ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ,ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β ,ΣΚΗΝΗ 3Η ,ΣΤ. 841-941

Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
στ. 841-941 «Oὐδείς ποτ' ηὐτύχησεν ἔκδικος γεγὼς, ἐν τῷ δικαίῳ δ' ἐλπίδες σωτηρίας»
Από την αναγνώριση στο σχέδιο απόδρασης

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C112/347/2320,8886/

3η ΣKHNH (στ. 841-941)
ΕΛΕΝΗ	Ως τώρα πάνε όλα καλά· απ' την Τροία, δύστυχε,1 και να μάθω πώς εσώθης, κανένα κέρδος· όμως λαχταρούμε ν' ακούσουμε τα πάθη των δικών μας.		Τα Παλαια Παθη του Μενελαου και ο Νεος Κινδυνος Σε ποια μέρη και πόσα χρόνια περιπλανήθηκε ο Μενέλαος; Ποιος νέος κίνδυνος τον απειλεί; Πώς αντιμετώπισε η Eλένη μέχρι τώρα τις επιθυμίες του Θεοκλύμενου;
ΜΕΝΕΛΑΟΣ	Με ρώτησες πολλά μ' ένα σου λόγο.2 Τι να σου πω για τους χαμούς στο Αιγαίο, κατάνακρα στην Εύβοια τις πανούργες φωτιές του Ναύπλιου,3 τα γυρίσματά μου στην Κρήτη, στη Λιβύη και στου Περσέα	845
	τον ψηλό κάβο;4 Δε θα σε χορταίναν τα λόγια μου κι εγώ θα τυραννιόμουν τα πάθη τα παλιά ιστορώντας· έτσι διπλά θα μας βασάνιζε κι η θλίψη.	850
ΕΛE.	Καλύτερα μου απάντησες παρ' όσο
	σ' ερώτησα. Μονάχα ετούτο πες μου κι άφησε τ' άλλα· πόσα χρόνια τάχα παράδερνες στης θάλασσας το κύμα;5	855
MEN.	Χρόνους εφτά με τα καράβια· πρώτα δέκα χρονιές πολέμαγα στην Τροία.
ΕΛE.	Πόσος καιρός! Φτωχέ, εκεί πέρα εσώθης κι ήρθες εδώ για να σε θανατώσουν.6	860
MEN.	Τι 'πες; Τι λες, γυναίκα, μ' αφανίζεις.
ΕΛE.	Βιάσου και φύγε γρήγορα απ' τη χώρα. Θα σε σκοτώσει αυτός που ζει σ' ετούτο.
MEN.	Και τι έκαμα για τέτοια μαύρη τύχη;	865
ΕΛE.	Ήρθες κι ανέλπιστα το γάμο μου εμποδίζεις.
ΜEN.	Θέλει κανείς το ταίρι μου δικό του;
ΕΛE.	Με πρόσβαλε, μα υπόμεινα και τούτο.7
MEN.	Άρχοντας δυνατός ή ο βασιλέας;8
ΕΛE.	Του τόπου αφέντης, τέκνο του Πρωτέα.	870
MEN.	Τα λόγια της γριάς αυτό εννοούσαν.
ΕΛE.	Σε ποιαν εξώπορτα βαρβάρου εστάθης;
MEN.	Σ' αυτήν· σα να' μουνα φτωχός με διώξαν.
ΕΛE.	Αχ! δυστυχία, ζητιάνεψες στ' αλήθεια;

Σχολια

1. H Ελένη σκέφτεται µάλλον την τύχη που περιµένει το Μενέλαο στην Αίγυπτο, γι' αυτό και τον αποκαλεί δύστυχο.
2. Στην τυπική σκηνή της αναγνώρισης οι ήρωες εξιστορούν τα πάθη τους. Tώρα είναι η σειρά του Μενέλαου να εξιστορήσει τα δικά του πάθη. Όµως πρέπει για δραµατικούς λόγους να µην προβεί σε λεπτοµερή παρουσίαση των περιπετειών του, διότι: α) θα επιβραδυνθεί χωρίς λόγο η εξέλιξη του δράµατος και β) το κοινό δεν πρόκειται να πληροφορηθεί τίποτε περισσότερο από όσα ήδη ξέρει από το στίχο 437 κ.εξ.
3. Ο Ναύπλιος, όταν έµαθε ότι οι Έλληνες επέστρεφαν στην πατρίδα τους µετά την άλωση της Τροίας, για να τους εκδικηθεί, που είχαν εκτελέσει ως προδότη το γιο του, Παλαµήδη, άναβε φωτιές σε απόκρηµνες ακτές της Εύβοιας· οι Έλληνες βλέποντάς τες πίστευαν ότι είχαν µπροστά τους λιµάνια, µε αποτέλεσµα τα καράβια τους να τσακίζονται στα βράχια.
4. Ο κάβος του Περσέα (εκεί όπου ο µυθικός ήρωας σκότωσε το θαλάσσιο κήτος και απελευθέρωσε την Ανδροµέδα) τοποθετείται στη δυτική άκρη του ∆έλτα του Νείλου.
5. Η Ελένη θα µπορούσε να υπολογίσει µόνη της το χρόνο µε βάση όσα της είπε ο Τεύκρος. Ωστόσο συνεχίζει να ρωτάει, ώστε µε τη βοήθεια της απάντησης να κλιµακωθούν τα συναισθήµατα στους στίχους 860-861.
6. Η αποκάλυψη του επικείµενου κινδύνου µοιάζει µε κραυγή αγωνίας και τους επαναφέρει στην πραγµατικότητα, ύστερα από την αυθόρµητη έκφραση των συναισθηµάτων τους.
7. H έκφραση αυτή διατηρεί κάποια αµφισηµία, καθώς ο Mενέλαος δεν µπορεί να καταλάβει το µέγεθος της «προσβολής» (βλ. και στ. 877).
8. Mε το στίχο αυτόν ο Mενέλαος ίσως αναρωτιέται για τη δύναµη του αντιπάλου.

