ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ
Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, Παιδικό
δωμάτιο
Τα δύο αυτά νανουρίσματα περιλαμβάνονται στη συλλογή του Νικόλαου Γ.
Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού (1914). Το πρώτο προέρ
χεται από τη Χίο και έχει καταγραφεί από το Γάλλο φιλέλληνα Κλωντ Φωριέλ
(1825) και το δεύτερο από την Κορινθία και έχει καταγραφεί από το Μιχ.
Λελέκο (1888). Όπως φαίνεται καθαρά από τους στίχους των δύο τραγουδιών,
το πρώτο αναφέρεται σε αγόρι και το δεύτερο σε κορίτσι.
Να μου το πάρεις, ύπνε μου
*βίγλα: σκοπιά, φυλάκιο *βιγλάτορας: σκοπός, φύλακας *μήνα: μήπως *εβίγλιζα: φύλα
γα
 
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
 |
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
ΛΥΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΩΝ :http://fliphtml5.com/xpqa/uftq/basic
ΔΕΣ :http://moirazomaste.pbworks.com/w/file/fetch/103646637/%CE%94%
CE% 99%CE%94%CE%91%CE%9A%CE%A4%CE%9A%CE%97%20%CE%A0%CE% A1%CE%9F%CE%A4%CE%91%CE%A3%CE%97%20_%CE%9D%CE%91% CE%9D%CE%9F%CE%A5%CE%A1%CE%99%CE%A3%CE%9C%CE%91%CE% A4%CE%91_%CE%A0%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%93%CE%99%CE% A9%CE%A4%CE%9F%CE%A0%CE%9F%CE%A5%CE%9B%CE%9F%CE% A51.pdf ΔΙΔΑΚΤΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ : ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ,ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΔΕΣ :http://photodentro.edu.gr/oep/retrieve/2087/ypne_senario.pdf.pdf
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ «Ύπνε μου κι έπαρέ μου το» ΟΜΑΔΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Επιμόρφωση Β΄ Επιπέδου στις Τ.Π.Ε Αντωνία Χίου, Φιλόλογος ΣΧΟΛΕΙΟ 1 ο Γυμνάσιο Σπάρτης
«Κοιμ
Ακούστε μερικά από τα ωραιότερα σύγχρονα νανουρίσματα:
1. " Νανούρισμα"
Ερμηνεία: Μαρίζα Κωχ
Στίχοι: Λευτέρης Παπδόπουλος
Μουσική: Μάνος Λοΐζος
2. "Νανούρισμα"
Ποίηση: Federico Garcia Lorca
Ποιητική απόδοση: Λευτέρης Παπαδόπουλος=
Μουσική: Χρήστος Λεοντής
Πρώτη εκτέλεση: Τάνια Τσανακλίδου, δίσκος: "ΑΧ ΕΡΩΤΑ", 1974
3. "ΒΛΕΦΑΡΟ ΜΟΥ"
Νίκος Κυπουργός: "Τα μυστικά του κήπου"
Τραγούδι: Χρόνης Αηδονίδης
Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου
4. Αctive Member: "Ντιριγκόυ ντιριμπάι"
Δημοτικά νανουρίσματα
.«Να μου το πάρεις ύπνε μου»
«Κοιμήσου αστρί»
ΘΕΜΑΤΙ ΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
· Αγάπη για το παιδί
· Τρυφερότητα και προσδοκίες της μάνας
· Ονειρική ατμόσφαιρα
· Σύμβολα της δύναμης και της ανδρείας για το αγόρι
· Προσδοκίες και ευχή για έναν καλό και πλούσιο γάμο για την κόρη
«Να μου το πάρεις ύπνε μου»
Θέμα του τραγουδιού είναι το νανούρισμα της μάνας στο μικρό της γιο, η οποία βλέποντας τον ως κάτι πολύτιμο
βάζει γύρω του τους πιο ισχυρούς φρουρούς, για να τον προστατεύουν από κάθε κίνδυνο:
ü τον ήλιο [ ο κυρίαρχος του ουρανού που εποπτεύει από ψηλά τα πάντα,ιδιαίτερα τα ψηλά βουνά]
ü τον αετό [ ο βασιλιάς των πουλιών , με οξύτατη όραση, ο πιο κατάλληλος φρουρός για τον κάμπο]
ü το βοριά [ κυριαρχεί στη θάλασσα]
Πρόκειται για τρία ισχυρά σύμβολα δύναμης και αντρείας, που δηλώ
νουν
τόσο την ανάγκη προφύλαξης του παιδιού , όσο και τις προσδοκίες της μάνας για τις μελλοντικές
ιδιότητες του μικρού παιδιού
ήσου αστρί"
Θέμα του τραγουδιού είναι το νανούρισμα της μάνας στη μικρή της κόρη.
· Ήδη από τον πρώτο στίχο προβάλλεται με τρεις διαδοχικές μεταφορές η ομορφιά του μικρού κοριτσιού :
ü αστρί
ü αυγή
ü νιο φεγγάρι
· Στο δεύτερο στίχο προβάλλεται ο προορισμός του, («…να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει»)
και στη συνέχεια η φαντασίωση της μάνας του μεγαλείου και τη πολυτέλειας μέσα στα οποία θα ζήσει η κόρη της.
