ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ -ΕΝΟΤΗΤΑ 13

Παράδειγμα στενής φιλίας υπήρξε και εκείνη που συνέδεε τον Θησέα με τον βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου. Στην εικόνα ο Θησέας απάγει τη βασίλισσα των Αμαζόνων, ενώ ο Πειρίθους φυλάει τα νώτα τους (500-490 π.Χ., Μουσείο Λούβρου). Δάμων και Φιντίας Α. Κείμενο Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (1ος αι. π.Χ.) στο έργο του Βιβλιοθήκη, που αριθμούσε σαράντα βιβλία, αλλά δε σώζεται ολόκληρο, συνδυάζει πολλές και ποικίλες πηγές, για να παρουσιάσει παράλληλα την ελληνική και τη ρωμαϊκή ιστορία. Απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό, γι’ αυτό και περιλαμβάνει στο έργο του υλικό ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, που δε στηρίζεται απαραίτητα σε ιστορικές μαρτυρίες. Το περιστατικό με τον Δάμωνα και τον Φιντία που ακολουθεί είναι χαρακτηριστικό του υλικού που περιέχει η Βιβλιοθήκη. Διονυσίου τυραννοῦντος Φιντίας τις Πυθαγόρειος ἐπιβεβουλευκὼς τῷ τυράννῳ, μέλλων δὲ τῆς τιμωρίας τυγχάνειν, ᾐτήσατο παρὰ τοῦ Διονυσίου χρόνον εἰς τὸ πρότερον ἃ βούλεται διοικῆσαι· δώσειν δ' ἔφησεν ἐγγυητὴν τῶν φίλων ἕνα. Τοῦ δὲ δυνάστου θαυμάσαντος, εἰ τοιοῦτός ἐστι φίλος ὃς ἑαυτὸν εἰς τὴν εἱρκτὴν ἀντ' ἐκείνου παραδώσει, προεκαλέσατό τινα τῶν γνωρίμων ὁ Φιντίας, Δάμωνα ὄνομα, Πυθαγόρειον φιλόσοφον, ὃς ἔγγυος εὐθὺς ἐγενήθη. Τινὲς μὲν οὖν ἐπῄνουν τὴν ὑπερβολὴν τῆς πρὸς τοὺς φίλους εὐνοίας, τινὲς δὲ τοῦ ἐγγύου προπέτειαν καὶ μανίαν κατεγίνωσκον. Πρὸς δὲ τὴν τεταγμένην ὥραν ἅπας ὁ δῆμος συνέδραμεν, καραδοκῶν εἰ φυλάξει τὴν πίστιν Φιντίας. ῎Ηδη δὲ τῆς ὥρας συγκλειούσης Φιντίας ἀνελπίστως ἐπὶ τῆς ἐσχάτης τοῦ χρόνου ῥοπῆς δρομαῖος ἦλθε. Θαυμάσας οὖν ὁ Διονύσιος ἀπέλυσεν τῆς τιμωρίας τὸν ἐγκαλούμενον καὶ παρεκάλεσε τοὺς ἄνδρας τρίτον ἑαυτὸν εἰς τὴν φιλίαν προσλαβέσθαι. Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη 10.4.3-6 (διασκευή) Ο Ηρακλής και ο πιστός σύντροφός του Ιόλαος επάνω σε τέθριππο άρμα (520-510 π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας) Γλωσσικά σχόλια Διονυσίου τυραννοῦντος (μτχ. ενεστ. ρ. τυραννέω, τυραννῶ)  όταν ασκούσε την εξουσία (ήταν τύραννος) ο Διονύσιος ἐπιβεβουλευκώς (μτχ. παρακ. ρ. ἐπιβουλεύω) τῷ τυράννῳ μέλλων τῆς τιμωρίας τυγχάνειν  που είχε συνωμοτήσει εναντίον του άρχοντα και επρόκειτο να τιμωρηθεί ᾐτήσατο (οριστ. αορ. ρ. αἰτέομαι, αἰτοῦμαι)  ζήτησε (πβ. ν.ε.: αίτηση, αίτημα, απαραίτητος) εἰς τὸ πρότερον ἃ βούλεται διοικῆσαι (απαρ. αορ. ρ. διοικέω, διοικῶ)  για να τακτοποιήσει προηγουμένως τις υποθέσεις του ἔφησεν (οριστ. αορ. ρ. φημί)  είπε (πβ. ν.ε.: αφασία, αντιφατικός, καταφατικός) τοῦ δὲ δυνάστου θαυμάσαντος (μτχ. αορ. ρ. θαυμάζω)  κι επειδή ο άρχοντας απόρησε εἰ τοιοῦτός ἐστι φίλος ὃς ἑαυτὸν εἰς τὴν εἱρκτὴν ἀντ' ἐκείνου παραδώσει  αν υπάρχει τέτοιος φίλος που θα δεχτεί να φυλακιστεί (πβ. ν.ε.: κάθειρξη) αντί για κείνον προεκαλέσατο (οριστ. αορ. ρ. προκαλέομαι, προκαλοῦμαι)  προσκάλεσε ὃς ἔγγυος ἐγενήθη (οριστ. παθ. αορ. α΄ ρ. γίγνομαι)  ο οποίος μπήκε εγγυητής ἐπῄνουν (οριστ. παρατ. ρ. ἐπαινέω, ἐπαινῶ) τὴν ὑπερβολὴν τῆς πρὸς τοὺς φίλους εὐνοίας  επαινούσαν την υπερβολή της αγάπης προς τους φίλους τοῦ ἐγγύου προπέτειαν καὶ μανίαν κατεγί(γ)νωσκον  καταλόγιζαν επιπολαιότητα και παραφροσύνη στον εγγυητή (πβ. ν.