ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Το δημοτικό τραγούδι αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική έκφραση της λαϊκής δημιουργίας.
Την εποχή της ακμής του, το δημιούργημα αυτό της λαϊκής τέχνης και φαντασίας συνδύαζε την ποίηση με τη μουσική και κάποτε με το χορό.
Η λαϊκή τέχνη αποτελούσε απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής.
Στις παραδοσιακές κοινωνίες, όπου ο γραπτός λόγος ήταν προνόμιο ελαχίστων, η λαϊκή τέχνη αποτελούσε απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής.
Στη δουλειά, στο σπίτι, στις γιορτές, στους γάμους και στις κηδείες, σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και καταστάσεις, το δημοτικό τραγούδι συντρόφευε, ψυχαγωγούσε, παρηγορούσε και εξασφάλιζε τη συνέχεια του πολιτισμού και των παραδόσεων.
Επειδή εκφράζουν τα βιώματα, τις ιδέες, τις αισθητικές προτιμήσεις και τα συναισθήματα του λαού και όχι ενός ξεχωριστού δημιουργού, τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν ενιαίο ύφος ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν, έχουν σταθερά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα και διαχρονικό χαρακτήρα.
Την εποχή της ακμής του, το δημιούργημα αυτό της λαϊκής τέχνης και φαντασίας συνδύαζε την ποίηση με τη μουσική και κάποτε με το χορό.
Η λαϊκή τέχνη αποτελούσε απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής.
Στις παραδοσιακές κοινωνίες, όπου ο γραπτός λόγος ήταν προνόμιο ελαχίστων, η λαϊκή τέχνη αποτελούσε απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής.
Στη δουλειά, στο σπίτι, στις γιορτές, στους γάμους και στις κηδείες, σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και καταστάσεις, το δημοτικό τραγούδι συντρόφευε, ψυχαγωγούσε, παρηγορούσε και εξασφάλιζε τη συνέχεια του πολιτισμού και των παραδόσεων.
Επειδή εκφράζουν τα βιώματα, τις ιδέες, τις αισθητικές προτιμήσεις και τα συναισθήματα του λαού και όχι ενός ξεχωριστού δημιουργού, τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν ενιαίο ύφος ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν, έχουν σταθερά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα και διαχρονικό χαρακτήρα.
Κατηγορίες.
Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο. Μπορούμε ωστόσο να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες
Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε τα τραγούδια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, τραγούδια της δουλειάς).
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά ή τα κλέφτικα.
Στην τρίτη κατηγορία τοποθετούμε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τον επικό τόνο και τη δραματική έκβαση.
Κοινά χαρακτηριστικά όλων
Κοινά χαρακτηριστικά όλων είναι: η λιτότητα των εκφραστικών μέσων και τρόπων, η οικονομία και η πύκνωση του ποιητικού λόγου.
Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο. Μπορούμε ωστόσο να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες
Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε τα τραγούδια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, τραγούδια της δουλειάς).
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά ή τα κλέφτικα.
Στην τρίτη κατηγορία τοποθετούμε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τον επικό τόνο και τη δραματική έκβαση.
Κοινά χαρακτηριστικά όλων
Κοινά χαρακτηριστικά όλων είναι: η λιτότητα των εκφραστικών μέσων και τρόπων, η οικονομία και η πύκνωση του ποιητικού λόγου.
![Αφιέρωμα στο δημοτικό τραγούδι [πηγή: Μυριόβιβλος]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_u_vlaHHl5Q96lw7dJT793CNy3zkOcQm_aNEC8MXXtyPYUzVaRf2nqhelYmgGZaVrHO1R019l6r38vZeNvWFN-I0vbtH3vwXApa85-8rqocFeI3vCAXGsXKNFR4_yPJv2hLSzDvsUijvu5MF1xU2ypZ4Fa6o2mAyC8ZH7UBU2CB0FI=s0-d "Αφιέρωμα στο δημοτικό τραγούδι [πηγή: Μυριόβιβλος]"){kind=small}
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
- Ο λόγος είναι απλός ,φυσικός , ανεπιτήδευτος
- Ο «ποιητής» του δημοτικού τραγουδιού àδεν εκφράζει προσωπικά συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της κοινότητας.
- Στοιχεία της τεχνικής των δημοτικών τραγουδιών :
- 15σύλλαβος ιαμβικός στίχος με την τομή (παύση) στην 8η συλλαβή, χωρίς το φαινόμενο του διασκελισμού.
- Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.
- Παραλείπονται τα ασήμαντα, τα περιττά και όσα εύκολα εννοούνται –έτσι η δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό.
- Λιτότητα εκφραστικών μέσων.
- Γλώσσα που διακρίνεται για :δύναμη, παραστατικότητα , ζωντάνια, που οφείλεται στην πληθωρική χρήση ρήματος και ουσιαστικού
- Επαναλήψεις :συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτερο επιτείνει τη σημασία του πρώτου.
- Χρήση στερεότυπων εκφράσεων ( «τρία πουλάκια κάθονται»,κ.λ.π.)
- Άσκοπα ερωτήματα ( «μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι»)
- Υπάρχουν πολλές αντιθέσεις οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολέςπου ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδύνατου).
- Η εμψυχωτική λειτουργία ,που ζωντανεύει ζώα +άψυχα αντικείμενα (τολμηρές προσωποποιήσεις )
- Η χρήση του άμεσου λόγου ή του διαλόγου (που σπάει τη μονοτονία της αφήγησης και ενισχύει την παραστατικότητα).Συχνά στο διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση της δράσης ή του διαλόγου (το πουλί λ.χ. που μιλά με ανθρώπινη ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών τραγουδιών )
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
(διάβασε και από την ιστορία
της νεοελληνικής λογοτεχνίας τις σελίδες 51- 54, που αφορούν το δημοτικό
τραγούδι)
- Αντλούν τα θέματά τους από τη φύση και την
καθημερινή ζωή του ανθρώπου (κοινωνικές εκδηλώσεις και συμβάντα, ιστορικά
γεγονότα κ. τ. λ.).
- Συνήθως συνοδεύονται από μουσική και χορό.
- Στην πλειοψηφία τους είναι γραμμένα σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο (υ_υ_υ_υ_υ_υ_υ_υ). Υπάρχουν
όμως και πολλά άλλα γραμμένα σε ποικίλα άλλα μέτρα.
- Στην πλειοψηφία τους ολοκληρώνουν το νόημα σε ένα
στίχο (αρχή της ισομετρίας), με αποτέλεσμα να
αποφεύγουν τους διασκελισμούς,
δηλ. την νοηματική ολοκλήρωση στον επόμενο στίχο.
- Κατά κανόνα ο στίχος χωρίζεται σε δύο
ημιστίχια. Η τομή συμβαίνει μετά την
όγδοη συλλαβή. Το κύριο νόημα περιέχεται στο α΄ ημιστίχιο. Το β΄
ημιστίχιο συχνά επαναλαμβάνει το α΄ ημιστίχιο κάπως διαφοροποιημένο, με
συνώνυμες λέξεις (ισομετρικός παραλληλισμός). Άλλοτε πάλι έχει αντίθετο
νόημα από το α΄ ημιστίχιο (ισομετρική ταλάντευση).
- Αποφεύγουν την ομοιοκαταληξία,
εκτός από τα δίστιχα (μαντινάδες, κοτσάκια…).
- Είναι
πλούσια σε εκφραστικά μέσα
(σχήματα λόγου), συνήθως παρομοιώσεις, μεταφορές, προσωποποιήσεις,
υπερβολές, εικόνες.
- Η γλώσσα
στην οποία είναι γραμμένα, είναι η απλή, λαϊκή γλώσσα του καθημερινού ανθρώπου,
η γλώσσα του δημιουργού τους, διανθισμένη με τα τοπικά ιδιώματα της
περιοχής τους, γι’ αυτό αντλούμε από αυτά πλήθος πληροφοριών για τη
γλωσσική ποικιλία της εποχής καθώς και της περιοχής στην οποία γράφτηκαν.
- Χαρακτηριστική είναι η γλωσσική τους λιτότητα.
Χρησιμοποιούν πολύ συχνά το ρήμα και το ουσιαστικό, ενώ αποφεύγουν τα
κοσμητικά επίθετα. Προτιμούν τις κύριες προτάσεις και τον παρατακτικό
λόγο, ενώ απαρνούνται την υποτακτική σύνδεση των προτάσεων.
- Το ύφος τους είναι σαφές, καθαρό (ξεκάθαρα νοήματα, χωρίς ασάφειες και
αοριστίες), λιτό (χωρίς περιττά
στολίδια και πολλούς προσδιορισμούς), παραστατικό
και ζωντανό (με τη βοήθεια των σχημάτων λόγου και των εικόνων που
σχηματίζει), πυκνό και γοργό
(συμπύκνωση σημαντικών στοιχείων, γρήγορη εξέλιξη γεγονότων χωρίς περιττές
πληροφορίες και μακρύ λόγο), άμεσο (με τους διαλόγους που παρουσιάζει).