· Η μάνα στο τραγούδι διατυπώνει δυο ευχές:
ευχή για το γάμο της κόρης της
ευχή για προστασία και προφύλαξη από την Παναγία
Πηγή:
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, βιβλίο του καθηγητή, του ΟΕΔΒ
Δημοτικά τραγούδια-νανουρίσματα
Να µου το πάρεις, ύπνε µου
Κοιµήσου αστρί
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
2 Τρυφερότητα και προσδοκίες της µάνας
3 Ονειρική ατμόσφαιρα
4 Σύµβολα της δύναµης και της ανδρείας για το αγόρι
5 Προσδοκία και ευχή για έναν καλό και πλούσιο γάµο για την κόρη. Στο πρώτο νανούρισμα, η μητέρα βάζει φρουρούς[u1] γύρω από το κοιµισµένο τηςπαιδί: τον ήλιο, τον αετό και το βοριά. Πρόκειται για τρία ισχυρά σύμβολα, που δηλώνουν τόσο την ανάγκη προφύλαξης του παιδιού όσο και την αξία του ως προβολή στο μέλλον. Και οι τρεις βιγλάτορες που η μητέρα επικαλείται είναι αντρειωμένοι, όπως θα γίνει μελλοντικά και το αγόρι, που κοιμάται ήσυχο στην κούνια του. Εκτός από την ανδρεία, που είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο πρόκειται να αποκτηθεί, το βρέφος φαίνεται ότι κατάγεται από αρχοντική γενιά: «χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια». Αυτή η τελευταία αναφορά μπορεί να µην ανταποκρίνεται σε μια πραγματική κατάσταση, αλλά να δηλώνει μεταφορικά την αξία του βρέφους στα µάτια της μητέρας του. Στο νανούρισμα αυτό οι προσωποποιήσεις, που συχνά απαντώνται στο δημοτικό τραγούδι, είναι ολοφάνερες, ιδιαίτερα στηνπερίπτωση του κυρ Βοριά. Ο κυρ Βοριάς είναι η προσωποποίηση του ζωηρού αγοριού που αργεί να γυρίσει στο σπίτι του και έµµεσα µας υποβάλλει τις αντιλήψεις για την ανατροφή των αγοριών.
Έτσι, στο επόμενο νανούρισμα για κορίτσι, ήδη από τον πρώτο στίχο προβάλλεται η ομορφιά του µε τις µεταφορές «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι», ενώ στο δεύτερο ο προορισμός του: «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». Όλη η φαντασίωση[u2] ενός μεγαλείου και μιας πολυτέλειας, μέσα στα οποία θα αναδειχτεί η ομορφιά, κλιμακώνεται µε τις αναφορές της μάνας στις μεγάλες αγορές της Πόλης και της Βενετιάς, όπου έχουν παραγγελθεί τα στολίδια και τα προικιά της κόρης. Εξάλλου, το πάπλωμα που ράβεται στην Πόλη παραπέμπει στο γαμήλιο πάπλωμα, που μαζί µε τα προικιά μεταφέρεται και στρώνεται στο καινούριο σπίτι της νύφης. Επίσης, ένα ενδιαφέρον στοιχείοείναι το γεγονός ότι, εδώ, η κούνια δεν είναι πολύτιμη όπως στο προηγούμενο νανούρισμα. Είναι µμια απλή κούνια µε «παχιά πανιά». Ακόμα, ο παραστάτης που επικαλείται εδώ η μητρική αγάπη είναι μια άλλη γυναίκα και μάνα: «η Παναγιά η δέσποινα» (διαχρονικό και θρησκευτικό σύμβολο μητρότητας).
Και στα δύο νανουρίσματα είναι κοινός ο τρυφερός τόνος αλλά και το αίσθημα περηφάνιας της μάνας για το παιδί της. Κοινή επίσης και ηαγωνία για την ασφάλεια του βρέφους αλλά και η ελπίδα για το μέλλον. Το φαντασιακό στοιχείο, που χαρακτηρίζει και τα δύο τραγούδια, δημιουργεί ένα ονειρικό κλίμα, εναρµονισµένο µε την ήρεμη κατάσταση του παιδικού ύπνου. Ένα νανούρισμα σε μουσική Νίκου Κυπουργού τραγουδά ο Χρόνης Αηδονίδης
παραδοσιακό νανούρισμα Κρήτης
και το τελευταίο από την Μικρά Ασία
ΣΧΕΣΗ ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΩΝ-ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ.
Τα νανουρίσματα είναι δημιουργήματα του λαϊκού λόγου, όπως τα παραμύθια, ωστόσο διαφέρουν από αυτά ως προς την εξωτερική μορφή (το παραμύθι είναι πεζό αφηγηματικό κείμενο, ενώ το νανούρισμα έμμετρο ποιητικό, με ιαμβικό μέτρο και μακρόσυρτη μουσική). Όμως έχουν και πολλά κοινά στοιχεία:
α. Ως προς το περιεχόμενο και τα νανουρίσματα και τα παραμύθια κινούνται σε έναν κόσμο μαγικό και ονειρικό, παρουσιάζοντας εξωπραγματικές και υπερφυσικές καταστάσεις και χρησιμοποιώντας προσωποποιημένα τα στοιχεία της φύσης, ενώ παράλληλα καθρεφτίζουν τα συναισθήματα και τις αρετές του λαού (αγάπη, αφοσίωση κ.ά.).
β. Ως προς τη μορφή: Μοιάζουν ως προς το λεξιλόγιο, τη σύνταξη και το ύφος, ενώ χρησιμοποιούν κοινά στοιχεία τεχνικής (μαγικοί αριθμοί, ο νόμος των τριών, άστοχα ερωτήματα, επαναλήψεις κ.ά.).
