ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ "ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ"
Η Αθήνα σαν το παγκόσμιο κέντρο της Δημοκρατίας, όπως δικαιωματικά της ανήκει. Και τί καλύτερο από τα να γινει αυτό μέσα από το χώρο της Αρχαίας Αγοράς, εκεί που στην αρχαιότητα αποτελούσε διοικητικό, φιλοσοφικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο της πόλης.
Η Αρχαία Αγορά από την εποχή του Κλεισθένη μέχρι και τον Περικλή αποτελούσε την καρδιά της πόλης
Η αθηναϊκή δημοκρατία έφτασε στον κολοφώνα της στα μέσα του 5ου αιώνα και η ακμή αυτή κράτησε τριάντα περίπου χρόνια, περίοδος που έμεινε στην ιστορία ως ο χρυσός αιώνας του Περικλή. Όμως το πολίτευμα με τους ξεχωριστούς θεσμούς του υπήρχε ήδη σαράντα χρόνια πριν από τον Περικλή και θα επιβίωνε ως την εποχή των Μακεδόνων, διακόσια χρόνια αργότερα. Έζησε δηλαδή σχεδόν τρεις αιώνες, όσο καμμιά άλλη σύγχρονη ή αρχαία δημοκρατία. Την μεγάλη αντοχή στο χρόνο της αθηναϊκής δημοκρατίας την αποδίδουν οι μελετητές όχι μόνο στους σωστούς θεσμούς αλλά και στην μεγάλη προσαρμοστικότητα και εξελικτικότητά τους. Οι θεσμοί γεννήθηκαν από τις ανάγκες της ζωής και γι” αυτό προσαρμόζονταν εύκολα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Δεν υπήρξαν εγκεφαλικά δημιουργήματα κάποιας σοφής κεφαλής, έστω κι αν αυτή ανήκε στον Σόλωνα.
ΣΧΕΤΙΚΑ LINKS
Η αθηναϊκή δημοκρατία έφτασε στον κολοφώνα της στα μέσα του 5ου αιώνα και η ακμή αυτή κράτησε τριάντα περίπου χρόνια, περίοδος που έμεινε στην ιστορία ως ο χρυσός αιώνας του Περικλή. Όμως το πολίτευμα με τους ξεχωριστούς θεσμούς του υπήρχε ήδη σαράντα χρόνια πριν από τον Περικλή και θα επιβίωνε ως την εποχή των Μακεδόνων, διακόσια χρόνια αργότερα. Έζησε δηλαδή σχεδόν τρεις αιώνες, όσο καμμιά άλλη σύγχρονη ή αρχαία δημοκρατία. Την μεγάλη αντοχή στο χρόνο της αθηναϊκής δημοκρατίας την αποδίδουν οι μελετητές όχι μόνο στους σωστούς θεσμούς αλλά και στην μεγάλη προσαρμοστικότητα και εξελικτικότητά τους. Οι θεσμοί γεννήθηκαν από τις ανάγκες της ζωής και γι” αυτό προσαρμόζονταν εύκολα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Δεν υπήρξαν εγκεφαλικά δημιουργήματα κάποιας σοφής κεφαλής, έστω κι αν αυτή ανήκε στον Σόλωνα.
Η προσαρμοστικότητα των θεσμών φαίνεται από την εξέλιξη του θεσμού του βασιλιά. Σε πλήρη δημοκρατία, τον καιρό του Περικλή, κληρωνόταν κάθε χρόνο ο άρχων βασιλεύς, μακρυνός απόηχος των μυκηναίων ανάκτων, τελευταίος των οποίων υπήρξε ο Κόδρος. Ο θεσμός δεν καταργήθηκε. Εξελίχτηκε σε ένα ανώδυνο για την δημοκρατία αξίωμα με θρησκευτικές τελετουργικές αρμοδιότητες.
Μπορεί να θεωρείται ο Κλεισθένης ιδρυτής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, βασίστηκε όμως στην νομοθεσία που θέσπισε ο Σόλων, που είναι χωρίς αμφιβολία ο πατέρας της δημοκρατίας. Όταν ο Σόλων συνέταξε τους νόμους του, δεν είχε και πολλές αυταπάτες για την αποτελεσματικότητά τους. “Ο νόμος” έλεγε “μοιάζει με τον ιστό της αράχνης: Τα μικρά και τα αδύνατα πιάνονται σ’ αυτόν, ενώ τα ισχυρά τον σχίζουν και περνούν”. Ακόμα ένα δείγμα ευθύτητας και παρρησίας, που χαρακτήριζαν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα.
Η δημοκρατία που καθιέρωσε ο Κλεισθένης, μετά την εκδίωξη των Πεισιστρατιδών, ήταν σχετικά πλουτοκρατικό και ολιγαρχικό σύστημα, είχε όμως σωστούς και εξελίξιμους θεσμούς και, με τις μεταρρυθμίσεις που έκαναν ο Εύβουλος, ο Εφιάλτης και ο Περικλής, μεταμορφώθηκε σε πραγματικά «λαοκρατικό» καθεστώς.
Το πολίτευμα λοιπόν της αρχαίας Αθήνας όπως διαμορφώθηκε μετά τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, του Εφιάλτη και του Περικλή, ήταν η άμεση δημοκρατία. Η Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή η λαϊκή συνέλευση όλων των αθηναίων πολιτών από 20 ετών και πάνω, μετά το 462 π.Χ. είχε συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες και τις ασκούσε με τα διάφορα όργανα, που αυτή όριζε ή ήλεγχε. Είχε όχι μόνο νομοθετικές εξουσίες αλλά και εκτελεστικές και, σε ορισμένες περιπτώσεις (εσχάτη προδοσία, ασέβεια κ.ά.), μεταβαλλόταν σε ανώτατο δικαστήριο, πράγμα που έκανε τον Αριστοτέλη να την χαρακτηρίσει «μυριοκέφαλη τυραννία».
Στην Εκκλησία του Δήμου, που συνεδρίαζε 40 φορές το χρόνο, μπορούσε να πάρει τον λόγο ο κάθε πολίτης και όσο μιλούσε και ό,τι κι αν έλεγε, κανείς δε μπορούσε να τον διακόψει ή να τον σταματήσει. Ήταν η περίφημη ισηγορία..
Η Εκκλησία του Δήμου εξέλεγε τα 500 μέλη της Βουλής.
Οι βουλευτές έβγαιναν με κλήρο από 1000 εκπρόσωπους των 170 δήμων της Αττικής (100 για κάθε φυλή), που ονομάζονταν πρόκριτοι και εκλέγονταν με μυστική ψηφοφορία για έναν χρόνο. Οι 500 που δεν κληρώνονταν βουλευτές, έμεναν αναπληρωματικοί και ονομάζονταν επιλαχόντες.
Οι βουλευτές έβγαιναν με κλήρο από 1000 εκπρόσωπους των 170 δήμων της Αττικής (100 για κάθε φυλή), που ονομάζονταν πρόκριτοι και εκλέγονταν με μυστική ψηφοφορία για έναν χρόνο. Οι 500 που δεν κληρώνονταν βουλευτές, έμεναν αναπληρωματικοί και ονομάζονταν επιλαχόντες.
Από τους 500 βουλευτές, οι οποίοι έπαιρναν μια μικρή χρηματική αποζημίωση τριών οβολών την ημέρα, κληρωνόταν η πρυτανεία, από 50 μέλη, η οποία για διάστημα 35 ημερών αποτελούσε την κυβέρνηση της αθηναϊκής δημοκρατίας. Οι πρυτάνεις, όσον καιρό ασκούσαν τα καθήκοντά τους έμεναν στο Πρυτανείο με έξοδα του κράτους. Ένας από αυτούς οριζόταν για μια ή δυό το πολύ μέρες Γραμματεύς της Βουλής, δηλαδή πρωθυπουργός.
Η Βουλή ήταν το συμβουλευτικό όργανο της Εκκλησίας του Δήμου. Κάθε νόμος, για να ψηφιστεί από την τελευταία, έπρεπε να προετοιμαστεί και να συζητηθεί από την Βουλή, που έβγαζε το προβούλευμα. Γι” αυτό τα νομοθετήματα που ψήφιζε η Εκκλησία του Δήμου άρχιζαν πάντα με τη φράση: ΕΔΟΞΕ Τωι ΔΗΜΩι ΚΑΙ Τηι ΒΟΥΛΗι, (δηλαδή, φάνηκε σωστό στον Λαό και στην Βουλή).
Ανακεφαλαιώνοντας, βλέπουμε ότι πηγή και φορέας όλων των εξουσιών ήταν η λαϊκή συνέλευση, η Εκκλησία του Δήμου. Ότι όλα τα αξιώματα ήταν συνήθως ενιαύσια και προσιτά σε όλους τους πολίτες. Ότι πολλοίάρχοντες έβγαιναν με κλήρωση, που σημαίνει ότι από την στιγμή που κάποιος γεννήθηκε αθηναίος πολίτης είχε εν δυνάμει εκλεγεί σε πολλά αξιώματα και απλά περίμενε πότε θα κληρωθεί σε ένα από αυτά. Σημαίνει επίσης ότι όλοι οι πολίτες, πλούσιοι ή φτωχοί, θα ερχόταν κάποτε η ώρα να κληρωθούν ή να εκλεγούν σε κάποιο αξίωμα.
Τις δικαστικές αρχές αποτελούσαν δύο μεγάλα δικαστήρια, ο Άρειος Πάγος, το παλιό ανώτατο δικαστήριο, που στα χρόνια της δημοκρατίας είχε χάσει πολλές από τις αρμοδιότητές του, και η Ηλιαία, το λαϊκό δικαστήριο, που το απαρτίζαν 6000 μέλη που έβγαιναν με κλήρωση από όλους τους πολίτες για έναν χρόνο και έπαιρναν επίσης ημερήσια αποζημίωση τριών οβολών.
Η Ηλιαία χωριζόταν σε δέκα τμήματα από 600 δικαστές το καθένα και επιλαμβανόταν με όλες τις ποινικές και αστικές περιπτώσεις. Υπήρχαν όμως και μικρότερα ή και ειδικά δικαστήρια.
Η Ηλιαία χωριζόταν σε δέκα τμήματα από 600 δικαστές το καθένα και επιλαμβανόταν με όλες τις ποινικές και αστικές περιπτώσεις. Υπήρχαν όμως και μικρότερα ή και ειδικά δικαστήρια.
Τις διοικητικές αρχές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας τις όριζε επίσης, με κλήρωση ή με ψηφοφορία, η Εκκλησία του Δήμου. Τις αποτελούσαν:
Οι εννέα άρχοντες, που που μετά το 462 πΧ είχαν χάσει κάθε ουσιαστική εξουσία και ασκούσαν μόνο τελετουργικά καθήκοντα. Οι εννέα άρχοντες κληρώνονταν ανάμεσα στους πλούσιους, (πεντακοσιομέδιμνους) και ήταν: ο επώνυμος άρχων, ο άρχων βασιλεύς, ο πολέμαρχος και οι έξι θεσμοθέται. Μετά την θητεία τους, που ήταν για έναν χρόνο, γίνονταν ισόβια μέλη του Αρείου Πάγου.
Οι δέκα αστυνόμοι, οι οποίοι είχαν καθήκοντα τήρησης της τάξης και είχαν υπό τις διαταγές τους ένοπλα τμήματα σκυθών ή θρακών δούλων.
Οι δέκα επισκευασταί των ιερών, που φρόντιζαν για την συντήρηση των ναών, οι πέντε οδοποιοί, οι πέντε νεωροί, ο επιμελητής των κρηνών, υπεύθυνος για την ύδρευση της πόλης και οι αρχιτέκτονες επί τας ναυς, που ευθύνονταν για την ναυπήγηση και συντήρηση των πολεμικών σκαφών.
Οι οικονομικές αρχές της αθηναϊκής δημοκρατίας ορίζονταν επίσης με κλήρωση για έναν χρόνο από την Εκκλησία του Δήμου, και ήταν: οι δέκα ελληνοταμίαι, οι δέκα ταμίαι της Αθηνάς, οι δέκα ταμίαι των άλλων θεών, ο επί των θεωρικών, οι δέκα σιτοφύλακες, οι δέκα πωληταί και οι δέκα αποδέκται.
Τέλος, τις στρατιωτικές αρχές τις αποτελούσαν οι δέκα στρατηγοί, που εκλέγονταν (ένας για κάθε φυλή) για έναν χρόνο χωρίς δικαίωμα επανεκλογής (αυτό το τελευταίο καταργήθηκε μετά το 440 π.Χ.), οι δέκα ταξίαρχοι, οι δέκα φύλαρχοι, οι δύο ίππαρχοι και ο ταμίας των στρατιωτών.
Στρατηγοί μπορούσαν να εκλεγούν από όλες τις τάξεις. Σε σπάνιες περιπτώσεις μεγάλων εθνικών κινδύνων, ένας στρατηγός περιβαλλόταν με μεγάλες, σχεδόν δικτατορικές, εξουσίες, πάντα με απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου και για πολύ μικρό χρονικό διάστημα και τότε ονομαζόταν στρατηγός αυτοκράτωρ.
Τα κύρια θεσμικά γνωρίσματα της δημοκρατίας όμως δεν ήταν τα αξιώματα αλλά οι λειτουργίες της:
Η μικρή διάρκεια της εξουσίας, (το πολύ έναν χρόνο, αν και οι πρυτάνεις κυβερνούσαν μονάχα λίγες βδομάδες και ο γραμματέας της Βουλής, δηλαδή ο πρωθυπουργός, μια ή δύο μέρες!).
Η συνεχής εναλλαγή προσώπων στην εξουσία. Το προσιτό της εξουσίας σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από καταγωγή ή περιουσία. Η αιρετότητα των αρχόντων, με μυστική ψηφοφορία ή κλήρωση. Η γραπτή νομοθεσία, με νόμους που επεξεργαζόταν η Βουλή και ψήφιζε η λαϊκή συνέλευση. Η ανεξαρτησία και η λαϊκή βάση της δικαιοσύνης.
Η μικρή διάρκεια της εξουσίας, (το πολύ έναν χρόνο, αν και οι πρυτάνεις κυβερνούσαν μονάχα λίγες βδομάδες και ο γραμματέας της Βουλής, δηλαδή ο πρωθυπουργός, μια ή δύο μέρες!).
Η συνεχής εναλλαγή προσώπων στην εξουσία. Το προσιτό της εξουσίας σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από καταγωγή ή περιουσία. Η αιρετότητα των αρχόντων, με μυστική ψηφοφορία ή κλήρωση. Η γραπτή νομοθεσία, με νόμους που επεξεργαζόταν η Βουλή και ψήφιζε η λαϊκή συνέλευση. Η ανεξαρτησία και η λαϊκή βάση της δικαιοσύνης.
Υπήρχαν όμως κι άλλοι θεσμοί που έδιναν στην αθηναϊκή δημοκρατία τα χαρακτηριστικά της πολιτείας του δικαίου και της ευνομίας.
Ένας από αυτούς ήταν ο θεσμός των δοκιμασιών: κανείς πολίτης δε μπορούσε να βάλει υποψηφιότητα για να εκλεγεί σε κάποιο αξίωμα, αν προηγουμένως δεν περνούσε ευνοϊκά από έξι δοκιμασίες.
Συγκεκριμένα έπρεπε να αποδείξει:
– Ότι είναι γνήσιος αθηναίος πολίτης.
– Ότι υπηρέτησε στον στρατό και πήρε μέρος σε εκστρατείες.
– Ότι πλήρωνε τακτικά τους φόρους.
– Ότι ήταν έντιμος και δεν είχε καταδικαστεί ποτέ για ατιμωτικό αδίκημα.
– Ότι ήταν ευσεβής.
– Ότι η συμπεριφορά του προς τους γονείς του ήταν άψογη.
Οι δοκιμασίες αυτές ήταν ουσιαστικές και εξονυχιστικές και γίνονταν οι τρεις πρώτες από την Βουλή και οι άλλες τρεις από τα δικαστήρια. Με τις δοκιμασίες αυτές είναι φανερό πως πολλοί φαύλοι αποκλείονταν εξ αρχής από την δυνατότητα να εκλεγούν.
Ένας άλλος σημαντικός θεσμός ήταν των λειτουργιών, οι οποίες ήταν κάποιο είδος τιμητικής φορολογίας. Η Εκκλησία του Δήμου ανέθετε σε κάποιον πλούσιο πολίτη να εξοπλίσει ένα πολεμικό σκάφος, να χρημοτοδοτήσει το ανέβασμα μιας τραγωδίας (από εκεί βγήκε και ο όρος χορηγός) και γενικά να κάνει κάποιο κοινωφελές έργο, χωρίς ελπίδα κέρδους εκτός από την αναγραφή τού ονόματός του σε τιμητική στήλη.
Ο οριζόμενος είχε δικαίωμα να αρνηθεί, αλλά με τον όρο να υποδείξει άλλον, πλουσιώτερο κατά την γνώμη του, που κι αυτός με την σειρά του μπορούσε να ζητήσει την ανταλλαγή των περιουσιών τους, αν ισχυριζόταν πως δεν ήταν τόσο πλούσιος. Η ανταλλαγή αυτή λεγόταν αντίδοσις.
Τρίτος, τέλος, θεσμός ήταν ο οστρακισμός, με τον οποίον μπορούσε η Δημοκρατία να απομακρύνει από την πολιτική σκηνή όποιον η κοινή γνώμη θεωρούσε πως με την πολιτεία του ή και απλώς λόγω εξαιρετικής δημοφιλίας, μπορούσε να γίνει επικίνδυνος για τους θεσμούς και το πολίτευμα. Ο οστρακισμός καθιερώθηκε το 508 από τον Κλεισθένη για να αποκλείσει την επανάληψη της τυρανίας. Αποφασιζόταν ύστερα από σχετική δημόσια καταγγελία από την Εκκλησία του Δήμου, που εκτάκτως συνεδρίαζε στην Αγορά και όχι στην Πνύκα. Ακολουθούσε ψηφοφορία όλων των πολιτών οι οποίοι γράφανε το όνομα του υποψήφιου για οστρακισμό πάνω σε κομμάτια πήλινων σκευών (όστρακα). Αν τα γραμμένα όστρακα ήταν περισσότερα από το μισό των ψηφισάντων ο καταδικασμένος έπρεπε να φύγει σε τρεις μέρες από την Αττική και να μείνει σε υπερορία (εξορία) για δέκα χρόνια, μετά τα οποία ξαναγύριζε, χωρίς άλλες συνέπειες στα πολιτικά του δικαιώματα, στην περιουσία ή την οικογένειά του.
Ήταν λοιπόν ο Δήμος Αθηναίων αληθινή δημοκρατία; Πολλοί το αρνούνται, προβάλλοντας ισχυρά επιχειρήματα. Ομως τί είναι δημοκρατία; Στο ερώτημα αυτό απαντα ο Περικλής στον “Επιτάφιο”: “Το να κυβερνούν όχι οι λίγοι αλλά οι πολλοί, αυτό το λέμε δημοκρατία”, ( Το ουχί ες ολίγους αλλ’ ες πλείονας οικείν, δημοκρατία κέκληται). Το ζήτημα είναι τί εννοούμε λέγοντας “πολλοί”.
Το αντίθετο της δημοκρατίας είναι η ολιγαρχία, στην οποία κυβερνούν οι λίγοι. Η αντίληψη ότι δεν είναι σωστό να κυβερνούν την πολιτεία οι πολλοί, ο όχλος, ο αδαής λαός, αλλά οι λίγοι εκλεκτοί, οι άριστοι, είναι πανάρχαιη και εκφράστηκε πιο καθαρά από τον Πλάτωνα. Το θέμα είναι ποιοί είναι αυτοί οι άριστοι, από πού αντλούν το δικαίωμα να κυβερνούν και βάσει ποιας λογικής αρνούνται το δικαίωμα αυτό στον απλό λαό.
Οι κάθε είδους και ονομασίας ολιγαρχικοί δέχονται ως κριτήριο για να καταταγεί κάποιος στους αρίστους είτε την καταγωγή είτε τον πλούτο είτε την μόρφωση και υποστηρίζουν ότι το δικαίωμα να κυβερνούν οι άριστοι το παίρνουν είτε από τους θεούς, είτε από την ιστορική ή κοινωνική αναγκαιότητα είτε από άλλες εξ ίσου νεφελώδεις και αυθαίρετες πηγές. Στην πραγματικότητα μοναδική πηγή της εξουσίας των αρίστων ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων η απροκάλυπτη ή συγκεκαλυμμένη βία.
Στις διάφορες μορφές δημοκρατίας, αντίθετα, αυτοί που κυβερνούν εκλέγονται από κάποιους άλλους. Ο τρόπος που εκλέγονται και ο αριθμός αυτών που έχουν το δικαίωμα εκλογής ποικίλει φυσικά, ανάλογα με την μορφή της δημοκρατίας, πάντως όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός των εκλεγόντων, όσο πιο μεγάλη είναι η δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε πολλούς υποψήφιους και όσο πιο εύκολη είναι η διαδικασία, τόσο πλατύτερη είναι η δημοκρατία.
Βέβαια η Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν ήταν κάποιο ιδανικό πολίτευμα. Είχε πολλά και σοβαρά τρωτά και μειονεκτήματα, όχι όμως αυτά που τονίζουν ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας ή ο Ξενοφώντας. Ο πρώτος ήταν προκατειλημένος εναντίον της και οι άλλοι δύο απροκάλυπτοι εχθροί της. Αυτούς τους ενοχλούσε η παντοδυναμία της Εκκλησίας του Δήμου, το ευμετάβλητο των διαθέσεων και αποφάσεων του λαού και το νεωτεριστικό πνεύμα που κυριαρχούσε παντού.
Τα πραγματικά μειονεκτήματα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που την οδήγησαν τελικά στην ήττα, ήταν άλλα.
Πρώτα πρώτα ήταν ο αποκλεισμός των γυναικών από κάθε είδους κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα. Οι αθηναίες δεν είχαν κανένα πολιτικό και ελάχιστα κοινωνικά δικαιώματα, σε αντίθεση με τις γυναίκες της Σπάρτης, του Αργους, της Λέσβου, της Κρήτης και άλλων ελληνικών περιοχών.
Ακόμα, η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν φιλοπόλεμη και επεκτατική. Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Στην αρχαιότητα το κυριώτερο μέσον παραγωγής ήταν η γη. Η Πολιτεία, έχοντας για στήριγμα της τους ελεύθερους μικροκαλιεργητές, έπρεπε να φροντίζει να έχουν όλοι τους επαρκείς κλήρους γης. Όταν η γη της Αττικής δεν επαρκούσε πια, η Δημοκρατία έκανε πολέμους, προσαρτούσε νέα εδάφη και εγκαθιστούσε σ” αυτά αθηναίους κληρούχους. Οι συνεχείς όμως πόλεμοι, που δεν τους έκανε με μισθοφορικά στρατεύματα αλλά με δικό της στρατό από αθηναίους πολίτες, υπονόμευε την ίδια την κοινωνική της βάση, διότι οδηγούσαν τους πολίτες στην οικονομική καταστροφή.
Τέλος, η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν υπερβολικά τοπικιστική. Μολονότι της δόθηκε η ευκαιρία να συνενώσει σε μια πολιτική ενότητα το σύνολο σχεδόν της Ελλάδας, δεν είχε την διορατικότητα, την ευρύτητα του πνεύματος και την οργανωτική ικανότητα να το κάνει, αρετές που αργότερα μόνο η Ρώμη επέδειξε. Ακόμα και οι ξένοι που είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα και που στο τέλος του 5ουαιώνα αποτελούσαν σχεδόν τους μισούς κατοίκους του Άστεως, δεν απέκτησαν ποτέ δικαιώματα αθηναίου πολίτη.
Αυτά τα σοβαρά μειονεκτήματα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας την οδήγησαν σε αδιέξοδα και προκάλεσαν την παρακμή της. Παρ’ όλα αυτά ήταν το πιο γόνιμο σε θεσμούς και ιδέες (που γνώρισαν παγκόσμια ακτινοβολία και έχουν διαχρονική ισχύ) πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς της ιστορίας.
Θόλος ή Σκιάς (470-460 π.Χ.)
Σε μικρή απόσταση νοτίως του Μητρώου και του Νέου Βουλευτηρίου
σώζονται τα κατάλοιπα της Θόλου, περίκεντρου οικοδομήματος που είναι γνωστό και ως Σκιάς (= ομπρέλλα), η οποία αποτέλεσε το σημαντικότερο διοικητικό κτίριο της αρχαίας Αθήνας, λειτουργώντας ως χώρος εστίασης και ως έδρα της αρμόδιας εκτελεστικής επιτροπής των Πρυτάνεων της Βουλής.
Η οικοδόμησή της ανάγεται στα χρόνια του Κίμωνος (470-460 π.Χ.) και πιθανώτατα συνδέεται άμεσα με τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτου το 362 π.Χ., οπότε θεσμοθετήθηκε το σώμα των Πρυτάνεων.
Οι Πρυτάνεις, 50 βουλευτές από κάθε μία εκ των δέκα αθηναϊκών φυλών (συνολικά 500) ασκούσαν για περιορισμένο χρονικό διάστημα (ανά 1/10 του έτους) την εκτελεστική εξουσία (την νομοθετική εξουσία κατείχαν η Βουλή και η Εκκλησία του δήμου).
Ο Επιστάτης των Πρυτάνεων, που οριζόταν (εκλεγόταν) σε ημερήσια βάση, είχε τα κλειδιά του δημόσιου θησαυρού, δεχόταν τους πρέσβεις άλλων πόλεων, καθόριζε την ημερήσια διάταξη της Εκκλησίας του δήμου και προήδρευε αυτοπροσώπως στις διαδικασίες.
Το 1/3 των Πρυτάνεων (οι 17) ήταν υποχρεωμένοι να διανυκτερεύουν στην Θόλο, ενώ παρέμεναν όλοι μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
Στην Θόλο φυλάσσονταν επίσης τα κλειδιά των ναών, η σφραγίδα του κράτους, τα πρότυπα των μέτρων και των σταθμών (σημαντικά για τον έλεγχο του εμπορίου), και η εστία της πόλης.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα ανασκαφικά δεδομένα, το κτίσμα υπέστη αλλεπάλληλες καταστροφές (αρχικά από τους Τριάκοντα Τυράννους, οι οποίοι εγκατέστησαν το αρχηγείο τους εκεί, για να αποκατασταθεί μετά την πτώση τους και την επάνοδο των δημοκρατικών στην πόλη) και ανοικοδομήθηκε πολλές φορές μέχρι την εποχή του Παυσανίου (2ος αι. μ.Χ.), χωρίς ωστόσο να μεταβληθεί η αρχική μορφή του.
Πρόκειται για ευρύχωρο κτίριο κυκλικής διατομής, με εξωτερική διάμετρο 18,3 μ. περίπου και είσοδο στην ανατολική πλευρά. Ο πλινθόκτιστος τοίχος του πατούσε σε λίθινο τοιχοβάτη, ενώ η στέγη ήταν κωνική, καλυμμένη με πήλινους κεράμους, και στηριζόταν εσωτερικά σε 5 ή 6 ξύλινους αράβδωτους ιωνικούς κίονες.
Στο κέντρο της Θόλου έχουν εντοπιστεί ίχνη βωμού, όπου ίσως τελούνταν θυσίες, γεγονός που προβληματίζει καθ’ όσον αφορά την ακριβή διαμόρφωση της στέγης· πολλοί αποκαθιστούν υποθετικά ένα οπαίο στην κορυφή της, που θα χρησίμευε για την διοχέτευση του καπνού από την προσφορά θυσιών, ενώ άλλοι την θεωρούν την οροφή ολόχτιστη και αποδίδουν στις τελούμενες θυσίες συμβολικό χαρακτήρα.
Στα ρωμαϊκά χρόνια, ύστερα από πιθανή καταστροφή της από τον Σύλλα (86 π.Χ.), ίσως επί Οκταβιανού Αυγούστου, προστέθηκε στην είσοδοτης ανακαινισμένης πλέον Θόλου μνημειακό πρόπυλο με 4 ιωνικούς κίονες.
Την ίδια περίοδο ή αργότερα, μέσα στον 2ο αι. π.Χ., εποχή ανοικοδόμησης και εξωραϊσμού πολλών μνημείων της Αθήνας από τους αυτοκράτορεςΑδριανό και Αντωνίνο Πίο, πρέπει να έγινε και η πλακόστρωση του δαπέδου (η κλασσική Θόλος είχε μάλλον το σύνηθες τότε χωμάτινο δάπεδο).
Δεν γνωρίζουμε εάν οι τοίχοι της ρωμαϊκής Θόλου ήταν πλίνθινοι ή λίθινοι, βέβαιο όμως είναι ότι κατά την τελευταία φάση του, γύρω στο 400 μ.Χ., το κτίριο ήταν ολόλιθο διότι έφερε βαρύ τρούλλο.
Τέλος, ο χώρος πέριξ του οικοδομήματος κλεινόταν από ακανόνιστου σχήματος περίβολο.
Βασικό πρόβλημα ως προς την χωροταξική οργάνωση της Θόλου παραμένει η θέση των 50 κλινών, όπου σύμφωνα με την παράδοση σιτίζονταν οι Πρυτάνεις με δημόσια δαπάνη.
Κατά μία πρόσφατη άποψη, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο οι πρυτάνεις να έτρωγαν όρθιοι και όχι καθιστοί ή ανακεκλιμένοι, όπως συνέβαινε σε πολλά ιερά όπου λάμβαναν χώρα τελετουργικά δείπνα.
