ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Α ΚΛΙΣΗΣ ,ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

Ουσιαστικά Α΄ Κλίσης

ΠΗΓΗ https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/prosanatolismou/grammatiki-archeas-ellinikis/alpha-klisi-archea/

Γενικά Χαρακτηριστικά

• Πε­ρι­λαμ­βά­νουν αρ­σε­νι­κά ου­σι­α­στι­κά σε -ας και -ης και θη­λυ­κά σε -α και -η. Δεν πε­ρι­λαμ­βά­νουν ου­δέ­τε­ρα.

Ασυναίρετα ουσιαστικά

Αρσενικά

Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός	Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός
νε­α­νί­ας νε­α­νί­ου νε­α­νί­ᾳ νε­α­νί­αν νε­α­νί­α	νε­α­νί­αι νε­α­νι­ῶν νε­α­νί­αις νε­α­νί­ας νε­α­νί­αι	στρα­τι­ώ­της στρα­τι­ώ­του στρα­τι­ώ­τῃ στρα­τι­ώ­την στρα­τι­ῶ­τα	στρα­τι­ῶ­ται στρα­τι­ω­τῶν στρα­τι­ώ­ταις στρα­τι­ώ­τας στρα­τι­ῶ­ται

Θηλυκά

σε -η		σε –α καθαρό (παραμένει)		σε –α μη καθαρό (μετατρέπε ται σε -η)
Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός	Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός	Ενικός αριθμός	Πληθυντι κός αριθμός
τι­μὴ τι­μῆς τι­μῇ τι­μὴν τι­μὴ	τι­μαὶ τι­μῶν τι­μαῖς τι­μὰς τι­μαὶ	χώ­ρα χώ­ρας χώ­ρᾳ χώ­ραν χώ­ρα	χῶ­ραι χω­ρῶν χώ­ραις χώ­ρας χῶ­ραι	θά­λατ­τα θα­λάτ­της θα­λάτ­τῃ θά­λατ­ταν θά­λατ­τα	θά­λατ­ται θα­λατ­τῶν θα­λάτ­ταις θα­λάτ­τας θά­λατ­ται

Παρατηρήσεις για τονισμό

• Η γε­νι­κή πλη­θυ­ντι­κού το­νί­ζε­ται πά­ντα στη λή­γου­σα και πε­ρι­σπά­ται.
• Τα ο­ξύ­το­να και πα­ρο­ξύ­το­να δευ­τε­ρό­κλι­τα δι­α­τη­ρούν τον τό­νο στην ί­δι­α συλ­λα­βή καθ᾿ ό­λη την κλί­ση τους (βλ. τι­μή, χώ­ρα).
• Γε­νι­κή και δο­τι­κή ε­νι­κού και πλη­θυ­ντι­κού όταν το­νί­ζε­ται στη λή­γου­σα παίρ­νει πε­ρι­σπω­μέ­νη.
• Τα προ­πα­ρο­ξύ­το­να πρω­τό­κλι­τα κι­νούν τον τό­νο τους α­νά­λο­γα με τη λή­γου­σα:
• Αν η λή­γου­σα εί­ναι μα­κρά, το­νί­ζουν την πα­ρα­λή­γου­σα (βλ. θαλάττης).
• Αν η λή­γου­σα εί­ναι βρα­χεί­α, το­νί­ζουν την προ­πα­ρα­λή­γου­σα (βλ. θάλατται).

Παρατηρήσεις για καταλήξεις

• Τα α­συ­ναί­ρε­τα πρω­τό­κλι­τα έ­χουν, α­νε­ξαρ­τή­τως γέ­νους και κα­τα­λή­ξε­ως, ί­δι­ες κα­τα­λή­ξεις στον πλη­θυ­ντι­κό, οι ο­ποί­ες μά­λι­στα ταυ­τί­ζο­νται με αυ­τές του πλη­θυ­ντι­κού του θη­λυ­κού άρ­θρου.
• Η κα­τά­λη­ξη -ας, ό­που εμ­φα­νί­ζε­ται, εί­ναι πά­ντο­τε μα­κρά.
• Το -αι στο τέ­λος κλι­τών λέ­ξε­ων, ό­ταν δεν α­κο­λου­θεί­ται α­πό άλ­λο γράμ­μα, εί­ναι βρα­χύ.
• Τα -ᾳ και -ῃ εί­ναι δί­φθογ­γοι, ά­ρα μα­κρά.
• Τα αρ­σε­νι­κά σε -ης έ­χουν στην κλη­τι­κή ε­νι­κού κα­τά­λη­ξη -α βρα­χύ (βλ. στρα­τι­ῶ­τα).
  • τα εθνικά, π.χ. Πέρσης- Πέρσα.
  • όσα λήγουν σε –της, π.χ. ὁπλίτης- ὁπλῖτα.
  • τα σύνθετα με β’ συνθετικό που λήγει σε –άρχης, –μέτρης, –πώλης, –ώνης, τρίβης.
• Ε­ξαι­ρού­νται τα ου­σι­α­στι­κά σε –δης, που δι­α­τη­ρούν το -η.
• Τα θη­λυ­κά σε -α έ­χουν το –α– της κα­τά­λη­ξης κα­θα­ρό (μα­κρό) και το δι­α­τη­ρούν σε ό­λη την κλί­ση, αν πριν α­πό το –α στην ο­νο­μα­στι­κή ε­νι­κού έ­χουν φω­νή­εν ή –ρ– (βλ. χώ­ρα).
  • Ε­ξαι­ρού­νται τα ἀλήθεια, εὐσέβεια, γαῖ­α, γραῖ­α, μοῖ­ρα, πεῖ­ρα, σφαῖ­ρα και σφῦ­ρα, που έ­χουν το –α βρα­χύ.
• Αν πριν α­πό το –α– της κα­τά­λη­ξης στην ο­νο­μα­στι­κή ε­νι­κού υ­πάρ­χει σύμ­φω­νο πλην –ρ-, έ­χουν το –α μη κα­θα­ρό (βρα­χύ) και το με­τα­τρέ­πουν στη γε­νι­κή και δο­τι­κή ε­νι­κού σε η και ῃ α­ντί­στοι­χα (βλ. θά­λατ­τα).

Συνηρημένα ουσιαστικά

Γενικά Χαρακτηριστικά

• Πε­ρι­λαμ­βά­νουν αρ­σε­νι­κά ου­σι­α­στι­κά σε -ῆς (με γε­νι­κή -οῦ) και θη­λυ­κά σε -ᾶ και -ῆ (με γε­νι­κή -ᾶςκαι -ῆς α­ντί­στοι­χα). Κα­λό εί­ναι να λαμ­βά­νε­ται υ­πό­ψη η γε­νι­κή, προ­κει­μέ­νου να α­πο­φύ­γου­με σύγ­χυ­ση με πα­ρό­μοι­ο τρι­τό­κλι­το ου­σι­α­στι­κό!

Ασκήσεις για Εμπέδωση

Υποδείγματα κλίσης

Αρσενικά		Θηλυκά
Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός	Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός	Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός
῾Ερ­μῆς ῾Ερ­μοῦ ῾Ερ­μῇ ῾Ερ­μῆν ῾Ερ­μῆ	῾Ερ­μαῖ ῾Ερ­μῶν ῾Ερ­μαῖς ῾Ερ­μᾶς ῾Ερ­μαῖ	μνᾶ μνᾶς μνᾷ μνᾶν μνᾶ	μναῖ μνῶν μναῖς μνᾶς μναῖ	συ­κῆ συ­κῆς συ­κῇ συ­κῆν συ­κῆ	συ­καῖ συ­κῶν συ­καῖς συ­κᾶς συ­καῖ

Παρατηρήσεις για τονισμό

• Τα συ­νη­ρη­μέ­να πρω­τό­κλι­τα το­νί­ζο­νται πά­ντο­τε στη λή­γου­σα και πε­ρι­σπώ­νται.