γ. Ως προς το σκοπό: Τόσο το νανούρισμα όσο και το παραμύθι βοηθούν το παιδί να αποκοιμηθεί (των παραμυθιών το κοινό είναι ευρύτερο, το ίδιο και ο σκοπός τους, αφού δεν περιορίζονται στα μικρά παιδιά, αλλά τα ακούν με ευχαρίστηση και οι μεγάλοι, επειδή είναι γοητευτικές διηγήσεις που ευχαριστούν τους ακροατές).
-
Νανουρίσματα: Αρχικά, τα δημοτικά τραγούδια, τα τραγούδια του λαού, που χρησιμοποιούσαν για να κοιμίζουν τα παιδιά. Αργότερα, όλα τα τραγούδια που χρησιμοποιούνται για να κοιμούνται τα παιδιά...
Γνωρίσματα:
-Επίκληση στον ύπνο, στους Αγίους και την Παναγία ( ως το διαχρονικό σύμβολο μητρότητας)
-Γεμάτα φαντασία, τρυφερότητα, υποσχέσεις, ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον. Έκφραση της μητρικής τρυφερότητας και υπερπήδηση της πραγματικότας, μέσω της προβολής των πόθων και των προσδοκιών της μάνας για το παιδί της.
-Με μονότονο, υποβλητικό ρυθμό, επαναλαμβανόμενα μοτίβα-Υπερβολή (έπαινοι του μωρού = προβολή των προσδοκιών της μητέρας για αυτό), επαναλήψεις, αντιθέσεις, προσωποποιήσεις και έντονο το στοιχείο της Φύσης (γενικότερα γνωρίσματα της δημοτικής ποίησης)
- η συχνή χρήση επιφωνημάτων στην αρχή, στα ενδιάμεσα και στο τέλος.
-Τα νανουρίσματα παρουσιάζουν παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με την τόπο προέλευσής τους. Στα νανουρίσματα των νησιών υπάρχει συχνά αναφορά στη θάλασσα, τα καράβια και τον ήλιο ενώ στις ηπειρωτικές περιοχές, γίνεται αναφορά στα βουνά τις πεδιάδες στην κτηνοτροφία καθώς και στις καλλιέργειες και τα σπαρτά.
- Τα νανουρίσματα συνοδεύονται από αργές, λικνιστικές κινήσεις.
Α. Να μου το πάρεις ύπνε μου
v Γλώσσα
Η γλώσσα είναι η δημοτική, που λειτουργεί κυρίως μέσα από το ουσιαστικό και το ρήμα και λιγότερο μέσα από το επίθετο. Τα μόνα επίθετα που απαντώνται στο δημοτικό τραγούδι είναι το «δροσερός», που αποδίδει μια σταθερή ιδιότητα στο Βοριά, το «χρυσός», για να χαρακτηρίσει το μικρό παιδί παραπέμποντας είτε στην οικονομική του επιφάνεια είτε στην αξία του, καθώς και το «αργυρή», που αναφέρεται στην κούνια. Επομένως, η γλώσσα μέσα από τη συνδυαστική χρήση του ουσιαστικού και του ρήματος γίνεται πυκνή.
v Στιχουργική
Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος παροξύτονος, με άλλα λόγια η στιχουργική μορφή που απαντάται στα περισσότερα δημοτικά τραγούδια.
v Εκφραστικά μέσα – Μοτίβα
1. Προσωποποίηση: Προσωποποιούντα τα φυυσικά στοιχεία. Είναι το κυριότερο σχήμα λόγου στο τραγούδι. (στίχ. 1: «Ύπνε μου» στίχ. 3: «Βάλλω...πελάγου», στίχ. 6: «κι ο κυρ. ... πηγαίνει, στίχοι 8-9: «Μήνα...αγαπημένοι;»).
2. Μεταφορά: (στίχος 12: «χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια»).
3. Αντίθεση: μάλωνες – αγαπημένοι (στίχοι 8-9).
4. Εικόνες
5. ασύνδετο : στίχ. 3-4
Τα Μοτίβα που απαντώνται στο συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι –νανούρισμα είναι:
α. ο αριθμός τρία που θεωρείται συμβολικός (στίχοι 1-2).
β. τα άστοχα ερωτήματα (στίχοι 7-12) με τα οποία αρχικά διατυπώνεται μια λανθασμένη – άστοχη ερώτηση, η οποία στη συνέχεια αναιρείται (άρση) και ακολουθεί τέλος η σωστή διατύπωση αυτού που ισχύει(θέση).
γ. επαναλαμβανόμενοι στίχοι / επαναλαμβανόμενες εκφράσεις: τρεις βίγλες (στίχοι 1-2), ο κυρ Βοριάς ο δροσερός (στίχοι 4 και 6), Μήνα ...αγαπημένοι (στίχοι 8-11).
δ. ο παμψυχισμός : τα άψυχα αποκτούν φωνή και ανθρώπινη συμπεριφορά
ε. ο νόμος των τριών : τρία στοιχεία - Βοριάς , Ήλιος, Αετός
v Υπάρχει διαφορά ύφους ανάμεσα στο α΄ μέρος του ποιήματος, που είναι λυρικό, και στο β΄ μέρος, που είναι αφηγηματικό.
v Στο α΄ μέρος υπάρχει επίκληση (στον ύπνο να πάρει το παιδί) και υπόσχεση (να εξασφαλίσει η ίδια η μάνα τους φύλακες που θα το προστατεύουν στον ύπνο του). Αν δηλ. ο ύπνος πάρει το παιδί, τότε εκείνη αναλαμβάνει να φροντίσει για την ασφάλειά του. Ο στ. 2 αναπτύσσεται με βάση το τριμερές σχήμα (3 βίγλες, 3 βιγλάτορες κι οι 3 αντρειωμένοι).