Με την δραστηριότητα αυτή φαίνεται να σχετίζονται και τα θεμέλια ενός μικρού τετράγωνου κτίσματος στο πίσω μέρος (βορείως) της Θόλου, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως μαγειρείο, αφού στον χώρο του βρέθηκαν σκεύη (μελαμβαφή αγγεία) δημόσιας χρήσης με την επιγραφή ΔΕ (= δεμοσίου, δηλ. δημοσίου) καθώς και λάκκοι με κατάλοιπα από κάρβουνα (για τις εκεί τοποθετημένες σούβλες).
Κάτοψη της Θόλου. Το πάτωμα και το κιονοστήριχτο προσθώο αποτελούν μεταγενέστερες προσθήκες στο αρχικό σχέδιο.
Πρόπλασμα της Θόλου, που δείχνει μία από τις πιθανές αποκαταστάσεις της οροφής με το οπαίο στη μέση και κεράμωση από ρομβοειδείς κεράμους.
Θραύσματα πήλινου γείσου και ακρωτήριον με ανθεμωτή απόληξη στην κορυφή από την Θόλο.
Σχεδιαστική αναπαράσταση του εσωτερικού της Θόλου, με μια από τις προταθείσες αποκαταστάσεις της χωροταξικής οργάνωσης των ανακλίντρων, που προορίζονταν για την σίτιση των Πρυτάνεων.
Σχεδιαστική αποκατάσταση και πρόπλασμα (μοντέλο) της του δυτικού συγκροτήματος της Αγοράς. Ανάμεσα στα λοιπά κτίρια διακρίνονται η Θόλος, το Νέο Βουλευτήριον, το Μητρώον και ο ναός του Ηφαίστου και της Αθηνάς.
Αεροφωτογραφία του δυτικού οικοδομικού συγκροτήματος της Αγοράς, που αποτέλεσε τον διοικητικό πυρήνα της αθηναϊκής δημοκρατικής πολιτείας. Στο κάτω μέρος τα υλικά κατάλοιπα της κυκλικής Θόλου.
|  |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Πρωτοβουλία ανάδειξης της Αρχαίας Αγοράς σαν παγκόσμιο κέντρο δημοκρατίας
ΑΘΗΝΑ. (Γραφείο Εθνικού Κήρυκα). Πέντε νέοι επιστήμονες, όλοι τους από το χώρο της πολιτικής και της διπλωματίας -κάποιοι ήδη ασχολούνται επαγγελματικά με την πολιτιστική διπλωματία- είχαν μία ιδέα να αναδείξουν την Αθήνα σαν το παγκόσμιο κέντρο της Δημοκρατίας, όπως δικαιωματικά της ανήκει. Και τί καλύτερο από τα να γινει αυτό μέσα από το χώρο της Αρχαίας Αγοράς, εκεί που στην αρχαιότητα αποτελούσε διοικητικό, φιλοσοφικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο της πόλης.
Η Αρχαία Αγορά από την εποχή του Κλεισθένη μέχρι και τον Περικλή αποτελούσε την καρδιά της πόλης. Και τί σκέφτηκαν οι νέοι αυτοί
Οπως μας λέει ένας από τους πρωτεργάτες, ο Σταύρος Καλεντερίδης, η πρωτοβουλία μας είναι καθαρά πολιτική στη φύση της, καθώς η σύλληψή της αφορά τη δημοκρατία. «Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα brand για την Ελλάδα, μία δυνατή εθνική ταυτότητα που θα είναι γύρω από τους άξονες της δημορκατίας, τη σφαίρα επιρροής και τα σύμβολά της. Το σημαντικότερο σύμβολο είναι αυτό της Αρχαίας Αγοράς που δεν είναι απόλυτα γνωστό ούτε στους Αθηναίους ότι εκεί γεννηθηκε η Δημορκατία. Ισως συνειρμικά να οδηγήσει η σκέψη στην Ακρόπολη. Και βεβαιως ούτε οι ξένοι το γνωρίζουν. Ετσι θεωρήσαμε ότι μία καλή περίπτωση είναι η αναστύλωση της Αρχαιας Αγοράς.
Οι αρμόδιοι μας διαβεβαίωσαν ότι αυτό μπορεί να γίνει και ήδη έχουμε απόδειξη από την αναστύλωση της Στοάς του Αττάλου το 1956 που βρίσκεται απέναντι από το Ναό του Ηφαίστου του μόνου κτιρίου που διασώζεται από την Αρχαία Αγορά που περιλάμβανε περίπου τριάντα κτίσματα»
Οι αρμόδιοι μας διαβεβαίωσαν ότι αυτό μπορεί να γίνει και ήδη έχουμε απόδειξη από την αναστύλωση της Στοάς του Αττάλου το 1956 που βρίσκεται απέναντι από το Ναό του Ηφαίστου του μόνου κτιρίου που διασώζεται από την Αρχαία Αγορά που περιλάμβανε περίπου τριάντα κτίσματα»
Ο Ναός του Ηφαίστου που διασώζεται μαζί με την αναστηλωμένη Στοά του Αττάλου.
Η Αρχαία Αγορά, να σημειώσουμε είναι η περιοχή που εκτείνετα από τις παρυφές της Ακρόπολης και φτάνει μέχρι το Θησείο.
Μάλιστα λένε οι αρχαιολόγοι ότι οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις είναι πολύ πιθανόν να δόθηκαν εκεί και πολύ αργότερα στα νότια της Ακρόπολης.
Επειδή ακριβώς η Αρχαία Αγορά ήταν ο ζωντανός οργανισμός της αρχαίας Αθήνας. Πολλοί μπορεί να θεωρούν ότι ήταν η Πνύκα. Λάθος! Η Πνύκα δημιουργήθηκε ως χώρος της σύγκλησης της Εκκλησίας του Δήμου. Που αρχικά γινότανε στην Αρχαία Αγορά αλλά όταν κτίστηκαν πολλά κτίρια μεταγενέστερα μεταφέρθηκε στην Πνύκα.
Μάλιστα λένε οι αρχαιολόγοι ότι οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις είναι πολύ πιθανόν να δόθηκαν εκεί και πολύ αργότερα στα νότια της Ακρόπολης.
Επειδή ακριβώς η Αρχαία Αγορά ήταν ο ζωντανός οργανισμός της αρχαίας Αθήνας. Πολλοί μπορεί να θεωρούν ότι ήταν η Πνύκα. Λάθος! Η Πνύκα δημιουργήθηκε ως χώρος της σύγκλησης της Εκκλησίας του Δήμου. Που αρχικά γινότανε στην Αρχαία Αγορά αλλά όταν κτίστηκαν πολλά κτίρια μεταγενέστερα μεταφέρθηκε στην Πνύκα.
«Ωστόσο η ιδέα της Δημοκρατίας γεννήθηκε στην Αρχαία Αγορά. Εκεί αγόρευσαν οι προσωκρατικοί, οι φιλόσοφοι και πολιτικοί»
λέει ο κ. Καλεντερίδης, εξηγώντας το όραμά του.
«Αν καταφέρουμε να αναστηλώσουμε την Αρχαία Αγορά δεν θα μιλάμε για μία αρχιτεκτονική αναστύλωσω αλλά για μία αναστύλωση της Δημοκρατίας.
Αυτό σημαίνει ότι θα μπορέσουμε πάλι ως Ελληνες να τη λειτουργήσουμε και πάλι ως Αγορά με την αρχαία της έννοια.
Ως ένα ανοικτό χώρο με πολιτιστικά, ακαδημαϊκά, πολιτιά δρώμενα, ενώ θα μπορεί να ιδρυθεί ένα Ινστιτούτο Δημοκρατίας παγκόσμιας εμβέλειας. Και ξέχωρα από τα τουριστικά και πολιτιστικά οφέλη που θα έχει αυτό το εγχείρημα, θα μπορεί ο χώρος να συνδέσει την έννοια της Δημοκρατίας με την Ελλάδα, περισσότερο και από ότι είναι σήμερα συνειρμικά στο μυαλό όλων.
Δηλαδή η αρχαία διασύνδεση να γίνει σύγχρονη πραγματικότητα και η Αθήνα να αποκτήσει την αξία μίας Μέκκας της Δημοκρατίας. Και όπως κανείς μουσουλμάνος δεν θα αφήσει κανέναν να πειράξει τη Μέκκα, έτσι και κανείς δημοκράτης από οποιαδήποτε χώρα δεν θα αφήσει να πειράξουν το κέντρο της Δημοκρατίας, την Αθήνα. Κανένας δηλ. δεν θα ήθελε να δει την Αθήνα να αποδυναμώνεται ή να λοιδωρείται όπως συμβαίνει τώρα.
Ετσι θεωρούμε ότι η πρωτοβουλία μας αυτή πρέπει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά μίας παγκόσμιας προσπάθειας από όλο τον Ελληνισμό αλλά και από ξένους που ασπάζονται την ιδέα της Δημοκρατίας».
λέει ο κ. Καλεντερίδης, εξηγώντας το όραμά του.
«Αν καταφέρουμε να αναστηλώσουμε την Αρχαία Αγορά δεν θα μιλάμε για μία αρχιτεκτονική αναστύλωσω αλλά για μία αναστύλωση της Δημοκρατίας.
Αυτό σημαίνει ότι θα μπορέσουμε πάλι ως Ελληνες να τη λειτουργήσουμε και πάλι ως Αγορά με την αρχαία της έννοια.
Ως ένα ανοικτό χώρο με πολιτιστικά, ακαδημαϊκά, πολιτιά δρώμενα, ενώ θα μπορεί να ιδρυθεί ένα Ινστιτούτο Δημοκρατίας παγκόσμιας εμβέλειας. Και ξέχωρα από τα τουριστικά και πολιτιστικά οφέλη που θα έχει αυτό το εγχείρημα, θα μπορεί ο χώρος να συνδέσει την έννοια της Δημοκρατίας με την Ελλάδα, περισσότερο και από ότι είναι σήμερα συνειρμικά στο μυαλό όλων.
Δηλαδή η αρχαία διασύνδεση να γίνει σύγχρονη πραγματικότητα και η Αθήνα να αποκτήσει την αξία μίας Μέκκας της Δημοκρατίας. Και όπως κανείς μουσουλμάνος δεν θα αφήσει κανέναν να πειράξει τη Μέκκα, έτσι και κανείς δημοκράτης από οποιαδήποτε χώρα δεν θα αφήσει να πειράξουν το κέντρο της Δημοκρατίας, την Αθήνα. Κανένας δηλ. δεν θα ήθελε να δει την Αθήνα να αποδυναμώνεται ή να λοιδωρείται όπως συμβαίνει τώρα.
Ετσι θεωρούμε ότι η πρωτοβουλία μας αυτή πρέπει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά μίας παγκόσμιας προσπάθειας από όλο τον Ελληνισμό αλλά και από ξένους που ασπάζονται την ιδέα της Δημοκρατίας».
Οι θησαυροί της Αρχαίας Αγοράς
Ο διευθυντής των ανασκαφών της Αρχαίας Αγοράς κ. John Camp μάς ξεναγεί στον ομφαλό της Αρχαίας Αθήνας
Φέτος συμπληρώνονται 83 χρόνια αφότου η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών άρχισε συστηματικές ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.
Ένα πραγματικά τιτάνιο εγχείρημα, αν σκεφτεί κανείς ότι μιλάμε για μια έκταση 50.000 τ.μ. στη μέγιστη ακμή της, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας ήταν χτισμένο και βρισκόταν σε διαρκή, σχεδόν, χρήση για πάνω από δύο χιλιετίες, καθώς επίσης και για ευρήματα που χρονολογούνται από τηΝεολιθική Εποχή (3η χιλιετία π.Χ.) μέχρι τους νεότερους χρόνους.
Ένα εγχείρημα που παραμένει, βέβαια, σε εξέλιξη – παρότι έχει ανασκαφεί το 90-95% της έκτασης, κάπου 122 στρέμματα.
«Υπάρχουν ακόμα εκπλήξεις εδώ από κάτω!» μας βεβαιώνει ο σημερινός διευθυντής της ανασκαφής John Camp, που έχει την ευγενή καλοσύνη να μας ξεναγήσει αυτοπροσώπως. Αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα, στις ΗΠΑ τις ανασκαφές και την αρχαιολογική έρευνα δεν χρηματοδοτεί το κράτος αλλά ιδιώτες χορηγοί. Υπάρχει έντονη σ' εμάς η κουλτούρα της "πολιτιστικής φιλανθρωπίας", που επιπλέον συνδυάζεται με φορολογικές ελαφρύνσεις» επισημαίνει ο υψηλός συνομιλητής και ξεναγός μας Οι πρώτες ανασκαφές και η κουλτούρα της «πολιτιστικής» φιλανθρωπίας Αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή είχαν ήδη πραγματοποιήσει προπολεμικά το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, καθώς και Έλληνες αρχαιολόγοι – λείψανα κτιρίων και γλυπτών της Αρχαίας Αγοράς είχαν εξάλλου αποκαλυφθεί και στην τάφρο που ανοίχτηκε για τη διέλευση του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου (1890-1). Ουσιαστικά, όμως, η ανασκαφική περιπέτεια ξεκινά τον Μάιο του 1931, όταν μια στρατιά εργάτες με ιππήλατα καρότσια άρχισε να καθαρίζει συστηματικά την περιοχή από τα άχρηστα υλικά. «Ύστερα από την προσήκουσα τελετή του αγιασμού που πραγματοποίησε ο ιερέας του γειτονικού ναού (Παναγία Βλασταρού), οι ανασκαφές ξεκίνησαν στις 7:30 π.μ.
Οι εργασίες επικεντρώθηκαν στην κατεδάφιση της Οικίας 22 [...] (χρησιμοποιήθηκαν) 28 εργάτες/135 άμαξες» διαβάζουμε χαρακτηριστικά στο ημερολόγιο του Leslie Shear, πρώτου διευθυντή της ανασκαφής.
Τότε σχεδιάστηκε επίσης το σύστημα καταγραφής και αρχειοθέτησης των ευρημάτων, που εξακολουθεί να παραμένει σε ισχύ.
Οι διαπραγματεύσεις της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής με το ελληνικό Δημόσιο ξεκίνησαν το 1925. Η Πολιτεία αδυνατούσε να χρηματοδοτήσει τις εργασίες, κυρίως εξαιτίας του υψηλού κόστους των απαλλοτριώσεων.
Το κενό έσπευσαν να καλύψουν ιδρύματα και ιδιώτες από τις ΗΠΑ, όπως ο μεγιστάνας Τζον Ροκφέλερ (τα τελευταία χρόνια βασικοί χρηματοδότες είναι τα David & Lusille Packard Foundation και Packard Humanities Institute).
«Αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα, στις ΗΠΑ τις ανασκαφές και την αρχαιολογική έρευνα δεν χρηματοδοτεί το κράτος αλλά ιδιώτες χορηγοί. Υπάρχει έντονη σ' εμάς η κουλτούρα της "πολιτιστικής φιλανθρωπίας", που επιπλέον συνδυάζεται με φορολογικές ελαφρύνσεις» επισημαίνει ο υψηλός συνομιλητής και ξεναγός μας, συμπληρώνοντας ότι οι Αμερικανοί «νιώθουν δυνατούς δεσμούς με την αρχαία Ελλάδα, πόσο μάλλον που η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπήρξε πρότυπο της αμερικανικής».
Η Αρχαία Αγορά όπως είναι σήμερα.
Ο John Camp πρωτοβρέθηκε στην Αρχαία Αγορά ως φοιτητής Αρχαιολογίας το 1966. Εργάστηκε πλάι στους Homer Thompson, Ιωάννη Τραυλό, Σπύρο Σπυρόπουλο, William Dinsmoor, Eugene Vanderpool, Alison Frantz, Lucy Talcott και το μεγάλο του πάθος γι' αυτή την ανασκαφή ανταμείφθηκε όταν είκοσι χρόνια πριν ανέλαβε επικεφαλής της, κάτι που θεωρεί μεγάλη του τιμή
. Έκτοτε βρίσκεται μόνιμα εδώ έξι μήνες τον χρόνο και νιώθει την Αθήνα δεύτερη πατρίδα του. Λέει ότι τον χειμώνα εργάζονται στην Αγορά 7-8 άνθρωποι, αλλά το καλοκαίρι, όταν έρχονται και οι ξένοι φοιτητές, μαζεύονται εκεί καμιά 80αριά άτομα (αρχαιολόγοι, συντηρητές κι εργάτες).
Μαζί με τον συμπατριώτη του Craig Mauzy, που τρέχει το φωτογραφικό κομμάτι, εξέδωσαν πέρσι έναν νέο, εξαιρετικά κατατοπιστικό οδηγό της Αρχαίας Αγοράς (εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης), ενώ έχει συγγράψει αρκετά ακόμα βιβλία, άρθρα και μονογραφίες σχετικά.
Δηλώνει μέγας θαυμαστής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ενός πολιτεύματος που «δεν προέκυψε μονομιάς αλλά διαμορφώθηκε σε μια περίοδο 150 ετών με τις προσθήκες των Σόλωνα, Κλεισθένη, Θεμιστοκλή, Περικλή και υπήρξε σταθμός στην ανθρώπινη εξέλιξη».
Μία τεράστια επιχείρηση ανασκαφής Με τον οδηγό ανά χείρας και τον συγγραφέα του ζηλευτή συντροφιά, ξεκινάμε την περιήγηση.
Καταρχάς, χρειάστηκε, μαθαίνουμε, να κατεδαφιστούν πάνω από 400 οικήματα των νεότερων χρόνων για να αποκαλυφθεί ο πλούτος του υπεδάφους, μια τεράστια επιχείρηση ακόμα και για τα τωρινά δεδομένα.
Από τότε ίσαμε σήμερα πολλές εκατοντάδες Έλληνες και ξένοι επιστήμονες, εργάτες και φοιτητές απασχολήθηκαν στην ανασκαφή, τη συντήρηση, την έρευνα και τις δημοσιεύσεις.
Έτσι απλά για να πάρει μια ιδέα κανείς πώς προέκυψε και πώς διατηρείται σήμερα ο ειδυλλιακός αυτός χώρος!
– πάνω από 300.000 εικόνες φυλάσσονται στο Αρχείο των Ανασκαφών της Αρχαίας Αγοράς.
Η παραδοσιακή τεχνική των αλάτων του αργύρου ήταν ιδανική για τις ιδιαιτερότητες της αρχαιολογικής φωτογράφισης. Για τα ευρήματα που ξεχώριζαν χρησιμοποιούνταν μηχανή μεγάλου φορμά, ενώ την εξέλιξη των εργασιών κατέγραφε μια Leica 35 mm.
Το 2006, ο Craig Mauzy και η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή εξέδωσαν ένα θαυμάσιο εικονογραφημένο ιστορικό των ανασκαφών (1931-2006).
Με αφετηρία τον 6ο αι. π.Χ. Η Αγορά υπήρξε «ομφαλός» της αρχαίας Αθήνας ήδη από τον 6ο αι. π.Χ., τον καιρό του Πεισίστρατου και ιδιαίτερα του Κλεισθένη. Πολλά από τα πρώιμα οικοδομήματα χρονολογούνται γύρω στο 500 π.Χ., ανάμεσά τους ο βωμός των Δώδεκα Θεών που ήταν επίσης άσυλο και αφετηρία μέτρησης χιλιομετρικών αποστάσεων (το μεγαλύτερο μέρος του σήμερα βρίσκεται κάτω από τις γραμμές του ΗΣΑΠ).
Κομμάτι του ποταμού Ηριδανού εγκιβωτίστηκε τότε, ώστε να διέλθει η οδός των Παναθηναίων, η «κεντρική λεωφόρος» της πόλης που διέσχιζε την Αγορά και την οποία ακολουθούσε κάθε τέσσερα χρόνια η πομπή της ομώνυμης μεγάλης αθηναϊκής γιορτής.
Λίθινες στήλες οριοθέτησαν τον δημόσιο χώρο, ενώ η Εκκλησία του Δήμου μεταφέρθηκε στην Πνύκα και αρκετά από τα θεατρικά δρώμενα στις νότιες υπώρειες της Ακρόπολης.
Η πρώτη οικοδομική «έκρηξη» ξεκινά, μαθαίνουμε, λίγο μετά τον θρίαμβο επί των Περσών στη Σαλαμίνα και την ανατολή της αθηναϊκής ηγεμονίας.
Το Αιάκειο, το Παλιό Βουλευτήριο, η Βασίλειος Στοά, που είχαν πάθει σοβαρές φθορές κατά την πυρπόληση της Αθήνας από τους Πέρσες το 480/79 π.Χ., ανακαινίζονται.
Ο Κίμωνας παραγγέλνει να φυτέψουν πλατάνια, τοποθετούνται κρήνες, ενώ την απομάκρυνση των όμβριων υδάτων εξασφάλιζε ένας μεγάλος λίθινος αγωγός που διασώζεται και συναντούσε τη διαμορφωμένη κοίτη του ποταμού Ηριδανού.
Την ίδια εποχή ανεγείρονται η Θόλος, έδρα των πρυτάνεων και της αθηναϊκής διοίκησης (460 π.Χ.), καθώς και η Ποικίλη Στοά. Ακολουθούν ο ναός του Ηφαίστου, το Νέο Βουλευτήριο, το Νομισματοκοπείο, η Στοά του Ελευθερίου Διός και η Νότια Στοά,
όμως η οδυνηρή ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό Πόλεμο τερματίζει πρόωρα τα φιλόδοξα αρχιτεκτονικά τους σχέδια.
Χρειάστηκε, μαθαίνουμε, να κατεδαφιστούν πάνω από 400 οικήματα των νεότερων χρόνων για να αποκαλυφθεί ο πλούτος του υπεδάφους, μια τεράστια επιχείρηση ακόμα και για τα τωρινά δεδομένα
Όλα εδώ συνέβαιναν – όχι μόνο κάθε είδους εμπορικές συναλλαγές αλλά επίσης πλήθος κοινωνικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές και, φυσικά, πολιτικές και δικαστικές δραστηριότητες.
Ήθελες να δεις έναν φίλο, να ακούσεις έναν ρήτορα, να συναντήσεις κόσμο, να μάθεις τα τελευταία νέα αλλά και τις ανακοινώσεις του δήμου, να διεκπεραιώσεις κάποια υπόθεση, να ψωνίσεις για το σπίτι, να ψηφίσεις, να προσευχηθείς σε κάποια θεότητα, να ψυχαγωγηθείς, να χαζέψεις απλώς; Στην Αγορά θα πήγαινες, πού αλλού!
Αν δεν σε έβλεπαν τακτικά εκεί, θα σε χαρακτήριζαν «ιδιώτη», άνθρωπο που δεν ασχολείται με τα κοινά, πράγμα που δεν σου εξασφάλιζε και την καλύτερη φήμη.
Οι έμποροι ήταν άνδρες αλλά και γυναίκες από τα κατώτερα, κυρίως, κοινωνικά στρώματα αυτές.
Διαβάζουμε πως οι Αθηναίες μπορούσαν να κατέβουν στην Αγορά για ψώνια, συνήθως όμως τα ανέθεταν στη δούλα ή στον σύζυγο – δεν ήταν, εξάλλου, κόσμιο να κυκλοφορεί μια κυρία ασυνόδευτη.
Μια σειρά από οικοδομήματα και μνημεία κατασκευάστηκε προς εξυπηρέτηση όλων αυτών των σκοπών, που είτε οι ίδιοι οι Αθηναίοι σε περιόδους ακμής είτε, αργότερα, ηγεμόνες ελληνιστικών βασιλείων και φιλέλληνες Ρωμαίοι αυτοκράτορες επεξέτειναν, αναστήλωσαν ή ανήγειραν νέα, λαμπρότερα.
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει εντοπίσει και αναδείξει το Βουλευτήριο, τη Θόλο, το Νομισματοκοπείο, το Μητρώο, τα δικαστήρια και άλλα δημόσια κτίρια. Υπήρχαν ακόμα ναοί, βωμοί, βιβλιοθήκη, ωδείο, δημόσια λουτρά, κουρεία, κακόφημα καπηλειά, αρωματοπωλεία, εργαστήρια χαλκού, μαρμάρου, δέρματος, υποδηματοποιεία (όπως η Οικία του Σίμωνος του Υποδηματοποιού, «σημαντικό εύρημα, εφόσον σύχναζε αλλά και δίδασκε εκεί ο Σωκράτης, εξού και οι λεγόμενοι "σκυτικοί διάλογοι" που κατέγραψε ο ίδιος ο τεχνίτης-ιδιοκτήτης», όπως μας πληροφορεί ο John Camp), κεραμοποιεία και πλήθος καταστημάτων όπου εμπορεύονταν από τρόφιμα (εδώδιμα και αποικιακά), κρασιά, είδη καλλωπισμού και ένδυσης, μέχρι αγγεία, όπλα, ζώα, ακόμα και συνειδήσεις:
«Στην Αθήνα βρίσκεις τα πάντα να πουλιούνται στο ίδιο μέρος: σύκα, κλητήρες, σταφύλια, γογγύλια, αχλάδια, μήλα, μάρτυρες, τριαντάφυλλα, μούσμουλα, εντόσθια, μελόπιτες, ρεβίθια, δίκες, πρωτόγαλα, μύρτα, κληρωτήρια, υάκινθους, αρνιά, κλεψύδρες, νόμους, καταγγελίες» γράφει ο κωμικός ποιητής Εύβουλος, μεταφέροντάς μας μια απολαυστική εικόνα της ατμόσφαιρας που επικρατούσε καθημερινά.
Αυτό που δύσκολα αποτυπώνεται είναι ο θόρυβος, η σκόνη και οι μυρωδιές. Πάντως, οι πάγκοι των πωλητών φαίνεται πως ήταν ομαδοποιημένοι ανάλογα με τα προϊόντα που διέθεταν, ενώ υπήρχαν επίσης αγορανόμοι που έλεγχαν π.χ. οι φραντζόλες να έχουν το σωστό μήκος και τα ψάρια, ένα αγαπημένο αθηναϊκό έδεσμα, να μην καταβρέχονται εκ των υστέρων, ώστε να μοιάζουν φρέσκα – ο Αριστοφάνης στους Σφήκες αναφέρει διάφορα ξεκαρδιστικά περιστατικά με πρωταγωνιστές πονηρούς εμπόρους!
Μάγοι, θαυματοποιοί και αγάλματα τυραννοκτόνων .
Στις πολλές επιμήκεις στοές, στις δενδροστοιχίες με πλατάνια και λεύκες έβρισκες καταφύγιο από τις κλιματικές συνθήκες, ενώ την υδροδότηση εξασφάλιζε το Πώρινο Υδραγωγείο αρχικά (5ος αι. π.Χ.) και το Αδριάνειο στη Ρωμαϊκή Εποχή, το οποίο παρέμεινε σε χρήση μέχρι τα νεότερα χρόνια.
Οι αρχαίοι συγγραφείς και περιηγητές που μνημονεύουν την Αγορά υπήρξαν οι ίδιοι τακτικοί θαμώνες της, όπως ο Παυσανίας που στην Ελλάδος Περιήγησιν (γράφτηκε μεταξύ 155-175 μ.Χ.) περιγράφει λεπτομερώς την πόλη όπως την είδε και την έζησε εκείνος στο ταξίδι του επί υπατείας Ηρώδου Αττικού.
Μια και η Αγορά ήταν επίσης τόπος συναθροίσεων, εκεί ανεγείρονταν οι ανδριάντες ξακουστών πολιτών αλλά και ευεργετών/προστατών, συντηρώντας την αθηναϊκή συλλογική ιστορική μνήμη:
«Σε άλλες πόλεις θα δείτε αγάλματα αθλητών τοποθετημένα στην Αγορά, ενώ στην Αθήνα αγάλματα γενναίων στρατηγών και τυραννοκτόνων (όπως των Αρμοδίου και Αριστογείτονα, που είχαν αρπάξει οι Πέρσες)» σημειώνει ο ρήτορας Λυκούργος.
Προφανώς, αναφέρεται στο Μνημείο των Επώνυμων Ηρώων, του οποίου διατηρείται μόνο το βάθρο, ενώ μνημονεύει και την ύπαρξη μάγων και θαυματοποιών που διασκέδαζαν τους πολίτες (τέτοιες παραστάσεις δίνονταν συνήθως στην Ποικίλη Στοά).
Η εποχή της ανάκαμψης και η πολιορκία από τις λεγεώνες του Σύλλα Το τέλος του «Χρυσού Αιώνα» βρίσκει την Αθήνα σε ύφεση, εμπορική και οικοδομική.
Στα ελληνικά πράγματα, εξάλλου, κυριαρχούν πια οι Μακεδόνες. Καθώς όμως μπαίνουμε στον 2ο π.Χ. αιώνα, η Αγορά ξαναζεί μέρες λαμπρής οικοδομικής δραστηριότητας
. Δεν είναι μόνο η οικονομική ανάκαμψη αλλά και οι γενναίες προσφορές ηγεμόνων των ελληνιστικών βασιλείων, που συναγωνίζονταν κιόλας σε γαλαντομία.
Ανοικοδομούνται η Στοά του Αττάλου, η Μέση, η Νότια Στοά και το Μητρώο που, εκτός της στέγασης των δημοτικών αρχείων, είχε επίσης θρησκευτική χρήση.
