Σάββατο 17 Αυγούστου 2019

Α ΛΥΚΕΙΟΥ,ΥΛΗ -ΤΡΟΠΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Sergey Tyukanov

Οδηγίες Διδασκαλίας και Αξιολόγησης στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία Α΄ τάξης Λυκείου

ΔΕς ΚΑΙ:https://filologika.gr/wp-content/uploads/2016/06/selection.pdf

Αρ.Πρ.142758/Δ2/04-09-2018/ΥΠΠΕΘ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α
Πληροφορίες: B. Πελώνη
Τηλέφωνο: 210-3442238

ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στις Α΄ και Β΄ τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2018 – 2019
Σχετ.: Το με αρ. πρωτ. εισ. ΥΠ.Π.Ε.Θ. 135979/14-08-2018 έγγραφο

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 33/26-07-2018 του Δ.Σ.) σας αποστέλλουμε τις παρακάτω οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στις Α΄ και Β΄ τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2018-2019:

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΛ

Διδακτέα ύλη (Περιεχόμενο - Διαχείριση και ενδεικτικός προγραμματισμός)

Στη διδακτέα ύλη του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας της Α΄ Τάξης του Ημερήσιου Γενικού Λυκείου περιλαμβάνεται η παρακάτω ύλη από το εγχειρίδιο Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι (Ξενοφών, Θουκυδίδης)των Κ. Διαλησμά, Α. Δρουκόπουλου, Ε. Κουτρουμπέλη, Γ. Χρυσάφη:

1. Εισαγωγή

α) Κεφάλαιο Β΄: Θουκυδίδης Ολόρου Αλιμούσιος (1. Η ζωή του - 2. Το έργο του. Ενδιαφέροντα και ιδέες - Μέθοδος - Η δομή του έργου. Ο χρόνος της σύνθεσής του - Γλώσσα και ύφος).

β) Κεφάλαιο Γ΄: Ξενοφών Γρύλλου Ερχιεύς (1. Η ζωή του - 2. Το έργο του. Ενδιαφέροντα και ιδέες).

Επισημαίνεται ότι, στο πλαίσιο της γλωσσικής, ερμηνευτικής και ιστορικής προσέγγισης του κειμένου, η εισαγωγή αξιοποιείται ως υλικό αναφοράς με επισήμανση των κύριων σημείων και ως εργαλείο αναζήτησης περαιτέρω πληροφοριών, και δεν αποτελεί αυτοτελές τμήμα της εξεταστέας ύλης προς απομνημόνευση.

2. Κείμενα

α) Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλίο Β΄ με βασικό θεματικό πυρήνα: Στρατιωτική υπεροχή και πολιτική κυριαρχία

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Ι, 16-32 (μόνο από μετάφραση)

ΙΙ, 1-4

ΙΙ, 16-23

ΙΙΙ, 11-16 (μόνο από μετάφραση)

ΙΙΙ, 50-56

ΙV, 1-17 (μόνο από μετάφραση)

ΙV, 18-23

ΙV, 37-43 περιληπτικά

β) Θουκυδίδης, Βιβλίο Γ΄ με βασικό θεματικό πυρήνα: Ισχύς και δίκαιο, η «ηθική» του πολέμου

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Γ΄, 70 (μόνο από μετάφραση)

Γ΄, 71-74

Γ΄, 75 (μόνο από μετάφραση)

Γ΄, 76-78

Γ΄, 79-80 (μόνο από μετάφραση)

Γ΄, 81

Γ΄, 82-83 (μόνο από μετάφραση)

ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Για την εξέταση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Α΄ τάξη Ημερήσιου και στις Α΄ και Β΄ τάξεις Εσπερινού Γενικού Λυκείου, δίνεται στους μαθητές σε φωτοαντίγραφο:

α) απόσπασμα κειμένου, διδαγμένου από το πρωτότυπο, 12-20 στίχων, με νοηματική συνοχή,

β) απόσπασμα κείμενου, διδαγμένου από μετάφραση,

και ζητείται από αυτούς:

α) να μεταφράσουν στη Νέα Ελληνική ένα τμήμα του πρωτότυπου κειμένου οκτώ έως δέκα (8-10) στίχων.

β) να απαντήσουν σε:

i. τρεις (3) ερωτήσεις ερμηνευτικές που μπορεί να αναφέρονται σε ιδέες, αξίες, προβλήματα, στη στάση, στο ήθος ή στον χαρακτήρα προσώπων, στο ιστορικό, κοινωνικό, πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής της συγγραφής του έργου, στη δομή του κειμένου, σε υφολογικά και αισθητικά θέματα. Οι δύο (2) από τις ερωτήσεις αυτές αναφέρονται στο απόσπασμα κειμένου, διδαγμένου από το πρωτότυπο, και η τρίτη στο τμήμα του διδαγμένου από μετάφραση κειμένου σε συσχετισμό με το παραπάνω εξεταζόμενο πρωτότυπο απόσπασμα.

ii. μία (1) ερώτηση λεξιλογική-σημασιολογική που αναφέρεται στην παραγωγή και σύνθεση λέξεων της Αρχαίας Ελληνικής, σε ομόρριζες λέξεις, σε απλές ή σύνθετες, στη σύνδεση λέξεων της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής, στη διατήρηση ή στην αλλαγή της σημασίας τους, σε συνώνυμα και αντώνυμα κ.λπ..

iii. μία (1) ερώτηση γραμματικής.

iv. μία (1) ερώτηση συντακτικού.

v. μία (1) ερώτηση κλειστού τύπου (σωστό ή λάθος, πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, κ.ά.) που αναφέρεται στο γραμματειακό είδος του κειμένου, στον συγγραφέα ή στο έργο του.

Οι ερωτήσεις υπό τα στοιχεία «iii», «iv» και «ν» μπορεί να αναλύονται σε δύο (2) ισοδύναμα βαθμολογικώς υποερωτήματα.

Η ερώτηση υπό το στοιχείο «ν» τίθεται προαιρετικά από τον/τη διδάσκοντα/ουσα.

Η μετάφραση βαθμολογείται με τριάντα (30) μονάδες και καθεμιά από τις επτά (7) ερωτήσεις με δέκα (10) μονάδες. Σε περίπτωση που δεν τίθεται η ερώτηση υπό το στοιχείο «ν», τότε οι 10 μονάδες της επιμερίζονται από 5 μονάδες σε καθεμία από τις δύο ερμηνευτικές ερωτήσεις που αναφέρονται στο πρωτότυπο δοθέν απόσπασμα, οι οποίες πλέον βαθμολογούνται με 15 μονάδες.

⚜

Περισσότερες λεπτομέρειες για τα Αρχαία Α΄ λυκείου στις σελ.7-8 της υπουργικής εγκυκλίου.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
ΩΣ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΟ ΓΕΛ

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Σκοποί και στόχοι

Τα αρχαία ελληνικά κείμενα αποτελούν το γλωσσικό αποτύπωμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, γι’ αυτό και συνδέονται άρρηκτα με την αρχαία ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για κείμενα που καταγράφουν μέσα από μια μεγάλη ειδολογική ποικιλία τις θεμελιώδεις αξίες και διδαχές ενός πολιτισμού ανθρωποκεντρικού. Η κριτική πρόσληψη του πολιτισμού αυτού είναι αίτημα των σύγχρονων κοινωνιών και πάντα επίκαιρη αναζήτηση στα γράμματα και τις τέχνες.

Η προσέλκυση του ενδιαφέροντος για τα ΑΕ κείμενα, από τα οποία πολλά χαρακτηρίζονται για τη ρέουσα γλώσσα, τον επίκαιρο και δελεαστικό νοηματικό περιεχόμενο, αποτελεί βασικό στόχο στο μάθημα της ΑΕΓ, ώστε στη συνέχεια οι μαθητές και οι μαθήτριες να προσεγγίσουν ιδέες, αξίες, πνευματικά επιτεύγματα, αντιφατικές όψεις, πάθη, αστοχίες, συνέχειες και ασυνέχειες, συνέπειες και ασυνέπειες του ΑΕ πολιτισμού, όπως αναπαριστώνται στα αρχαία κείμενα, και τα οποία λειτούργησαν και λειτουργούν ως σημεία αναφοράς προβληματισμού και διαλόγου για τον σύγχρονο κόσμο.

Η γνώση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού αποτελεί κύριο στόχο του μαθήματος σύμφωνα με τον οποίο οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται τις ήδη κεκτημένες γνώσεις για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και αυτές που θα αποκτήσουν -για το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο, για τα γραμματειακά είδη, για την αρχαία ελληνική γλώσσα- να τις αξιοποιήσουν, ώστε να επιχειρήσουν τις δικές τους προσωπικές αναγνώσεις στο πλαίσιο κριτικών/ αναστοχαστικών αναγνωστικών πρακτικών.

Η διαλεκτική σχέση των μαθητών και μαθητριών με τον αρχαίο κόσμο αποτελεί στόχο του μαθήματος , ώστε τα αρχαία κείμενα να τροφοδοτούν συνεχώς τη σκέψη τους και να τους βοηθούν να προσδιορίζουν τη στάση τους στη σύγχρονη πραγματικότητα. Έτσι, για παράδειγμα, ιδιαίτερη σημασία για τις μαθήτριες και τους μαθητές έχει το μάθημα των Αρχαίων ελληνικών στη διαμόρφωση της πολιτικής τους ταυτότητας και της δημοκρατικής τους αγωγής, εφόσον έννοιες όπως «ελευθερία», «νόμος», «πόλη», «πολίτης», «δίκαιο», «αρετή», «καλοκαγαθία» κ.ά , προσεγγίζονται ως αξίες και κριτήρια αποτίμησης και σημεία αναφοράς της ανθρώπινης δράσης τότε και σήμερα.

2. Περιεχόμενα

Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσέρχονται στη διδασκαλία των ΑΕ με εφόδιο την τρίχρονη διδασκαλία στο Γυμνάσιου. Έχουν εξοικειωθεί τόσο με σημαντικές πτυχές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού όσο και με την αρχαία ελληνική γλώσσα, μέσω συστηματικής μελέτης κειμένων από μετάφραση, που προέρχονται κυρίως από δύο γραμματειακά είδη, το έπος και την τραγωδία, και δευτερευόντως από την ιστοριογραφία και τον φιλοσοφικό λόγο, ενώ έχουν προσεγγίσει τη μορφολογία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας μέσω ανάλυσης κειμένων από το πρωτότυπο.

Στο Λύκειο καλούνται να ανασυγκροτήσουν σε συνεκτικό σύνολο τις επιμέρους γνώσεις τους, να τις εμπλουτίσουν και να εμβαθύνουν σε αυτές με κείμενα κυρίως από την ιστοριογραφία (στην Α΄ Λυκείου) και στη συνέχεια με τον «Περικλέους Επιτάφιο» του Θουκυδίδη και την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, έργα με έντονη πολιτική και φιλοσοφική διάσταση (Β΄ Λυκείου).

3. Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Διαγραμματικά και συνοπτικά, με βάση τα ισχύοντα ΠΣ, με την ολοκλήρωση του ΠΣ των Αρχαίων Ελληνικών Γενικής Παιδείας οι μαθητές και οι μαθήτριες αναμένεται:

Ως προς την κατανόηση του περιεχομένου των κειμένων

- να εντοπίζουν πληροφορίες σχετικά με το επικοινωνιακό πλαίσιο του κειμένου (πομπός, δέκτης, περιστάσεις επικοινωνίας, σκοπός της επικοινωνιακής περίστασης, κ.λπ.) και το νοηματικό περιεχόμενό του (πρόσωπα, χώρος, χρόνος, κοινωνικό, πολιτισμικό πλαίσιο, στοιχεία ιστορικότητας, βασικές ιδέες, επιχειρήματα κ.λπ.)

- να αξιοποιούν τις πληροφορίες που δίνονται στις εισαγωγές των θεματικών ενοτήτων για την προσέγγιση του νοηματικού περιεχομένου των κειμένων

- να εντοπίζουν τις μη οικείες λέξεις της αρχαίας ελληνικής και να αξιοποιούν στρατηγικές νοηματοδότησης των λέξεων (αξιοποίηση συμφραζομένων, αναζήτηση όρων σε λεξικά, αξιοποίηση της Γραμματικής και του Συντακτικού). Ως προς τη δομή και οργάνωση των κειμένων

- να αναγνωρίζουν τον τρόπο οργάνωσης των κειμένων (στοιχεία συνοχής, συνεκτικότητας των κειμένων, θέματα δομής)

- να αναγνωρίζουν τη συνεισφορά του λεξιλογίου και των μορφοσυντακτικών δομών στη νοηματοδότηση του κειμένου

Ιδιαίτερα ως προς τη δομολειτουργική προσέγγιση των κειμένων

- να αναγνωρίζουν τους κύριους όρους της πρότασης:
α) το υποκείμενο στην προσωπική και την απρόσωπη σύνταξη
β) το αντικείμενο (πλάγιες πτώσεις, απαρέμφατο, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις)
γ) το κατηγορούμενο (και γενική κατηγορηματική, επιρρηματικό κατηγορούμενο)
δ) την κατηγορηματική μετοχή

- να αναγνωρίζουν ονοματικούς προσδιορισμούς:
α) ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους (πτώσεις και επιθετική μετοχή) χωρίς να διακρίνουν τα είδη τους

- να αναγνωρίζουν τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς που δηλώνουν:
α) χρόνο (επιρρήματα, πλάγιες πτώσεις, εμπρόθετους, χρονική μετοχή, χρονικές προτάσεις)
β) τόπο (επιρρήματα. πλάγιες πτώσεις, εμπρόθετους)
γ) αιτία (πλάγιες πτώσεις, εμπρόθετους, αιτιολογικές μετοχές, αιτιολογικές προτάσεις)
δ) σκοπό (πλάγιες πτώσεις, εμπρόθετους, τελική μετοχή, τελική πρόταση)
ε) προϋπόθεση (Υποθετικοί λόγοι)
στ) άλλες επιρρηματικές. σχέσεις (ποσό, αναφορά, κ.λπ.).
ζ) παρατακτική- υποτακτική σύνδεση.
η) δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις (Είδος και λειτουργία).
θ. δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις (Είδος και λειτουργία).

Ως προς τα γραμματικά φαινόμενα

α) Ουσιαστικά Α΄, Β΄ και Γ΄ κλίσης

β) Επίθετα Β΄ και Γ΄ κλίσης.

γ) Ρήματα Α’ συζυγίας, Ενεργητική φωνή και Μέσης Φωνής.

δ) Αντωνυμίες.

ε) Κλίση συνηρημένων ρημάτων σε –άω, -έω και –όω.

Ως προς την ερμηνεία

- να εξηγούν με ποιον τρόπο στα κείμενα οι γλωσσικές επιλογές (λεξιλόγιο, σύνταξη, σημεία στίξης, γραμματικές επιλογές) υπηρετούν την πρόθεση του κειμένου σε σχέση με την ιδεολογική θέση και τον κοινωνικό σκοπό που υπηρετούν

- να ερμηνεύουν λέξεις, φράσεις, προτάσεις, περιόδους του κειμένου αξιοποιώντας κειμενικά, επικοινωνιακά και ιστορικά συμφραζόμενα

Ως προς τον κριτικό στοχασμό σε σχέση με το επικοινωνιακό πλαίσιο και την αποτελεσματικότητα των κειμένων

- να αντιπαραβάλλουν και να συγκρίνουν πληροφορίες και στοιχεία μεταξύ κειμένων που αναφέρονται στο ίδιο θέμα ως προς την πρόθεση τις ιδεολογικές θέσεις, το ύφος και την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητά τους

- να συνδέουν μεταξύ τους τα μελετώμενα πάνω σε ένα θέμα κείμενα κάνοντας διακειμενικές αναφορές σχετικά με τις γνώσεις που παρέχουν, τις στάσεις, αξίες που υποστηρίζουν.

- να συνδέουν γνώσεις, στάσεις, αξίες που υποστηρίζονται στα ΑΕ κείμενα με τη σύγχρονη πραγματικότητα διακρίνοντας τη διαχρονική αξία των ΑΕ κειμένων. Ως προς τους τρόπους αποτίμησης των αποτελεσμάτων κατανόησης των κειμένων

- να παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των διαδικασιών κατανόησης
α) με απαντήσεις σε ερωτήσεις κλειστού τύπου (π.χ. υπογράμμιση στοιχείων, συμπλήρωση κενών, διάκριση σωστού/λάθους,) ή απαντήσεις σε ερωτήσεις ανοικτού τύπου
β) με μετάφραση επιμέρους αποσπασμάτων από τα κείμενα που δίνονται και γ) με δημιουργικές εργασίες

Ως προς τον αναστοχασμό για τις ακολουθούμενες πρακτικές και στρατηγικές

- να συνειδητοποιούν με (αυτο-, ετερο-) αξιολογικές, αναστοχαστικές διαδικασίες
α) τι έμαθαν, τι άλλο θέλουν ή χρειάζεται να μάθουν
β)τους τρόπους προσέγγισης των κειμένων που ακολουθούν,
γ) να αποφασίσουν αλλαγές στις ακολουθούμενες στρατηγικές, ώστε να διευρύνουν τις αναγνωστικές τους δυνατότητες.

4. Διδακτική προσέγγιση – Μεθοδολογία

Η Μεθοδολογία του μαθήματος όπως ορίζεται στο «Πρόγραμμα Σπουδών για τα μαθήματα Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Νέα Ελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική Λογοτεχνία της Α΄ τάξης Γενικού Λυκείου» (ΦΕΚ 1562/27-06-2011). Η κειμενοκεντρική επικοινωνιακή προσέγγιση, «η διαλεκτική σχέση γραμματειακού έργου – κοινωνίας» προτείνεται σε όλα τα φιλολογικά μαθήματα και κατά συνέπεια και στο μάθημα της ΑΕΓ. Το αρχαιοελληνικό κείμενο, είτε μεταφρασμένο είτε πρωτότυπο, τοποθετείται εντός των ιστορικών και κοινωνικών συμφραζομένων κατά τον χρόνο συγγραφής και κατά τον χρόνο ανάγνωσής του από τις μαθήτριες και τους μαθητές. Με αυτό τον τρόπο τα κείμενα ως προϊόντα του πολιτισμού στον οποίο αναφέρονται, του αρχαίου ελληνικού, στο μάθημα της ΑΕΓ, γίνονται σεβαστά, αλλά συγχρόνως ανοικτά σε γόνιμο διάλογο με το μαθητικό αναγνωστικό κοινό.

Στο πλαίσιο της διαλογικής προσέγγισης προτείνεται η διακειμενική προσέγγιση με τη χρήση παράλληλων κειμένων από μετάφραση. Στο πρόγραμμα σπουδών του Λυκείου δίνεται έμφαση στην αξιοποίηση της παράλληλης χρήσης πρωτότυπου κειμένου με τη μετάφρασή του, σύμφωνα με όσα προβλέπονται στο ισχύον ΠΣ της Α΄ Λυκείου:

«Η ανάγνωση του πρωτότυπου κειμένου γίνεται εφικτή με τη βοήθεια των μεταφράσεων, ώστε μέσα από τη σύγκριση και την κριτική των μεταφραστικών επιλογών να αναδεικνύεται η σύνδεση μετάφρασης και ερμηνείας. Επίσης, οι διαφορετικές μεταφράσεις προσφέρονται για τη συγκριτική μελέτη του λεξιλογίου και των δομών της αρχαιοελληνικής και της νεοελληνικής γλώσσας, η οποία μπορεί να έχει πολλές διδακτικές εφαρμογές: αναζήτηση συντακτικών και λεξιλογικών αντιστοιχιών και διαφορών μεταξύ των δύο γλωσσών∙ σύγκριση μεταξύ των διαφορετικών τρόπων προσέγγισης και νεοελληνικής απόδοσης της αρχαιοελληνικής σκέψης κ.ο.κ.».

Για όσες ενότητες προβλέπεται να διδαχθούν από μετάφραση, η διδασκαλία γίνεται σε αντιπαραβολή με το αρχαίο πρωτότυπο κείμενο, προκειμένου οι μαθητές/τριες να αντιλαμβάνονται στοιχεία (π.χ. υφολογικά) που δεν αναδεικνύονται στη μετάφραση. Για τις νέες ενότητες που προστέθηκαν από μετάφραση θα αξιοποιηθεί κατά τη διδασκαλία το Βιβλίο του Μαθητή Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι: Κείμενο με παράλληλες μεταφράσεις ή εναλλακτικά η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
(http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/contents.html).

Επίσης, προτείνεται η δομολειτουργική προσέγγιση του πρωτότυπου κειμένου να κινείται στο πλαίσιο της κειμενοκεντρικής προσέγγισης αφενός, και στο πλαίσιο «αναγνωριστικού» γραμματισμού αφετέρου. Οι λεξιλογικές και γραμματικο-συντακτικές επιλογές υπηρετούν λειτουργίες που σχετίζονται με τα πρόσωπα, τις πράξεις και τις περιστάσεις στις οποίες αναφέρονται. Πέρα από την παραδοσιακή περιγραφή της γλώσσας που συχνά εγκλωβίζει τους μαθητές και τις μαθήτριες στη λογική του σωστού και του λάθους, προτείνεται οι λέξεις και οι φράσεις να προσεγγίζονται μέσα στο πλαίσιό τους, χωρίς να αποκόπτονται από αυτό και από τη σημασία τους, να στρέφεται το ενδιαφέρον της διδασκαλίας στο κείμενο και στη συζήτηση για τις γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα. Για παράδειγμα, με ποιον τρόπο διαφορετικά κειμενικά είδη πραγματώνονται με διαφορετικές γλωσσικές επιλογές, πώς διαφοροποιείται ως προς τη γλώσσα ένα φιλοσοφικό κείμενο από ένα ιστορικό ή ένα ποιητικό κείμενο, για ποιον λόγο από τα ποιητικά κείμενα περάσαμε στα πεζά. Η συζήτηση για τη γλώσσα μέσα από την ενασχόληση με συγκεκριμένα κείμενα μπορεί να βοηθήσει, ώστε να σταθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες μόνοι/ες τους απέναντι στην αρχαία ελληνική γραμματεία προς την κατεύθυνση της γλωσσικής επίγνωσης και της αυτενέργειας.

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι θα πρέπει να υιοθετηθούν πρακτικές διδασκαλίας και εξέτασης, η οποία περιγράφεται με τα παρακάτω ενδεικτικά ερωτήματα:

- Ποιες διαφορετικές μορφές/τύποι της ίδια λέξης χρησιμοποιούνται και πώς διαφοροποιείται η λειτουργία της λέξης μέσα στο κείμενο;

- Ποια είναι η σημασία συγκεκριμένων λέξεων στο κείμενο;

- Ποια διαφορά έχει η σημασία λέξεων που χρησιμοποιούνται και στη νεοελληνική;

- Με ποιες λέξεις αποδίδεται μια ενέργεια, τι μορφή έχουν και τι σημασία αποκτούν;

- Ποιες συνώνυμες ή λέξεις με παρόμοια σημασία χρησιμοποιούνται μέσα στο κείμενο;

- Για ποιον λόγο επιλέγεται ο συγκεκριμένος χρόνος ενός ρήματος;

- Πώς θα άλλαζε το νόημα της φράσης αν άλλαζε ο χρόνος του ρήματος;

- Πώς θα άλλαζε το νόημα αν μπορούσε να αλλάξει η έγκλιση του ρήματος;

- Για ποιον λόγο επιλέγεται συγκεκριμένη έγκλιση, π.χ. προστακτική, σε μια φράση; Για ποιον λόγο επιλέγεται η χρήση απαρεμφάτου ή δευτερεύουσας πρότασης;

- Τι εξυπηρετεί η επιλογή του ενικού ή του πληθυντικού αριθμού;

- Ποιες αλλαγές θα είχαμε στην φράση αν άλλαζε το υποκείμενο από ενικό σε πληθυντικό ή αντίστροφα;

- Σε ποια περίπτωση επιλέγεται παθητική σύνταξη;

- Για ποιον λόγο αποδίδεται μια ιδιότητα σε ένα όνομα μέσω κατηγορούμενου ή ονοματικού προσδιορισμού;

- Με ποιον τρόπο προστίθενται προσδιορισμοί σε ένα ρήμα;

- Πώς θα διαμορφωνόταν μια φράση αν αφαιρέσουμε τους προσδιορισμούς;

- Για ποιον λόγο επιλέγεται παρατακτική ή υποτακτική σύνδεση όρων;

Έχει σημασία, εφόσον επιδιώκεται η εξοικείωση των μαθητών και των μαθητριών με την ΑΕ γλώσσα, οι ερωτήσεις να αφορούν σημεία στα οποία διαφοροποιείται η νεοελληνική από την αρχαία, σε επίπεδο λεξιλογίου, μορφολογίας και συντακτικού. Έτσι, πρακτικά αξιοποιείται η σύγχρονη γλωσσική πραγματικότητα, για να προσεγγίσουμε την αρχαία στα σημεία που είναι πιο δύσκολα για τις μαθήτριες και τους μαθητές. Ακόμα, με αφετηρία την νεοελληνική μπορεί να ζητηθεί η σύγκριση μικρών φράσεων μιας νεοελληνικής μετάφρασης με το αρχαίο κείμενο ή σύγκριση δύο διαφορετικών νεοελληνικών μεταφράσεων. Μπορούμε να ρωτήσουμε σε ποιο σημείο του αρχαίου κειμένου αναφέρεται μια φράση ή μια λέξη εστιάζοντας σε απαρέμφατα, μετοχές, δοτικές, υποθετικούς λόγους, λέξεις ίδιες μορφολογικά, αλλά με διαφορετική σημασία, κ.λπ.