ε.: εγγύηση, εχέγγυο, φερέγγυος) ἡ τεταγμένη ὥρα  η καθορισμένη ώρα ἅπας ὁ δῆμος συνέδραμεν (οριστ. αορ. β΄  ρ. συντρέχω)  όλος ο λαός συγκεντρώθηκε (πβ. ν.ε.: συνδρομή, συνδρομητικός) καραδοκῶν (μτχ. ενεστ. ρ. καραδοκέω, καραδοκῶ)  περιμένοντας με αγωνία φυλάττω τὴν πίστιν (τεχνικός νομικός όρος)  τηρώ την υπόσχεσή μου ἤδη δὲ τῆς ὥρας συγκλειούσης  και όταν πια πλησίαζε η ώρα ἐπὶ τῆς ἐσχάτης τοῦ χρόνου ῥοπῆς  στο έσχατο γύρισμα του χρόνου, την τελευταία στιγμή ἔρχομαι δρομαῖος  έρχομαι τρέχοντας ἀπέλυσεν τῆς τιμωρίας τὸν ἐγκαλούμενον (μτχ. ενεστ. ρ. ἐγκαλέομαι, ἐγκαλοῦμαι)  απάλλαξε από την τιμωρία τον κατηγορούμενο (πβ. ν.ε.: έγκλημα, εγκληματικός) τρίτον ἑαυτὸν εἰς τὴν φιλίαν προσλαβέσθαι (απαρ. αορ. β΄ ρ. προσλαμβάνομαι)  να τον δεχτούν ως φίλο τους Ερμηνευτικά σχόλια Διονυσίου τυραννοῦντος: Πρόκειται για τον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο τον Πρεσβύτερο (430-367 π.Χ.) ή τον Νεότερο (γεννήθηκε γύρω στο 397 π.Χ.), καθώς ο ακριβής χρονικός προσδιορισμός του περιστατικού είναι αδύνατος. Φιντίας τις Πυθαγόρειος: Φιλόσοφος από τις Συρακούσες, οπαδός του Πυθαγόρα. Ο Πυθαγόρας από τη Σάμο (περ. 569-475 π.Χ.) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς της αρχαιότητας. Πίστευε ότι οι αριθμοί είναι η αρχή των όντων, πως μόνο ό,τι προσδιορίζεται αριθμητικά είναι υπαρκτό· θεωρούσε επίσης ότι η αρμονία που επικρατεί στο σύμπαν είναι η ίδια αρμονία που διέπει τις σχέσεις των αριθμών. Η διδασκαλία του συνδύαζε την επιστήμη με τη θρησκεία και περιείχε μυστικιστικά στοιχεία. Καθώς δεν έχουν σωθεί γραπτά του, ήδη από την αρχαιότητα είχε αναπτυχθεί έντονη μυθοπλασία γύρω από το πρόσωπό του. Δάμων: Πυθαγόρειος φιλόσοφος του 4ου αι. π.Χ. από τις Συρακούσες. Η ιστορία των δύο φίλων, που παραδίδεται σε πολλές παραλλαγές, δεν είναι βέβαιο ότι απηχεί την ιστορική πραγματικότητα. Είναι μάλλον ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, οπωσδήποτε όμως αντανακλά τον στενό δεσμό που συνέδεε τους πυθαγορείους μεταξύ τους. Ερωτήσεις Για ποιον λόγο είχε καταδικαστεί ο Φιντίας από τον Διονύσιο των Συρακουσών; Ποια χάρη ζήτησε ο Φιντίας πριν από την εκτέλεση της ποινής του; Ποια εγγύηση έδωσε για την επιστροφή του; Πώς αντέδρασε η κοινή γνώμη στην προσφορά του Δάμωνα; Ποια ήταν η αντίδραση του Διονυσίου, όταν διαπίστωσε τη συγκινητική φιλία που συνέδεε τον Δάμωνα και τον Φιντία και τη συναίσθηση καθήκοντος που διέκρινε τους πυθαγορείους; Γνωρίζετε άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα πιστών φίλων; Β1. Λεξιλογικός Πίνακας    ὁ τύραννος [= ο απόλυτος άρχων στο πολίτευμα της τυραννίδας] θ. τυρανν- [στο κείμενο συναντήσατε τους τύπους τυραννοῦντος και τυράννῳ] Αρχαία Ελληνική Αρχαία / Νέα  Ελληνική Νέα  Ελληνική τυραννεύω τυραννίζω τυραννῶ τυραννία ἡ τυραννίς (-ίδα) τυραννικός τυραννίσκος [= ο μικρής αξίας τύραννος] τυράννισμα τυραννοκτονῶ τυραννοποιός ἀτυράννευτος μισοτύραννος φιλοτύραννος κατατυραννῶ ὁ τυραννοκτόνος ἡ τυραννοκτονία ο τυραννόσαυρος [= είδος σαρκοβόρου δεινοσαύρου] Ασκήσεις Να συνδυάσετε το επίθετο «τυραννικός» με τα ουσιαστικά «εξουσία» και «συμπεριφορά» και να γράψετε στη ν.