«Αντίθετα, ξέρετε, με τα τόσο πλούσια ιστορικά, αλλά σε γενικές γραμμές λιτά, χαμηλών τόνων κτίρια της Κλασικής Εποχής που διατηρούν την ανθρώπινη κλίμακα ακόμα και επί Αθηναϊκής Ηγεμονίας, τα αντίστοιχα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων είναι ευμεγέθη, φανταχτερά και πομπώδη» παρατηρεί ο συνοδοιπόρος μας.
Ενόσω όμως η Αθήνα και η Αγορά της γνωρίζουν μια δεύτερη ακμή, έρχεται η ατυχής συμμαχία με τον Μιθριδάτη κατά των Ρωμαίων. Ο θρυλικός βασιλιάς του Πόντου, εν τέλει, ηττήθηκε και το 86 μ.Χ. ο Σύλλας καταφθάνει με τις λεγεώνες του «ante portas» (κάτι που έμοιαζε ιστορικά αναπόφευκτο, έτσι κι αλλιώς).
Οι Αθηναίοι απέστειλαν πρεσβεία ζητώντας του να σεβαστεί την ένδοξη ιστορία τους, αλλά ο σκληροτράχηλος Ρωμαίος ποσώς συγκινήθηκε. Ασφυκτικά πολιορκούμενη, η πόλη αμύνθηκε ηρωικά επί μήνες, όμως τελικά υπέκυψε και ακολούθησαν σφαγές και καταστροφές που η Αθήνα δεν είχε ματαδεί.
Το διάταγμα του Ιουστινιανού και η παρακμή Τα επόμενα χρόνια, Ρωμαίοι άρχοντες και αυτοκράτορες, όπως ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Αύγουστος και ο Αδριανός, αλλά και εύποροι αξιωματούχοι που θαύμαζαν τον ελληνικό πολιτισμό, και ειδικά την κλασική Αθήνα, επισκευάζουν παλιά ή ανοικοδομούν καινούργια κτίρια και υποδομές εν είδει «εξιλέωσης» (Ωδείο Αγρίππα, Νυμφαίο, νέες δημόσιες βιβλιοθήκες, δρόμοι, στοές), με αντάλλαγμα την υπακοή των Αθηναίων και την απόδοση θρησκευτικών τιμών στον αυτοκράτορα που γινόταν στην Αγορά, στον Ναό του Άρεως και στη Στοά του Διός.
Η πόλη βρίσκει σε κάποιο βαθμό την παλιά της αίγλη και η Αρχαία Αγορά τη λαμπρότητά της, παρά τη μετατόπιση της εμπορικής κίνησης και των συναθροίσεων στη νέα Αγορά (τη γνωστή ως Ρωμαϊκή) που ίδρυσε ο Αύγουστος λίγο ανατολικότερα.
Όμως, ήδη τον 2ο αι. μ.Χ. η εξασθενημένη πια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δέχεται απανωτές βαρβαρικές εισβολές.
Το 267 μ.Χ. οι Έρουλοι, διάσημοι «μπάχαλοι» της εποχής, εκστρατεύουν στην Ελλάδα λεηλατώντας, καίγοντας και γκρεμίζοντας ό,τι βρεθεί στο διάβα τους. Κυριεύουν εύκολα την Αθήνα και δεν αφήνουν λίθον επί λίθου – μόνο το Ηφαιστείο δεν πείραξαν, ενώ «όρθια», παρά τις μεγάλες ζημιές που υπέστη, παρέμεινε και η Ακρόπολη. Και πάνω που η πόλη είχε κάπως συνέλθει, μολονότι ήδη «σκιά» του παλιού εαυτού της (όπως και η Αρχαία Αγορά, που πια βρισκόταν εκτός των νέων τειχών), εμφανίζονται κάτι άλλοι πολεμοχαρείς άξεστοι, οι Γότθοι του Αλάριχου (396 μ.Χ.), που όντας νεοφώτιστοι χριστιανοί, εχθρεύονταν, επιπλέον, καθετί «ειδωλολατρικό».
Η Θόλος, πολλοί ναοί και στοές ισοπεδώθηκαν, εντούτοις η Αθήνα κατάφερε να αναρρώσει και ξανάγινε πόλος έλξης, χάρη κυρίως στις ακμάζουσες φιλοσοφικές της σχολές. Στο μέσο, μάλιστα, της παλιάς πλατείας της Αρχαίας Αγοράς υψώθηκε ένα ευμέγεθες οικοδομικό συγκρότημα, όπου ξεχώριζε η λεγόμενη Στοά των Γιγάντων –την είπαν έτσι για τα υπερμεγέθη αγάλματά της που αναπαριστούν Γίγαντες και Τρίτωνες–, η οποία τη Ρωμαϊκή Εποχή έγινε, πιθανότατα, έδρα του κυβερνήτη.
Υψώθηκαν κιονοστοιχίες στη βόρεια πλευρά και τρεις υδρόμυλοι στην ανατολική.
Όμως το ολέθριο διάταγμα του Ιουστινιανού το 529 μ.Χ., που καθιστούσε απαγορευτική τη λειτουργία της Ακαδημίας και των φιλοσοφικών σχολών γενικότερα (αρκετοί φιλόσοφοι και ρήτορες προσέφυγαν τότε στον φιλομαθή Πέρση βασιλιά Χοσρόη), σε συνδυασμό με νέες βαρβαρικές επιδρομές βυθίζουν και πάλι την πόλη στην παρακμή.
Οι τελευταίες προσπάθειες ανασυγκρότησης Κάποια σημάδια προσωρινής ανασυγκρότησης παρατηρούνται τον 10ο αιώνα – προφανώς συνέβαλε και η επίσκεψη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασίλειου Β', ο οποίος γιόρτασε τους θριάμβους του επί Βουλγάρων και Σλάβων στον Παρθενώνα, ο οποίος, όπως και το Ηφαιστείο, είχε μετατραπεί σε χριστιανικό ναό.
Η Αθήνα θα δοκιμαστεί εκ νέου το 1204 όταν, λίγο προτού πέσει στους Φράγκους, της επιτίθεται ο στασιαστής δυνάστης του Ναυπλίου, Λέοντας Σγουρός, ο οποίος, αδυνατώντας να εκπορθήσει την Ακρόπολη, ξεσπά στα πέριξ.
Διαβάζουμε ότι το νότιο τμήμα της πόλης και μεγάλο μέρος της Αρχαίας Αγοράς ερήμωσαν έκτοτε επί μακρόν, όπως έδειξε το παχύ στρώμα λάσπης που βρέθηκε στα κατεστραμμένα σπίτια.
Όταν ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση, η Αρχαία Αγορά έχει κατοικηθεί ξανά, όμως τα περισσότερα οικήματα μετατρέπονται σε ερείπια στις δύο μακροχρόνιες πολιορκίες της Ακρόπολης που ακολουθούν.
Ένα από αυτά, στη Στοά των Γιγάντων, ανήκε στον τότε Γάλλο πρόξενο και η αρχαιολογική σκαπάνη φανέρωσε εκεί θραύσματα της πλούσιας αρχαιολογικής συλλογής που διατηρούσε, όπως αρκετοί Ευρωπαίοι που έζησαν ή πέρασαν από την Αθήνα.
Μετά την Ανεξαρτησία η περιοχή κατοικήθηκε ξανά – όλα σχεδόν τα οικήματα (σπίτια, εργαστήρια και παρεκκλήσια) που κατεδαφίστηκαν το 1931, οπότε ξεκινούν οι ανασκαφές της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής, ήταν του 19ου αιώνα.
Οι πρώτες ανασκαφικές εργασίες Πρώτη σημαντική ανακάλυψη ήταν, πληροφορούμαστε, η κλίμακα και ο μεγάλος ορθοστάτης του βωμού του Αγοραίου Διός τον Ιούλιο του '31. Ακολούθησαν τα θεμέλια του Μητρώου και ο ακέφαλος αδριάντας του αυτοκράτορα Αδριανού, που βρέθηκε πεσμένος μπρούμυτα στον Μεγάλο Αγωγό. Οι εργάτες της ανασκαφής, που αρχικά αμείβονταν με μεροκάματο 60 δρχ., χρησιμοποιούσαν τεχνικές παρόμοιες με αυτές των αρχαίων προγόνων: ξύλινες παλέτες, σχοινιά και συντονισμένη, ομαδική εργασία. Οι αρχαιότητες που εντοπίζονταν αποθηκεύονταν αρχικά σε ένα συγκρότημα οικιών στην οδό Αστεροσκοπείου. Το 1939 είχε ήδη δρομολογηθεί η ανέγερση μουσείου, που όμως διέκοψε ο πόλεμος, μαζί με όλες τις ανασκαφικές εργασίες. Αυτές ουσιαστικά επανεκκινούν αρχές της δεκαετίας του '50, οπότε κατατίθενται εκ νέου σχέδια για ένα μουσείο, είτε δυτικά του Αρείου Πάγου είτε στο πάρκο του Θησείου. Αυτό, εν τέλει, θα στεγαστεί στη Στοά του Αττάλου, οι εργασίες αναστήλωσης της οποίας ολοκληρώνονται τον χειμώνα του '56, ξαναζωντανεύοντας το επιβλητικότερο οικοδόμημα της Αρχαίας Αγοράς. Διευθυντής ανασκαφών την εποχή εκείνη είναι ο Homer A. Thompson και αρχιτέκτονας ο Ιωάννης Τραυλός. Ύστερη γεωμετρική πυξίδα που φέρει τρία ειδώλια ίππων ως λαβή. Στο σώμα διακρίνεται ζώνη που χωρίζεται με τη βοήθεια κάθετων γραμμών σε μετόπες, οι οποίες φέρουν κόσμημα πεδίου σκακιού, αγκυλωτού σταυρού και ρόδακες. Στο κάλυμμα διακρίνονται σειρές από επάλληλες μελανές στιγμές (725-700 π.Χ.). Μουσείο Αρχαίας Αγοράς, αρ. ευρ. P 4784. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων Ένα shopping mall της εποχής Φτιαγμένη κατά βάση από πωρόλιθο και πεντελικό μάρμαρο, η Στοά του Αττάλου στο ανατολικό όριο της Αρχαίας Αγοράς ανοικοδομήθηκε γύρω στο 150 μ.Χ. από τον ηγεμόνα της Περγάμου Άτταλο Β', όπως υποδηλώνει επιγραφή της εξωτερικής κιονοστοιχίας. Ήταν ένα αληθινά βασιλικό δώρο στην πόλη όπου σπούδασε δίπλα στον φιλόσοφο Καρνεάδη. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε μήκος (120 μ.) σκεπαστό αρχαίο κτίριο στον ελλαδικό χώρο, που στις δόξες του «δεν διέφερε, ουσιαστικά, από ένα σύγχρονο shopping mall», όπως παρατηρεί ο John Camp, εφόσον στέγαζε 42 συνολικά καταστήματα στους δύο ορόφους του, τα οποία κατέβαλλαν στον δήμο το ανάλογο ενοίκιο, ενώ λειτουργούσε παράλληλα ως χώρος συναντήσεων και περιπάτου. Πενήντα αρχιμάστορες, είκοσι ξυλουργοί, πέντε σιδεράδες και αρκετές δεκάδες εργατών συνέδραμαν στην αποπεράτωσή της, χρησιμοποιώντας όσο περισσότερα αυθεντικά αρχιτεκτονικά τμήματα ήταν δυνατόν. Χρειάστηκε, επίσης, να ενισχυθούν τα αρχαία θεμέλια με μια υπερκατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα και να στεγανοποιηθούν. Ο πωρόλιθος ήρθε από την Πειραϊκή και το μάρμαρο από Πεντέλη και Διόνυσο, όχι δίχως γκρίνιες για τις ποσότητες και τους χρόνους παράδοσης, όπως μαρτυρά το ημερολόγιο του Thompson.
Η πρώτη οικοδομική «έκρηξη» ξεκινά, μαθαίνουμε, λίγο μετά τον θρίαμβο επί των Περσών στη Σαλαμίνα και την ανατολή της αθηναϊκής ηγεμονίας.Το Αιάκειο, το Παλιό Βουλευτήριο, η Βασίλειος Στοά, που είχαν πάθει σοβαρές φθορές κατά την πυρπόληση της Αθήνας από τους Πέρσες το 480/79 π.Χ., ανακαινίζονται. Ο Κίμωνας παραγγέλνει να φυτέψουν πλατάνια, τοποθετούνται κρήνες, ενώ την απομάκρυνση των όμβριων υδάτων εξασφάλιζε ένας μεγάλος λίθινος αγωγός που διασώζεται και συναντούσε τη διαμορφωμένη κοίτη του ποταμού Ηριδανού Το κόστος των εργασιών και τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια Όσον αφορά το κόστος των εργασιών ανακατασκευής, διαβάζουμε ότι ένα ιωνικό κιονόκρανο αντιστοιχούσε σε 45 μεροκάματα (18 το δωρικό). Τα υλικά και η επεξεργασία ανέρχονταν στα 700 και 1.000 δολάρια εποχής αντίστοιχα (περίπου 20.000-29.000 δρχ.), ενώ ένας μισθός αρχιλιθοξόου, όπως ο Κώστας Μάστορης, έφτανε τα 4,5 εκατ. δρχ. μηνιαίως.
Ενδιαφέρον είναι ότι οι τεχνίτες προτίμησαν τους –πολύ κοντά στους αρχαίους– παραδοσιακούς τρόπους κατεργασίας του μαρμάρου έναντι των σύγχρονων μηχανικών μέσων.
Ο ίδιος ο Thompson σημειώνει ότι «η ανακατασκευή υπήρξε διαφωτιστική για πολλά τεχνικά ζητήματα της αρχαίας δόμησης», συμπληρώνοντας πως «με την εμπειρία που αποκτήθηκε μειώθηκαν λίγο ο χρόνος και το κόστος»
. Λίγο πριν από τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια (3/9/1956) επιστρέφουν στην Αρχαία Αγορά το άγαλμα του Απόλλωνος Πατρώου (4ος αι. π.Χ.), που φυλασσόταν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και η στήλη με το περίφημο ψήφισμα κατά της Τυραννίας (337-6 π.Χ.), που καλούσε τον λαό σε ανυπακοή και ένοπλη αντίσταση, εάν το δημοκρατικό πολίτευμα απειλούνταν. Τη στήλη κοσμεί ανάγλυφο όπου απεικονίζεται η Δημοκρατία, ως όμορφη γυναίκα ενδεδυμένη με πέπλα, να στεφανώνει έναν γενειοφόρο άνδρα καθισμένο σε θρόνο που συμβολίζει τον Δήμο της Αθήνας.
Το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς φιλοξενεί επιλεγμένα ευρήματα από τα χιλιάδες που ήρθαν στην επιφάνεια τα τελευταία 80 έτη.
Ιδιαίτερη αξία έχουν, εννοείται, όσα σχετίζονται με τη λειτουργία των θεσμών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας: το τμήμα κληρωτηρίου που χρησιμοποιούνταν στο Βουλευτήριο για τη συγκρότηση επιτροπών απ' όλες τις φυλές της πόλης πλην της εκάστοτε προεδρεύουσας (διέθετε, μάλιστα, μηχανισμό που εξασφάλιζε την τυχαία επιλογή των υποψηφίων, ενώ «αντίγραφο» του κληρωτηρίου είναι αντίστοιχο μηχάνημα που χρησιμοποιείται στις αμερικανικές εκλογές, όπως σημειώνει ο John Camp), όστρακα με τα ονόματα των εκάστοτε «ανεπιθύμητων» πολιτών (τεχνίτες, μάλιστα, έφτιαχναν από πριν μεγάλες ποσότητες τις οποίες διέθεταν στους ψηφοφόρους, όπως αποδεικνύει μια σωρός «προκάτ» οστράκων του 5ου αι. π.Χ. που εκτίθεται στο Μουσείο, με χαραγμένο το όνομα του Αριστείδη),
χάλκινα πινάκια εκλογής ενόρκων, πήλινα και χάλκινα δημόσια μέτρα και σταθμά, το Ψήφισμα κατά της Τυραννίας – μέχρι κατάδεσμοι (ξόρκια) κατά πολιτικών αντιπάλων βρέθηκαν, φαντάσου!
Το παραμικρό εύρημα είναι λεπτομερώς τεκμηριωμένο, συσχετισμένο με τα υπόλοιπα και αρχειοθετημένο, κάτι σπάνιο ακόμα και σε μεγάλα μουσεία παγκοσμίως. Μιλάμε για 35.000 δελτία κεραμικής, 7.600 επιγραφές, 3.500 γλυπτά, 5.000 αρχιτεκτονικά μέλη, 6.000 λύχνους, 15.000 λαβές αμφορέων και κάπου 70.000 νομίσματα!
Στο ισόγειο του κτιρίου στεγάζονται η κύρια έκθεση, τα γραφεία και το πωλητήριο. Στον προαύλιο χώρο ο John Camp μάς παρουσιάζει με συγκίνηση ένα αγαπημένο του γλυπτό, μια περίτεχνη ανάγλυφη βάση μνημείου προς τιμήν του Κράτη, νικητή δημοφιλούς αγωνίσματος των Παναθηναίων: επρόκειτο για μια ιδιότυπη αρματοδρομία με τέθριππα, όπου ένας αρματωμένος αθλητής-συνοδός του ηνιόχου έπρεπε να κατέβει και να ξανανέβει τρέχοντας στο άρμα εν κινήσει.
Ε, άμα κερδίσεις τέτοιον αγώνα, σίγουρα αξίζεις ιδιαίτερη μνεία!
Λίγο παραπάνω, την προσοχή μας τραβά ένα άλλο ανάγλυφο που θυμίζει... φάτνη: είναι ο Διόνυσος ως «θείο βρέφος» μέσα σε σπήλαιο,περιστοιχισμένος από Ολύμπιους θεούς με επικεφαλής το Δία, που παρακολουθούν τον Ερμή να τον παραδίδει στις Νύμφες του όρους Νύσα για να τον αναθρέψουν.
Έχει πολλές αναλογίες με ανάγλυφα της λατρείας του Πάνα, χρονολογείται στα 330-320 π.Χ. και ήταν αφιέρωση κάποιου Νεοπτόλεμου από τον Δήμο Μελίτης.
Το κακό είναι ότι κάποιοι ζηλωτές χριστιανοί του 6ου αι. μ.Χ. δεν εκτίμησαν καθόλου τους διαθρησκευτικούς συμβολισμούς του κι έξυσαν μανιωδώς τα πρόσωπα όλων των μορφών – η σύνθεση, ωστόσο, παραμένει υψηλής καλλιτεχνικής αξίας.
Στον δεύτερο όροφο, όπου βρίσκονται τα εργαστήρια και οι αποθηκευτικοί χώροι, φιλοξενείται επίσης έκθεση γλυπτών από την Υστεροκλασική μέχρι τη Ρωμαϊκή Εποχή, κυρίως πορτρέτα επιφανών Αθηναίων. Βλέπεις εκεί, ακόμα, μοντέλα της Αγοράς, της Ακρόπολης και της Πνύκας.
H Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων Ένα άλλο μεγάλο αναστηλωτικό έργο που ολοκληρώθηκε ταυτόχρονα με τη Στοά του Αττάλου ήταν ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων, ίσως ο παλιότερος της πόλης (περ. 1000 μ.Χ.)
. Ουσιαστικά «διασώθηκε», διαβάζουμε, λόγω της ιδιαίτερης εσωτερικής διαμόρφωσης και των κομψών κουφικών σχεδίων της τοιχοποιίας, δεδομένου ότι άλλες προϋπάρχουσες εκκλησίες απομακρύνθηκαν για τις ανάγκες της ανασκαφής.
Είναι χτισμένος πάνω σε μέρος των θεμελίων του Νυμφαίου, έτσι το δάπεδο ανασκάφθηκε πριν για τυχόν ευρήματα. Νεότερες προσθήκες στο δυτικό τμήμα αφαιρέθηκαν, ενώ τρεις από τους τέσσερις αρχαίους κίονες που στήριζαν τον νάρθηκα αντικατέστησαν σύγχρονοι.
Οι σωζόμενες τοιχογραφίες του 17ου-18ου αι. συντηρήθηκαν, ενώ προστέθηκαν άλλες από προϋπάρχοντες ναούς. Η αποκατάσταση του μνημείου έγινε με την εποπτεία της αρχαιολόγου Alison Frantz και τη χορηγία του Samuel H. Kress Foundation.
Ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική λεπτομέρεια: την Αγία Τράπεζα συναποτελούσαν ένα τετράγωνο κιονόκρανο με άκανθο που στήριζε βαθμιδωτά μια ιωνική βάση, ένα δωρικό κιονόκρανο κι έναν πλίνθο, όλα από πεντελικό μάρμαρο.
Η εκκλησία είναι σήμερα αξιοθέατο, αλλά λειτουργείται μία φορά τον χρόνο, ανήμερα των Αγίων Αποστόλων.
Ένα αρχαιολογικό πάρκο με μονοπάτια και ενδημικά είδη δέντρων και φυτών Ενταφιασμός ανδρός. Σκίτσο του σκελετού όπως βρέθηκε μαζί με τα κτερίσματα (1939
Ολόκληρος ο χώρος διαμορφώθηκε σε αρχαιολογικό πάρκο με ενδημικά είδη δέντρων και φυτών. Οι σχετικές εργασίες, πληροφορούμαστε, ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1954. Υπό την επίβλεψη του ονομαστού αρχιτέκτονα τοπίου Ralph E. Griswold και του συνεργάτη του καθηγητή Γεωπονίας, Εμμανουήλ Βάθη, φυτεύτηκαν εδώ συνολικά πάνω από 4.500 χιλιάδες δέντρα, θάμνοι και αναρριχώμενα, έτσι ώστε να πλαισιώνουν και να αναδεικνύουν τις αρχαιότητες: πλάτανοι, βελανιδιές, χαρουπιές, δάφνες, κυπαρίσσια, πεύκα, ιτιές, λεύκες, ασπάλαθοι, θυμάρια, ρείκια, ράμνοι, φραγκοσυκιές, δάφνες και πλήθος αγριολούλουδα.
Η γύρω από τον Ναό του Ηφαίστου δενδροφύτευση με ροδιές και μυρτιές σχεδιάστηκε με πρότυπο την αρχαία που εντόπισαν οι ανασκαφές, ανάμεσα μάλιστα στα εκθέματα υπάρχουν «ζαρντινιέρες» εποχής!
Συγκεκριμένα, ανακαλύφθηκαν σειρές ορυγμάτων στον φυσικό βράχο, παράλληλα με τον ναό, με κεραμικά θραύσματα εντός τους που προβλημάτισαν τους αρχαιολόγους προτού συμπεράνουν ότι επρόκειτο απλώς για γλάστρες.
Τα ίδια τα μονοπάτια που παίρνουμε σχεδιάστηκαν βάσει της αρχαίας διαδρομής – δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι πατάμε πάνω στα χνάρια του Σόλωνα, του Θεμιστοκλή, του Σοφοκλή, του Περικλή, του Πλάτωνα, του Σωκράτη, του Θουκυδίδη, του Αριστοφάνη και των άλλων υπέρλαμπρων πνευμάτων της αθηναϊκής «dream team».
«Μια μέρα ακολούθησα την τακτή περιήγηση της Τετάρτης που γινόταν από μέλη του προσωπικού... παρακολούθησα κι άλλες τέτοιες ομάδες να περιφέρονται στα ερείπια και στη συνέχεια ακολούθησα τις διαδρομές τους με τον κύριο Thompson.
Έτσι συγκροτήθηκε το προτεινόμενο σύστημα μονοπατιών που συνιστά τη ραχοκοκαλιά του σχεδίου διαμόρφωσης του τοπίου. Είναι, απλώς, η διαδρομή που ακολουθούν οι επισκέπτες, η οποία μοιάζει πολύ με τη διαδρομή του Παυσανία (ως περιηγητή) το 150 μ.Χ.», σημειώνει στο ημερολόγιό του ο Αμερικανός αρχιτέκτονας. Διαβάζουμε ότι το έργο στήριξαν σύλλογοι κηπουρικής σε Ελλάδα και ΗΠΑ, ιδιωτικά και δημόσια φυτώρια, πρόσκοποι και οδηγοί εθελοντές, ενώ η Εταιρεία Ύδρευσης εξασφάλισε επαρκή παροχή νερού.
Όπως διαπιστώνει ο παρατηρητικός επισκέπτης, στην περιοχή εξελίχθηκε σταδιακά ένα μικρό οικοσύστημα όπου βρίσκουν καταφύγιο πουλιά, ερπετά και μικρά θηλαστικά. Και να σκεφτεί κανείς πως όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα βρίσκονται μόλις 10' πεζοπορία από την Ομόνοια – η ίδια η κεντρική αγορά της σύγχρονης Αθήνας «εφάπτεται», άλλωστε, στην αρχαία.
Ο Ναός του Ηφαίστου Το καλύτερα σωζόμενο κτίριο της Αρχαίας Αγοράς και από τα σημαντικότερα μνημεία στον ελλαδικό χώρο είναι ο Ναός του Ηφαίστου, διαπρεπές έργο αγνώστου αρχιτέκτονα των μέσων του 5ου αιώνα. Χτισμένος «αντικριστά» στη Στοά του Αττάλου, δεσπόζει πάνω στονλόφο του Αγοραίου Κολωνού.
Κατασκευάστηκε από πεντελικό, κυρίως, μάρμαρο σε ρυθμό δωρικό και ήταν αφιερωμένος στη λατρεία του Ηφαίστου αλλά και της Αθηνάς, που αμφότεροι προστάτευαν τις τέχνες και τα επαγγέλματα – γύρω από τον ναό, εξάλλου, υπήρχε έντονη μεταλλουργική δραστηριότητα.
Πιθανόν υπήρχε επίσης εδώ ιερό του Θησέα, «εξού και η ονομασία Θησείο, με την οποία έγινε ευρύτερα γνωστός» μας διαφωτίζει ο John Camp.
Τα χάλκινα αγάλματα των τιμώμενων θεοτήτων που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αλκαμένης δεν σώζονται, όμως τα γλυπτά στις μετόπες της ζωφόρου παρουσιάζουν ξεχωριστό καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, παρά τους βανδαλισμούς που υπέστησαν όταν έγινε χριστιανικός ναός.
Στην ανατολική πλευρά απεικονίζονται εννέα από τους άθλους του Ηρακλή με ανάγλυφο διάκοσμο, ενώ στη δυτική και τη νότια οκτώ άθλοι του Θησέα (ανά τέσσερις), «κάτι που ενέτεινε τη σύγχυση με το όνομα».
Άλλες παραστάσεις με θέματα από τον θρύλο του Θησέα, όπως η μάχη μεταξύ Κενταύρων και Λαπιθών, κοσμούν την εσωτερική ζωφόρο του πρόναου.
Το Ηφαιστείο ευτύχησε να βγει σε μεγάλο βαθμό αλώβητο από όλες τις καταστροφές της Αθήνας και κατά τον 7ο αι. μ.Χ. μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία (Άγιος Γεώργιος). Εκεί, μάλιστα, τελέστηκε η πανηγυρική δοξολογία για τον ερχομό του Όθωνα (Δεκέμβριος 1834) – έκτοτε έγινε μουσείο μέχρι το ξεκίνημα των ανασκαφών.
Κάτω από το λίθινο δάπεδο, εκτός από αρκετές υστεροβυζαντινές και οθωμανικές ταφές, βρέθηκαν επίσης μνήματα Ευρωπαίων επισκεπτών του 19ου αιώνα, του προτεσταντικού δόγματος, όπως πληροφορούμαστε – μια τέτοια επιτύμβια πλάκα, στη μέσα μεριά του βόρειου τοίχου (το εσωτερικό του κτιρίου δεν είναι, δυστυχώς, επισκέψιμο), φέρει λατινικό επίγραμμα του λόρδου Βύρωνα.
Η Βασίλειος Στοά και το σκάνδαλο των Ερμοκοπιδών
Στη συνέχεια ξεναγούμαστε σε έναν χώρο πολύ οικείο οπτικά σε όλους όσοι χρησιμοποιούμε Ηλεκτρικό προς Πειραιά, όχι όμως προσβάσιμο στο κοινό.
Πρόκειται για το κομμάτι εκείνο της Αρχαίας Αγοράς δυτικά των σιδηροδρομικών γραμμών όπου βρισκόταν η Βασίλειος Στοά, ένα επίσης μάλλον ταπεινό, παρά τη σημασία του, δημόσιο κτίριο.
Εδώ έδρευε ο αξιωματούχος που διατηρούσε τυπικά, πλέον, το αξίωμα του Άρχοντα Βασιλέα. Είχε, μαθαίνουμε, νομικές και θρησκευτικές αρμοδιότητες,
ανάμεσά τους τη διεξαγωγή των Ελευσινίων Μυστηρίων – «στον Βασιλέα παρουσιάστηκε και ο Σωκράτης να απολογηθεί όταν ο Μέλητος τον κατηγόρησε για "καινά δαιμόνια"» ακούμε τον καθηγητή.
Περιδιαβαίνοντας στον χώρο, συναντάμε τον λίθο μπροστά στη Στοά όπου ορκίζονταν κάθε χρόνο όλοι οι νέοι άρχοντες.
Σε τοίχους και στήλες εντός της Στοάς ήταν, ακούμε, χαραγμένοι οι νόμοι του Δράκοντα και του Σόλωνα.