Ας Γινουμε Θεατες

Η χαρά της αναγνώρισης πέρασε. Το συναισθηματικό κλίμα της σκηνής αλλάζει. Aς συζητήσουμε για τις εκφράσεις των προσώπων, όπως απεικονίζονται στη διπλανή φωτογραφία. Δηλώνουν αυτή την αλλαγή; Πώς φαντάζεσαι τον τόνο της φωνής τους;

Mενέλαος – Eλένη (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

Ας Εμβαθυνουμε

Μετά την αναγνώριση και το ξέσπασμα χαράς, παρακολουθούμε την προσπάθεια των ηρώων να ξανακερδίσουν το χαμένο χρόνο. Η Ελένη αναφέρθηκε στην προηγούμενη σκηνή στο παρελθόν της. Τώρα είναι η σειρά του Μενέλαου. Ας εντοπίσουμε τους στίχους, στους οποίους ο Μενέλαος αναφέρεται στο δικό του παρελθόν, και ας σημειώσουμε την πορεία του στον παρακάτω χάρτη της Aνατολικής Mεσογείου. Aς εξετάσουμε κατά πόσο η απροθυμία του να αναφερθεί εκτενώς σ' αυτό είναι ψυχολογικά δικαιολογημένη. Για σκέψου... ξανακερδίζεται ο χαμένος χρόνος; Η αναγνώριση ολοκληρώθηκε. Αν το θέμα της τραγωδίας ήταν η επανεύρεση Ελένης και Μενέλαου, το έργο θα μπορούσε να τελειώσει εδώ. Βρισκόμαστε όμως στη μέση. Ποιος νέος κύκλος ανοίγει; Πώς γίνεται αυτή η μετάβαση;

Παραλληλο Κειμενο 1

Oι Περιπλανησεις του Μενελαου Γιατί με βάσανα πολλά στις ξενητειές γυρνώντας, / ήρθα σε χρόνια οχτώ κλειστά [...] / Kύπρο, Φοινίκη κι Aίγυπτο γυρνούσα κι Aιθιόπους... Όμηρος, Oδύσσεια, δ, στ. 81-85 (μτφρ. Z. Σίδερης) (Aπό το Oμήρου Oδύσσεια, A' Γυμνασίου, OEΔB, 1999)

MEN.	Ναι· δηλαδή δεν ήταν κιόλας έτσι.9	875
ΕΛE.	Τότε και για το γάμο μου έχεις μάθει.
MEN.	Ναι, μα αν τον απόφυγες δεν ξέρω.10
ΕΛE.	Ανέγγιχτη φυλάγω την τιμή μου.
MEN.	Καλά όσα λες, μα πώς να σε πιστέψω;
ΕΛE.	Βλέπεις εδώ που κάθομαι στο μνήμα;	880	Το Προβλημα της Σωτηριας Tι προτείνει η Eλένη στο Mενέλαο; Ποια είναι η προΰπόθεση για τη σωτηρία τους; Tι αποφασίζουν να κάνουν οι ήρωες σε περίπτωση αποτυχίας;
MEN.	Κάτι στρωσίδια, δόλια, τι τα θέλεις;
ΕΛE.	Το γάμο να ξεφύγω, ικέτισσα ήρθα.
MEN.	Βωμό δε βρήκες ή έτσι συνηθίζουν;11
ΕΛE.	Σαν το ναό θεού μ' έχει φυλάξει.
MEN.	Και δεν μπορώ στη Σπάρτη να σε πάω;	885
ΕΛE.	Σπαθί σε περιμένει αντί για μένα.
MEN.	Μα τότες είμαι ο πιο δυστυχισμένος.
ΕΛE.	Μην ντρέπεσαι και φύγε από τη χώρα.12
MEN.	Για σε πήρα την Τροία, να σ' αφήσω;
ΕΛE.	Καλύτερα παρά να σε σκοτώσουν.	890
MEN.	Άναντρα λόγια, ανάξια της Τρωάδας.
ΕΛE.	Το βασιλιά, κι ας θες, δε θα τον σφάξεις.13
MEN.	Τι, δεν πληγώνει ξίφος το κορμί του;
ΕΛE.	Το αδύνατο αν ζητάς, σοφός δεν είσαι.
MEN.	Έτσι βουβός θα κάτσω να με δέσουν;	895
ΕΛE.	Με δόλο ξεπερνάς τη δυσκολία.
MEN.	Κάλλιο ας χαθώ χτυπώντας τους εχθρούς μου.
ΕΛE.	Μονάχα μια η ελπίδα να σωθούμε.
MEN.	Χρυσάφι τάχα, τόλμη ή παρακάλια;14
ΕΛE.	Φτάνει μη μάθει ο βασιλιάς πως ήρθες.	900
MEN.	Ποιος θα το πει;15 Κι ούτε θα με γνωρίσει.
ΕΛE.	Κάποιος δικός του ισόθεος τον συντρέχει.
MEN.	Μια μαντική φωνή μες στο παλάτι;16
ΕΛE.	Όχι· μονάχα η αδελφή του η Θεονόη.
MEN.	Όνομα για προφήτισσα·17 λέγε, τι κάνει;	905
ΕΛE.	Ξέρει τα πάντα, θα σε μαρτυρήσει.
MEN.	Τότε θα με σκοτώσουν, δεν ξεφεύγω.
ΕΛE.	Στις ικεσίες μας μπορεί να στέρξει-