Παρατηρήσεις για καταλήξεις

• Οι κα­τα­λή­ξεις των συ­νη­ρη­μέ­νων πρω­το­κλί­των δε δι­α­φέ­ρουν α­πό τις α­ντί­στοι­χες των α­συ­ναί­ρε­των πλην κλη­τι­κής ε­νι­κού στα αρ­σε­νι­κά (-ῆ).

Ασκήσεις για Εμπέδωση

1.Να κλί­νε­τε τα ο­νό­μα­τα πο­λί­της και μέ­λισ­σα .

	Ενικός	Πληθυντικός	Ενικός	Πληθυντικός
ονομ.
γεν.
δοτ.
αιτιατ.
κλητ.

2. Στο παρακάτω κείμενο να αναγνωρίσετε τα πρωτόκλιτα ουσιαστικά:

Πε­ρὶ μὲν τὴν τοῦ σώ­μα­τος ἐ­πι­μέ­λει­αν διτ­τὰς εὗ­ρον ἐ­πι­στή­μας οἱ ἄν­θρω­ποι, τὴν ἰ­α­τρι­κὴν καὶ τὴν γυ­μνα­στι­κήν, ὧν ἡ μὲν τὴν ὑ­γί­ει­αν, ἡ δὲ τὴν εὐ­ε­ξί­αν ἐ­ντί­θη­σι. Τῶν δὲ τῆς ψυ­χῆς ἀρ­ρω­στη­μά­των καὶ πα­θῶν ἡ φι­λο­σο­φί­α μό­νη φάρ­μα­κόν ἐ­στι. Δι­ὰ γὰρ ταύ­την ἔ­στι […] γνῶ­ναι τί τὸ κα­λόν, τί τὸ αἰ­σχρόν, τί τὸ δί­και­ον, τί τὸ ἄ­δι­κον […]· πῶς θε­οῖς, πῶς γο­νεῦ­σι, πῶς πρε­σβυ­τέ­ροις, πῶς ἀλ­λο­τρί­οις, πῶς ἄρ­χου­σι, πῶς φί­λοις, πῶς γυ­ναι­ξί, πῶς τέ­κνοις, πῶς οἰ­κέ­ταις χρη­στέ­ον ἐ­στί.

 (Πλουτάρχου, Περὶ παίδων ἀγωγῆς, 10 d-e, 1oς-2ος αι. π.Χ.)

3.Να βάλετε στη σωστή πτώση του ενικού ή του πληθυντικού τα ονόματα που είναι σε παρένθεση:

1.  Ἐν τοῖς γυμνασίοις οἱ …………………..…………(θεατής) τὰς …………………..………… (ἀρετή) τῶν …………………..…………(νεανίας) θαυμάζουσιν.
2. Οἱ …………………..………… (πολίτης) πείθονται τοῖς λόγοις τῶν …………………..………… (νομοθέτης) καὶ τῶν …………………..………… (δικαστής).
3. Σωκράτης ἐδίδασκε τοὺς …………………..………… (νεανίας) τὴν …………………..………… (ἀρετή), τὴν …………………..………… (ἀλήθεια) καὶ τὴν …………………..………… (δικαιοσύνη) οὐκ ἐν τῇ …………………..………… (οἰκία) οὐδ’ ἔν τινι …………………..………… (σχολή) ἀλλ’ ἐν τῇ …………………..………… (ἀγορά) δ’ ὅλης τῆς …………………..………… (ἡμέρα) εἰς τὴν …………………..………… (ἑσπέρα).
4. Μέγα τὸ τῆς…………………..…………κράτος (θάλασσα).
5. Σύν…………………..…………καὶ χεῖρα κίνει (Ἀθηνά, δοτ. εν.).
6. …………………..…………ἀδελφή ἐστι λύπη(χαρά, γεν. εν.).
7. …………………..…………ἦλθον παμπληθεῖ στόλῳ (Πέρσης, ονομ. πληθ.).

4. Να συμπληρωθούν οι καταλήξεις των ουσιαστικών που ζητούνται με βάση το άρθρο:

άρθρο	ουσιαστικό	άρθρο	ουσιαστικό	άρθρο	ουσιαστικό
τῆς τῶν οἱ τῆς ὦ τῆς	χώρ- ἀθλητ- πλανῆτ- βασιλίσσ- μαθητ- γενε-	τοῖς ταῖς τῇ τὴν τὰς ὦ	τοξότ- στρατι- μάζ- ἀνδρεί- δίψ- ἀδικί-	τὰς τῷ τοὺς τῶν αἱ τῆς	σημαί- πολίτ- ἐργάτ- νησιωτ- ὧρ- βοηθεί-

5. Να μεταφέρετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον άλλο αριθμό:

Ουσιαστικό	Άλλος αριθμός	Ουσιαστικό	Άλλος αριθμός
τῶν προφητῶν		ταῖς πείραις
τοὺς κριτὰς		τῶν ῥιζῶν
τὴν ἐλαίαν		τοῖς τεχνίταις
τῆς μαθητρίας		τὰς ἱερείας
ὦ εὐσέβεια		τῶν θυελλῶν
τῆς εὐνοίας		ὁ ἰδιώτης
ὦ ὁπλῖται		ἡ δουλεία

Οι παρακάτω ασκήσεις έχουν ληφθεί από τον ιστότοπο Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματατου Υπουργείου Παιδείας.

Άσκηση 1.

Να βάλετε την ίδια πτώση του άλλου αριθμού στα παρακάτω ουσιαστικά :
τὸν πολὶτην
τοῦ νεανὶου
(ὦ) πελτασταὶ
τοὺς δεσμὼτας
τῶν μηνυτῶν
(ὦ) γυμνασιὰρχα
τῆς κλὶνης
τῇ θεραπαὶνῃ
τάς ἀμὶλλας
τῶν δαφνῶν
τὴν μὲλισσαν
τῆς γαὶας
(ὦ) τεχνῖτα
τῶν γυμνητῶν
τοὺς δὺτας
τὸν προδὸτην
τῷ πατριὼτῃ
τοῖς ἱππὸταις
τὴν τρὶαιναν
τῶν μαζῶν
(ὦ) σκαπὰνη
τῇ δρακαὶνῃ
τῶν σφαιρῶν
ταῖς ἀληθεὶαις

Άσκηση 2.

Να συμπληρωθούν με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση οι παρακάτω
προτάσεις :
᾿Ιατρὸς τῶν ______ (ἀτυχὶα) ὁ χρὸνος ἐστὶ.
Αἰσχραὶ ______ (διαβολὴ) φὲρουσιν _________ (κόρη) δεινὴν ______ (λὺπη).
Οὔτως οἱ νὲοι ἐν _________ (μετρία δίαιτα) διὰγουσιν.
῾Ημεῖς ________ (πολὶτης) ________ (ψυχὴ) τῆς _______ (πολιτεία) νομὶζομεν.

Άσκηση 3.

Να κλιθούν οι πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού των παρακάτω ουσιαστικών :
ὁ θεατὴς
ὁ οἰηματὶας
ὁ ἰδιὼτης
ὁ νικητὴς
ὁ κοχλὶας
ἡ μοὺσα
ἡ σκαπὰνη
ἡ ἅμιλλα
ἡ ἀλὴθεια
ἡ κλὶνη
ἡ μυῖα

Ασκήσεις για Εμπέδωση-Συνηρημένα

1. Να κλιθούν τα παρακάτω ουσιαστικά:
   

   ENIKOΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

   ονομ.	ὁ Θαλῆς	ὁ βορέας-βορρᾶς	ἡ ἀλωπεκῆ	ἡ ῥοδῆ
   γεν.
   δοτ.
   αιτιατ.
   κλητ.

   ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ  ΑΡΙΘΜΟΣ

   ονομ.
   γεν.
   δοτ.
   αιτιατ.
   κλητ.