Οι ανασκαφές αποκάλυψαν κορμό αγάλματος που αναπαριστούσε τη Θέμιδα ή τη Δημοκρατία και βάσεις ερμαϊκών στηλών (έφεραν την κεφαλή του θεού Ερμή συν το ανδρικό του μόριο), ορισμένες ενεπίγραφες
. Σε μία από αυτές διαβάζουμε τα ονόματα των ποιητών και χορηγών που βραβεύτηκαν επί Ονήσιππου (αρχές 4ου αι. π.Χ.) – άλλες είναι αφιερωματικές. «Οι ερμαϊκές στήλες, που αφθονούσαν στη Βασίλειο και τη γειτονική Ποικίλη Στοά, σηματοδοτούσαν και προστάτευαν οδούς, κτίρια και ιερά» μας πληροφορεί ο ξεναγός μας, μνημονεύοντας τη σημαντική τους θέση στην ιστορία: ο «ευνουχισμός» πολλών από αυτές από αγνώστους μια νύχτα, παραμονές της Σικελικής Εκστρατείας, έκανε την πόλη άνω-κάτω.
Για το λεγόμενο σκάνδαλο των Ερμοκοπιδών κατηγορήθηκε ο Αλκιβιάδης, ανακλήθηκε εν πλω στην Αθήνα να δικαστεί, δεν πήγε ποτέ –τους «μούτζωσε» και αυτομόλησε στη Σπάρτη– και η τραγική κατάληξη της στρατιωτικής επιχείρησης της οποίας ήταν να ηγηθεί σηματοδότησε την αρχή του τέλους του αθηναϊκού μεγαλείου.
Η Ποικίλη Στοά Συζητώντας για το «αθηναϊκό Βιετνάμ», ανεβαίνουμε στην οδό Αδριανού για να δούμε την ανασκαφή της Ποικίλης Στοάς, που βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Αρχαίας Αγοράς και «εφάπτεται» στον σταθμό του ΗΣΑΠ στο Μοναστηράκι.
Μεγάλο μέρος της βρίσκεται κάτω από κτίρια καταστημάτων – οι αρχαιολόγοι της Αγοράς το 'χουν καημό να τα δουν μια μέρα να απαλλοτριώνονται, ώστε να ολοκληρωθούν οι ανασκαφικές εργασίες σε αυτό το επίσης σημαντικό μνημείο, που θεωρούνταν μάλιστα από τα ωραιότερα της αρχαίας Αθήνας.
Χτίστηκε γύρω στα 475-460 π.Χ. κυρίως από ασβεστόλιθο, διέθετε δωρική κιονοστοιχία στην πρόσοψη και ιωνική στο εσωτερικό και ονομάστηκε έτσι από τις μεγάλες ζωγραφικές συνθέσεις με ιστορικά και μυθολογικά θέματα που τη διακοσμούσαν – η μάχη του Μαραθώνα και η άλωση της Τροίας μεταξύ αυτών.
Οι Πολύγνωτος, Μήκων, Πάναινος ήταν ανάμεσα στους φημισμένους καλλιτέχνες που εξετίθεντο σε αυτή την πρώιμη «πινακοθήκη», μάλιστα τα έργα τους διατηρούνταν σε ικανοποιητική κατάσταση παραπάνω από μισή χιλιετία μετά, όταν τα κατέγραψε ο Παυσανίας. Οι πίνακες αφαιρέθηκαν τον 4ο αι. μ.Χ. από τον τότε Ρωμαίο ανθύπατο, όπως παραπονείται ο νεοπλατωνικός διανοητής και αργότερα επίσκοπος Πτολεμαΐδας Συνέσιος που βρέθηκε τότε στην πόλη.
«Ο χώρος φιλοξενούσε μόνιμη έκθεση έργων τέχνης, ενώ ήταν επίσης χώρος περιπάτου, θεαμάτων αλλά και ακροάσεων...
Οι Αθηναίοι πήγαιναν εκεί όχι μόνο για να θαυμάσουν τους πίνακες αλλά και να ακούσουν ρήτορες και φιλοσόφους» επισημαίνει ο καθηγητής.
Τέτοιες ομιλίες δίνονταν επίσης στην Πνύκα, όμως η Ποικίλη Στοά διέθετε ανώτερο πρεστίζ – ακόμα και οι επαίτες την προτιμούσαν.
Λέγεται, μάλιστα, πως ο Ζήνωνας, αφότου ήρθε στην Αθήνα, την έκανε «δεύτερο σπίτι» και ότι οι ακόλουθοί του ονομάστηκαν Στωικοί ακριβώς επειδή σύχναζαν στη συγκεκριμένη Στοά.
Εδώ φυλάσσονταν κιόλας τρόπαια από ξακουστές αθηναϊκές νίκες, όπως η σπαρτιατική ασπίδα από τη μάχη της Σφακτηρίας (425-4 π.Χ.) που εκτίθεται στο Μουσείο.
Χρησίμευε, επίσης, για πολιτικές συναθροίσεις, ενώ προσφερόταν και για πιο «λαϊκές» διασκεδάσεις, όπως οι αυτοσχέδιες παραστάσεις που έδιναν θαυματοποιοί, ταχυδακτυλουργοί και πλανόδιοι μάγοι.
Η αρχαιολογία δείχνει από πού ερχόμαστε
Ξαποσταίνοντας για λίγο στις αρχαίες πέτρες αρχίζουμε τις φιλοσοφίες, καταπώς συνήθιζαν να κάνουν οι «αρχαίοι ημών». Ο λόγος περί αρχαιολογίας, για την οποία ο John Camp πιστεύει ότι πρέπει να καταδεικνύει «τις διαρκείς αξίες των ανθρώπινων επιτευγμάτων [...]
Μελετώντας την αντιλαμβανόμαστε πόσο ασήμαντοι είμαστε στην πραγματικότητα – ένα όμορφο κτίριο, ένα κεραμικό σπάραγμα ή ένα θραύσμα αγάλματος που διατηρήθηκαν για αιώνες κάτω από τη γη κάνουν τη μοντέρνα κοινωνία να μοιάζει εφήμερη, σχεδόν επιπόλαιη.
Η μεγάλη εξαίρεση είναι η τεχνολογία, αρχαία και σύγχρονη, που μπορεί και βελτιώνει τη ζωή ολοένα περισσότερων ανθρώπων...
Είναι, άραγε, οι καλοφτιαγμένοι δρόμοι και το υποδειγματικό υδρευτικό σύστημα της αρχαίας Ρώμης π.χ. σημαντικότερα από τον Παρθενώνα ή ένα γλυπτό του Πραξιτέλη;
Σε κάθε περίπτωση, η αρχαιολογία δείχνει από πού ερχόμαστε και τι αρμόζει να επιλέξουμε» θα μας πει.
Η πανταχού παρούσα γραφειοκρατία και τα έγχρωμα graffiti Κάπου εδώ, όμως, ο διευθυντής της ανασκαφής θα πρέπει να μας αφήσει, η δουλειά δεν μπορεί να περιμένει άλλο.
Τον ευχαριστούμε θερμά, «μακαρίζοντας» το επάγγελμα που διάλεξε. Κοντοστέκεται και χαμογελά:
«Στην Αμερική, ξέρετε, οι αρχαιολόγοι και, γενικά, οι διδάσκοντες δεν περιβαλλόμαστε από κάποιο ιδιαίτερο κύρος, ούτε λαμβάνουμε ανάλογες των ικανοτήτων και της εκπαίδευσής μας αμοιβές...
Η μεγαλύτερή μας ευχαρίστηση είναι να εργαζόμαστε με συνέπεια πάνω στο αντικείμενό μας πλάι, σε ανθρώπους που μοιράζονται την αγάπη μας γι' αυτό.
Οι συνθήκες δουλειάς στην Αρχαία Αγορά είναι, βέβαια, πολύ καλές, όπως και η συνεργασία μας με το ΥΠΠΟ, μόνο ας ήταν λιγότερη αυτή η πανταχού παρούσα γραφειοκρατία!»
θα πει. Έχει, άραγε, προγραμματιστεί κάποια άλλη, ευρείας κλίμακας αναστήλωση; «Κοιτάξτε... Μια τέτοια προοπτική είναι αμφιλεγόμενη, οικονομικά δυσβάσταχτη, ενώ θα πρέπει να εντοπιστεί και το κατάλληλο από πλευράς βαθμού συντήρησης και παρεχόμενων πληροφοριών οικοδόμημα» απαντά, ξεπροβοδίζοντάς μας.
Ανηφορίζοντας την οδό Αδριανού προς Μοναστηράκι, διακρίνουμε μοντέρνα, έγχρωμα graffiti στη βάση της Στοάς του Αττάλου απέναντι, στο κομμάτι που εφάπτεται στη σιδηροδρομική γραμμή. «Ιεροσυλία» ή κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του μνημείου; Να μια ακόμη «σπαζοκεφαλιά» για τους αρχαιολόγους του μέλλοντος.
Πηγή: www.lifo.gr
Ο διευθυντής των ανασκαφών της Αρχαίας Αγοράς κ. John Camp μάς ξεναγεί στον ομφαλό της Αρχαίας Αθήνας
Φέτος συμπληρώνονται 83 χρόνια αφότου η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών άρχισε συστηματικές ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.
Ένα πραγματικά τιτάνιο εγχείρημα, αν σκεφτεί κανείς ότι μιλάμε για μια έκταση 50.000 τ.μ. στη μέγιστη ακμή της, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας ήταν χτισμένο και βρισκόταν σε διαρκή, σχεδόν, χρήση για πάνω από δύο χιλιετίες, καθώς επίσης και για ευρήματα που χρονολογούνται από τηΝεολιθική Εποχή (3η χιλιετία π.Χ.) μέχρι τους νεότερους χρόνους.
Ένα εγχείρημα που παραμένει, βέβαια, σε εξέλιξη – παρότι έχει ανασκαφεί το 90-95% της έκτασης, κάπου 122 στρέμματα.
«Υπάρχουν ακόμα εκπλήξεις εδώ από κάτω!» μας βεβαιώνει ο σημερινός διευθυντής της ανασκαφής John Camp, που έχει την ευγενή καλοσύνη να μας ξεναγήσει αυτοπροσώπως. Αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα, στις ΗΠΑ τις ανασκαφές και την αρχαιολογική έρευνα δεν χρηματοδοτεί το κράτος αλλά ιδιώτες χορηγοί. Υπάρχει έντονη σ' εμάς η κουλτούρα της "πολιτιστικής φιλανθρωπίας", που επιπλέον συνδυάζεται με φορολογικές ελαφρύνσεις» επισημαίνει ο υψηλός συνομιλητής και ξεναγός μας Οι πρώτες ανασκαφές και η κουλτούρα της «πολιτιστικής» φιλανθρωπίας Αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή είχαν ήδη πραγματοποιήσει προπολεμικά το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, καθώς και Έλληνες αρχαιολόγοι – λείψανα κτιρίων και γλυπτών της Αρχαίας Αγοράς είχαν εξάλλου αποκαλυφθεί και στην τάφρο που ανοίχτηκε για τη διέλευση του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου (1890-1). Ουσιαστικά, όμως, η ανασκαφική περιπέτεια ξεκινά τον Μάιο του 1931, όταν μια στρατιά εργάτες με ιππήλατα καρότσια άρχισε να καθαρίζει συστηματικά την περιοχή από τα άχρηστα υλικά. «Ύστερα από την προσήκουσα τελετή του αγιασμού που πραγματοποίησε ο ιερέας του γειτονικού ναού (Παναγία Βλασταρού), οι ανασκαφές ξεκίνησαν στις 7:30 π.μ.
Οι εργασίες επικεντρώθηκαν στην κατεδάφιση της Οικίας 22 [...] (χρησιμοποιήθηκαν) 28 εργάτες/135 άμαξες» διαβάζουμε χαρακτηριστικά στο ημερολόγιο του Leslie Shear, πρώτου διευθυντή της ανασκαφής.
Τότε σχεδιάστηκε επίσης το σύστημα καταγραφής και αρχειοθέτησης των ευρημάτων, που εξακολουθεί να παραμένει σε ισχύ.
Οι διαπραγματεύσεις της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής με το ελληνικό Δημόσιο ξεκίνησαν το 1925. Η Πολιτεία αδυνατούσε να χρηματοδοτήσει τις εργασίες, κυρίως εξαιτίας του υψηλού κόστους των απαλλοτριώσεων.
Το κενό έσπευσαν να καλύψουν ιδρύματα και ιδιώτες από τις ΗΠΑ, όπως ο μεγιστάνας Τζον Ροκφέλερ (τα τελευταία χρόνια βασικοί χρηματοδότες είναι τα David & Lusille Packard Foundation και Packard Humanities Institute).
«Αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα, στις ΗΠΑ τις ανασκαφές και την αρχαιολογική έρευνα δεν χρηματοδοτεί το κράτος αλλά ιδιώτες χορηγοί. Υπάρχει έντονη σ' εμάς η κουλτούρα της "πολιτιστικής φιλανθρωπίας", που επιπλέον συνδυάζεται με φορολογικές ελαφρύνσεις» επισημαίνει ο υψηλός συνομιλητής και ξεναγός μας, συμπληρώνοντας ότι οι Αμερικανοί «νιώθουν δυνατούς δεσμούς με την αρχαία Ελλάδα, πόσο μάλλον που η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπήρξε πρότυπο της αμερικανικής».
Η Αρχαία Αγορά όπως είναι σήμερα.
Ο John Camp πρωτοβρέθηκε στην Αρχαία Αγορά ως φοιτητής Αρχαιολογίας το 1966. Εργάστηκε πλάι στους Homer Thompson, Ιωάννη Τραυλό, Σπύρο Σπυρόπουλο, William Dinsmoor, Eugene Vanderpool, Alison Frantz, Lucy Talcott και το μεγάλο του πάθος γι' αυτή την ανασκαφή ανταμείφθηκε όταν είκοσι χρόνια πριν ανέλαβε επικεφαλής της, κάτι που θεωρεί μεγάλη του τιμή
. Έκτοτε βρίσκεται μόνιμα εδώ έξι μήνες τον χρόνο και νιώθει την Αθήνα δεύτερη πατρίδα του. Λέει ότι τον χειμώνα εργάζονται στην Αγορά 7-8 άνθρωποι, αλλά το καλοκαίρι, όταν έρχονται και οι ξένοι φοιτητές, μαζεύονται εκεί καμιά 80αριά άτομα (αρχαιολόγοι, συντηρητές κι εργάτες).
Μαζί με τον συμπατριώτη του Craig Mauzy, που τρέχει το φωτογραφικό κομμάτι, εξέδωσαν πέρσι έναν νέο, εξαιρετικά κατατοπιστικό οδηγό της Αρχαίας Αγοράς (εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης), ενώ έχει συγγράψει αρκετά ακόμα βιβλία, άρθρα και μονογραφίες σχετικά.
Δηλώνει μέγας θαυμαστής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ενός πολιτεύματος που «δεν προέκυψε μονομιάς αλλά διαμορφώθηκε σε μια περίοδο 150 ετών με τις προσθήκες των Σόλωνα, Κλεισθένη, Θεμιστοκλή, Περικλή και υπήρξε σταθμός στην ανθρώπινη εξέλιξη».
Μία τεράστια επιχείρηση ανασκαφής Με τον οδηγό ανά χείρας και τον συγγραφέα του ζηλευτή συντροφιά, ξεκινάμε την περιήγηση.
Καταρχάς, χρειάστηκε, μαθαίνουμε, να κατεδαφιστούν πάνω από 400 οικήματα των νεότερων χρόνων για να αποκαλυφθεί ο πλούτος του υπεδάφους, μια τεράστια επιχείρηση ακόμα και για τα τωρινά δεδομένα.
Από τότε ίσαμε σήμερα πολλές εκατοντάδες Έλληνες και ξένοι επιστήμονες, εργάτες και φοιτητές απασχολήθηκαν στην ανασκαφή, τη συντήρηση, την έρευνα και τις δημοσιεύσεις.
Έτσι απλά για να πάρει μια ιδέα κανείς πώς προέκυψε και πώς διατηρείται σήμερα ο ειδυλλιακός αυτός χώρος!
– πάνω από 300.000 εικόνες φυλάσσονται στο Αρχείο των Ανασκαφών της Αρχαίας Αγοράς.
Η παραδοσιακή τεχνική των αλάτων του αργύρου ήταν ιδανική για τις ιδιαιτερότητες της αρχαιολογικής φωτογράφισης. Για τα ευρήματα που ξεχώριζαν χρησιμοποιούνταν μηχανή μεγάλου φορμά, ενώ την εξέλιξη των εργασιών κατέγραφε μια Leica 35 mm.
Το 2006, ο Craig Mauzy και η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή εξέδωσαν ένα θαυμάσιο εικονογραφημένο ιστορικό των ανασκαφών (1931-2006).
Με αφετηρία τον 6ο αι. π.Χ. Η Αγορά υπήρξε «ομφαλός» της αρχαίας Αθήνας ήδη από τον 6ο αι. π.Χ., τον καιρό του Πεισίστρατου και ιδιαίτερα του Κλεισθένη. Πολλά από τα πρώιμα οικοδομήματα χρονολογούνται γύρω στο 500 π.Χ., ανάμεσά τους ο βωμός των Δώδεκα Θεών που ήταν επίσης άσυλο και αφετηρία μέτρησης χιλιομετρικών αποστάσεων (το μεγαλύτερο μέρος του σήμερα βρίσκεται κάτω από τις γραμμές του ΗΣΑΠ).
Κομμάτι του ποταμού Ηριδανού εγκιβωτίστηκε τότε, ώστε να διέλθει η οδός των Παναθηναίων, η «κεντρική λεωφόρος» της πόλης που διέσχιζε την Αγορά και την οποία ακολουθούσε κάθε τέσσερα χρόνια η πομπή της ομώνυμης μεγάλης αθηναϊκής γιορτής.
Λίθινες στήλες οριοθέτησαν τον δημόσιο χώρο, ενώ η Εκκλησία του Δήμου μεταφέρθηκε στην Πνύκα και αρκετά από τα θεατρικά δρώμενα στις νότιες υπώρειες της Ακρόπολης.
Η πρώτη οικοδομική «έκρηξη» ξεκινά, μαθαίνουμε, λίγο μετά τον θρίαμβο επί των Περσών στη Σαλαμίνα και την ανατολή της αθηναϊκής ηγεμονίας.
Το Αιάκειο, το Παλιό Βουλευτήριο, η Βασίλειος Στοά, που είχαν πάθει σοβαρές φθορές κατά την πυρπόληση της Αθήνας από τους Πέρσες το 480/79 π.Χ., ανακαινίζονται.
Ο Κίμωνας παραγγέλνει να φυτέψουν πλατάνια, τοποθετούνται κρήνες, ενώ την απομάκρυνση των όμβριων υδάτων εξασφάλιζε ένας μεγάλος λίθινος αγωγός που διασώζεται και συναντούσε τη διαμορφωμένη κοίτη του ποταμού Ηριδανού.
Την ίδια εποχή ανεγείρονται η Θόλος, έδρα των πρυτάνεων και της αθηναϊκής διοίκησης (460 π.Χ.), καθώς και η Ποικίλη Στοά. Ακολουθούν ο ναός του Ηφαίστου, το Νέο Βουλευτήριο, το Νομισματοκοπείο, η Στοά του Ελευθερίου Διός και η Νότια Στοά,
όμως η οδυνηρή ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό Πόλεμο τερματίζει πρόωρα τα φιλόδοξα αρχιτεκτονικά τους σχέδια.
Χρειάστηκε, μαθαίνουμε, να κατεδαφιστούν πάνω από 400 οικήματα των νεότερων χρόνων για να αποκαλυφθεί ο πλούτος του υπεδάφους, μια τεράστια επιχείρηση ακόμα και για τα τωρινά δεδομένα
Όλα εδώ συνέβαιναν – όχι μόνο κάθε είδους εμπορικές συναλλαγές αλλά επίσης πλήθος κοινωνικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές και, φυσικά, πολιτικές και δικαστικές δραστηριότητες.
Ήθελες να δεις έναν φίλο, να ακούσεις έναν ρήτορα, να συναντήσεις κόσμο, να μάθεις τα τελευταία νέα αλλά και τις ανακοινώσεις του δήμου, να διεκπεραιώσεις κάποια υπόθεση, να ψωνίσεις για το σπίτι, να ψηφίσεις, να προσευχηθείς σε κάποια θεότητα, να ψυχαγωγηθείς, να χαζέψεις απλώς; Στην Αγορά θα πήγαινες, πού αλλού!
Αν δεν σε έβλεπαν τακτικά εκεί, θα σε χαρακτήριζαν «ιδιώτη», άνθρωπο που δεν ασχολείται με τα κοινά, πράγμα που δεν σου εξασφάλιζε και την καλύτερη φήμη.
Οι έμποροι ήταν άνδρες αλλά και γυναίκες από τα κατώτερα, κυρίως, κοινωνικά στρώματα αυτές.
Διαβάζουμε πως οι Αθηναίες μπορούσαν να κατέβουν στην Αγορά για ψώνια, συνήθως όμως τα ανέθεταν στη δούλα ή στον σύζυγο – δεν ήταν, εξάλλου, κόσμιο να κυκλοφορεί μια κυρία ασυνόδευτη.
Μια σειρά από οικοδομήματα και μνημεία κατασκευάστηκε προς εξυπηρέτηση όλων αυτών των σκοπών, που είτε οι ίδιοι οι Αθηναίοι σε περιόδους ακμής είτε, αργότερα, ηγεμόνες ελληνιστικών βασιλείων και φιλέλληνες Ρωμαίοι αυτοκράτορες επεξέτειναν, αναστήλωσαν ή ανήγειραν νέα, λαμπρότερα.
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει εντοπίσει και αναδείξει το Βουλευτήριο, τη Θόλο, το Νομισματοκοπείο, το Μητρώο, τα δικαστήρια και άλλα δημόσια κτίρια. Υπήρχαν ακόμα ναοί, βωμοί, βιβλιοθήκη, ωδείο, δημόσια λουτρά, κουρεία, κακόφημα καπηλειά, αρωματοπωλεία, εργαστήρια χαλκού, μαρμάρου, δέρματος, υποδηματοποιεία (όπως η Οικία του Σίμωνος του Υποδηματοποιού, «σημαντικό εύρημα, εφόσον σύχναζε αλλά και δίδασκε εκεί ο Σωκράτης, εξού και οι λεγόμενοι "σκυτικοί διάλογοι" που κατέγραψε ο ίδιος ο τεχνίτης-ιδιοκτήτης», όπως μας πληροφορεί ο John Camp), κεραμοποιεία και πλήθος καταστημάτων όπου εμπορεύονταν από τρόφιμα (εδώδιμα και αποικιακά), κρασιά, είδη καλλωπισμού και ένδυσης, μέχρι αγγεία, όπλα, ζώα, ακόμα και συνειδήσεις:
«Στην Αθήνα βρίσκεις τα πάντα να πουλιούνται στο ίδιο μέρος: σύκα, κλητήρες, σταφύλια, γογγύλια, αχλάδια, μήλα, μάρτυρες, τριαντάφυλλα, μούσμουλα, εντόσθια, μελόπιτες, ρεβίθια, δίκες, πρωτόγαλα, μύρτα, κληρωτήρια, υάκινθους, αρνιά, κλεψύδρες, νόμους, καταγγελίες» γράφει ο κωμικός ποιητής Εύβουλος, μεταφέροντάς μας μια απολαυστική εικόνα της ατμόσφαιρας που επικρατούσε καθημερινά.
Αυτό που δύσκολα αποτυπώνεται είναι ο θόρυβος, η σκόνη και οι μυρωδιές. Πάντως, οι πάγκοι των πωλητών φαίνεται πως ήταν ομαδοποιημένοι ανάλογα με τα προϊόντα που διέθεταν, ενώ υπήρχαν επίσης αγορανόμοι που έλεγχαν π.χ. οι φραντζόλες να έχουν το σωστό μήκος και τα ψάρια, ένα αγαπημένο αθηναϊκό έδεσμα, να μην καταβρέχονται εκ των υστέρων, ώστε να μοιάζουν φρέσκα – ο Αριστοφάνης στους Σφήκες αναφέρει διάφορα ξεκαρδιστικά περιστατικά με πρωταγωνιστές πονηρούς εμπόρους!
Μάγοι, θαυματοποιοί και αγάλματα τυραννοκτόνων .
Στις πολλές επιμήκεις στοές, στις δενδροστοιχίες με πλατάνια και λεύκες έβρισκες καταφύγιο από τις κλιματικές συνθήκες, ενώ την υδροδότηση εξασφάλιζε το Πώρινο Υδραγωγείο αρχικά (5ος αι. π.Χ.) και το Αδριάνειο στη Ρωμαϊκή Εποχή, το οποίο παρέμεινε σε χρήση μέχρι τα νεότερα χρόνια.
Οι αρχαίοι συγγραφείς και περιηγητές που μνημονεύουν την Αγορά υπήρξαν οι ίδιοι τακτικοί θαμώνες της, όπως ο Παυσανίας που στην Ελλάδος Περιήγησιν (γράφτηκε μεταξύ 155-175 μ.Χ.) περιγράφει λεπτομερώς την πόλη όπως την είδε και την έζησε εκείνος στο ταξίδι του επί υπατείας Ηρώδου Αττικού.
Μια και η Αγορά ήταν επίσης τόπος συναθροίσεων, εκεί ανεγείρονταν οι ανδριάντες ξακουστών πολιτών αλλά και ευεργετών/προστατών, συντηρώντας την αθηναϊκή συλλογική ιστορική μνήμη:
«Σε άλλες πόλεις θα δείτε αγάλματα αθλητών τοποθετημένα στην Αγορά, ενώ στην Αθήνα αγάλματα γενναίων στρατηγών και τυραννοκτόνων (όπως των Αρμοδίου και Αριστογείτονα, που είχαν αρπάξει οι Πέρσες)» σημειώνει ο ρήτορας Λυκούργος.
Προφανώς, αναφέρεται στο Μνημείο των Επώνυμων Ηρώων, του οποίου διατηρείται μόνο το βάθρο, ενώ μνημονεύει και την ύπαρξη μάγων και θαυματοποιών που διασκέδαζαν τους πολίτες (τέτοιες παραστάσεις δίνονταν συνήθως στην Ποικίλη Στοά).
Η εποχή της ανάκαμψης και η πολιορκία από τις λεγεώνες του Σύλλα Το τέλος του «Χρυσού Αιώνα» βρίσκει την Αθήνα σε ύφεση, εμπορική και οικοδομική.
Στα ελληνικά πράγματα, εξάλλου, κυριαρχούν πια οι Μακεδόνες. Καθώς όμως μπαίνουμε στον 2ο π.Χ. αιώνα, η Αγορά ξαναζεί μέρες λαμπρής οικοδομικής δραστηριότητας
. Δεν είναι μόνο η οικονομική ανάκαμψη αλλά και οι γενναίες προσφορές ηγεμόνων των ελληνιστικών βασιλείων, που συναγωνίζονταν κιόλας σε γαλαντομία.
Ανοικοδομούνται η Στοά του Αττάλου, η Μέση, η Νότια Στοά και το Μητρώο που, εκτός της στέγασης των δημοτικών αρχείων, είχε επίσης θρησκευτική χρήση.
«Αντίθετα, ξέρετε, με τα τόσο πλούσια ιστορικά, αλλά σε γενικές γραμμές λιτά, χαμηλών τόνων κτίρια της Κλασικής Εποχής που διατηρούν την ανθρώπινη κλίμακα ακόμα και επί Αθηναϊκής Ηγεμονίας, τα αντίστοιχα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων είναι ευμεγέθη, φανταχτερά και πομπώδη» παρατηρεί ο συνοδοιπόρος μας.
Ενόσω όμως η Αθήνα και η Αγορά της γνωρίζουν μια δεύτερη ακμή, έρχεται η ατυχής συμμαχία με τον Μιθριδάτη κατά των Ρωμαίων. Ο θρυλικός βασιλιάς του Πόντου, εν τέλει, ηττήθηκε και το 86 μ.Χ. ο Σύλλας καταφθάνει με τις λεγεώνες του «ante portas» (κάτι που έμοιαζε ιστορικά αναπόφευκτο, έτσι κι αλλιώς).
Οι Αθηναίοι απέστειλαν πρεσβεία ζητώντας του να σεβαστεί την ένδοξη ιστορία τους, αλλά ο σκληροτράχηλος Ρωμαίος ποσώς συγκινήθηκε. Ασφυκτικά πολιορκούμενη, η πόλη αμύνθηκε ηρωικά επί μήνες, όμως τελικά υπέκυψε και ακολούθησαν σφαγές και καταστροφές που η Αθήνα δεν είχε ματαδεί.
Το διάταγμα του Ιουστινιανού και η παρακμή Τα επόμενα χρόνια, Ρωμαίοι άρχοντες και αυτοκράτορες, όπως ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Αύγουστος και ο Αδριανός, αλλά και εύποροι αξιωματούχοι που θαύμαζαν τον ελληνικό πολιτισμό, και ειδικά την κλασική Αθήνα, επισκευάζουν παλιά ή ανοικοδομούν καινούργια κτίρια και υποδομές εν είδει «εξιλέωσης» (Ωδείο Αγρίππα, Νυμφαίο, νέες δημόσιες βιβλιοθήκες, δρόμοι, στοές), με αντάλλαγμα την υπακοή των Αθηναίων και την απόδοση θρησκευτικών τιμών στον αυτοκράτορα που γινόταν στην Αγορά, στον Ναό του Άρεως και στη Στοά του Διός.