Σχολια

9. O Mενέλαος εννοεί ότι και, όταν ακόµα ζητούσε βοήθεια, διατηρούσε την αξιοπρέπειά του.
10. O Mενέλαος εκφράζει ξανά την αµφιβολία του για τη συζυγική πίστη της Ελένης. Στη συνέχεια (στ. 878), η Eλένη δηλώνει µε τρόπο που δεν επιδέχεται αµφισβήτηση την πίστη της, αλλά ο Mενέλαος (στ. 879) θέλει µια απόδειξη γι' αυτό. Eδώ περιγράφεται µε ρεαλιστικό τρόπο µια συµπεριφορά.
11. Στην αρχαία Ελλάδα άσυλο εξασφάλιζαν οι ναοί και οι βωµοί των θεών, όχι όµως τα ηρώα (ναοί και τάφοι ηρώων). Eποµένως η απορία του Mενέλαου είναι δικαιολογηµένη.
12. Tα λόγια αυτά είναι χαρακτηριστικά του ήθους της Ελένης. Aπό το σηµείο αυτό αρχίζει ένας αγώνας γενναιοδωρίας ανάµεσα στους δύο συζύγους: η Eλένη είναι έτοιµη να θυσιαστεί, για να σώσει τον άντρα της, ο Mενέλαος είναι αποφασισµένος να αντιµετωπίσει τον κίνδυνο, για να την πάρει µαζί του.
13. Η Ελένη αντιλαµβάνεται ότι ο Μενέλαος σκοπεύει να αντισταθεί και να στραφεί εναντίον του Θεοκλύµενου, ότι σκέφτεται δηλ. µια βίαιη λύση.
14. Xρυσάφι = δωροδοκία, παρακάλια = ρητορικά επιχειρήµατα και ικεσίες.
15. H ερώτηση είναι ρητορική, καθώς δεν περιµένουµε απάντηση. Eδώ ισοδυναµεί µε άρνηση (= κανένας δε θα αποκαλύψει την ταυτότητά µου). Ο Μενέλαος δεν αποκάλυψε στη Γερόντισσα την ταυτότητά του.
16. Ο Μενέλαος φαντάζεται ότι µέσα στο παλάτι ακούγονται φωνές προφητικές, που προειδοποιούν το Θεοκλύµενο.
17. Αναφορά στην ετυµολογία του ονόµατος (Θεονόη < Θεὸς + νοῦς).

Ας Γινουμε Θεατες

Hλέκτρα – Oρέστης (A. Bαλάκου – Π. Φυσσούν, Σοφοκλής, Hλέκτρα, Eθνικό θέατρο, 1972, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

Οι θεατές παρακολουθούν τη στιχομυθία Ελένης-Μενέλαου, σε ένα σκηνικό που δεν έχει αλλάξει από την αρχή του έργου. Το κείμενο όμως προσθέτει μια νέα ένδειξη, που μπορεί να αξιοποιηθεί σκηνογραφικά. Ας την εντοπίσουμε στο κείμενο. Στις φωτογραφίες αυτής της σελίδας εικονίζονται βασικοί ήρωες από άλλες τραγωδίες. Θα μπορούσαν να είναι οι ήρωές μας στη σκηνή που μελετάμε; Γιατί;

Ας Εμβαθυνουμε

Για μία ακόμα φορά η Ελένη και ο Μενέλαος, αντιμέτωποι με καταστάσεις που τους ξαφνιάζουν, βιώνουν έντονα συναισθήματα. Ας παρακολουθήσουμε τις συναισθηματικές τους διακυμάνσεις και ας συσχετίσουμε την ψυχική τους κατάσταση με τη χρήση στιχομυθίας. H Ελένη και ο Μενέλαος, έρμαια της τύχης και του δόλου των θεών, είχαν τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα. Tώρα, με το ανέλπιστο αντάμωμά τους ύστερα από τον πολύχρονο χωρισμό, εξακολουθούν να έχουν τα χαρακτηριστικά αυτά;

Παραλληλο Κειμενο 2

Oρέστης – Iφιγένεια (K. Kωνσταντόπουλος – Λ. Kονιόρδου, Eυριπίδης, Iφιγένεια εν Tαύροις, Θεσσαλικό θέατρο, 1990, σκην. K. Tσιάνος)	«Aχ που θα Βρουμε Σωτηρια;» [Όταν ο Ορέστης προσπαθεί να βρει τρόπο να ξεφύγει μαζί με την αδελφή του, Ιφιγένεια, από τη βαρβαρική χώρα των Ταύρων, η Ιφιγένεια δίνει τη λύση.]
	ΟPE.	Το βασιλιά αν σκοτώναμε; Μπορούμε;
	IΦI.	Τον ντόπιο, εμείς, ξενοφερμένοι; Φρίκη.
	ΟPE.	Πρέπει να το τολμήσουμε, αν μας σώζει.
	IΦI.	Το θάρρος σου μ' αρέσει· αδύνατο όμως.
	ΟPE.	Μες στο ναό αν με κρύψεις; Πώς το κρίνεις;
	IΦI.	Λες, λυτρωμό να βρούμε στο σκοτάδι;
	ΟPE.	Νύχτα ζητά η κλεψιά, και φως η αλήθεια.
	IΦI.	Είναι φύλακες μέσα· θα μας νιώσουν.
	ΟPE.	Χαμένοι! Αχ πού θα βρούμε σωτηρία;
	IΦI.	Θαρρώ πως βρήκα ένα καινούριο σχέδιο.
	ΟPE.	Σαν τι; Κι εμένα πες το, να το ξέρω.
	IΦI.	Τα πάθια σου για τέχνασμα θα πάρω.
	ΟPE.	Στα τέτοια φοβερές είν' οι γυναίκες.
		Ευριπίδης, Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων, στ. 1020-1032 (μτφρ. Θ. Σταύρου) (Aπό το Tραγωδίες του Eυριπίδη, Bιβλιοπωλείον της «Eστίας»)