Τέλος, επισημαίνεται η μεγάλη σημασία που πρέπει να αποδίδεται στη χρήση ψηφιακών λεξικών και ηλεκτρονικών σωμάτων κειμένων (Ψηφιακό σχολείο), η οποία πρέπει να είναι δημιουργική και ανακαλυπτική, ώστε να καλλιεργούνται ποικίλες δεξιότητες, καθώς και στη χρήση των εγχειριδίων γραμματικής και συντακτικού, ως βιβλίων αναφοράς, ακόμη και κατά τη διάρκεια μιας γραπτής εξέτασης σε ανακεφαλαιωτικές εξετάσεις τετραμήνου, ώστε οι μαθητές/τριες να αντιλαμβάνονται πληρέστερα τα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα και να αυτονομούνται στην προσέγγιση αρχαίων ελληνικών κειμένων από το πρωτότυπο.

5. Διακειμενικότητα-Ερευνητικές/Δημιουργικές εργασίες

Με δεδομένο τον εξορθολογισμό της ύλης, κρίνεται εφικτή πλέον η ανάθεση και η εκπόνηση από τους/τις μαθητές/τριες διαθεματικών εργασιών, ατομικά ή κατά προτίμηση σε ομάδες. Στόχος της δραστηριότητας αυτής, στο πλαίσιο του ίδιου του μαθήματος ή των δημιουργικών εργασιών (άρθρο 8 του Π.Δ. 46/2016), είναι οι μαθητές/τριες να ασχοληθούν πιο συστηματικά με σημαντικά θέματα που τους/τις απασχόλησαν κατά την ανάγνωση των κειμένων.

Ενδεικτικά αναφέρονται:

1. να διαβάσουν παράλληλα κείμενα, ώστε οι μαθητές/τριες με συγκριτική ανάγνωση να ασκήσουν την κριτική τους σκέψη (με θέμα π.χ. τις συνέπειες του Πελοποννησιακού πολέμου και τη σύγκριση με τις εμφύλιες διαμάχες που εκδηλώθηκαν μεταξύ των Ελλήνων κατά τη νεότερη ελληνική ιστορία). Η επιλογή παράλληλων κειμένων, επαφίεται στην κρίση του διδάσκοντος/της διδάσκουσας σύμφωνα με τις ανάγκες του μαθήματος και το επίπεδο των μαθητών/τριών του,

2. να συγκεντρώσουν στοιχεία από έντυπες ή ηλεκτρονικές πηγές, μουσεία, κ.τ.λ., και να συνθέσουν μια παρουσίαση που θα συζητηθεί μέσα στην τάξη (με θέμα π.χ. τις στρατιωτικές τακτικές της αρχαιότητας ή την αθηναϊκή τριήρη και την εξέλιξη του πολεμικού πλοίου μέχρι σήμερα), να αποδώσουν με θεατρικό ή κινηματογραφικό τρόπο γεγονότα (π.χ. τη δίκη του Θηραμένη).

Β. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Διδακτέα ύλη (Περιεχόμενο - Διαχείριση και ενδεικτικός προγραμματισμός)

Για τη διδασκαλία του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Α΄ τάξη του Ημερήσιου Γενικού Λυκείου θα χρησιμοποιηθούν:

το εγχειρίδιο της Α΄ Λυκείου: Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι (Ξενοφών, Θουκυδίδης) των Κ. Διαλησμά, Α. Δρουκόπουλου, Ε. Κουτρουμπέλη, Γ. Χρυσάφη.
το Βιβλίο Μαθητή: Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι: Κείμενο με παράλληλες μεταφράσεις του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ).

Ως βιβλία αναφοράς προτείνονται:

η Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής (Γυμνασίου-Λυκείου) του Μ. Οικονόμου,
το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής (Α΄, Β΄, Γ΄ Λυκείου) του Α.Β. Μουμτζάκη,
το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) της Π. Μπίλλα,
το Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) των Χ. Συμεωνίδη, Γ. Ξενή κ.ά.

Σύμφωνα με τα Ωρολόγια Προγράμματα της Α΄ Τάξης του Ημερησίου Γενικού Λυκείου προβλέπονται για τη διδασκαλία του μαθήματος πέντε (5) ώρες εβδομαδιαίως καθ’ όλη τη διάρκεια του διδακτικού έτους, οι οποίες διατίθενται για τη διδασκαλία των κειμένων του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη (βλ. παρακάτω, Πίνακες) σε συνδυασμό με τις ανάγκες γλωσσικής διδασκαλίας.

Στη διδακτέα ύλη του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας της Α΄ Τάξης του Ημερήσιου Γενικού Λυκείου περιλαμβάνεται η παρακάτω ύλη από το εγχειρίδιο Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι (Ξενοφών, Θουκυδίδης) των Κ. Διαλησμά, Α. Δρουκόπουλου, Ε. Κουτρουμπέλη, Γ. Χρυσάφη:

1. Εισαγωγή

β) Κεφάλαιο Γ΄: Ξενοφών Γρύλλου Ερχιεύς (1. Η ζωή του - 2. Το έργο του. Ενδιαφέροντα και ιδέες).

2. Κείμενα

α) Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλίο Β΄ με βασικό θεματικό πυρήνα: Στρατιωτική υπεροχή και πολιτική κυριαρχία

ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Ι, 16-32 (από μετάφραση)
ΙΙ, 1-4
ΙΙ, 16-23
ΙΙΙ, 11-16 (από μετάφραση)
ΙΙΙ, 50-56
ΙV, 1-17 (από μετάφραση)
ΙV, 18-23
ΙV, 37-43 περιληπτικά

β) Θουκυδίδης, Βιβλίο Γ΄ με βασικό θεματικό πυρήνα: Ισχύς και δίκαιο, η «ηθική» του πολέμου ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Γ’, 70 (από μετάφραση)
Γ’, 71-74
Γ’, 75 (από μετάφραση)
Γ’, 76-78
Γ’, 79-80 (από μετάφραση)
Γ’, 81
Γ’, 82-83 (από μετάφραση)

(...)

Ι. Για την εξέταση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Α΄ τάξη Ημερήσιου και στις Α΄ και Β΄ τάξεις Εσπερινού Γενικού Λυκείου, δίνεται στους μαθητές σε φωτοαντίγραφο:

α) απόσπασμα κειμένου, διδαγμένου από το πρωτότυπο, 12−20 στίχων, με νοηματική συνοχή,

β) απόσπασμα κείμενου, διδαγμένου από μετάφραση, και ζητείται από αυτούς:

α) να μεταφράσουν στη Νέα Ελληνική ένα τμήμα του πρωτότυπου κειμένου οκτώ έως δέκα (8−10) στίχων·

β) να απαντήσουν σε:

ii. μία (1) ερώτηση λεξιλογική−σημασιολογική που αναφέρεται στην παραγωγή και σύνθεση λέξεων της Αρχαίας Ελληνικής, σε ομόρριζες λέξεις, σε απλές ή σύνθετες, στη σύνδεση λέξεων της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής, στη διατήρηση ή στην αλλαγή της σημασίας τους, σε συνώνυμα και αντώνυμα κ.λπ.·

iii. μία (1) ερώτηση γραμματικής·

iv. μία (1) ερώτηση συντακτικού·

Οι ερωτήσεις υπό τα στοιχεία «iii», «iv» και «v» μπορεί να αναλύονται σε δύο (2) ισοδύναμα βαθμολογικώς υποερωτήματα.

Η ερώτηση υπό το στοιχείο «v» τίθεται προαιρετικά από τον/τη διδάσκοντα/ουσα.

Η μετάφραση βαθμολογείται με τριάντα (30) μονάδες και καθεμιά από τις επτά (7) ερωτήσεις με δέκα (10) μονάδες. Σε περίπτωση που δεν τίθεται η ερώτηση υπό το στοιχείο «v», τότε οι 10 μονάδες της επιμερίζονται από 5 μονάδες σε καθεμία από τις δύο ερμηνευτικές ερωτήσεις που αναφέρονται στο πρωτότυπο δοθέν απόσπασμα, οι οποίες πλέον βαθμολογούνται με 15 μονάδες.

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

1. Εισαγωγικά

Σύμφωνα με το ισχύον ΠΣ για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, «σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος είναι η ενδυνάμωση του γλωσσικού γραμματισμού που έχει αποκτηθεί από τους μαθητές και τις μαθήτριες τα προηγούμενα χρόνια σε μια κατεύθυνση περισσότερο κοινωνιοκεντρική και λιγότερο γλωσσοκεντρική».

Ο παραπάνω προσανατολισμός του μαθήματος στηρίζεται στις εξής βασικές παραδοχές:

• Ο γλωσσικός γραμματισμός είναι κοινωνικά δομημένο φαινόμενο, που δεν εκλαμβάνεται ως σύνολο ουδέτερων και αποσπασματικών ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης και κειμενικής οργάνωσης, αλλά συνδέεται με το ενδιαφέρον για κοινωνική συμμετοχή, με στόχο τη διαμόρφωση σχέσεων ανάμεσα στα άτομα και το κοινωνικό, πολιτικό, φυσικό και τεχνολογικό περιβάλλον τους, εντός του οποίου αισθάνονται, σκέπτονται, δρουν και αλληλεπιδρούν. Έτσι, ο γραμματισμός αποτελεί μια ικανότητα νοηματοδότησης της κοινωνικής πραγματικότητας και αποκτά κριτική/αναστοχαστική διάσταση, συνεπώς οδηγεί στη χειραφέτηση μέσω του κριτικού στοχασμού και την ενεργητική στάση ζωής σχετίζεται με τις κοινωνικές γνώσεις, τις αξίες της δημοκρατίας, την ιδιότητα του ενεργού πολίτη.

• Η ενασχόληση των μαθητών και μαθητριών με συγκεκριμένα μορφοσυντακτικά φαινόμενα και κειμενικές συμβάσεις (μεταγλώσσα) δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την κατάκτηση δεξιοτήτων γλωσσικής επικοινωνίας και κριτικού/αναστοχαστικού γραμματισμού. Υπό την έννοια αυτή, σκοπός του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας παραμένει η ενίσχυση των μαθητών και μαθητριών, ώστε να ανταποκρίνονται με επάρκεια στις απαιτήσεις της επικοινωνίας, γραπτής και προφορικής, στο σχολικό τους περιβάλλον (σχολικός γραμματισμός) και ευρύτερα (ψηφιακός γραμματισμός, οπτικός γραμματισμός, γραμματισμός στα Μέσα βλ. Παράρτημα)

• Τα κείμενα δεν εξετάζονται ως αυτόνομες και αφηρημένες κατασκευές αλλά ως πόροι αναπαραγωγής, διαπραγμάτευσης και κατασκευής κοινωνικού νοήματος, σε σχέση με τα εκάστοτε κοινωνικά συμφραζόμενα (συγκείμενο).

• Το περιεχόμενο του μαθήματος οργανώνεται γύρω από τη μελέτη κειμένων, εκκινώντας από ερωτήματα που προκαλούν το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών και δίνουν νόημα στην εμπλοκή τους στη μάθηση. Οι θεματικοί άξονες γύρω από τους οποίους κινούνται τα κείμενα και περιστρέφεται ο προβληματισμός μαθητών και μαθητριών είναι ευρείς.

• Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος ως ένα σύνολο στόχων για την ενίσχυση της γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών/τριών και την ανάπτυξη της κριτικής τους στάσης απέναντι στις κυρίαρχες μορφές λόγου. Είναι ανάγκη οι εκπαιδευτικοί να ενθαρρύνουν τους μαθητές και τις μαθήτριες στην απόκτηση ενεργητικής στάσης κατά τη διαδικασία κατανόησης των κειμένων και να τους/τις παρακινούν σε κριτική ανάγνωση μέσα από διαλογικές διαδικασίες.

Νεοελληνική Γλώσσα

ΔΕΣ:https://filologika.gr/lykio/a-lykiou-2/neoelliniki-glossa/

Στη σελίδα αυτή θα βρείτε συγκεντρωμένο υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικό υλικό για την Έκθεση Α’ Λυκείου γραμμένο από τον εκλεκτό συνάδελφο Μινόπετρο Νικόλαο & άλλους συναδέλφους οι οποίοι το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Το υλικό χωρίζεται σε δύο μέρη που αφορούν:

Αναλυτική παρουσίαση των Εννοιών που παρουσιάζονται στο σχολικό εγχειρίδιο (Γλώσσα, Περιγραφή, Αφήγηση κ.λπ.)
Παροχή ολοκληρωμένων Σχεδιαγραμματικών Προσεγγίσεων για τις Ενότητες που περιλαμβάνονται στους Θεματικούς Κύκλους της Α’ Λυκείου.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Περίληψη	Τρόποι Ανάπτυξης Παραγράφου
Συνοχή Παραγράφου	Σημεία Στίξης
Ρηματικά Πρόσωπα	Συλλογισμοί
Οι Ευθείες Ερωτήσεις στο Λόγο	Ενεργητική - Παθητική Σύνταξη: Μετατροπή

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση των Εννοιών που παρουσιάζονται στο σχολικό εγχειρίδιο απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Γλώσσα και Γλωσσικές Ποικιλίες	Προφορικός και Γραπτός Λόγος
Περιγραφή	Αφήγηση
Χρονογράφημα

Για να μεταβείτε στα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας Α’ Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ	ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ	ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ ΕΞΕΤΑΣΗΣ
Γλώσσα	Γλώσσα	Γλώσσα και Γλωσσικές Ποικιλίες
Γλώσσα και Πολιτισμός	Γλώσσα και Πολιτισμός	Γλώσσα και Πολιτισμός
Γλωσσομάθεια	Γλωσσομάθεια	Αναλφαβητισμός (Συνεξέταση)
Διαφήμιση	Διαφήμιση	Ναρκωτικά και Νέοι (Συνεξέταση)
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης	Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Διάλογος	Διάλογος
Εφηβεία	Εφηβεία
Αγάπη	Αγάπη
Μόδα και Ένδυση	Μόδα και Ένδυση
Τρίτη Ηλικία	Τρίτη Ηλικία	Τρίτη Ηλικία Β
Γέλιο και Κωμικό Στοιχείο	Γέλιο και Κωμικό Στοιχείο

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.

2. Σκοπός και στόχοι του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας

α. Ο σκοπός του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας είναι να καταστήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες ικανούς/ές να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά σε όλο το φάσμα των επικοινωνιακών και κοινωνικών περιστάσεων, ενεργοποιώντας γνώσεις και ικανότητες που αφορούν ποικίλα σημειωτικά συστήματα, ανάμεσα στα οποία κυρίαρχη είναι η γλώσσα.

Ο παραπάνω γενικός σκοπός, συνδέεται προφανώς με τη διαθεματικότητα, με την έννοια ότι η γλώσσα διατρέχει όλα τα γνωστικά αντικείμενα παρ’ όλες τις διαφοροποιήσεις τους. Η μάθηση συγκροτείται βάσει της γλώσσας (language-based learning), άρα η γλώσσα δεν είναι μόνο μέσον και αντικείμενο μάθησης, αλλά και πόρος που συγκροτεί τη μάθηση.

Η θεώρηση αυτή οδηγεί σε μια αντίληψη της διδασκαλίας/ μάθησης της γλώσσας που αξιοποιεί ταυτόχρονα τη χρήση της γλώσσας για συγκεκριμένους σκοπούς (κείμενα/ γλωσσική συμπεριφορά) όσο και τη μεταγλώσσα (γλωσσικά φαινόμενα/γλώσσα ως αντικείμενο/κώδικας), ενσωματωμένες σε νοηματοδοτημένα πλαίσια επικοινωνίας.

β. Στόχος του μαθήματος είναι να καταστήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες ικανούς/ές να κατανοούν, να ερμηνεύουν, να συγκρίνουν και να αξιολογούν κείμενα που αναφέρονται στη σύγχρονη πραγματικότητα, ελληνική και παγκόσμια αλλά και κείμενα του παρελθόντος που παραμένουν επίκαιρα. Στο μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας, οι μαθητές και οι μαθήτριες του Λυκείου καλούνται να εμβαθύνουν σε μια πολυεπίπεδη ανάλυση των κειμένων, προκειμένου να κατανοήσουν τα ειδολογικά τους χαρακτηριστικά, τον τρόπο με τον οποίο η περίσταση επικοινωνίας διαμορφώνει το ύφος και τις γλωσσικές επιλογές. Καλούνται επίσης να αξιοποιήσουν τη δική τους εμπειρία και προηγούμενα αναγνώσματα ώστε να ερμηνεύσουν σημεία των κειμένων που τους κινητοποιούν το ενδιαφέρον, να συγκρίνουν με άλλα, να αξιολογούν και να αμφισβητούν, σε γλωσσικό και σε αξιακό επίπεδο, χαρακτηριστικά των κειμένων.

Κατά την επεξεργασία των κειμένων και κατά την παραγωγή λόγου είναι σημαντικό να έχουν τον χρόνο οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναστοχάζονται σχετικά με τα κείμενα, σε διάφορα επίπεδα: νοηματοδότηση και χρήση των κειμένων, στρατηγικές κατανόησης και διαδικασίες παραγωγής λόγου.

Οι στόχοι του μαθήματος είναι αλληλένδετοι, χωρίς στεγανά μεταξύ τους. Σχηματικά όσα υποστηρίζονται ως προσδοκώμενα αποτελέσματα στο ΠΣ μπορούμε να τα διακρίνουμε ως εξής:

Α. Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Α1. Εντοπισμός και αναγνώριση των βασικών στοιχείων των κειμένων

Α2. Ερμηνεία και μετασχηματισμοί των γλωσσικών και νοηματικών δομών των κειμένων

Α3. Ανάπτυξη κριτικού στοχασμού σε σχέση με το επικοινωνιακό πλαίσιο των κειμένων και την αποτελεσματικότητά τους

Α4. Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές ανάγνωσης/ κατανόησης Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου: Μετασχηματισμοί κειμένων για επικοινωνιακή χρήση

Β1. Σχεδιασμός και οργάνωση των κειμένων

Β2. Σύνθεση κειμένων

Β3. Αναθεώρηση των κειμένων –Δημοσίευση

Β4.Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές και την αποτελεσματικότητα των κειμένων που παράγονται κάθε φορά, στο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο

Σε κάθε ένα από τα δύο παραπάνω επίπεδα, οι γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες που επιδιώκεται να κατακτήσουν οι μαθητές/τριες, κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο Λύκειο, αναλύονται ως εξής:

Α. Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Α1. Εντοπισμός και αναγνώριση των βασικών στοιχείων των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να αξιοποιούν στρατηγικές ανάγνωσης κειμένων για τον εντοπισμό και την αναγνώριση βασικών πληροφοριών περιεχομένου (θέμα, πρόσωπα, χώρος, χρόνος, βασικές ιδέες-επιχειρήματα)

• να εντοπίζουν πληροφορίες σχετικά με το επικοινωνιακό πλαίσιο των κειμένων [πομπό/οί, δέκτη/ες, θέμα, σκοπός-πρόθεση, χώρο και χρόνο, μέσα (γραπτό, προφορικό, εικονιστικό, υβριδικό κ.ά.)]

• να αναγνωρίζουν τον τρόπο οργάνωσης και παρουσίασης των κειμένων

• να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους και τις βασικές συμβάσεις που απορρέουν από αυτό, όπως πραγματώνονται στα μελετώμενα κάθε φορά κείμενα

• να εντοπίζουν και να αιτιολογούν επιλογές του πομπού, όσον αφορά στη γλώσσα ενός κειμένου (λεξιλόγιο, στίξη, μορφοσυντακτικά φαινόμενα, γλωσσικές ποικιλίες, λειτουργίες της γλώσσας, ύφος κ.ά.) λαμβάνοντας πάντα υπόψη το επικοινωνιακό πλαίσιο και την ιδεολογική θέση του κειμένου για παράδειγμα να αιτιολογούν τη χρήση
- ενεργητικής ή παθητικής φωνής
- συγκεκριμένου ρηματικού τύπου (προσώπου/χρόνου/έγκλισης)
- μακροπερίοδου ή μη λόγου
- παρατακτικού ή υποτακτικού λόγου
- ρηματικών ή ονοματικών συνόλων
- αναφορικής ή ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας
- των σημείων της στίξης
- λόγιων ή λαϊκών λέξεων, ειδικού λεξιλογίου, όρων κ.ά.
- της γραπτής μορφής των λέξεων (ορθογραφία).

Α2. Ερμηνεία και μετασχηματισμοί των γλωσσικών και νοηματικών δομών των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να μετασχηματίζουν γλωσσικά και κειμενικά στοιχεία και να εξηγούν πώς αυτοί οι μετασχηματισμοί αλλάζουν με τη σειρά τους το νόημα, τον επικοινωνιακό στόχο και το ύφος των κειμένων

• να εξηγούν με ποιον τρόπο στα κείμενα οι γλωσσικές επιλογές υπηρετούν την πρόθεση του εκάστοτε πομπού σε σχέση με την ιδεολογική θέση και τον κοινωνικό σκοπό που υπηρετούν

• να περιγράφουν τα χαρακτηριστικά που δανείζονται από διαφορετικά κειμενικά είδη και σημειωτικούς πόρους οι συντάκτες των κειμένων και να εξηγούν τι προσφέρουν κατά τη γνώμη τους στο νόημα του μελετώμενου κάθε φορά κειμένου και την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητά του

• να αποδίδουν το νόημα λέξεων, φράσεων, προτάσεων, περιόδων των κειμένων με συνώνυμες λέξεις ή περιφραστικά

• να ερμηνεύουν λέξεις, φράσεις, προτάσεις, περιόδους των κειμένων αξιοποιώντας κειμενικά, επικοινωνιακά και ιστορικά συμφραζόμενα

Α.3. Κριτικός στοχασμός σε σχέση των κειμένων με το επικοινωνιακό πλαίσιο και την αποτελεσματικότητά τους

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να αξιολογούν τη σχέση της εικόνας / σκίτσου με τα γλωσσικά κείμενα ως προς τον βαθμό αποτελεσματικότητας της εικόνας να αναδεικνύει, να συμπληρώνει ή να σχολιάζει τα γλωσσικά νοήματα

• να συγκρίνουν πληροφορίες μεταξύ κειμένων που αφορούν παρόμοιο μελετώμενο θέμα ως προς την πληρότητα, την εγκυρότητα και αξιοπιστία του περιεχομένου, ως προς τις ιδεολογικές θέσεις που εγγράφουν κ.λπ.

• να συγκρίνουν κείμενα που αναφέρονται στο ίδιο θέμα ως προς την πρόθεση, τις ιδεολογικές θέσεις, το ύφος και την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητά τους

• να συσχετίζουν μεταξύ τους τα μελετώμενα πάνω σε ένα θέμα κείμενα κάνοντας διακειμενικές αναφορές όσον αφορά τις γνώσεις που παρέχουν, τις στάσεις και αξίες που υποστηρίζουν

• να αποκωδικοποιούν τρόπους με τους οποίους στερεοτυπικές οπτικές εγγράφονται στις χρήσεις της γλώσσας και άλλων σημειωτικών κωδίκων και αναπαράγουν στερεότυπα και προκαταλήψεις, σε διάφορα κείμενα.