ε. μία πρόταση με τις φράσεις που προκύπτουν. Να βρείτε από τον Λεξιλογικό Πίνακα συνώνυμα των λέξεων: δικτάτορας – καταπιεστικός και ταλαιπωρία – μαρτύριο. Β2. Ετυμολογικά Παραγωγή επιθέτων Παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (β΄ μέρος) Καταλήξεις επιθέτων  που σημαίνουν: α. πλησμονή, δηλ. αφθονία κάποιου πράγματος -εις τολμήεις (γεν. -εντος) < τόλμη -όεις ἀστερόεις < ἀστήρ -(ει)νός σκοτεινός < σκότος -λός φειδωλός < φειδώ -(η)λός ἀπατηλός < ἀπάτη -(α)λέος ῥωμαλέος < ῥώμη -ρός (-αρός, -ερός, -ηρός, -υρός) λιπαρός < λίπος, δροσερός < δρόσος -ώδης μανιώδης < μανία β. χρόνο ή μέτρο -(ι)αῖος μηνιαῖος < μήνη (= σελήνη) -ήσιος ἡμερήσιος < ἡμέρα -ινός ἐαρινός < ἔαρ Ασκήσεις Από τα παρακάτω ουσιαστικά να σχηματίσετε επίθετα που δηλώνουν πλησμονή, χρόνο ή μέτρο: ὀδύνη > ______________________________ τύχη > ______________________________ θέρος > ______________________________ φλόξ (γεν. φλογός) > ______________________________ ἔτος > ______________________________ φθόνος > ______________________________ Να αντιστοιχίσετε τα επίθετα (στήλη Α΄) με τις έννοιες που αυτά δηλώνουν (στήλη Β΄). Στη συνέχεια να γράψετε από ποια ουσιαστικά της α.ε. παράγονται: Α΄ Β΄ 1. ξύλινος 2. μάχιμος 3. χαρίεις α. ύλη ή χρώμα 4. ἠθικός β. αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει 5. μολύβδινος     η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό 6. ἐχθρός γ. κατάλληλος για εκείνο που δηλώνει 7. σθεναρός     η πρωτότυπη λέξη 8. πειναλέος δ. πλησμονή 9. μανικός ε. χρόνος ή μέτρο 10. μεσημβρινός Γ1. Γραμματική Απαρέμφατα και μετοχές ενεργητικής φωνής βαρύτονων ρημάτων Εκτός από τις εγκλίσεις, το ρήμα σχηματίζει δύο ονοματικούς τύπους, το απαρέμφατο και τη μετοχή. α. Το απαρέμφατο Το απαρέμφατο λέγεται έτσι, γιατί η κατάληξή του δε δηλώνει συγκεκριμένο πρόσωπο του λόγου(στερητικό ἀ- + παρεμφαίνω). Είναι άκλιτος ρηματικός τύπος που, όταν είναι έναρθρο, ισοδυναμεί με αφηρημένο ουσιαστικό (βλ. παρακάτω στη Σύνταξη). • Καταλήξεις απαρεμφάτων βαρύτονων ρημάτων στην ενεργητική φωνή ενεστώτας μέλλοντας αόριστος παρακείμενος φωνηεντόληκτα -ειν τοξεύειν -σειν τοξεύσειν -σαι τοξεῦσαι -κέναι τετοξευκέναι ουρανικόληκτα -ειν πράττειν -ξειν πράξειν -ξαι πρᾶξαι -χέναι πεπραχέναι χειλικόληκτα -ειν γράφειν -ψειν γράψειν -ψαι γράψαι -φέναι γεγραφέναι οδοντικόληκτα -ειν πείθειν -σειν πείσειν -σαι πεῖσαι -κέναι πεπεικέναι Παρατηρήσεις Το απαρέμφατο του αορίστου δεν παίρνει αύξηση (όπως και οι εγκλίσεις του ίδιου χρόνου πλην της οριστικής). Το απαρέμφατο του παρακειμένου διατηρεί τον αναδιπλασιασμό, π.χ. βε-βουλευκέναι, τε-θαυμακέναι, ἐ-σκευακέναι. Το απαρέμφατο ενεστώτα του ρ. εἰμὶ είναι: εἶναι. β. Η μετοχή Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο που παρουσιάζει τρία γένη και αντίστοιχα τρεις καταλήξεις (τριγενές και τρικατάληκτο). • Καταλήξεις μετοχών βαρύτονων ρημάτων στην ενεργητική φωνή ενεστώτας μέλλοντας αόριστος παρακείμενος φωνηεντόληκτα -ων, -ουσα, -ον ὁ τοξεύ-ων ἡ τοξεύ-ουσα τὸ τοξεῦ-ον -σων, -σουσα, -σον ὁ τοξεύ-σων ἡ τοξεύ-σουσα τὸ τοξεῦ-σον -σας, -σασα, -σαν ὁ τοξεύ-σας ἡ τοξεύ-σασα τὸ τοξεῦ-σαν -κώς, -κυῖα, -κός ὁ τετοξευ-κώς ἡ τετοξευ-κυῖα τὸ τετοξευ-κός ουρανικόληκτα -ων, -ουσα, -ον ὁ πράττων ἡ πράττουσα τὸ πρᾶττον -ξων, -ξουσα, -ξον ὁ πράξων ἡ πράξουσα τὸ πρᾶξον -ξας, -ξασα, -ξαν ὁ πράξας ἡ πράξασα τὸ πρᾶξαν -χώς, -χυῖα, -χός ὁ πεπραχώς ἡ πεπραχυῖα τὸ πεπραχός χειλικόληκτα -ων, -ουσα, -ον ὁ γράφων ἡ γράφουσα τὸ γράφον -ψων, -ψουσα, -ψον ὁ γράψων ἡ γράψουσα τὸ γράψον -ψας, -ψασα, -ψαν ὁ γράψας ἡ γράψασα τὸ γράψαν -φώς, -φυῖα, -φός ὁ γεγραφώς ἡ γεγραφυῖα τὸ γεγραφός οδοντικόληκτα -ων, -ουσα, -ον ὁ πείθων ἡ πείθουσα τὸ πεῖθον -σων, -σουσα, -σον ὁ πείσων ἡ πείσουσα τὸ πεῖσον -σας, -σασα, -σαν ὁ πείσας ἡ πείσασα τὸ πεῖσαν -κώς, -κυῖα, -κός ὁ πεπεικώς ἡ πεπεικυῖα τὸ πεπεικός Παρατηρήσεις  Η μετοχή του αορίστου δεν παίρνει αύξηση.  