MEN.	Να κάνει τι; Σε ποιες με πας ελπίδες;
ΕΛE.	Στον αδελφό της να μην πει πως ήρθες.	910
MEN.	Και τότε θα ξεφύγουμε απ’ τη χώρα;
ΕΛE.	Κρυφά της όχι, μόνο αν μας συντρέξει.
MEN.	Δικό σου το έργο, γυναίκα σε γυναίκα.
ΕΛE.	Ικέτισσα τα πόδια της θ’ αγγίξω.
MEN.	Κι άμα στα παρακάλια μας δε στέρξει;	915
ΕΛE.	Πεθαίνεις· κι εγώ νύφη με το ζόρι.
MEN.	Τάχατες απ’ τη βία θα με προδώσεις;18
ΕΛE.	Όρκο μεγάλο ορκίστηκα, αν εσένα...
MEN.	Τι λες; Θα σκοτωθείς; Δεν παίρνεις άλλον;
ΕΛE.	Με το ίδιο ξίφος δίπλα σου θα πέσω.	920
MEN.	Πιάσ’ το δεξί μου χέρι19 κι έλα, ορκίσου.
ΕΛE.	Άμα χαθείς εσύ κι εγώ πεθαίνω.
MEN.	Κι εγώ τελειώνω τη ζωή, αν σε χάσω.20
ΕΛE.	Πώς θα πεθάνουμε όμως δοξασμένα;
MEN.	Απάνω εδώ στον τάφο θα σε σφάξω κι ύστερα θα σφαχτώ κι εγώ.21 Μα πρώτα θα πολεμήσω όσο μπορώ για σένα. Ας έρθει όποιος τολμά·22 δε θα ντροπιάσω τη δόξα μου στην Τροία, να μου λένε,	925
	σαν πάω στην Ελλάδα, πως για μένα τον Αχιλλέα της έχασεν η Θέτη, το γιο του ο Νέστορας23 κι είδα τον Αία τον Τελαμώνιο να σκοτώνεται, όμως για χάρη της γυναίκας μου	930
	δεν έχω το θάρρος να πεθάνω;24 Βέβαια το’ χω· αν οι θεοί σοφοί λογιούνται, τότε τον ψυχωμένον άντρα που αφανίσαν οι εχθροί του, σε αψηλό τον θάβουν τάφο, μα τους δειλούς στους άγριους ρίχνουν βράχους.25	935
XOP.	Δώστε, θεοί, στο γένος του Ταντάλου την ευτυχία, τα βάσανα ας γλιτώσει.26	940

Σχολια

18. Πάλι δύσπιστος ο Μενέλαος φοβάται ότι η Ελένη θα τον προδώσει. Πιο πολύ από την ιδέα του θανάτου ο Mενέλαος απεχθάνεται την ιδέα ότι η Eλένη µπορεί να παντρευτεί κάποιον άλλο.
19. Oι αρχαίοι συνήθιζαν να ορκίζονται πιάνοντας ο ένας το δεξί χέρι του άλλου. Mε αυτό τον τρόπο θα επικυρωθεί το περιεχόµενο του όρκου και θα τηρηθούν οι συµφωνίες ανάµεσά τους.
20. O αµοιβαίος όρκος αποτελεί την κορύφωση της αφοσίωσης ανάµεσα στο Mενέλαο και την Eλένη.
21. Mε την αιµατηρή αυτή πράξη βεβηλώνεται ο τάφος κι έτσι οι ήρωες διαµαρτύρονται για την παραβίαση του δικαίου.
22. O Mενέλαος λέγοντας αυτά ενδεχοµένως τραβά και το ξίφος του.
23. Πρόκειται για τον Aντίλοχο, ο οποίος σύµφωνα µε την επική παράδοση θυσιάστηκε, για να σώσει τον πατέρα του Nέστορα.
24. Η αντίθεση που κρύβεται στα λόγια του Μενέλαου είναι: άλλοι πεθάνανε ή χάσανε τους συγγενείς τους για χάρη της γυναίκας µου κι εγώ δε θα έχω το θάρρος να πεθάνω γι’ αυτήν;
25. Σύµφωνα µε τους αθηναϊκούς νόµους απαγορευόταν η ταφή των προδοτών («δειλών») µέσα στα όρια της χώρας τους.
26. H Kορυφαία κλείνει τυπικά τη σκηνή αυτή απαντώντας στα λόγια του Mενέλαου, τα οποία παραπέµπουν σε βίαιες εικόνες και σε θανάτους, µε µια ευχή στους θεούς.

Ας Γινουμε Θεατες

Mενέλαος (B. Kανάκης, Eθνικό Θέατρο, 1977, σκην. A. Σολομός)

Στις διπλανές φωτογραφίες εικονίζεται ο Μενέλαος σε διαφορετικές σκηνές του έργου: στη σκηνή με τη Γερόντισσα και στη σκηνή που μελετάμε. Σε ποια σκηνή αντιστοιχεί καθεμιά; Πώς το καταλαβαίνεις;

Mενέλαος (K. Aθανασόπουλος, Aμφιθέατρο,1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

Ας Εμβαθυνουμε

Ο ρακένδυτος Μενέλαος, που λίγο πριν κρυβόταν ίσως πίσω από το μνήμα, τώρα ορκίζεται πάνω στο μνήμα ότι θα αγωνιστεί μέχρι θανάτου. O όρκος ηρώων θεωρείται συνηθισμένο μοτίβο των λογοτεχνικών έργων με ρομαντικό χαρακτήρα. Άλλα τέτοια στοιχεία είναι ο χωρισμός αγαπημένων προσώπων, η επανεύρεση, η συζυγική πίστη, η φυγή. Ποια από αυτά έχουμε συναντήσει στην Eλένη; Aς σταθούμε ειδικά στον όρκο των ηρώων μας. Ποια συναισθήματα σου προκαλεί; Oρκιζόμαστε σήμερα; Σε ποιες περιπτώσεις; H σκέψη και η δράση του Mενέλαου και της Eλένης φαίνεται να καθορίζονται στο σημείο αυτό από το αίσθημα τιμής, σύμφωνα και με τον ηρωικό κώδικα της εποχής, στην οποία διαδραματίζεται η ιστορία μας. Aς εντοπίσουμε τα σημεία στα οποία εκφράζεται η έγνοια για την τιμή τους. Πιστεύεις ότι η δράση των ηρώων μας ρυθμιζόταν από την αρχή του έργου με βάση αυτό τον κώδικα; Πώς εννοείς εσύ την τιμή και την αξιοπρέπεια;