Η πόλη βρίσκει σε κάποιο βαθμό την παλιά της αίγλη και η Αρχαία Αγορά τη λαμπρότητά της, παρά τη μετατόπιση της εμπορικής κίνησης και των συναθροίσεων στη νέα Αγορά (τη γνωστή ως Ρωμαϊκή) που ίδρυσε ο Αύγουστος λίγο ανατολικότερα.
Όμως, ήδη τον 2ο αι. μ.Χ. η εξασθενημένη πια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δέχεται απανωτές βαρβαρικές εισβολές.
Το 267 μ.Χ. οι Έρουλοι, διάσημοι «μπάχαλοι» της εποχής, εκστρατεύουν στην Ελλάδα λεηλατώντας, καίγοντας και γκρεμίζοντας ό,τι βρεθεί στο διάβα τους. Κυριεύουν εύκολα την Αθήνα και δεν αφήνουν λίθον επί λίθου – μόνο το Ηφαιστείο δεν πείραξαν, ενώ «όρθια», παρά τις μεγάλες ζημιές που υπέστη, παρέμεινε και η Ακρόπολη. Και πάνω που η πόλη είχε κάπως συνέλθει, μολονότι ήδη «σκιά» του παλιού εαυτού της (όπως και η Αρχαία Αγορά, που πια βρισκόταν εκτός των νέων τειχών), εμφανίζονται κάτι άλλοι πολεμοχαρείς άξεστοι, οι Γότθοι του Αλάριχου (396 μ.Χ.), που όντας νεοφώτιστοι χριστιανοί, εχθρεύονταν, επιπλέον, καθετί «ειδωλολατρικό».
Η Θόλος, πολλοί ναοί και στοές ισοπεδώθηκαν, εντούτοις η Αθήνα κατάφερε να αναρρώσει και ξανάγινε πόλος έλξης, χάρη κυρίως στις ακμάζουσες φιλοσοφικές της σχολές. Στο μέσο, μάλιστα, της παλιάς πλατείας της Αρχαίας Αγοράς υψώθηκε ένα ευμέγεθες οικοδομικό συγκρότημα, όπου ξεχώριζε η λεγόμενη Στοά των Γιγάντων –την είπαν έτσι για τα υπερμεγέθη αγάλματά της που αναπαριστούν Γίγαντες και Τρίτωνες–, η οποία τη Ρωμαϊκή Εποχή έγινε, πιθανότατα, έδρα του κυβερνήτη.
Υψώθηκαν κιονοστοιχίες στη βόρεια πλευρά και τρεις υδρόμυλοι στην ανατολική.
Όμως το ολέθριο διάταγμα του Ιουστινιανού το 529 μ.Χ., που καθιστούσε απαγορευτική τη λειτουργία της Ακαδημίας και των φιλοσοφικών σχολών γενικότερα (αρκετοί φιλόσοφοι και ρήτορες προσέφυγαν τότε στον φιλομαθή Πέρση βασιλιά Χοσρόη), σε συνδυασμό με νέες βαρβαρικές επιδρομές βυθίζουν και πάλι την πόλη στην παρακμή.
Οι τελευταίες προσπάθειες ανασυγκρότησης Κάποια σημάδια προσωρινής ανασυγκρότησης παρατηρούνται τον 10ο αιώνα – προφανώς συνέβαλε και η επίσκεψη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασίλειου Β', ο οποίος γιόρτασε τους θριάμβους του επί Βουλγάρων και Σλάβων στον Παρθενώνα, ο οποίος, όπως και το Ηφαιστείο, είχε μετατραπεί σε χριστιανικό ναό.
Η Αθήνα θα δοκιμαστεί εκ νέου το 1204 όταν, λίγο προτού πέσει στους Φράγκους, της επιτίθεται ο στασιαστής δυνάστης του Ναυπλίου, Λέοντας Σγουρός, ο οποίος, αδυνατώντας να εκπορθήσει την Ακρόπολη, ξεσπά στα πέριξ.
Διαβάζουμε ότι το νότιο τμήμα της πόλης και μεγάλο μέρος της Αρχαίας Αγοράς ερήμωσαν έκτοτε επί μακρόν, όπως έδειξε το παχύ στρώμα λάσπης που βρέθηκε στα κατεστραμμένα σπίτια.
Όταν ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση, η Αρχαία Αγορά έχει κατοικηθεί ξανά, όμως τα περισσότερα οικήματα μετατρέπονται σε ερείπια στις δύο μακροχρόνιες πολιορκίες της Ακρόπολης που ακολουθούν.
Ένα από αυτά, στη Στοά των Γιγάντων, ανήκε στον τότε Γάλλο πρόξενο και η αρχαιολογική σκαπάνη φανέρωσε εκεί θραύσματα της πλούσιας αρχαιολογικής συλλογής που διατηρούσε, όπως αρκετοί Ευρωπαίοι που έζησαν ή πέρασαν από την Αθήνα.
Μετά την Ανεξαρτησία η περιοχή κατοικήθηκε ξανά – όλα σχεδόν τα οικήματα (σπίτια, εργαστήρια και παρεκκλήσια) που κατεδαφίστηκαν το 1931, οπότε ξεκινούν οι ανασκαφές της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής, ήταν του 19ου αιώνα.
Οι πρώτες ανασκαφικές εργασίες Πρώτη σημαντική ανακάλυψη ήταν, πληροφορούμαστε, η κλίμακα και ο μεγάλος ορθοστάτης του βωμού του Αγοραίου Διός τον Ιούλιο του '31. Ακολούθησαν τα θεμέλια του Μητρώου και ο ακέφαλος αδριάντας του αυτοκράτορα Αδριανού, που βρέθηκε πεσμένος μπρούμυτα στον Μεγάλο Αγωγό. Οι εργάτες της ανασκαφής, που αρχικά αμείβονταν με μεροκάματο 60 δρχ., χρησιμοποιούσαν τεχνικές παρόμοιες με αυτές των αρχαίων προγόνων: ξύλινες παλέτες, σχοινιά και συντονισμένη, ομαδική εργασία. Οι αρχαιότητες που εντοπίζονταν αποθηκεύονταν αρχικά σε ένα συγκρότημα οικιών στην οδό Αστεροσκοπείου. Το 1939 είχε ήδη δρομολογηθεί η ανέγερση μουσείου, που όμως διέκοψε ο πόλεμος, μαζί με όλες τις ανασκαφικές εργασίες. Αυτές ουσιαστικά επανεκκινούν αρχές της δεκαετίας του '50, οπότε κατατίθενται εκ νέου σχέδια για ένα μουσείο, είτε δυτικά του Αρείου Πάγου είτε στο πάρκο του Θησείου. Αυτό, εν τέλει, θα στεγαστεί στη Στοά του Αττάλου, οι εργασίες αναστήλωσης της οποίας ολοκληρώνονται τον χειμώνα του '56, ξαναζωντανεύοντας το επιβλητικότερο οικοδόμημα της Αρχαίας Αγοράς. Διευθυντής ανασκαφών την εποχή εκείνη είναι ο Homer A. Thompson και αρχιτέκτονας ο Ιωάννης Τραυλός. Ύστερη γεωμετρική πυξίδα που φέρει τρία ειδώλια ίππων ως λαβή. Στο σώμα διακρίνεται ζώνη που χωρίζεται με τη βοήθεια κάθετων γραμμών σε μετόπες, οι οποίες φέρουν κόσμημα πεδίου σκακιού, αγκυλωτού σταυρού και ρόδακες. Στο κάλυμμα διακρίνονται σειρές από επάλληλες μελανές στιγμές (725-700 π.Χ.). Μουσείο Αρχαίας Αγοράς, αρ. ευρ. P 4784. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων Ένα shopping mall της εποχής Φτιαγμένη κατά βάση από πωρόλιθο και πεντελικό μάρμαρο, η Στοά του Αττάλου στο ανατολικό όριο της Αρχαίας Αγοράς ανοικοδομήθηκε γύρω στο 150 μ.Χ. από τον ηγεμόνα της Περγάμου Άτταλο Β', όπως υποδηλώνει επιγραφή της εξωτερικής κιονοστοιχίας. Ήταν ένα αληθινά βασιλικό δώρο στην πόλη όπου σπούδασε δίπλα στον φιλόσοφο Καρνεάδη. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε μήκος (120 μ.) σκεπαστό αρχαίο κτίριο στον ελλαδικό χώρο, που στις δόξες του «δεν διέφερε, ουσιαστικά, από ένα σύγχρονο shopping mall», όπως παρατηρεί ο John Camp, εφόσον στέγαζε 42 συνολικά καταστήματα στους δύο ορόφους του, τα οποία κατέβαλλαν στον δήμο το ανάλογο ενοίκιο, ενώ λειτουργούσε παράλληλα ως χώρος συναντήσεων και περιπάτου. Πενήντα αρχιμάστορες, είκοσι ξυλουργοί, πέντε σιδεράδες και αρκετές δεκάδες εργατών συνέδραμαν στην αποπεράτωσή της, χρησιμοποιώντας όσο περισσότερα αυθεντικά αρχιτεκτονικά τμήματα ήταν δυνατόν. Χρειάστηκε, επίσης, να ενισχυθούν τα αρχαία θεμέλια με μια υπερκατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα και να στεγανοποιηθούν. Ο πωρόλιθος ήρθε από την Πειραϊκή και το μάρμαρο από Πεντέλη και Διόνυσο, όχι δίχως γκρίνιες για τις ποσότητες και τους χρόνους παράδοσης, όπως μαρτυρά το ημερολόγιο του Thompson.
Η πρώτη οικοδομική «έκρηξη» ξεκινά, μαθαίνουμε, λίγο μετά τον θρίαμβο επί των Περσών στη Σαλαμίνα και την ανατολή της αθηναϊκής ηγεμονίας.Το Αιάκειο, το Παλιό Βουλευτήριο, η Βασίλειος Στοά, που είχαν πάθει σοβαρές φθορές κατά την πυρπόληση της Αθήνας από τους Πέρσες το 480/79 π.Χ., ανακαινίζονται. Ο Κίμωνας παραγγέλνει να φυτέψουν πλατάνια, τοποθετούνται κρήνες, ενώ την απομάκρυνση των όμβριων υδάτων εξασφάλιζε ένας μεγάλος λίθινος αγωγός που διασώζεται και συναντούσε τη διαμορφωμένη κοίτη του ποταμού Ηριδανού Το κόστος των εργασιών και τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια Όσον αφορά το κόστος των εργασιών ανακατασκευής, διαβάζουμε ότι ένα ιωνικό κιονόκρανο αντιστοιχούσε σε 45 μεροκάματα (18 το δωρικό). Τα υλικά και η επεξεργασία ανέρχονταν στα 700 και 1.000 δολάρια εποχής αντίστοιχα (περίπου 20.000-29.000 δρχ.), ενώ ένας μισθός αρχιλιθοξόου, όπως ο Κώστας Μάστορης, έφτανε τα 4,5 εκατ. δρχ. μηνιαίως.
Ενδιαφέρον είναι ότι οι τεχνίτες προτίμησαν τους –πολύ κοντά στους αρχαίους– παραδοσιακούς τρόπους κατεργασίας του μαρμάρου έναντι των σύγχρονων μηχανικών μέσων.
Ο ίδιος ο Thompson σημειώνει ότι «η ανακατασκευή υπήρξε διαφωτιστική για πολλά τεχνικά ζητήματα της αρχαίας δόμησης», συμπληρώνοντας πως «με την εμπειρία που αποκτήθηκε μειώθηκαν λίγο ο χρόνος και το κόστος»
. Λίγο πριν από τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια (3/9/1956) επιστρέφουν στην Αρχαία Αγορά το άγαλμα του Απόλλωνος Πατρώου (4ος αι. π.Χ.), που φυλασσόταν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και η στήλη με το περίφημο ψήφισμα κατά της Τυραννίας (337-6 π.Χ.), που καλούσε τον λαό σε ανυπακοή και ένοπλη αντίσταση, εάν το δημοκρατικό πολίτευμα απειλούνταν. Τη στήλη κοσμεί ανάγλυφο όπου απεικονίζεται η Δημοκρατία, ως όμορφη γυναίκα ενδεδυμένη με πέπλα, να στεφανώνει έναν γενειοφόρο άνδρα καθισμένο σε θρόνο που συμβολίζει τον Δήμο της Αθήνας.
Το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς φιλοξενεί επιλεγμένα ευρήματα από τα χιλιάδες που ήρθαν στην επιφάνεια τα τελευταία 80 έτη.
Ιδιαίτερη αξία έχουν, εννοείται, όσα σχετίζονται με τη λειτουργία των θεσμών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας: το τμήμα κληρωτηρίου που χρησιμοποιούνταν στο Βουλευτήριο για τη συγκρότηση επιτροπών απ' όλες τις φυλές της πόλης πλην της εκάστοτε προεδρεύουσας (διέθετε, μάλιστα, μηχανισμό που εξασφάλιζε την τυχαία επιλογή των υποψηφίων, ενώ «αντίγραφο» του κληρωτηρίου είναι αντίστοιχο μηχάνημα που χρησιμοποιείται στις αμερικανικές εκλογές, όπως σημειώνει ο John Camp), όστρακα με τα ονόματα των εκάστοτε «ανεπιθύμητων» πολιτών (τεχνίτες, μάλιστα, έφτιαχναν από πριν μεγάλες ποσότητες τις οποίες διέθεταν στους ψηφοφόρους, όπως αποδεικνύει μια σωρός «προκάτ» οστράκων του 5ου αι. π.Χ. που εκτίθεται στο Μουσείο, με χαραγμένο το όνομα του Αριστείδη),
χάλκινα πινάκια εκλογής ενόρκων, πήλινα και χάλκινα δημόσια μέτρα και σταθμά, το Ψήφισμα κατά της Τυραννίας – μέχρι κατάδεσμοι (ξόρκια) κατά πολιτικών αντιπάλων βρέθηκαν, φαντάσου!
Το παραμικρό εύρημα είναι λεπτομερώς τεκμηριωμένο, συσχετισμένο με τα υπόλοιπα και αρχειοθετημένο, κάτι σπάνιο ακόμα και σε μεγάλα μουσεία παγκοσμίως. Μιλάμε για 35.000 δελτία κεραμικής, 7.600 επιγραφές, 3.500 γλυπτά, 5.000 αρχιτεκτονικά μέλη, 6.000 λύχνους, 15.000 λαβές αμφορέων και κάπου 70.000 νομίσματα!
Στο ισόγειο του κτιρίου στεγάζονται η κύρια έκθεση, τα γραφεία και το πωλητήριο. Στον προαύλιο χώρο ο John Camp μάς παρουσιάζει με συγκίνηση ένα αγαπημένο του γλυπτό, μια περίτεχνη ανάγλυφη βάση μνημείου προς τιμήν του Κράτη, νικητή δημοφιλούς αγωνίσματος των Παναθηναίων: επρόκειτο για μια ιδιότυπη αρματοδρομία με τέθριππα, όπου ένας αρματωμένος αθλητής-συνοδός του ηνιόχου έπρεπε να κατέβει και να ξανανέβει τρέχοντας στο άρμα εν κινήσει.
Ε, άμα κερδίσεις τέτοιον αγώνα, σίγουρα αξίζεις ιδιαίτερη μνεία!
Λίγο παραπάνω, την προσοχή μας τραβά ένα άλλο ανάγλυφο που θυμίζει... φάτνη: είναι ο Διόνυσος ως «θείο βρέφος» μέσα σε σπήλαιο,περιστοιχισμένος από Ολύμπιους θεούς με επικεφαλής το Δία, που παρακολουθούν τον Ερμή να τον παραδίδει στις Νύμφες του όρους Νύσα για να τον αναθρέψουν.
Έχει πολλές αναλογίες με ανάγλυφα της λατρείας του Πάνα, χρονολογείται στα 330-320 π.Χ. και ήταν αφιέρωση κάποιου Νεοπτόλεμου από τον Δήμο Μελίτης.
Το κακό είναι ότι κάποιοι ζηλωτές χριστιανοί του 6ου αι. μ.Χ. δεν εκτίμησαν καθόλου τους διαθρησκευτικούς συμβολισμούς του κι έξυσαν μανιωδώς τα πρόσωπα όλων των μορφών – η σύνθεση, ωστόσο, παραμένει υψηλής καλλιτεχνικής αξίας.
Στον δεύτερο όροφο, όπου βρίσκονται τα εργαστήρια και οι αποθηκευτικοί χώροι, φιλοξενείται επίσης έκθεση γλυπτών από την Υστεροκλασική μέχρι τη Ρωμαϊκή Εποχή, κυρίως πορτρέτα επιφανών Αθηναίων. Βλέπεις εκεί, ακόμα, μοντέλα της Αγοράς, της Ακρόπολης και της Πνύκας.
H Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων Ένα άλλο μεγάλο αναστηλωτικό έργο που ολοκληρώθηκε ταυτόχρονα με τη Στοά του Αττάλου ήταν ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων, ίσως ο παλιότερος της πόλης (περ. 1000 μ.Χ.)
. Ουσιαστικά «διασώθηκε», διαβάζουμε, λόγω της ιδιαίτερης εσωτερικής διαμόρφωσης και των κομψών κουφικών σχεδίων της τοιχοποιίας, δεδομένου ότι άλλες προϋπάρχουσες εκκλησίες απομακρύνθηκαν για τις ανάγκες της ανασκαφής.
Είναι χτισμένος πάνω σε μέρος των θεμελίων του Νυμφαίου, έτσι το δάπεδο ανασκάφθηκε πριν για τυχόν ευρήματα. Νεότερες προσθήκες στο δυτικό τμήμα αφαιρέθηκαν, ενώ τρεις από τους τέσσερις αρχαίους κίονες που στήριζαν τον νάρθηκα αντικατέστησαν σύγχρονοι.
Οι σωζόμενες τοιχογραφίες του 17ου-18ου αι. συντηρήθηκαν, ενώ προστέθηκαν άλλες από προϋπάρχοντες ναούς. Η αποκατάσταση του μνημείου έγινε με την εποπτεία της αρχαιολόγου Alison Frantz και τη χορηγία του Samuel H. Kress Foundation.
Ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική λεπτομέρεια: την Αγία Τράπεζα συναποτελούσαν ένα τετράγωνο κιονόκρανο με άκανθο που στήριζε βαθμιδωτά μια ιωνική βάση, ένα δωρικό κιονόκρανο κι έναν πλίνθο, όλα από πεντελικό μάρμαρο.
Η εκκλησία είναι σήμερα αξιοθέατο, αλλά λειτουργείται μία φορά τον χρόνο, ανήμερα των Αγίων Αποστόλων.
Ένα αρχαιολογικό πάρκο με μονοπάτια και ενδημικά είδη δέντρων και φυτών Ενταφιασμός ανδρός. Σκίτσο του σκελετού όπως βρέθηκε μαζί με τα κτερίσματα (1939
Ολόκληρος ο χώρος διαμορφώθηκε σε αρχαιολογικό πάρκο με ενδημικά είδη δέντρων και φυτών. Οι σχετικές εργασίες, πληροφορούμαστε, ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1954. Υπό την επίβλεψη του ονομαστού αρχιτέκτονα τοπίου Ralph E. Griswold και του συνεργάτη του καθηγητή Γεωπονίας, Εμμανουήλ Βάθη, φυτεύτηκαν εδώ συνολικά πάνω από 4.500 χιλιάδες δέντρα, θάμνοι και αναρριχώμενα, έτσι ώστε να πλαισιώνουν και να αναδεικνύουν τις αρχαιότητες: πλάτανοι, βελανιδιές, χαρουπιές, δάφνες, κυπαρίσσια, πεύκα, ιτιές, λεύκες, ασπάλαθοι, θυμάρια, ρείκια, ράμνοι, φραγκοσυκιές, δάφνες και πλήθος αγριολούλουδα.
Η γύρω από τον Ναό του Ηφαίστου δενδροφύτευση με ροδιές και μυρτιές σχεδιάστηκε με πρότυπο την αρχαία που εντόπισαν οι ανασκαφές, ανάμεσα μάλιστα στα εκθέματα υπάρχουν «ζαρντινιέρες» εποχής!
Συγκεκριμένα, ανακαλύφθηκαν σειρές ορυγμάτων στον φυσικό βράχο, παράλληλα με τον ναό, με κεραμικά θραύσματα εντός τους που προβλημάτισαν τους αρχαιολόγους προτού συμπεράνουν ότι επρόκειτο απλώς για γλάστρες.
Τα ίδια τα μονοπάτια που παίρνουμε σχεδιάστηκαν βάσει της αρχαίας διαδρομής – δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι πατάμε πάνω στα χνάρια του Σόλωνα, του Θεμιστοκλή, του Σοφοκλή, του Περικλή, του Πλάτωνα, του Σωκράτη, του Θουκυδίδη, του Αριστοφάνη και των άλλων υπέρλαμπρων πνευμάτων της αθηναϊκής «dream team».
«Μια μέρα ακολούθησα την τακτή περιήγηση της Τετάρτης που γινόταν από μέλη του προσωπικού... παρακολούθησα κι άλλες τέτοιες ομάδες να περιφέρονται στα ερείπια και στη συνέχεια ακολούθησα τις διαδρομές τους με τον κύριο Thompson.
Έτσι συγκροτήθηκε το προτεινόμενο σύστημα μονοπατιών που συνιστά τη ραχοκοκαλιά του σχεδίου διαμόρφωσης του τοπίου. Είναι, απλώς, η διαδρομή που ακολουθούν οι επισκέπτες, η οποία μοιάζει πολύ με τη διαδρομή του Παυσανία (ως περιηγητή) το 150 μ.Χ.», σημειώνει στο ημερολόγιό του ο Αμερικανός αρχιτέκτονας. Διαβάζουμε ότι το έργο στήριξαν σύλλογοι κηπουρικής σε Ελλάδα και ΗΠΑ, ιδιωτικά και δημόσια φυτώρια, πρόσκοποι και οδηγοί εθελοντές, ενώ η Εταιρεία Ύδρευσης εξασφάλισε επαρκή παροχή νερού.
Όπως διαπιστώνει ο παρατηρητικός επισκέπτης, στην περιοχή εξελίχθηκε σταδιακά ένα μικρό οικοσύστημα όπου βρίσκουν καταφύγιο πουλιά, ερπετά και μικρά θηλαστικά. Και να σκεφτεί κανείς πως όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα βρίσκονται μόλις 10' πεζοπορία από την Ομόνοια – η ίδια η κεντρική αγορά της σύγχρονης Αθήνας «εφάπτεται», άλλωστε, στην αρχαία.
Ο Ναός του Ηφαίστου Το καλύτερα σωζόμενο κτίριο της Αρχαίας Αγοράς και από τα σημαντικότερα μνημεία στον ελλαδικό χώρο είναι ο Ναός του Ηφαίστου, διαπρεπές έργο αγνώστου αρχιτέκτονα των μέσων του 5ου αιώνα. Χτισμένος «αντικριστά» στη Στοά του Αττάλου, δεσπόζει πάνω στονλόφο του Αγοραίου Κολωνού.
Κατασκευάστηκε από πεντελικό, κυρίως, μάρμαρο σε ρυθμό δωρικό και ήταν αφιερωμένος στη λατρεία του Ηφαίστου αλλά και της Αθηνάς, που αμφότεροι προστάτευαν τις τέχνες και τα επαγγέλματα – γύρω από τον ναό, εξάλλου, υπήρχε έντονη μεταλλουργική δραστηριότητα.
Πιθανόν υπήρχε επίσης εδώ ιερό του Θησέα, «εξού και η ονομασία Θησείο, με την οποία έγινε ευρύτερα γνωστός» μας διαφωτίζει ο John Camp.
Τα χάλκινα αγάλματα των τιμώμενων θεοτήτων που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αλκαμένης δεν σώζονται, όμως τα γλυπτά στις μετόπες της ζωφόρου παρουσιάζουν ξεχωριστό καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, παρά τους βανδαλισμούς που υπέστησαν όταν έγινε χριστιανικός ναός.
Στην ανατολική πλευρά απεικονίζονται εννέα από τους άθλους του Ηρακλή με ανάγλυφο διάκοσμο, ενώ στη δυτική και τη νότια οκτώ άθλοι του Θησέα (ανά τέσσερις), «κάτι που ενέτεινε τη σύγχυση με το όνομα».
Άλλες παραστάσεις με θέματα από τον θρύλο του Θησέα, όπως η μάχη μεταξύ Κενταύρων και Λαπιθών, κοσμούν την εσωτερική ζωφόρο του πρόναου.
Το Ηφαιστείο ευτύχησε να βγει σε μεγάλο βαθμό αλώβητο από όλες τις καταστροφές της Αθήνας και κατά τον 7ο αι. μ.Χ. μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία (Άγιος Γεώργιος). Εκεί, μάλιστα, τελέστηκε η πανηγυρική δοξολογία για τον ερχομό του Όθωνα (Δεκέμβριος 1834) – έκτοτε έγινε μουσείο μέχρι το ξεκίνημα των ανασκαφών.
Κάτω από το λίθινο δάπεδο, εκτός από αρκετές υστεροβυζαντινές και οθωμανικές ταφές, βρέθηκαν επίσης μνήματα Ευρωπαίων επισκεπτών του 19ου αιώνα, του προτεσταντικού δόγματος, όπως πληροφορούμαστε – μια τέτοια επιτύμβια πλάκα, στη μέσα μεριά του βόρειου τοίχου (το εσωτερικό του κτιρίου δεν είναι, δυστυχώς, επισκέψιμο), φέρει λατινικό επίγραμμα του λόρδου Βύρωνα.
Η Βασίλειος Στοά και το σκάνδαλο των Ερμοκοπιδών
Στη συνέχεια ξεναγούμαστε σε έναν χώρο πολύ οικείο οπτικά σε όλους όσοι χρησιμοποιούμε Ηλεκτρικό προς Πειραιά, όχι όμως προσβάσιμο στο κοινό.
Πρόκειται για το κομμάτι εκείνο της Αρχαίας Αγοράς δυτικά των σιδηροδρομικών γραμμών όπου βρισκόταν η Βασίλειος Στοά, ένα επίσης μάλλον ταπεινό, παρά τη σημασία του, δημόσιο κτίριο.
Εδώ έδρευε ο αξιωματούχος που διατηρούσε τυπικά, πλέον, το αξίωμα του Άρχοντα Βασιλέα. Είχε, μαθαίνουμε, νομικές και θρησκευτικές αρμοδιότητες,
ανάμεσά τους τη διεξαγωγή των Ελευσινίων Μυστηρίων – «στον Βασιλέα παρουσιάστηκε και ο Σωκράτης να απολογηθεί όταν ο Μέλητος τον κατηγόρησε για "καινά δαιμόνια"» ακούμε τον καθηγητή.
Περιδιαβαίνοντας στον χώρο, συναντάμε τον λίθο μπροστά στη Στοά όπου ορκίζονταν κάθε χρόνο όλοι οι νέοι άρχοντες.
Σε τοίχους και στήλες εντός της Στοάς ήταν, ακούμε, χαραγμένοι οι νόμοι του Δράκοντα και του Σόλωνα.
Οι ανασκαφές αποκάλυψαν κορμό αγάλματος που αναπαριστούσε τη Θέμιδα ή τη Δημοκρατία και βάσεις ερμαϊκών στηλών (έφεραν την κεφαλή του θεού Ερμή συν το ανδρικό του μόριο), ορισμένες ενεπίγραφες
. Σε μία από αυτές διαβάζουμε τα ονόματα των ποιητών και χορηγών που βραβεύτηκαν επί Ονήσιππου (αρχές 4ου αι. π.Χ.) – άλλες είναι αφιερωματικές. «Οι ερμαϊκές στήλες, που αφθονούσαν στη Βασίλειο και τη γειτονική Ποικίλη Στοά, σηματοδοτούσαν και προστάτευαν οδούς, κτίρια και ιερά» μας πληροφορεί ο ξεναγός μας, μνημονεύοντας τη σημαντική τους θέση στην ιστορία: ο «ευνουχισμός» πολλών από αυτές από αγνώστους μια νύχτα, παραμονές της Σικελικής Εκστρατείας, έκανε την πόλη άνω-κάτω.
Για το λεγόμενο σκάνδαλο των Ερμοκοπιδών κατηγορήθηκε ο Αλκιβιάδης, ανακλήθηκε εν πλω στην Αθήνα να δικαστεί, δεν πήγε ποτέ –τους «μούτζωσε» και αυτομόλησε στη Σπάρτη– και η τραγική κατάληξη της στρατιωτικής επιχείρησης της οποίας ήταν να ηγηθεί σηματοδότησε την αρχή του τέλους του αθηναϊκού μεγαλείου.
Η Ποικίλη Στοά Συζητώντας για το «αθηναϊκό Βιετνάμ», ανεβαίνουμε στην οδό Αδριανού για να δούμε την ανασκαφή της Ποικίλης Στοάς, που βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Αρχαίας Αγοράς και «εφάπτεται» στον σταθμό του ΗΣΑΠ στο Μοναστηράκι.
Μεγάλο μέρος της βρίσκεται κάτω από κτίρια καταστημάτων – οι αρχαιολόγοι της Αγοράς το 'χουν καημό να τα δουν μια μέρα να απαλλοτριώνονται, ώστε να ολοκληρωθούν οι ανασκαφικές εργασίες σε αυτό το επίσης σημαντικό μνημείο, που θεωρούνταν μάλιστα από τα ωραιότερα της αρχαίας Αθήνας.