Ύφος είναι ο ιδιαίτερος τρόπος έκφρασης, ο
ξεχωριστός προσωπικός τρόπος που χρησιμοποιούμε για να εκφραστούμε. Το ύφος
μπορεί να είναι απλό ή λιτό (ο αφηγητής δίνεις ξεκάθαρα αυτό που θέλει με
σαφήνεια, ακρίβεια, λιτότητα), γλαφυρό (στηρίζεται σε πλούσιο λεξιλόγιο,
έντονα εκφραστικά μέσα, διακρίνεται δε για τη λεπτότητα, τη χάρη, την αρμονία
του), χαλαρό (δίνονται με πολλά λόγια και πλεονασμούς λίγες σκέψεις), ζωντανό
και παραστατικό (όταν είναι ζωηρό και κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον), φυσικό
(όταν η ιστορία κυλά εύκολα, χωρίς υπερβολές και παραλογισμούς), πυκνό
(συμπυκνωμένη αφήγηση, χωρίς περιττές περιγραφές ) κ.ά. …
|
- Ποικίλες τεχνικές συναντώνται και
επαναλαμβάνονται συχνά στα δημοτικά τραγούδια, όπως:
α. άστοχα ή
άσκοπα ερωτήματα
«μήνα την πλάκωσε Τουρκιά και πόλεμος την
καίει;»
β. στερεότυπες
λέξεις και εκφράσεις, που επαναλαμβάνονται σε διαφορετικά δημοτικά
τραγούδια.
«από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέγει»
«πουλάκι
εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάμι»
γ. επαναλήψεις
δ. διάλογοι
ε. ο
συμβολικός αριθμός 3 και τα πολλαπλάσιά του
«τρία πουλάκια
κάθουνταν ψηλά ‘ς τη Χαλκουμάτα»
«σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες...»
στ. το
τριαδικό (τριμερές) σχήμα ή νόμος των τριών
«μπροστά πάει ο Νικηταράς, πίσ’ ο
Κολοκοτρώνης
και παραπίσω οι Έλληνες με τα σπαθιά στα χέρια.»
ζ. τα
τυπικά μοτίβα (βουνά, πουλιά, αδελφός, ξενιτιά, λυγερή…), θέματα που
επαναλαμβάνονται σε διαφορετικά δημοτικά τραγούδια.
η. το θέμα του αδυνάτου (συμβαίνουν
φαινόμενα που είναι αδύνατο να συμβούν στη φύση σε κανονικές συνθήκες)
«ολημερίς
το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν»
ENOTHTA ΤΕΤΑΡΤΗ
ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Φ. Κόντογλου, «Αρματoλοί και κλέφτες» (Έλληνες ζωγράφοι, εκδ. Μέλισσα)
ΠΗΓΗ :http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C113/584/3829,16813/
"Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας" (βιβλίο μαθητή).
"Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας" (βιβλίο μαθητή).
Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν δημιουργήματα της λαϊκής ποίησης και συνδέονται με τη μουσική και το χορό. Διακρίνονται για την τολμηρή σύλληψη του θέματος, την παραστατικότητα, την πλαστικότητα των εικόνων και τη λιτότητα του λόγου.
Η δημοτική ποίηση ανήκει στην προφορική λογοτεχνία, είναι δηλαδή μέρος του προφορικού πολιτισμού. Η προφορική λογοτεχνία είναι ομαδική (εκφράζει τη συνείδηση της κοινότητας), παραδοσιακή (συντηρεί, αναπαράγει και αναμεταδίδει) και αυθόρμητη.1. Είναι γνωστό ότι σε όλες τις λογοτεχνίες αναπτύσσεται πρώτα η λαϊκή ποίηση (δημοτικά τραγούδια) και γενικότερα ο προφορικός λαϊκός λόγος (τραγούδια, παροιμίες, παραδόσεις, μύθοι, παραμύθια), ο οποίος εκφράζει την ψυχή του λαού. Η προσωπική ποίηση και η πεζογραφία ακολουθούν.
Η ακμή της δημοτικής ακριτικής ποίησης σημειώνεται την εποχή που η νεοελληνική γλώσσα είχε ήδη παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα. Συνέχεια της ακμής αυτής αποτελεί η δημοτική ποίηση των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Για αιώνες τα δημοτικά τραγούδια διασώθηκαν από την προφορική παράδοση, μέχρις ότου καταγράφηκαν από διάφορους συλλογείς, οι οποίοι τα κατέταξαν σε ομάδες. Ο ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης που εξετάζει τα δημοτικά τραγούδια, όπως και όλα τα προϊόντα του λαϊκού προφορικού λόγου, είναι η Λαογραφία, επιστήμη που εισήγαγε στην Ελλάδα και καλλιέργησε ο Νικόλαος Πολίτης.
