τα λόγια του ‘ειδώλου’ συντελούν στην προώθηση της δράσης και συμβάλλουν στην επίτευξη της αναγνώρισης (το απροσδόκητο / απρόοπτο είναι συνηθισμένο στοιχείο τεχνικής στην ευριπίδεια τραγωδία).
- Γιατί επιλέγεται ο γέροντας υπηρέτης; Αντιπροσωπεύει όλους τους ανώνυμους Έλληνες που πολέμησαν για το είδωλο.
Τραγική ειρωνεία: Ο Μενέλαος και ο Αγγελιαφόρος στην αρχή της σκηνής αυτής εξακολουθούν να αγνοούν ότι βρίσκονται μπροστά στην πραγματική Ελένη
Δεύτερη αναγνώριση: Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη.
Τρίτη αναγνώριση: Ο Αγγελιαφόρος αναγνωρίζει την Ελένη.
Προοικονομία: Προοικονομείται η τελική σωτηρία των δύο ηρώων. «Κάποιο να βρούμε τρόπο να σωθούμε» (στ. 821)
Τυπικό αναγνώρισης:
Μυστικό - ψεύδος - εξαπάτηση - αλήθεια
Απουσία - ανυπαρξία - εμφάνιση - ύπαρξη
(ο Μενέλαος λείπει - θεωρείται νεκρός - εμφανίζεται με κρυφή ταυτότητα - αποκαλύπτεται η ταυτότητά του, επέρχεται η αναγνώριση)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
Ήθος Ελένης:
- υπεράσπιση της τιμής και της αξιοπρέπειάς της
- αγνότητα, πίστη, αφοσίωση στο Μενέλαο
- αγάπη στην πατρίδα
Η αποκατάσταση της τιμής της Ελένης – επιτυγχάνεται με:
- την εξαφάνιση του ειδώλου και τα λόγια της Ελένης - ειδώλου
- τα λόγια του Μενέλαου
- τα λόγια του Αγγελιοφόρου
- τα λόγια της ίδιας της Ελένης
Το ήθος Μενέλαου:
- Ο Μενέλαος παρουσιάζεται κάπως τυπικός και ψυχρός, εκφράζει το ήθος του σκληρού πολεμιστή.
Το ήθος Αγγελιαφόρου:
- ομιλητικός, φλύαρος
- εκφράζει τη λαϊκή θυμοσοφία και την κοινή λογική
- αφελής (κωμικό στοιχείο)
- νιώθει απεριόριστο σεβασμό για το Μενέλαο – βασιλιά
- αλλά και έχει ιδιαίτερη σχέση με τους δυο ήρωες: παρεμβαίνει απρόσκλητος και συμμερίζεται την ευτυχία τους - προσφώνηση « παιδί μου» - στο παρελθόν πολέμησε στην Τροία - παλιός οικέτης από το πατρικό σπίτι της Ελένης - συμμετείχε σε σημαντικές στιγμές των ηρώων (π.χ. γάμος Μενέλαου – Ελένης). Συνήθως ο Αγγελιαφόρος στην τραγωδία είναι πρόσωπο ανώνυμο, μεταφέρει την είδηση και αμέσως μετά αναχωρεί. Εδώ ο Αγγελιαφόρος έχει στενή σχέση με τους ήρωες και γι’ αυτό παραμένει.
Συναισθήματα:
- ικανοποίηση που βρήκε το Μενέλαο
- έκπληξη, απορία, θαυμασμός, για το θαύμα που ο ίδιος είδε με τα μάτια του, δηλαδή την ανάληψη του ‘ειδώλου’ στους ουρανούς
- ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη καθώς βλέπει την Ελένη μπροστά του = τραγική ειρωνεία (ο Αγγελιαφόρος δεν ξέρει, οι θεατές ξέρουν)
- ενοχλημένος την επιπλήττει για τη συμπεριφορά της (= αιτία του πολέμου)
Η αντίδραση του Χορού
- Ο Χορός παρουσιάζεται ευσεβής. Συμφωνεί με τον Αγγελιαφόρο ότι οι θεοί και όχι οι άνθρωποι είναι οι καλύτεροι μάντεις. (στ. 838-840)
ΙΔΕΕΣ (διάνοια)
Ο Ευριπίδης δια του στόματος του Αγγελιαφόρου εκφράζει τις νεωτερικές του απόψεις:
Αντιπολεμικό μήνυμα - κεντρική θέση και ειρωνεία του έργου = ο πόλεμος έγινε «για έναν ίσκιο», ματαιότητα του πολέµου, εξαπάτηση
Καταδίκη του πολέμου
Αμφισβήτηση των θεών - που ξεγέλασαν τους ανθρώπους (επέτρεψαν να γίνει πόλεμος για έναν ίσκιο)
Αμφισβήτηση των μάντεων. - Εδώ ο Ευριπίδης κάνει μια αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα της εποχής του, καθώς εκφράζει με έμμεσο και έντεχνο τρόπο την οργή των Αθηναίων κατά των μάντεων, διότι οι μάντεις ενθάρρυναν τη Σικελική εκστρατεία, που κατέληξε σε πανωλεθρία των Αθηναίων.