Χτίστηκε γύρω στα 475-460 π.Χ. κυρίως από ασβεστόλιθο, διέθετε δωρική κιονοστοιχία στην πρόσοψη και ιωνική στο εσωτερικό και ονομάστηκε έτσι από τις μεγάλες ζωγραφικές συνθέσεις με ιστορικά και μυθολογικά θέματα που τη διακοσμούσαν – η μάχη του Μαραθώνα και η άλωση της Τροίας μεταξύ αυτών.
Οι Πολύγνωτος, Μήκων, Πάναινος ήταν ανάμεσα στους φημισμένους καλλιτέχνες που εξετίθεντο σε αυτή την πρώιμη «πινακοθήκη», μάλιστα τα έργα τους διατηρούνταν σε ικανοποιητική κατάσταση παραπάνω από μισή χιλιετία μετά, όταν τα κατέγραψε ο Παυσανίας. Οι πίνακες αφαιρέθηκαν τον 4ο αι. μ.Χ. από τον τότε Ρωμαίο ανθύπατο, όπως παραπονείται ο νεοπλατωνικός διανοητής και αργότερα επίσκοπος Πτολεμαΐδας Συνέσιος που βρέθηκε τότε στην πόλη.
«Ο χώρος φιλοξενούσε μόνιμη έκθεση έργων τέχνης, ενώ ήταν επίσης χώρος περιπάτου, θεαμάτων αλλά και ακροάσεων...
Οι Αθηναίοι πήγαιναν εκεί όχι μόνο για να θαυμάσουν τους πίνακες αλλά και να ακούσουν ρήτορες και φιλοσόφους» επισημαίνει ο καθηγητής.
Τέτοιες ομιλίες δίνονταν επίσης στην Πνύκα, όμως η Ποικίλη Στοά διέθετε ανώτερο πρεστίζ – ακόμα και οι επαίτες την προτιμούσαν.
Λέγεται, μάλιστα, πως ο Ζήνωνας, αφότου ήρθε στην Αθήνα, την έκανε «δεύτερο σπίτι» και ότι οι ακόλουθοί του ονομάστηκαν Στωικοί ακριβώς επειδή σύχναζαν στη συγκεκριμένη Στοά.
Εδώ φυλάσσονταν κιόλας τρόπαια από ξακουστές αθηναϊκές νίκες, όπως η σπαρτιατική ασπίδα από τη μάχη της Σφακτηρίας (425-4 π.Χ.) που εκτίθεται στο Μουσείο.
Χρησίμευε, επίσης, για πολιτικές συναθροίσεις, ενώ προσφερόταν και για πιο «λαϊκές» διασκεδάσεις, όπως οι αυτοσχέδιες παραστάσεις που έδιναν θαυματοποιοί, ταχυδακτυλουργοί και πλανόδιοι μάγοι.
Η αρχαιολογία δείχνει από πού ερχόμαστε
Ξαποσταίνοντας για λίγο στις αρχαίες πέτρες αρχίζουμε τις φιλοσοφίες, καταπώς συνήθιζαν να κάνουν οι «αρχαίοι ημών». Ο λόγος περί αρχαιολογίας, για την οποία ο John Camp πιστεύει ότι πρέπει να καταδεικνύει «τις διαρκείς αξίες των ανθρώπινων επιτευγμάτων [...]
Μελετώντας την αντιλαμβανόμαστε πόσο ασήμαντοι είμαστε στην πραγματικότητα – ένα όμορφο κτίριο, ένα κεραμικό σπάραγμα ή ένα θραύσμα αγάλματος που διατηρήθηκαν για αιώνες κάτω από τη γη κάνουν τη μοντέρνα κοινωνία να μοιάζει εφήμερη, σχεδόν επιπόλαιη.
Η μεγάλη εξαίρεση είναι η τεχνολογία, αρχαία και σύγχρονη, που μπορεί και βελτιώνει τη ζωή ολοένα περισσότερων ανθρώπων...
Είναι, άραγε, οι καλοφτιαγμένοι δρόμοι και το υποδειγματικό υδρευτικό σύστημα της αρχαίας Ρώμης π.χ. σημαντικότερα από τον Παρθενώνα ή ένα γλυπτό του Πραξιτέλη;
Σε κάθε περίπτωση, η αρχαιολογία δείχνει από πού ερχόμαστε και τι αρμόζει να επιλέξουμε» θα μας πει.
Η πανταχού παρούσα γραφειοκρατία και τα έγχρωμα graffiti Κάπου εδώ, όμως, ο διευθυντής της ανασκαφής θα πρέπει να μας αφήσει, η δουλειά δεν μπορεί να περιμένει άλλο.
Τον ευχαριστούμε θερμά, «μακαρίζοντας» το επάγγελμα που διάλεξε. Κοντοστέκεται και χαμογελά:
«Στην Αμερική, ξέρετε, οι αρχαιολόγοι και, γενικά, οι διδάσκοντες δεν περιβαλλόμαστε από κάποιο ιδιαίτερο κύρος, ούτε λαμβάνουμε ανάλογες των ικανοτήτων και της εκπαίδευσής μας αμοιβές...
Η μεγαλύτερή μας ευχαρίστηση είναι να εργαζόμαστε με συνέπεια πάνω στο αντικείμενό μας πλάι, σε ανθρώπους που μοιράζονται την αγάπη μας γι' αυτό.
Οι συνθήκες δουλειάς στην Αρχαία Αγορά είναι, βέβαια, πολύ καλές, όπως και η συνεργασία μας με το ΥΠΠΟ, μόνο ας ήταν λιγότερη αυτή η πανταχού παρούσα γραφειοκρατία!»
θα πει. Έχει, άραγε, προγραμματιστεί κάποια άλλη, ευρείας κλίμακας αναστήλωση; «Κοιτάξτε... Μια τέτοια προοπτική είναι αμφιλεγόμενη, οικονομικά δυσβάσταχτη, ενώ θα πρέπει να εντοπιστεί και το κατάλληλο από πλευράς βαθμού συντήρησης και παρεχόμενων πληροφοριών οικοδόμημα» απαντά, ξεπροβοδίζοντάς μας.
Ανηφορίζοντας την οδό Αδριανού προς Μοναστηράκι, διακρίνουμε μοντέρνα, έγχρωμα graffiti στη βάση της Στοάς του Αττάλου απέναντι, στο κομμάτι που εφάπτεται στη σιδηροδρομική γραμμή. «Ιεροσυλία» ή κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του μνημείου; Να μια ακόμη «σπαζοκεφαλιά» για τους αρχαιολόγους του μέλλοντος.
Πηγή: www.lifo.gr
Τι βλέπω;
Η Στοά του Αττάλου είναι ένα κτίριο μήκους 116,5 μ., πλάτους 20 μ. και ύψους 25 μ. Η πρόσοψη του ισογείου έχει 45 δωρικούς κίονες και 22 ιωνικούς το εσωτερικό. Στον όροφο, η εξωτερική κιονοστοιχία είναι ιωνική, ενώ η εσωτερική περγαμηνού τύπου. Επίσης, διαθέτει 21 δωμάτια σε κάθε όροφο, τα οποία χρησίμευαν για γραφεία και καταστήματα. Σήμερα φιλοξενείται εδώ το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς, ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της πόλης. Τα εκθέματά του δείχνουν την ιστορία του χώρου και τη γέννηση και λειτουργία της δημοκρατίας. Επιπλέον, γίνεται μια ιστορική αναδρομή της κεραμικής από την Ύστερη Νεολιθική περίοδο ως το 10ο μ.Χ. αιώνα. Κυριαρχούν, ωστόσο, αντικείμενα αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής περιόδου, μεταξύ των οποίων όστρακα διάσημων προς εξορία πολιτικών, πρότυπα μέτρων, η κληρωτίδα, η κλεψύδρα, η σπαρτιατική ασπίδα (λάφυρο) και η στήλη ψηφίσματος εναντίον της τυραννίας. Τέλος, στο περιστύλιο υπάρχουν αγάλματα που κοσμούσαν την Αρχαία Αγορά.
Τι δε βλέπω;
Η στοά υπήρξε δώρο του βασιλιά της Περγάμου Αττάλου Β΄. Σπούδασε στην Αθήνα και θέλησε με αυτόν τον τρόπο να την τιμήσει, διαφημίζοντας ταυτόχρονα και το βασίλειό του. Η Στοά του Αττάλου υπήρξε εμπορικό κέντρο της εποχής και χώρος ανάπαυσης και κοινωνικοποίησης.
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΝΥΚΑ
Η σημασία
Οι στόχοι
Οι ενότητες-στάσεις
|
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της αρχαίας Αγοράς
αφορά το σημαντικότερο δημόσιο χώροτης μεγα λύτερης , σπουδαιότερης και πιο εξελιγμένης πόλης - κρά τους της αρχαιότητας.
Οι στόχοι του προγράμματος είναι:
Α. Να ανακεφαλαιώσουμε μία από τις σημαντικότερες
και πιο σύνθετες ενότητες της αρχαίας ιστορίας, αυτήν της πόλης - κράτους και της εξέλιξης των πολιτευμά των, καθώς και της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύ ματος.
Β. Να κατανοήσουμε την Αγορά ως το σπουδαιότερο
κέντρο της πόλης - κράτους, στο οποίο αναπτύσσο νται οι σημαντικότερες λειτουργίες της δημόσιας ζωής (πολιτική, οικονομία, θρησκεία, ψυχαγωγία). Δηλαδή να αντιληφθούμε την Αγορά ως την καρδιά της πόλης - κράτους.
Γ. Να ταυτίσουμε τα δημόσια διοικητικά κτίρια με
τα όργανα και τις λειτουργίες του δημοκρατικού πολιτεύ ματος.
Δ. Να αντιληφθούμε τον αρχαιολογικό χώρο σαν ένα αρ
χαιολογικό πάρκο (δενδροφυτεύσεις, παγκάκια, διαδρο μές) με στόχο να ζωντανέψει την εικόνα της ζωής στην Αρχαιότητα.
Ε. Να εντάξουμε τη θέση της Αγοράς στη σύγχρονη πό
λη, να την θεωρήσουμε ορόσημο και να γίνει στοιχείο α στικού προσανατολισμού.
Το πρόγραμμα αρθρώνεται στις παρακάτω ενότητες -
στάσεις:
Ι. Στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού από τον οποίο έχου
με καλή συνολική εικόνα του χώρου της Αγοράς. Α πό τη θέση αυτή αναφερόμαστε στα παρακάτω θέματα
α. στην ερμηνεία του όρου Αγορά (αγείρω >Αγορά)
β. στην σπουδαιότητα της Αγοράς για την πόλη - κράτος
(κέντρο όλων των λειτουργιών)
γ. στην χωροθέτηση της Αγοράς στην πόλη προσδιορίζο
ντάς την με τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και με τα ορατά της όρια (Α: η αναστηλωμένη Στοά του Αττά λου και Δ: ο ναός του Ηφαίστου πάνω στο λόφο του Αγο ραίου Κολωνού) και στα βασικά της δίκτυα (δρόμοι και αγωγοί ομβρίων υδάτων
δ. σύντομη αναφορά στο χρονικό των ανασκαφών από
την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών
ε. σύντομη αναφορά στις βασικές ιστορικές - οικοδομι
κές φάσεις του χώρου (6ος αι. π.Χ. , 5ος /4ος αι. π.Χ., 2ος αι. π.Χ. και 2ος αι. μ. Χ. )
(Πριν αποχωρήσουμε από το λόφο του Αγοραίου Κολω
νού κάνουμε σύντομη αναφορά στο ναό του Ηφαί στου, τον καλύτερα διατηρημένο ναό της αρχαιότητας ανακεφαλαιώνοντας την αρχιτεκτονική και το δωρικό ρυθ μό)
ΙΙ. Οι επόμενες στάσεις μας γίνονται στην πλατεία της αρ
χαίας Αγοράς κάτω ακριβώς από το λόφο του Αγοραίου Κολωνού, όπου είναι χωροθετημένα τα διοι κητικά κτίρια. Η κίνησή μας έχει κατεύθυνση από Βορ ρά προς Νότο και βλέπουμε με τη σειρά τα παρακάτω κτί ρια και μνημεία :
1. Τη Βασίλειο Στοά (Άρειος Πάγος, Άρχοντες)
2. Μητρώο (αρχείο της πόλης)
3. Μνημείο Επωνύμων Ηρώων (χώρος ανακοινώσεων
κατά φυλή)
4. Βουλευτήριο (Βουλή των 500)
5. Θόλος - Πρυτανείο (Πρυτάνεις , Πρυτανεύουσα φυλή)
6. Στρατηγείο (10 στρατηγοί)
7. Δικαστήρια (Ηλιαία)
(Αποφεύγουμε τις αναφορές στις οικοδομικές φάσεις των κτιρίων, μένουμε μόνο στη λειτουργία τους)
ΙΙΙ. Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται με την επίσκεψη
στην Πνύκα (αρχαιολογικός χώρος ΝΔ της Αγοράς με πεζοπορία 10 λεπτών περίπου). Η διαμορφωμένη ημικυκλική πλατεία της Πνύκας φιλοξενούσε τις συνε δριάσεις του πολυπληθέστερου και κυρίαρχου οργά νου της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, της Εκκλησίας του Δή μου. Επισημαίνουμε τα βασικά στοι χεία του χώρου (το βήμα του ομιλητή, τη διαμορφω μένη πλατεία για τους πολίτες και τον ογκώδη τοίχο αντ ιστήριξης της πλατείας, ανάλημμα, χωρίς να επιμένου με στις τρεις οικοδομικές φάσεις του χώρου). Αναφερό μαστε στη λειτουργία της Εκκλησίας του Δήμου και κλεί νουμε με την ανάγνωση σημαντικών πολιτικών κειμένων (Όρκος Εφήβων και Νόμος κατά της Τυραννίδας)
* Σε περίπτωση κακοκαιρίας αντικαθιστούμε την επίσκε
ψη στην Πνύκα με την επίσκεψη στη Στοά του Αττάλου και το Μουσείο ασχολούμενοι με τα κινητά ευρήμα τα από την πολιτική λειτουργία της Αγοράς (Όστρα κα, δικαστικές ψήφοι, κλεψύδρες, κληρωτήρια, επιγρα φές) |
Το βιβλίο του Αντώνη Μυστριώτη «Η Δημοκρατία στην Αρχαία Αθήνα» παρουσιάζει στο ευρύ αναγνωστικό κοινό την ιστορική περίοδο 507-450 π.Χ., η οποία αντιστοιχεί στη άνοδο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας με ένα περιεκτικό, αλλά επίσης λεπτομερή και ολοκληρωμένο τρόπο.
Στόχος του είναι να αποκαλυφθούν οι δυνάμεις που οδήγησαν στην μεταμόρφωση της Αθήνας από μια πόλη-κράτος σε μια αυτοκρατορία σε μόλις πενήντα επτά χρόνια, ενώ το πολίτευμά της εξελίχθηκε στην απόλυτη, άμεση δημοκρατία, όπου όλες οι αποφάσεις λαμβάνονταν στην Εκκλησία του Δήμου από όλους τους πολίτες.
Η μελέτη περιλαμβάνει και ένα χρονικό διάστημα (σχεδόν τριάντα χρόνων) από τη περίοδο που είναι γνωστή ως Πεντηκονταετία (479-433 π.Χ.), η οποία είναι μια σκοτεινή και ελάχιστα γνωστή περίοδος της αθηναϊκής ιστορίας του 5ου αι. π.Χ. Η ολοκληρωμένη μεθοδολογία που ακολουθεί το βιβλίο, επιτρέπει στον αναγνώστη να συνδέσει τα γεγονότα της περιόδου 479-450 π.Χ., με την πολιτική κατάσταση στην Αθήνα κατά τη διάρκεια των προηγούμενων είκοσι χρόνων (499 – 480 π.Χ.). Έτσι, σημαντικά θέματα, όπως οι σχέσεις της Αθήνας με τη Σπάρτη και ο τρόπος διακυβέρνησης της Αθήνας κατά την αρχή της Πεντηκονταετίας διαφωτίζονται ικανοποιητικά, παρά την έλλειψη στοιχείων.
Η έρευνα επικεντρώνεται σε τέσσερις πρωτογενείς πηγές αυτής της περιόδου: τις «Ιστορίες» του Ηροδότου, την «Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου» του Θουκυδίδη, την «Αθηναίων Πολιτεία» του Αριστοτέλη, και την «Ιστορική Βιβλιοθήκη» του Διόδωρου του Σικελιώτη. Αρχαιολογικά ευρήματα, όπως επιγραφές και όστρακα, επίσης θεωρούνται ως γνήσια στοιχεία μεγάλης σημασίας και για τον λόγο αυτό έχουν αποτελέσει μέρος της έρευνας αυτής. Στο βιβλίο παρουσιάζονται νέα στοιχεία που βοηθούν την ανάλυση και τη μελέτη αυτής ιστορικής περιόδου, 507-450 π.Χ. Τα πιο σημαντικά συνοψίζονται ως εξής:
1) Φαίνεται ότι υπήρχαν τρία κόμματα ή παρατάξεις που εκπροσωπούσαν τους Αθηναίους. Εκτός από τους ολιγαρχικούς, είχαν διαμορφωθεί δύο ακόμα πολιτικές παρατάξεις που εκπροσωπούσαν τα χαμηλότερα λαϊκά στρώματα, δηλαδή τους ζευγίτες και τους θήτες. Τα κόμματα αυτά είχαν αντικρουόμενα συμφέροντα και ανταγωνίζονταν για την εξουσία.
2) Ο δεύτερος Περσικός Πόλεμος αναλύεται με βάση του Ψήφισμα της Τροιζήνας και όχι τις Ιστορίες του Ηροδότου. Αποδεικνύεται ότι οι περισσότερες διαφορές μεταξύ αυτών των δύο ιστορικών πηγών είναι δυνατόν να ερμηνευτούν.
Μέσα από τη συστηματική μελέτη των παραπάνω πηγών αναλύονται ζητήματα που αφορούν τους θεσμούς, τα πολιτικά κινήματα και τους ηγέτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, καθώς και ο καταλυτικός ρόλος των Περσικών Πολέμων στην εξέλιξή της.
Τίτλος: Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ
Συγγραφέας: Αντώνης Μυστριώτης
Εκδόσεις Historical Quest: Χρυσηΐδος 66, Ίλιον, Αθήνα, ΤΚ. 131 22
1. Τη Βασίλειο Στοά (Άρειος Πάγος, Άρχοντες)
Βασίλειος Στοά (μέσα του 6ου αι./περί το 500/μετά το 480 π.Χ.)
Η Βασίλειος Στοά ήταν το πρώτο διοικητικό κτίσμα της Αγοράς που συναντούσε κανείς στα δεξιά του εισερχόμενος από την κύρια βορειοδυτική είσοδο του χώρου, όπως μας πληροφορεί και ο Παυσανίας. Δίπλα της περνούσε ο αρχαίος «Δρόμος», γνωστός και ως «Οδός Παναθηναίων». Η αρχική της μορφή (λίγο μετά τα μέσα του 6ου αι., περί το 500 ή μετά το 480 π.Χ.) παρουσιάζει κάτοψη ορθογώνια, με κτιστούς τους τρείς τοίχους και κιονοστήριχτη πρόσοψη από 8 κίονες, ενώ δεύτερη, εσωτερική κιονοστοιχία 4 κιόνων στήριζε την αμφικλινή στέγη. Στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. προστέθηκαν στο βόρειο και στο νότιο άκρο της δύο πτέρυγες μικρότερου ύψους, με συνέπεια όλη η στοά να αποκτήσει σχήμα Π, μάλλον κατ’ επιρροήν της διπλανής πειόσχημης Στοάς του Διός Ελευθερίου, με την οποία είχε παλαιότερα ταυτιστεί λανθασμένα λόγω των περιορισμένων της διαστάσεων (μόλις 18 μ. μ.ηκος), αφού θεωρείται απίθανο μία μικρή στοά να στέγαζε μία τόσο σημαντική διοικητική αρχή όπως αυτή του άρχοντος-βασιλέως. Η Βασίλειος Στοά παρέμεινε σε χρήση, δεχόμενη επισκευές και ανοικοδομήσεις, τουλάχιστον έως τον 4ο αι. μ.Χ.
Ονομάσθηκε έτσι διότι, όπως προαναφέρθηκε, αποτέλεσε την έδρα του άρχοντος-βασιλέως, του δεύτερου στην ιεραρχία αξιωματούχου της πόλης, ο οποίος κατά την διάρκεια της μονοετούς θητείας του ήταν υπεύθυνος για θρησκευτικά ζητήματα (π.χ. οργάνωση εορτών, τέλεση μυστηρίων, θυσίες, λαμπαδηδρομίες, κ.ά.) καθώς και για δικαστικές διαμάχες που σχετίζονταν με θέματα λατρείας και ασέβειας· κατ’ ουσίαν πρόκειται για τίτλο των αρχαϊκών χρόνων, που με την σταδιακή εκδημοκρατικοποίηση της Αθήνας στην κλασσική περίοδο διατηρήθηκε μαζί με ένα μέρος των αρμοδιοτήτων που πρωτύτερα του αντιστοιχούσαν, χωρίς ωστόσο να συνεπάγεται την ίδια πολιτική ισχύ που του αναλογούσε στο παρελθόν. Μπροστά από την στοά βρισκόταν ο καλούμενος «Όρκιος Λίθος», η μεγάλη πέτρα στην οποία ορκίζονταν οι δέκα άρχοντες της πόλης κατά την ανάληψη των καθηκόντων τους· δεδομένων των σωματομετρικών του στοιχείων (τεράστιος όγκος και βάρος), που τον καθιστούσαν εξαιρετικά δύσκολο να μετακινηθεί, και του υλικού του (ήταν κατασκευασμένος από αμυγδαλίτη, πέτρωμα που δεν απαντάται στην Αττική και επομένως είναι αλλοδαπής προέλευσης), έχει διατυπωθεί η άποψη ότι πρόκειται για ανώφλι μυκηναϊκού τάφου σε δεύτερη χρήση, που ίσως προερχόταν από το μυκηναϊκό νεκροταφείο στην νότια κλιτύ του λόφου Αρείου Πάγου και βρέθηκε στον χώρο της Αγοράς ως πέτρα ‘‘φορτισμένη’’ και άρα κατάλληλη για να ‘‘εκδικηθεί’’ τον οποιοδήποτε επίορκο.
Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε επίσης για την έκθεση των σημαντικότερων νόμων του αθηναϊκού κράτους. Πιστεύεται ότι εκεί φιλοξενούνταν οι νόμοι του Δράκοντος και ήταν στημένη η Σολώνεια νομοθεσία, η οποία με βάση τις πληροφορίες των πηγών ήταν χαραγμένη σε πυραμιδοειδείς στύλους, τις λεγόμενες «κύρβεις». Τα κατάλοιπα βάσεων με σχετικά αβαθείς επιμήκεις εντορμίες, που εντοπίσθηκαν στην ανώτερη βαθμίδα της δίβαθμης κρηπίδας της στοάς και ανήκουν σε εποχή μεταγενέστερη του οικοδομήματος (τέλη 5ου αι. π.Χ.) υποδηλώνουν την ύπαρξη εκεί τοποθετημένων όρθιων στηλών, οι οποίες ενδεχόμενως να ταυτίζονται με τους νόμους του Δράκοντος και του Σόλωνος· η δέ χρονολόγησή τους συμπίπτει με την πτώση της τυραννίδος των Τριάκοντα το 403 π.Χ., οπότε οι Αθηναίοι προσπάθησαν επιτυχώς να ανασυστήσουν το δημοκρατικό πολίτευμα, αναγράφοντας παράλληλα τους προγονικούς-πατρογονικούς νόμους που θεμελίωσαν την δημοκρατία. Το γεγονός ότι στον χώρο της στοάς βρέθηκαν και πολλές βάσεις με εντορμίες για την υποδοχή Ερμαϊκών στηλών, πιθανόν είναι να την ταυτίζει με την παραδιδόμενη Στοά των Ερμών, όπου ο Κίμων φέρεται να ανέθεσε τρεις τέτοιες στήλες εις ανάμνηση της νίκης του στην μάχη της Ηιόνας. Δεν αποκλείεται στην στοά να λάμβαναν χώρα ενίοτε και επίσημες εστιάσεις, όπως συνέβαινε με άλλες στοές της πόλης. Από τους αρχαίους συγγραφείς γνωρίζουμε επιπλέον ότι στην Βασίλειο Στοά δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο ο φιλόσοφος Σωκράτης (399 π.Χ.) και ότι εκεί συνερχόταν στα ύστερα χρόνια η «εξ Αρείου Πάγου» Βουλή, ένας από τους παλαιότερους πολυμελείς θεσμούς της αρχαίας Αθήνας, που ανάγεται στην εποχή της αριστοκρατίας (σολώνεια περίοδος, 6ος αι. π.Χ.) και κληροδοτήθηκε στους 5ο και 4ο αι. π.Χ. και εξής ενδεδυμένος πλέον με θρησκευτικές μόνον αρμοδιότητες, εφόσον την πραγματική εξουσία ασκούσε κατ’ αρχάς η Βουλή των Τετρακοσίων και εν συνεχεία η Βουλή των Πεντακοσίων που την διαδέχθηκε. Τέλος, λέγεται ότι το 52 μ.Χ. ο απόστολος Παύλος, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, ήλθε στην Βασίλειο Στοά, όπου μίλησε στους Αρεοπαγίτες κηρύσσοντας την νέα θρησκεία του Χριστιανισμού.
2.
Μητρώο (αρχείο της πόλης)
Μητρώον (409-405 π.Χ. και περί το 140 π.Χ.)
Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία συνάγεται ότι το Παλαιό Βουλευτήριον (περ. 500 π.Χ.) δεν έπαψε να χρησιμοποιείται όταν οικοδομήθηκε στα δυτικά του το Νέο (416/5-409/6 π.Χ.), ωστόσο η λειτουργία του περιορίστηκε. Κατά την διάρκεια του 5ου αι. π.Χ., τον καιρό που η Βουλή των Πεντακοσίων συνερχόταν ακόμη εκεί, το κτίριο στέγασε επιπλέον τα επίσημα δημόσια αρχεία της πόλης. Όταν η έδρα της Βουλής μεταφέρθηκε στο Νέο Βουλευτήριον, ίσως στο διάστημα 409-405 π.Χ., τα αρχεία παρέμειναν στο Παλαιό Βουλευτήριον, το οποίο εφεξής μετωνομάσθηκε σε Μητρώον (ιερό της Ρέας, μητέρας των Ολύμπιων Θεών). Μόλις βορείως του Παλαιού Βουλευτηρίου υπήρχε πρωτύτερα ένας μικρός αρχαϊκός ναός, προφανώς αφιερωμένος στην Μητέρα των Θέων, χθόνια θεότητα που εισήχθη από την Φρυγία (πιθανώτατα ταυτιζόταν με την μικρασιατική μητέρα-θεά Κυβέλη) και συνδέθηκε από τους Αθηναίους με την Ρέα. Ο ναός αυτός καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. και δεν ανοικοδομήθηκε ποτέ, όμως η λατρεία του διατηρήθηκε ζωντανή και βρήκε νέο κατάλυμμα στον χώρο του Παλαιού Βουλευτηρίου. Στο Μητρώον φυλάσσονταν μία πλήρης σειρά από δημόσια τεκμήρια, όπως νόμοι, ψηφίσματα, αρχειακό υλικό, δικαστικά έγγραφα, οικονομικές αναφορές, λίστες εφήβων, καθώς και ιερά αναθήματα-προσφορές, μέτρα και σταθμά. Η συνεύρεση της λατρείας με το δημόσιο αρχείο φαντάζει περίεργη, και για κάποιον απροσδιόριστο για εμάς λόγο η Ρέα θεωρείτο – όπως δείχνουν τα πράγματα – κατάλληλη προστάτιδα των νόμων της πόλης. Η τελική διαμόρφωση του οικοδομήματος πρέπει να ολοκληρώθηκε γύρω στο 140 π.Χ., όταν ένα καινούριο κτίσμα διαδέχθηκε το παλαιότερο στο ίδιο σημείο, ίσως με δαπάνες του ηγεμόνα του ελληνιστικού βασιλείου της Περγάμου Αττάλου Β΄. Κατά μία άλλη άποψη – λιγότερο αληθοφανή – το ελληνιστικό Μητρώον πατάει στα θεμέλια ενός προϋπάρχοντος αρχαϊκού Μητρώου και δεν διαδέχθηκε το παλιότερο Βουλευτήριον, το οποίο μέχρι την οικοδόμηση του Νέου Βουλευτηρίου στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. λειτουργούσε σε άλλον, υπαίθριο χώρο (στο λεγόμενο «Συνέδριον»).
Η αναγνώριση του Μητρώου ως ιερού και αρχειοφυλακείου στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην μαρτυρία του Παυσανίου. Η χωροταξική οργάνωση του κτιρίου είναι έως έναν βαθμό ακαθόριστη (π.χ. δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα που ακριβώς τηρούνταν τα αρχεία και που στεκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Μητέρας των Θεών που περιγράφει ο Παυσανίας) και η μορφή του δεν μας επιτρέπει να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την χρήση του και την λειτουργικότητα του κάθε τμήματός του.
Σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και τις διαθέσιμες πληροφορίες, το Μητρώο ήταν κατασκευασμένο από ποικίλα υλικά (αρουραίος λίθος, ακτίτης λίθος, γκριζογάλανο υμήττειο μάρμαρο και λευκό πεντελικό μάρμαρο) και περιλάμβανε τέσσερεις αίθουσες, που είχαν την είσοδό τους η καθεμιά στην ανατολική πλευρά και δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους, ενώ μπροστά τους ανοιγόταν προς ανατολάς κοινή στοά με 14 ιωνικούς κίονες ανάμεσα σε παραστάδες. Η πρώτη από τις αίθουσες προς βορράν ήταν και η μεγαλύτερη σε διαστάσεις, με εσωτερικό περιστύλιο που διαμόρφωνε αίθριο και υπερώο (εξώστη), ενώ δεν αποκλείεται να υπήρχε και βωμός στο κέντρο του αιθρίου. Τα δωμάτια που ενδεχομένως διαμορφώνονταν στο υπερώο μπορεί να χρησίμευαν ως ενδιαιτήματα (χώροι φιλοξενίας) για την διαμονή ξένων επισήμων προσώπων και αξιωματούχων είτε ως δημόσιο αρχείο (αρχικά θεωρήθηκε, μάλλον λανθασμένα, ότι σε αυτό το δωμάτιο ήταν αποθηκευμένο το κρατικό αρχειακό υλικό). Η μεσαία από τις τρεις άλλες αίθουσες έλαβε τον τύπο του δίστυλου «εν παραστάσι» ναού, και σε ευθυγράμμιση με τον άξονά του υπήρχε εκτός του κτιρίου βωμός, που υποδηλώνει λατρευτική χρήση. Ο χώρος αυτός πρέπει να συνιστούσε τον καθεαυτό ναό της Μητέρας των Θεών, στον σηκό του οποίου βρισκόταν το αναφερόμενο από τον Παυσανία λατρευτικό χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο όχι του 140 π.Χ. αλλά της περιόδου 440-430 π.Χ., φιλοτεχνημένο από τον Φειδία ή από τον μαθητή του Αγοράκριτο. Οι άλλοι δύο μονόχωροι θάλαμοι εκατέρωθεν του ναΐσκου απ’ ό,τι φαίνεται λειτούργησαν ως δημόσιο αρχείο ή «δημόσια γράμματα» (κατά τους αρχαίους)· ίσως εκεί φυλάσσονταν μέσα σε ερμάρια τα πρωτότυπα των ψηφισμάτων της Βουλής, γραμμένα σε πάπυρο, σε δέρμα είτε σε ξύλινους πίνακες. Από το αρχείο αυτό, όπου καταγράφονταν και τοποθετούνταν όλες οι αποφάσεις της πόλης ταξινομημένες κατά χρόνο, μήνα και ημέρα υπ’ ευθύνη των αρχόντων και ειδικά εντεταλμένων υπαλλήλων, σώζονται σήμερα μόνο περίπου 7.500 επιγραφές, ικανές να μας δώσουν μια ιδέα του μεγέθους του.
Κάτοψη του δυτικού τμήματος της Αγοράς κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Στη θέση του Παλαιού Βουλευτηρίου έχει διαμορφωθεί το Μητρώον.
Κάτοψη του Μητρώου.
Προοπτική αναπαράσταση του Μητρώου.
Μητρώο (αρχείο της πόλης)
3. Μνημείο Επωνύμων Ηρώων (χώρος ανακοινώσεων
κατά φυλή)
Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Μνημείο των Επώνυμων Ηρώων βρισκόταν στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας, παραπλεύρως στο Μητρώο (παλαιό Βουλευτήριο). Ήταν μαρμάρινη εξέδρα, στην οποία φέρονταν τα χάλκινα αγάλματα των δέκα ηρώων που αναπαριστούσαν τις φυλές της Αθήνας. Ήταν ένα σημαντικό πληροφοριακό κέντρο για τους αρχαίους Αθηναίους, και χρησιμοποιούνταν ως μνημείο όπου δημοσιευόταν τα «λευκώματα» (βαμμένες λευκές ξύλινες σανίδες) στα οποία αναγραφόταν οι προτεινόμενοι νόμοι, διατάγματα και αποφάσεις.[1][2] Η κατασκευή του μνημείου ανάγεται στο β΄ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. (γύρω στο 330 π.Χ.).[3]Υπάρχουν ενδείξεις πως αρχικά το μνημείο αυτό βρισκόταν σε άλλη θέση, στο δυτικό άκρο της Μεσαίας Στοάς.[4] Ο χώρος καταστράφηκε κατά την επιδρομή του Σύλλα το 86 π.Χ. και επανακατασκευάστηκε από τα ρωμαϊκά στρατεύματα, με ακανόνιστο όμως τρόπο.[5]
κατά φυλή)
Μνημείο των Επωνύμων Ηρώων
Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Μνημείο των Επώνυμων Ηρώων βρισκόταν στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας, παραπλεύρως στο Μητρώο (παλαιό Βουλευτήριο). Ήταν μαρμάρινη εξέδρα, στην οποία φέρονταν τα χάλκινα αγάλματα των δέκα ηρώων που αναπαριστούσαν τις φυλές της Αθήνας. Ήταν ένα σημαντικό πληροφοριακό κέντρο για τους αρχαίους Αθηναίους, και χρησιμοποιούνταν ως μνημείο όπου δημοσιευόταν τα «λευκώματα» (βαμμένες λευκές ξύλινες σανίδες) στα οποία αναγραφόταν οι προτεινόμενοι νόμοι, διατάγματα και αποφάσεις.[1][2] Η κατασκευή του μνημείου ανάγεται στο β΄ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. (γύρω στο 330 π.Χ.).[3]Υπάρχουν ενδείξεις πως αρχικά το μνημείο αυτό βρισκόταν σε άλλη θέση, στο δυτικό άκρο της Μεσαίας Στοάς.[4] Ο χώρος καταστράφηκε κατά την επιδρομή του Σύλλα το 86 π.Χ. και επανακατασκευάστηκε από τα ρωμαϊκά στρατεύματα, με ακανόνιστο όμως τρόπο.[5]
Είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα μνημεία της αρχαίας Αγοράς. Η πορεία του εξελίχθηκε παράλληλα με την ιστορία της πόλης από την κλασική έως και τη ρωμαϊκή εποχή. Ταυτίζεται με την ασφάλεια λόγω της ιδιαίτερης μορφής του και χάρη στις μαρτυρίες των αρχαίων πηγών. Η παλαιότερη από τις σχετικές αναφορές των αρχαίων συγγραφέων βρίσκεται στο έργο «Ειρήνη» του Αριστοφάνη (421/0 π.Χ.), όπου μας δίνονται πληροφορίες και για τον πρακτικό ρόλο του οικοδομήματος. Η ανέγερσή του φαίνεται να συνδέεται με το Μητρώον και την μόνιμη αρχειακή συλλογή του, αφού γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιήθηκε για την τήρηση προσωρινών αρχείων, λειτουργώντας έτσι ως μέσο μαζικής επικοινωνίας του κράτους με τους πολίτες. Μολονότι πρέπει να είχε πρωτοχτιστεί ήδη πριν το 420 π.Χ., από αυτήν την φάση έχουν διασωθεί μόνον κατάλοιπα θεμελίωσης της βάσης του κοντά στην νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς.[3]
Το μνημείο είναι ένα μακρόστενο συμπαγές βάθρο, το οποίο περικλειόταν από λίθινο φράγμα (ύψους 1,5 μ.) σε μορφή περιβόλου με στέγασμα τριγωνικής διατομής και στο επάνω μέρος του έφερε τους χάλκινους ανδριάντες των Επωνύμων Ηρώων, που είχαν δώσει τα ονόματά τους στην πολιτική διαίρεση των Αθηναίων σε δέκα φυλές με τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένους(508/7 π.Χ.). Οι ανδριάντες αυτοί έχουν χαθεί.
Στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., το μνημείο δέχθηκε σημαντικές τροποποιήσεις, εξαιτίας αλλαγών που σημειώθηκαν στην οργάνωση του φυλετικού συστήματος. Έπειτα από προσωπικό αίτημα του Δημητρίου του Πολιορκητού (307 π.Χ.), που στο μεταξύ είχε αναλάβει τα ηνία της πόλης, να ιδρυθεί νέα φυλή προς τιμήν του, οι Αθηναίοι προχώρησαν στην θέσπιση δύο επιπλέον φυλών, της Δημητριάδος και της Αντιγονίδος (προς τιμήν του πατέρα του Δημητρίου Αντιγόνου Α΄ του Μονόφθαλμου) και ταυτόχρονα αντικατέστησαν τους τρίποδες που κοσμούσαν το βάθρο με δύο καινούρια αγάλματα. Μέσα στον 2ο αι. π.Χ., με την έλευση του ελληνιστικού ηγεμόνα της Περγάμου Αττάλου Β΄, δημιουργήθηκε ακόμα μία φυλή, η Ατταλίς, ως αντάλλαγμα για τις ευεργεσίες που ο Άτταλος προσέφερε στην Αθήνα. Τον 2ο αι. μ.Χ. ιδρύθηκε η Αδριανίς φυλή προς τιμήν του φιλέλληνα ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού. Ως αποτέλεσμα, ο συνολικός αριθμός των φυλών έφθασε τις δεκατέσσερεις, γεγονός που επέβαλε όχι μόνο την πρακτική αναδιάταξη του πολιτικού σώματος στους δήμους, ώστε να κατανεμηθεί ισόρροπα κατ’ αναλογίαν προς τις φυλές, αλλά και την επέκταση του Βάθρου των Επωνύμων Ηρώων προς νότο, ώστε να φιλοξενηθούν οι νέοι ανδριάντες.[3]
Ανασκαφές
Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας πραγματοποίησε ανασκαφές, κατά τις οποίες ανακαλύφθηκε το μνημείο το 1931 και το 1932. Η μερική αποκατάσταση του περιβόλου του ολοκληρώθηκε το 1951, ενώ το 1967 πραγματοποιήθηκαν νέες έρευνες.[5]
Τα ονόματα των ηρώων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι δέκα ήρωες (ένας για κάθε φυλή) επιλεγόταν από το Μαντείο των Δελφών[5], και ήταν οι εξής:
- Ερεχθέας
- Αιγέας (πατέρας του Θησέα)
- Πανδίων (συνήθως υποτίθεται πως ήταν ένας από τους δύο θρυλικούς βασιλείς της Αθήνας, Πανδίων Α΄ ή Πανδίων Β΄)
- Λεώς
- Ακάμας (γιός του Θησέα)
- Οινέας
- Κέκρωψ Β΄
- Ιπποθόωντας
- Αίας
- Αντίοχος (γιός του Ηρακλή)
4. Βουλευτήριο (Βουλή των 500)
| |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
5. Θόλος - Πρυτανείο (Πρυτάνεις , Πρυτανεύουσα φυλή)
6. Στρατηγείο (10 στρατηγοί)
Στρατηγείον (μέσα 5ου αι. π.Χ.)
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του αθηναϊκού κράτους ήταν το στρατιωτικό. Ο στόλος στεγαζόταν στα λιμάνια του Πειραιώς υπό την γενική εποπτεία του σώματος της Βουλής, ενώ του πεζικού ηγείτο ο πολέμαρχος, τρίτος τη τάξει αξιωματούχος της πόλης μετά τον επώνυμο άρχοντα και τον άρχοντα-βασιλέα, μαζί με δέκα στρατηγούς (έναν από καθεμιά από τις 10 φυλές των Αθηνών).
Οι στρατηγοί είχαν την έδρα τους σε ένα κτίριο γνωστό ως «Στρατηγείον», το οποίο βρισκόταν πλησίον της Αγοράς ή εντός αυτής, πάντως όχι μακριά από τα υπόλοιπα δημόσια κτίσματα του χώρου. Μία σειρά επιγραφών προς τιμήν στρατιωτικών αξιωματούχων, που, σύμφωνα με τις παραδιδόμενες πληροφορίες, είχαν στηθεί μπροστά από το Στρατηγείον, βρέθηκαν κοντά στην νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς, και επομένως είναι λογικό να υποθέσουμε ότι το κτίριο θα βρισκόταν σε κάποια γειτονική θέση. Μολονότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα για την θέση του, τα πενιχρά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός τραπεζοειδούς οικοδομήματος του 450 π.Χ. περίπου, λίγο νοτιώτερα από την Θόλο, ανταποκρίνονται τόσο στις χρονικές όσο και στις τοπογραφικές προδιαγραφές του αρχηγείου των στρατηγών και είναι πολύ πιθανόν να ταυτίζονται με αυτό.
Κάτοψη της δυτικής πλευράς του τετραγώνου της Αγοράς. Το κτίσμα πάνω αριστερά έχει με σχετική επιφύλαξη ταυτισθεί με το παραδιδόμενο από τις πηγές Στρατηγείον.
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του αθηναϊκού κράτους ήταν το στρατιωτικό. Ο στόλος στεγαζόταν στα λιμάνια του Πειραιώς υπό την γενική εποπτεία του σώματος της Βουλής, ενώ του πεζικού ηγείτο ο πολέμαρχος, τρίτος τη τάξει αξιωματούχος της πόλης μετά τον επώνυμο άρχοντα και τον άρχοντα-βασιλέα, μαζί με δέκα στρατηγούς (έναν από καθεμιά από τις 10 φυλές των Αθηνών).
Οι στρατηγοί είχαν την έδρα τους σε ένα κτίριο γνωστό ως «Στρατηγείον», το οποίο βρισκόταν πλησίον της Αγοράς ή εντός αυτής, πάντως όχι μακριά από τα υπόλοιπα δημόσια κτίσματα του χώρου. Μία σειρά επιγραφών προς τιμήν στρατιωτικών αξιωματούχων, που, σύμφωνα με τις παραδιδόμενες πληροφορίες, είχαν στηθεί μπροστά από το Στρατηγείον, βρέθηκαν κοντά στην νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς, και επομένως είναι λογικό να υποθέσουμε ότι το κτίριο θα βρισκόταν σε κάποια γειτονική θέση. Μολονότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα για την θέση του, τα πενιχρά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός τραπεζοειδούς οικοδομήματος του 450 π.Χ. περίπου, λίγο νοτιώτερα από την Θόλο, ανταποκρίνονται τόσο στις χρονικές όσο και στις τοπογραφικές προδιαγραφές του αρχηγείου των στρατηγών και είναι πολύ πιθανόν να ταυτίζονται με αυτό.
Το κείμενο είναι διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Strategeion.aspx
Στρατηγείον της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας- Κάτοψη της δυτικής πλευράς του τετραγώνου της Αγοράς. Το κτίσμα πάνω αριστερά έχει με σχετική επιφύλαξη ταυτισθεί με το παραδιδόμενο από τις πηγές Στρατηγείον.
Η εικόνα είναι διαθέσιμη στον ιστοχώρο: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Strategeion.aspx
7. Δικαστήρια (Ηλιαία)
Τα δικαστήρια στην αρχαία Αθήνα. Οι δίκες ολοκληρώνονταν αυθημερόν και οι δικαστές, που λέγονταν Ηλιαστές, κληρώνονταν πριν από την έναρξη της δίκης για να μη μπορούν να δωροδοκηθούν 2.9k Shares Share Tweet Pin Email Στον χώρο της Αγοράς λειτουργούσαν στην αρχαιότητα τα σημαντικότερα Δικαστήρια της Ηλιαίας. Τέτοια δικαστήρια έχουν εντοπιστεί σε αρκετά σημεία. Ένα από αυτά είναι το κτίριο που προϋπήρχε στη βόρεια πτέρυγα της μεταγενέστερης στοάς του Αττάλου. Στο ίδιο σημείο βρέθηκαν έξι ψήφοι μέσα στην ψηφοδόχο τους, καθώς και μια κλεψύδρα. Η Ηλιαία ήταν το λαϊκό Δικαστήριο το κυρίαρχο σώμα του Δήμου, δηλαδή του λαού στην απονομή της Δικαιοσύνης. Κάθε χρόνο από κάθε φυλή, κληρώνονταν 6.000 Ηλιαστές. Από αυτούς, συνήθως οι 2.000 Ηλιαστές επαρκούσαν για τις καθημερινές ανάγκες δικαστηρίων. Ηλιαστής είχε δικαίωμα να γίνει, κατόπιν κληρώσεως, οποιοσδήποτε Αθηναίος πολίτης είχε συμπληρώσει το 30 έτος της ηλικίας του, εφόσον δεν είχε χρέη προς το Δημόσιο και δεν ήταν άτιμος, δηλαδή εφόσον δεν είχε στερηθεί των πολιτικών του δικαιωμάτων. Πηγή: Αρχαιολογία της Πόλεως των Αθηνών Η Ηλιαία χωριζόταν σε δέκα τμήματα που συνήθως δίκαζαν χωριστά, αλλά σε σοβαρές δίκες δίκαζαν τουλάχιστον δύο τμήματα μαζί ή και περισσότερα. Η επιλογή των δικαστών και η διανομή τους γινόταν επίσης με κλήρωση. Οι Ηλιαστές ξεκινούσαν με το φως του φεγγαριού, όπως μας πληροφορεί ο Αριστοφάνης στους Σφήκες, πριν ακόμα ξημερώσει για να δώσουν τα στοιχεία τους. Ο καθένας τους είχε την ταυτότητά του, η οποία συνήθως ήταν μια πινακίδα χάλκινη όπου αναγραφόταν: όνομα, πατρώνυμο και δήμος στον οποίο ανήκε. Επίσης, στην πινακίδα ήταν χαραγμένο ένα από τα δέκα πρώτα γράμματα της αλφαβήτου από το Α έως το Κ που έδειχνε σε ποιο τμήμα της φυλής ανήκε. Ο χρόνος υπολογιζόταν με κλεψύδρα Καθημερινά πριν από την έναρξη της δίκης κληρώνονταν οι δικαστές, αλλά και τα δικαστήρια στα οποία θα δίκαζαν. Με αυτόν τον τρόπο οι διάδικοι δεν γνώριζαν τους δικαστές, αλλά ούτε και το δικαστήριο έως την ώρα της εκδίκασης. Επομένως δεν ήταν δυνατό να τους εξαγοράσουν. Το δικαστήριο, ανάλογα με το χρώμα με το οποίο ήταν βαμμένο το υπέρθυρο της εισόδου, έπαιρνε και το όνομά του. Για παράδειγμα, υπήρχε το φοινικιούν δικαστήριο που ξεχώριζε για το κόκκινο υπέρθυρο, το βατραχιούν από το πράσινο κτλ. Οι δικαστές κάθονταν πάνω σε ξύλινους πάγκους σκεπασμένους με ψάθες, ενώ πάνω σε μια ψηλή έδρα στεκόταν ο προεδρεύων του δικαστηρίου, ένας από τους εννέα άρχοντες. Κατά τα άλλα, η ατμόσφαιρα θύμιζε τα σημερινά δικαστήρια. Μόνο που οι αγορεύσεις διαρκούσαν έξι λεπτά και υπήρχε κλεψύδρα ώστε να υπολογίζεται αυστηρά ο χρόνος. Η κλεψύδρα ήταν ένα πήλινο δοχείο με νερό που άφηνε λίγο, λίγο να τρέχει σε ένα άλλο χαμηλότερα τοποθετημένο αγγείο. Η διάρκεια ροής του νερού από το ένα δοχείο στο άλλο διαρκούσε έξι λεπτά, όσο μια αγόρευση. Η απόφαση του δικαστηρίου έβγαινε αυθημερόν, ύστερα από ψηφοφορία των δικαστών. Κάθε δικαστής κρατούσε στα χέρια του δύο μικρούς χάλκινους δίσκους, τις ψήφους. Η διάτρητη ψήφος ήταν καταδικαστική, ενώ η συμπαγής, αθωωτική. Έριχνε προσεκτικά την ψήφο της αρεσκείας του σε μι ψηφοδόχο κάλπη και τη δεύτερη σε μια άλλη υδρία. Τέλος γινόταν καταμέτρηση των ψήφων και ανακοίνωναν την απόφαση, η οποία ήταν τελεσίδικη και δεν εφεσιβάλλετο. Σε περίπτωση ισοψηφίας, ο κατηγορούμενος αθωωνόταν. Σε περίπτωση που ο κατήγορος (ο ενάγων) δεν έπαιρνε το 1/5 των ψήφων πλήρωνε πρόστιμο 1000 νομισμάτων και κηρυσσόταν άτιμος. Αυτό το μέτρο έβαζε «χαλινάρι» στη δικομανία των Αθηναίων και κατά κάποιο τρόπο αντιστάθμιζε τους νόμους που τους ενθάρρυναν να κάνουν καταγγελίες, καθώς δικαιούνταν μέρος της δημευμένης περιουσίας των κατηγορουμένων. Κάτοψη της Αγοράς των κλασσικών χρόνων όπου διακρίνονται δύο από τα κτίσματα που πιθανόν λειτούργησαν ως δικαστήρια: το τετραγωνικό περιστύλιο (στο μέσο της ανατολικής πλευράς) και ένα ακόμη ορθογωνικής διατομής οικοδόμημα, που μάλλον υπήρξε έδρα της Ηλιαίας (κοντά στο νοτιοδυτικό άκρο). Πηγή : Αρχαιολογία της Πόλεως των Αθηνών Ο Αριστοφάνης στους Σφήκες σατιρίζει τη δικομανία των Αθηναίων και αναφέρει πως πολλοί αργόσχολοι πολίτες συνωστίζονταν για να κληρωθούν ως δικαστές και να εισπράξουν τον δικαστικό μισθό που δικαιολογούσε το δημόσιο. Η λειτουργία της απονομής δικαιοσύνης ήταν άξια θαυμασμού και οδήγησε στη μεγάλη άνθηση του δικανικού λόγου. Τα ανεπανάληπτα δείγματα δικανικών λόγων που σώζονται, είναι πηγή έμπνευσης για τις σύγχρονες αγορεύσεις. Το πνεύμα της αρχαίας Αθήνας εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να διδάσκει. Διαβάστε επίσης στη «ΜτΧ»: Η έννοια του πολίτη στην αρχαία Αθήνα και τη Σπάρτη. Τι προνόμια και υποχρεώσεις είχαν στην Αθήνα και τη Σπάρτη. Ομοιότητες και διαφορές, που καθόρισαν τον αρχαίο πολιτισμό. ΠΗΓΗ: «Αθήνα, μια πόλη μαγική» της Αρτ. Σκουμπουρδή, εκδόσεις ΣΙΔΕΡΗΣ
Ηλιαία
Η Ηλιαία ήταν το κυριότερο δικαστήριο του αρχαίου αθηναϊκού κράτους. Επρόκειτο για δικαστήριο ενόρκων, μέλη του οποίου μπορούσαν να γίνουν όλοι οι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών, έπειτα από κλήρωση. Η βάση της νέας δημοκρατίας ήταν ο έλεγχος κάθε πολίτη από το σύνολο των πολιτών, όπως και του συνόλου, από τον ίδιο πολίτη. Το να μετέχει κάποιος στην Ηλιαία δεν προϋπέθετε κάποια ιδιαίτερη μόρφωση, όμως η τριβή με το νομοθετικό έργο είχε ως αποτέλεσμα μιαν αρκετά καλή γνώση των νόμων.[1]
Η Ηλιαία αποτελούνταν από 6.000 δικαστές ("Ηλιασταί"), οι οποίοι προέρχονταν από τις 10 Φυλές της Αθήνας (κάθε Φυλή συμμετείχε με 600 μέλη). 1000 ήταν αναπληρωματικοί. Το δικαστήριο δίκαζε σε τμήματα των 201, 301 κλπ. δικαστών. Η Ηλιαία συνεδρίαζε όλες τις εργάσιμες ημέρες εκτός από τις τρεις τελευταίες ημέρες κάθε μήνα και τις ημέρες λειτουργίας της Εκκλησίας του Δήμου. Σχεδόν ποτέ όμως δεν εργάσθηκαν και τα δέκα τμήματα της Ηλιαίας ταυτοχρόνως. Η απόδοση δικαιοσύνης από τον δήμο ενόχλησε πάρα πολύ τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι δυσφήμισαν με κάθε τρόπο το γεγονός αυτό, υπογραμμίζοντας -όχι σωστά- ότι τη δικαιοσύνη στην Αθήνα την απένεμαν οι θήτες.
Ο ηγεμών του δικαστηρίου συγκέντρωνε τα παράπονα και τις υποθέσεις προς εκδίκαση και όριζε μέσω κλήρωσης από ποιο τμήμα και σε ποιο μέρος θα εκδικαζόταν η υπόθεση. Καθώς δεν υπήρχαν δικηγόροι, οι κατηγορούμενοι αναλάμβαναν οι ίδιοι την υπεράσπισή τους με τη βοήθεια ενός μόνο φίλου ή συγγενούς. Πολλές φορές, ανέθεταν τη συγγραφή ενός λόγου για την αγόρευσή τους σε έναν επαγγελματία λογογράφο (π.χ. Ισοκράτης, Λυσίας κ.ά.). Ο χρόνος των αγορεύσεων περιοριζόταν από ένα υδραυλικό χρονόμετρο, την κλεψύδρα. Η ψηφοφορία ήταν μυστική. Σε περίπτωση ισοψηφίας, ο κατηγορούμενος κρινόταν αθώος, καθώς θεωρούνταν ότι είχε "την ψήφο της Αθηνάς".
Οι δικαστές λάμβαναν ως αποζημίωση 2-3 οβολούς κατά δικάσιμη ημέρα.
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
(Αποφεύγουμε τις αναφορές στις οικοδομικές φάσεις των κτιρίων, μένουμε μόνο στη λειτουργία τους)
Ηλιαία (μέσα 6ου αι. π.Χ.)
Στην νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς συναντά κανείς τα κατάλοιπα ενός ευρύχωρου περιβόλου, σχεδόν τετραγώνου σχήματος, χωρίς στέγη, εσωτερικά δωμάτια ή άλλου είδους διαχωριστικά όρια του χώρου του, η πρόσβαση στον οποίο γινόταν από μικρη κλίμακα με πέντε σκαλοπάτια στην βόρεια πλευρά του. Η ανέγερση του κτίσματος ανάγεται στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. Δεν γνωρίζουμε με σιγουριά εάν στο αρχικό κτίριο προστέθηκαν αργότερα δωμάτια (γραφεία υπηρεσιών;) και στο κέντρο αίθριο με περιστύλιο για την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών. Δεδομένης της απουσίας μαρτυριών στις αρχαίες πηγές σχετικά με το οικοδόμημα αυτό, η ταύτισή του στηρίζεται αποκλειστικά στην μελέτη των καταλοίπων που έχουν διασωθεί. Η συνήθης χρήση ενός χώρου περικλειόμενου από περίβολο είναι θρησκευτικού-λατρευτικού χαρακτήρα, όμως η απουσία βωμού και αναθημάτων δεν μας επιτρέπουν να το αναγνωρίσουμε ως ιερό. Το μέγεθος, η εξέχουσα θέση που κατέχει καθώς και η πρώιμη χρονολόγησή του μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται μάλλον για δημόσιο κτίριο, ίσως ένα από τα δικαστήρια της αρχαίας Αθήνας, μιας και βασική προϋπόθεση για την εγκατάσταση ενός δικαστηρίου ήταν η ύπαρξη μεγάλου χώρου για την στέγαση του πολυάριθμου σώματος των βουλευτών και δεδομένου ότι συχνά τέτοιοι χώροι ήταν αστέγαστοι και ημιυπαίθριοι. Γι’ αυτό και το εν λόγω κτίριο έχει ταυτιστεί με κάθε επιφύλαξη με την έδρα της Ηλιαίας, του μεγαλύτερου και σημαντικότερου δικαστηρίου της αθηναϊκής πολιτείας, το οποίο αποτελούσαν σε τακτική βάση 1.500 μέλη, και σε μία γνωστή περίπτωση, τουλάχιστον, 2.500 μέλη.
Κάτοψη του νοτίου τμήματος της Αγοράς. Στο νοτιοδυτικό άκρο βρίσκεται το σχεδόν τετράγωνου σχήματος οικοδόμημα που έχει ταυτισθεί με το δικαστήριο της Ηλιαίας με σχετική βεβαιότητα.
Δικαστήρια
Οι κύριες πολιτικές, διοικητικές και νομοθετικές λειτουργίες του αθηναϊκού κράτους στεγάστηκαν στους κόλπους της Αγοράς, συγκεντρωμένες κυρίως στο δυτικό τμήμα του χώρου, με τον οποίο συνδέθηκαν επίσης κάποια από τα δικαστήρια της αρχαίας Αθήνας. Πρόκειται για μεγάλα δικαστήρια, το μικρότερο εκ των οποίων απετελείτο από 201 μέλη, με τα μεγαλύτερα να ξεπερνούν κατά πολύ αυτόν τον αριθμό. Αν και έχουμε στην διάθεσή μας αρκετό υλικό (γραπτές πηγές) σχετικά με την ύπαρξη αυτών των δικαστηρίων, η ανίχνευση των χώρων όπου εδράζονταν και η αναγνώριση της φυσικής μορφής τους είναι στις μέρες μας από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη.