Παραλληλο Κειμενο 3

Θ. Tσόκος, Όρκος των Φιλικών   Β΄ Επεισόδιο (σκηνή 3η - στίχοι 841-941) http://lappeio.blogspot.com/2013/01/3-841-941.html Φύλλο εργασίας 9 Απαντήσεις φύλλου εργασίας 9 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ http://fliphtml5.com/xpqa/pozu/basic Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Β΄, 3η Σκηνή (841-941) Διαβάστε περισσότερα: https://kapoutsi.webnode.gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1/%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%80%CE%AF%CE%B4%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CE%BD%CE%B7%2C-%CE%B5%CF%80%CE%B52/ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ  - Τα παλιά πάθη του Μενέλαου και ο νέος κίνδυνος (κίνηση στο παρελθόν – κίνηση στο μέλλον)   Οι περιπλανήσεις του Μενέλαου   Ο νέος κίνδυνος που τον απειλεί   Ο τρόπος που η Ελένη αντιμετώπισε ως τώρα τις επιθυμίες του Θεοκλύμενου  - Το πρόβλημα της σωτηρίας   Η πρόταση της Ελένης   Η προϋπόθεση για τη σωτηρία τους   Τι αποφασίζουν να κάνουν οι ήρωες σε περίπτωση αποτυχίας  ΘΕΜΑΤΑ  ● Η τραγικότητα των ηρώων µετά την αναγνώριση: νέος κύκλος ανοίγει: η σωτηρία των ηρώων αποτελεί εκκρεμότητα, που προς το παρόν εξαρτάται από παράγοντες έξω από τους ίδιους, όπως η τύχη ή οι θεοί. Ο μόνος τρόπος να αντιδράσουν οι ήρωες είναι η «ευβουλία» (= σωστή κρίση) {σύνδεση µε σοφιστές και το πνευματικό κλίµα της εποχής},  ● τα ροµαντικά στοιχεία,   ● η λειτουργία του αµοιβαίου όρκου.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ   Στοιχεία όψης: «Βλέπεις εδώ που κάθομαι στο μνήμα;» (στ. 880).   Στιχομυθία Μενέλαου – Ελένης   Αποφυγή επιβράδυνσης, περίληψη/σύνοψη (= τέχνη του Ευριπίδη):  - Ο Μενέλαος περιέγραψε ήδη τις περιπέτειές του και θα ήταν πληκτικό για τους θεατές να τις ξαναπεί. Ωστόσο είναι φυσικό η Ελένη να θέλει να τις μάθει  - ο Ευριπίδης αποφεύγει την επιβράδυνση με πειστικά επιχειρήματα.  ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ  Μέχρι το τέλος της Παρόδου κυριαρχούσε στη στάση των ηρώων το παθητικό στοιχείο, δηλαδή η υποταγή στη µοίρα και ο θρήνος μπροστά στο δόλο των θεών και στις αντιξοότητες της ζωής. Τώρα αναλαμβάνουν πιο ενεργητικό ρόλο και γίνονται αυτοί οι σχεδιαστές και οι εκτελεστές του δόλου.  Το ήθος της Ελένης  - Πίστη και αφοσίωση στο Μενέλαο.  - Η Ελένη θα κρατήσει ακέραιη την τιμή της, όπως το έχει κάνει ήδη στο παρελθόν.  - Δραματική προτροπή της Ελένης στο Μενέλαο να φύγει για να σωθεί, εκφράζοντας έτσι πραγματική φροντίδα και αγάπη γι αυτόν (όπως η στάση της Γερόντισσας προς το Μενέλαο – εκεί αιτία ήταν η αγάπη της για τους Έλληνες).  - Η στάση αυτή της Ελένης διαφέρει από τη στάση της μετά την α΄ αναγνώριση, όπου του ζητούσε να μείνει (αγάπη για τον Μενέλαο και σύγχυση).  - Επίσης νιώθει σύγχυση και ταραχή, εξαιτίας της Θεονόης.  Το ήθος του Μενέλαου - Πίστη και αφοσίωση στην Ελένη  - Ο Μενέλαος περνά από την αθλιότητα σε μια ηρωική αντιμετώπιση της κατάστασης. Λέει πως θα αγωνιστεί μέχρι θανάτου για την Ελένη.  - Πάντως η καυχησιολογία του προκαλεί για άλλη μια φορά τη θυμηδία (= το ειρωνικό χαμόγελο) των θεατών.   ΙΔΕΕΣ   Ικεσία - Ο ικέτης θεωρούνταν ιερό πρόσωπο που τον έθεταν υπό την προστασία τους οι θεοί.   Ο ηρωικός θάνατος  ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ   Η ταφή των ηρώων   Ο όρκος των δύο ηρώων. Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Β΄ 3 η Σκηνή (841-941): Μενέλαος – Ελένη – Χορός ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ - Τα παλιά πάθη του Μενέλαου και ο νέος κίνδυνος (κίνηση στο παρελθόν – κίνηση στο μέλλον)  Οι περιπλανήσεις του Μενέλαου   Ο νέος κίνδυνος που τον απειλεί  Ο τρόπος που η Ελένη αντιμετώπισε ως τώρα τις επιθυμίες του Θεοκλύμενου - Το πρόβλημα της σωτηρίας  Η πρόταση της Ελένης  Η προϋπόθεση για τη σωτηρία τους  Τι αποφασίζουν να κάνουν οι ήρωες σε περίπτωση αποτυχίας ΘΕΜΑΤΑ ● η τραγικότητα των ηρώων µετά την αναγνώριση: νέος κύκλος ανοίγει: η σωτηρία των ηρώων αποτελεί εκκρεμότητα, που προς το παρόν εξαρτάται από παράγοντες έξω από τους ίδιους, όπως η τύχη ή οι θεοί. Ο μόνος τρόπος να αντιδράσουν οι ήρωες είναι η «ευβουλία» (= σωστή κρίση) {σύνδεση µε σοφιστές και το πνευματικό κλίµα της εποχής} ● τα ροµαντικά στοιχεία στην Ελένη ● η λειτουργία του αµοιβαίου όρκου ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ  Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης) - «Βλέπεις εδώ που κάθομαι στο μνήμα;» (στ. 880).  Στιχομυθία Μενέλαου – Ελένης  Αποφυγή επιβράδυνσης (= τέχνη του Ευριπίδη) - Ο Μενέλαος περιέγραψε ήδη τις περιπέτειές του και θα ήταν πληκτικό για τους θεατές να τις ξαναπεί. Ωστόσο είναι φυσικό η Ελένη να θέλει να τις μάθει - ο Ευριπίδης αποφεύγει την επιβράδυνση με πειστικά επιχειρήματα. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ Μέχρι το τέλος της Παρόδου κυριαρχούσε στη στάση των ηρώων το παθητικό στοιχείο, δηλαδή η υποταγή στη µοίρα και ο θρήνος μπροστά στο δόλο των θεών και στις αντιξοότητες της ζωής. Τώρα αναλαμβάνουν πιο ενεργητικό ρόλο και γίνονται αυτοί οι σχεδιαστές και οι εκτελεστές του δόλου.  Το ήθος της Ελένης - Πίστη και αφοσίωση στο Μενέλαο - Η Ελένη θα κρατήσει ακέραιη την τιμή της, όπως το έχει κάνει ήδη στο παρελθόν - Δραματική προτροπή της Ελένης στο Μενέλαο να φύγει για να σωθεί, εκφράζοντας έτσι πραγματική φροντίδα και αγάπη γι αυτόν (όπως η στάση της Γερόντισσας προς το Μενέλαο – εκεί αιτία ήταν η αγάπη της για τους Έλληνες) - Η στάση αυτή της Ελένης διαφέρει από τη στάση της μετά την α΄ αναγνώριση, όπου του ζητούσε να μείνει (αγάπη για τον Μενέλαο και σύγχυση)Το ήθος του Μενέλαου - Πίστη και αφοσίωση στην Ελένης - Ο Μενέλαος περνά από την αθλιότητα σε μια ηρωική αντιμετώπιση της κατάστασης. Λέει πως θα αγωνιστεί μέχρι θανάτου για την Ελένη. - Πάντως η καυχησιολογία του προκαλεί για άλλη μια φορά τη θυμηδία (= το ειρωνικό χαμόγελο) των θεατών.  Ο ρόλος Θεονόης (αρχικά λειτουργεί σαν απειλή, στο τέλος θα γίνει βοηθός του Μενέλαου και της Ελένης) ΙΔΕΕΣ  Ικέτισσα – ικεσία - Ο ικέτης θεωρούνταν ιερό πρόσωπο που τον έθεταν υπό την προστασία τους οι θεοί.  Ο ηρωικός θάνατος ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ  Η ταφή των ηρώων  Ο όρκος των δύο ηρώων. https://www.slideshare.net/christostsatsouris/3-841941 Ευριπίδη Ελένη, 3η σκηνή 2ο ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Γ ΣΚΗΝΗ (ΣΤΙΧΟΙ 841-941) http://alexgger.blogspot.com/2016/02/3.html Σκηνική παρουσία( όψις) Ο Αγγελιαφόρος φεύγει για να μεταφέρει τις εντολές του Μενέλαου στους συντρόφους του, στη σκηνή βρίσκονται ο Μενέλαος, η Ελένη και ο χορός. στίχοι 863-864: κινήσεις των χεριών της Ελένης που προτρέπουν το Μενέλαο να φύγει από το παλάτι. στίχος 873: ο Μενέλαος δείχνει την εξώπορτα του παλατιού. στίχος 881:στον τάφο πρέπει να υπάρχουν στρωσίδια και να κάθεται σε αυτά η Ελένη στίχος 921: ο Μενέλαος καλεί την Ελένη να πιάσει το δεξί του χέρι. στίχοι 925-928: έντονες κινήσεις του Μενέλαου ο οποίος ενδεχομένως σύρει το ξίφος του. Ο Ευριπίδης προσπαθεί να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον των θεατών με διάφορους τρόπους που χρησιμοποιεί: 1.     Αποφεύγει τις επιβραδύνσεις ώστε τα γεγονότα να εξελίσσονται με γρήγορο ρυθμό. ( Ο Μενέλαος αναφέρει σύντομα μερικούς μόνο σταθμούς από τις περιπέτειες του.) 2.    Κάνει συνεχή χρήση εναλλαγής αντίθετων συναισθηματικών καταστάσεων από την ευτυχία στη δυστυχία και αντίστροφα. Στη σκηνή αυτή μας παρουσιάζει μεταστροφή από ευτυχία σε δυστυχία και από ελπίδα σε απελπισία, που αφορά το Μενέλαο εξαιτίας του κινδύνου που διατρέχει από το Θεοκλύμενο. Η μεταστροφή αυτή επηρεάζει αρνητικά και τη συναισθηματική κατάσταση της Ελένης. 3.    Με την εμφάνιση κάθε φορά ενός νέου κινδύνου κλιμακώνει την αγωνία των θεατών. 4.    Με τις στιχομυθίες δίνει στο διάλογο ταχύτητα, αμεσότητα και ζωντάνια. Η στιχομυθία έχει όλα τα χαρακτηριστικά του δραματικού λόγου: συντομία, ερωτηματικό λόγο. Στην παρούσα σκηνή το δραματικό στοιχείο συμπορεύεται με το τραγικό. Οι μεγάλες εντάσεις, οι συναισθηματικές διακυμάνσεις και οι συνεχείς μεταπτώσεις φορτίζουν και ενισχύουν τη δραματικότητα. Η δραματική ένταση δημιουργείται από το συνεχή φόβο της απειλής ενός κακού. Οι λόγοι του φόβου αυτού είναι: Οι μαντικές ικανότητες της θεονόης, η οποία ήδη, εξαιτίας της ιδιότητας της, γνωρίζει την παρουσία του Μενέλαου. Η επικείμενη επιστροφή του Θεοκλύμενου από κυνήγι. Οι θεατές με αγωνία περιμένουν τη στάση που θα κρατήσει η Θεονόη που η εμφάνιση της ήδη έχει προετοιμαστεί(στίχος 903) Προοικονομία. Ήθος προσώπων Μενέλαος Γεμάτος από πίκρα και αγανάκτηση θυμάται τα βάσανα του παρελθόντος που αποτελούν μεγάλα ψυχικά τραύματα που συγκινούν την Ελένη. Η αγάπη που του δείχνει επηρεάζει τα συναισθήματα του Μενέλαου. Έτσι από την πίκρα και την αγανάκτηση περνάει στην έκπληξη,την καχυποψία για την πίστη της ελένης, την αγωνία και το φόβο για τη ζωή του. Αισθάνεται όμως περήφανος και ικανοποιημένος με τη στάση της Ελένης τόσα χρόνια που του έμεινε πιστή και αφοσιωμένη. Έτσι γεμάτος ικανοποίηση και αποφασιστικότητα ξαναβρίσκει το ηρωικό του μεγαλείο και δρα σύμφωνα με τον κώδικα ηθικής της ηρωικής εποχής να την υπερασπιστεί ή να πεθάνει μαζί της. Η αλλαγή αυτή του Μενέλαου, που κάνει φραστική επίδειξη ανδρείας, είναι κάπως απότομη και ίσως να προκαλεί το θυμό και την ειρωνεία των θεατών. Ελένη Η Ελένη δείχνει μεγάλη  αγάπη και στοργή για το βασανισμένο Μενέλαο. Η ευτυχία που νιώθει όταν επιτέλους βρίσκει ξανά το Μενέλαο είναι φευγαλέα, γιατί ο φόβος για τη στάση της Θεονόης και ο κίνδυνος του Θεοκλύμενου απειλούν την ευτυχία του ζεύγους. Η Ελένη εμφανίζεται συναισθηματική, αφοσιωμένη σύζυγος και πολύ λογική. Ο Μενέλαος στο στίχο 913 της αναθέτει εξολοκλήρου την αντιμετώπιση του προβλήματος ίσως γιατί έχει επίγνωση της ανωτερότητας της. Η ζεστασιά και η αγάπη της Ελένης έρχεται σε αντίθεση με τη σκληρή στάση του Μενέλαου που καμιά λέξη αγάπης δεν βγαίνει από τα χείλη του. Ο Μενέλαος και η Ελένη είναι και οι δύο πρόσωπα τραγικά γιατί η μοίρα τους βρίσκεται κάτω από τη θέληση των θεών και γιατί πάσχουν χωρίς να φταίνε. 