v Ο ήλιος, ο αετός κι ο κυρ Βοριάς → σύμβολα δύναμης. Οι τρεις βιγλάτορες αποτελούν σύμβολα δύναμης αναγκαία για την προφύλαξη του παιδιού (είναι αντρειωμένοι, όπως θα γίνει μελλοντικά το παιδί), αλλά δείχνουν και πόσο πολύτιμο είναι το βρέφος για τη μητέρα. *
v Η αντιθετική ανάπτυξη «τον Ήλιο στα βουνά, τον αετό στους κάμπους, τον κυρ Βοριά ανάμεσα πελάγου» εικονίζει με παραστατικότητα το πλάτος στο οποίο επεκτείνεται η δύναμη των φρουρών, ώστε να καλύπτει όλη τη γη.
v Στο β΄ μέρος η μητέρα αφηγείται το επεισόδιο με τον κυρ Βοριά και το διάλογο με τη μάνα του. Οι στίχοι 5-6 με τη δομή πάλι του τριμερούς σχήματος αντιστοιχούν στους 3-4. Ο ήλιος έχει προκαθορισμένο χρόνο για τη φύλαξη του παιδιού, όπως και ο αετός. Ο διάλογος όμως του κυρ Βοριά με τη μάνα του προβάλλει τη διάρκεια της προστασίας που αυτός παρέχει στο βρέφος. Η μάνα του εκφράζει την ανησυχία της με ένα σχήμα επαναφοράς («πού ‘σουν χτες, πού ‘σουν προχτές, πού ‘σουν την άλλη νύχτα;»). Οι 3 νύχτες είναι συμβατικός αριθμός, που δείχνει μεγάλη διάρκεια. Ακολουθούν τα άστοχα ερωτήματα, που τονίζουν την αιτία της απουσίας του κυρ Βοριά και τη μεγάλη αξία του παιδιού που ανέλαβε να προστατεύει. Η αξία αυτή ενισχύεται με τα επίθετα «χρυσό» και «αργυρή», αν δεχτούμε ότι χρησιμοποιούνται μεταφορικά. Ο ρόλος του διαλόγου του κυρ Βοριά με τη μάνα του είναι να τονίσει τη διαρκή προστασία που προσφέρει στο πολύτιμο για τη μάνα βρέφος.
[*α. Ο Ήλιος, που προσωποποιείται, είναι το πιο σημαντικό και το πιο λαμπερό ουράνιο σώμα* είναι ο κυρίαρχος του ουρανού και από ψηλά εποπτεύει τα πάντα, ιδιαίτερα τα ψηλά βουνά.
β. Ο αετός είναι το πιο δυνατό πουλί, ο βασιλιάς των πουλιών, έχει οξύτατη όραση και πετάει ψηλά, επομένως είναι κατάλληλος για φρουρός — στον κάμπο.
γ. Η δύναμη, η ορμή και η βιαιότητα του βοριά φαίνεται πιο πολύ στη θάλασσα, όπου κυριαρχεί, και γι' αυτό ορίζεται ως φρουρός σ' αυτή την περιοχή. Ο κυρ Βοριάς (προσωποποίηση και εδώ) στα δημοτικά τραγούδια είναι δυνατός και απειλητικός, ορμητικός και βίαιος · αλλά και εδώ, στο νανούρισμα, η μάνα του τον παρουσιάζει εριστικό {μήνα... μάλωνες}· ωστόσο αυτός υποτάχτηκε στην εντολή της μάνας του βρέφους, το οποίο φρουρούσε με αφοσίωση επί τρεις νύχτες, όταν οι άλλοι δύο φρουροί το παραμελούσαν: ο Ήλιος απουσίαζε και ο αετός κοιμόταν]
β. κοιμήσου αστρί
v Θέμα: τα όνειρα της μάνας για πλούσιο γάμο της κόρης και η ευχή να την προστατεύει η Παναγία. Διακρίνεται επίσης η σημασία του γάμου για τη γυναίκα και η σύνδεση του πλούτου με την ευτυχία σε μια εποχή που χαρακτηριζόταν από ανασφάλεια και στέρηση.
v Ενότητες: Μία νοηματική ενότητα ολόκληρο
Περιεχόμενο: λυρικό (εκφράζει συναισθήματα και ενδόμυχες επιθυμίες)
v Γλώσσα: απλή δημοτική, πολύ κοντά στον προφορικό λόγο. Επικρατούν ρήματα και ουσιαστικά που δίνουν κίνηση και ζωντάνια.
v Στίχος: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, παροξύτονος
Ομοιοκαταληξία: ζευγαρωτή
v Εκφραστικά μέσα : εικόνες, επαναλήψεις (κοιμήσου), μετωνυμίες (αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι), υπερβολές (και σου το τελειώνουνε σαρανταδυό μαστόροι), τριμερές σχήμα (στ. 1), μεταφορά (στ. 8), ασύνδετο (στ. 1, 7, 8) . Με τις μετωνυμίες και το τριμερές σχήμα επαινείται η ομορφιά της κόρης. Οι επαναλήψεις (κοιμήσου), οι ευχές (στ. 12) και οι υποσχέσεις δηλώνουν τα συναισθήματα της μάνας για την κόρη.