Η μετοχή του παρακειμένου διατηρεί τον αναδιπλασιασμό, π.χ. ὁ ἐσκευακώς, ἡ ἐσκευακυῖα, τὸ ἐσκευακός. Η μετοχή ενεστώτα του ρ. εἰμὶ είναι: ὤν, οὖσα, ὄν. Το αρσενικό και ουδέτερο γένος των μετοχών όλων των χρόνων της ενεργητικής φωνής κλίνονται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση, ενώ το θηλυκό σύμφωνα με τα θηλυκά σε -α της α΄ κλίσης. Επιπλέον, το θηλυκό στη γενική του πληθυντικού τονίζεται πάντοτε στη λήγουσα, π.χ. τῶν λυουσῶν, τῶν λυσουσῶν, τῶν λυσασῶν, τῶν λελυκυιῶν. Γ2. Σύνταξη 1. Το απαρέμφατο Η ονοματική φύση του απαρεμφάτου φαίνεται από το ότι μπορεί να έχει άρθρο (ουδετέρου γένους, ενικού αριθμού) σε όλες τις πτώσεις, π.χ. τὸ πράττειν, τοῦ πράττειν. Λέγεται τότε έναρθρο απαρέμφατο και παρουσιάζει τις συντακτικές χρήσεις ενός ουσιαστικού (δέχεται άρνηση μή), π.χ. Τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν(το έναρθρο απαρέμφατο τὸ λακωνίζειν είναι υποκείμενο του ρήματος ἐστί). Το άναρθρο απαρέμφατο (ειδικό και τελικό) είναι πιο συχνό και έχει πολλές συντακτικές χρήσεις, οι κυριότερες από τις οποίες είναι: αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις. άναρθρο απαρέμφατο Είδος Ειδικό: μεταφράζεται με τις λέξεις «ότι», «πως», εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν «λέω», «νομίζω», «γνωρίζω», «αντιλαμβάνομαι» κ.ά., δέχεται άρνηση οὐ:    Ἐκείνους λύειν φημὶ τὴν εἰρήνην. Τελικό: μεταφράζεται με τη λέξη «να», εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν «θέλω», «μπορώ», «προτρέπω», «απαγορεύω» κ.ά., δέχεται άρνηση μή:    Τὰς συνθήκας λύειν ἐπιχειροῦσιν. Βασικές συντακτικές χρήσεις Αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα, δηλ. ρήματα που κλίνονται σε όλα τα πρόσωπα και έχουν ως υποκείμενο κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.    Ἔφησε δώσειν ἐγγυητὴν ἕνα τῶν φίλων. Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα, δηλ. ρήματα που απαντούν μόνο στο γ΄ εν. πρόσωπο και δεν έχουν ως υποκείμενο κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Είναι παρόμοια με τα ν.ε. «πρέπει», «λέγεται», «ενδέχεται» κ.ά.· συνηθέστερα στην α.ε. είναι τα δεῖ, χρή (= πρέπει), προσήκει (= αρμόζει). Την ίδια συντακτική θέση παίρνει το απαρέμφατο και με απρόσωπες εκφράσεις, δηλ. φράσεις που αποτελούνται από ένα επίθετο ή ένα επίρρημα και το γ΄ ενικό πρόσωπο των ρημάτων εἰμὶ και ἔχω, π.χ. δίκαιόν ἐστι (= είναι δίκαιο / είναι σωστό), καλόν ἐστι (= είναι όμορφο / είναι καλό), καλῶς ἔχει (= καλόν ἐστι):    Προσήκει ὑμῖν τοὺς προγόνους μιμεῖσθαι.    Δίκαιόν ἐστιν ὑπὲρ μεγάλων ἐγκλημάτων δεινὰς ποιεῖσθαι τὰς τιμωρίας. 2. Η μετοχή    Οι μετοχές, ανάλογα με τη συντακτική τους λειτουργία, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: επιθετικές, κατηγορηματικές, επιρρηματικές. Επιθετική  Μεταφράζεται ως αναφορική πρόταση με τις λέξεις «που», «ο οποίος». Συνήθως είναι έναρθρη. Συντακτικά καταλαμβάνει θέσεις ουσιαστικών και επιθέτων. Ὁ φεύγων πόνους φεύγει τιμάς (= αυτός που αποφεύγει τους κόπους αποφεύγει και τις τιμές). Κατηγορηματική  Μεταφράζεται με τις λέξεις «να», «ότι»και (σπανιότερα, όταν εξαρτάται από ρήμα ψυχικού πάθους) «που». Εξαρτάται συνήθως από ρ. συνδετικά, γνωστικά, αισθητικά, έναρξης, λήξης, ψυχικού πάθους.    