Δύο περιοχές στην Αγορά ενδέχεται να φιλοξενούσαν τέτοια διακαστήρια. Η πρώτη, καταλαμβάνει χώρο στην νοτιοδυτική γωνία της, και περιλαμβάνει ένα ευρύχωρο τμήμα γης περικλειόμενο από ορθογώνιο περίβολο. Δεδομένης της κακής κατάστασης διατήρησης των ερειπίων και της έλλειψης πληροφοριών, δεν μας δίνει κανένα ουσιαστικό στοιχείο σχετικά με την χρήση του, μολονότι το μέγεθος, η θέση και η πρώιμη χρονολόγησή του (6ος αι. π.Χ.) το αποκαθιστούν ως σημαντικό κτίσμα, για το οποίο η επικρατέστερη ερμη
νεία είναι αυτή του δικαστηρίου. Ένα δεύτερο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα στην βορειοανατολική γωνία της Αγοράς συγκεντρώνει περισσότερες πιθανότητες ως δικαστήριο. Πρόκειται για τρία μεγάλα κτίρια ακανόνιστου σχήματος, που χτίστηκαν στο σημείο αυτό στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. και αντικαταστάθηκαν στον ύστερο 4ο αι. π.Χ. από μία μεγάλη περίστυλη αυλή· οποιοδήποτε κάποιο από αυτά τα κτίρια, ή και τα τρία μαζί, θα ήταν αρκετά ευρύχωρα, ώστε να στεγάσουν ένα ή περισσότερα δικαστήρια.
Άλλα διάσπαρτα ευρήματα προερχόμενα από την Αγορά προφανώς αποτελούσαν αρχικά τμήματα της επίπλωσης άλλων δικαστηρίων που ενδέχεται να βρίσκονταν εκεί. Ξεχωριστό παράδειγμα αποτελούν τα κατάλοιπα ενός σπάνιου δείγματος μνημειακού υδραυλικού ωρολογίου (κλεψύδρα) του β΄ ημίσεος του 4ου αι. π.Χ., που ίσως χρησίμευε για την μέτρηση του χρόνου των λόγων που εκφωνούνταν στα δικαστήρια· το μοναδικό γνωστό παράλληλό του απαντάται στον Ωρωπό, όπου σώζεται σχεδόν ανέπαφο. Τέλος, ένα ακόμα, ταπεινής κατασκευής τεχνούργημα, που προσφάτως ταυτίστηκε ως αντικείμενο ανήκον σε δικαστικό εξοπλισμό είναι το καπάκι ενός δοχείου μαγειρικής, γνωστό ως εχίνος, του 4ου αι. π.Χ.· το γραπτό κείμενο που φέρει στην κορυφή του (φαινόμενο ιδιαίτερα ασυνήθιστο), αν και αποσπασματικά διατηρημένο, φαίνεται ότι απαριθμεί εν είδει πρόχειρου καταλόγου τα εναποθηκευμένα στο τσουκάλι έγγραφα, τα οποία θα έμεναν εκεί έως ότου χρειαζόταν να χρησιμοποιηθούν σε κάποια δίκη.
Κάτοψη της Αγοράς των κλασσικών χρόνων όπου διακρίνονται δύο από τα κτίσματα που πιθανόν λειτούργησαν ως δικαστήρια: το τετραγωνικό περιστύλιο (στο μέσο της ανατολικής πλευράς) και ένα ακόμη ορθογωνικής διατομής οικοδόμημα, που μάλλον υπήρξε έδρα της Ηλιαίας (κοντά στο νοτιοδυτικό άκρο).
Σχεδιαστική αποκατάσταση του τετράγωνου περίστυλου κτίσματος.
Σωζόμενα υλικά κατάλοιπα (πάνω) και αποκατάσταση σε τομή (κάτω) του υδραυλικού ωρολογίου του ύστερου 4ου αι. π.Χ., που αποκαλύφθηκε στον χώρο της Αγοράς.
Το κάτω μισό (πάνω) και αποκατάσταση (κάτω) μιας κληρωτίδας, που χρησίμευε για την τυχαία επιλογή (κλήρωση) των δικαστών και άλλων αξιωματούχων.
http://project.athens-agora.gr/index.php?view=ktirio&pid=6&lang_id=gr
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΗΛΙΑΙΑΣ (Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΛΑΣΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ)
Με τη δημιουργία των λαϊκών δικαστηρίων περί τον 6ο αιώνα π.Χ. περιορίζονται οι δικαστικές αρμοδιότητες άλλων οργάνων όπως στην Αθήνα του Αρείου Πάγου και της Βουλής.
Στις δημοκρατικές πόλεις η απονομή της δικαιοσύνης είναι έργο των λαϊκών δικαστών. Σημαντικότερες υποθέσεις όπως εσχάτη προδοσία, γραφή παρανόμων, προσφυγή εναντίον απόφασης ενός άρχοντα κλπ περιέρχονται στην αρμοδιότητα των λαϊκών δικαστών.
Κατά τους χρόνους ακμής η Ηλιαία λειτουργεί τόσο ως πρωτοβάθμιο δικαστήριο (του οποίου οι αποφάσεις είναι τελεσίδικες) όσο και ως διοικητικό και συνταγματικό δικαστήριο.
Το ένδικο μέσο της «εφέσεως» (αποδίδεται στον Σόλωνα) δεν ταυτίζεται με το ομώνυμο ένδικο βοήθημα δικονομικού δικαίου. Είναι συγγενέστερο προς τη σημερινή ακυρωτική διαδικασία της διοικητικής δικαιοσύνης, με τη διαφορά ότι η σχετική αίτηση δεν στρέφεται εναντίον μόνο πράξης της διοίκησης όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά και εναντίον οποιασδήποτε άλλης απόφασης άρχοντα με την οποία ζημιώνεται ένας πολίτης.
Μέλη – Σύνθεση: Κάθε πολίτης άνω των 30 ετών, αρκεί να μην έχει χαρακτηριστεί «άτιμος» ή οφειλέτης του δημοσίου. Δικαστικός μισθός ίσος με δύο και αργότερα τρεις οβολούς την ημέρα. Κλήρωση από τους καταλόγους του Δήμου, ανάλογα με τον πληθυσμό κάθε δήμου. Η διαδικασία διενεργείται από τους 9 άρχοντες και τον γραμματέα των θεσμοθετών. Συνολικά κληρούνται 600 πολίτες από κάθε φυλή.
Λόγω της αύξησης του αριθμού των υποθέσεων περίπου στα μέσα του 5ου αιώνα η Ηλιαία υποδιαιρείται σε 10 τμήματα, αριθμημένα από Α έως Κ. Κάθε τμήμα έχει 501 μέλη συν 1000 αναπληρωματικά. Οι ιδιωτικές υποθέσεις κρίνονται από 201 δικαστές. Οι δημοσίου χαρακτήρα υποθέσεις από 501 έως και 6000 δικαστές. Οι δίκες διεξάγονται στην Αγορά, ειδικότερα ορισμένες στο κτίριο της Ηλιαίας, όπου συνεδριάζουν οι θεσμοθέτες.
Κάθε δικαστής λαμβάνει μια πινακίδα με το όνομά του, πατρώνυμο, το όνομα του δήμου στον οποίο ανήκει και το ψηφίο του τμήματός του.
Ηλιαστικός όρκος: Σώζεται στον λόγο του Δημοσθένη κατά Τιμοκράτου. Οι δικαστές που κληρώθηκαν συγκεντρώνονται στο λόφο του Αρδητού όπου δίδουν όρκο: ότι θα ψηφίσουν σύμφωνα με τους νόμους και τα ψηφίσματα της βουλής και του δήμου ή σε περίπτωση κενού του νόμου κατά κρίση δικαίου ανδρός, δεν θα δεχθούν να δωροδοκηθούν, θα ακούσουν τόσο τον κατήγορο όσο και τον κατηγορούμενο και ότι η απόφαση τους θα περιορίζεται στο περιεχόμενο της κατηγορίας.
Στο Αττικό Δίκαιο, οι υποθέσεις που αφορούν σε ιδιωτικά έννομα συμφέροντα αποτελούν αντικείμενο «δίκης», οι υποθέσεις που αφορούν σε συμφέροντα της πόλεως αποτελούν αντικείμενο «γραφής». Ελλείψει ειδικής αρχής, η δίωξη ασκείται από κάθε πολίτη στις περιπτώσεις των αδικημάτων που θίγουν την πόλη, ενώ στις ιδιωτικής φύσεως υποθέσεις το σχετικό ένδικο βοήθημα ασκείται από τον πολίτη που εθίγη.
ΙΙΙ. Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται με την επίσκεψη
στην Πνύκα (αρχαιολογικός χώρος ΝΔ της Αγοράς με
πεζοπορία 10 λεπτών περίπου). Η διαμορφωμένη
ημικυκλική πλατεία της Πνύκας φιλοξενούσε τις συνε
δριάσεις του πολυπληθέστερου και κυρίαρχου οργά
νου της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, της Εκκλησίας του Δή
μου.
Όλος ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος της Πνύκας, στην αρχαιότητα, αποτελούσε επίσης σπουδαίο ιερό χώρο, που ήταν αφιερωμένος στον «Πατέρα ανδρών τε θεών», τον Δία, που θεωρούνταν μέγας προστάτης του αθηναϊκού πολιτεύματος. Για τον σκοπό αυτόν υπήρχε και ο μεγάλος Βωμός του Αγοραίου Διός. Επίσης ο ίδιος χώρος ήταν αφιερωμένος στον Δία τον Ύψιστον με απόδοση χαρακτήρα θεού θεραπευτή, όπως αποδεικνύουν τούτο οι λαξευμένες κόγχες, καθώς και άλλα λαξεύματα στο φυσικό βράχο, όπου και η αναφορά: Ιερό Διός Υψίστου.
στην Πνύκα (αρχαιολογικός χώρος ΝΔ της Αγοράς με
πεζοπορία 10 λεπτών περίπου). Η διαμορφωμένη
ημικυκλική πλατεία της Πνύκας φιλοξενούσε τις συνε
δριάσεις του πολυπληθέστερου και κυρίαρχου οργά
νου της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, της Εκκλησίας του Δή
μου.
Πνύκα
| ) |
Η Πνύκα (www.arxaia.ellhnika.com η Πνύξ, της Πνυκός ή Πυκνός) είναι η θέση - περιοχή όπου συγκαλούνταν η Εκκλησία του δήμου, δηλαδή η συνέλευση των Αθηναίων, στην Αρχαία Αθήνα, από τον 6ο αιώνα μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.. Βρίσκεται στο μέσον της κατά διεύθυνση βορρά-νότου λοφοσειράς έναντι και δυτικά της Ακρόπολης και μεταξύ των ακραίων υψωμάτων, του λόφου Νυμφών (βόρειο άκρο) και λόφου Μουσών ή Φιλοπάππου (νότιο άκρο).[1]
Από το αρχαίο βήμα του ιερού χώρου αυτού αγόρευσαν σπουδαίοι πολιτικοί, στρατηγοί και ρήτορες όπως ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης, ο Περικλής, ο Δημοσθένης, ο Αισχίνης αλλά και στη σύγχρονη εποχή ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.[2]
Αρχαιολογική έρευνα
Η θέση του αρχαιολογικού αυτού χώρου έχει επιβεβαιωθεί από μαρμάρινη επιγραφή του 5ου αιώνα π.Χ. Ο δε μνημειακός χώρος παρουσιάζει τρεις φάσεις οικοδομικής ανάπτυξης που λατινο-αριθμούνται σε Ι, ΙΙ, και ΙΙΙ περιόδους - φάσεις.[3]
- Η Φάση Ι, (κατώτερο επίπεδο), ανάγεται ιστορικά στις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (περίπου το 500 π.Χ.). Στη περίοδο αυτή το Βήμα βρισκόταν στα βόρεια του κοίλου και οι ακροατές φέρονταν να παρακολουθούν στραμμένοι προς την Αρχαία Αγορά, τον Άρειο Πάγο και τα Προπύλαια.
- H Φάση ΙΙ, (μεσαίο επίπεδο), ανάγεται γύρω στο 400 π.Χ. οπότε το Βήμα προσδιορίζεται νοτιοδυτικά ενώ στα βόρεια του χώρου οικοδομήθηκε αναλημματικός τοίχος με δύο κλίμακες πρόσβασης (ανατολικά και δυτικά).
- H Φάση ΙΙΙ, (ανώτερο επίπεδο), ανάγεται γύρω στο 350 π.Χ. οπότε και οικοδομήθηκε νέος μνημειώδης αναλημματικός τοίχος με κλιμακωτή είσοδο στο κέντρο, που προσέδιδε μεγαλύτερη έκταση στο χώρο. Απέναντι ακριβώς από την είσοδο λαξεύτηκε στο φυσικό βράχο το νέο τριβάθμητο λίθινο Βήμα. Σ΄ αυτή την περίοδο ανάγονται και οι στοές που φέρονται λαξευμένες ανατολικά και δυτικά του Βωμού που ποτέ όμως δεν ολοκληρώθηκαν, με πιθανολογούμενη αιτία την κατασκευή του Διατειχίσματος περί το 325-307 π.Χ.
Οι ανασκαφές στο χώρο ξεκίνησαν το 1910 από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία, και επιβεβαίωσαν οριστικά την ύπαρξη της Πνύκας στο χώρο αυτό. Ανασκαφές ευρείας κλίμακας έγιναν σε διάφορες στιγμές τη περίοδο μεταξύ 1930 και 1937 από τον Όμερ Τόμπσον (Homer Thompson), ο οποίος αρχικά συνεργάστηκε με τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη και στη συνέχεια με τον Ρόμπερτ Σκράντον (Robert Scranton).[4]
Ιερότητα χώρου
Όλος ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος της Πνύκας, στην αρχαιότητα, αποτελούσε επίσης σπουδαίο ιερό χώρο, που ήταν αφιερωμένος στον «Πατέρα ανδρών τε θεών», τον Δία, που θεωρούνταν μέγας προστάτης του αθηναϊκού πολιτεύματος. Για τον σκοπό αυτόν υπήρχε και ο μεγάλος Βωμός του Αγοραίου Διός. Επίσης ο ίδιος χώρος ήταν αφιερωμένος στον Δία τον Ύψιστον με απόδοση χαρακτήρα θεού θεραπευτή, όπως αποδεικνύουν τούτο οι λαξευμένες κόγχες, καθώς και άλλα λαξεύματα στο φυσικό βράχο, όπου και η αναφορά: Ιερό Διός Υψίστου.
Από το τέλος του 4ου αιώνα ο χώρος παρέμενε μόνο ιερός, αφού οι συνελεύσεις των Αθηναίων μεταφέρθηκαν στο Διονυσιακό θέατρο.
Ηλιοσκόπιο του Μέτωνα
Στην Πνύκα βρίσκονται τα θεμέλια του Ηλιοσκόπιου του Μέτωνα.[5] Το ηλιοσκόπιο ήταν τετραγωνικός πύργος (4 x 4 μέτρα) που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι αστρονόμοι για την παρατήρηση της θέσης του Ήλιου, της Σελήνης και των άλλων ουρανίων σωμάτων. Με αυτές τις παρατηρήσεις ο αστρονόμος Μέτων ανακάλυψε την περιοδικότητα των 19 ετών με την οποία επαναλαμβάνονται οι φάσεις της Σελήνης στο ίδιο σημείο του Ουρανού. Η Σελήνη έχει πολύπλοκη κίνηση ως αποτέλεσμα των δυνάμεων βαρύτητας που της ασκεί η Γη, ο Ήλιος. Ο Κάλλιππος, λίγο αργότερα, ανακάλυψε την περιοδικότητα των 76 ετών του Ηλίου της Γης και της Σελήνης που περιγράφει ακριβέστερα την κίνηση της Σελήνης στον ουρανό από την περιοδικότητα των 19 ετών. Το ημερολόγιο του Μέτωνος χρησιμοποιείται στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Είναι αυτό που χρησιμοποιούν οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί για το Πάσχα και έχει ομοιότητες με το ημερολόγιο των Κινέζων. Η μια διαγώνιος του Ηλιοσκοπίου συμπίπτει με την κατεύθυνση βορρά-νότου και η άλλη με ανατολή-δύση. Η τελευταία διχοτομεί την Πνύκα, ώστε η ανατολή του Ηλίου να γίνεται κατά τις ισημερίες στη διχοτόμο της Πνύκας, που είναι και διαγώνιος του Ηλιοσκοπείου.
 | ||
| Ο καταπληκτικός ναός του Ηφαίστου στην καρδιά της Αθήνας. Γλίτωσε από τους Γότθους, έγινε ναός του Αη Γιώργη του Ακαμάτη και νεκροταφείο προτεσταντών! Ποιοι πρόσφυγες βρήκαν καταφύγιο στο προαύλιό του; 4.7k Shares Share Tweet Pin Email Στην αρχαία αγορά της Αθήνας βρίσκεται ο ναός του Ηφαίστου, ένας από τους πιο όμορφους δωρικούς ναούς της αρχαιότητας, που παραμένει ανέπαφος στο χρόνο. Ξεκίνησε να χτίζεται το 449 π.Χ., και ήταν αφιερωμένους σε δύο θεούς, στον θεό Ήφαιστο προστάτη της μεταλλουργίας και στη θεά Αθηνά Εργάνη, προστάτιδα των τεχνών. Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του κτίσματος, ο αρχιτέκτονας που ανέλαβε την ανέγερση του επηρεάστηκε σημαντικά από το μεγάλο οικοδόμημα της πόλης, που χτιζόταν την ίδια περίοδο, τον Παρθενώνα. Κοινά στοιχεία με τον Παρθενώνα είναι η δίτονη δωρική κιονοστοιχία, που υπήρχε στο εσωτερικό του κτιρίου και η ιωνική ζωοφόρος, που βρισκόταν πάνω από τον πρόναο. Ο αρχιτέκτονας του Ηφαίστου παραμένει άγνωστος. Το σίγουρο είναι ότι είχε δεχθεί επιρροές από τους Ικτίνο και Σκόπα και φέρεται να ήταν και ο δημιουργός των υπέροχων ναών στο Σούνο, της Νέμεσης στη Ραμνούντα και του Άρη στις Αχαρνές. Οικοδομήθηκε στον λόφο του Αγοραίου Κολωνού και τον περίγυρο του κοσμούσαν πήλινες γλάστρες με λουλούδια και θάμνους. Στο εσωτερικό του βρισκόταν τα δύο χάλκινα αγάλματα του Ηφαίστου και της Αθηνάς, τα οποία καταστράφηκαν. Είναι δωρικός περίπτερος ναός με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο, κατασκευασμένος από παριανό μάρμαρο. Στην ανατολική μετόπη αναπαρίστανται οι άθλοι του Ηρακλή στη βόρεια και νότια οι άθλοι του Θησέα. Η ζωφόρος του πρόναου αναπαριστά τη μάχη του Θησέα με τους Παλλαντίδες και στον οπισθόδρομο η μάχη των Λαπιθών και των Κενταύρων Ο Ναός του Ηφαίστου γλίτωσε από τους βανδαλισμούς και τις λεηλασίες που υπέστησαν παρόμοια κτίσματα στην Ελλάδα. Έμεινε ανέπαφος από τις επιδρομές των Ερούλων και των Γότθων, οι οποίοι ευθύνονται για τις καταστροφές σημαντικών κτιρίων της Αθήνας, μεταξύ των οποίων, του Παρθενώνα, της στέγης του Ηρώδειου και της συνολικής ισοπέδωσης της αρχαίας αγοράς. Ο ναός φωτογραφημένος από τον Felix Bonfils το 1875 Η αιτία που ο ναός διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση έως σήμερα, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι τον 7ο αιώνα μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Ο ναός του Ηφαίστου έγινε η εκκλησία του Αη Γιώργη του Ακαμάτη. Παράλληλα, την περίοδο της τουρκοκρατίας έθαβαν προτεστάντες που είχαν πεθάνει στην Αθήνα. Αθηναίοι με τα γαϊδουράκια τους μπροστά από τον ναό του Ηφαίστου, 1907. Οι ανασκαφές στον ναό ξεκίνησαν το 1932 από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Στον Αη Γιώργη έγινε και η στέψη του Βασιλιά Όθωνα όταν ήρθε στην Αθήνα το 1834. Αργότερα έγινε το Αρχαιολογικό Μουσείο του νεοσύστατου κράτους. Με τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εισροή χιλιάδων προσφύγων στη χώρα, ο χώρος γύρω από τον ναό είχε μετατραπεί σε καταυλισμό των προσφύγων. Όπως φαίνεται και στην αρχική φωτογραφία, τα λευκά αντίσκηνα των προσφύγων είχαν κατακλύσει τον περίβολο. Αρχές του 20ου αιώνα σταμάτησαν όλες οι δραστηριότητες, καθώς ξεκίνησαν οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές. 1880 ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Οι στύλοι του Ολυμπίου Διός. Ο μεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας. Πώς γκρεμίστηκαν οι περισσότερες από τις 104 κολώνες που ζύγιζαν 364 τόνους ... Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/o-katapliktikos-naos-tou-ifestou-stin-kardia-tis-athinas-glitose-apo-tous-gotthous-egine-naos-tou-ai-giorgi-tou-akamati-ke-nekrotafio-protestanton-pii-prosfiges-vrikan-katafigio-sto-proavlio-tou/
| ||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Καλωσήρθατε στη νέα μας σελίδα!
ΠΗΓΗ http://www.iep.edu.gr/el/thematiki-evdomada-category/638-dimokratiki-synyparksi-kai-anthropina-dikaiomata
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ 2018 - 2019
"Δημοκρατική Συνύπαρξη και Ανθρώπινα Δικαιώματα"
"Δημοκρατική Συνύπαρξη και Ανθρώπινα Δικαιώματα"
Θεματικός Άξονας : Δημοκρατική Συνύπαρξη και Ανθρώπινα Δικαιώματα
Εντυπωσιακή ξενάγηση στην πανέμορφη Αρχαία αγορά της Αθήνας με drone
Η «καρδιά» της αρχαίας πόλης της Αθήνας σε ένα εντυπωσιακό βίντεο από ψηλά.
Μια απολαυστική ξενάγηση με drone στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.
Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας ήταν η καρδιά της αρχαίας πόλης: μια μεγάλη, ανοικτή πλατεία που αποτελούσε την έδρα της δικαιοσύνης, το πολιτικό, οικονομικό, διοικητικό, κοινωνικό, θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο της πόλης, όπου όλοι οι πολίτες της πόλης συγκεντρώνονταν για να πραγματοποιήσουν κάθε είδους δραστηριότητα.
Την Αρχαία Αγορά διέσχιζε η Οδός των Παναθηναίων από την οποία διήρχετο η μεγάλη πομπή προς την Ακρόπολη κατά την διάρκεια των εορτασμών των Παναθηναίων που θέσπισε ο Πεισίστρατος και τελούνταν το τρίτο έτος κάθε Ολυμπιάδας.
Η ιστορίαΗ περιοχή της Αρχαίας Αγοράς
Η περιοχή της Αρχαίας Αγοράς ήταν κατοικημένη από την πρώιμη νεολιθική επόχη (3.000 π.Χ.) ενώ είχε χρησιμοποιηθεί κατά περιόδους και ως νεκροταφείο. Στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., την εποχή του μεγάλου νομοθέτη Σόλωνα, η περιοχή μετατράπηκε σε δημόσιο χώρο συγκέντρωσης των πολιτών. Διάφορα διοικητικά κτίρια και μικρά ιερά χτίστηκαν σιγά-σιγά, ενώ η αγορά απέκτησε και νερό από πηγές που τροφοδοτώνταν από το υδραγωγείο της πόλης.
Μετά την ολική καταστροφή της Αθήνας από την επίθεση των Περσών το 480 π.Χ. η πόλη χτίστηκε από την αρχή και πολλά δημόσια κτίρια άρχισαν να κατασκευάζονται στην αγορά το ένα μετά το άλλο, κυρίως κατά τη διάρκεια του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. όταν η Αθήνα ανέλαβε την ηγεμονία όλης της Ελλάδας.
Ανακατασκευές
Μετά από μια σειρά ανακατασκευών που έγιναν το 2ο αιώνα π.Χ., η Αρχαία Αγορά της Αθήνας απέκτησε τη τελική τετράγωνη μορφή της η οποία διατηρείται έως σήμερα. Πολλές ανακατασκευές πραγματοποιήθηκαν επίσης μετά την σοβαρή καταστροφή της από τους Ρωμαίους το 89 π.Χ. και τους Χερουλείους το 267 μ.Χ.
Μετά την εισβολή των Σλάβων το 580 μ.Χ η αγορά εγκαταλείφθηκε, για να κατοικηθεί και να αναπτυχθεί ξανά μετά το 1834 όπου η Αθήνα έγινε η πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους.
Η αγορά αποτελείται από μια μεγάλη ανοικτή πλατεία, που περιβάλλεται από κτίρια και στις τέσσερις πλευρές της.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως πολλά και σημαντικά κτίρια όπως η αίθουσα του συμβουλίου (Βουλευτήριο), δημόσια κτίρια διοίκησης (Βασιλική Στοά και Νότια Στοά), τα γραφεία των δικαστών, το νομισματοκοπείο και οι αίθουσες των επίσημων αρχείων της πόλης (Μητρώον).
Η Αίθουσα των Δικαστηρίων
Μάλιστα στην Αίθουσα των Δικαστηρίων βρέθηκαν μπρούτζινες κάλπες ψηφοφοριών και μηχανισμός - ρολόι μέτρησης του χρόνου ομιλίας των μελών του. Η χρήση της περιοχής ως αγοράς αποδεικνύεται και από το μεγάλο αριθμό μαγαζιών και εργαστηρίων αγγειοπλαστικής, σιδηρουργικής, γλυπτικής και άλλων τεχνών.
Διαρρύθμιση
Μεγάλες στοές από κιανοστοιχίες πρόσφεραν σκιασμένες διόδους προς τους κατοίκους της πόλης που προσέρχονταν στην αγορά για να συναντήσουν τους φίλους του, να συζητήσουν για δουλειές, πολιτική, ή φιλοσοφία, ενώ σημαντικά αγάλματα και μνημεία υπενθύμιζαν στους πολίτες τους θριάμβους της πόλης.
Άλλα αξιοθέαταΗ Βιβλιοθήκη και το Ωδείο
Κάλυπταν τις πολιτιστικές ανάγκες των πολιτών, ενώ υπήρχαν αρκετοί ναοί και μικρά ιερά για τις λατρευτικές τους ανάγκες. Όλα αυτά τα κτίρια μαζί με τα μνημεία και τα ευρήματα των αρχαιολογικών ερευνών αποδεικνύουν το σημαντικό ρόλο που έπαιζε ο χώρος αυτός σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής
Η Στοά του Αττάλου
Στην Αρχαία Αγορά βρίσκεται επίσης ένα καταπληκτικό κτίριο, η Στοά του Αττάλου, το οποίο κατασκευάστηκε από το βασιλιά της Περγάμου Άτταλο, το 159 με 138 π.Χ, ως δώρο προς τους αθηναίους για την ευγνωμοσύνη του που του επέτρεψαν να πραγματοποιήσει εκεί τις σπουδές του δίπλα στο φιλόσοφο Καρνεάδη.
Η στοά αυτή είναι ένα πολύ εντυπωσιακό διώροφο κτίριο με διπλές κιoνοστοιχίες, που χρησιμοποιήθηκε για να φιλοξενήσει πλήθος καταστημάτων και εργαστηρίων. Η στοά έγινε το κεντρικό εμπορικό κτίριο της Αγοράς και χρησιμοποιήθηκε για αιώνες, από την κατασκευή της μέχρι και την καταστροφή της από την επιδρομή των Χερουλείων. Η στοά ανακατασκευάστηκε την περίοδο 1953 - 1956 και από τότε χρησιμοποιείται ως μουσείο.
Ο Ναός του Ηφαίστου και της Αθηνάς Εργάνης (Θησείο)
Ένα άλλο εκπληκτικό μνημείο της Αρχαίας Αγοράς είναι ο Ναός του Ηφαίστου και της Αθηνάς Εργάνης, γνωστός ως Θησείο, που είναι και ο καλύτερα διατηρημένος ναός της Αθήνας. Είναι δωρικού ρυθμού και βρίσκεται στη βοδειοδυτική πλευρά της αγοράς, στην κορυφή του λόφου του Αγοραίου Κολωνού.
Είναι χτισμένος με το περίφημο πεντελικό μάρμαρο από τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα Ικτίνο, κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 5ου αιώνα π.Χ. και φέρει στη διακόσμησή του μεγάλο πλήθος γλυπτων. Στην ανατολική πρόσοψη αναπαρίστανται οι άθλοι του Ηρακλή, ενώ στην βόρεια και νότια πλευρά οι άθλοι του Θησέα. Σύμφωνα με τον ιστορικό Παυσανία, ο ναός φιλοξενούσε χάλκινα αγάλματα του Ηφαίστου και της Αθηνάς.
Άλλα αρχαιολογικά μνημεία
Στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς υπάρχουν και πολλά άλλα μνημεία όπως οι Ερμές, το Ωδείο του Αγρύππα, το Βουλευτήριο και άλλα που αξίζει να επισκεφτεί κανείς.
Το Athens Happy Train σας περιμένει για να κάνετε μαζί την πιο αξέχαστη βόλτα στα αρχαιολογικά μνημεία της Αθήνας και να μάθετε τα πιο ενδιαφέροντα μυστικά των αρχαίων Αθηναίων και του πολιτισμού τους.
Απολαύστε μια βόλτα από ψηλά..
| ||
| Υλικό Φορέων | ||
| Υλοποιείται από Εκπροσώπους Φορέων | ||
| Υλοποιείται από Εξειδικευμένους Εκπαιδευτικούς | ||
| Υλοποιείται από Εκπαιδευτικούς | ||