Επίσης, με την επανάληψη της προτροπής "κοιμήσου" στην αρχή κάθε στίχου το νανούρισμα αποκτά ρυθμό και μουσικότητα που οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα του ύπνου.
v στ. 3,4,5: χρυσά σου, διαμαντικά σου, πάπλωμα στην Πόλη=οι υποσχέσεις της μάνας είναι προβολή των επιθυμιών της. Είναι η λαχτάρα της η κόρη να κάνει πλούσιο γάμο.
v Στο νανούρισμα για κορίτσι, στον πρώτο στίχο προβάλλεται η ομορφιά του µε τις µετωνυμίες «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι», ενώ στο δεύτερο προβάλλεται ο προορισμός του: «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». Όλη η φαντασίωση ενός μεγαλείου και μιας πολυτέλειας, μέσα στα οποία θα αναδειχτεί η ομορφιά, κλιμακώνεται µε τις αναφορές της μάνας στις μεγάλες αγορές της Πόλης και της Βενετιάς, όπου έχουν παραγγελθεί τα στολίδια και τα προικιά της κόρης. Εξάλλου, το πάπλωμα που ράβεται στην Πόλη παραπέμπει στο γαμήλιο πάπλωμα, που μαζί µε τα προικιά μεταφέρεται και στρώνεται στο καινούριο σπίτι της νύφης. Επίσης, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγονός ότι εδώ η κούνια δεν είναι πολύτιμη όπως στο προηγούμενο νανούρισμα. Είναι μια απλή κούνια µε «παχιά πανιά». Ακόμα, ο παραστάτης που επικαλείται εδώ η μητρική αγάπη είναι μια άλλη γυναίκα και μάνα: «η Παναγιά η δέσποινα» (διαχρονικό και θρησκευτικό σύμβολο μητρότητας).
v Στο δεύτερο τραγούδι η φαντασία της μάνας αναπλάθει δημιουργικά λαϊκές διηγήσεις για τις αρχοντοπούλες του Βυζαντίου. Αυτό γίνεται στους στ. 3-10, στους οποίους η μάνα δημιουργεί έναν κόσμο φανταστικό και γίνεται η αρχόντισσα με τα πολλά πλούτη, που ετοιμάζει από τώρα την πλούσια προίκα της κόρης της. Η κόρη βέβαια, όπως ταιριάζει σε μιαν αρχοντοπούλα, πρέπει να προικιστεί πλουσιοπάροχα, με είδη που θα τα προμηθευτούν από τα πιο πλούσια εμπορικά κέντρα της Ανατολής και της Δύσης: χρυσαφικά και είδη οικιακού ρουχισμού από την Πόλη - διαμαντικά και ρούχα από τη Βενετία. Μέσα στο ίδιο κλίμα των μεγαλείων, της αρχοντιάς και της πολυτέλειας είναι και το γαμήλιο πάπλωμα που έχει παραγγελθεί στην Πόλη, ενώ η έκφραση σαρανταδυό μαστόροι, που προβάλλει έναν απίστευτα μεγάλο αριθμό τεχνιτών (ο αριθμός είναι συμβολικός, σημαίνει «πάρα πολλοί μαστόροι»), συμβάλλει στην προβολή του πλούτου της οικογένειας και της αξίας της κόρης. Ακόμα, η κόρη παρουσιάζεται ως απόγονος βασιλιάδων (το βασιλικό περιβάλλον διαθέτει πλούτο, εξουσία και δόξα), ενώ τα παπούτσια της θα είναι διακοσμημένα με μαργαριτάρια.
Και στα δύο νανουρίσματα είναι κοινός ο τρυφερός τόνος αλλά και το αίσθημα περηφάνιας της μάνας για το παιδί της. Κοινή επίσης και ηαγωνία για την ασφάλεια του βρέφους αλλά και η ελπίδα για το μέλλον. Το φαντασιακό στοιχείο, που χαρακτηρίζει και τα δύο τραγούδια, δημιουργεί ένα ονειρικό κλίμα, εναρµονισµένο µε την ήρεμη κατάσταση του παιδικού ύπνου.
ΣΧΕΣΗ ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΩΝ-ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ.
Τα νανουρίσματα είναι δημιουργήματα του λαϊκού λόγου, όπως τα παραμύθια, ωστόσο διαφέρουν από αυτά ως προς την εξωτερική μορφή (το παραμύθι είναι πεζό αφηγηματικό κείμενο, ενώ το νανούρισμα έμμετρο ποιητικό, με ιαμβικό μέτρο και μακρόσυρτη μουσική). Όμως έχουν και πολλά κοινά στοιχεία:
α. Ως προς το περιεχόμενο και τα νανουρίσματα και τα παραμύθια κινούνται σε έναν κόσμο μαγικό και ονειρικό, παρουσιάζοντας εξωπραγματικές και υπερφυσικές καταστάσεις και χρησιμοποιώντας προσωποποιημένα τα στοιχεία της φύσης, ενώ παράλληλα καθρεφτίζουν τα συναισθήματα και τις αρετές του λαού (αγάπη, αφοσίωση κ.ά.).
β. Ως προς τη μορφή: Μοιάζουν ως προς το λεξιλόγιο, τη σύνταξη και το ύφος, ενώ χρησιμοποιούν κοινά στοιχεία τεχνικής (μαγικοί αριθμοί, ο νόμος των τριών, άστοχα ερωτήματα, επαναλήψεις κ.ά.).
γ. Ως προς το σκοπό: Τόσο το νανούρισμα όσο και το παραμύθι βοηθούν το παιδί να αποκοιμηθεί (των παραμυθιών το κοινό είναι ευρύτερο, το ίδιο και ο σκοπός τους, αφού δεν περιορίζονται στα μικρά παιδιά, αλλά τα ακούν με ευχαρίστηση και οι μεγάλοι, επειδή είναι γοητευτικές διηγήσεις που ευχαριστούν τους ακροατές).