Η θέση των δούλων - ο Αγγελιαφόρος διαχωρίζει τη σωματική από την πνευματική ελευθερία - επιρροές από Σοφιστές (Πρβλ. τους «Ελεύθερους πολιορκημένους» του Σολωμού)
Η μεταβολή της τύχης
Γνωμικά: στ. 786, 791, 808-809, 837
Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Β΄, 3η Σκηνή (841-941)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
- Τα παλιά πάθη του Μενέλαου και ο νέος κίνδυνος (κίνηση στο παρελθόν – κίνηση στο μέλλον)
Οι περιπλανήσεις του Μενέλαου
Ο νέος κίνδυνος που τον απειλεί
Ο τρόπος που η Ελένη αντιμετώπισε ως τώρα τις επιθυμίες του Θεοκλύμενου
- Το πρόβλημα της σωτηρίας
Η πρόταση της Ελένης
Η προϋπόθεση για τη σωτηρία τους
Τι αποφασίζουν να κάνουν οι ήρωες σε περίπτωση αποτυχίας
ΘΕΜΑΤΑ
● Η τραγικότητα των ηρώων µετά την αναγνώριση: νέος κύκλος ανοίγει: η σωτηρία των ηρώων αποτελεί εκκρεμότητα, που προς το παρόν εξαρτάται από παράγοντες έξω από τους ίδιους, όπως η τύχη ή οι θεοί. Ο μόνος τρόπος να αντιδράσουν οι ήρωες είναι η «ευβουλία» (= σωστή κρίση) {σύνδεση µε σοφιστές και το πνευματικό κλίµα της εποχής},
● τα ροµαντικά στοιχεία,
● η λειτουργία του αµοιβαίου όρκου.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Στοιχεία όψης: «Βλέπεις εδώ που κάθομαι στο μνήμα;» (στ. 880).
Στιχομυθία Μενέλαου – Ελένης
Αποφυγή επιβράδυνσης, περίληψη/σύνοψη (= τέχνη του Ευριπίδη):
- Ο Μενέλαος περιέγραψε ήδη τις περιπέτειές του και θα ήταν πληκτικό για τους θεατές να τις ξαναπεί. Ωστόσο είναι φυσικό η Ελένη να θέλει να τις μάθει
- ο Ευριπίδης αποφεύγει την επιβράδυνση με πειστικά επιχειρήματα.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
Μέχρι το τέλος της Παρόδου κυριαρχούσε στη στάση των ηρώων το παθητικό στοιχείο, δηλαδή η υποταγή στη µοίρα και ο θρήνος μπροστά στο δόλο των θεών και στις αντιξοότητες της ζωής. Τώρα αναλαμβάνουν πιο ενεργητικό ρόλο και γίνονται αυτοί οι σχεδιαστές και οι εκτελεστές του δόλου.
Το ήθος της Ελένης
- Πίστη και αφοσίωση στο Μενέλαο.
- Η Ελένη θα κρατήσει ακέραιη την τιμή της, όπως το έχει κάνει ήδη στο παρελθόν.
- Δραματική προτροπή της Ελένης στο Μενέλαο να φύγει για να σωθεί, εκφράζοντας έτσι πραγματική φροντίδα και αγάπη γι αυτόν (όπως η στάση της Γερόντισσας προς το Μενέλαο – εκεί αιτία ήταν η αγάπη της για τους Έλληνες).
- Η στάση αυτή της Ελένης διαφέρει από τη στάση της μετά την α΄ αναγνώριση, όπου του ζητούσε να μείνει (αγάπη για τον Μενέλαο και σύγχυση).
- Επίσης νιώθει σύγχυση και ταραχή, εξαιτίας της Θεονόης.