2. Να μεταφέρετε τα παρακάτω ουσιαστικά από τον ενικό στον πληθυντικό και αντιστρόφως:

μνᾶς (γεν.)
Ἑρμῆν
συκῆν
γαλαῖ
λεοντᾶς
ἀμυγδαλῶν
Ἀθηνῶν ΠΗΓΗ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/a.klisi.oys.htm Η πρώτη κλίση στα αρχαία ελληνικά περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά και  θηλυκά. Δεν περιλαμβάνει ουδέτερα (ευτυχώς). Στα αρσενικά ανήκουν όσα λήγουν σε: 1. -ης, π.χ. στρατιώτης και σε 2. -ας, π.χ. λοχίας Στα θηλυκά ανήκουν όσα λήγουν σε: 1. -η, π.χ. ψυχή, μουσική και σε 2. -α, π.χ. ὥρα, γλῶσσα Εδώ όμως χρειάζεται λίγη προσοχή, γιατί από τα θηλυκά σε -α άλλα 1. σχηματίζουν τη γενική σε -ας, π.χ. ὥρα, ὥρας και άλλα 2. σχηματίζουν τη γενική σε -ης, π.χ. γλῶσσα, γλώσσης. Ποια σχηματίζουν τη γενική σε σε -ας και ποια σε -ης θα το δούμε  παρακά τω, όταν θα εξετάσουμε την κλίση των θηλυκών. Προς το παρόν ας έχουμε στο νου μας τις παρακάτω: Παρατηρήσεις: • Το -α στην κατάληξη -α είναι άλλοτε μακρόχρονο και άλλοτε βραχύ χρο νο· δες παρακάτω • Το -α στην κατάληξη -ας σε οποιαδήποτε πτώση είναι πάντοτε μακρό χρονο, π.χ. τῆς χώρᾱς • Η γενική του πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περι σπω μένη, π.χ. τῶν χωρῶν θηλυκά σε: Συγκεντρωτικός πίνακας  ουσιαστικών α' κλίσης αρσενικά σε: -ης -ας πο λί της λοχίας -η ψυχή, -α -ας ὥρα, ὥρας -α -ης γλῶσσα, γλώσσης Ασυναίρετα ουσιαστικά Kαταλήξεις των ουσιαστικών της α' κλίσης Τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ας και σε -ης είναι παρόμοια με τα νέα ελ ληνικά. Βεβαίως έχουν και κάποιες διαφορές. Είναι ευνόητο ότι με το πέ ρασμα του χρόνου κάποια πράγματα έχουν αλλάξει. Για να διαπιστώ σεις αυτές τις αλλαγές, μπορείς να δεις αυτές τις ασκήσεις: για τα ουσια στικά λοχίας,πολίτης, ὥρα, γλῶσσα, ψυχή. Οι καταλήξεις των ουσιαστικών της α' κλίσης είναι οι παρακάτω. Όπως διαπιστώνεις, στον πληθυντικό αριθμό τα αρσενικά και τα θηλυκά έχουν  τις ίδιες καταλήξεις. Κάτι είναι κι αυτό!  Ενικός αρσενικά θηλυ κά σε -ας σε -ης σε -α σε -η ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. -ας -ου -ᾳ -αν -α -ης -ου -ῃ -ην -α ή -η -α -ας ή  -ης -ᾳ ή -ῃ -αν -α -η -ης -ῃ -ην -η Πληθυντικός ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. -αι -ῶν -αις -ας -αι αρσενικά σε -ας και σε -ης σε -ας σε -ης (οξύτονα) σε -ης (παροξύτονα) σε -ης ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ νεανί-ας νεανί-ου νεανί-ᾳ νεανί-αν νεανί-α ποιητ-ής ποιητ-οῦ ποιητ-ῇ ποιητ-ήν ποιητ-ά στρα τιώτ -ης στρα τιώτ -ου στρα τιώτ-ῃ στρα τιώτ -ην στρα τιῶτ-α εὐπατρίδ-ηςεὐπατρίδ-ουεὐπατρίδ-ῃεὐπατρίδ-ηνεὐπατρίδ-η οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ νεανί-αι νεανι-ῶν νεανί-αις νεανί-ας νεανί-αι ποιητ-αί ποιητ-ῶν ποιητ-αῖς ποιητ-άς ποιητ-αί στρατιῶτ-αι στρατιωτ-ῶν στρατιώτ-αις στρατιώτ-ας στρατιῶτ-αι εὐπατρίδ-αι εὐπατριδ-ῶν εὐπατρίδ-αις εὐπατρίδ-ας εὐπατρίδ-αι Σχηματίζουν την κλητι κή  του ενι κού σε -α: τα εθνικά: ὦ Πέρσα, ὦ Σκύθα όσα λήγουν σε -της, π.χ. ὦ ποιητά τα σύνθετα με β' συνθετικό ρήμα, π.χ. ὦ γυμνασιάρχα, ὦ παιδοτρί βα, ὦ βιβλιοπῶλα Ασκήσεις: ουσιαστικά αρσενικά της α΄ κλίσης σε -ας, λοχίας *  ουσιαστικά αρσενικά της α' κλίσης σε -ης, στρατιώτης  *  Θηλυκά Όπως είπαμε και παραπάνω τα θηλυκά τα συναντάμε με δύο καταλή ξεις: σε -α και σε -η. Από αυτά που λήγουν σε -α άλλα σχηματίζουν τη γε νική σε -ας και άλλα σε -ης. θηλυκά σε -α (γενική -ας) οξύτονα παροξύτονα προπαροξύτονα παροξύτονα παροξύτονα ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ στρατι-ά στρατι-ᾶς στρατι-ᾷ στρατι-άν στρατι-ά πολιτεί-α πολιτεί-ας πολιτεί-ᾳ πολιτεί-αν πολιτεί-α ἀλήθει-α ἀληθεί-ας ἀληθεί-ᾳ ἀλήθει-αν ἀλήθει-α ὥρ-α ὥρ-ας ὥρ-ᾳ ὥρ-αν ὥρ-α σφαῖρ-α σφαίρ-ας σφαίρ-ᾳ σφαῖρ-αν σφαῖρ-α αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ στρατι-αί στρατι-ῶν στρατι-αῖς στρατι-άς στρατι-αί πολιτεῖ-αι πολιτει-ῶν πολιτεί-αις πολιτεί-ας πολιτεῖ-αι ἀλήθει-αι ἀληθει-ῶν ἀληθεί-αις ἀληθεί-ας ἀλήθει-αι ὧρ-αι ὡρ-ῶν ὥρ-αις ὥρ-ας ὧρ-αι σφαῖρ-αι σφαιρ-ῶν σφαίρ-αις σφαίρ-ας σφαῖρ-αι Στα παραπάνω ουσιαστικά σε –α η γενική του ενικού σχηματίζεται σε -ας. Αυτό γίνεται, όταν στην ονομαστική πριν από το -α  υπάρχει φωνή εν (στρατιά, πολιτεία, ἀλήθεια) ή ρ (ὥρα, σφαῖρα). Το α αυτό είναι μα κρόχρονο και  λέγεται καθαρό. Εξαιρέσεις: Το καθαρό -α δεν είναι μακρόχρονο αλλά βραχύχρονο. • Όταν η λέξη τονίζεται στην προπαραλήγουσα π.χ. ἡ ἀλήθεια, ἡ εὐσέβεια • Στα ονόματα: γραῖα, μαῖα, μυῖα, • Στα ονόματα: μοῖρα, πεῖρα, πρῶρα, σφαῖρα, σφῦρα Σημείωση: Στην αιτιατική και κλητική του ενικού το -α είναι μακρόχρονο ή βραχύ χρονο, όπως στην ονομαστική του ενικού, π.