Ἐμοὶ χαρίζου ἀποκρινόμενος (= Κάνε μου τη χάρη να μου απαντήσεις). Επιρρηματική  Λειτουργεί ως επίρρημα. Μπορεί να είναι: τροπική [μτφρ. με ν.ε. μετοχή (-ντας), «με το να»]    Ἦλθεν ἔχων (= έχοντας) ὀλίγας ναῦς. χρονική (μτφρ. «όταν», «αφού», «ενώ»)    Οὗτος τοσαῦτα εἰπὼν (= αφού είπε) ἀπῆλθεν. αιτιολογική (μτφρ. «επειδή», «αφού», «εφόσον»)    Κινδυνεύσαντες (= επειδή κινδύνευσαν) ἡττηθῆναι ἀπεχώρησαν. τελική (μτφρ. «για να», δηλώνει σκοπό και βρίσκεται σε χρόνο μέλλοντα)    Τοῦτο λέξων (= για να πω) ἔρχομαι. υποθετική (μτφρ. «αν»)    Ταῦτα ποιοῦντες (= αν κάνετε) τὰ δίκαια ψηφιεῖσθε. εναντιωματική (μτφρ. «αν και», «μολονότι»)    Ὀλίγοι ὄντες (= αν και ήταν) ἐνίκησαν. Ασκήσεις Να εντοπίσετε τα απαρέμφατα ε.φ. του κειμένου της Ενότητας και να αναγνωρίσετε τον χρόνο και το είδος τους. Να σχηματίσετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές (και στα τρία γένη) όλων των χρόνων των παρακάτω ρημάτων: ἐπιβουλεύω, φυλάττω, θαυμάζω. Να κλίνετε το θηλυκό γένος της μετοχής ενεστώτα του ρ. ἐπιβουλεύω, της μετοχής μέλλοντα του ρ. φυλάττω και της μετοχής αορίστου του ρ. θαυμάζω. Να εντοπίσετε τις μετοχές στις παρακάτω φράσεις, να προσδιορίσετε το είδος τους και να τις κλίνετε στον χρόνο και στο γένος που βρίσκονται: α. Ταῦτα πράξας ἐκείνους εὐδαίμονας ποιήσεις. β. Ἡ ὁδὸς ἡ ἄγουσα πρὸς ἀρετὴν μακρά ἐστι. γ. Ἐγὼ πειράσομαί σε διδάσκειν ὅτι ἀληθῆ λέγω, ἀρξάμενος ἀπὸ τῆς ὄψεως. δ. Χαίρουσι περὶ τῶν ἄλλων κακῶς λέγοντες. ε. Τριήρεις ἐξέπεμπον ὡς γῆς καὶ θαλάττης ἄρξοντες. Να εντοπίσετε τα απαρέμφατα στις παρακάτω φράσεις, να προσδιορίσετε το είδος τους και να τα μεταφέρετε στους άλλους χρόνους: α. Τὸ μὲν πῦρ οἱ ἄνθρωποι ῥᾳδίως καθορῶσιν (= κοιτάζουν), εἰς δὲ τὸν ἥλιον οὐ δύνανται ἀντιβλέπειν. β. Κίμων ἠνάγκασε τὸν βασιλέα συνάψαι μάχην. γ. Οὗτος οἴεται (= νομίζει) δίκαια πράττειν. δ. ᾿Απὸ Κνίδου μέχρι Σινώπης Ἕλληνες τὴν Ἀσίαν παροικοῦσιν, οὓς (= τους οποίους) οὐ δεῖ πείθειν, ἀλλὰ μὴ κωλύειν (= να μην εμποδίζουμε) τοῦ πολέμου. ε. Σωκράτης βούλεται (= θέλει) διδάσκειν τοὺς συνόντας (= στους μαθητές του) τὴν ἀρετήν. Συμπληρώνοντας τα ζητούμενα στα τετραγωνίδια θα σχηματίσετε στην έγχρωμη στήλη μια λέξη που σημαίνει στην α.ε. τη «φυλακή»: α. απαρ. μέλλ. ρ. λύω β. απαρ. αορ. ρ. ῥάπτω γ. απαρ. παρακ. ρ. πράττω δ. ονομ. εν. θηλ. μτχ. παρακ. ρ. κόπτω ε. γεν. εν. αρσ. μτχ. ενεστ. ρ. ῥίπτω στ. γεν. εν. θηλ. μτχ. αορ. ρ. πείθω Να εντοπίσετε στο παρακάτω κείμενο τις μετοχές και τα απαρέμφατα ε.φ. και να αναγνωρίσετε το είδος τους. Τὸ δὲ γεννηθὲν οὐκ ἦν κύριος ὁ γεννήσας τρέφειν, ἀλλ' ἔφερε λαβὼν εἰς τόπον τινὰ λέσχην καλούμενον, ἐν ᾧ καθήμενοι τῶν φυλετῶν οἱ πρεσβύτατοι (= οι γεροντότεροι από τους αρχηγούς των φυλών) καταμαθόντες (= αφού εξέταζαν) τὸ παιδάριον, εἰ μὲν εὐπαγὲς εἴη (= αν ήταν αρτιμελές) καὶ ῥωμαλέον, τρέφειν ἐκέλευον. Πλούταρχος, Λυκοῦργος 16.1 Πρὸς δὲ τὸν φίλον ἔχειν ὥσπερ πρὸς αὑτόν (ἔστι γὰρ ὁ φίλος ἄλλος αὐτός) Ἀριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια 1166a 31 Στον φίλο να συμπεριφέρεσαι όπως στον εαυτό σου (γιατί ο φίλος είναι ένας άλλος σου εαυτός). ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/despifor/13-50267600 Ενότητα 13η  Δάμων και Φιντίας ΠΗΓΗ http://eu-mathein.gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF% CE %B1- %CE%B1-%CE%B3%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%B1%CF%83%CE%AF% CE %BF %CF%85/ Διονυσίου τυραννοῦντος Όταν ασκούσε την εξουσία ο Διονύσιος, Φιντίας τις Πυθαγόρειος ἐπιβεβουλευκώς τῷ τυράννῳ, κάποιος Φιντίας Πυθαγόρειος, που είχε συνωμοτήσει εναντίον του άρχοντα, μέλλων δέ τῆς τιμωρίας τυγχάνειν, και επρόκειτο να τιμωρηθεί, ἠτήσατο παρά τοῦ Διονυσίου χρόνον ζήτησε χρόνο από τον Διονύσιο, εἰς τό πρότερον ἅ βούλεται διοικῆσαι · για να τακτοποιήσει προηγουμένως τις υποθέσεις του· δώσειν δ’ ἔφησεν ἐγγυητήν τῶν φίλων ἕνα. και είπε ότι θα δώσει για εγγύηση ένα φίλο του. Tοῦ δέ δυνάστου θαυμάσαντος, εἴ τοιοῦτος ἐστι φίλος Κι επειδή ο άρχοντας απόρησε αν υπάρχει τέτοιος φίλος ὅς ἑαυτόν εἰς τήν εἱρκτήν ἀντ’ ἐκείνου παραδώσει, που θα δεχτεί να φυλακιστεί αντί για εκείνον, προεκαλέσατό τινα τῶν γνωρίμων ὁ Φιντίας, ο Φιντίας προσκάλεσε κάποιον από τους φίλους του, Δάμωνα ὄνομα, Πυθαγόρειον φιλόσοφον, που ονομαζόταν Δάμων και ήταν Πυθαγόρειος φιλόσοφος, ὅς ἔγγυος εὐθύς ἐγεννήθη. ο οποίος μπήκε αμέσως εγγυητής του. Τινές μέν οὖν ἐπήνουν τήν ὑπερβολήν τῆς πρός τούς φίλους εὐνοίας, Μερικοί λοιπόν, επαινούσαν την υπερβολή της αγάπης προς τους φίλους, τινές δέ τοῦ ἐγγύου προπέτειαν καί μανίαν κατεγίνωσκον. κάποιοι όμως καταλόγιζαν επιπολαιότητα και παραφροσύνη στον εγγυητή. Πρός δέ τήν τεταγμένην ὥραν ἅπας ὁ δῆμος συνέδραμεν, Την καθορισμένη ώρα όλος ο λαός συγκεντρώθηκε καραδοκῶν εἰ φυλάξει τήν πίστιν Φιντίας. περιμένοντας με αγωνία αν ο Φιντίας τηρήσει την υπόσχεσή του. Ἤδη δέ τῆς ὥρας συγκλειούσης Και όταν πια πλησίαζε η ώρα, Φιντίας ἀνελπίστως ἐπί τῆς ἐσχάτης ῥοπῆς τοῦ χρόνου δρομαῖος ἦλθε. ο Φιντίας ανέλπιστα ήρθε τρέχοντας την τελευταία στιγμή. Θαυμάσας οὖν ὁ Διονύσιος Ο Διονύσιος, λοιπόν, από θαυμασμό ἀπέλυσεν τῆς τιμωρίας τόν ἐγκαλούμενον απάλλαξε από την τιμωρία τον κατηγορούμενο καί παρεκάλεσε τούς ἄνδρας τρίτον ἑαυτόν προσλαβέσθαι εἰς τήν φιλίαν. και ζήτησε από τους (δύο) άνδρες να τον δεχτούν ως τρίτο μέλος της φιλίας τους. Νοηματική απόδοση του κειμένου Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης στο κείμενο αυτό αναφέρει την αξία της πραγματικής φιλίας. Κάποιος Πυθαγόρειος, που ονομαζόταν Φιντίας, είχε συνωμοτήσει εναντίον του τυράννου Διονυσίου και επρόκειτο να του επιβληθεί τιμωρία· ζήτησε όμως από τον τύραννο να του δώσει κάποιο χρονικό περιθώριο, για να τακτοποιήσει τις υποθέσεις του. Μάλιστα, είπε στον τύραννο ότι θα φέρει ως εγγυητή κάποιο φίλο του που θα έπαιρνε τη θέση του. Αυτά που είπε ο Φιντίας προκάλεσαν την απορία του τυράννου, ο οποίος σκέφτηκε αν υπάρχει τέτοιος φίλος που θα δεχόταν να μπει στη φυλακή αντί για εκείνον. Πραγματικά ο Φιντίας προσκάλεσε το Δάμωνα, που ήταν φίλος του, ο οποίος μπήκε εγγυητής. Μερικοί επαινούσαν τη στάση του εγγυητή, ενώ άλλοι τον θεωρούσαν επιπόλαιο και παράφρονα. Όλος ο λαός περίμενε με αγωνία να δει αν ο Φιντίας θα τηρούσε την υπόσχεσή του. Και πραγματικά ο Φιντίας κράτησε το λόγο του. Η στάση αυτή του Φιντία έκανε το Διονύσιο να του χαρίσει την ποινή και να ζητήσει από τους δύο άνδρες να θεωρούν φίλο τους το Φιντία. Γραμματική 1. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω απαρέμφατα στη σωστή στήλη: ἐπιλῦσαι, ἐρριφέναι, κηρύττειν, καταπαύσειν, καταπεπεικέναι, λούειν, ἀγορεῦσαι, παραλλάξειν, λέγειν, τεταχέναι, ἁλιεῦσαι, κατωρυχέναι, ἀναμένειν, καθορίσειν, ἐπισπεῦσαι, ᾄσειν. ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ 2. Να τοποθετήσετε τις παρακάτω μετοχές στη σωστή στήλη: παύσας, ἡ βλάψασα, τὸ ὡρικός, ἡ δεδιωχυῖα, ὁ παραλλάσσων, ἡ ἁλιεύσουσα, τὸ μένον, ὁ κατακρύψας, ἡ ἄρξουσα, τὸ πεπιστευκός, ὁ βλάπτων, τὸ ῥῖψον. ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ 3. Να εντοπίσετε τις μετοχές στις παρακάτω φράσεις και να τις αναγνωρίσετε γραμματικά (ρήμα, χρόνος, γένος, αριθμός, πτώση): α. Ὁ κακῶς βασιλεύων φθονερός ἐστί. β. Ἰάσων εἰς τὸν ἰσθμὸν πλεύσας τὴν ναῦν (=το πλοίο) ἀνέθηκεν τὦ Ποσειδῶνι. γ. Ἑρμῆς εἰς Πιερίαν παραγίγνεται κλέψων τὰς βοῦς τοῦ Ἀπόλλωνος. δ. Ξενοφῶν θύσας τοῖς θεοῖς ἐστράτευσε. ε. Οἱ πολλάκις (=πολλές φορές) πεπιστευκότες τοῖς ψευδέσι φίλοις ὕστερον οὐδὲ τοῖς πιστοῖς πιστεύουσιν. στ. Οἱ Πέρσαι ἦλθον τὴν Ἑλλάδα ὑποτάξοντες. ζ. Ὀξεία ἦν ἡ φωνὴ τής ᾀδούσης γυναικός. η. Κίρκη ἥδετο (=χαιρόταν) παραλλάξασα τοὺς ἐταίρους τοῦ Ὀδυσσέως εἰς ὗας (=γουρούνια). 4. Να γράψετε τα απαρέμφατα όλων των χρόνων στα παρακάτω ρήματα: κινδυνεύω, φυτεύω, βλάπτω, πράττω, στρατεύω: Συντακτικό 1. Να αναγνωρίσετε τις μετοχές στις παρακάτω προτάσεις: α. Ὀλίγοι ὄντες ἐνίκησαν. β. Ἦλθε ἔχων ναῦς (= πλοία) ὀλίγας. γ. Ἀκούσας δὲ ὁ νεανίσκος τὸν λόγον ἀπῆλθε λυπούμενος. δ. Ὁ σῴζων τὴν πατρίδα μεγάλην τιμὴν ἔχει. ε. Ἀλέξανδρος ἀπέστειλεν Ἀμύνταν τοὺς ἐχθροὺς διώξοντα. στ. Ἐγὼ τὸ πρᾶγμ’ εἰμὶ τοῦτο δεδρακώς (=που έχω κάνει / ο δράστης). ζ. Ἐλάχιστοι οἱ τὰ ἄριστα γιγνώσκοντες. η. Σαῦτα ἀκούσας ὁ λύκος ἐπορεύετο λέγων· «Ἐν ταύτῃ τῆ ἐπαύλει ἄλλα μὲν λέγουσιν, ἄλλα δὲ πράττουσιν». θ. Οἱ ἱππεύοντες ἐν ἀσφαλείᾳ στρτεύονται. ι. Ἡ ὁδὸς ἡ ἄγουσα εἰς ἀρετὴν μακρά ἐστι. 2. Να βρείτε και να χαρακτηρίσετε τις μετοχές (επιθετικές, κατηγορηματικές, επιρρηματικές): α. Ξέρξης εἶδεν Ἀρτεμισίαν μαχομένην. β. Ἀγησίλαος προσέττατεν αὐτοῖς τοῖς ἄρχουσι πείθεσθαι. γ. Ὁ λέγων τοῦτο ψεύδεται. δ. Ἦλθεν οὗτος κλέψων τὰ ἐρίφια. ε. Θεοῦ θέλοντος ταῦτα ποιήσομεν. στ. Ἦλθεν τρέχων ἐκ Μαραθῶνος. ζ. Ἀδικίαν ἐπράξατε λύσαντες τὰς σπονδὰς. η. Οὐκ αἰσχύνομαι μανθάνων καίτοι γέρων ὤν. 3. Να αναγνωρίσετε στις προτάσεις που ακολουθούν το είδος του απαρεμφάτου (ειδικό-τελικό, έναρθρο-άναρθρο) και τη λειτουργία του (υποκ., αντικ., κατηγ.): α. Ἀκολασίαν καλοῦσι τὸ ὑπὸ τῶν ἡδονῶν ἄρχεσθαι. β. Τὸ ἀδικεῖν μέγα κακόν ἐστι. γ. Οἱ σύμμαχοι ἔλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι. δ. Τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν. 4. Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε το είδος των απαρεμφάτων και το υποκείμενο τους: α. Πάντες ἱατροὶ ἔλεγον αὐτὸν μὴ κινδυνεύειν, ἀλλά χρονίσαι ἐν τῆ νόσῳ. β. Οἱ ἱατροὶ οὐκ ἐῶσι τοὺς νοσοῦντας ἀποθνῄσκειν. γ. Ὁ θάνατος καὶ ὁ ᾌδης ἔμελλον καὶ σὲ γράψαι. δ. Ἐγὼ προσπεσὼν ἐξωμοσάμην αὐτοῖς μὴ ἀληθῆ ἱατρὸν εἶναί σε. 5. Να χαρακτηρίσετε τα απαρέμφατα (ειδικά - τελικά) και να βρείτε το υποκείμενό τους: α. Νομίζομεν ὑμᾶς πιστοὺς φίλους εἶναι. β. Κῦρος παραγγέλλει τῷ Κλεάρχῳ ἥκειν. γ. Ἔλεγον Κῦρον ἄριστον ἄρχοντα γενέσθαι. δ. Κροῖσος ἔπεισεν αὐτὸν γυναῖκα ἄγεσθαι. ε. Ὤμοσαν οἵ τε Ἕλληνες καὶ Ἀριαῖος σύμμαχοι ἔσεσθαι. στ. Κῦρος ὑπέσχετο δώσειν πέντε μνᾶς. ζ. Λύσανδρος ἐκέλευσε πλεῖν τὴν ταχίστην. 