Α.4. Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές ανάγνωσης / κατανόησης

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να περιγράφουν τις στρατηγικές κατανόησης κειμένου που χρησιμοποιούν και να τις παρουσιάζουν στην ομάδα τους ή στην ολομέλεια, στο πλαίσιο μιας αναστοχαστικής συζήτησης

• να αναγνωρίζουν τις προσωπικές αξίες, στάσεις, εμπειρίες, ιδεολογικές θέσεις που τους επηρεάζουν στη διαδικασία νοηματοδότησης του κειμένου και να τις παρουσιάζουν στην ομάδα τους ή στην ολομέλεια, στο πλαίσιο μιας αναστοχαστικής συζήτησης

• να αποτιμούν τις ακολουθούμενες στρατηγικές σε μια διαδικασία αυτοαξιολόγησης ή και αυτοελέγχου

Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου: Μετασχηματισμοί κειμένων για επικοινωνιακή χρήση

Β1. Σχεδιασμός και οργάνωση των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να κατανοούν τα ζητούμενα του θέματος και να προσδιορίζουν την επικοινωνιακή περίσταση με βάση την οποία θα συνθέσουν τα κείμενά τους

• να παράγουν ιδέες, χρησιμοποιώντας ποικιλία στρατηγικών (π.χ. καταιγισμός ιδεών, γραφικοί οργανωτές κ.ά.), πηγών πληροφόρησης (έντυπων ή ηλεκτρονικών) και μέσων (μολύβι και χαρτί ή ηλεκτρονικά προγράμματα επεξεργασίας κειμένων)

• να ανακαλούν τις γνώσεις τους για το γένος του λόγου (π.χ. αφήγηση, επιχειρηματολογία κ.ά.), το κειμενικό είδος (π.χ. άρθρο, προφορική παρουσίαση κ.ά.) και την παράμετρο της επικοινωνιακής περίστασης (θέμα, σκοπός, κοινό κ.ά.), προκειμένου να σχεδιάσουν τα κείμενά που θα συντάξουν/εκφωνήσουν

Β.2 Σύνθεση κειμένων (συγγραφική φάση)

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να αξιοποιούν τις γνώσεις τους για το γένος του λόγου (π.χ. αφήγηση, επιχειρηματολογία κ.ά.), το κειμενικό είδος (π.χ. άρθρο, προφορική παρουσίαση κ.ά.) και την παράμετρο της επικοινωνιακής περίστασης (σκοπός, κοινό κ.ά.) προκειμένου να συντάξουν/εκφωνήσουν τα κείμενά τους

• να αξιοποιούν τις πληροφορίες και το θεματικό λεξιλόγιο των κειμένων αναφοράς στη σύνθεση των δικών τους κειμένων

• να εξασφαλίζουν τη συνοχή των προτάσεων και την αλληλουχία των νοημάτων τους (συνεκτικότητα), επιλέγοντας τις κατάλληλες τεχνικές

• να χρησιμοποιούν ποικίλες τεχνικές πύκνωσης ή παράφρασης για να επιτύχουν την περιληπτική προφορική ή γραπτή απόδοση των κειμένων ανάλογα με την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση

• να προσαρμόζουν το ύφος του κειμένου τους (π.χ. ύφος οικείο, επίσημο κ.ά.) τροποποιώντας το λεξιλόγιο, τη δομή των προτάσεων κ.ά., ανάλογα με τον σκοπό (π.χ. να πείσουν, να διαμαρτυρηθούν, να συγκινήσουν κ.ά.) και το κοινό στο οποίο απευθύνονται

• να αξιοποιούν στρατηγικές διαπροσωπικής προφορικής επικοινωνίας (π.χ. γλώσσα του σώματος, χιούμορ, διακοπή του συνομιλητή με ευγένεια) και προφορικής έκφρασης (π.χ. επιτονισμός, παύσεις, ένταση της φωνής κ.ά.) και να τις χρησιμοποιούν για την επίτευξη των επικοινωνιακών τους στόχων

Β.3. Αναθεώρηση των κειμένων – Δημοσίευση

Αναμένεται οι μαθητές /τριες να είναι σε θέση:

• να χρησιμοποιούν ποικιλία πηγών αναφοράς (π.χ. λεξικά, εγχειρίδια γραμματικής και συντακτικού) για να βελτιώσουν το λεξιλόγιο, την ορθογραφία, τη στίξη, τις γραμματικές και συντακτικές επιλογές, τη συνοχή και τη συνεκτικότητα των κειμένων τους

• να αξιοποιούν τις παρατηρήσεις των άλλων (εκπαιδευτικού και συμμαθητών/τριών) για τη βελτίωση του περιεχομένου, της τεκμηρίωσης, της οργάνωσης και της γλώσσας των κειμένων τους

• να επιλέγουν τον κατάλληλο τρόπο παρουσίασης της εργασίας τους (π.χ. γραμματοσειρές, διαστήματα, γραφικά κ.ά.), χρησιμοποιώντας μια ποικιλία οπτικοακουστικών μέσων (π.χ. ηλεκτρονικά προγράμματα παρουσίασης, καταγραφής της φωνής κ.ά.) ώστε να την καταστήσουν περισσότερο ελκυστική και αποτελεσματική για τους αποδέκτες της

• να δημοσιεύουν τα κείμενά τους με όποιον τρόπο θεωρούν ότι είναι κατάλληλος

Β.4. Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές και την αποτελεσματικότητα των παραγόμενων κειμένων, στο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο

Αναμένεται οι μαθητές /τριες να είναι σε θέση:

• να εντοπίζουν τις περισσότερο αποτελεσματικές από τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν σε όλα τα στάδια της παραγωγής των κειμένων τους

• να αντιλαμβάνονται τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία τους ως συγγραφείς/ομιλητές/τριες, ώστε να προσδιορίσουν τους τρόπους με τους οποίους θα αναπτύξουν τις δεξιότητές τους να γράφουν και να μιλούν κατάλληλα και αποτελεσματικά

• να αναστοχάζονται εκτιμώντας την πορεία των ενεργειών τους σε σχέση με πιθανές δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τις λύσεις στις οποίες οδηγήθηκαν

3. Οργάνωση της διδασκαλίας ως προς το περιεχόμενο

Το περιεχόμενο της διδασκαλίας είναι ευρύτατο, καθώς περιλαμβάνει δυνάμει μία τεράστια ποικιλία προφορικών, γραπτών και υβριδικών κειμένων, τα οποία εμφανίζονται σε έντυπη, ψηφιακή ή και πολυτροπική μορφή και παράγονται είτε εντός είτε εκτός του σχολικού χώρου. Το ποια είναι, κάθε φορά, τα κείμενα αυτά καθορίζεται κατά κύριο λόγο από το γλωσσικό και γνωστικό επίπεδο των μαθητών και των μαθητριών και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, όπως ορίζονται στο ΠΣ.

Σε κάθε θεματικό άξονα για κάθε τάξη του Λυκείου, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαμορφώνουν το δικό τους υλικό σε θεματικές ενότητες που συγκροτούν οι ίδιοι/ες ή/ και μαζί με τους μαθητές και τις μαθήτριές τους. Κατά τη συγκρότηση της θεματικής ενότητας και κατά την επεξεργασία των κειμένων, επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να αναπτύσσουν κριτικό προβληματισμό και όχι να κατακτούν τυποποιημένες γνώσεις σχετικά με τα παραπάνω θέματα και πολύ περισσότερο να αναπαράγουν μηχανιστικά συγκεκριμένες απόψεις/στερεότυπα.

Το περιεχόμενο κάθε θεματικής ενότητας μπορεί να αναπτύσσεται γύρω από βασικά ερωτήματα που απασχολούν μαθητές, μαθήτριες και εκπαιδευτικούς. Σημαντικό είναι να επιλέγονται κείμενα που θέτουν ερωτήματα, χωρίς απαραίτητα να δίνουν απαντήσεις και ανήκουν σε διαφορετικά κειμενικά είδη που συνδυάζουν ποικιλία γενών λόγου.

Κατά τον σχεδιασμό της θεματικής ενότητας, ο/η εκπαιδευτικός είναι απαραίτητο να λαμβάνει υπόψη τα ακόλουθα δομικά στοιχεία για τη συγκρότησή της (χωρίς να σημαίνει ότι κάθε θεματική ενότητα περιλαμβάνει όλα τα παρακάτω):

- Ποικιλία κειμένων, γραπτών και προφορικών, πολυτροπικών και μονοτροπικών, συνεχών και ασυνεχών.

- Δραστηριότητες ανάλυσης κειμένων: Έχουν στόχο την κατανόηση της γλωσσικής τους μορφής και των κειμενικών τους χαρακτηριστικών. Αναλύονται κείμενα με στόχο την ανάδειξη της σχέσης που έχει η γλώσσα και η οργάνωση του κειμένου με την περίσταση επικοινωνίας.

- Δραστηριότητες ερμηνευτικής και κριτικής προσέγγισης των κειμένων: Αποβλέπουν στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο στα κείμενα αναπαριστώνται ιδέες, αντιλήψεις, προκαταλήψεις, για τον άνθρωπο, την κοινωνία και τον κόσμο.

- Δραστηριότητες συγκριτικής εξέτασης κειμένων ως προς τις δύο προηγούμενες διαστάσεις: Αναλύονται συστάδες κειμένων ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να διαπιστώσουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των κειμένων ως προς τη γλώσσα, το μέσο, τους σημειωτικούς τρόπους, το κειμενικό είδος, ως προς τα γένη του λόγου, τις αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, την οπτική γωνία κ.λπ.

- Δραστηριότητες παραγωγής λόγου: Οι μαθητές/τριες καλούνται να ανταποκριθούν στα μελετώμενα κείμενα παράγοντας δημιουργικό λόγο, να μετασχηματίσουν γλωσσικές και νοηματικές δομές των κειμένων ή να παρουσιάσουν συνοπτικά το περιεχόμενο κειμένων ή να διατυπώσουν τις δικές τους απόψεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα, σε καθορισμένο επικοινωνιακό πλαίσιο. Οι Δημιουργικές Εργασίες που προβλέπονται για τους μαθητές και τις μαθήτριες του Λυκείου μπορούν να αναπτυχθούν με τη μορφή σχεδίων δράσης – project, οδηγώντας σε παραγωγή ποικίλων κειμένων με την αξιοποίηση πολλών σημειωτικών πόρων.

- Δραστηριότητες αναστοχασμού και ανάπτυξης μεταγνωστικών δεξιοτήτων: Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο εργάστηκαν, τις στρατηγικές με τις οποίες προσέγγισαν τα κείμενα ή τα σχεδίασαν και δημοσίευσαν, τις δεξιότητες που αξιοποίησαν για να έχουν καλύτερο αποτέλεσμα.

Επίσης, κατά τον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων, ο/η εκπαιδευτικός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη γλωσσική και επικοινωνιακή ετοιμότητα των μαθητών/τριών και να παρεμβαίνει στις περιπτώσεις που διαπιστώνει ελλείμματα γνώσης. Η διδασκαλία των μορφοσυντακτικών φαινομένων, του λεξιλογίου, των σημασιολογικών και πραγματολογικών στοιχείων συναρτάται πάντοτε με τη χρήση της γλώσσας στη νοηματοδότηση των κειμένων και δεν αποβλέπει στην απομνημόνευση μεταγλωσσικών όρων. Οι δραστηριότητες οργανώνονται σε επίπεδο κειμένου, με προσομοίωση όσο το δυνατό αυθεντικών συνθηκών επικοινωνίας, έχουν μετασχηματιστικό χαρακτήρα και ενθαρρύνουν τη χρησιμοποίηση εκ μέρους των μαθητών/τριών βιβλίων αναφοράς σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή (γραμματικές, λεξικά...).

4. Διδακτική μεθοδολογία

Η έννοια του σχεδιασμού στη διδασκαλία με στόχο τον αναστοχαστικό γραμματισμό: Το ΠΣ της Νεοελληνικής Γλώσσας αναγνωρίζει τη διδασκαλία ως αποτέλεσμα σχεδιασμού εκ μέρους του/της εκπαιδευτικού, που απευθύνεται σε μια συγκεκριμένη και μοναδική κάθε φορά σχολική τάξη. Με βάση τους θεματικούς άξονες, ο / η εκπαιδευτικός συγκροτεί διδακτικές ενότητες και σχεδιάζει τις δραστηριότητες που συνοδεύουν την επεξεργασία και παραγωγή κειμένων στη σχολική τάξη. Όσον αφορά την παιδαγωγική της διδασκαλίας προκρίνονται συμμετοχικές διδακτικές πρακτικές που αναγνωρίζουν ότι οι μαθήτριες και οι μαθητές διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης και διευκολύνουν τη συγκρότηση ενός όσο το δυνατό πιο αυθεντικού μαθησιακού περιβάλλοντος. Ο /Η εκπαιδευτικός χρειάζεται να ενισχύει τους μαθητές και τις μαθήτριες ώστε να γεφυρώνουν το οικείο με το νέο, τη διαισθητική γνώση με την επίγνωση και τον αναστοχασμό, καταλήγοντας στον μετασχηματισμό και την οικειοποίηση του ανοίκειου.

Προτείνεται μια διδακτική πορεία που αποτελεί δυναμική διαδικασία και οργανώνεται σε τέσσερις διαδοχικές φάσεις (τοποθετημένη πρακτική, ανοιχτή διδασκαλία, κοινωνική πλαισίωση, μετασχηματισμένη πρακτική):. Αρχικά οι μαθητές/τριες έρχονται σε επαφή με ερωτήματα και κείμενα που έχουν σχέση με την εμπειρία τους (τοποθετημένη πρακτική). Στη συνέχεια, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση των συνθηκών επικοινωνίας κάτω από τις οποίες έχει παραχθεί το εκάστοτε κείμενο (ή τα κείμενα) και στην επεξεργασία του (ανοιχτή διδασκαλία). Το κείμενο αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό και ιδεολογικό προϊόν που μελετάται κριτικά σε σχέση με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει (κοινωνική πλαισίωση). Η διαδικασία κατανόησης ολοκληρώνεται με την παραγωγή κειμένων, σύμφωνα με τη δυναμική της διδασκαλίας (μετασχηματισμένη πρακτική).

Στην παραπάνω προτεινόμενη διδακτική πορεία ενθαρρύνονται πρακτικές αναστοχαστικού γραμματισμού. Εδώ, οι στρατηγικές και οι τεχνικές του κριτικού γραμματισμού σχετίζονται, κυρίως, με τη διατύπωση εναλλακτικών θεωρήσεων για ένα θέμα, τη δημιουργία ενός εναλλακτικού κειμένου με διαφορετική οπτική κ.ά. Κάποια από τα ερωτήματα που, ενδεικτικά, μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι μαθητές/τριες, για να δουν κριτικά τα κείμενα είναι τα εξής:

• Ποια πρόσωπα προβάλλονται στο κείμενο σε σχέση με το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητά τους κ.ά. και γιατί;

• Η κατάσταση των προσώπων, στο κείμενο, προβάλλεται ως «φυσική» ή όχι; Ποιες είναι οι προθέσεις του κειμένου; Είναι σκόπιμες από την πλευρά του/της συγγραφέα ή όχι;

• Ποια «φωνή» κυριαρχεί στο κείμενο και ποιες «φωνές» παραλείπονται ή περιθωριοποιούνται (σε σχέση με το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα κ.ά.);

• Πού δημοσιεύεται το κείμενο (σε ποια χώρα, σε ποιο μέσο κ.ά.) και με ποιο στόχο;

• Γιατί επιλέγονται συγκεκριμένες δομές έναντι άλλων; Γιατί επιλέγεται η συγκεκριμένη σύνδεση ανάμεσα στις προτάσεις, τις παραγράφους κτλ.;

Η διδακτική πορεία μπορεί να έχει τα χαρακτηριστικά σχεδίου εργασίας (project), στο πλαίσιο του οποίου δίνονται στους μαθητές και τις μαθήτριες ρόλοι και προτείνονται προβλήματα προς διερεύνηση και επίλυση. Κατά τη διεκπεραίωση των ρόλων τους και την επίλυση των προβλημάτων, οι μαθήτριες και οι μαθητές εστιάζουν στην αναζήτηση και ανάγνωση κειμένων και γενικότερα στην πρόσληψη και παραγωγή προφορικού, γραπτού και πολυτροπικού λόγου.

5. Ο ρόλος των στρατηγικών στη διδασκαλία

Για τη μεθόδευση της διδασκαλίας, όσον αφορά την επεξεργασία κειμένων (προφορικών, γραπτών, πολυτροπικών κ.ά.) χρήσιμο είναι το διαδικαστικό μοντέλο που περιλαμβάνει τρεις διδακτικές φάσεις: την προ-αναγνωστική, την κυρίως αναγνωστική και τη μετα-αναγνωστική.

Στην προ-αναγνωστική φάση, ο/η εκπαιδευτικός, στη φάση της τοποθετημένης πρακτικής, αξιοποιεί στρατηγικές που κινούνται στον άξονα «παρατηρώ – ανακαλώ στη μνήμη – προβλέπω» και μπορεί να είναι:

• ο προϊδεασμός για το θέμα και την περίσταση επικοινωνίας

• οι προβλέψεις για το θέμα, το περιεχόμενο του κειμένου ή τη δομή και την οργάνωση του κάθε κειμενικού είδους , η ενεργοποίηση προϋπαρχουσών γνώσεων

• η παρατήρηση του τίτλου, των υποτίτλων, των εικόνων, των γραφικών, των τονισμένων σημείων και της περίληψης του κειμένου (που ενδεχομένως υπάρχουν)

• η διατύπωση ερωτήσεων για το «τι θα ήθελα να μάθω από το κείμενο»,

• η «διαγώνια» ανάγνωση

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης /ακρόασης, με βάση τους άξονες «σχηματοποιώ στο μυαλό μου και σημειώνω – ερευνώ – ρωτώ/αναρωτιέμαι» μπορούν να εφαρμοστούν στρατηγικές, όπως:

• σημειώσεις για τις κύριες ιδέες του κειμένου,

• ερμηνεία λέξεων / φράσεων με βάση τα συμφραζόμενα, χρήση λεξικών

• παρατήρηση εξωγλωσσικών και παραγλωσσικών στοιχείων

• διατύπωση ερωτήσεων για το κείμενο

• δημιουργία οπτικών εικόνων

• διατύπωση προβλέψεων για το τι θα ακολουθήσει στο κείμενο κ.ά.

Τέλος, στη φάση μετά την ανάγνωση, με βάση τον άξονα «συνοψίζω – συγκρίνω – αναστοχάζομαι», χρήσιμες μπορεί να είναι στρατηγικές όπως:

• σύνθεση των βασικών ιδεών του κειμένου

• σύγκριση με άλλες πηγές

• μετασχηματισμοί και αναπλαισίωση

• νέα ερωτήματα προς διερεύνηση («τι άλλο θα ήθελα να μάθω») κ.ά.

6. Πηγές άντλησης υλικού για τη διαμόρφωση θεματικών ενοτήτων

Ο/Η εκπαιδευτικός, για τη διαμόρφωση των θεματικών – διδακτικών ενοτήτων μπορεί να αντλήσει κείμενα και άλλο υλικό, από ποικίλες πηγές.

Τέτοιες πηγές, ενδεικτικά, μπορούν να είναι:

A. Έγκριτοι δικτυακοί τόποι, εκπαιδευτικοί και άλλοι (διεθνών οργανισμών, μουσείων κ.λπ.)

Β. Έντυπες εκδόσεις ποικίλων κειμένων (δοκίμια στοχασμού, κείμενα επιστημονικού περιεχομένου, κοινωνικού προβληματισμού, δημοσιογραφικά κείμενα, αυτοβιογραφίες, βιογραφίες, επιστολές, ημερολόγια, λογοτεχνικά κείμενα, απομνημονεύματα, μαρτυρίες κ.λπ.)

Γ. Οπτικοακουστικό υλικό (ταινίες μυθοπλασίας, ντοκυμαντέρ, τραγούδια, ψηφιακές αφηγήσεις μαθητών/τριών κ.λπ.)

Δ. Εικονιστικό υλικό (σκίτσα, γελοιογραφίες, κόμικς κ.ά)

Ε. Έργα τέχνης, κατασκευές κ.λπ.

Πίνακας 1
Μελετώμενα θέματα	Δεξιότητες	Μορφοσυντακτικά φαινόμενα	Κειμενικά είδη
Γλωσσική ποικιλία, οπτική γωνία, δημιουργικότητα της γλώσσας Γλωσσομάθεια Προφορικός και γραπτός λόγος Αναλφαβητισμός Ψηφιακός γραμματισμός Διάλογος Εφηβεία Αγάπη και έρωτας Ενδυμασία και μόδα Γηρατειά και νεότητα Παρελθόν, παρόν και μέλλον Το κωμικό και η σημασία του γέλιου	Προσέγγιση των κειμένων εντός των κοινωνικών τους συμφραζομένων Δομή παραγράφου Συνοχή κειμένου Ανάπτυξη παραγράφου με αιτιολόγηση Ανάπτυξη παραγράφου με αναλογία Επιχειρηματολογία Απροσχεδίαστος και προσχεδιασμένος λόγος Συμμετοχή σε διάλογο/ αντιλογίες Περιγραφή Σχόλιο και οπτική γωνία στην περιγραφή Αφήγηση Διάκριση περιγραφής-αφήγησης	Αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας [δηλωτική και συνυποδηλωτική χρήση] Κυριολεκτική και μεταφορική χρήση της γλώσσας Ενεργητική και παθητική σύνταξη	Αφίσα Πρόγραμμα Πρόσκληση Αίτηση Μικρές αγγελίες Άρθρο Ομιλία

(...)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ:
Γραμματισμοί που αξιοποιούνται στα γλωσσικά μαθήματα

Το ΠΣ της Νεοελληνικής Γλώσσας βασίζεται σε πλήθος κειμένων από ψηφιακά, έντυπα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Για τον λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιμο στις «Οδηγίες» να δοθεί πρόσθετο υλικό σχετικά με τον γραμματισμό στα Μέσα μαζικής Επικοινωνίας, τον οπτικό γραμματισμό και τον ψηφιακό γραμματισμό, ώστε οι εκπαιδευτικοί να το αξιοποιήσουν στη διδακτική πράξη.

Α. Γραμματισμός στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας

Γενικά

Η πληθώρα των μέσων ενημέρωσης, επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης έχει μεταβάλει ριζικά τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου κοινωνικού και πολιτικού περιβάλλοντος. To «σύνδρομο της υπερπληροφόρησης», οι επιπτώσεις στην όραση που περιγράφονται ως «computer vision syndrome», το «σύνδρομο των selfies», ο εθισμός στο διαδίκτυο και το «σύνδρομο της απόσυρσης» αποτελούν μερικούς μόνο από τους όρους που η Ψυχολογία και η Ιατρική έχουν καθιερώσει, για να περιγράψουν συμπεριφορές και παθογένειες που συναρτώνται με τα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης στον σύγχρονο κόσμο.

Τα δεδομένα αυτά υπαγορεύουν την ανάγκη καλλιέργειας ικανοτήτων σχετικών με τη διαμόρφωση μιας νέας εγγράμματης ταυτότητας στον/η σύγχρονο/η νέο/α, η οποία θα τον/τη βοηθήσει να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που ενυπάρχουν στην επικοινωνιακή καθημερινότητά του. Πρόκειται για την παιδεία ή γραμματισμό στα μέσα (Media Literacy) η οποία προσδιορίζεται ως ένα σύνολο γνωστικών, τεχνικών, κοινωνικών, πολιτικών και δημιουργικών ικανοτήτων με στόχο τόσο την κριτική πρόσληψη των πληροφοριών που διακινούνται στα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης όσο και τη δημιουργία αξιόλογου και αξιόπιστου περιεχομένου σε αντίστοιχα περιβάλλοντα. Αφορά, λοιπόν, η παιδεία στα μέσα τον σύγχρονο νέο ως κριτικό δέκτη αλλά και ως υπεύθυνο και αποτελεσματικό πομπό σε μια δημοκρατική κοινωνία. Συνδέεται ως εκ τούτου με την έννοια της ψηφιακής πολιτειότητας, στοχεύοντας στο να εξοπλίσει τον νέο με κριτική ικανότητα και να διευκολύνει στην συμμετοχή του στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Αναφορικά δε με τα μέσα, αυτά μπορεί να είναι παραδοσιακά ή σύγχρονα, αναλογικά ή ψηφιακά και σε αυτά περιλαμβάνονται τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης αλλά και οι κάθε είδους διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας.

Από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο γραμματισμός στα μέσα ορίζεται ως «η ικανότητα πρόσβασης στα μέσα επικοινωνίας, κατανόησης και κριτικής αξιολόγησης διαφόρων πτυχών των μέσων και των περιεχομένων τους, καθώς και η δυνατότητα έκφρασης (επικοινωνίας) σε διαφορετικά περικείμενα (επικοινωνιακές περιστάσεις)». Στα μέσα, κατά την Επιτροπή, περιλαμβάνονται η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, το βίντεο, οι δικτυακοί τόποι, τα βιντεοπαιχνίδια και οι εικονικές κοινότητες. Πρόκειται για εστίαση στα ψηφιακά μέσα, τα οποία έχουν καταστεί οργανικό μέρος της «οικολογίας του γραμματισμού», με άξονες την αποκωδικοποίηση της λειτουργίας και του περιεχομένου τους και την αξιοποίησή τους ως μέσων επικοινωνίας.

Στο πλαίσιο, ωστόσο, μιας ολιστικής θεώρησης, η κατάκτηση του γραμματισμού στα μέσα περιλαμβάνει ποικίλες διαστάσεις και διαβαθμίσεις:

εξοικείωση με όλων των ειδών τα μέσα, έντυπα και ψηφιακά
ενεργό χρήση των μέσων για επικοινωνία, ψυχαγωγία, ενημέρωση, γνώση, πρόσβαση στον πολιτισμό
κριτική πρόσληψη του περιεχομένου με κριτήρια την αξιοπιστία και την ποιότητά του
δημιουργική αξιοποίηση των μέσων για κοινοποίηση περιεχομένου
διαχείριση ζητημάτων πνευματικής ιδιοκτησίας με την ιδιότητα του καταναλωτή αλλά και του δημιουργού περιεχομένου.

Οι επιμέρους ικανότητες που σχετίζονται με τον γραμματισμό στα μέσα, ομαδοποιημένες σε κατηγορίες, έχουν συγκροτήσει μοντέλα γραμματισμού. Ένα τέτοιο μοντέλο είναι αυτό των δέκα ικανοτήτων, ομαδοποιημένων σε τέσσερις κατηγορίες, που έχει αναπτύξει το Εθνικό Κέντρο Εμπειρογνωμοσύνης του Ολλανδικού Υπουργείου Παιδείας. Αποτελεί ενδεικτικό πλαίσιο που υπαγορεύει τους στόχους στους οποίους μπορεί να εστιάσει μια διαδικασία εκπαίδευσης των νέων. Αυτές οι ικανότητες-στόχοι μπορεί ανά κατηγορία να αποδοθούν ως εξής:

1. Κατανόηση

- Συνειδητοποίηση της αυξανόμενης επιρροής των μέσων στην κοινωνία

- Επισήμανση της εσωτερικής λογικής που διέπει την κατασκευή ενός μέσου και του τρόπου που επηρεάζει τα μηνύματα που μεταδίδονται μέσω αυτού

- Αποκωδικοποίηση του τρόπου με τον οποίο τα μέσα αναπαριστούν την πραγματικότητα

2. Χρήση

- Αξιοποίηση του εξοπλισμού, του λογισμικού και των εφαρμογών κατά τρόπο ασφαλή και λελογισμένο

- Διερεύνηση των δυνατοτήτων και ανάπτυξη δεξιοτήτων βέλτιστης περιήγησης στα περιβάλλοντα των μέσων.