χ. ἡ ὥρα, τήν ὥραν, ὦ ὥ ρα, ἡ σφαῖρα, τήν σφαῖραν, ὦ σφαῖρα, ἡ γλῶσσα,  τήν γλῶσσαν ὦ γλῶσ σα Ασκήσεις: ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ας, πολιτεία   *  θηλυκά σε -α(γενική -ης) παροξύτονα προπαροξύτονα ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ γλῶσσ-α γλώσσ-ης γλώσσ-ῃ γλῶσσ-αν γλῶσσ-α τράπεζ-α τραπέζ-ης τραπέζ-ῃ τράπεζ-αν τράπεζ-α αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ γλῶσσ-αι γλωσσ-ῶν γλώσσ-αις γλώσσ-ας γλῶσσ-αι τράπεζ-αι τραπεζ-ῶν τραπέζ-αις τραπέζ-ας τράπεζ-αι Στα παραπάνω ουσιαστικά η γενική του ενικού σχηματίζεται σε -ης. Αυτό γίνεται, όταν στην ονομαστική πριν από το -αυπάρχει σύμφωνο, εκτός από το ρ. Το α αυτό είναι βραχύχρονο και λέγεται μη καθαρό. Για να εξασκηθείς στη διάκριση μεταξύ των ουσιαστικών με γεν. -ας ή -ης δοκίμασε αυτήν την άσκηση και μετά αυτήν. Ασκήσεις: ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ης, γλῶσσα  Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης  θηλυκά σε -η (γενική -ης) οξύτονα παροξύτονα ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ ψυχ-ή ψυχ-ῆς ψυχ-ῇ ψυχ-ήν ψυχ-ή κώμ-η κώμ-ης κώμ-ῃ κώμ-ην κώμ-η αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ ψυχ-αί ψυχ-ῶν ψυχ-αῖς ψυχ-άς ψυχ-αί κῶμ-αι κωμ-ῶν κώμ-αις κώμ-ας κῶμ-αι Άσκηση: ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -η, ης, (ουσ. ἡ πηγή)   Επαναληπτικές ασκήσεις: 1η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   **  2η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   **  3η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης σύγκριση με  τα νέα ελληνικά *  Άσκηση σωστού - λάθους στα αρσενικά ουσιαστικά της α' κλίσης    *  Άσκηση σωστού - λάθους στα θηλυκά ουσιαστικά της α' κλίσης    *  Πίνακας ασυναίρετων ουσιαστικών της α' κλίσης (που δείχνει  ιδίως την ορθογραφία των λέξεων) 1. Αρσενικά α) σε -ᾱς: κοχλίας (ῐ), λοχίας (ῐ), τραυματίας (ῐ), Γοργίας (ῐ), Ἱππίας (ῐ), Καλλίας (ῐ), Φιντίας (ῐ), μανδύας (ῠ), Αἰνείας β) σε -ης: εὐπατρίδης (ῐ), Εὐριπίδης (ῐ), Πελοπίδης (ῐ), Ατρείδης, Ἡρα κλείδης, Αἰσχίνης, ἐλάτης (ᾰ), ἁμαξηλάτης (ᾰ), ἁρματηλάτης (ᾰ), ἐργάτης (ᾰ), πελάτης (ᾰ), πλάστης (ᾰ), Ἐλεάτης (ᾱ), Κροτωνιάτης (ᾱ), Σπαρτιάτης (ᾱ), Τεγεάτης (ᾱ), κομήτης, κωμή της, πλανήτης, προφήτης, σφενδονήτης, Αἰγινήτης, ἀθλητής, μαθη τής, μιμητής, ζευγίτης (ῑ),  μεσίτης (ῑ), ὁπλίτης (ῑ), πολίτης (ῑ), τενχίτης  (ῑ), Ἀβδηρίτης (ῑ), Σταγιρίτης (ῑ), κριτής, ἀκοντιστής, δύτης (ῠ), θύτης (ῠ), λύτης (ῠ), πρεσβύτης (ῡ), μηνυτής, δεσμώτης, ἠπειρώτης, θια σώτης, ἰδιώτης, νησιώτης, πατριώτης, ζηλωτής, μισθωτής, ἀγρότης, δεσπότης, δημότης, ἐξωμότης ἱππότης, προδότης, τοξότης 2. Θηλυκά α) σε -α, -ας: Πλάταιᾰ, Φώκαιᾰ, ἐλαία, ἡλιαία, κεραία, σημαία, μηλέα,  πτελέα, γενεά, δωρεά, βοήθειᾰ, ἐνέργειᾰ, ἀμέλειᾰ, ἐπιμέλειᾰ, ἀσέ βειᾰ, εὐσέβειᾰ, ἔνδειᾰ, ὠφέλειᾰ (και ὠφελίᾱ), βασίλειᾰ, ἱέρειᾰ, ἀ κρώρειᾰ, Ὀδύσσειᾰ, Μαντίνειᾰ, Ψυττάλειᾰ, ἁλιεία, βασιλεία, δου λεία, ἐφορεία, στρατεία, ἀνδρεία, λεία, Ἐρέτριᾰ, αὐλήτριᾰ, μαθή τριᾰ, ἀδικία (ῐ), εὐφορία (ῐ), σοφία (ῐ), ἐκκλησία (ῐ), συνωμοσία (ῐ),  μυρμηκιά, στρατιά, ἄγνοια, ἄνοια, ἔννοια, εὔνοια, ὁμόνοια, πρόνοια,  ἄπνοια, δύσπνοια, εὔπλοια, ἀπόρροια, ῥοιά, χροιά, Ἅρπυια, ὀργυιά, μητρυιά, μυῖα, γαῖα, γραῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα, σπεῖρα, σφαῖρα, σφῦρα, Αἴθρα, Φαίδρα, αὔρα, λαύρα, σαύρα, θή ρα, θύρα β) σε -α, -ης: ἅμιλλα, δίκελλα, θύελλα, βδέλλα, βασίλισσα, μέλισσα, κίσ σα (ῐ), πίσσα (ῐ), δίψα (ῐ), κνῖσα (ῑ), μᾶζα (μᾱ), μύξα (ῠ), πεῖνα, πῖνα (ῑ), πρύμνα (ῠ) (και πρύμνη), ῥίζα (ῐ), ῥῖνα (ῑ) (και ῥίνη), δράκαινᾰ, θέαινᾰ, θεράπαινᾰ, λέαινᾰ, τρίαινᾰ γ) σε -η: αἰσχύνη (ῡ), βλάβη (ᾰ), δάφνη (ᾰ), δίκη (ῐ), δίνη (ῑ), ἴλη (ῑ), κλί νη ῑ), λίμνη (ῐ), λύπη (ῡ), νίκη (ῑ), νύμφη (ῠ), πλάνη (ᾰ), πύλη (ῠ), ῥύμη,  σκαπάνη (ᾰ), σκάφη (ᾰ), σπάθη (ᾰ), τύχη (ῠ), ὕλη (ῡ), φάτνη (ᾰ), τιμή,  ψυχή... Πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά Πρωτόκλιτα συνηρημένα λέγονται τα ουσιαστικά της πρώτης κλίσης που πριν από το χαρακτήρα -α του θέματος έχουν άλλο α ή ε με το οποί ο συναιρούνται  σε όλες τις πτώσεις. Παραδείγματα συνηρημένων ουσιαστικών θ. Ἑρμεα = Ἐρμη θ. μναα = μνα θ. συκεα  = συκη ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ Ἑρμ-ῆς Ἑρμ-οῦ Ἑρμ-ῇ Ἑρμ-ῆν Ἑρμ-ῆ ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ μν-ᾶ μν-ᾶς μν-ᾷ μν-ᾶν μν-ᾶ συκ-ῆ συ κ-ῆ ς συ κ-ῇσυκ-ῆνσυκ-ῆ οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ Ἑρμ-αῖ Ἑρμ-ῶν Ἑρμ-αῖς Ἑρμ-ᾶς Ἑρμ-αῖ αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ μν-αῖ μν-ῶν μν-αῖς μν-ᾶς μν-αῖ συκ -αῖ συ κ -ῶν συ κ -αῖ ς συ κ -ᾶς συ κ -αῖ Τα συνηρημένα ουσιαστικά έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλή ξεις των ασυναίρετων τύπων, εκτός από το εα στον ενικό το οποίο συ ναι ρείται σε η, π.