6. Να αναγνωρίσετε το είδος (τελικό, ειδικό) των απαρεμφάτων που υ δ. Πολλάκις ἐσυμβουλεύσαμεν ἡμᾶς μὴ λῦσαι τὰς σπονδάς. ε. Οἱ νεανίαι μανθάνουσιν ὑπὸ τοῦ διδασκάλου γράφειν. στ. Ἐβουλόμην ἂν (=θα ήθελα) βοηθῆσαί σοι. 7. Να εντοπίσετε τις μετοχές στις παρακάτω φράσεις και να τις αναγνωρίσετε γραμματικά (ρήμα, χρόνος, γένος, αριθμός, πτώση): α. Ὁ κακῶς βασιλεύων φθονερός ἐστι. β. Ἰάσων εἰς τὸν ἰσθμὸν πλεύσας τὴν ναῦν (=το πλοίο) ἀνέθηκεν τὦ Ποσειδῶνι. γ. Ἑρμῆς εἰς Πιερίαν παραγίγνεται κλέψων τὰς βοῦς τοῦ Ἀπόλλωνος. δ. Ξενοφῶν θύσας τοῖς θεοῖς ἐστράτευσε. ε. Οἱ πολλάκις (=πολλές φορές) πεπιστευκότες τοῖς ψευδέσι φίλοις ὕστερον οὐδὲ τοῖς πιστοῖς πιστεύουσιν. στ. Οἱ Πέρσαι ἦλθον τὴν Ἑλλάδα ὑποτάξοντες. ζ. Κίρκη ἥδετο (=χαιρόταν) παραλλάξασα τοὺς ἐταίρους τοῦ Ὀδυσσέως εἰς ὗας (=γουρούνια). Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης του σχολικού βιβλίου 1. Για ποιο λόγο είχε καταδικαστεί ο Φιντίας από τον Διονύσιο των Συρακουσών; Ο Φιντίας είχε καταδικαστεί από το Διονύσιο, τύραννο των Συρακουσών, επειδή είχε συνωμοτήσει εναντίον του. 2. Ποια χάρη ζήτησε ο Φιντίας πριν από την εκτέλεση της ποινής του; Ποια εγγύηση έδωσε για την επιστροφή του; Ο Φιντίας, πριν από την εκτέλεση της ποινής του, ζήτησε από το Διονύσιο να τον αφήσει να τακτοποιήσει κάποιες υποθέσεις που είχε. Ως εγγύηση ότι θα επέστρεφε για να εκπληρώσει την ποινή του, πρότεινε στο Διονύσιο να φυλακίσει το Δάμωνα, που ήταν πιστός του φίλος. Ο τύραννος απόρησε αν υπάρχει τέτοιος φίλος που θα δεχόταν να φυλακιστεί για χάρη κάποιου άλλου, τελικά όμως τόσο η συμπεριφορά του Δάμωνα όσο και του Φιντία που προσήλθε την τελευταία στιγμή για την εκπλήρωση της ποινής του, του απέδειξαν πως μπορεί να υπάρχει ανιδιοτελής φιλία μεταξύ των ανθρώπων. 3. Πώς αντέδρασε η κοινή γνώμη στην προσφορά του Δάμωνα; Οι άνθρωποι που παρακολουθούσαν όσα συνέβαιναν ανάμεσα στο Δάμωνα και το Φιντία είχαν διαφορετικές απόψεις. Βλέποντας ότι ο Δάμων είχε πάρει τη θέση του Φιντία στη φυλακή, άλλοι επαινούσαν την υπερβολή της αγάπης προς τους φίλους, ενώ άλλοι θεωρούσαν το Δάμωνα επιπόλαιο ή ακόμη και παράφρονα. 4. Ποια ήταν η αντίδραση του Διονυσίου, όταν διαπίστωσε τη συγκινητική φιλία που συνέδεε το Δάμωνα και τον Φιντία και τη συναίσθηση του καθήκοντος που διέκρινε τους πυθαγόρειους; Γνωρίζετε άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα πιστών φίλων; Όταν ο Διονύσιος διαπίστωσε τη συγκινητική φιλία που συνέδεε το Δάμωνα με τον Φιντία, απήλλαξε τον κατηγορούμενο από την τιμωρία που του είχε επιβάλει και ζήτησε να δεχτούν και τον ίδιο ως φίλο τους. Το παράδειγμα του Δάμωνα που δέχτηκε να πάρει τη θέση του φίλου του στη φυλακή και η συμπεριφορά του Φιντία που δεν εκμεταλλεύτηκε το φίλο του αλλά επέστρεψε για να εκπληρώσει την ποινή, εντυπωσίασαν τον τύραννο των Συρακουσών και του αποκάλυψαν την αίσθηση καθήκοντος και τον ισχυρό δεσμό που ένωνε τους πυθαγόρειους. Από την αρχαία και τη νεότερη ιστορία και παράδοση είναι γνωστές πολλές περιπτώσεις δυνατής φιλίας με χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα τη σχέση που συνέδεε τον Πάτροκλο με τον Αχιλλέα, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα του Ομήρου.