Η «κοινότητα» των στοιχείων οφείλεται στο γεγονός ότι και τα παραμύθια και τα νανουρίσματα ανήκουν στη λαϊκή παράδοση, απεικονίζουν τα βιώματα, τα συναισθήματα, τις αντιλήψεις και τις αισθητικές προτιμήσεις του λαού και αποτελούν έκφραση της τέχνης, της ευαισθησίας και της φαντασίας του.
λογοτεχνία γ' γυμνασίου, δημοτικά νανουρίσματα
"Κάμε, Χριστέ τσαι Παναγιά, τσαι θρέψε το παιδί μου,
να μεγαλώσει να θραφή, καλό παιδί να γίνη".
νανούρισμα Χίου
φύλλο εργασίας
Να μου το πάρεις ύπνε μου
1. Να παρουσιάσετε το περιεχόμενου του τραγουδιού περιληπτικά.
2. Να χωρίσετε σε ενότητες το τραγούδι ανάλογα με τους πλαγιότιτλους που σας δίνονται : επίκληση της μητέρας στον Ύπνο, οι φύλακες του βρέφους, ο διάλογος του Βοριά με τη μητέρα του.
3. Ποιους φύλακες ζητάει η μητέρα του παιδιού και γιατί (τι συμβολίζουν); Ποια ήταν η στάση του καθενός;
4. Γιατί ο Βοριάς παρουσιάζεται σαν ζωηρό αγόρι; Ποια στοιχεία του χαρακτήρα του προβάλλονται;
5. Πώς φαίνεται η αρχοντική γενιά του παιδιού στο τραγούδι;
6. Να εντοπίσετε στο τραγούδι : προσωποποιήσεις, τον συμβολικό αριθμό 3 (τρία), δραματικός ενεστώτας, άστοχα ερωτήματα, υπερβολή, νόμος των τριών, σχήμα αδυνάτου, αφήγηση, παραμυθικό στοιχείο.
Κοιμήσου αστρί
1. Να παρουσιάσετε το περιεχόμενου του τραγουδιού περιληπτικά.
2. Με ποιες φράσεις προβάλλεται η ομορφιά της κόρης;
3. Γιατί γίνεται αναφορά στην Πόλη και τη Βενετιά;
4. Ποια είναι τα προικιά της κόρης;
5. Η μητέρα κάνει δύο ευχές για την κόρη της. Ποιες είναι αυτές και γιατί;
6. Πώς φαίνεται η αρχοντική γενιά του παιδιού στο τραγούδι;
7. Να εντοπίσετε στο τραγούδι : μετωνυμίες, υπερβολή, νόμος των τριών, τον συμβολικό αριθμό 3 (τρία).
Κοινές ερωτήσεις για τα νανουρίσματα
1. Πώς φαίνεται το φύλο του παιδιού στα νανουρίσματα; Ποια είναι η διαφορά των δύο φύλων και ποιες αντιλήψεις (στερεότυπα) της εποχής απηχούν;
2. Ποια στοιχεία τεχνικής του δημοτικού τραγουδιού εντοπίζετε στα δύο κείμενα.
Παράλληλα κείμενα
Νανούρισμα (Μάνος Λοΐζος, Λευτέρης Παπαδόπουλος)
Θα κεντήσω πάνω στου αλόγου σου τη σέλα
με διαμαντόπετρες σωρό
του φεγγαριού το πήγαιν’ έλα
στο πελαγίσιο το νερό
Αγόρι μου, αγόρι μου
αγόρι μου να σε χαρώ
Θα κεντήσω στ’ ασημοπίστολα σου πλάι
της χελιδόνας το φτερό
κι έναν σταυρό να σε φιλάει
τις νύχτες που σε καρτερώ
Θα κεντήσω πάνω στο δίκοπό σου λάζο
το βλέμμα σου το καθαρό
αυτό το βλέμμα το γαλάζιο
που δε χορταίνω να θωρώ
Βλέφαρό μου (Νίκος Κυπουργός, Λίνα Νικολακοπούλου)
Έλα ύπνε, πάρ'το
σε μετάξι επάνω βάλ'το σιγά
Κι από μέλι γάλα
νά 'ν' του ονείρου του η σκάλα πλατιά
Βλέφαρό μου σκαλιστό
αχ! τυχερό μου
μη χαράζεις άστρο της αυγής
μη μου τρομάζεις
Νανούρισμα (Μίκης Θεοδωράκης, Κώστας Βίρβος)
Κοιμήσου αγγελούδι μου, παιδί μου νάνι νάνι
Να μεγαλώσεις γρήγορα, σαν τ’ αψηλό πλατάνι
Να γίνεις άντρας στο κορμί και στο μυαλό
Και να `σαι πάντα μεσ’ το δρόμο τον καλό
Κοιμήσου αγγελούδι μου γλυκά με το τραγούδι μου
Κοιμήσου περιστέρι μου να γίνεις σαν ατσάλι
Να γίνει κι η καρδούλα σου σαν του Χριστού μεγάλη
Για να μην πεις μεσ’ τη ζωή σου δεν μπορώ
κι αν πρέπει ακόμα να σηκώσεις και σταυρό
Εργασίες
1. Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές με τα παράλληλα κείμενα που σας δίνονται.
2. Να γράψετε ένα δικό σας νανούρισμα ή να δημιουργήσετε μια παρουσίαση/video με πίνακες ζωγραφικής με αντίστοιχο θέμα .
δικτυογραφία
You might also like:
Ι. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν δημιουργήματα της λαϊκής ποίησης και συνδέονται με τη μουσική και το χορό. Διακρίνονται για την τολμηρή σύλληψη του θέματος, την παραστατικότητα, την πλαστικότητα των εικόνων και τη λιτότητα του λόγου.