Το ήθος του Μενέλαου
- Πίστη και αφοσίωση στην Ελένη
- Ο Μενέλαος περνά από την αθλιότητα σε μια ηρωική αντιμετώπιση της κατάστασης. Λέει πως θα αγωνιστεί μέχρι θανάτου για την Ελένη.
- Πάντως η καυχησιολογία του προκαλεί για άλλη μια φορά τη θυμηδία (= το ειρωνικό χαμόγελο) των θεατών.
ΙΔΕΕΣ
Ικεσία - Ο ικέτης θεωρούνταν ιερό πρόσωπο που τον έθεταν υπό την προστασία τους οι θεοί.
Ο ηρωικός θάνατος
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η ταφή των ηρώων
Ο όρκος των δύο ηρώων.
Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β΄, 4η Σκηνή (951-1137)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
- Η εμφάνιση της Θεονόης
- Ο λόγος της Ελένης (987-1045)
- Ο λόγος του Μενέλαου (1046-1100)
- Η απόφαση της Θεονόης (1101-1137)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Στοιχεία όψης
- Προαναγγελία εισόδου Θεονόης: «βροντάει απ’ τις αμπάρες το παλάτι»
- Εμφάνιση Θεονόης («πήγαινε μπρος εσύ να μου φωτίζεις», «κατά την πρεπούμενη συνήθεια... ανέμιζε το θειάφι», «με τη φωτιά καθάρισε το δρόμο», «το δαυλό μπροστά κούνησε να περάσω»)
ΙΔΕΕΣ
Το δίλημμα της Θεονόης:
Το προσωπικό πρόβληµα της Θεονόης είναι ουσιαστικά ένα ηθικό πρόβληµα (δεν πρόκειται να διαλέξει ανάµεσα στο Θεοκλύµενο και τους ήρωες, αλλά ανάµεσα στις αξίες, το δίκαιο, και τα προσωπικά και οικογενειακά συµφέροντα).
Θεολογία – ανθρωπολογία:
- Οι θεοί διακατέχονται από πάθη (ανθρωπομορφισμός, στ. 969-970, 975-6).
- Σχέση θεϊκής βούλησης και ανθρώπινης ελευθερίας:
α) αλληλεπίδραση θείας και ανθρώπινης δράσης - επέμβαση των θεών στη ζωή των ανθρώπων: «Υπάρχει αμάχη στους θεούς για σένα» (στ. 967),
β) σύµπτωση του δικαίου και των θεϊκών αποφάσεων.
- «Η τύχη σου όμως κρέμεται από μένα»: Εδώ η Θεονόη δεν υπονοεί ότι ο ρόλος της είναι ισότιμος με αυτόν των θεών, αλλά ότι από την απόφασή της εξαρτάται η σωτηρία ή η καταστροφή του Μενέλαου.
- Η μετά το θάνατο τιμωρία: Στον Κάτω Κόσμο (στον Άδη) οι άνθρωποι τιμωρούνται για τις πράξεις τους.
- Η αθανασία της ψυχής: Ο Ευριπίδης διακρίνει τον άνθρωπο σε φθαρτό σώμα και σε άφθαρτη ψυχή.
- Υστεροφημία.
- Μίασμα: Θεωρούσαν ότι ο θάνατος σε ιερό χώρο (σε ναό ή σε τάφο) θίγει την ιερότητα και αγνότητά του: «κι έχει στο νου του να μας πιάσει τους ικέτες στον τάφο... κι απάνω στην ταφόπετρα σφαγμένοι θα μείνουμε, για σένα αιώνιος πόνος και του γονιού σου ντρόπιασμα» (στ. 1082-1089).
- Η αντίθεση φαίνεσθαι / είναι: Η Θεονόη φαίνεται ότι αντιτάσσεται στην επιθυμία του αδερφού της, αλλά στην ουσία δείχνει πραγματική αγάπη στον αδερφό της, γιατί τον προφυλάσσει από την αδικία, την ασέβεια και φροντίζει για τη ζωή του (να μη συγκρουστεί με τον Μενέλαο).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ (στοιχεία ήθους)
Ήθος και διάνοια Ελένης
Ικεσία Ελένης (πρόκειται κυρίως για μια παράκληση που στοχεύει στην πρόκληση συμπόνιας και συγκίνησης):
α) Επίκληση στο συναίσθημα:
- Προσπαθεί να συγκινήσει τη Θεονόη, να την κάνει να αναλογιστεί τον πόνο της γυναίκας, που κινδυνεύει να χάσει τον άντρα της, τον οποίο βρήκε μετά από πολλά χρόνια.