ΠΗΓΗ :http://evangeliametaxaki.weebly.com/uploads/2/8/1/5/28157337/eisagogi__sto_dhmotiko_trafgoydi_tkathigits_.pdf
Εισαγωγή στο δημοτικό τραγούδι για καθηγητή.
Το δημοτικό τραγούδι κατέχει ιδιαίτερη θέση στη νέα ελληνική λογοτεχνία, καθώς «είναι το μέσο, με το οποίο ο λαός έδωσε την εγκυρότερη έκφραση στον κόσμο του και στο πρόσωπό του»,
όπως γράφει ο Λίνος Πολίτης. Δεν είναι δημιούργημα ενός ατόμου, αλλά πλάθεται από τον ίδιο το λαό. Αυτοσχέδιοι στιχουργοί συνέθεταν τραγούδια που στη συνέχεια διαδίδονταν προφορικά.
Για το λόγο αυτόν τα δημοτικά τραγούδια δε διασώζονται σε μία μόνο μορφή, αλλά σε πολλές παραλλαγές ανάλογα με τον τόπο, διαφορετικές δηλαδή μορφές του ίδιου τραγουδιού.
όπως γράφει ο Λίνος Πολίτης. Δεν είναι δημιούργημα ενός ατόμου, αλλά πλάθεται από τον ίδιο το λαό. Αυτοσχέδιοι στιχουργοί συνέθεταν τραγούδια που στη συνέχεια διαδίδονταν προφορικά.
Για το λόγο αυτόν τα δημοτικά τραγούδια δε διασώζονται σε μία μόνο μορφή, αλλά σε πολλές παραλλαγές ανάλογα με τον τόπο, διαφορετικές δηλαδή μορφές του ίδιου τραγουδιού.
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
• Στις παραδοσιακές κοινωνίες, όπου ο γραπτός λόγος αποτελούσε προνόμιο των λίγων, αναπτύσσεται η προφορική λογοτεχνία στην οποία ανήκει και το δημοτικό τραγούδι.
• Χαρακτηριστικά της προφορικής λογοτεχνίας αποτελούν
α) η έκφραση της συλλογικής συνείδησης,
β) η διαφύλαξη της παράδοσης και
γ) ο αυθόρμητος χαρακτήρας της δημιουργίας.
• Η προφορική λογοτεχνία, ως γνήσια έκφραση λαϊκής τέχνης, προϋπάρχει της προσωπικής ποίησης και πεζογραφίας με ποικίλες μορφές όπως παροιμίες, παραμύθια, προφορικές παραδόσεις, μύθοι και τραγούδια.
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
• Η αρχή του δημοτικού τραγουδιού δεν εντοπίζεται με βεβαιότητα, ωστόσο κατά τον 9ο και 10ο αιώνα μ.Χ. υπάρχουν ήδη τα πρώτα δημοτικά τραγούδια, κυρίως με τη μορφή των ακριτικών τραγουδιών.
• Μέσα από το δημοτικό τραγούδι διασφαλίζεται η συνέχεια του λαϊκού πολιτισμού και των παραδόσεων.
Στην εποχή της ακμής του, το δημοτικό τραγούδι συνδυάζει ποίηση, μουσική και χορό.
• Δεδομένου ότι ο δημιουργός παραμένει ανώνυμος, στο δημοτικό τραγούδι εκφράζονται βιώματα και συναισθήματα όχι κάποιου ξεχωριστού δημιουργού αλλά ολόκληρου του λαού
. • Αποτελώντας γνήσια μορφή λαϊκής τέχνης, το δημοτικό τραγούδι διασώζεται αρχικά μέσω της προφορικής παράδοσης ενώ αργότερα καταγράφεται από συλλογείς
1 . Σήμερα, το δημοτικό τραγούδι αποτελεί αντικείμενο μελέτης στα πλαίσια της Λαογραφίας (Νικόλαος Πολίτης), του επιστημονικού κλάδου που εξετάζει τα δημοτικά τραγούδια και γενικότερα μορφές του λαϊκού προφορικού πολιτισμού.
1. Ο Claude Fauriel, Γάλλος Ρομαντικός, υπήρξε ο πρώτος εκδότης δημοτικών τραγουδιών της Ελλάδας, στο δίτομο έργο του Chants populaires de la Grѐce moderne (1824, 1825).
• Βασικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού αποτελούν:
α. ως προς τη μορφή:
1. ο ανομοιοκατάληκτος δεκαπεντασύλλαβος
2. η παραστατικότητα μέσα από τη χρήση διαλόγων και την πληθωρική χρήση ρημάτων και ουσιαστικών
β. ως προς τα εκφραστικά μέσα:
1. η πύκνωση του ποιητικού λόγου και αποφυγή του περιττού, μέσα από τη λιτότητα των εκφραστικών τρόπων και μέσων
2. η χρήση σχημάτων λόγου όπως η αντίθεση, οι άστοχες ερωτήσεις, η προσωποποίηση, η υπερβολή, η επανάληψη και ο νόμος της ισομετρίας (ολοκλήρωση του νοήματος μέσα στα όρια του στίχου)
γ. ως προς το περιεχόμενο:
1. ο διαχρονικός χαρακτήρας του δημοτικού τραγουδιού· ο τόπος και ο χρόνος είναι συμβατικά ενώ οι ήρωες διαγράφονται σχηματικά, με προβολή του κύριου χαρακτηριστικού τους
2. η προβολή της στενής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση (συχνά μέσα από την προσωποποίηση στοιχείων της φύσης και το ρόλο των πουλιών-αγγελιαφόρων)
3. τα σταθερά επαναλαμβανόμενα θεματικά μοτίβα
4. οι παραλλαγές του ίδιου δημοτικού τραγουδιού που απαντώνται σε διαφορετικές περιοχές
• Ως προς τη θεματολογία τους, τα δημοτικά τραγούδια διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα καθαρώς λυρικά και τα επικολυρικά.
Α. Λυρικά:
Ως λυρικά χαρακτηρίζονται όσα δημοτικά τραγούδια αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής όπως τα τραγούδια της αγάπης, τα νυφιάτικα, τα τραγούδια της ξενιτιάς, τα νανουρίσματα, τα μοιρολόγια.
Β. Επικολυρικά:
Β.1. Ιστορικά: Ως ιστορικά θεωρούνται τα δημοτικά τραγούδια που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή αναφέρονται σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Σε αυτά ανήκουν τα ακριτικά, τα κλέφτικα και όσα αποτελούν θρήνους για την άλωση σημαντικών πόλεων.
Β.2. Παραλογές:
Οι παραλογές είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια με περιεχόμενο που έχει δραματική έκβαση. Έχουν μυθικά και επικά στοιχεία και προβάλλουν το ρόλο της μοίρας στη ζωή του ανθρώπου
Ι. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν δημιουργήματα της λαϊκής ποίησης και συνδέονται
με τη μουσική και το χορό.
Διακρίνονται
για την τολμηρή σύλληψη του θέματος, την παραστατικότητα, την πλαστικότητα
των εικόνων και τη λιτότητα του λόγου.
με τη μουσική και το χορό.
Διακρίνονται
για την τολμηρή σύλληψη του θέματος, την παραστατικότητα, την πλαστικότητα
των εικόνων και τη λιτότητα του λόγου.
Είναι γνωστό ότι σε όλες τις λογοτεχνίες αναπτύσσεται πρώτα η
λαϊκή ποίηση[1] (δημοτικά τραγούδια) και γενικότερα ο προφορι
κός λαϊκός λόγος(τραγούδια, παροιμίες, παραδόσεις, μύθοι, παραμύθια), ο ο
ποίος εκφράζει την ψυχή του λαού, Η προσωπική ποίηση και η πεζογραφία ακολου
θούν.
λαϊκή ποίηση[1] (δημοτικά τραγούδια) και γενικότερα ο προφορι
κός λαϊκός λόγος(τραγούδια, παροιμίες, παραδόσεις, μύθοι, παραμύθια), ο ο
ποίος εκφράζει την ψυχή του λαού, Η προσωπική ποίηση και η πεζογραφία ακολου
θούν.
`Η δημοτική ποίηση ανήκει στην προφορική λογοτεχνία, είναι δηλαδή μέρος
του προφορικού πολιτισμού, Η προφορική λογοτεχνία είναι ομαδική (εκφρά
ζει τη συνείδηση της κοινότητας), παραδοσιακή (συντηρεί, αναπαράγει και αναμεταδί
δει) και αυθόρμητη.
του προφορικού πολιτισμού, Η προφορική λογοτεχνία είναι ομαδική (εκφρά
ζει τη συνείδηση της κοινότητας), παραδοσιακή (συντηρεί, αναπαράγει και αναμεταδί
δει) και αυθόρμητη.
ΙΙ. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
-Από τους μελετητές προτείνονται πολλές διαιρέσεις (και υποδιαιρέσεις)
των δημοτικών τραγουδιών, ανάλογα με το περιεχόμενο τους- αυτή που ακολουθεί
είναι του Ν. Πολίτη, με μικρές παρεκκλίσεις:
των δημοτικών τραγουδιών, ανάλογα με το περιεχόμενο τους- αυτή που ακολουθεί
είναι του Ν. Πολίτη, με μικρές παρεκκλίσεις:
1. Ακριτικά είναι τα πολύ παλιά εκείνα τραγούδια που αναφέρονται στα κατορθώ
ματα και στις περιπέτειες, στη ζωή και στους έρωτες των ακριτών, των φρουρών δη
λαδή των βυζαντινών συνόρων (των «άκρων»). Πολλά από τα τραγούδια αυτά έχουν
σχέση με το Διγενή Ακρίτα.