Είναι γνωστό ότι σε όλες τις λογοτεχνίες αναπτύσσεται πρώτα η λαϊκή ποίηση[1] (δημοτικά τραγούδια) και γενικότερα ο προφορικός λαϊκός λόγος(τραγούδια, παροιμίες, παραδόσεις, μύθοι, παραμύθια), ο οποίος εκφράζει την ψυχή του λαού, Η προσωπική ποίηση και η πεζογραφία ακολουθούν.
`Η δημοτική ποίηση ανήκει στην προφορική λογοτεχνία, είναι δηλαδή μέρος του προφορικού πολιτισμού, Η προφορική λογοτεχνία είναι ομαδική (εκφράζει τη συνείδηση της κοινότητας), παραδοσιακή (συντηρεί, αναπαράγει και αναμεταδίδει) και αυθόρμητη.
ΙΙ. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
-Από τους μελετητές προτείνονται πολλές διαιρέσεις (και υποδιαιρέσεις) των δημοτικών τραγουδιών, ανάλογα με το περιεχόμενο τους- αυτή που ακολουθεί είναι του Ν. Πολίτη, με μικρές παρεκκλίσεις:
1. Ακριτικά είναι τα πολύ παλιά εκείνα τραγούδια που αναφέρονται στα κατορθώματα και στις περιπέτειες, στη ζωή και στους έρωτες των ακριτών, των φρουρών δηλαδή των βυζαντινών συνόρων (των «άκρων»). Πολλά από τα τραγούδια αυτά έχουν σχέση με το Διγενή Ακρίτα.
2. Παραλογές. Έτσι ονομάστηκαν τα αφηγηματικά τραγούδια με ολοκληρωμένη υπόθεση και με περιεχόμενο πλαστό (φανταστικό). Τα θέματα τους (θρύλοι με δράκοντες και στοιχειά, ανόσιοι[2] έρωτες ή απιστίες συζύγων, εξαφανίσεις και αναγνωρίσεις, νεκραναστάσεις κ.ά.) αντλούνται κυρίως από θρύλους, από παραδόσεις και από τον κοινωνικό βίο.
3. Ιστορικά. Αναφέρονται σε θλιβερά κυρίως ιστορικά γεγονότα: σε πολέμους, αλώσεις πόλεων, επιδρομές ληστών, αιχμαλωσίες, σφαγές, θεομηνίες κ.ά.
4. Κλέφτικα. Τα τραγούδια αυτά δημιουργήθηκαν κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μιλούν για τη ζωή και τα κατορθώματα της κλεφτουριάς, πότε γενικά και πότε με αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα.
5. Ερωτικά (ή της αγάπης). Είναι από τα πιο λυρικά τραγούδια, που τραγουδούν την ομορφιά και τους καημούς της αγάπης με ευγένεια και τρυφερότητα.
6. Του γάμου (ή νυφιάτικα). Τα τραγούδια αυτά συνοδεύουν όλες τις εκδηλώσεις των ημερών του γάμου, με παινέματα για τα κάλλη και τις χάρες της νύφης και του γαμπρού, ενώ άλλα από αυτά, τα πιο συγκινητικά, αναφέρονται στον πόνο της νύφης, που αποχωρίζεται την οικογένεια και το πατρικό της.
7. Θρησκευτικά (κάλαντα, βαΐτικα κ.ά.). Τραγουδιούνται κυρίως από παιδιά την παραμονή μεγάλων εορτών της χριστιανοσύνης, και ειδικότερα της (Ορθοδοξίας (όπως είναι τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά, τα Θεοφάνια, η Κυριακή των Βαΐων κ.ά.).
8. Νανουρίσματα και ταχταρίσματα. Είναι τα τραγούδια που τραγουδούν οι μανάδες είτε απαλά, για να αποκοιμίσουν τα βρέφη τους, είτε ζωηρά, «χορεύοντας» τα στα γόνατά τους.
9. Της ξενιτιάς. Εκφράζουν τους καημούς της ξενιτιάς και τη νοσταλγία του ξενιτεμένου, καθώς και τον πόνο των δικών του, που τον περιμένουν.
10.Μοιρολόγια. Με τα μοιρολόγια οι γυναίκες θρηνούν το νεκρό, εκφράζουν τοσπαραγμό των ζωντανών για το χαμό του αγαπημένου τους προσώπου και εκθειάζουν τις χάρες που είχε. Παραπλήσια είναι και τα τραγούδια Του Κάτω Κόσμου και του Χάρου.
11.Γνωμικά. Έτσι λέγονται τα τραγούδια που εκφράζουν απόψεις για την αξία της πρόσκαιρης ζωής, για την καλή γυναίκα ή τον έμπιστο φίλο, για το θάνατο κ.ά.
12.Εργατικά. Αυτά τα τραγούδια, κατά κανόνα ρυθμικά, συνοδεύουν τις κινήσεις των ανθρώπων του μόχθου κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους, συντονίζοντας την προσπάθεια τους ή ανακουφίζοντας τους.
13.Σατιρικά (ή περιγελαστικά). Πολλά από αυτά τα τραγούδια τραγουδιούνται τις Αποκριές και έχουν διάφορα θέματα: σατιρίζουν τον άντρα που παντρεύτηκε άσχημη και ακαμάτρα γυναίκα, τη γριά που θέλει άντρα, το γέρο που πήρε νέα και όμορφη γυναίκα κτλ.