3η σκηνή (στ. 841-941)  Μύθος (υπόθεση-πλοκή)  https://taenoikwkaiendimw.blogspot.com/2012/09/1-2-3.html    Κλείνει ο κύκλος της αναγνώρισης και ανοίγει ο κύκλος της σωτηρίας και του νόστου. Η συνοχή των δύο κύκλων εξασφαλίζεται με τη συνειρμική σύνδεση των παλιών με τα νέα βάσανα που περιμένουν το Μενέλαο (στ. 860-861). Mενέλαος – Eλένη (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς) Ήθος – συναισθηματικές διακυμάνσεις ηρώων   Ελένη: παραμένει αμφισβητούμενη προσωπικότητα, υποχρεωμένη μονίμως να απολογείται και να προσκομίζει αποδεικτικά στοιχεία για την αγνότητα και τη συζυγική της πίστη. Διαθέτει αλτρουισμό και αυτοθυσία, πρόθυμη να θυσιάσει τον εαυτό της προκειμένου να σωθεί ο άντρας της.Υπερέχει σε ευφυΐα, θάρρος, ανάληψη πρωτοβουλίας. Είναι ορθολογίστρια, επινοητική, με δημιουργική σκέψη. Τέλος, διακρίνεται για αποφασιστικότητα και συνέπεια, αποκορύφωμα της οποίας αποτελεί ο όρκος να θέσει τέρμα στη ζωή της παραμένοντας προσηλωμένη στον παραδοσιακό αριστοκρατικό κώδικα τιμής.  Μενέλαος: αντιδρά με έκπληξη στην κραυγή αγωνίας της Ελένης, δειλιάζει και κυριεύεται από απόγνωση μπροστά στον κίνδυνο να χάσει τη ζωή του, ελπίζει και σιγά-σιγά ανακτά τον ηρωισμό του και δηλώνει έτοιμος ν’ αγωνιστεί μέχρις εσχάτων για την τιμή και τη δόξα του. Με τον κοινό όρκο, πρωτοβουλία της Ελένης, δηλώνει την αφοσίωσή του, αν και η στάση του δεν έχει τη συναισθηματική θέρμη και την ανυστεροβουλία της συζύγου του, προς την οποία συμπεριφέρεται με καχυποψία και δυσπιστία.  Mενέλαος (K. Aθανασόπουλος, Aμφιθέατρο,1999, σκην.  Σ. Eυαγγελάτος)    Η στιχομυθία  Αποδίδει παραστατικά την ψυχική αναστά τωση -υπερέντα ση των ηρώων  και τις γρήγορες και απότομες συναισθημα τικές  μετα πτώσεις.  Η τραγικότητα των ηρώων  Επιθυμούν το νόστο, αλλά εμποδίζονται. Η σωτηρία τους εξαρτάται από παράγοντες έξω από τους ίδιους (τύχη, θεοί, Θεοκλύμενος). Δεν υποτάσσονται στις υπέρτερες δυνάμεις, αγωνίζονται. Τα ρομαντικά στοιχεία του δράματος  Χαρακτηρισμένη από κάποιους μελετητές ως  «ρομαντική  μυθιστορία»,  η «Ελένη» περιέχει όλα τα στοιχεία του ρομα ντικού  τριγώνου:  Έρως, Περιπέτεια, Θρησκεία. Συγκεκριμένα:  Ο χωρισμός των ηρώων για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια, οι περιπέτειες μέχρι να ξαναβρεθούν Η συνάντηση – αναγνώριση. Η συζυγική πίστη της Ελένης – η αμφιβολία/καχυποψία του Μενέλαου. Ο όρκος πίστης. Mενέλαος – Eλένη (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του  Nότου, 1996,  σκην. Γ. Xουβαρδάς)      ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ  Στην σκηνή αυτή ένας κύκλος κλείνει κι ένας καινούριος ανοίγει.  Ποιος κύκλος ανοίγει; Με ποιο τρόπο γίνεται η μετάβαση αυτή;  Εντοπίστε τους σχετικούς στίχους.     Πώς δικαιολογείται η απροθυμία του Μενέλαου να αναφερθεί εκτενώς  στο παρελθόν του α) ψυχολογικά και β) δραματικά;   Ποιος κίνδυνος απειλεί το Μενέλαο; Τι προτείνει η Ελένη στο  Μενέλαο; Ποια η προϋπόθεση για τη σωτηρία των δύο ηρώων;  Ποιες αμφιβολίες εκφράζει ο Μενέλαος; Τι αποφασίζουν να κάνουν  οι ήρωες σε περίπτωση αποτυχίας; Να επισημάνετε και να σχολιάσετε τις εναλλακτικές προτάσεις που  διατυπώνει ο Μενέλαος για τη διαφυγή τους από την Αίγυπτο.  Με ποιο κυρίως εκφραστικό μέσο αποδίδεται η ψυχική υπερένταση  των ηρώων και οι συναισθηματικές τους διακυμάνσεις; Εντοπίστε  τους στίχους και τα αντίστοιχα συναισθήματα που εκφράζουν.  Εξακολουθούν οι δύο ήρωες να αποτελούν τραγικά πρόσωπα μετά  το ανέλπιστο αντάμωμά τους; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.   Σημαντικό στοιχείο στη σκηνή αποτελεί η αμφιβολία και η επιβεβαί ωση της συζυγικής πίστης. Αναζητήστε τα σχετικά σημεία και περι γράψτε το ήθος των ηρώων με βάση αυτά. Το αίσθημα της τιμής καθορίζει τη σκέψη και τη δράση των δύο ηρώων. Πώς αντιλαμβάνονται την τιμή οι ήρωες και πώς την εννοούμε εμείς σήμερα; «Ας έρθει όποιος τολμά» (στ. 928): Να σχολιάσετε την επίδειξη  ηρωισμού από το Μενέλαο λαμβάνοντας υπόψη και την προηγούμε νη συμπεριφορά του. Ποιοι παρά γοντες ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του  αυτή; «Το αδύνατο αν ζητάς, σοφός δεν είσαι» (στ. 894): Να σχολιάσετε το  γνωμικό σε μία παράγραφο. Ποια διαχρονική αντίληψη ζωής εκφράζεται  στους στίχους αυτούς;