3. Επικοινωνία

- Αποτελεσματική αναζήτηση πληροφοριών, επιλογή των χρήσιμων και έλεγχος της αξιοπιστίας τους

- Δημιουργία περιεχομένου κατά τρόπο ελκυστικό και αποτελεσματικό ανάλογα με το κοινό-στόχο

- Συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα (γνώση των συμβάσεων, αποφυγή ανεπιθύμητης επικοινωνίας, ανάπτυξη συλλογικών δράσεων, επιλογή υλικού για διαμοιρασμό)

4. Στρατηγική

- Αναστοχασμός στη χρήση (προτιμήσεις σε περιεχόμενο, αντίκτυπος στην προσωπική και κοινωνική ζωή, επιλογές στην επικοινωνία)

- Προσδιορισμός και επίτευξη στόχων (αξιολόγηση δυνατοτήτων και περιορισμών στην επίτευξη των στόχων).

Γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας και Αναλυτικό Πρόγραμμα

Στο πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης, ο γραμματισμός στα μέσα συνδέεται με τις έννοιες των πολυγραμματισμών και της πολυτροπικότητας. Οι ποικίλοι σημειωτικοί πόροι που χρησιμοποιούνται πλέον στα παραδοσιακά και πολύ περισσότερο στα ψηφιακά μέσα καθιστούν τα κείμενα πολυτροπικά, κατά τρόπο που η προσέγγιση και αποκωδικοποίησή τους να προϋποθέτει τον ψηφιακό, τον γλωσσικό, τον οπτικό, τον κοινωνικό και τον κριτικό γραμματισμό. Είναι, λοιπόν, η παιδεία στα μέσα ένας σύνθετος γραμματισμός, ο οποίος, για να καλλιεργηθεί στο πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος, προϋποθέτει την αξιοποίηση ποικιλίας ειδών και τύπων κειμένων.

Σκοπός

Σκοπός της καλλιέργειας της παιδείας στα μέσα στο πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος είναι η απόκτηση από την πλευρά των μαθητών/τριών δεξιοτήτων που θα τους καταστήσουν ικανούς να χρησιμοποιούν τα μέσα και την πληροφορία ως τρόπους βελτίωσης της συμμετοχής τους στην κοινωνική και πολιτική ζωή.

Στόχοι

Μέσω της καλλιέργειας του γραμματισμού στα μέσα επιδιώκεται οι μαθητές:

Σε επίπεδο γνώσεων να:

- Αναγνωρίζουν την οπτική από την οποία αναπαρίσταται η πραγματικότητα στα μέσα

- Προσδιορίζουν την πρόθεση του πομπού

- Κατονομάζουν διαφορές μεταξύ της πραγματικότητας και των κειμενικών εκδοχών της

- Εξηγούν τις επιλογές μορφοποίησης του μηνύματος (χρώμα, φόντο, γραμματοσειρά, ήχο κτλ.)

- Συγκρίνουν διάφορα μέσα ως προς το είδος, το περιεχόμενο και τους στόχους τους

- Συνθέτουν πολλαπλές ροές παράλληλης πληροφόρησης και ενημέρωσης.

Σε επίπεδο ικανοτήτων να:

- Χρησιμοποιούν την τεχνολογία και τα ψηφιακά εργαλεία ως μέσα πρακτικής γραμματισμού (μέσα για γραφή, ανάγνωση και επικοινωνία)

- Να προβαίνουν στην επιλογή του κατάλληλου εργαλείου ανάλογα με τις επικοινωνιακές περιστάσεις

- Αναζητούν και εντοπίζουν πληροφορίες σχετικές με τα θέματα ενδιαφέροντός τους

- Ελέγχουν την αξιοπιστία των πληροφοριών και των πηγών τους, διακρίνοντας τις ψευδείς και παραπλανητικές ειδήσεις

- Σχεδιάζουν περιεχόμενο αξιόπιστο, ελκυστικό και αποτελεσματικό

- Επιλύουν προβλήματα, ώστε να λειτουργούν ως ανεξάρτητοι χρήστες

Σε επίπεδο στάσεων να:

- Ενθαρρύνονται να αξιοποιούν τα μέσα επικοινωνίας, ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης ως εργαλεία και τρόπους προσωπικής και κοινωνικής ανάπτυξης

- Αμφισβητούν την ουδετερότητα των μέσων

- Διερωτώνται για τους ρητούς και υπόρρητους στόχους και μηνύματά τους

- Αναστοχάζονται τη σχέση τους με τα μέσα και την ψηφιακή τους ταυτότητα.

Κριτικές ερωτήσεις:

Βασική παράμετρος της παιδείας στα μέσα είναι η κριτική πρόσληψη της μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας. Οι μαθητές/οι μαθήτριες είναι σημαντικό να αναγνωρίσουν ότι τα μέσα αποτελούν μελετημένες κατασκευές που δημιουργούν εκδοχές της πραγματικότητας τόσο σε φανερό όσο και σε λανθάνον επίπεδο. Ως εκ τούτου, τα κείμενά τους συχνά έχουν περισσότερα από ένα σημασιολογικά επίπεδα και ποικίλους στόχους (να πληροφορήσουν, να πείσουν, να τέρψουν, να παραπλανήσουν…), ανάλογα με το αξιακό τους σύστημα και τον κοινό-στόχο.

Υπό αυτό το πρίσμα, η παιδεία στα μέσα δεν εστιάζει τόσο στις απαντήσεις που μπορεί να δώσουν οι μαθητές στο πλαίσιο της κατανόησης του περιεχομένου των κειμένων, όσο στις ερωτήσεις που μπορούν να κάνουν στο πλαίσιο της κριτικής πρόσληψης του κειμενικού μηνύματος:

- Ποιος είναι ο πομπός του μηνύματος;

- Γιατί το δημιούργησε;

- Τι είδους κείμενο επέλεξε, για να μεταδώσει το μήνυμά του;

- Ποιες τεχνικές χρησιμοποίησε για να προσελκύσει την προσοχή μου;

- Υπάρχει λανθάνων εμπορικός στόχος;

- Ποια ιδεολογία, τρόπος ζωής και αξίες αντανακλώνται στο μήνυμα ή παραλείπονται από αυτό;

- Θα μπορούσαν διαφορετικοί άνθρωποι να προσλάβουν διαφορετικά το μήνυμα αυτό;

Υποστηρικτικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις:

Ως υποστηρικτικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις για την παιδεία στα μέσα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, σύμφωνα και με τον «Οδηγό σπουδών των εκπαιδευτικών για την παιδεία στα μέσα και την πληροφορία» που εξέδωσε το 2011 η UNESCO:

η μάθηση βάσει διερεύνησης περιεχομένου και επίλυσης προβλήματος
η επιστημονική διερεύνηση (κύκλος διερεύνησης)
η μελέτη περίπτωσης
η συνεργατική μάθηση
η κειμενική και συγκειμενική ανάλυση
η μετάφραση και απόδοση
η προσομοίωση
η παραγωγή περιεχομένου.

Ενδεικτικά παραδείγματα δραστηριοτήτων και παιδαγωγικών προσεγγίσεων

Διερεύνηση της απεικόνισης του φύλου και της εθνότητας στα μέσα: διερεύνηση αντικειμένου
Εξέταση του ρόλου των ηλεκτρονικών κοινοτήτων στο διαδίκτυο: επιστημονική διερεύνηση
Προσδιορισμός των χαρακτηριστικών, των δυνατοτήτων και των κινδύνων ενός μέσου κοινωνικής δικτύωσης: μελέτη περίπτωσης
Προσδιορισμός των χαρακτηριστικών του ειδησεογραφικού άρθρου: κειμενική ανάλυση
Συσχετισμός του συγκεντρωτισμού στην ιδιοκτησία των μέσων με τη δημοκρατία και την ελευθερία λόγου: συγκειμενική ανάλυση
Αξιοποίηση φωτογραφικού υλικού από τη ζωή προσώπων (μεταναστών, εργαζομένων…) και δημιουργία μικρού ντοκιμαντέρ: απόδοση – παραγωγή περιεχομένου.

Β. Η ψηφιακή τεχνολογία ως μέσο πρακτικής γραμματισμού

Τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας και πληροφόρησης αποτελούν εγγενές στοιχείο της σύγχρονης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής πραγματικότητας και αποτελούν το πλαίσιο στο οποίο πρέπει να προσλαμβάνονται οι συναφείς κειμενικές πρακτικές. Στο πλαίσιο της διδασκαλίας, η έμφαση στην ανάδειξη της ρευστότητας των ψηφιακών κειμένων, της πολυτροπικότητας και υπερκειμενικότητας ως εγγενών συστατικών τους, οι νέοι τρόποι ανάγνωσης και η εστίαση στην ανάγκη για κριτική θεώρηση των ψηφιακών κειμένων συνιστούν σημαντικούς διδακτικούς στόχους. Ο γραμματισμός στα ψηφιακά μέσα συνδέεται άρρηκτα με τον οπτικό γραμματισμό και τον γραμματισμό στα Μέσα.

Η ψηφιακή τεχνολογία αξιοποιείται ως μέσο πρακτικής γραμματισμού (ανάγνωση, γραφή και επικοινωνία), χωρίς να αποκλείεται η χρήση της ως εργαλείο διευκόλυνσης των μαθητών/τριών στη γλωσσική διδασκαλία για α) την αναζήτηση υλικού (αξιοποίηση των διαδραστικών πινάκων, των ηλεκτρονικών λεξικών και των σωμάτων κειμένων, των λογισμικών επεξεργασίας κειμένου, περιβαλλόντων του διαδικτύου για άντληση αυθεντικού υλικού) β) τη χρήση υλικού στην τάξη, τον εμπλουτισμό, δηλαδή, της διδασκαλίας γ) τη συνέχιση του διαλόγου εκτός τάξης, ως εξακτίνωση των διαλογικών κύκλων μέσα από τα εργαλεία του Web 2.0 (blog, wiki, κοινωνικά δίκτυα, ιστολόγια ως περιβάλλοντα δημοσίευσης των μαθητικών εργασιών ή ως περιβάλλοντα συμπαραγωγής λόγου δ) τη δημιουργία οπτικοακουστικών έργων (ταινιών μικρού μήκους, ντοκιμαντέρ, εικαστικών έργων, δραματοποιημένων μεταφορών), ως προσωπικές ή συλλογικές ανταποκρίσεις σε λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά κείμενα κ.λπ.).

Ως μέσα πρακτικής γραμματισμού προτείνεται να αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα των ψηφιακών περιβαλλόντων κατά την παραγωγή και πρόσληψη λόγου (π.χ. ιδιαιτερότητες της παραγωγής λόγου σε περιβάλλοντα επεξεργασίας κειμένου και παρουσίασης, παραγωγή διαδικτυακών, πολυμεσικών κειμένων κ.λπ.).

Πιο συγκεκριμένα

Σκοπός της καλλιέργειας του ψηφιακού γραμματισμού στο πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος είναι η απόκτηση από την πλευρά των μαθητών δεξιοτήτων που θα τους καταστήσουν ικανούς να μετασχηματίζουν τις ιδέες και τις εμπειρίες τους σε ψηφιακές δράσεις κατάλληλες να μεταβάλουν το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται.

Στόχοι:

Μέσω της καλλιέργειας του ψηφιακού γραμματισμού στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται οι μαθητές:

Σε επίπεδο γνώσεων

να εξηγούν τη λειτουργία των ποικίλων σημειωτικών κωδίκων στην κατασκευή νοήματος στον ψηφιακό χώρο (προφορικός – γραπτός λόγος, οπτικοί κώδικες, μουσική, ήχος, οργάνωση σελίδων κτλ.)
να αναγνωρίζουν τη λειτουργία σημειωτικών πόρων στη δημιουργία συναισθημάτων, στη δήλωση έμφασης, στην επισήμανση στοιχείων του κειμένου, στη συνυποδηλωτική λειτουργία της γλώσσας (χρώμα, μουσική, είδος - μορφή και μέγεθος γραμματοσειράς, χρήση πεζών – κεφαλαίων γραμμάτων, υπογραμμίσεις κτλ.)
να αναγνωρίζουν τις δομικές και γλωσσικές συμβάσεις των ποικίλων κειμενικών ειδών (άρθρο, διαφήμιση, συνέντευξη, σύντομη ανάρτηση κτλ.) στον ψηφιακό χώρο
να προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά νέων κειμενικών τύπων συνδεδεμένων με τα ψηφιακά μέσα, όπως τα πολυτροπικά κείμενα και τα υπερκείμενα
να επιλέγουν από την πληθώρα των ψηφιακών δεδομένων αυτά που κρίνουν κατάλληλα για τη σύνθεση των δικών τους κειμένων.
να επιλέγουν τους κατάλληλους σημειωτικούς πόρους για να καταστήσουν τα κείμενά τους πιο αποτελεσματικά ανάλογα με την πρόθεσή τους ως συντακτών, τον τύπο και το είδος των κειμένων, καθώς και τα χαρακτηριστικά της επικοινωνιακής κοινότητας στο πλαίσιο της οποίας τα παράγουν.

Σε επίπεδο δεξιοτήτων :

να αξιοποιούν τα ψηφιακά εργαλεία ως μέσα πρακτικής γραμματισμού (μέσα για γραφή, ανάγνωση και επικοινωνία)
να χρησιμοποιούν ποικίλες διαδρομές ανάγνωσης των ψηφιακών κειμένων, αξιοποιώντας τους κειμενικούς συνδέσμους
να ελέγχουν την αξιοπιστία των ψηφιακών πηγών
να σχεδιάζουν και οργανώνουν τα κείμενά τους σε προσυγγραφικό στάδιο μέσω των ποικίλων δυνατοτήτων συλλογής υλικού και ψηφιακής διαγραμματικής απεικόνισης των ιδεών τους
να διορθώνουν και αναθεωρούν τα κείμενά τους σε μετασυγγραφικό επίπεδο, παρακολουθώντας τις αλλαγές που έχουν επιφέρει

Σε επίπεδο στάσεων :

να αποδέχονται την ισοδυναμία των ποικίλων σημειωτικών κωδίκων ως μέσων κατασκευής νοήματος στο πλαίσιο των πολυτροπικών κειμένων
να υιοθετούν συνεργατικά εργαλεία μάθησης, τα οποία προάγουν την αλληλεπίδραση και τον διάλογο
να διερωτώνται για τη σχέση των ψηφιακών κειμένων με το κοινωνικό συγκείμενο
να εκτιμούν τις ωφέλειες από τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στη μαθησιακή διαδικασία
να αναστοχάζονται τη σχέση τους με τα μέσα και την ταυτότητά τους στον ψηφιακό κόσμο.

Κριτικά ερωτήματα

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει ποικίλες διαδικτυακές εφαρμογές, από τα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα παραγωγής λόγου (προγράμματα επεξεργασίας κειμένων, λογισμικά παρουσιάσεων ή πολυμέσων) και τις βάσεις δεδομένων (σώματα κειμένων, ηλεκτρονικά λεξικά) έως τις εφαρμογές του Web 2.0 που ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση, τη συμμετοχικότητα και τη δημιουργία αυθεντικών επικοινωνιακών περιστάσεων (δημιουργία ιστοσελίδων, ιστολογίων, wikis για συνεργατική παραγωγή γραπτού λόγου, δημιουργία περιεχομένου σε περιβάλλοντα κοινωνικής δικτύωσης κτλ.).

Πριν από την επιλογή και αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων, είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να λάβει υπόψη του τα ακόλουθα ερωτήματα:

Ποιο είναι το περιεχόμενο της μαθησιακής διαδικασίας;
Ποιες είναι οι ανάγκες των μαθητών;
Ποιες ταυτότητες έχουν ήδη διαμορφώσει ως εγγράμματα υποκείμενα;
Ποιο είναι το ψηφιακό προφίλ τους;
Τι είδους ταυτότητες επιδιώκονται μέσω της αξιοποίησης ψηφιακών εργαλείων;
Σε τι και σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται η διδακτική πρακτική λόγω της αξιοποίησης των εργαλείων αυτών, ώστε να δικαιολογείται η χρήση τους έναντι παραδοσιακών μορφών πρακτικής γραμματισμού;

Γ. Οπτικός Γραμματισμός

Εισαγωγή

Στον 21ο αιώνα η ικανότητα της κατανόησης, ερμηνείας και δημιουργίας οπτικών και οπτικο-ακουστικών μηνυμάτων συνιστά ένα είδος γραμματισμού εξίσου αναγκαίου με την κατανόηση, ερμηνεία και παραγωγή γραπτών κειμένων.

Η έννοια του οπτικού γραμματισμού χαρακτηρίζεται από την ευρύτητά της, καθώς συμπεριλαμβάνει τα άλλοτε διακριτά είδη του επικοινωνιακού γραμματισμού (ή γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας) και του εικαστικού γραμματισμού (γραμματισμός στην καλλιτεχνική ή έντεχνη εικόνα), έχοντας ταυτόχρονα κρίσιμα σημεία επικάλυψης με τον πληροφοριακό και τον ψηφιακό γραμματισμό. Η ευρύτητά της οφείλεται στην ολιστική προσέγγισή της στη σύγχρονη οπτική «οικολογία», όπως τη βιώνουμε στην καθημερινότητά μας, χωρίς άγονους κερματισμούς και τεχνητές οριοθετήσεις.

Η θέση του Οπτικού Γραμματισμού στο αναλυτικό πρόγραμμα

Σύμφωνα με τη δεσπόζουσα διεθνώς εκπαιδευτική πρακτική, ο οπτικός γραμματισμός πρέπει να επιδιωχθεί όχι αποκλειστικά μέσω ενός ειδικού μαθήματος αλλά δια μέσου του αναλυτικού προγράμματος, και πιο συγκεκριμένα στο πλαίσιο:

Α. Των ιδιαίτερων ειδών οπτικής επικοινωνίας που εμπλέκονται σε διαφορετικά μαθήματα, λ.χ. η φωτογραφία στο μάθημα της Ιστορίας, τα σχεδιαγράμματα στα μαθήματα της Φυσικής και της Βιολογίας, οι χάρτες στο μάθημα της γεωγραφίας, τα πληροφοριογράμματα (infographics) στο μάθημα της Πολιτικής Παιδείας, πίνακες ζωγραφικής στο μάθημα των Εικαστικών, εικονογραφήματα (pictograms) στο μάθημα της Πληροφορικής κ.λπ.

Β. Των ιδιαίτερων ειδών οπτικής επικοινωνίας που πρέπει να αξιοποιούνται σε διαφορετικά μαθήματα, λ.χ. ταινίες μυθοπλασίες στο μάθημα της Λογοτεχνίας, ταινίες τεκμηρίωσης (ντοκιμαντέρ) στα μαθήματα των φυσικών επιστημών, της Ιστορίας και της Πολιτικής Παιδείας κ.λπ.

Γ. Των διαθεματικών εργασιών (τύπου project), ο διεπιστημονικός και ερευνητικός χαρακτήρας των οποίων ευνοεί ιδιαίτερα την αξιοποίηση μιας ποικιλίας οπτικών πηγών/υλικών αλλά και τεχνικών οπτικοποίησης των πληροφοριών/στοιχείων.

Δ. Της συμμετοχής των μαθητών/τριών σε παράλληλες εκπαιδευτικές δράσεις (λ.χ. το «Πάμε Σινεμά», μουσειοπαιδαγωγικά και περιβαλλοντικά προγράμματα, δράσεις κοινωνικής ευαισθητοποίησης και αλληλεγγύης, μαθητικό θέατρο, έκδοση μαθητικών εντύπων κ.λπ.) που προσφέρουν ευκαιρίες για τη δημιουργική εμπλοκή τους στην ερμηνεία ή/και παραγωγή πρωτότυπου οπτικού ή οπτικο-ακουστικού υλικού (λ.χ. δημιουργία ταινιών, φωτογραφιών και ψηφιακών ιστοριών, σκηνογραφία, σχεδιασμός αφίσας, εντύπου και ιστοσελίδων).

Είναι φανερό ότι η ανωτέρω προσέγγιση, ειδικά σε ό, τι αφορά τα σημεία Α και Β, συνεπάγεται αφενός, αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας μιας μεγάλης ποικιλίας μαθημάτων. Μια εναλλακτική προσέγγιση, που είναι δυνατό να υλοποιηθεί πιο άμεσα, συνίσταται στην ενσωμάτωση της διάστασης του οπτικού γραμματισμού στο μάθημα της γλώσσας. Αυτή η ενσωμάτωση ευνοείται ιδιαίτερα από την έμφαση του μαθήματος της γλώσσας στην ανάπτυξη κειμενο-αναλυτικών δεξιοτήτων και συνθετικο-εκφραστικών ικανοτήτων. Η βασικότερη ωφέλεια, ωστόσο, προκύπτει από τη δυνατότητα που δημιουργείται να προσεγγισθεί αποτελεσματικά η χαρακτηριστική πολυτροπικότητα των σύγχρονων μορφών επικοινωνίας.

Θεωρητικά εργαλεία και μεθοδολογία

Ως βασικά θεωρητικά εργαλεία προτείνονται :

Α. Η οπτική σημειωτική και η κοινωνιοσημειωτική

Β. Η μη λεκτική επικοινωνία

Γ. Η οπτική ανθρωπολογία

Δ. Οι Πολιτισμικές Σπουδές

Ε. Η εικονογραφική-εικονολογική ανάλυση

Σε κάθε περίπτωση, η ένταξη του οπτικού γραμματισμού στην ανώτερη βαθμίδα της Β/θμιας Εκπαίδευσης δεν πρέπει να βασισθεί με μια εννοιοκεντρική διδακτική προσέγγιση ή στην αναγωγή του οπτικού γραμματισμού σε μια μέθοδο παντός καιρού. Προκειμένου να αναπτυχθεί ο κριτικός αναστοχασμός, η ερμηνευτική αυτονομία και δημιουργικότητα των μαθητών/τριών, πρέπει να προκριθεί η μη κατευθυνόμενη διδασκαλία, στο πλαίσιο της οποίας ο/η εκπαιδευτικός καλείται να διηθήσει και μεταφράσει την προσωπική του/της θεωρητική κατάρτιση έτσι, ώστε να δράσει με τρόπο διευκολυντικό και συμβουλευτικό.

Στόχοι

Ο οπτικός γραμματισμός έχει στόχο να βοηθήσει τους μαθητές:

να κατανοήσουν τα οπτικά μηνύματα ως ιστορικά και κοινωνικά προσδιορισμένες πράξεις επικοινωνίας, δηλαδή, ως συμβολικές κατασκευές που απευθύνονται σε συγκεκριμένες κοινότητες αποδεκτών, με συγκεκριμένους τρόπους, προθέσεις και σημασίες
να αντιλαμβάνονται τις αξιακές και ιδεολογικές διαστάσεις και λειτουργίες των οπτικών μηνυμάτων
να συνειδητοποιήσουν τη ρητορική δύναμη και λειτουργία της συναισθηματικής-συγκινησιακής διάστασης των οπτικών μηνυμάτων
να εκτιμήσουν τις νοηματικές δυνατότητες και ερμηνευτικές απαιτήσεις της οπτικής, οπτικο-λεκτικής και οπτικο-ακουστικής επικοινωνίας
να αναπτύξουν μια ενεργητική και δημιουργική στάση έναντι της σύγχρονης οπτικής επικοινωνίας.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Οι μαθητές/τριες θα είναι ικανοί/ές :
να ερευνούν και ανακαλύπτουν το ιστορικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό πλαίσιο παραγωγής και νοηματοδότησης των οπτικών μηνυμάτων.
να εξηγούν τους τρόπους με τους οποίους τα οπτικά μηνύματα απευθύνονται, πληροφορούν, επηρεάζουν και κινητοποιούν τους αποδέκτες τους.
να συγκρίνουν, αξιολογούν και επιλέγουν μια ευρεία ποικιλία οπτικών μηνυμάτων.
να αναλύουν και συνθέτουν πολυτροπικά κείμενα.
να δημιουργούν πρωτότυπες και αποτελεσματικές οπτικές, οπτικο-λεκτικές και οπτικο-ακουστικές αφηγήσεις.

Δραστηριότητες

Οι παρακάτω εκπαιδευτικές δραστηριότητες αντιπροσωπεύουν μια σειρά εφαρμογών κλιμακούμενης δυσκολίας, σε κάθε μια από τις οποίες προσφέρεται η ευκαιρία ανάπτυξης διαφορετικών πτυχών και δεξιοτήτων οπτικού γραμματισμού, από τις πιο απλές έως τις πιο σύνθετες. Η διαβάθμιση αυτή, διευκολύνει και την κατανομή αυτών των δραστηριοτήτων στις διαφορετικές τάξεις του Λυκείου.

Η ομάδα Α (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες που μπορούν να υλοποιηθούν στη διάρκεια 2-3 μαθημάτων και στη βάση ταυτόχρονης, συλλογικής επεξεργασίας.

Η ομάδα Β (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες που μπορούν να υλοποιηθούν ως ατομικές εργασίες διάρκειας 2 εβδομάδων.

Η ομάδα Γ (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες που μπορούν να υλοποιηθούν ως ομαδοσυνεργατικές εργασίες διάρκειας 2-3 εβδομάδων.

Η ομάδα Δ (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες διαθεματικού ή παράλληλου εκπαιδευτικού χαρακτήρα και μπορούν να υλοποιηθούν ως ομαδοσυνεργατικές εργασίες διάρκειας από 1 έως και περισσότερους μήνες.