χ. ἡ συκέα > συκῆ αλλά τὰς συκέας > συκᾶς Το όνομα ο βορέας συναντάται και ως ασυναίρετο και ως συνηρημένο· ως συνηρημένο εκφέρεται με διπλό ρρ ὁ βορέας - βορρᾶς τοῦ βορέου - βορρᾶ τῷ βορέᾳ - βορρᾷ τόν βορέαν - βορρᾶν ὦ βορέα - βορρᾶ Ασκήσεις Άσκηση για τα ουσιαστικά λοχίας, πολίτης, ὥρα, γλῶσσα, ψυχή  (σύγκριση με τα νέα ελληνικά) ουσιαστικά αρσενικά της α΄ κλίσης σε -ας, λοχίας *  ουσιαστικά αρσενικά της α' κλίσης σε -ης, στρατιώτης  * ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ας, πολιτεία   *  ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ης, γλῶσσα   *  ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -η, ης, πηγή   *  1η Άσκηση για τη διάκριση των θηλυκών α' κλίσης σε -α, -ας ή σε  -α, -ης   *  2η Άσκηση για τη διάκριση των θηλυκών α' κλίσης σε -α, -ας ή σε  -α, -ης   **  Άσκηση σωστού - λάθους στα αρσενικά ουσιαστικά της α' κλίσης    *  Άσκηση σωστού - λάθους στα θηλυκά ουσιαστικά της α' κλίσης    *  1η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   **  2η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   **  3η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης  σύγκριση με  τα νέα ελληνικά*  Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης  **  επαναληπτική άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης  *  ουσιαστικά συνηρημένα της α' κλίσης σε -ης, (κλίση του ουσ.  ὁ Θα λής)  * ουσιαστικά συνηρημένα της α' κλίσης σε -α, (κλίση του ουσ. ἡ Ἀθη νά)  * ουσιαστικά συνηρημένα της α' κλίσης σε -η, (κλίση του ουσ. ἡ γα λή)   * Περισσότερες ασκήσεις θα βρεις εδώ Βιβλιογραφία 1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ 2. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Αχ. Τζάρτζανος, ΟΕΔΒ 3. Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2007 4. Συμφραστικός πίνακας λέξεων του Ανθολογίου Αττικής Πεζογραφίας 5. Perseus Digital Library Α κλίση ουσιαστικών ΠΗΓΗ https://filologikigonia.gr/ekpaidefsi/defterovathmia-ekpaidefsi/gymnasio/81-a-gynasiou/arxaia/theoria/ 112-a-klisi-ousiastikon Αρσενικά σε –ας και –ης                  θηλυκά σε –α και -η Οι καταλήξεις των πτώσεων είναι οι εξής: Ενικός αρσενικά θηλυκά σε -ας σε -ης σε -α σε -η ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. -ας -ου -ᾳ -αν -α -ης -ου -ῃ -ην -α ή -η -α -ας ή -ης -ᾳ ή -ῃ -αν -α -η -ης -ῃ -ην -η Πληθυντικός ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. -αι -ῶν -αις -ας -αι Παραδείγματα: Ενικός αριθμός αρσενικά σε –ας αρσενικά σε -ης Αρχαία ελληνικά Νέα ελληνικά Αρχαία ελληνικά Νέα ελληνι κά Ονομ. ὁ λοχίας ο λοχίας πολίτης πολίτης Γεν. τοῦ λοχίου του λοχία πολίτου πολίτη Δοτ. τῷ λοχίᾳ - πολίτῃ - Αιτ. τόν λοχίαν το(ν) λοχία πολίτην πολίτη Κλητ. (ὦ) λοχία λοχία πολῖτα πολίτη Πληθυντικό αριθμός Ονομ. οἱ λοχίαι οι λοχίες πολῖται πολίτες Γεν. τῶν λοχιῶν των λοχιών πολιτῶν πολι τών Δοτ. τοῖς Λοχίαις - πολίταις - Αιτ. τούς λοχίας τους λοχίες Πολίτας πολίτες Κλητ. (ὦ) λοχίαι λοχίες πολῖται πολίτες Ενικός αριθμός θηλυκά σε –α Θηλυκά σε -ης Αρχαία ελληνικά Νέα ελληνικά Αρχαία ελληνικά Νέα ελληνικά Ονομ. χώρα η χώρα τιμή τιμή Γεν. χώρας της χώρας τιμῆς τιμής Δοτ. χώρᾳ - τιμῇ - Αιτ. χώραν τη(ν) χώρα τιμήν τιμή Κλητ. χώρα Χώρα τιμή τιμή Πληθυντικό αριθμός Ονομ. αἱ χῶραι οι χώρες τιμαί τιμές Γεν. τῶν χωρῶν των χωρών τιμῶν τιμών Δοτ. ταῖς χώραις - τιμαῖς - Αιτ. τάς χώρας τις χώρες τιμάς τιμές Κλητ. (ὦ) χῶραι χώρες τιμαί τιμές Παρατηρήσεις: 1.      Προσέχουμε τη διαφορά που υπάρχει στη γενική ενικού στα αρσενικά ονόματα της νέας ελληνικής από τα αρχαία, π.χ.,  τοῦ λοχίου, τοῦ πολίτου – του λοχία, του πολ ίτη. 2.      Παρατηρούμε ότι ο πληθυντικός αριθμός είναι ίδιος και για τα αρσενικά και για τα θηλυκά, τόσο στα αρχαία, όσο και στη νέα ελληνική, π.χ., οἱ λοχίαι, οἱ πολῖται, αἱ χῶ ραι, αἱ τιμαί – οι λοχίες, οι πολίτες, οι χώρες, οι τιμές. 3.      Παρατηρούμε την ομοιότητα της γενικής ενικού με τα δευτερόκλιτα ονόματα,  π.χ., τοῦ λοχίου, τοῦ πολίτου - τοῦ ἀνθρώπου, τῆς ἐλάφου. Κανόνες τονισμού: 1.      Το –α στην κατάληξη –ας των πρωτόκλιτων (σε οποιαδήποτε πτώση) καθώς και  το -ᾳ της δοτικής είναι πάντα μακρόχρονα. 2.      Όλα τα πρωτόκλιτα στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα και περι σπώνται, π.χ., ὁ λοχίας - τῶν λοχιῶν                               ὁ κομήτης - τῶν κομητῶν                               ἡ νίκη - τῶν νικῶν                               ἡ μαθήτρια - τῶν μαθητριῶν 3.      Από τα αρσενικά σε –ης λήγουν στην κλητική ενικού σε –α (αντί κανονικά  σε -η): Α) αυτά που τελειώνουν σε –της, π.χ., ὁ βουλευτής - ὦ βουλευτά. Β) τα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό ρήμα, σε –άρχης, -μέτρης, -τρίβης, -πώλης,  - ώνης κλπ.,  π.χ.,  ὁ γυμνασιάρχης - ὦ γυμνασιάρχα                                           ὁ γεωμέτρης - ὦ γεωμέτρα.                                           ὁ παιδοτρίβης - ὦ παιδοτρίβα                                           ὁ ἀρτοπώλης - ὦ ἀρτοπῶλα                                           ὁ τελώνης - ὦ τελῶνα γ) τα εθνικά, π.χ., ὁ Πέρσης - ὦ Πέρσα, ὁ Σκύθης - ὦ Σκύθα, αλλά:  ὁ Πέρσης - ὦ Πέρση (το –α της κλητικής ενικού είναι βραχύχρονο) ΠΡΟΣΟΧΗ α. ὁ δεσπότης ανεβάζει τον τόνο στην κλητική ενικού, π.χ., ὦ δέσποτα. β. Τα ουσιαστικά σε –δης, π.χ., ὁ εὐπατρίδης και το κύριο όνομα Αἰσχίνης, διατη ρούν    την κατάληξη –η στην κλητική ενικού. 4.      Στα θηλυκά που λήγουν σε –α, το –α αυτό ονομάζεται καθαρό, όταν πριν από  αυτό υπάρχει φωνήεν ή –ρ- (π.χ., πολιτεί-α, χώρ-α κλπ.) και μη καθαρό, όταν πριν  από αυτό υπάρχει άλλο σύμφωνο εκτός από το –ρ- (π.