Ελληνικο Συνταγμα (Aρθρο 59 παρ. 61) Oι  βου λευ τές πριν  α να λά βουν  τα  κα θή κο ντά  του ς δί νου ν στο  Bου λευ τή ριο  και  σε  δη μό σια  συ νε δρία ση τον  ακό λουθο  όρκο : «Oρ κίζο μαι  στο  όνο μα της  Aγίας  και  Oμο ού σιας  και  αδιαί ρετης Tριά δας να είμαι  πιστός στην Πατρίδα και το δημοκρατικό πολίτευμα, να υπακούω στο Σύνταγμα και τους νό μους και  να  εκπλη ρώνω  ευσυ νείδη τα τα καθή κοντά  μου». Σύνταγμα της Eλλάδας, Bουλή των Eλλήνων ΗΡΩΑΣ/ΗΘΟΣ ΕΛΕΝΗ ΜΕΝΕΛΑΟΣ Μέσα στο κείμενο είναι διάσπαρτες σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες. Αφούτις εντοπίσεις, στη συνέχεια να τις καταγράψεις στον πίνακα που ακολουθεί ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Στο στίχο 904 γίνεται για άλλη μία φορά λόγος για ένα πρόσωπο, το οποίο δεν έχειεμφανιστεί ακόμη στη σκηνή. Ποιο είναι αυτό;………………….  , η…………….του……………………….. Θυμάσαι πόσες φορές έχει γίνει αναφοράμέχρι τώρα σ’αυτήν;…………………………………Μήπως η αναφορά στο όνομά της σου θυμίζειμία γνωστή αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιείται συχνά στη λογοτεχνία;……………….. Σε ποια σημεία του κειμένου πιστεύεις πως επαληθεύεται ο χαρακτηρισμός των δύο ηρώωνως τραγικών ; Πριν απαντήσεις, να συμβουλευθείς το Λεξικό όρων που υπάρχει στο βιβλίοσου ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. Ποια πιστεύεις πως είναι τα συναισθήματα των θεατών μόλις τελειώνει η σκηνή; Ποιεςπροσδοκίες γεννιούνται με βάση όσα προηγήθηκαν;

Oρκος: H Xριστιανικη Αποψη ᾿Eγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὀμόσαι ὅλως. Kατά Mατθαίον, κεφ. E' 34