Α1. Συλλογικές Εικόνες

Στόχος: να αναπτυχθεί η κριτική κατανόηση των στερεότυπων (εθνικών, πολιτισμικών, φύλου και φυλής) ως οπτικές αναπαραστάσεις που αντανακλούν και εδραιώνουν κοινωνικές και πολιτισμικές προκαταλήψεις και αυθαίρετες γενικεύσεις.
Εφαρμογή: αναζήτηση/εντοπισμός στερεότυπων σε κοινόχρηστα είδη οπτικής επικοινωνίας, όπως λ.χ. γελοιογραφίες, διαφημίσεις, εικονογράμματα

Α2. Η εικόνα και το κοινό της

Στόχος: να αναπτυχθεί επίγνωση του πώς οι εικόνες απευθύνονται σε συγκεκριμένες κοινότητες αποδεκτών
Εφαρμογή: ποιο είναι το υπονοούμενο κοινό των εξωφύλλων διαφορετικού είδους βιβλίων, εντύπων ή μουσικών δίσκων;

Α3. Μια εικόνα – πολλές λέξεις

Στόχος: να αναδειχθεί η εξάρτηση της ερμηνείας μιας εικόνας από τη λεζάντα της (λ.χ. φωτογραφίες στον τύπο), ή τον τίτλο της (λ.χ. πίνακες ζωγραφικής)

Εφαρμογή: δίνεται μια ποικιλία εικόνων – φωτογραφίες επίκαιρες ή παλαιότερες, πίνακες ζωγραφικής – και οι μαθητές/τριες πρέπει να παραγάγουν λεζάντες και τίτλους αντίστοιχα.

Β1. Μια εικόνα - μια ιστορία

Στόχος: να αναδειχθεί η ανάγκη της μεθοδικής ανάλυσης της παραγωγής και της σύνθεσης μιας εικόνας για την αποτελεσματική ερμηνεία της.

Εφαρμογή: δίνεται μια ποικιλία εικόνων – φωτογραφίες επίκαιρες ή παλαιότερες, πίνακες ζωγραφικής – και οι μαθητές/τριες πρέπει να αναζητήσουν στοιχεία που φωτίζουν το πλαίσιο παραγωγής τους, τις προθέσεις του/της δημιουργού και των ποικιλόμορφων αναφορών και συμβολισμών που περιέχουν.

Β.2 Εικονογράφηση

Στόχος: ευαισθητοποίηση στις ερμηνευτικές αλληλεπιδράσεις που υφίστανται μεταξύ του λεκτικού και του οπτικού σκέλους ενός πολυτροπικού κειμένου.

Εφαρμογή: δίνεται μια ποικιλία σύντομων κειμένων (1-2 σελίδες) διαφορετικού είδους (μυθοπλασία, ποίηση, ιστορία, αυτοβιογραφία/απομνημόνευμα, επιστημονικό, πληροφοριακό) και οι μαθητές/τριες πρέπει να αναζητήσουν και επιλέξουν κατάλληλες συνοδευτικές εικόνες (4 εικόνες/σελίδα).

Β3. Φωτοδοκίμιο

Στόχος: συνειδητοποίηση της αφηγηματικής δύναμης της εικόνας και ανάπτυξη της αφηγηματικής ικανότητας μέσω της συνδυαστικής χρήσης εικόνων και λόγου.

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες πρέπει να παραγάγουν ένα εκτενές φωτορεπορτάζ (8-12 φωτογραφίες) συνοδευόμενο από παράλληλο κείμενο (800-1.000 λέξεις) για ένα θέμα που αφορά τη γειτονιά ή την πόλη τους.

Γ1. Ψηφιακή ιστορία

Στόχος: Δημιουργία σύντομου προσωπικού οπτικο-ακουστικού αφηγήματος

Εφαρμογή: οι μαθητές καλούνται να συνθέσουν μια ψηφιακή ιστορία (διάρκεια 2-3 λεπτά) σχετικά με μια προσωπική τους εμπειρία, συνδυάζοντας ψηφιοποιημένες φωτογραφίες/σχέδια/εικόνες, μαγνητοφωνημένη αφήγηση ή/και μουσική επένδυση.

Γ2. Σχεδιασμός αφίσας

Στόχος: συνειδητοποίηση των διαφορετικών λειτουργιών της εικόνας (πληροφορία, επιχείρημα, συναίσθημα)
Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν μια πρωτότυπη αφίσα σχετικά με μια σχολική εκδήλωση (γιορτή, παράσταση, αθλητικό γεγονός κ.λπ.) ή ένα κοινωνικό ζήτημα (λ.χ. ανακύκλωση, προσφυγικό, ανεργία, περιβάλλον, ναρκωτικά κ.λπ.) η οποία θα αναπαραχθεί και αναρτηθεί δημόσια.

Γ3. Σχεδιασμός λογότυπου

Στόχος: κατανόηση της σχεδιαστικής οικονομίας αλλά και νοηματικής πυκνότητας που διακρίνει την αναγνωρισιμότητα και απήχηση των λογότυπων
Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν το λογότυπο του σχολείου τους ή της πόλης τους ή της θεατρικής ή μουσικής ομάδας του σχολείου τους.

Δ1.Ψηφιακός Μουσειακός Οδηγός

Στόχος: ανάπτυξη των ικανοτήτων έρευνας, επιλογής και σύνθεσης που απαιτεί η δημιουργία πληροφοριακών πολυτροπικών κειμένων

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν ένα ψηφιακό Οδηγό σχετικά με τα εκθέματα του Μουσείου που πρόκειται να επισκεφτούν με την τάξη τους. Ο ψηφιακός Οδηγός πρέπει να γίνει με χρήση λογισμικού που να επιτρέπει την ανάγνωσή του από smartphones.

Δ2. Σχεδιασμός ιστοσελίδας

Στόχος: κατανόηση των βασικών πτυχών του σχεδιασμού (χρώμα, σχήματα, λογότυπο, γραμματοσειρές) και της πολυτροπικότητας της διαδικτυακής οπτικής επικοινωνίας

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν μια ιστοσελίδα (λ.χ. της τάξης τους, των νέων της γειτονιάς τους), να ετοιμάσουν/επιμεληθούν/αναρτήσουν τα απαιτούμενα λεκτικά και οπτικά υλικά.

Δ3. Σχεδιασμός μαθητικού εντύπου

Στόχος: κατανόηση των βασικών πτυχών του έντυπου σχεδιασμού (εξώφυλλο, σελιδοποίηση, χρώμα, λογότυπο, γραμματοσειρές)

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν ένα μαθητικό έντυπο (εξειδικευμένης ή ποικίλης ύλης), να ετοιμάσουν/επιμεληθούν τα απαιτούμενα λεκτικά και οπτικά υλικά.

ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Σύμφωνα με το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών, ως γενικός σκοπός της διδασκαλίας για το μάθημα της Λογοτεχνίας ορίζεται «η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό». Το μάθημα είναι κειμενοκεντρικό και μαθητοκεντρικό. Λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών, ο/η εκπαιδευτικός ακολουθεί ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες που ευνοούν τον δημιουργικό διάλογο και συμβάλλουν στην ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων.

Στο πλαίσιο αυτό η διδασκαλία της Λογοτεχνίας δεν μπορεί παρά να στοχεύει, ώστε οι μαθητές/τριες να μπορούν:

α) να βιώσουν τη λογοτεχνία ως πηγή εμπειριών, ως διαλεκτική συγκρότηση αισθητικών και διανοητικών συγκινήσεων, και να αναγνωρίσουν τη δραστική αξία τους για τη ζωή τους,

β) να συγκροτήσουν την υποκειμενικότητά τους, εμπλουτίζοντας την κατανόησή τους για πτυχές του κόσμου που προϋπήρξε και εκείνου που τους περιβάλλει, και ενισχύοντας την κριτική τους στάση απέναντι στον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία υποβάλλει νοήματα και αξίες.

Για να επιτευχθεί, με μεγαλύτερη δυνατή πληρότητα ο πρωταρχικός σκοπός, δηλαδή ο διάλογος με τα κείμενα και τον κόσμο, είναι σημαντικό να περιλάβει και τον διάλογο μεταξύ των μαθητών/τριών. Οι μαθητές/τριες, επομένως, χρειάζεται να υποστηριχθούν στα ακόλουθα:

α) να αποκτήσουν αναγνωστικές δεξιότητες, ώστε να αξιοποιούν συνδυαστικά έναν αριθμό ενδοκειμενικών και εξωκειμενικών στοιχείων, για να ιχνηλατούν με μεγαλύτερη επάρκεια το νοηματικό υπόστρωμα των κειμένων (διότι, για να συνομιλήσουμε με κάποιον/κάτι, χρειάζεται να αναγνωρίσουμε τι λέει)

β) να θέτουν κρίσιμα για εκείνους/εκείνες ερωτήματα/θέματα συζήτησης σχετικά με τα ζητήματα που πραγματεύονται τα κείμενα∙τα ερωτήματα να λειτουργούν στη συνέχεια ως άξονες ή κέντρα αλληλεπιδράσεων και συνομιλιών μεταξύ των μαθητών/τριών, ελεύθερων τόσο στη διανοητική όσο και στη συναισθηματική τους διάσταση (διότι, για να συζητήσουμε για κάτι, χρειάζεται να αναρωτηθούμε πρώτα κάτι)

γ) να διαπραγματεύονται τις υποθέσεις τους στο πλαίσιο μιας αναγνωστικής/ ερμηνευτικής κοινότητας (διότι το νόημα που δίνουμε εμείς σε κάτι, ενδεχομένως, δεν είναι το ίδιο με εκείνο που δίνουν οι άλλο).

Από τη διαδικασία αυτή αναμένεται:

ή η ανακάλυψη και η αποδοχή της ερμηνευτικής πολλαπλότητας και της πολλαπλότητας των απόψεων,
ή/και η διαμόρφωση πυρήνων κοινών θέσεων μέσα από σταδιακές μετατοπίσεις,
ή/και η από κοινού συγκρότηση μιας πιο πολύπλευρης ερμηνείας.

Γενικότερα, ο διάλογος για το νόημα των κειμένων αναμένεται να επιφέρει μετατοπίσεις στις απόψεις και στάσεις των μαθητών/τριών, προς την κατεύθυνση του εμπλουτισμού της υποκειμενικότητάς τους και της σταδιακής συγκρότησής τους σε ιστορικά υποκείμενα.

Πιο σχηματικά ως προς τα παραπάνω θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα ως εξής: Α.

Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Εντοπισμός και αναγνώριση των βασικών στοιχείων/δομών των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να αναγνωρίζουν τους τρόπους με τους οποίους η λογοτεχνική γλώσσα διαμορφώνεται από τις επιλογές του/της συγγραφέα σχετικά με το λεξιλόγιο, τη δομή, τις εκφραστικές τεχνικές και την οπτική γωνία
να εντοπίζουν πληροφορίες σχετικά με το επικοινωνιακό πλαίσιο των κειμένων και τον τρόπο που τα κείμενα διαλέγονται με τον/την αναγνώστη/τρια
να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους και τις βασικές συμβάσεις που απορρέουν από αυτό

Ερμηνεία και μετασχηματισμοί των εκφραστικών και νοηματικών δομών των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να μετασχηματίζουν εκφραστικά, σημασιολογικά, αφηγηματολογικά στοιχεία των κειμένων και να εξηγούν τις αλλαγές στο νόημά τους, στο επίπεδο του ύφους και στο επικοινωνιακό αποτέλεσμα
να ερμηνεύουν φράσεις, προτάσεις, περιόδους των κειμένων αξιοποιώντας κειμενικά, επικοινωνιακά και ιστορικά συμφραζόμενα

Κριτικός στοχασμός σε σχέση με το συγκινησιακό φορτίο/συναισθηματικό κλίμα των κειμένων, το επικοινωνιακό πλαίσιο και την αποτελεσματικότητά τους

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να αξιολογούν τη σχέση εικόνας-κειμένου ως προς τον βαθμό ενίσχυσης του νοηματικού ή/και συναισθηματικού βάρους τους
να συγκρίνουν τις τεχνικές των κειμένων ως προς την πληρότητα, την συναισθηματική δραστικότητα και ως προς τις ιδεολογικές θέσεις που εγγράφουν κ.λπ.
να συσχετίζουν μεταξύ τους τα κείμενα κάνοντας διακειμενικές αναφορές και συγκρίνοντας ως προς τους εκφραστικούς τρόπους, τις ιδεολογικές θέσεις, το ύφος και την αποτελεσματικότητά τους

Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές ανάγνωσης / κατανόησης

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να περιγράφουν τις στρατηγικές κατανόησης και ερμηνείας που χρησιμοποιούν και να τις συζητούν στο πλαίσιο της αναστοχαστικής φάσης
να αναγνωρίζουν τις προσωπικές αξίες, στάσεις, εμπειρίες, ιδεολογικές θέσεις που τους επηρεάζουν στη διαδικασία πρόσληψης των κειμένων και να τις παρουσιάζουν στην ομάδα τους ή στην ολομέλεια, στο πλαίσιο μιας αναστοχαστικής συζήτησης
να αποτιμούν την πορεία που προηγήθηκε, σε μια διαδικασία αυτοαξιολόγησης ή και αυτοελέγχου

Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου:

Σύνθεση κειμένων (συγγραφική φάση)

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να δημιουργούν προφορικά, γραπτά ή/και πολυμεσικά κείμενα, τα οποία να διαλέγονται με τη «λογοτεχνικότητα» [είτε ερμηνεύοντας κριτικά τα λογοτεχνικά κείμενα είτε παράγοντας δημιουργικά ομοιότροπα κείμενα (π.χ. δημιουργική γραφή)]
να αξιοποιούν τις πληροφορίες και το λεξιλόγιο που ποικίλουν σε διαφορετικά κείμενα ή διαφορετικούς συγγραφείς, καθώς και τις γνώσεις τους για τους εκφραστικούς τρόπους και την ποικιλία των τεχνικών των κειμενικών ειδών (π.χ. ποίησης, πεζογραφίας, θεάτρου) προκειμένου να συντάξουν/εκφωνήσουν τα κείμενά τους
να υιοθετούν στρατηγικές διαπροσωπικής προφορικής επικοινωνίας (π.χ. γλώσσα του σώματος, χιούμορ κ.α.) και προφορικής έκφρασης (π.χ. επιτονισμός, παύσεις, ένταση της φωνής κ.ά.) στο πλαίσιο μιας «εκφραστικής ανάγνωσης» και να τις χρησιμοποιούν για την επίτευξη των επικοινωνιακών τους στόχων

Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές και την αποτελεσματικότητα των παραγόμενων κειμένων, στο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο

να εντοπίζουν τις περισσότερο αποτελεσματικές από τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν σε όλα τα στάδια της παραγωγής είτε του προφορικού λόγου είτε των γραπτών κειμένων τους
να αντιλαμβάνονται τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία τους ως συγγραφείς/ομιλητές/τριες, ώστε να προσδιορίσουν τους τρόπους με τους οποίους θα αναπτύξουν τις δεξιότητές τους να γράφουν και να μιλούν κατάλληλα και αποτελεσματικά
να αναστοχάζονται εκτιμώντας την πορεία των ενεργειών τους σε σχέση με πιθανές δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τις λύσεις στις οποίες οδηγήθηκαν.

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, A΄ Γενικού Λυκείου, Α΄ Τεύχος, ITYE “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», Βιβλίο Μαθητή

Από τις τρεις διδακτικές ενότητες που προβλέπονται στο Πρόγραμμα Σπουδών για την Α’ Τάξη, διδάσκονται: μία ή δύο ενότητες, («Τα φύλα στη λογοτεχνία», «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση», «Θέατρο») και μία ενότητα με θέμα που θα επιλέξει ο εκπαιδευτικός σε συνεργασία με τους μαθητές και τις μαθήτριες. Σκόπιμο κρίνεται πριν την επιλογή να προηγηθεί συζήτηση στην τάξη και να ληφθούν υπόψη η γνώμη και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Υπενθυμίζεται ότι κατά τη διδασκαλία κάθε ενότητας ακολουθούνται τρεις φάσεις, καθεμία από τις οποίες έχει ιδιαίτερη στοχοθεσία: Πριν από την ανάγνωση, Κυρίως ανάγνωση, Μετά την ανάγνωση.

Στο πλαίσιο της διδασκαλίας κάθε ενότητας, ο/η εκπαιδευτικός δημιουργεί συγκεκριμένα σχέδια εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες και επιθυμίες των μαθητών/τριών, καθώς και τον διαθέσιμο διδακτικό χρόνο. Κατά την επεξεργασία κάθε ενότητας, θεωρείται απαραίτητο να συμπεριλαμβάνονται κείμενα τόσο από τη νεότερη και σύγχρονη όσο και από την παλαιότερη λογοτεχνία. Τα αναγκαία γραμματολογικά στοιχεία διερευνώνται σταδιακά κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας των λογοτεχνικών κειμένων, σε συνάρτηση προς αυτά και δεν αποτελούν αντικείμενο αποστήθισης. Εάν ο/η εκπαιδευτικός επιλέξει τις ενότητες «Τα φύλα στη λογοτεχνία» και «Θέατρο», καλό είναι να φροντίσει να συμπεριλάβει στη διδασκαλία όχι μόνο πεζά αλλά και ποιητικά κείμενα. Οι ενότητες αυτές θα μπορούσαν να διδαχθούν και συνδυαστικά. Η ενθάρρυνση των μαθητών/τριών να προτείνουν κείμενα προς συζήτηση και παρουσίαση στην τάξη μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνία. Τον ίδιο στόχο υπηρετούν, επίσης, ποικίλες πρακτικές φιλαναγνωσίας.

Ως μαθησιακοί και διδακτικοί πόροι μπορούν, επίσης, να αξιοποιηθούν, κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού και σύμφωνα με τις ανάγκες της τάξης, λογοτεχνικά κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές.

(...)

Τρόπος εξέτασης των μαθημάτων

Τα θέματα των προαγωγικών, απολυτηρίων και κατατακτηρίων εξετάσεων λαμβάνονται από την ύλη που ορίζεται ως εξεταστέα για κάθε μάθημα κατά το έτος που γίνονται οι εξετάσεις. Οι ερωτήσεις είναι ανάλογες με εκείνες που υπάρχουν στα σχολικά εγχειρίδια και στις οδηγίες του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, διατρέχουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση της εξεταστέας ύλης, ελέγχουν ευρύ φάσμα διδακτικών στόχων και είναι κλιμακούμενου βαθμού δυσκολίας. Οι μαθητές απαντούν υποχρεωτικά σε όλα τα θέματα.

Σε περίπτωση κατά την οποία ένα θέμα αναλύεται σε υποερωτήματα, η βαθμολογία που προβλέπεται για αυτό κατανέμεται ισότιμα στις επιμέρους ερωτήσεις, εκτός αν κατά την ανακοίνωση των θεμάτων καθορίζεται διαφορετικός βαθμός για κάθε μια από αυτές.

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

Ι. Για την εξέταση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Α΄ τάξη Ημερήσιου και Α΄ τάξη Εσπερινού Γενικού Λυκείου, δίνεται στους μαθητές σε φωτοαντίγραφο:

α) απόσπασμα κειμένου, διδαγμένου από το πρωτότυπο, 12-20 στίχων, με νοηματική συνοχή,

β) απόσπασμα κείμενου, διδαγμένου από μετάφραση, και ζητείται από αυτούς:

α) να μεταφράσουν στη Νέα Ελληνική ένα τμήμα το πρωτότυπου κειμένου οκτώ έως δέκα (8-10) στίχων.

β) να απαντήσουν σε:

i. τρεις (3) ερωτήσεις ερμηνευτικές που μπορεί να αναφέρονται σε ιδέες, αξίες, προβλήματα, στη στάση, στ ήθος ή στον χαρακτήρα προσώπων, στο ιστορικό, κοινωνικό, πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής της συγγραφής του έργου, στη δομή του κειμένου, σε υφολογικά και αισθητικά θέματα. Οι δύο (2) από τις ερωτήσεις αυτές αναφέρονται στο απόσπασμα κειμένου, διδαγμένου από το πρωτότυπο, και η τρίτη στο τμήμα του διδαγμένου από μετάφραση κειμένου σε συσχετισμό με το παραπάνω εξεταζόμενο πρωτότυπο απόσπασμα,

iii. μία (1) ερώτηση γραμματικής,

iv. μία (1) ερώτηση συντακτικού,

Η ερώτηση υπό το στοιχείο «ν» τίθεται προαιρετικά από τον/τη διδάσκοντα/ουσα.

ΙΙ. Για την εξέταση στο μάθημα Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία του προγράμματος Γενικής Παιδείας της Β΄ τάξης Ημερήσιου Γενικού Λυκείου και Β΄ και Γ΄ τάξης Εσπερινού Γενικού Λυκείου δίνεται στους/στις μαθητές/-τριες, σε φωτοαντίγραφο, απόσπασμα διδαγμένου από το πρωτότυπο κειμένου 12 έως 20 στίχων, με νοηματική συνοχή και τους ζητούνται τα εξής:

α) Μετάφραση στη Νέα Ελληνική ενός τμήματός του που αποτελείται από οκτώ έως δέκα (8-10) στίχους.

β) Απάντηση σε δύο (2) ερωτήσεις ερμηνευτικές, που μπορεί να αναφέρονται σε ιδέες, αξίες, προβλήματα και επιχειρήματα, στη στάση, στο ήθος ή στο χαρακτήρα των προσώπων, στο ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής της συγγραφής του έργου, στη συσχέτιση του υπό εξέταση κειμένου με γραμματολογικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στη διδακτέα ύλη του μαθήματος. Οι δύο (2) ερωτήσεις αυτές αναφέρονται στο δοθέν από το πρωτότυπο απόσπασμα.

γ) Απάντηση σε μία (1) ερώτηση που ζητεί τη σύγκριση του εξεταζόμενου κειμένου με παράλληλο κείμενο σε νεοελληνικό λόγο, διδαγμένο (από τα μεταφρασμένα κείμενα των οποίων έχει γίνει σχετική επεξεργασία κατά τη διδακτική διαδικασία) ή αδίδακτο που επιλέγεται από τον/τη διδάσκοντα/-ουσα. Για τις απαιτήσεις της σύγκρισης δίνεται στους στις μαθητές/-τριες σε φωτοαντίγραφο το εν λόγω κείμενο.

δ) Απάντηση σε δύο (2) ερωτήσεις επί του δοθέντος από το πρωτότυπο διδαγμένου κειμένου (που είναι δυνατόν να αναλύονται σε δύο ισοδύναμα βαθμολογικώς υποερωτήματα) από τις οποίες:

i. μία (1) ερώτηση λεξιλογική – σημασιολογική που αναφέρεται στην παραγωγή και σύνθεση λέξεων της Αρχαίας Ελληνικής, σε ομόρριζες λέξεις, σε απλές ή σύνθετες, στη συσχέτιση λέξεων της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής, στη διατήρηση ή στην αλλαγή της σημασίας τους, σε συνώνυμα και αντώνυμα, κ.λπ. και

ii. μία (1) ερώτηση αποκλειστικά υφολογικού χαρακτήρα (εκφραστικά σχήματα, αισθητικά θέματα, λεξικογραμματικά φαινόμενα), προκειμένου να αναδειχθεί η λειτουργία συγκεκριμένων εκφραστικών επιλογών του συγγραφέα.

Η μετάφραση βαθμολογείται με τριάντα (30) μονάδες, οι δύο (2) ερμηνευτικές ερωτήσεις που αναφέρονται στο πρωτότυπο δοθέν απόσπασμα βαθμολογούνται με δεκαπέντε (15) μονάδες η καθεμία, η ερώτηση σύγκρισης του εξεταζόμενου με παράλληλο κείμενο βαθμολογείται με δέκα (10) μονάδες και τέλος καθεμία από τις ερωτήσεις υπό τα στοιχεία δ)i και δ)ii με δεκαπέντε (15) μονάδες.

III. Για την εξέταση στο μάθημα Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών της Β΄ τάξης Ημερησίου Γενικού Λυκείου και Β΄ και Γ΄ τάξεων Εσπερινού Γενικού Λυκείου, καθώς και Αρχαία Ελληνική Γλώσσα της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών της Γ΄ τάξης Ημερησίου Γενικού Λυκείου και της Δ΄ τάξης Εσπερινού Γενικού Λυκείου ισχύουν τα εξής:

1. Δίνονται στους μαθητές και στις μαθήτριες αποσπάσματα διδαγμένου κειμένου 12-20 στίχων με νοηματική συνοχή και τους ζητείται να απαντήσουν σε:

i) μία (1) ερώτηση κατανόησης με την οποία ζητείται να αποκωδικοποιήσουν σημεία του κειμένου και να
αντλήσουν βασικές πληροφορίες που εντοπίζονται στο κείμενο. Η ερώτηση μπορεί να διαιρείται σε δύο υποερωτήματα με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού τύπου (σωστού ή λάθους, πολλαπλών επιλογών, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών κ.λπ.) ή ανοικτού τύπου,

ii) δύο (2) ερωτήσεις ερμηνευτικές, που μπορεί να αναφέρονται σε ιδέες/αξίες/ προβλήματα, σε στάσεις/ήθος/ χαρακτήρα των προσώπων, στο ιστορικό/κοινωνικό/ πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής του έργου, στη δομή/ σύνθεση του κειμένου, σε υφολογικά/αισθητικά θέματα, με βάση το απόσπασμα,

iii) μία (1) ερώτηση κλειστού τύπου που αναφέρεται στο γραμματειακό είδος στο οποίο ανήκει το κείμενο, στον συγγραφέα ή στο έργο του,

iv) μία (1) ερώτηση λεξιλογική-σημασιολογική (σύνδεση λέξεων αρχαίας και νέας, διατήρηση ή αλλαγή της σημασίας τους, οικογένειες ομόρριζων λέξεων, απλών ή σύνθετων, συνώνυμα, αντώνυμα),

v) δίνεται παράλληλο κείμενο στη νέα ελληνική, διδαγμένο ή αδίδακτο, από την αρχαία ή νεότερη ελληνική γραμματεία, και καλούνται να απαντήσουν σε μία (1) ερώτηση ερμηνευτική, με την οποία ζητείται να συγκρίνουν το παράλληλο με το πρωτότυπο κείμενο.