χ., μᾶζ-α, πεῖν-α κλπ.) Το μη καθαρό –α- είναι πάντα βραχύχρονο (στον ενικό) και στη γενική και δοτική  ενικού τρέπεται σε –η. Το καθαρό –α- είναι κανονικά μακρόχρονο. Παραδείγματα Ενικός αριθ μός καθαρό      Μη καθαρό Ονομ. ἡ πολιτεία γλῶσσα Γεν. τῆς πολιτείας γλώσσης Δοτ. τῇ πολιτείᾳ γλώσσῃ Αιτ. τήν πολιτείαν γλῶσσαν Κλητ. (ὦ) πολιτεία γλῶσσα Πληθυντικός  α ριθμός Ονομ. αἱ πολιτεῖαι γλῶσσαι Γεν. τῶν πολιτειῶν γλωσσῶν Δοτ. ταῖς πολιτείαις γλώσσαις Αιτ. τάς πολιτείας γλώσσας Κλητ. (ὦ) πολιτεῖαι γλῶσσαι Το ρήμα στα αρχαία ελ ληνικά ( Όλες οι κατηγο ρίες ) Εκτύπωση ,  Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ΡΗΜΑΤΑ   ΑΡΓΥΡΩ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΦΩΝΗΕΝΤΑ, ΔΙΨΗΦΑ  ΦΩΝΗΕΝΤΑ, ΣΥΝΔΥΑ ΣΜΟΙ 1. Τὰ Βραχέα. Τὸ ε καὶ τὸ ο λέγονται βραχύχρονα ἢ βραχέα φωνήε ντα. 2. Τὰ Μακρά. Τὸ η καὶ τὸ ω λέγονται μακρόχρονα ἢ μακρά φωνήε ντα. α. Τὰ δίψηφα φωνήεντα (αι, ει, οι, υι, ου) εἶναι ὅλα μα κρόχρονα. Ἐξαιροῦνται καὶ εἶναι βραχύχρονα τὸ αι καὶ τὸ οι, ὅταν βρίσκωνται στὸ τέλος τῆς λέξης καὶ δὲν  ακολουθεῖ ἄλλο γράμμα. β. Τὸ αυ καὶ τὸ ευ εἶναι μακρόχρονα. 3. Τὰ Δίχρονα. Τὸ α, ι, υ λέγονται δίχρονα φωνήεντα. α. Τὰ δίχρονα α, ι, υ στὴν παραλήγουσα τῶν οὐσιαστι κῶν εἶναι βραχύχρονα. Ἐξαιρεῖται τὸ Κωνσταντῖνος. β. Τὰ δίχρονα α, ι, υ στὴν παραλήγουσα τῶν ἐπιθέτων εἶναι βραχύχρονα. γ. Τὸ (α) στὴ λήγουσα τῶν ἀρσενικῶν καὶ θηλυκῶν ὀνο μάτων (οὐσιαστικῶν καὶ τῶν ἐπιθέτων) εἶναι μακρό. δ. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν οὐδέτερων ὀνομάτων εἶναι  βραχύχρονο. ε. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν οὐδέτερων ὀνομάτων (οὐ σι αστικῶν καὶ ἐπιθέτων) καὶ τῶν οὐδετέρων ἀντωνυμιῶν  εἶναι βραχύ. στ. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν ἐπιρρημάτων εἶναι βρα χύ. ζ. Τὸ ἄτονο (-α) στὴ λήγουσα τῆς ὁριστικῆς τῶν ρημά των εἶναι βραχύ. η. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν ρημάτων, ὅταν τονίζεται,  εἶναι μακρόχρονο. θ. Τὸ ἄτονο (-α) στὴ λήγουσα τῆς προσταχτικῆς τῶν  ρη μάτων εἶναι μακρό. ι. Τὸ (α) στὴν παραλήγουσα τῶν ρημάτων εἶναι βρα χύ. Ἐξαιροῦνται καὶ ἔχουν τὸ (α) μακρὸ στὴν παραλή γουσα: Οἱ καταλήξεις τοῦ ἑνικοῦ: -ᾶμαι, -ᾶσαι, -ᾶται. Οἱ καταλήξεις τοῦ πληθυντικοῦ: -ᾶμε, -ᾶτε, -ᾶνε. ια. Τὸ (-ι) στὴ λήγουσα τῶν οὐδετέρων οὐσιαστικῶν  εἶναι πάντοτε μακρό. ιβ. Τὸ (-ι) καὶ τὸ (-υ) στὴν παραλήγουσα τῶν ρημάτων εἶναι βραχύ. ΠΝΕΥΜΑΤΑ Κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο ή από  το σύμφωνο ῥ παίρνει πάνω σε αυτό ένα πνεύμα. Τα πνεύματα είναι: η ψιλή ( ) και η δασεία ( ). Οι περισσό τερες λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν παίρνουν ψιλή. Εκτός από τις παρακάτω: Ἅδης                                                             ἁφή   ἅγιος                                                             ἁλωνίζω ἅγνός                                                            ἁρμόζω ἅμα                                                               ἁλιεύω ἅμαξα                                                            ἁνδάνω ἅβρός/ἅδρος                                                  ἁρπάζω αὕρα                                                              ἁλωσις αἱρῶ                                                                ἅρμα                                                            ἁμαρτια ἁπτω ἁπαλός                                                             ἁρμονία                                                           ἁλυσίς                                                              ἅπαξ                                                                  ἅπας                                                                   ἅλμα                                                                ἁπλός                                                                ἅμιλλα εὑρίσκω ἕλκω ἕξις ἑστία ἑσθιάω-ῶ ἕδρα Ἑλλάς ἑκών Ἑλένη Ἑλλη ἕνωσις ἕν ἕνεκα ἑορτή ἑξήκοντα ἕτοιμος ἑνώνω ἕλκος εἱρμός εἱρκτή Ἑβραίος ἕλιξ ἕρπω ἑρπετό ἕλος ἑλονοσία ἑρμητικός ἑαυτός εἱλος ἑπτά ἕψω (ψήνω) ἕτερος ἑταίρος Ἑρμῆς ἕρπομαι ἕως ἑξ ἑβδομάς εἱμαρμένη ἕκαστος ἑρμηνεία ὅμως                                                             ὅπλον                                                                ὅδε                                                              ὅρκος                                                      ὁρκωμοσία                                                               ὁρῶ                                                            ὄσιος                                                              ὁρμος > ὁρμέω-ῶ                                                                 ὁρμίζω( αγκυροβόλησαν τα πλοία)                                                               ὅλμος                                                            ὀπλή                                                                  ὁρμή                                                           ὁ ὁρος Ὁμηρος                                                              Ὁλλανδία ὁδός ὁμάδα ὁμαλός ὁμοῦ ὁμοίως ὁδηγός Ἥρα ἡγεμόνας                                                           ἥμερος                                                                  Ἥφαιστος                                                                 ἡδονή                                                  ἥσυχος                                                              ἡλικία                                                                    ἡνία                                                                ἡμέρα                                                              ἥλιος                                                                     Ἡρακλής ἡνίοχος                                                                ἥρωας                                                           ἡσυχία ἥβη                                                           ἥπαρ                                                              ἥλος (καρφί)                                                             ἥμισις ἥκω                                                                 ἥττα Ἱσπανός ἱδρῶτας ἵλεως (ευσπλαχνικός) ἱστορέω-ῶ ἱστορία ἱμάς ἱδρύω ἱλαρός (χαρούμενος) ἵμερος (πόθος) ἱμάτιον ἵσταμαι ἵπταμαι ἱπτάμενος ἱκνοῦμαι ἱστός                                                                  ἱκέτης                                                                 ἱκανός                                                                 ἱππέας ἵνα ἱερός ὥρα (εποχή) ὡραῖος ὥριμος ὥσπερ ὥστε ὥδε ΕΠΙΣΗΣ: όλες οι λέξεις από υ και το ρ, καθώς και οι α ντωνυμίες. α) τα άρθρα: ὁ, ἡ, οἱ, αἱ β) όλα τα αριθμητικά  (ἕ, ἑπτά) πλην των: ὀκτώ, ἐννέα και εἴκοσι γ) οι σύνδεσμοι: ἕως, ἵνα, ὅμως, ὅτε, ὅτι, ὡς, ὥστε δ)  οι αντωνυμίες ἡμεῖς, οὗτος, αὕτη, ὅδε, ἥδε, ὅς, ἥ, ὅστις, ἥτις, ὅτι, ἑαυτοῦ, ἑκάτερος, ἕτερος, ἡμέτερος,  ἕκαστος, ὁποῖος, ὁπόσος, ὅσος ΕΞΑΙΡΕΣΗ: ὀλίγος, ἰατρός, ίσος. ΟΙ ΤΟΝΟΙ 4. Ποῦ βάζουμε ὀξεία. α. Στὴν προπαραλήγουσα βάζουμε πάντοτε ὀξεία. β. Στὴ βραχύχρονη συλλαβή βάζουμε πάντοτε ὀξεία. γ. Στὴν παραλήγουσα βάζουμε ὀξεία, ὅταν ἡ λήγου σα εἶναι μακρόχρονη. δ. Ἡ ὀνομαστική, ἡ αἰτιατικὴ καὶ ἡ κλητικὴ τοῦ ἑνικοῦ ἀριθμοῦ ὅλων τῶν ὀνομάτων, ὅταν τονίζεται στὴ λήγου σα, παίρνει ὀξεία. ε. Τὰ οὐσιαστικὰ, τὰ ἐπίθετα καὶ οἱ αντωνυμίες παίρ νουν στὴ λήγουσα ὀξεία. Ἐξαιροῦνται: Τὰ οὐσιαστικά: γῆ, φῶς, πᾶν, πλοῦς, ροῦς. Οἱ ἀντωνυμίες: ἐμεῖς, ἐμᾶς, μᾶς, ἐσεῖς, ἐσᾶς, σᾶς. Τὸ ἀριθμητικό: τρεῖς. Οἱ πληθυντικοὶ σέ: (-εῖς) Τὰ κύρια ὀνόματα προσώπων: Ἰησοῦς, Ἀθηνᾶ, Ναυ σικᾶ, Ἀπελλῆς, Ἑρμῆς, Ἡρακλῆς, Θαλῆς, Θεμιστο κλῆς, Μωυσῆς, Περικλῆς κλπ. στ. Τὰ νεοελληνικὰ βαφτιστικὰ ὀνόματα καὶ τὰ οἰκογενει ακὰ ὀνόματα, ποὺ τελειώνουν σὲ (-ης), ὅταν τονίζωνται  στὴ λήγουσα, παίρνουν ὀξεία. ζ. Τὰ ὀνόματα τόπων, ποὺ τελειώνουν σὲ (-ας), ὅταν  τονίζωνται στὴ λήγουσα, παίρνουν ὀξεία. η. Στὰ δίχρονα α, ι, υ στὴν παραλήγουσα τῶν οὐσια στικῶν καὶ τῶν ἐπιθέτων βάζουμε πάντοτε ὀξεία. 5. Ποῦ βάζουμε περισπωμέ νη. α. Στὴ μακρόχρονη παραλήγουσα βάζουμε περι σπωμένη, ὅταν ἡ λήγουσα εἶναι βραχύχρονη. Ἐξαι ροῦνται τὰ σύνθετα: ὥστε, οὔτε, μήτε, εἴτε, εἴθε, ἤτοι. β. Ἡ μακρόχρονη γενικὴ τοῦ ἑνικοῦ καὶ τοῦ πληθυντι κοῦ ἀριθμοῦ οὐσιαστικῶν καὶ ἐπιθέτων, ὅταν τονίζεται στὴ λήγουσα, παίρνει περισπωμένη. γ. Τὰ βαφτιστικὰ καὶ οἰκογενειακὰ ὀνόματα, ποὺ τελει ώνουν σὲ (-ας), ὅταν τονίζωνται στὴ λήγουσα, παίρ νουν περισπωμένη. δ. Τὰ οὐδέτερα σὲ (-ος) στὴ γενικὴ τοῦ πληθυντικοῦ τονίζονται στὴ λήγουσα καὶ παίρνουν περισπωμένη. ε. Ἡ μακρόχρονη λήγουσα τῶν ρημάτων, ὅταν τονίζε ται παίρνει περισπωμένη. στ. Στὰ ρήματα ἡ λήγουσα σὲ (-α), ὅταν τονίζεται, εἶ ναι μακρόχρονη καὶ παίρνει περισπωμένη. ζ. Ἡ μακρόχρονη λήγουσα τῶν ἐπιρρημάτων παίρνει περισπωμένη. Ἐξαιροῦνται τὸ πού, πώς, καθώς, μή, εἰδεμή, παμψηφεί. 6. Ποῦ βάζουμε βαρεία α. Στὴ λήγουσα καὶ στὴ θέση τῆς ὀξείας, ὅταν δὲν ἀκο λουθῆ σημεῖο στίξης ἢ ὅταν ἡ λέξη, ποὺ ἀκολουθεῖ, δὲν ἐγκλίνεται. Ἐγκλιτικὲς λέξεις ἢ εγκλιτικά. Μονοσύλλαβες λέξεις ποὺ προφέρονται τόσο στενὰ μὲ τὴν προηγούμενή τους λέξη, ὥστε φαίνονται σὰν μιὰ λέξη. Γι᾿ αὐτὸ ὁ τόνος τους, χάνεται ἢ μεταβιβάζεται στὴ λήγουσα τῆς προηγούμενης λέξης. Οἱ μονοσύλ λαβοι τύποι τῆς προσωπικῆς αντωνυμίας: μοῦ-μὲ-μᾶς,  σοῦ-σὲ-σᾶς, τοῦ-τὸν-τὴν, τὸ-τῶν-τοὺς, τὶς-τὲς-τὰ, τος -τοι, εἶναι οἱ πιὸ συχνές εγκλιτικὲς λέξεις. β. Παίρνει πάντα βαρεία, ἀκόμη καὶ ὅταν ἀκολουθῆ κόμμα, τὸ αἰτιολογικὸ γιατὶ (διότι). Ὀξεία θέλει τὸ ἐρω τηματικὸ γιατί (γιὰ ποιὸ λόγο). γ. Τὸ μὰ μὲ βαρεία σημαίνει ἀλλά. Το μά με ὀξεία εἶ ναι ὁρκωτό (μά τὴν ἀλήθεια). δ. Τὸ γιὰ μὲ βαρεία εἶναι πρόθεση. Τὸ γιά μὲ ὀξεία εἶ ναι προτρεπτικὸ μόριο (γιά ἔλα κοντά). ε. Τὸ νὰ μὲ βαρεία εἶναι σύνδεσμος. Τὸ νά μὲ ὀξεία εἶ ναι δεικτικὸ μόριο (νά ὁ Στέλιος). στ. Τὸ ποῦ μὲ περισπωμένη σημαίνει σὲ ποιὸ μέ ρος. Ἐπίσης γράφουμε: ἀργὰ καὶ ποῦ, ποῦ καὶ  ποῦ. Τὸ πῶς μὲ περισπωμένη σημαίνει μὲ ποιὸ  τρόπο. Ἐπίσης γράφουμε: πῶς καὶ πῶς. Σὲ ὅλες  τὶς ἄλλες περιπτώσεις τὸ που καὶ τὸ πως παίρ νουν βαρεία: ποὺ, πὼς. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΝΟ ΤΟΥΣ Σε κάθε λέξη πάνω στο φωνήεν ή τη δίφθογγο της συλ λαβής που τονίζεται σημειώνουμε κάθε φορά έναν ορι σμένο τόνο. Κατά τη θέση που έχει ο τόνος σε μία λέξη  και κατά το είδος του η λέξη αυτή λέγεται: Παροξύτονη, αν έχει οξεία στην παραλήγουσα: μή τηρ Προπαροξύτονη, αν έχει οξεία στην προπαραλή γουσα: λέγομεν Περισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα: τιμῶ Προπερισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στην πα ραλήγουσα: δῶρον Βαρύτονη, αν δεν τονίζεται στη λήγουσα: λύω,  κελεύω ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ Καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπα ραλήγουσα: λέγομεν Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλή γουσα δεν τονίζεται: η βασίλισσα αλλά της βασιλίσ σης Η προπαραλήγουσα όταν τονίζεται παίρνει πάντο τε οξεία: πείθομαι Κάθε βραχύχρονη συλλαβή όταν τονίζεται παίρνει  πάντοτε οξεία: λέγω, χορός Η μακρόχρονη παραλήγουσα όταν τονίζεται παίρ νει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα: κώ μη Η μακρόχρονη παραλήγουσα όταν τονίζεται παίρ νει περισπωμένη μπροστά από βραχύχρονη λήγου σα: κῆπος Η μακροκατάληκτη γενική και δοτική των ονομά των όταν τονίζεται στη λήγουσα παίρνει περισπω μένη: τοῦ ποιητοῦ Η λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση όταν  τονίζεται κανονικά παίρνει περισπωμένη: (τιμάω)  τιμῶ ΣΥΝΤΑΞΗ-ΘΕΩΡΙΑ Οι βασικοί όροι μιας απλής πρότασης Οι βασικοί ό ροι μιας πρότασης είναι δυο: Το υποκείμενο και το κα τηγόρημα.  Υποκείμενο είναι το ονοματικό σύνολο που φανε ρώνει ποιος ενεργεί ή πάσχει ή βρίσκεται σε μια κατά σταση. Βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική.  Κατηγόρημα είναι το σύνολο των λέξεων της πρότα σης που αναφέρονται στο υποκείμενο. Οι μορφές που μπορεί να πάρει είναι οι εξής:  Ρήμα αμετάβατο ενεργητικής διάθεσης (ή ουδέτερης ή παθητικής) π.χ. ‘Ο παῖς γελά  Συνδετικό ρήμα + κατηγορούμενο π.χ. ‘Ο Σωκράτης  ἐστί φιλόσοφος  Ρήμα + αντικείμενο ( ή αντικείμενα) π.χ. Γλύπται ἀγά λματα σμιλεύουσι  Συνδετικό ρήμα + αντικείμενο σε αιτιατική + αντικείμε νο ή κατηγορούμενο σε αιτιατική π.χ. Οἱ Αθηναίοι είλο ντο Περικλέα στρατηγόν ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Υποκείμενο: Το υποκείμενο μιας πρότασης βρίσκεται με την ερώτη ση: « ποιος/ ποια/ ποιο + ρήμα» π.χ. Δαρείος τὴν πό λιν κυρίευσε Ως υποκείμενο μιας πρότασης είναι δυνατόν να τεθούν  ουσιαστικά, αντωνυμίες, επίθετα, μετοχές, αριθμητικά,  απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις κ.α. Το ρήμα πρέπει να συμφωνεί με το υποκείμενο της πρότασης σε πρόσωπο και αριθμό. Εξαίρεση αποτελεί  η αττική σύνταξη, που χαρακτηρίζει κυρίως την ιωνι κή διάλεκτο. Όταν το υποκείμενο της πρότασης είναι ουδέτερο πληθυντικού αριθμού, το ρήμα τίθεται στο τρίτο ενικό αντί στο τρίτο πληθυντικό π.χ. τὰ παιδία παί ζει. Αντίστοιχο είναι το παράδειγμα από τη γαλλική  γλώσσα:tout va bien = όλα πάνε καλά. Κατηγορούμενο: Το κατηγορούμενο προσδίδει μια ιδιότητα στο υποκεί μενο ή στο αντικείμενο, με τη μεσολάβηση ενός συνδε τικού ρήματος ( ειμί, γίγνομαι, τυγχάνω, διάγω, διατε λώ, εκλέγω/ομαι, διορίζομαι, φαίνομαι, νομίζω κλπ.). Το βρίσκουμε με την ερώτηση «τι λογής + ρήμα» π.χ. Οἱ καρποί τῆς παιδείας εἰσὶ γλυκείς Το κατηγορούμενο είναι συνήθως επίθετο. Επιπρόσθε τα υπάρχει δυνατότητα να τεθούν ως κατηγορούμενα αντωνυμίες, ουσιαστικά, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμ φατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις κ.α. Όταν το κατηγορούμενο είναι επίθετο, συμφωνεί με το  υποκείμενο ή το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται σε  πτώση, γένος και αριθμό. π.χ. Ουτοι εἰσί πονηροί Όταν είναι ουσιαστικό, συμφωνεί στην πτώση και ενδε χομένως στον αριθμό και το γένος. π.χ. Τά δε Κύθηρα νήσος εστί Αντικείμενο: Όσα ρήματα χρειάζονται μόνο υποκείμενο ονομάζονται  αμετάβατα (π.χ. καθεύδω = κοιμάμαι). Τα ρήματα που χρειάζονται αντικείμενο για να ολοκληρωθεί η έν νοιά τους ονομάζονται μεταβατικά. Το αντικείμενο δεί χνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του ρήματος. Τα μεταβατικά ρήματα παίρνουν  ένα ή δύο αντικείμενα και ονομάζονται αντίστοιχα μονό πτωτα ή δίπτωτα. Οι πτώσεις με τις οποίες εκφέρονται τα αντικείμενα εξαρτώνται από τη λειτουργία των αντι κειμένων ( άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο) και τη σημασί α του ρήματος. Το αντικείμενο βρίσκεται σε μία από τις πλάγιες πτώ σεις, ποτέ σε ονομαστική και το βρίσκουμε με την ερώ τηση «ποιον, ποια, τι + ρήμα» Με γενική: θυμοῦ κράτει Με δοτική: πολεμῶ τοῖς Θραξί Με αιτιατική: εὑρίσκω βρέφος. Στα δίπτωτα ρήματα το αντικείμενο το βρίσκουμε με την ερώτηση « σε/με/για/ από ποιόν ή τι + ρήμα» Με γενική και δοτική: μετεσχήκαμεν ὑμῖν τῶν  ιερῶν Με γενική και αιτιατική: πληρῶ τὴν ὑδρίαν ὕδατος Με δοτική και αιτιατική: λέγω ὑμῖν τὴν ἀλήθειαν Με αιτιατική και αιτιατική: διδάσκω τὸν παῖδα μουσικήν Μερικά ρήματα λειτουργούν άλλοτε ως μεταβατικά και  άλλοτε ως αμετάβατα.