- Τραγική η κατάσταση της Ελένης: Ενώ ο Μενέλαος σώθηκε και συναντήθηκαν μετά από χρόνια, τώρα θα χαθεί.
- Δυσφήμηση του ονόματός της στην Ελλάδα = ανάγκη αποκατάστασης (δικής της και της κόρης της).
- Θυμίζει ότι είναι θύμα του δόλου των θεών.
β) Επίκληση στη λογική:
- Προσπαθεί να τονίσει τις συνέπειες που θα έχει η απόφαση της Θεονόης. Αν δεν υπηρετήσει την ευσέβεια και το δίκαιο, θα υπάρξει τιμωρία εκ μέρους των θεών.
- Επικαλείται την υποχρέωσή της να πραγματοποιήσει το χρέος που είχε αναλάβει ο Πρωτέας (επιχείρηµα του δανείου και της απόδοσης).
- Η Ελένη είναι ήδη ικέτισσα στον τάφο του Πρωτέα (ικέτες = ιερά πρόσωπα, τα προστατεύουν οι θεοί).
γ) Επίκληση στο ήθος του δέκτη (ήθος Θεονόης):
- Επικαλείται την προφητική της ιδιότητα (ντροπή για μια μάντισσα να μην είναι δίκαιη).
- Επικαλείται την ευσέβεια της Θεονόης (ο θεός μισεί τη βία).
- Σεβασμός του πεθαμένου πατέρα (συνέχιση - μίμηση της σωστής συμπεριφοράς του).
- Κώδικας ηθικής: απόδοση δικαιοσύνης (ο άνθρωπος ζει σύμφωνα με τη δικαιοσύνη, αποφεύγει τις άδικες και ταπεινές πράξεις, επιστρέφει αυτό που δεν του ανήκει).
δ) Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου (έλλειψη ήθους Θεοκλύμενου):
- Επισημαίνει ότι ο αδερφός της, ο Θεοκλύμενος, είναι άδικος και βίαιος.
ε) Επίκληση στο ήθος του ομιλητή (ήθος Ελένης):
- Η Ελένη προσπαθεί να τονίσει το δικό της ήθος σε συνδυασμό με τις συμφορές της.
Ήθος και διάνοια Μενέλαου
Ο λόγος του Μενέλαου - Στην ενότητα αυτή φαίνεται το ανδρικό ηρωικό ήθος, η τιμή και η αξιοπρέπεια του ομηρικού ήρωα. Ο νικητής της Τροίας δεν παρακαλά, ακόμη και όταν βρίσκεται σε δεινή θέση:
α) Επίκληση στη λογική:
- Καταθέτει στη Θεονόη το δίκαιο αίτημά του να του επιστραφέί η σύζυγός του.
β) Επίκληση στο ήθος του δέκτη (ήθος Θεονόης):
- Τονίζει πως ό,τι συμβεί θα έχει μεγάλο ηθικό κόστος για τη Θεονόη - απευθύνεται στην προφητική ιδιότητά της (απειλή της φήμης, του ονόματός της, της ευσέβειας της μάντισσας = θα τη λένε κακιά)
- Απευθύνεται στην ιδιότητα της κόρης: η αυτοκτονία τους πάνω στον τάφο θα ντροπιάσει τον Πρωτέα και θα γίνει αίτιο πόνου και ατίμωσης για την ίδια
γ) Επίκληση στο συναίσθημα:
- Απευθύνεται στην ιδιότητα της αδερφής - εκφράζει μια διπλή απειλή με την αποκάλυψη του όρκου που έδωσε: α) θα συγκρουστεί με τον Θεοκλύμενο και είτε θα τον σκοτώσει (απειλή της ζωής του Θεοκλύμενου) είτε θα σκοτωθεί β) θα σκοτώσει την Ελένη και μετά θα σκοτωθεί ο ίδιος.
Ήθος και διάνοια Θεονόης
Οι τρεις ιδιότητες της Θεονόης:
α) Μάντισσα:
- ευσέβεια - συντάσσεται με τη γνώμη της Ήρας και τη δικαιοσύνη – όχι με την Αφροδίτη.