2. Δίνεται, επίσης, αδίδακτο πεζό κείμενο αττικής διαλέκτου 12-20 στίχων στερεότυπης έκδοσης με νοηματική συνοχή. Στο αδίδακτο κείμενο προτάσσεται σύντομο σχετικό εισαγωγικό σημείωμα, μέσω του οποίου δίνονται εξωκειμενικές πληροφορίες απαραίτητες για την κατανόηση του κειμένου. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται:

i) να μεταφράσουν στα νέα ελληνικά μέρος του κειμένου από τέσσερις έως έξι στίχους,
ii) να απαντήσουν σε μια ερώτηση κατανόησης που αναφέρεται στον νοηματικό άξονα του κειμένου,
iii) να απαντήσουν σε μία (1) ερώτηση γραμματικής, η οποία μπορεί να αναλύεται σε δύο υποερωτήματα,
iv. να απαντήσουν σε μία (1) ερώτηση συντακτικού (π.χ. αναγνώριση λέξεων/φράσεων/ προτάσεων/άλλων δομικών στοιχείων του κειμένου, μετασχηματισμός μέρους του κειμένου ως προς τη δομολειτουργική του διάσταση), η οποία μπορεί να επιμερίζεται σε δύο υποερωτήματα.

3. Κάθε ζητούμενη ερώτηση-δραστηριότητα που τίθεται για το διδαγμένο ή το παράλληλο ή το αδίδακτο κείμενο βαθμολογείται με δέκα (10) μονάδες της εκατοντάβαθμης κλίμακας. Για την εξέταση των παραπάνω θεμάτων, τόσο στο διδαγμένο όσο και στο αδίδακτο κείμενο, κρίνεται σκόπιμο να αξιοποιείται ποικιλία τύπων ασκήσεων/ερωτήσεων.

ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Στο πλαίσιο αυτό η διδασκαλία της Λογοτεχνίας δεν μπορεί παρά να στοχεύει, ώστε οι μαθητές/τριες να μπορούν:

Από τη διαδικασία αυτή αναμένεται:

ή η ανακάλυψη και η αποδοχή της ερμηνευτικής πολλαπλότητας και της πολλαπλότητας των απόψεων,
ή/και η διαμόρφωση πυρήνων κοινών θέσεων μέσα από σταδιακές μετατοπίσεις,
ή/και η από κοινού συγκρότηση μιας πιο πολύπλευρης ερμηνείας.

Πιο σχηματικά ως προς τα παραπάνω θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα ως εξής: Α.

Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Εντοπισμός και αναγνώριση των βασικών στοιχείων/δομών των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να αναγνωρίζουν τους τρόπους με τους οποίους η λογοτεχνική γλώσσα διαμορφώνεται από τις επιλογές του/της συγγραφέα σχετικά με το λεξιλόγιο, τη δομή, τις εκφραστικές τεχνικές και την οπτική γωνία
να εντοπίζουν πληροφορίες σχετικά με το επικοινωνιακό πλαίσιο των κειμένων και τον τρόπο που τα κείμενα διαλέγονται με τον/την αναγνώστη/τρια
να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους και τις βασικές συμβάσεις που απορρέουν από αυτό

Ερμηνεία και μετασχηματισμοί των εκφραστικών και νοηματικών δομών των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να μετασχηματίζουν εκφραστικά, σημασιολογικά, αφηγηματολογικά στοιχεία των κειμένων και να εξηγούν τις αλλαγές στο νόημά τους, στο επίπεδο του ύφους και στο επικοινωνιακό αποτέλεσμα
να ερμηνεύουν φράσεις, προτάσεις, περιόδους των κειμένων αξιοποιώντας κειμενικά, επικοινωνιακά και ιστορικά συμφραζόμενα

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να αξιολογούν τη σχέση εικόνας-κειμένου ως προς τον βαθμό ενίσχυσης του νοηματικού ή/και συναισθηματικού βάρους τους
να συγκρίνουν τις τεχνικές των κειμένων ως προς την πληρότητα, την συναισθηματική δραστικότητα και ως προς τις ιδεολογικές θέσεις που εγγράφουν κ.λπ.
να συσχετίζουν μεταξύ τους τα κείμενα κάνοντας διακειμενικές αναφορές και συγκρίνοντας ως προς τους εκφραστικούς τρόπους, τις ιδεολογικές θέσεις, το ύφος και την αποτελεσματικότητά τους

Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές ανάγνωσης / κατανόησης

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να περιγράφουν τις στρατηγικές κατανόησης και ερμηνείας που χρησιμοποιούν και να τις συζητούν στο πλαίσιο της αναστοχαστικής φάσης
να αναγνωρίζουν τις προσωπικές αξίες, στάσεις, εμπειρίες, ιδεολογικές θέσεις που τους επηρεάζουν στη διαδικασία πρόσληψης των κειμένων και να τις παρουσιάζουν στην ομάδα τους ή στην ολομέλεια, στο πλαίσιο μιας αναστοχαστικής συζήτησης
να αποτιμούν την πορεία που προηγήθηκε, σε μια διαδικασία αυτοαξιολόγησης ή και αυτοελέγχου

Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου:

Σύνθεση κειμένων (συγγραφική φάση)

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

να δημιουργούν προφορικά, γραπτά ή/και πολυμεσικά κείμενα, τα οποία να διαλέγονται με τη «λογοτεχνικότητα» [είτε ερμηνεύοντας κριτικά τα λογοτεχνικά κείμενα είτε παράγοντας δημιουργικά ομοιότροπα κείμενα (π.χ. δημιουργική γραφή)]
να αξιοποιούν τις πληροφορίες και το λεξιλόγιο που ποικίλουν σε διαφορετικά κείμενα ή διαφορετικούς συγγραφείς, καθώς και τις γνώσεις τους για τους εκφραστικούς τρόπους και την ποικιλία των τεχνικών των κειμενικών ειδών (π.χ. ποίησης, πεζογραφίας, θεάτρου) προκειμένου να συντάξουν/εκφωνήσουν τα κείμενά τους
να υιοθετούν στρατηγικές διαπροσωπικής προφορικής επικοινωνίας (π.χ. γλώσσα του σώματος, χιούμορ κ.α.) και προφορικής έκφρασης (π.χ. επιτονισμός, παύσεις, ένταση της φωνής κ.ά.) στο πλαίσιο μιας «εκφραστικής ανάγνωσης» και να τις χρησιμοποιούν για την επίτευξη των επικοινωνιακών τους στόχων

να εντοπίζουν τις περισσότερο αποτελεσματικές από τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν σε όλα τα στάδια της παραγωγής είτε του προφορικού λόγου είτε των γραπτών κειμένων τους
να αντιλαμβάνονται τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία τους ως συγγραφείς/ομιλητές/τριες, ώστε να προσδιορίσουν τους τρόπους με τους οποίους θα αναπτύξουν τις δεξιότητές τους να γράφουν και να μιλούν κατάλληλα και αποτελεσματικά
να αναστοχάζονται εκτιμώντας την πορεία των ενεργειών τους σε σχέση με πιθανές δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τις λύσεις στις οποίες οδηγήθηκαν.

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, A΄ Γενικού Λυκείου, Α΄ Τεύχος, ITYE “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», Βιβλίο Μαθητή

(...)

Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ
ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ

Αρ.Πρ.177321/Δ2/20-10-2017/ΥΠΠΕΘ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α
Πληροφορίες: Β. Πελώνη
Τηλέφωνο: 210-3442238

ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας στην Α΄ τάξη Ημερήσιου Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2017 – 2018

Σχετ.: Το με αρ. πρωτ. εισ. ΥΠ.Π.Ε.Θ. 171593/12-10-2017 έγγραφο

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 36/14-09-2017 του Δ.Σ, ανακοινοποίηση στο ορθό 11-10-2017) σας αποστέλλουμε τις παρακάτω οδηγίες για τη διδασκαλία τηςΝέας Ελληνικής Λογοτεχνίας στην Α΄ τάξη Ημερήσιου Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2017 – 2018.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, A΄ Γενικού Λυκείου, Α΄ Τεύχος, ITYE “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», 2017, Βιβλίο Μαθητή

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Σύμφωνα με το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών για την Α΄ Λυκείου, ως γενικός σκοπός της διδασκαλίας για το μάθημα της Λογοτεχνίας ορίζεται “η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό”. Το μάθημα είναι κειμενοκεντρικό και μαθητοκεντρικό. Λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών, ο/η εκπαιδευτικός ακολουθεί ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες που ευνοούν τον δημιουργικό διάλογο και συμβάλλουν στην ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων.

Από τις τρεις διδακτικές ενότητες που προβλέπονται στο Πρόγραμμα Σπουδών (“Τα φύλα στη λογοτεχνία”, “Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση”, “Θέατρο”), διδάσκονται οι δύο, κατ' επιλογήν του/της εκπαιδευτικού. Σκόπιμο κρίνεται να προηγηθεί συζήτηση στην τάξη και να ληφθούν υπόψη η γνώμη και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Υπενθυμίζεται ότι κατά τη διδασκαλία κάθε ενότητας ακολουθούνται τρεις φάσεις, καθεμία από τις οποίες έχει ιδιαίτερη στοχοθεσία: Πριν από την ανάγνωση, Κυρίως ανάγνωση, Μετά την ανάγνωση.

Στο πλαίσιο της διδασκαλίας κάθε ενότητας, ο/η εκπαιδευτικός δημιουργεί συγκεκριμένα σχέδια εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες και επιθυμίες των μαθητών/τριών, καθώς και τον διαθέσιμο διδακτικό χρόνο. Κατά την επεξεργασία κάθε ενότητας, θεωρείται απαραίτητο να συμπεριλαμβάνονται κείμενα τόσο από τη νεότερη και σύγχρονη όσο και από την παλαιότερη λογοτεχνία. Τα αναγκαία γραμματολογικά στοιχεία διερευνώνται σταδιακά κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας των λογοτεχνικών κειμένων, σε συνάρτηση προς αυτά και δεν αποτελούν αντικείμενο αποστήθισης. Εάν ο/η εκπαιδευτικός επιλέξει τις ενότητες «Τα φύλα στη λογοτεχνία» και “Θέατρο”, καλό είναι να φροντίσει να συμπεριλάβει στη διδασκαλία όχι μόνο πεζά αλλά και ποιητικά κείμενα. Οι ενότητες αυτές θα μπορούσαν να διδαχθούν και συνδυαστικά.

Η ενθάρρυνση των μαθητών/τριών να προτείνουν κείμενα προς συζήτηση και παρουσίαση στην τάξη μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνία. Τον ίδιο στόχο υπηρετούν, επίσης, ποικίλες πρακτικές φιλαναγνωσίας

Ως διδακτικό εγχειρίδιο θα χρησιμοποιηθεί το Ανθολόγιο Κειμένων της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου με συστηματική συνανάγνωση και διδακτική αξιοποίηση κειμένων από τα άλλα δύο ανθολόγια της Β΄ και Γ΄ τάξης του Λυκείου. Ως μαθησιακοί και διδακτικοί πόροι μπορούν, επίσης, να αξιοποιηθούν, κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού και σύμφωνα με τις ανάγκες της τάξης, λογοτεχνικά κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές.

Β. Ελληνική Γλώσσα (Νέα Ελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική Λογοτεχνία) και Νέα Ελληνικά (Νεοελληνική Γλώσσα και Νεοελληνική Λογοτεχνία)

Οι δύο κλάδοι της Ελληνικής Γλώσσας (Νέα Ελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική Λογοτεχνία) στις Α΄ και Β΄ τάξεις Ημερησίου Γενικού Λυκείου και Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεις Εσπερινού Γενικού Λυκείου καθώς και οι δύο κλάδοι των Νέων Ελληνικών (Νεοελληνική Γλώσσα και Νεοελληνική Λογοτεχνία) της Γ΄ τάξης Ημερησίου Γενικού Λυκείου και της Δ΄ τάξης Εσπερινού Γενικού Λυκείου εξετάζονται την ίδια μέρα και η συνολική διάρκεια της εξέτασης είναι τρεις (3) ώρες. Τα θέματα δίνονται σε ξεχωριστό φύλλο για κάθε κλάδο, οι απαντήσεις αναπτύσσονται σε ξεχωριστό φύλλο για καθέναν από τους δύο κλάδους και αποδίδεται διακριτός βαθμός για καθέναν από αυτούς.

Ι. Ειδικότερα στον κλάδο της Νέας Ελληνικής Γλώσσας/ Νεοελληνικής Γλώσσας: Δίνεται ένα μη λογοτεχνικό κείμενο, μη διδαγμένο, το οποίο μπορεί να είναι δημοσιογραφικό κείμενο ή επιστημονικό ή πληροφοριακό άρθρο, συνέντευξη, κριτική, ομιλία, επιστολή, επιφυλλίδα ή δοκίμιο. Το κείμενο μπορεί να συνοδεύεται από σύντομο εισαγωγικό σημείωμα χωρίς ερμηνευτικά σχόλια. Οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να απαντήσουν στα ζητούμενα τριών θεμάτων από τα οποία:

α) ένα (1) αφορά στην κατανόηση του κειμένου και διαιρείται σε δύο ερωτήματα και βαθμολογείται με 30
μονάδες. Η βαθμολογία επιμερίζεται στα δύο ερωτήματα ισοδύναμα (15 + 15).

β) ένα (1) αφορά στην προσέγγιση της δομής και της γλώσσας του κειμένου, μπορεί να διαιρείται σε έως και τρία (3) ερωτήματα και βαθμολογείται με 30 μονάδες, και

γ) ένα (1) αφορά στην ερμηνεία-παραγωγή λόγου και βαθμολογείται με 40 μονάδες.

1. Το πρώτο θέμα αφορά στην ανάγνωση-κατανόηση του κειμένου, με το οποίο ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών τριών (σε αντιστοιχία με αυτά που έχουν διδαχθεί σε κάθε τάξη): α) να εντοπίζουν και να παρουσιάζουν
κάποια από τα παρακάτω στοιχεία: πληροφορίες που περιέχονται στο κείμενο, βασικές ιδέες και επιχειρήματα του συγγραφέα, προβλήματα που θέτει, θέσεις που υποστηρίζει, σχέση του βασικού μηνύματος του κειμένου με τις περιστάσεις επικοινωνίας (σκοπό, κοινό, θέμα κ.ά), καθώς και με τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που αξιοποιούνται στο κείμενο (με ποικίλες ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου) και β) να αποδίδουν περιληπτικά μέρος του κειμένου λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.

2. Το δεύτερο θέμα αφορά στην προσέγγιση της δομής και της γλώσσας του κειμένου, με το οποίο, ανά ερώτημα, ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών /-τριών είτε να αναγνωρίζουν τη βασική δομή του κειμένου ή τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης μιας παραγράφου είτε να εντοπίζουν τις διαρθρωτικές λέξεις /φράσεις που βοηθούν στη συνοχή και νοηματική αλληλουχία του κειμένουείτε να αποδίδουν το περιεχόμενο της παραγράφου με πλαγιότιτλους-είτε να μετασχηματίζουν λέξεις ή φράσεις αλλάζοντας τη σύνταξη, το λεξιλόγιο (συνώνυμα ή συνώνυμες φράσεις, αντώνυμα, παράγωγα, σύνθετα κ.λπ.), τα σημεία στίξης, σύμφωνα με συγκεκριμένες περιστάσεις επικοινωνίας, και να σχολιάζουν το επικοινωνιακό αποτέλεσμα· είτε να ερμηνεύουν λέξεις-φράσεις του κειμένου με βάση τα κειμενικά συμφραζόμενα και το
επικοινωνιακό πλαίσιο. Το συγκεκριμένο θέμα μπορεί να αναπτύσσεται σε ερωτήματα (μέχρι 3), στα οποία η βαθμολογία επιμερίζεται ανάλογα με τη βαρύτητά τους.

3. Το τρίτο θέμα αφορά στην παραγωγή λόγου, με το οποίο ζητείται από τους/τις μαθητές /-τριες να συντάξουν δικό τους κείμενο, ενταγμένο σε επικοινωνιακό πλαίσιο σε συνάρτηση με το κείμενο αναφοράς, στο οποίο κρίνουν ή σχολιάζουν σημεία του κειμένου, ανασκευάζουν θέσεις του ή αναπτύσσουν τεκμηριωμένα προσωπικές απόψεις. Το μαθητικό κείμενο αναπτύσσεται με τη μορφή κειμένου επιχειρηματολογίας (δημόσια ομιλία, επιστολή, άρθρο) και έχει έκταση ανάλογα με
την τάξη: Α΄ Λυκείου 250-300 λέξεις, Β΄ Λυκείου 300-350 λέξεις και Γ΄ Λυκείου 350-400 λέξεις.

ΙΙ. Ειδικότερα στον κλάδο της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας/ Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: Δίνεται αδίδακτο λογοτεχνικό κείμενο (ποίημα ή διήγημα ή απόσπασμα από μυθιστόρημα ή θεατρικό έργο), που μπορεί να συνοδεύεται από σύντομο εισαγωγικό σημείωμα χωρίς ερμηνευτικά σχόλια, το οποίο συνοδεύεται από τρία (3) θέματα:

1. Το πρώτο θέμα αφορά στην ανάγνωση – κατανόηση του κειμένου, με το οποίο ελέγχεται, ανά ερώτημα, η ικανότητα των μαθητών/μαθητριών με ποικίλες ερωτήσεις (ανοικτού και κλειστού τύπου) είτε να εντοπίζουν στο κείμενο πληροφορίες όπως πρόσωπα, χώρο, χρόνο, κοινωνικό πλαίσιο δράσης των προσώπων, γεγονότα / αίτια που κατευθύνουν τη δράση των αφηγηματικών ηρώων, βασικά θέματα, ιδέες, προβληματισμούς που θέτει το κείμενο, αξίες που προβάλλει, τεκμηριώνοντας την άποψή τους με στοιχεία του κειμένου-είτε να αναλύουν κάποιον από τους χαρακτήρες με βάση τα δεδομένα του κειμένου-είτε να επισημαίνουν τα σύμβολα, τις φωνές, τις σιωπές σε ένα ποιητικό ή θεατρικό κείμενο και να παρουσιάζουν με δικά τους λόγια το νόημα που τους δίνουν. Το συγκεκριμένο θέμα μπορεί να αναπτύσσεται σε δύο (2) ερωτήματα ίδιας βαρύτητας περίπου. Μόνο ένα από αυτά μπορεί να είναι ερώτηση ανοικτού τύπου και η απάντηση στην ερώτηση ανοικτού τύπου μπορεί να κυμαίνεται από 50 έως 60 λέξεις. Το θέμα βαθμολογείται με 30 μονάδες.

2. Το δεύτερο θέμα αφορά στην προσέγγιση της γλώσσας του κειμένου, με το οποίο, ανά ερώτημα, ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών/μαθητριών με ερωτήσεις ποικίλων τύπων είτε να αναγνωρίζουν τα βασικά σημεί οργάνωσης της αφηγηματικής πλοκής ή της ποιητικής γραφής-είτε να εντοπίζουν μέσα στο κείμενο συγκεκριμένους δείκτες που δίνονται (αφηγηματικούς τρόπους, αφηγηματικές τεχνικές, ρηματικά πρόσωπα κ.ά.) και να ερμηνεύουν τη λειτουργία τους ως προς το νόημα και το ύφος-είτε να αναγνωρίζουν εκφραστικά μέσα-τρόπους (μεταφορές, παρομοιώσεις, επαναλήψεις, αντιθέσεις, εικόνες κ.λπ.) και τη λειτουργία τους ως προς το νόημα και το ύφος του κειμένου. Το συγκεκριμένο θέμα μπορεί να αναπτύσσεται σε ερωτήματα (μέχρι 3), στα οποία η βαθμολογία επιμερίζεται ανάλογα με τη βαρύτητά τους. Το θέμα βαθμολογείται με 30 μονάδες.

3. Το τρίτο θέμα αφορά στην ερμηνεία και στην παραγωγή λόγου σε ένα θέμα αναγνωστικής ανταπόκρισης ή δημιουργικού μετασχηματισμού. Ζητείται από τους μαθητές /-τριες να αξιολογήσουν ιδέες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με βάση είτε τα κειμενικά συμφραζόμενα είτε τα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα της εποχής παραγωγής του έργου (εφόσον τους δίνονται σχετικές πληροφορίες), να τις συγκρίνουν με αυτές του σήμερα ή να τις συσχετίσουν με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήματα. Η έκταση του μαθητικού κειμένου κυμαίνεται από 100 έως 200 λέξεις, ανάλογα με την τάξη και τις απαιτήσεις του θέματος. Το θέμα βαθμολογείται με 40 μονάδες.

Γ. Λογοτεχνία

Για την εξέταση στο μάθημα «Λογοτεχνία» της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών στη Γ΄ τάξη Ημερησίου Γενικού Λυκείου και στη Δ΄ τάξη Εσπερινού Γενικού Λυκείου, ισχύουν τα εξής: Η εξέταση αναφέρεται σε πεζό ή ποιητικό κείμενο που περιέχεται στη διδαχθείσα ύλη της αντίστοιχης τάξης, το οποίο δίνεται στους μαθητές σε φωτοτυπία, μαζί με τις αναγκαίες σημασιολογικές ή άλλες διευκρινίσεις.». Το κείμενο συνοδεύεται από πέντε ερωτήσεις που αναφέρονται:

α) στον συγγραφέα του έργου και σε γραμματολογικά στοιχεία που προκύπτουν άμεσα ή έμμεσα από το κείμενο (1 ερώτηση),

β) στη δομή του κειμένου, στην επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, σε παρατηρήσεις επί των εκφραστικών μέσων και τρόπων του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης) (2 ερωτήσεις),

γ) σε σχολιασμό ή στη σύντομη ανάπτυξη, σε 1-2 παραγράφους, ορισμένων χωρίων του κειμένου (1 ερώτηση),

δ) σε σχολιασμό αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου το οποίο δίνεται στους μαθητές επίσης σε φωτοτυπία και είναι ίσης, κατά προσέγγιση, δυσκολίας με το διδαγμένο (1 ερώτηση).

Η ερώτηση α βαθμολογείται με δεκαπέντε (15) μονάδες, οι δύο ερωτήσεις της β΄ περίπτωσης με είκοσι (20) μονάδες η καθεμία, η ερώτηση γ΄ με είκοσι πέντε (25) μονάδες και η ερώτηση δ΄ με είκοσι (20) μονάδες.

Σε περίπτωση κατά την οποία μία (1) ερώτηση αναλύεται σε υποερωτήματα, η βαθμολογία που προβλέπεται γι’ αυτήν κατανέμεται ισότιμα στα υποερωτήματα, εκτός αν κατά την ανακοίνωση των θεμάτων καθορίζεται διαφορετικός συντελεστής βαρύτητας γι’ αυτά.

Δ. Ιστορία

1. Οι μαθητές στην Α΄ τάξη Ημερήσιου και Α΄ τάξη Εσπερινού Γενικού Λυκείου αξιολογούνται στο μάθημα της Ιστορίας με συνδυασμό θεμάτων/ερωτήσεων, που ταξινομούνται σε δύο (2) ομάδες:

Ι. Στην ομάδα Α΄ περιλαμβάνονται δύο (2) θέματα που αναλύονται σε επιμέρους ερωτήσεις, με τις οποίες ελέγχονται οι ιστορικές γνώσεις των μαθητών (χρονολογίες, ιστορικές έννοιες, ιστορικά φαινόμενα ή γεγονότα, δράση προσώπων κ.λπ.):

1. Το πρώτο θέμα περιλαμβάνει: α) ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου (1.α), που βαθμολογούνται με δέκα (10) μονάδες β) εξήγηση δύο ή τριών ιστορικών όρων/εννοιών (1.β), που βαθμολογείται με δεκαπέντε (15) μονάδες.

2. Το δεύτερο θέμα περιλαμβάνει δύο ερωτήσεις σύντομης απάντησης (2.α.) και (2.β.) και βαθμολογείται με είκοσι πέντε (25) μονάδες.

ΙΙ. Στην ομάδα Β΄ περιλαμβάνονται δύο (2) θέματα, που το καθένα μπορεί να αναλύεται σε δύο επιμέρους
ερωτήσεις, με τις οποίες ελέγχονται η ικανότητα των μαθητών στη σύνθεση των ιστορικών γνώσεων και η
κριτική προσέγγιση τους (ανάλυση ή σύνθεση αιτίων ή συνθηκών, αποτίμηση της δράσης προσώπων, αξιολόγηση αποτελεσμάτων, σύγκριση απόψεων, προέκταση ιστορικών πληροφοριών κ.λπ.). Τα θέματα αυτής της ομάδας επιλέγονται από ενότητες της εξεταστέας ύλης διαφορετικές εκείνων από τις οποίες προέρχονται οι ερωτήσεις (2.α) και (2.β) της ομάδας Α΄ και βαθμολογούνται αθροιστικά με 50 μονάδες. Στην περίπτωση αυτής της ομάδας χρησιμοποιούνται και ερωτήσεις επεξεργασίας ιστορικού υλικού, το οποίο δίνεται στους μαθητές φωτοτυπημένο. Το υλικό αυτό προέρχεται από ιστορικές μαρτυρίες, αρχαιολογικές μελέτες, έργα τέχνης, φωτογραφίες, στατιστικούς πίνακες, χάρτες, διαγράμματα και από όλα εκείνα τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται ως ιστορικά τεκμήρια ή ως μέσα άντλησης πληροφοριών για την εξαγωγή ιστορικών συμπερασμάτων.