ματα και στις περιπέτειες, στη ζωή και στους έρωτες των ακριτών, των φρουρών δη
λαδή των βυζαντινών συνόρων (των «άκρων»). Πολλά από τα τραγούδια αυτά έχουν
σχέση με το Διγενή Ακρίτα.
2. Παραλογές. Έτσι ονομάστηκαν τα αφηγηματικά τραγούδια με ολοκληρωμένη υπό
θεση και με περιεχόμενο πλαστό (φανταστικό). Τα θέματα τους (θρύλοι με δράκο
ντες και στοιχειά, ανόσιοι[2] έρωτες ή απιστίες συζύγων, εξαφανίσεις και αναγνωρί
σεις, νεκραναστάσεις κ.ά.) αντλούνται κυρίως από θρύλους, από παραδόσεις και από
τον κοινωνικό βίο.
θεση και με περιεχόμενο πλαστό (φανταστικό). Τα θέματα τους (θρύλοι με δράκο
ντες και στοιχειά, ανόσιοι[2] έρωτες ή απιστίες συζύγων, εξαφανίσεις και αναγνωρί
σεις, νεκραναστάσεις κ.ά.) αντλούνται κυρίως από θρύλους, από παραδόσεις και από
τον κοινωνικό βίο.
3. Ιστορικά. Αναφέρονται σε θλιβερά κυρίως ιστορικά γεγονότα: σε πολέμους, αλώ
σεις πόλεων, επιδρομές ληστών, αιχμαλωσίες, σφαγές, θεομηνίες κ.ά.
σεις πόλεων, επιδρομές ληστών, αιχμαλωσίες, σφαγές, θεομηνίες κ.ά.
4. Κλέφτικα. Τα τραγούδια αυτά δημιουργήθηκαν κατά τα χρόνια της Τουρκοκρα
τίας και μιλούν για τη ζωή και τα κατορθώματα της κλεφτουριάς, πότε γενικά και πό
τε με αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα.
τίας και μιλούν για τη ζωή και τα κατορθώματα της κλεφτουριάς, πότε γενικά και πό
τε με αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα.
5. Ερωτικά (ή της αγάπης). Είναι από τα πιο λυρικά τραγούδια, που τραγουδούν
την ομορφιά και τους καημούς της αγάπης με ευγένεια και τρυφερότητα.
την ομορφιά και τους καημούς της αγάπης με ευγένεια και τρυφερότητα.
6. Του γάμου (ή νυφιάτικα). Τα τραγούδια αυτά συνοδεύουν όλες τις εκδηλώσεις
των ημερών του γάμου, με παινέματα για τα κάλλη και τις χάρες της νύφης
και του γαμπρού, ενώ άλλα από αυτά, τα πιο συγκινητικά, αναφέρονται στον πόνο
της νύφης, που αποχωρίζεται την οικογένεια και το πατρικό της.
των ημερών του γάμου, με παινέματα για τα κάλλη και τις χάρες της νύφης
και του γαμπρού, ενώ άλλα από αυτά, τα πιο συγκινητικά, αναφέρονται στον πόνο
της νύφης, που αποχωρίζεται την οικογένεια και το πατρικό της.
7. Θρησκευτικά (κάλαντα, βαΐτικα κ.ά.). Τραγουδιούνται κυρίως από παιδιά την παρα
μονή μεγάλων εορτών της χριστιανοσύνης, και ειδικότερα της (Ορθοδοξίας (όπως εί
ναι τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά, τα Θεοφάνια, η Κυριακή των Βαΐων κ.ά.).
μονή μεγάλων εορτών της χριστιανοσύνης, και ειδικότερα της (Ορθοδοξίας (όπως εί
ναι τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά, τα Θεοφάνια, η Κυριακή των Βαΐων κ.ά.).
8. Νανουρίσματα και ταχταρίσματα. Είναι τα τραγούδια που τραγουδούν οι μανάδες
είτε απαλά, για να αποκοιμίσουν τα βρέφη τους, είτε ζωηρά, «χορεύοντας» τα στα γό
νατά τους.
είτε απαλά, για να αποκοιμίσουν τα βρέφη τους, είτε ζωηρά, «χορεύοντας» τα στα γό
νατά τους.
9. Της ξενιτιάς. Εκφράζουν τους καημούς της ξενιτιάς και τη νοσταλγία του ξενιτεμέ
νου, καθώς και τον πόνο των δικών του, που τον περιμένουν.