- σωφροσύνη, ευθυκρισία, δικαιοσύνη (θα ήταν άδικο ο Μενέλαος να χάσει πάλι τη γυναίκα του)
- φόβος τιμωρίας των θεών
- φροντίδα για το καλό της όνομα (μάντισσα)
β) Κόρη του Πρωτέα: σεβασμός της μνήμης του πατέρα (κόρη)
γ) Αδερφή του Θεοκλύμενου: αδερφική αγάπη (από την απόφασή της θα ωφεληθεί ουσιαστικά ο αδερφός της)
Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β΄, 5η Σκηνή (1138-1219)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
Οι ανέφικτες προτάσεις / λύσεις του Μενέλαου (αμάξια, θανάτωση Θεοκλύμενου)
Οι τεκμηριωμένες απαντήσεις της Ελένης
Το Σχέδιο («μηχανή») της σωτηρίας:
- Αναγγελία θανάτου του Μενέλαου
- Θρήνος Ελένης (θα συγκινήσει και θα πείσει τον Θεοκλύμενο)
- Ανάγκη εικονικής θαλάσσιας ταφής του Μενέλαου
- Ανάγκη χρήσης πλοίου
- Ο Μενέλαος και οι σύντροφοί του θα γίνουν η συνοδεία της Ελένης στα ταφικά έθιμα
- Ο κουρελής Μενέλαος θα είναι αυτός που πληροφορεί για το θάνατο του Μενέλαου (δραματικός ρόλος ρακοφορίας)
Η Προσευχή της Ελένης
ΘΕΜΑΤΑ
Αντιλήψεις για τη γυναίκα: ποιος αναλαµβάνει πρωτοβουλίες στο σχέδιο απόδρασης;
Προβληµατισµός για τη «νοµιµότητα» του δόλου ως µέσου σωτηρίας (ο δόλος: στοιχείο του ρομαντικού δράματος)
Η σύνδεση µε τα πολιτικά γεγονότα της εποχής: ανάγνωση της τραγωδίας ως πολιτικής αλληγορίας για τον Αλκιβιάδη: «Οι υπαινιγµοί κατά του Αλκιβιάδη είναι σ’ όλο το έργο φανεροί, ιδιαίτερα όπου γίνεται λόγος περί επιστροφής της Ελένης π.χ.: «Αν πάω στη Σπάρτη πάλι τίµιο όνοµα θα αποχτήσω» (στ. 929)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
Ήθος του Μενέλαου
Ο Μενέλαος δεν έχει να προτείνει εφικτή λύση, είναι παρορμητικός - φέρεται με βιασύνη και επιπολαιότητα - βρίσκεται σε σύγχυση - τελικά εκτελεί ό,τι προτείνει η Ελένη - η στάση του έρχεται σε αντίθεση με το ηρωικό ήθος, για το οποίο καυχιόταν προηγουμένως.
Ήθος της Ελένης
Η Ελένη παρουσιάζει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φυγής (καθοδηγητικός ο ρόλος της γυναίκας - Ελένης) - φαίνεται η δύναμη λογικής της (δε δρα παρορμητικά και επιπόλαια, αλλά έξυπνα, πονηρά και υπολογισμένα). Χρησιμοποιεί το ψέμα (δόλο) και την εξαπάτηση (τυπική γυναικεία συμπεριφορά στα έργα του Ευριπίδη).
ΙΔΕΕΣ
Η αρχή της ανταπόδοσης: όταν οι αρχαίοι ζητούν στην προσευχή τους μια χάρη από τους θεούς υπενθυμίζουν τι έχουν προσφέρει οι ίδιοι σε αυτούς (θυσίες, αφιερώματα, κλπ). Έτσι, η Ελένη υπενθυμίζει στην Αφροδίτη ότι χάρη σ’ αυτήν κέρδισε το βραβείο ομορφιάς.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ταφικά έθιμα: εκδηλώσεις πένθους για τον νεκρό - θρήνος με κοπετούς και οιμωγές (=δυνατές φωνές), με δυνατά χτυπήματα στο στήθος, με χαρακιές στα μάγουλα από τα νύχια, ώσπου να ματώσουν - κόψιμο μαλλιών, μαύρα ρούχα - θαλάσσια ταφή για τους πνιγμένους - νεκρικές προσφορές.
Καπούτση Σύρμω, φιλόλογος
Διαβάστε περισσότερα: https://kapoutsi.webnode.gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1/%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%80%CE%AF%CE%B4%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CE%BD%CE%B7%2C-%CE%B5%CF%80%CE%B52/