Η βαθμολογία κάθε ερώτησης των παραπάνω θεμάτων και των δύο ομάδων διαφοροποιείται ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας της. Οι βαθμολογικές μονάδες καθεμιάς καθορίζονται κατά τη διατύπωση των θεμάτων και ανακοινώνονται γραπτώς στους μαθητές

ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων Κοινωνικών Επιστημών και Φυσικής Αγωγής ημερησίου και εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2018-2019

Σχετ.: Τα με αρ. πρωτ. εισ. ΥΠ.Π.Ε.Θ. 141607/03-09-2018 και 162125/01-10-2018 έγγραφα

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 33/26-07-2018 του Δ.Σ, Ανακοινοποίηση στο ορθό 31-08-2018 και πράξη 44/27-09-2018) σας αποστέλλουμε τις παρακάτω οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων Κοινωνικών Επιστημών ημερησίου και εσπερινού Γενικού Λυκείου (Ιστορία, Θρησκευτικά, Πολιτική Παιδεία, Σύγχρονος κόσμος: Πολίτης και Δημοκρατία, Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών, Ιστορία Κοινωνικών Επιστημών, Κοινωνιολογία, Φυσική Αγωγή) για το σχολικό έτος 2018-2019:

Ι. Ιστορία
ΙΙ. Θρησκευτικά
ΙΙΙ. Πολιτική Παιδεία
IV. Σύγχρονος κόσμος: Πολίτης και Δημοκρατία
V. Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών
VI. Ιστορία Κοινωνικών Επιστήμων
VII. Κοινωνιολογία
VIII. Φυσική Αγωγή

Ι. Ιστορία

Ιστορία της Α΄ και Β΄ τάξης ημερήσιου Γενικού Λυκείου
Για το μάθημα της Ιστορίας στην Α΄ και Β΄ τάξη του ημερησίου Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2018-2019 ισχύουν η ύλη και οι οδηγίες διδασκαλίας, όπως έχουν οριστεί για το σχολικό έτος 2017-2018, σύμφωνα με το με αριθ. πρωτ. 187999/Δ2/02-11-2017 έγγραφο του ΥΠ.Π.Ε.Θ. («Οδηγίες για τη διδασκαλία της Ιστορίας στις Α΄, Β΄ Ημερήσιου ΓΕΛ και Α΄, Β΄ Εσπερινού ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2017 – 2018»).

Ιστορία της Α΄ τάξης εσπερινού Γενικού Λυκείου
Για το μάθημα της Ιστορίας στην Α΄ τάξη του εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2018-2019 ισχύουν η ύλη και οι οδηγίες διδασκαλίας, όπως έχουν οριστεί για το σχολικό έτος 2017-2018, σύμφωνα με το με αριθ. πρωτ. 187999/Δ2/02-11-2017 έγγραφο του ΥΠ.Π.Ε.Θ. («Οδηγίες για τη διδασκαλία της Ιστορίας στις Α΄, Β΄ Ημερήσιου ΓΕΛ και Α΄, Β΄ Εσπερινού ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2017 – 2018») και με το ΦΕΚ 3202/12-09-2017.

Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ
ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ

Αρ.Πρωτ.187999/Δ2/02-11-2017/ΥΠΠΕΘ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α΄
Πληροφορίες: Αν. Πασχαλίδου, Β. Πελώνη
Τηλέφωνο: 210-3443422, 210-3442238

ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία της Ιστορίας στις Α΄, Β΄ Ημερήσιου ΓΕΛ και Α΄, Β΄ Εσπερινού ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2017 – 2018

Σχετ.: Τα με αρ. πρωτ. εισ. ΥΠ.Π.Ε.Θ. 159290/25-09-2017 και 162549/29-09-2017 έγγραφα

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 37/21-09-2017 του Δ.Σ) σας αποστέλλουμε τις παρακάτω οδηγίες για τη διδασκαλία της Ιστορίας στις Α΄, Β΄ Ημερήσιου ΓΕΛ και Α΄, Β΄ Εσπερινού ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2017 – 2018.

ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
IΣΤΟΡΙΑ
Α΄ και Β΄ τάξη ημερησίου γενικού και εσπερινού γενικού Λυκείου
Η διδακτέα ύλη που ακoλουθεί παρουσιάζεται με δύο τρόπους: αναλυτικά και συνοπτικά (αναλυτική παρουσίαση και συνοπτική παρουσίαση ή απλή αναφορά). Τα φαινόμενα που παρουσιάζονται με αναλυτικό τρόπο (αναλυτική παρουσίαση) αποτελούν την εξεταστέα ύλη του μαθήματος, ενώ τα φαινόμενα που παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο (συνοπτική παρουσίαση ή απλή αναφορά) δεν εξετάζονται. Στην περίπτωση της διδασκαλίας της τέχνης, που αποτελεί και μέρος της εξεταστέας ύλης, προτείνεται η διδασκαλία με λέξεις – κλειδιά, ώστε οι μαθητές να μπορούν να αναγνωρίσουν βασικά χαρακτηριστικά της. Συνιστάται επίσης η μελέτη έργων τέχνης και οικοδομημάτων από την περιοχή των μαθητών.

Έτσι, με αναλυτικό τρόπο παρουσιάζεται η ομηρική, η αρχαϊκή και η κλασική εποχή, ώστε να αναδειχθούν τα γεγονότα εκείνα που σχετίζονται με την εμφάνιση και εξέλιξη της πόλης- κράτους, αλλά και με την εξέλιξη του δημοκρατικού πολιτεύματος στην αρχαία Αθήνα μέχρι και την κρίση του 4ο αι. π.Χ. Παρουσιάζονται ορισμένες πτυχές του έργου του Μ. Αλεξάνδρου και του ελληνιστικού κόσμου, ενώ δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να εμβαθύνουν στον ρωμαϊκό κόσμο μέσα από τη μελέτη της μετατροπής της Res publica σε ηγεμονία, τις ρωμαϊκές κατακτήσεις και τις συνέπειές τους, αλλά και μέσα από την κρίση του 3ου αι. μ.Χ., που οδηγεί τελικά στις αλλαγές του 4ου αι. μ.Χ. Οι τελευταίες μαζί με την αποδοχή του χριστιανισμού δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τη μετεξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε βυζαντινή. Τέλος, με αναλυτικό τρόπο παρουσιάζεται και η ελληνοχριστιανική οικουμένη της περιόδου του Ιουστινιανού προκειμένου να γίνει αντιληπτός ο μεταβατικός χαρακτήρας ολόκληρης της περιόδου (4ος-6ος αι. μ.Χ.). Τόσο στην περίπτωση της αρχαίας ελληνικής ιστορίας όσο και στην περίπτωση της ρωμαϊκής προτείνεται η αναγνώριση βασικών χαρακτηριστικών έργων τέχνης, προκειμένου να καταστεί δυνατή η σύγκριση έργων τέχνης διαφορετικών περιόδων, να αναδειχθεί η στενή σχέση του ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού, αλλά και να γίνει κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο η τέχνη προβάλλει πολιτικά μηνύματα.

Με συνοπτικό τρόπο διδάσκουμε, άρα δεν εξετάζουμε, στην τάξη αυτή ορισμένες ενότητες που σχετίζονται με τις παραπάνω κατευθύνσεις και των οποίων η διδασκαλία μέσα από δραστηριότητες θα βοηθούσε τους μαθητές να αντιληφθούν το ιστορικό παρελθόν ως ολότητα εντάσσοντας τα προς μελέτη γεγονότα και φαινόμενα στο ιστορικό τους πλαίσιο. Συχνά πρόκειται για στρατιωτικά γεγονότα ή ακόμη και πολιτισμικά, τα οποία πιστεύουμε ότι οι μαθητές μπορούν να γνωρίσουν, δεν χρειάζεται όμως και να αποστηθίσουν.

Αυτό έγινε και στην περίπτωση των λαών της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου, των Αιγαιακών πολιτισμών, αλλά και του μυκηναϊκού, τους οποίους προτείνουμε να παρουσιάσουν με συνοπτικό τρόπο οι διδάσκοντες σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις, ώστε να διευκολυνθούν οι μαθητές στο να αποκτήσουν μια γενική εικόνα των πολιτισμών αυτών σε τομείς που θα τους απασχολήσουν και στην εξέταση και μελέτη του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου. Μάλιστα, καθώς στην περίπτωση των λαών της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου, πρόκειται για αρχική ενότητα και δεν θα υπάρχει χρόνος οι εκπαιδευτικοί να οργανώσουν το μάθημά τους, προτείνουμε και ενδεικτικό σχεδιάγραμμα για το πώς μπορεί να οργανωθεί η συνοπτική παρουσίαση μιας ενότητας μέσα από κύρια σημεία που απαντούν σε συγκεκριμένα ερωτήματα. Στο σχεδιάγραμμα δίνουμε περιληπτικά τα σημεία εκείνα που πρέπει να μελετήσουν οι μαθητές με έμφαση στην πολιτική /οικονομική /κοινωνική οργάνωση των πολιτισμών αυτών σε συνάρτηση με την εξέταση του ρόλου του γεωγραφικού παράγοντα και του ρόλου της γραφής, ενώ και στην περίπτωση αυτή, η μελέτη της τέχνης κινείται στην κατεύθυνση της ανάδειξης της πραγματικότητας, της κοινωνικής, πολιτικής οργάνωσης των πολιτισμών αυτών. Με τον ίδιο συνοπτικό τρόπο προτείνεται και η εξέταση των αιγαιακών πολιτισμών και του μυκηναϊκού κόσμου. Οι προτεινόμενες κατευθύνσεις και στην περίπτωση αυτή γίνονται φανερές μέσα από τις σχετικές δραστηριότητες, οι οποίες έχουν οργανωθεί κάτω από την ίδια οπτική και με βάση τις οποίες μπορεί να οργανωθεί η εξέταση των σχετικών ιστορικών φαινομένων.

Οι οδηγίες συνοδεύονται από υποστηρικτικό υλικό και προτεινόμενη/ες δραστηριότητα/ες. Έτσι, το υλικό του σχολικού εγχειριδίου εμπλουτίζεται με υλικό διαθέσιμο στο διαδίκτυο, προκειμένου να διευκολυνθεί ο διδάσκων στην εφαρμογή της διερευνητικής μάθησης και επεξεργασίας ιστορικών πηγών, ενώ οι προτεινόμενες δραστηριότητες στην ουσία αποτελούν ερωτήματα προς διερεύνηση. Εκείνο που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι το υποστηρικτικό υλικό και οι προτεινόμενες δραστηριότητες στηρίζουν αφενός βασικά σημεία της υπό εξέταση ενότητας και αφετέρου αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο, δηλαδή οι προτεινόμενες δραστηριότητες μπορούν να υλοποιηθούν με βάση το υποστηρικτικό υλικό. Το υλικό, λοιπόν, και οι δραστηριότητες συνθέτουν κάθε φορά ένα μικρό σχέδιο μαθήματος. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι πρέπει να αξιοποιηθεί όλο αυτό το υποστηρικτικό υλικό, ούτε ότι μπορούν να τεθούν μόνο αυτά τα ερωτήματα. Είναι προφανές ότι ο εκπαιδευτικός, αλλά και οι μαθητές, μπορούν να επιλέξουν δικό τους υλικό και να θέσουν δικά τους ερωτήματα προς διερεύνηση σχετικά με τα προς εξέταση ιστορικά φαινόμενα.

ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ
Α΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
Συνοπτική παρουσίαση : Oι λαοί της Μεσοποταμίας, η Αίγυπτος, σ. 10-30

2 ώρες

Συνοπτική παρουσίαση:
1.1.Οι Αιγαιακοί πολιτισμοί: ο πολιτισμός του βορειοανατολικού Αιγαίου, ο κυκλαδικός πολιτισμός, ο μινωικός πολιτισμός, σ. 56-64.
1.2. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός, σ. 65-74.

2 ώρες

ΙΙ.2.1. Ομηρική εποχή (1100-750 π.Χ)

Συνοπτική παρουσίαση: H αρχαία Ελλάδα (από το 1100 ως το 323 π.Χ)-εισαγωγικό σημείωμα, σ. 76

Αναλυτική παρουσίαση: Ομηρική εποχή (πρώτη παράγραφος της ενότητας), σ. 76

Συνοπτική παρουσίαση: Οι μετακινήσεις, σ. 77-78, Ο α΄ ελληνικός αποικισμός, σ.78-80

Αναλυτική παρουσίαση: Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση, σ. 80-82.

Συνοπτική παρουσίαση: Ο πολιτισμός, σ. 82-83.

2 ώρες

2.2 Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)

Αναλυτική παρουσίαση: Αρχαϊκή εποχή (2 εισαγωγικές παράγραφοι), σ. 84,
Η γένεση της Πόλης –κράτους, σ. 84-85,Η σημασία του θεσμού της πόλης κράτους, σ. 85-86, Η κρίση του ομηρικού κόσμου, σ. 87-88, Η αντιμετώπιση της κρίσης,σ. 88.

Συνοπτική παρουσίαση του β΄αποικισμού (8ος -6ος αι.), σ. 88-89.

Αναλυτική παρουσίαση των συνεπειών του β΄ αποικισμού, σ.89-92.

Αναλυτική παρουσίαση :Τα Πολιτεύματα, σ. 92 -94.

Συνοπτική παρουσίαση:Ο πολιτισμός, σ. 95, Η σημασία των Περσικών πολέμων, σ. 97

5 ώρες

ΙΙ. 2.3.

Αναλυτική παρουσίαση: Κλασική εποχή (480-323 π.Χ.) (εισαγωγικό τμήμα),
σ. 98, Η συμμαχία της Δήλου-Αθηναϊκή ηγεμονία, σ. 98- 99

Συνοπτική παρουσίαση των γεγονότων μετατροπής της συμμαχίας σε ηγεμονία και της δράσης του Κίμωνα (από: ο Κίμων, σ. 99, έως και τριακοντούτεις σπονδαί, σ. 100).

Αναλυτική παρουσίαση: Αθηναϊκή ηγεμονία, σ. 100 (μία παράγραφος)

Αναλυτική παρουσίαση: Η εποχή του Περικλή, σ.100-103

Συνοπτική παρουσίαση: Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, σ. 103-104

Αναλυτική παρουσίαση: η πρώτη και τελευταία παράγραφος της υποενότητας Η κρίση της πόλης κράτους, συνοπτική παρουσίαση: οι ενδιάμεσοι παράγραφοι σ. 104-105.

Αναλυτική παρουσίαση: Η πανελλήνια ιδέα, σ. 105-6

Συνοπτική παρουσίαση: Ο Φίλιππος Β΄, σ. 106-107

Αναλυτική παρουσίαση: Το Συνέδριο Κορίνθου, σ. 107-108

Συνοπτική παρουσίαση: Το οικουμενικό κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σ. 108-109

Αναλυτική παρουσίαση:Το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σ. 109-112.

6 ώρες

Συνοπτική παρουσίαση: Ο πολιτισμός, σ. 112-114

Με λέξεις- κλειδιά: Αρχιτεκτονική, Πλαστική, ζωγραφική, σ. 114-117.

2 ώρες

ΙΙΙ.

Συνοπτική παρουσίαση: Ο ελληνιστικός κόσμος, σ. 124, Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου, σ.124-127.

Αναλυτική παρουσίαση: Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου (μέχρι βασίλεια της Ανατολής), σ.127-129.

2.Ο ελληνιστικός πολιτισμός.

Αναλυτική παρουσίαση: Η γλώσσα, σ. 142-143, Τα γράμματα (το εισαγωγικό σημείωμα), σ. 144

Συνοπτική παρουσίαση): Οι επιστήμες, σ. 146-148

Με λέξεις-κλειδιά: Οι τέχνες, σ. 148-150

4 ώρες

Ο Ρωμαϊκός κόσμος

Συνοπτική παρουσίαση: Η χώρα, σ.168-9, Οι Ετρούσκοι, σ.169-170

Αναλυτική παρουσίαση: Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωση της, σ. 170-172,
Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας – Res publica, σ. 172-174.

3 ώρες

Ενιαία συνοπτική παρουσίαση της ρωμαϊκής εξάπλωσης και των κατακτήσεων: Η κατάκτηση της Ιταλίας, σ. 175, οι Καρχηδονιακοί πόλεμοι, σ. 176-178, Η επέκταση στην Ανατολή, σ.184-186, Οι κατακτήσεις στη Δύση, σ.187-188, Η διοίκηση των κατακτημένων περιοχών, σ.188-189

Αναλυτική παρουσίαση: η υποενότητα: H επικράτηση των Ρωμαίων, σ. 175-6.

1 ώρα

V.2. Oι συνέπειες των κατακτήσεων.

Αναλυτική παρουσίαση: Η οικονομία, η κοινωνία, σ. 190-193

Συνοπτική παρουσίαση: Η καθημερινή και πνευματική ζωή των Ρωμαίων, σ.193-195, Κάτων ο τιμητής, σ. 195

Αναλυτική παρουσίαση της υποενότητας Τιβέριος και Γάιος Γράκχος, σ. 195-197 και συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων Η ενοποίηση της Ιταλίας, σ.197-198 και Οι εμφύλιοι πόλεμοι, σ. 198-204.

5 ώρες

VI. H ρωμαϊκή αυτοκρατορία

Αναλυτική παρουσίαση: Η εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-14 μ.Χ.), σ. 208-211 (μέχρι την επέκταση των συνόρων)

Συνοπτική παρουσίαση: Η επέκταση των συνόρων, σ. 211-212

Αναλυτική παρουσίαση: Ο πολιτισμός την εποχή του Αυγούστου σ, 212-213 (μέχρι και «χρυσός αιώνας του Αυγούστου»).

Συνοπτική παρουσίαση: Οι διάδοχοι του Αυγούστου (14-193 μ.Χ.), σ. 214-219, εκτός από τα ακόλουθα που θα διδαχθούν αναλυτικά: Αναλυτική παρουσίαση, από το διάταγμα Καρακάλλα και τη σημασία του, σ. 215, μέχρι και τους νομοδιδάσκαλους, σ. 216.

3 ώρες

Με λέξεις-κλειδιά: Η ρωμαϊκή τέχνη, σ. 222-226.

2 ώρες

VI.

Αναλυτική παρουσίαση: Η κρίση του αυτοκρατορικού θεσμού, σ.228-229, Η οικονομική κρίση, σ. 229-230, Η κοινωνική κρίση, σ. 230-231.

Συνοπτική παρουσίαση: Οι βαρβαρικές επιδρομές, σ. 231-2.

2 ώρες

VII. 1. H ύστερη αρχαιότητα (4ος - 6ος αι. μ.Χ.)

Συνοπτική παρουσίαση:Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας, σ. 236-238

Αναλυτική παρουσίαση: Μ. Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής, σ. 238-241

Συνοπτική παρουσίαση: Οι θρησκευτικές εξελίξεις, σ. 241-247

Αναλυτική παρουσίαση: Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 247-249

Συνοπτική παρουσίαση: Η μεγάλη μετανάστευση των λαών. Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 249-254. (Αναλυτική παρουσίαση μόνο η υποενότητα: Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 253-254).

4 ώρες

VII. 2. H ύστερη αρχαιότητα (4ος - 6ος αι. μ.Χ.)

Συνοπτική παρουσίαση: Η ανασύσταση της ρωμαϊκής οικουμένης, σ.256-258

Αναλυτική παρουσίαση: Η ελληνοχριστιανική οικουμένη, σ. 258-260.

2 ώρες

Από την παραπάνω διδακτέα ύλη των Γενικών Λυκείων αφαιρούνται για τα Εσπερινά Ημερήσια Λύκεια οι εξής ενότητες, επομένως και οι διδακτικές προτάσεις που τις αφορούν:
1. Οι λαοί της Μεσοποταμίας και η Αίγυπτος, σ. 10-30
2. Οι Αιγαιακοί πολιτισμοί, σ. 56-64
3. Η Ομηρική εποχή, σ. 76-84.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

I. Oι πολιτισμοί της Εγγύς Ανατολής

Συνοπτική παρουσίαση: Οι λαοί της Μεσοποταμίας, η Αίγυπτος, σ. 10-30 με έμφαση στην οργάνωση του ανθρώπου για πρώτη φορά σε εξελιγμένες κοινωνίες στη Μεσοποταμία και Αίγυπτο, μέσα από την εξέταση του γεωγραφικού και του ανθρώπινου παράγοντα.

Το άγονο του εδάφους, τα περιορισμένα εύφορα εδάφη γύρω από μεγάλους ποταμούς, οι πλημμύρες των ποταμών, οδήγησαν στην πραγματοποίηση αρδευτικών εργασιών, προκειμένου τα εδάφη αυτά να δοθούν σε καλλιέργεια. Για την πραγματοποίηση των έργων αυτών ήταν απαραίτητη η ανάπτυξη ομαδικής εργασίας που επέτρεψε τη δημιουργία πλούτου και πλεονασμάτων και τελικά οδήγησε σε ευρύτερα πολιτικά σχήματα: αρχικά σε πόλεις-κράτη στη Μεσοποταμία των Σουμερίων, αργότερα σε κρατικούς σχηματισμούς (Ακκάδιοι, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι), σε δύο βασίλεια αρχικά και στη συνέχεια σε ένα ενιαίο Βασίλειο στην Αίγυπτο. Και στις δύο περιπτώσεις οι πόλεις κτίζονται κατά μήκος των ποταμών και κάποιες από αυτές αποτελούν την έδρα του ηγεμόνα. Στις πόλεις αυτές αναπτύσσονται βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες. Οι Σουμέριοι αναζητώντας μέταλλα που έλειπαν από την περιοχή τους φθάνουν μέχρι τον Καύκασο, Μ. Ασία, Ινδίες, αλλά και τις ακτές της Μεσογείου. Οι Αιγύπτοι ανταλλάσσουν δημητριακά, πάπυρο και πρώτες ύλες, όπως χρυσό, με ξυλεία, χαλκό, άργυρο κ.ά., και κατακτούν γειτονικές περιοχές τους, προκειμένου να εκμεταλλευτούν τα πλούσια κοιτάσματά τους, που έλειπαν από τη χώρα τους (Νουβία -σημ.Σουδάν-, πλούσια σε κοιτάσματα χρυσού και τη χερσόνησο του Σινά, πλούσια σε χαλκό).

Η οργάνωση των κοινωνιών έχει ιεραρχημένη δομή και στην κορυφή της ιεραρχίας κάθε πόλης στη Μεσοποταμία βρίσκεται ο ηγεμόνας, αργότερα βασιλιάς, και ο Φαραώ στην Αίγυπτο, που λατρευόταν σαν θεοί. Η δύναμη των ηγεμόνων φαίνεται στις αρχιτεκτονικές κατασκευές και στις πόλεις που κτίζουν. Σημαντικό ρόλο είχαν οι ιερείς, οι ευγενείς και οι ανώτατοι κρατικοί αξιωματούχοι που προσέφεραν διοικητικές και στρατιωτικές υπηρεσίες, ενώ οι ελεύθεροι πολίτες ασχολούνταν σε μεγάλο βαθμό με τη γεωργία και σε μικρότερο βαθμό με βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες. Μεγάλο αριθμός από τους ελεύθερους πολίτες, που ασκούσε τεχνικά επαγγέλματα, εργάστηκε στα μεγάλα έργα των Φαραώ της Αιγύπτου. Οι δούλοι στο κάτω άκρο της κοινωνικής πυραμίδας προέρχονται από πολέμους, δουλεμπόριο ή είναι τέκνα δούλων, σπανίως από πολίτες που έχασαν την ελευθερία τους λόγω χρεών.

Στην οργάνωση αυτών των κοινωνιών και στην ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων σημαντικό ρόλο είχε η ανακάλυψη της γραφής (σφηνοειδής στη Μεσοποταμία, ιερογλυφικά στην Αίγυπτο). Παράλληλα, επιστημονικές και τεχνικές ανακαλύψεις βελτίωσαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και έκαναν δυνατή την υλοποίηση των μεγάλων έργων της εποχής, ενώ θρησκευτικές αντιλήψεις οδήγησαν σε επιστημονικές γνώσεις στη σφαίρα της αστρονομίας και ιατρικής.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές σχολικού βιβλίου

-[Χάρτης των ανατολικών λαών], Στοιχεία ελληνικού πολιτισμού, Ινστιτούτο διαρκούς εκπαίδευσης ενηλίκων, σ. 10:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/803

-αναπαράσταση της πόλης-κράτους Μάρι της Συρίας που ιδρύθηκε γύρω στο 3000 π.Χ. στη δεξιά όχθη του Ευφράτη και προστατευόταν από 2 σειρές τείχη ύψους 2 μ.: https://imgur.com/q6HzBlf

-Χάρτης με τη διάδοση της σφηνοειδούς γραφής, Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/ag_history/browse.html?start=29

-αποσπάσματα από ντοκιμαντέρ για τον ρόλο της γραφής στην κατασκευή των πυραμίδων και στην ανάπτυξη του εμπορίου, «Ανθρωπότητα, η ιστορία όλων μας», επεισόδιο 1, Ηistory channel:
http://www.greekdocumentary.gr/2015/05/Anthrwpothta-H-istoria-olwn-mas-Efevretes.html

-[η τέχνη της Μεσοποταμίας και η τέχνη της Αιγύπτου], σχολικό βιβλίο Ιστορία Τέχνης, Γ΄τάξη Γενικού Λυκείου:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C111/62/475,1808/

-σύντομο βίντεο (στα Αγγλικά) για τη κοιλάδα των βασιλέων στη Θήβα της Αιγύπτου και τον ρόλο της γεωγραφίας στην επιλογή της συγκεκριμένης θέσης:
http://www.thebanmappingproject.com/atlas/index_kv.asp?tombID=undefined

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

1. Διερεύνηση της επίδρασης που άσκησε ο γεωγραφικός παράγοντας στη δημιουργία και οργάνωση των πρώτων πολιτισμών σε Μεσοποταμία και Αίγυπτο.