νου, καθώς και τον πόνο των δικών του, που τον περιμένουν.
10.Μοιρολόγια. Με τα μοιρολόγια οι γυναίκες θρηνούν το νεκρό, εκφράζουν τοσπαραγμό
των ζωντανών για το χαμό του αγαπημένου τους προσώπου και εκθειάζουν τις χάρες
που είχε. Παραπλήσια είναι και τα τραγούδια Του Κάτω Κόσμου και του Χάρου.
των ζωντανών για το χαμό του αγαπημένου τους προσώπου και εκθειάζουν τις χάρες
που είχε. Παραπλήσια είναι και τα τραγούδια Του Κάτω Κόσμου και του Χάρου.
11.Γνωμικά. Έτσι λέγονται τα τραγούδια που εκφράζουν απόψεις για την αξία
της πρόσκαιρης ζωής, για την καλή γυναίκα ή τον έμπιστο φίλο, για το θάνατο κ.ά.
της πρόσκαιρης ζωής, για την καλή γυναίκα ή τον έμπιστο φίλο, για το θάνατο κ.ά.
12.Εργατικά. Αυτά τα τραγούδια, κατά κανόνα ρυθμικά, συνοδεύουν τις κινή
σεις των ανθρώπων του μόχθου κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους, συντονίζοντας
την προσπάθεια τους ή ανακουφίζοντας τους.
σεις των ανθρώπων του μόχθου κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους, συντονίζοντας
την προσπάθεια τους ή ανακουφίζοντας τους.
13.Σατιρικά (ή περιγελαστικά). Πολλά από αυτά τα τραγούδια τραγουδιούνται τις Αποκριές
και έχουν διάφορα θέματα: σατιρίζουν τον άντρα που παντρεύτηκε άσχημη και ακαμά
τρα γυναίκα, τη γριά που θέλει άντρα, το γέρο που πήρε νέα και όμορφη γυναίκα κτλ.
και έχουν διάφορα θέματα: σατιρίζουν τον άντρα που παντρεύτηκε άσχημη και ακαμά
τρα γυναίκα, τη γριά που θέλει άντρα, το γέρο που πήρε νέα και όμορφη γυναίκα κτλ.
ΙΙΙ. ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥ
ΔΙΩΝ
ΔΙΩΝ
1. Συμβολικοί αριθμοί
- Στα δημοτικά τραγούδια χρησιμοποιούνται συχνά οι αριθμοί 3 (και πολλαπλάσια
του: 12, 45, 60 κ.ά.) και 7.
του: 12, 45, 60 κ.ά.) και 7.
2. Ο νόμος των τριών (ή τριαδικό σχήμα)
- Πολλές φορές όσα αναφέρονται σε ένα δημοτικό τραγούδι (πρόσωπα, έν
νοιες, καταστάσεις κ.ά.) παρουσιάζονται ανά τρία ή τρεις φορές (ο αριθμός αυτός α
πό την αρχαιότητα θεωρείται μαγικός και ιερός- το τελευταίο δεσπόζει και στη χρι
στιανική θρησκεία:ο τριαδικός Θεός κ.ά.):
νοιες, καταστάσεις κ.ά.) παρουσιάζονται ανά τρία ή τρεις φορές (ο αριθμός αυτός α
πό την αρχαιότητα θεωρείται μαγικός και ιερός- το τελευταίο δεσπόζει και στη χρι
στιανική θρησκεία:ο τριαδικός Θεός κ.ά.):
...το 'να να πάρει το σταυρό και τ' άλλο το βαγγέλιο, το τρίτο, το καλύτερο, την άγια
τράπεζα μας...
τράπεζα μας...
3. Άστοχα ερωτήματα
- Μερικές φορές διατυπώνονται 2-3 ερωτήματα, στην προσπάθεια του τραγουδ
ιστή να εξηγήσει κάτι παράξενο, και στη συνέχεια δίνεται αρνητική απάντηση σε όλα,
για να δοθεί στο τέλος η ορθή εξήγηση. Με αυτή την τεχνική πετυχαίνει ο δημιουρ
γός να αυξήσει την αγωνία του ακροατή και να δώσει πιο έντονα αυτό που θέλει να
τονίσει. Πέρα βέβαια από αυτό, θα μπορούσε να τονιστεί και η αισθητική αξία που έ
χει όλη η διαδικασία ως άκουσμα:
ιστή να εξηγήσει κάτι παράξενο, και στη συνέχεια δίνεται αρνητική απάντηση σε όλα,
για να δοθεί στο τέλος η ορθή εξήγηση. Με αυτή την τεχνική πετυχαίνει ο δημιουρ
γός να αυξήσει την αγωνία του ακροατή και να δώσει πιο έντονα αυτό που θέλει να
τονίσει. Πέρα βέβαια από αυτό, θα μπορούσε να τονιστεί και η αισθητική αξία που έ
χει όλη η διαδικασία ως άκουσμα:
Αχός βαρύς ακούεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν. Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μή
να σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι: Η Δέσπω κάνει πόλε
μο με νύφες και μ' αγγόνια.
να σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι: Η Δέσπω κάνει πόλε
μο με νύφες και μ' αγγόνια.
4. Στερεότυπες εκφράσεις
- Υπάρχουν πάρα πολλές στερεότυπες εκφράσεις -μικρές ή μεγάλες-
που χρησιμοποιούνται σε πολλά τραγούδια σαν τις ακόλουθες: Τρία πουλάκιακάθο
νταν- ...πολύ του κακοφάνη - Δεν κελαηδούσε σαν πουλί μηδέ σα χελιδόνι...
που χρησιμοποιούνται σε πολλά τραγούδια σαν τις ακόλουθες: Τρία πουλάκιακάθο
νταν- ...πολύ του κακοφάνη - Δεν κελαηδούσε σαν πουλί μηδέ σα χελιδόνι...
5. Επαναλήψεις
- Μερικές φορές μια φράση του πρώτου ημιστιχίου επαναλαμβάνεται
κάπως διαφοροποιημένη στο δεύτερο:
κάπως διαφοροποιημένη στο δεύτερο:
Το Μάη επαντρεύτηκε, το Μάη γυναίκα πήρε.
• Πολύ συχνή είναι η επανάληψη ενός στίχου κάθε τόσο μέσα στο ίδιο τραγού
δι: Στο τραγούδι Του Νεκρού αδερφού επαναλαμβάνεται συχνά ολόκλη
ρος ο στίχος:Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;
δι: Στο τραγούδι Του Νεκρού αδερφού επαναλαμβάνεται συχνά ολόκλη
ρος ο στίχος:Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;
6. Διάλογος
- Ειδικά στο δημοτικό τραγούδι ο διάλογος δε γίνεται μόνο ανάμεσα σε ανθρώπους
αλλά και ανάμεσα σε ανθρώπους και σε ζώα (κυρίως άλογα ή πουλιά), ανάμε
σα σε ανθρώπους και σε άψυχα (δέντρα, βουνά, ποτάμια), ανάμεσα σε ζώα ή σε
άψυχα (βέβαια τα ζώα και τα άψυχα μιλούν την ανθρώπινη γλώσσα).
αλλά και ανάμεσα σε ανθρώπους και σε ζώα (κυρίως άλογα ή πουλιά), ανάμε
σα σε ανθρώπους και σε άψυχα (δέντρα, βουνά, ποτάμια), ανάμεσα σε ζώα ή σε
άψυχα (βέβαια τα ζώα και τα άψυχα μιλούν την ανθρώπινη γλώσσα).
- Αναφέρουμε ακόμα την περιγραφή, την αφήγηση, την υπερβολή και το
θέμα του αδυνάτου ( = φαινόμενα που είναι αδύνατο να συμβαίνουν στη φύση).
θέμα του αδυνάτου ( = φαινόμενα που είναι αδύνατο να συμβαίνουν στη φύση).
[1] Tο δημοτικό τραγούδι, καθώς μεταδίδεται από στόμα σε στόμα διαμέσου πολ
λών γενεών και σε διάφορους τόπους, παθαίνει πολλές μεταβολές, ώσπου να πάρει
μια σχετικά οριστική μορφή. Αλλά και η μορφή αυτή παρουσιάζει διαφορές από τό
πο σε τόπο και γι' αυτό υπάρχουν διάφορες παραλλαγές του ίδιου τραγουδιού.
Στο πλαίσιο λοιπόν της παραπάνω διαδικασίας κάθε δημοτικό τραγούδι είναι προ
ϊόν πολυπρόσωπης διαχρονικής δημιουργίας, είναι λαϊκό δημιούργημα.
λών γενεών και σε διάφορους τόπους, παθαίνει πολλές μεταβολές, ώσπου να πάρει
μια σχετικά οριστική μορφή. Αλλά και η μορφή αυτή παρουσιάζει διαφορές από τό
πο σε τόπο και γι' αυτό υπάρχουν διάφορες παραλλαγές του ίδιου τραγουδιού.
Στο πλαίσιο λοιπόν της παραπάνω διαδικασίας κάθε δημοτικό τραγούδι είναι προ
ϊόν πολυπρόσωπης διαχρονικής δημιουργίας, είναι λαϊκό δημιούργημα.
[2] Ανίεροι, παράνομοι