ΙΙΙ. ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
1. Συμβολικοί αριθμοί
- Στα δημοτικά τραγούδια χρησιμοποιούνται συχνά οι αριθμοί 3 (και πολλαπλάσια του: 12, 45, 60 κ.ά.) και 7.
2. Ο νόμος των τριών (ή τριαδικό σχήμα)
- Πολλές φορές όσα αναφέρονται σε ένα δημοτικό τραγούδι (πρόσωπα, έννοιες, καταστάσεις κ.ά.) παρουσιάζονται ανά τρία ή τρεις φορές (ο αριθμός αυτός από την αρχαιότητα θεωρείται μαγικός και ιερός- το τελευταίο δεσπόζει και στη χριστιανική θρησκεία:ο τριαδικός Θεός κ.ά.):
...το 'να να πάρει το σταυρό και τ' άλλο το βαγγέλιο, το τρίτο, το καλύτερο, την άγια τράπεζα μας...
3. Άστοχα ερωτήματα
- Μερικές φορές διατυπώνονται 2-3 ερωτήματα, στην προσπάθεια του τραγουδιστή να εξηγήσει κάτι παράξενο, και στη συνέχεια δίνεται αρνητική απάντηση σε όλα, για να δοθεί στο τέλος η ορθή εξήγηση. Με αυτή την τεχνική πετυχαίνει ο δημιουργός να αυξήσει την αγωνία του ακροατή και να δώσει πιο έντονα αυτό που θέλει να τονίσει. Πέρα βέβαια από αυτό, θα μπορούσε να τονιστεί και η αισθητική αξία που έχει όλη η διαδικασία ως άκουσμα:
Αχός βαρύς ακούεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν. Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι: Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ' αγγόνια.
4. Στερεότυπες εκφράσεις
- Υπάρχουν πάρα πολλές στερεότυπες εκφράσεις -μικρές ή μεγάλες- που χρησιμοποιούνται σε πολλά τραγούδια σαν τις ακόλουθες: Τρία πουλάκιακάθονταν- ...πολύ του κακοφάνη - Δεν κελαηδούσε σαν πουλί μηδέ σα χελιδόνι...
5. Επαναλήψεις
- Μερικές φορές μια φράση του πρώτου ημιστιχίου επαναλαμβάνεται κάπως διαφοροποιημένη στο δεύτερο:
Το Μάη επαντρεύτηκε, το Μάη γυναίκα πήρε.
• Πολύ συχνή είναι η επανάληψη ενός στίχου κάθε τόσο μέσα στο ίδιο τραγούδι: Στο τραγούδι Του Νεκρού αδερφού επαναλαμβάνεται συχνά ολόκληρος ο στίχος:Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;
6. Διάλογος
- Ειδικά στο δημοτικό τραγούδι ο διάλογος δε γίνεται μόνο ανάμεσα σε ανθρώπους αλλά και ανάμεσα σε ανθρώπους και σε ζώα (κυρίως άλογα ή πουλιά), ανάμεσα σε ανθρώπους και σε άψυχα (δέντρα, βουνά, ποτάμια), ανάμεσα σε ζώα ή σε άψυχα (βέβαια τα ζώα και τα άψυχα μιλούν την ανθρώπινη γλώσσα).
- Αναφέρουμε ακόμα την περιγραφή, την αφήγηση, την υπερβολή και το θέμα του αδυνάτου ( = φαινόμενα που είναι αδύνατο να συμβαίνουν στη φύση).
[1] Tο δημοτικό τραγούδι, καθώς μεταδίδεται από στόμα σε στόμα διαμέσου πολλών γενεών και σε διάφορους τόπους, παθαίνει πολλές μεταβολές, ώσπου να πάρει μια σχετικά οριστική μορφή. Αλλά και η μορφή αυτή παρουσιάζει διαφορές από τόπο σε τόπο και γι' αυτό υπάρχουν διάφορες παραλλαγές του ίδιου τραγουδιού. Στο πλαίσιο λοιπόν της παραπάνω διαδικασίας κάθε δημοτικό τραγούδι είναι προϊόν πολυπρόσωπης διαχρονικής δημιουργίας, είναι λαϊκό δημιούργημα.
[2] Ανίεροι, παράνομοι
[u1]α. Ο Ήλιος, που προσωποποιείται, είναι το πιο σημαντικό και το πιο λαμπερό ουράνιο σώμα* είναι ο κυρίαρχος του ουρανού και από ψηλά εποπτεύει τα πάντα, ιδιαίτερα τα ψηλά βουνά.
β. Ο αετός είναι το πιο δυνατό πουλί, ο βασιλιάς των πουλιών, έχει οξύτατη όραση και πετάει ψηλά, επομένως είναι κατάλληλος για φρουρός — στον κάμπο.
γ. Η δύναμη, η ορμή και η βιαιότητα του βοριά φαίνεται πιο πολύ στη θάλασσα, όπου κυριαρχεί, και γι' αυτό ορίζεται ως φρουρός σ' αυτή την περιοχή. Ο κυρ Βοριάς (προσωποποίηση και εδώ) στα δημοτικά τραγούδια είναι δυνατός και απειλητικός, ορμητικός και βίαιος (ντεληβοριάς = τρελοβοριάς)· αλλά και εδώ, στο νανούρισμα, η μάνα του τον παρουσιάζει εριστικό {μήνα... μάλωνες})· ωστόσο αυτός υποτάχτηκε στην εντολή της μάνας του βρέφους, το οποίο φρουρούσε με αφοσίωση επί τρεις νύχτες, όταν οι άλλοι δύο φρουροί το παραμελούσαν: ο Ήλιος απουσίαζε και ο αετός κοιμόταν
|