2. Διερεύνηση του ρόλου της γραφής στην οργάνωση της κοινωνίας και οικονομίας των πρώτων πολιτισμών.

3. Επιλογή ενός έργου τέχνης (πυραμίδα, ζιγκουράτ), περιγραφή βασικών χαρακτηριστικών του και σύνδεσή του με την κοινωνική και πολιτική οργάνωση του πολιτισμού στον οποίο ανήκει.

Αναφορά σε Φοίνικες, Εβραίους, Χετταίους, Μήδους και Πέρσες, σ. 31-52. (ενδεικτικά: εμπορική εξάπλωση των Φοινίκων και εφεύρεση αλφαβήτου// μονοθεϊστική θρησκεία των Εβραίων//το κράτος, ο πολιτισμός των Χετταίων και οι σχέσεις τους με άλλους λαούς//το Περσικό κράτος και η πολιτική του οργάνωση).

2 ώρες

ΙΙ. 1. Ελληνική προϊστορία

Συνοπτική παρουσίαση με έμφαση σε στοιχεία πολιτικής και κοινωνικής/οικονομικής οργάνωσης :
1.1.Οι Αιγαιακοί πολιτισμοί: ο πολιτισμός του βορειοανατολικού Αιγαίου, ο κυκλαδικός πολιτισμός, ο μινωικός πολιτισμός, σ. 56-64.
1.2. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός, σ. 65-74.
Νησιά ΒΑ Αιγαίου και Κυκλάδες

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης σ. 57 του βιβλίου.

-«Πολιόχνη Λήμνου», ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/02/islands/gr/habitation/eb/index1.html

-[εικόνες και κατόψεις από τις ανασκαφές του οικισμού της Πολιόχνης], ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/02/islands/gr/gallery/habitation/ae2f.html

-Πολιόχνη Λήμνου- «Βουλευτήριο», ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/projects/bouleuterion/gr/katopsis/poliochni.html

-[εικόνες και κατόψεις οικισμών από ανασκαφές στις Κυκλάδες], ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/02/islands/gr/gallery/habitation/cy.html

-[Εικόνες από Θήρα], ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/02/islands/gr/gallery/technology/fr2f.html

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

1. Εντοπισμός στο χάρτη των πολιτισμών: του ΒΑ Αιγαίου, του κυκλαδικού, του μινωικού και του ελλαδικού, μετέπειτα μυκηναϊκού. Σχολιασμός της γεωγραφικής θέσης των οικισμών κατά την εποχή του χαλκού.

1. Με βάση το διαθέσιμο υλικό, εξήγηση του γεγονότος ότι ο οικισμός της Πολιόχνης της Λήμνου χαρακτηρίζεται ως πόλη, καθώς και της σημασίας του κτηρίου που χαρακτηρίζεται ως «βουλευτήριο».

2. Περιγραφή χαρακτηριστικών στοιχείων των κυκλαδικών οικισμών (οχύρωση, είδος κτηρίων, σχήμα και ύψος κτηρίων, πλατείες, δρόμοι...), σχολιασμός των γεωγραφικών χαρακτηριστικών της θέσης όπου έχουν κτιστεί (μακρυά/ κοντά στη θάλασσα, ύπαρξη νερού/πηγής...), υποθέσεις για το μέγεθος του πληθυσμού τους. Συζήτηση για τις εμπορικές σχέσεις που μπορούσαν να αναπτύξουν οι Κυκλαδίτες σύμφωνα με τη γεωγραφική θέση των νησιών και τις παραγωγικές τους δυνατότητες, αλλά και για τον ρόλο και τη σημασία που είχαν τα άτομα που ασχολούνταν με εμπορικές δραστηριότητες στην κοινωνία τους.

3. Συζήτηση για την εικόνα που σχηματίζει κανείς σχετικά με την κοινωνία των Κυκλαδιτών με βάση τα κυκλαδικά ειδώλια και τις τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι της Θήρας.

Μινωικός πολιτισμός

Υποστηρικτικό υλικό:

- κατόψεις μινωικών οικισμών], ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/gallery/akrotir.html

- [κατόψεις μινωικών ανακτόρων], ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/gallery/zakros.html

- [Σχεδιαστική αναπαράσταση του ανακτόρου της Κνωσού], Στοιχεία ελληνικού πολιτισμού, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, σ. 23 :
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/803 -

- «Aίγυπτος. Σχεδιαστική απόδοση τοιχογραφίας από τους τάφους των User και Rekhamara, με παράσταση Kρητών»
ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/gallery/egypt.html -

- «Φουρνί Aρχανών. Σκαραβαίος εισηγμένος από την Aίγυπτο», ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/gallery/frog.html

- «Πνευματικά επιτεύγματα», (γραφή και γνώσεις μαθηματικών, γεωμετρίας, αστρονομίας κλπ.)
ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/achievments/index.html

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Εξαγωγή συμπερασμάτων για την αστική οργάνωση του μινωικού πολιτισμού με βάση τα αρχαιολογικά κατάλοιπα.
2. Συζήτηση σχετικά με τη δομή και οργάνωση των μινωικών ανακτόρων και την κοινωνική διαστρωμάτωση στην οποία στηρίζονταν.

Μυκηναικός πολιτισμός

Υποστηρικτικό υλικό

- χάρτης, «Η ναυτική δράση των Μυκηναίων»:
http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Mec.jpg

- «Η εσωτερική διακόσμηση των μυκηναϊκών μεγάρων», Αρχαιολογία και τέχνες, τευχ. 105 :
http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/105-14.pdf

- «κατοίκηση» (κατόψεις μεγάρων, οικιών και της ακρόπολης των Μυκηνών), ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/gallery/habitation/ha.html

-σύντομο βίντεο για την πολιτική και διοικητική οργάνωση των Μυκηναίων, «Μυκηναϊκή κοινωνία και διοίκηση»,

-Εκπαιδευτικά βίντεο, Φωτόδεντρο:
http://photodentro.edu.gr/v/item/video/8522/517

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Διερεύνηση της πολιτικής /διοικητικής οργάνωσης του μυκηναϊκού κόσμου.
2. Ο ρόλος της γραφής σε Κρήτη και Μυκήνες. Σύγκριση με τον ρόλο της γραφής στους ανατολικούς πολιτισμούς.

2 ώρες

ΙΙ.2.1. Ομηρική εποχή (1100-750 π.Χ)

Συνοπτική παρουσίαση: H αρχαία Ελλάδα (από το 1100 ως το 323 π.Χ)-εισαγωγικό σημείωμα, σ. 76

Αναλυτική παρουσίαση: Ομηρική εποχή (πρώτη παράγραφος της ενότητας), σ. 76

Συνοπτική παρουσίαση: Οι μετακινήσεις, σ. 77-78, Ο α΄ ελληνικός αποικισμός, σ.78-80

Υποστηρικτικό υλικό:
-Χάρτης, «Μεταναστεύσεις ελληνικών φύλων μεταξύ 1125-1100», Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας:
http://www.tegeamuseum.gr/images/History_of_Tegea/Proistoria/Backround_B_Eksaplwsi_Ell_Fylwn_2_1125_1100.jpg
-Χάρτης, σ.79 του βιβλίου
-πηγές, σ. 77 του βιβλίου.

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
Ανάδειξη με τη βοήθεια χαρτών και γραπτών πηγών της έκτασης και σημασίας των μετακινήσεων της εποχής, καθώς και του φυλετικού χαρακτήρα της οργάνωσης των κοινωνιών της εποχής

Αναλυτική παρουσίαση: Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση, σ. 80-82.

Υποστηρικτικό υλικό:

Α) Οικονομία Β) κοινωνία:
-Πηγές :
-πηγή 3, σ. 81 του βιβλίου.
-[η πολεμική υπεροχή των βασιλιάδων και τα προνόμια που δικαιούνται], Όμηρος, Ιλιάδα, Μ 310-321,
-[κατάλογος δώρων που προτείνει ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα], Όμηρος, Ιλιάδα, Ι 121-143,
- [η ζωοκλοπή/πόλεμος χαρακτηριστικό του νεαρού πολεμιστή], Όμηρος, Ιλιάδα, Λ 670-684,
- [ο πλούτος του μεγάλου γαιοκτήμονα (Τυδέα, πατέρα του Διομήδη)], Όμηρος, Ιλιάδα, Ξ 121-125,
- [η περιουσία του «οίκου», από την ασπίδα του Αχιλλέα], Όμηρος, Ιλιάδα, Σ 541-589,
- [πειρατεία, σκλάβοι], Όμηρος, Οδύσσεια, ο 415-418,
- [η περιουσία (κοπάδια) του οίκου],Όμηρος, Οδύσσεια, ξ 96-104,
- [η κινητή περιουσία του «οίκου»/ το κελάρι], ΄Ομηρος, Οδύσσεια, β 337-347,
- [δώρο- αντίδωρο], ΄Ομηρος, Οδύσσεια, α 306-318,
- [η περιουσία του Αλκίνοου, βασιλιά των Φαιάκων], ΄Ομηρος, Οδύσσεια, η 103-131,
- [ανταλλακτικό εμπόριο], ΄Ομηρος, Οδύσσεια, α 180-189,
- [τεχνίτες (δημιουργοί)], Όμηρος, Ιλιάδα, Ψ 740-745,
- [δημιουργοί], Ησίοδος, Θεογονία, 862-866), στο ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/03/gr/piges/index3.html
- [δημιουργοί],Όμηρος, Οδύσσεια, ρ 382-386, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/03/gr/piges/index2.html

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Ανάδειξη της οικονομίας και κοινωνίας της ομηρικής εποχής μέσα από την οργάνωση του «οίκου» .
2. Σχολιασμός των ομηρικών επών και των έργων του Ησίοδου ως πηγών για την ομηρική εποχή.

Γ). Η πολιτική οργάνωση της εποχής και η κρίση της ομηρικής βασιλείας (το ζήτημα του περιορισμού της βασιλικής εξουσίας μπορεί να εξεταστεί και σε επόμενη ενότητα του βιβλίου: «η κρίση του ομηρικού κόσμου»).

Υποστηρικτικό υλικό:

Γραπτές πηγές:
- [οι μυαλωμένοι – διοθρεμμένοι βασιλιάδες], Ησίοδος, Θεογονία, 81-93
-[οι ανοσιότητες των βασιλιάδων], Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, 255-269
-[αμφισβήτηση του ρόλου των βασιλιάδων- ο Οδυσσέας παρακινεί τους αρχηγούς των Αχαιών], ΄Ομηρος, Ιλιάδα, Β 198-206
-[βουλή γερόντων και βασιλιάς], ΄Ομηρος, Ιλιάδα, Ι 68-76 , στο ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/03/gr/piges/index2.html
-πηγή 4, σ. 82 του βιβλίου.

Ανασκαφικά δεδομένα:
«Τα αρχαιολογικά δεδομένα από την Εύβοια: Ενδείξεις για ηρωικές λατρείες», Αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_007.html
-«Δυο νησιωτικοί οικισμοί, Εμπορειός και Ζαγορά», Αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία στη Μέση εκπαίδευση στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_006.html

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Διερεύνηση, μέσα από ανασκαφικά δεδομένα και αναπαραστάσεις οικισμών της ομηρικής εποχής, των βασικών χαρακτηριστικών τους (θέση, μέγεθος οικισμού και κτηρίων, χρήση τους) και ανάδειξη της πολιτικής τους οργάνωσης.
2. Σύγκριση της πολιτικής οργάνωσης της ομηρικής εποχής με την αντίστοιχη της μυκηναϊκής.

Ο πολιτισμός, σ. 82-83.
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας με έμφαση στη δημιουργία ελληνικής αλφαβητικής γραφής, στην ανάπτυξη ιερών πανελληνίου χαρακτήρα, στη σημασία των ομηρικών επών ως κοινή ιστορική μνήμη των Ελλήνων και στην επικράτηση των γεωμετρικών μοτίβων στα αγγεία.

2 ώρες

ΙΙ. 2 Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)

Αναλυτική παρουσίαση: Αρχαϊκή εποχή (2 εισαγωγικές παράγραφοι), σ. 84, Η γένεση της Πόλης –κράτους, σ. 84-85, Η σημασία του θεσμού της πόλης κράτους, σ. 85-86.

Υποστηρικτικό υλικό:
-«Ελληνικές πόλεις- κράτη της αρχαιότητας: Χωροταξία- οργάνωση», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9152,
- «Εικονική περιήγηση 360ο στην αρχαία Μίλητο», ΙΜΕ, http://www.fhw.gr/choros/miletus/360vr/gr/index.html?hs=13
- Πηγές, «Η πόλις-κράτος κατά την αρχαιότητα», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9402.
-Τοπογραφικοί χάρτες από αρχαία Αθήνα σχετικά με: α) τα όρια της πόλης- κράτους Αθήνα, β) τη χωροταξική οργάνωση της πόλης: Ακρόπολη, άστυ, ύπαιθρος χώρα:
http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Fortification_Walls.aspx,

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
Ανάδειξη της ποικίλης γεωγραφικής θέσης των πόλεων- κρατών, των διαφορών τους σε μέγεθος και οργάνωση εξουσίας, αλλά και βασικών κοινών στοιχείων της χωροταξικής οργάνωσης και λειτουργίας τους [θρησκευτικό κέντρο //άστυ-πόλη με δημόσια κτήρια (δικαστήριο, βουλευτήριο), αγορά (χώρος εμπορικών δραστηριοτήτων, συγκέντρωσης των πολιτών και ανάπτυξης της δημόσιας ζωής), θέατρο και στάδιο// ύπαιθρος χώρα].

Αναλυτική παρουσίαση: Η κρίση του ομηρικού κόσμου, σ. 87-88, Η αντιμετώπιση της κρίσης, σ. 88.

Υποστηρικτικό υλικό:
Για την κρίση του ομηρικού κόσμου, βλ. παραπάνω πηγές (ομηρικός κόσμος) και πηγή 8, σ. 87 του βιβλίου.

Συνοπτική παρουσίαση του β΄αποικισμού (8ος -6ος αι.), σ. 88-89.

Αναλυτική παρουσίαση των συνεπειών του, σ.89-92.

Υποστηρικτικό υλικό:
-Χάρτης Μεσογείου με μερικές από τις πιο σημαντικές ελληνικές αποικίες, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/economy/windows/intro_05b.html
-Πηγές για τις συνθήκες ίδρυσης των αποικιών, τον ρόλο του μαντείου, τον τρόπο οργάνωση των αποικιών, τις σχέσεις με τους ιθαγενείς:
(-πηγή 9, σ. 88-89 του βιβλίου (Συρακούσες- σχέσεις με Σικελούς),
-πηγή 1, σ. 155 του βιβλίου (Λιπάρες νήσοι- σχέσεις με Ετρούσκους),
-πηγή 5, σ. 161 του βιβλίου (Εμπόριο-σχέσεις με αυτόχθονες),
-πηγή 6, σ. 162 του βιβλίου (Η επίδραση των Ελλήνων στους Γαλάτες),
-πηγή 3, σ. 158 του βιβλίου (Οι σχέσεις Ελλήνων και Σικελών),
-πηγή 4, σ. 160 του βιβλίου (Οι σχέσεις Ελλήνων και Ετρούσκων)
-εικόνες σ. 153 και 159 του βιβλίου.
-Πηγές, σχετικές με τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες του β΄ αποικισμού :
(-[ταξίδι μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες για κέρδος], Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 4.151.1-4.152.5:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=30&page=115
-[η ναυτική δύναμη και ο πλούτος της Κορίνθου], Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Α΄, 13,2-5:
http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio1.htm
-«Δουλεμπόριο», ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/economy/index.html
-«Νομίσματα», ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/economy/index.html
-Χάρτης με θέσεις αρχαίων νομισματοκοπείων, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/economy/windows/trade_57b.html),

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.Σχολιασμός των συνθηκών ίδρυσης των αποικιών, του ρόλου του μαντείου, του τρόπου οργάνωσης των αποικιών και των σχέσεων με τους ιθαγενείς.
2. Συσχετισμός του β΄ αποικισμού με την επέκταση εμπορευματικών σχέσεων, της επέκτασης της χρήσης του νομίσματος και με την ανάδειξη νέων κοινωνικών ομάδων. Επισήμανση της συμβολής των Ελλήνων στην επέκταση των νομισματικών σχέσεων στον χώρο της Μεσογείου.

Αναλυτική παρουσίαση :Τα Πολιτεύματα, σ. 92 -94.

Υποστηρικτικό υλικό:
-«Η οπλιτική φάλαγγα μέσα από πηγές», Φωτόδενδρο:
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9598
-[η καταχρέωση των χωρικών της αρχαίας Αθήνας στους ευγενείς], Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 2. 1-3, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/sources/index_econ.html
-(Νόμοι του Δράκοντα, Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 4.1-3,
-Ο νόμος του Δράκοντα (αποκατάσταση του αρχαίου κειμένου που προτείνεται στο Inscriptiones Graecae 12 115),
-[Νομοθεσία Σόλωνα. Τιμοκρατικό πολίτευμα], Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 7.2-4 και Πολυδεύκης, Ονομαστικόν 8. 130,
-[φυγή του Σόλωνα από την Αθήνα μετά τις νομοθετικές μεταρρυθμίσεις] Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 11.1, ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/04/gr/sources/index_soc.html )
-([σεισάχθεια], Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 6. 1
-[πληροφορίες για τον Σόλωνα], Πλούταρχος, Σόλων (αποσπάσματα), ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/sources/index_econ.html )
-[η παραβολή των σταχιών και η συμπεριφορά του Περίανδρου, τυράννου της Κορίνθου], Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 5.92, ΙΜΕ :
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/sources/index_pol.html
-[τυραννία Πεισίστρατου], Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, κεφ.Ε΄:
http://www.gutenberg.org/files/39963/39963-h/39963-h.htm
-[μεταρρυθμίσεις Κλεισθένη/10 φυλές-δήμοι], Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 21.1-6.
http://www.ime.gr/chronos/04/gr/sources/index_soc.html
-Χάρτης της αρχαίας Αθήνας μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη: http://www.ime.gr/chronos/04/gr/society/windows/structures_12b.html
-«Ο οστρακισμός», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9549

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.Ανάδειξη της συμβολής της οπλιτικής φάλαγγας στη διεύρυνση των πολιτικών δικαιωμάτων εκείνων των πολιτών που είχαν την οικονομική ευχέρεια να εξοπλιστούν με δικά τους έξοδα.
2. Σχολιασμός της συμβολής του Δράκοντα, του Σόλωνα και του Κλεισθένη στην εξέλιξη του πολιτεύματος της αρχαίας Αθήνας.
3. Ο οστρακισμός, δικλίδα ασφαλείας για την προστασία του δημοκρατικού χαρακτήρα του αθηναϊκού πολιτεύματος.
4. Αναζήτηση στη σχεδιαστική αναπαράσταση της αρχαίας αγοράς της Αθήνας, 490 π.Χ. («αρχαία αγορά της Αθήνας», Βικιπαίδεια: https://goo.gl/0S9YZA), των στοιχείων που σχετίζονται με τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Συνοπτική παρουσίαση: Ο πολιτισμός, σ. 95.

Αναγνώριση των βασικών αρχιτεκτονικών ρυθμών, των μορφών του κούρου και της κόρης, του ερυθρόμορφου και μελανόμορφου ρυθμού.

Συνοπτική παρουσίαση: Η σημασία των Περσικών πολέμων, σ. 97

Υποστηρικτικό υλικό:
-πηγές, σ. 97 του βιβλίου -[για το όνομα ΄Ελληνες], Στράβων, Γεωγραφικά, 8. 370, ΙΜΕ :
http://www.ime.gr/chronos/03/gr/piges/index4.html
-[Επίγραμμα για τη νίκη στο Μαραθώνα], Σιμωνίδης ο Κείος, Ανθολογία αρχαίας ελληνικής γραμματείας, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=115
-[για την ελληνικότητα των Μακεδόνων], Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 5.22.1, Μνημοσύνη. Ψηφιακή βιβλιοθήκη της αρχαίας ελληνικής γραμματεία στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:
http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=30&page=126 Προτεινόμενη δραστηριότητα:
-Διερεύνηση της αρχικής χρήσης και σημασίας των όρων ΄Ελληνες, Πανέλληνες, Ελλάδα, καθώς και της σημασίας της γενίκευσής τους κατά τη χρονική συγκυρία των Περσικών πολέμων. Συσχετισμός με τους κοινούς δεσμούς των Ελλήνων.

5 ώρες

ΙΙ. 2.3. ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Αναλυτική παρουσίαση: Κλασική εποχή (480-323 π.Χ.) (εισαγωγικό τμήμα), σ. 98, Η συμμαχία της Δήλου-Αθηναϊκή ηγεμονία, σ. 98- 99

Συνοπτική παρουσίαση των γεγονότων μετατροπής της συμμαχίας σε ηγεμονία και της δράσης του Κίμωνα (από: ο Κίμων, σ. 99, έως και τριακοντούντεις σπονδαί, σ. 100).

Αναλυτικά: Αθηναϊκή ηγεμονία, σ. 100 (μία παράγραφος)

Υποστηρικτικό υλικό:
-Διαδραστική εφαρμογή και πηγές, «Από τη Συμμαχία της Δήλου στην ηγεμονία της Αθήνας», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9512
-[επιλεγμένα αποσπάσματα σχετικά με την ίδρυση της αθηναϊκής συμμαχίας, τις υποχρεώσεις των συμμάχων, τις αποστασίες, τον ρόλο Κίμωνα, την αποικιστική πολιτική Αθηναίων], Θουκυδίδης, Ιστορίαι Α΄94-101:
http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio1.htm
- [πώς βλέπουν οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι τη συμμαχία], Ξενοφών, Aθηναίων Πολιτεία 1.15,
ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/05/gr/sources/index_soc.html
- [Ο Περικλής ενθαρρύνει τους Αθηναίους για την οικονομική τους κατάσταση πριν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο αναφερόμενος στα έσοδα από τη φορολογία των συμμάχων], Θουκυδίδης, Ιστορίαι 2.13.3, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=178
- [Κριτική για την Αθηναϊκή ηγεμονία], Aνδοκίδης, Περί της προς Λακεδαιμονίους Ειρήνης 37-38, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/05/gr/sources/index_econ.html
- [φορολόγηση των συμμάχων, προσπορισμός εσόδων από τον Αλκιβιάδη], Aνδοκίδης, Κατά Αλκιβιάδου 11, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/05/gr/sources/index_econ.html

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Η σημασία της Αθηναϊκής συμμαχίας/ηγεμονίας για τους Αθηναίους.
2. Σχολιασμός των μεθόδων με τις οποίες οι Αθηναίοι επιβλήθηκαν στους συμμάχους. Συζήτηση σχετικά με τη συμβατότητα αυτών των μεθόδων με το δημοκρατικό πολίτευμα.

Αναλυτική παρουσίαση: Η εποχή του Περικλή, σ.100-103

Υποστηρικτικό υλικό:
-[Ορισμός των εννοιών «πόλις», «πολίτης»], Αριστοτέλης, Πολιτικά, ΙΙΙ, 1275a 1-25, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=42&m=1
-Πηγές για τους θεσμούς, τα αξιώματα της αρχαίας Αθήνας και για τον ρόλο της κλήρωσης: Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 43.1-2, 44.4, 45.4, 46.1, 49.1-2, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/05/gr/sources/index_pol.html -πηγές 13 και 14, σ.100-101 του βιβλίου.
-Διαδραστική εφαρμογή και πηγές, «Η συμμαχία της Δήλου, οι πρωταγωνιστές», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9513
-[Το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας], Θουκυδίδης, Ο Επιτάφιος του Περικλή, 2.37.1 , Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=182
- [Η προσωπικότητα του Περικλή], Θουκυδίδης, Ιστορίαι, 2.65.8-9, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=182
- ([Οι Αθηναίοι αποφασίζουν να ανακαλέσουν την απόφαση τιμωρίας των κατοίκων της Μυτιλήνης που αποστάτησαν το 427 π.Χ,
Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Γ΄ 36: http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio3_1.htm
- Ο λόγος του Κλέωνα υπέρ της τιμωρίας και ο αντίλογος του Διοδότου, Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Γ΄, 37 και 46: http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio3_1.htm)

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Το περιεχόμενο του όρου πολίτης σύμφωνα με το κείμενο του Αριστοτέλη. Ποιοι από όσους αποκλείονται από αυτό το δικαίωμα αναφέρονται από τον Αριστοτέλη και ποιοι όχι. Αιτιολόγηση των απαντήσεων.
2. Ο ρόλος του ναυτικού στην αρχαία Αθήνα και η χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων στο λαό.
3. Αναφορά των θεσμών στους οποίους συμμετέχει ο λαός και διερεύνηση του εύρους συμμετοχής του σε αυτούς.
4. Διερεύνηση του διλήμματος που αντιμετώπιζε ο αθηναϊκός λαός στην άσκηση εξουσίας μέσα από το παράδειγμα της αποστασίας των Μυτιληναίων και τα επιχειρήματα των δύο ομιλητών.
5. Λαός και ηγετικές προσωπικότητες: διερεύνηση της σχέσης μέσα από το παράδειγμα του Περικλή και του Κλέωνα.

Οικονομία :
- εισφορές των συμμάχων βλ. παραπάνω πηγές.
-«Η εκμετάλλευση των ορυχείων», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9640
Πηγές, «Η οικονομία στην ελληνική αρχαιότητα», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9611 Λειτουργίες:
- Θουκυδίδης, Ιστορίαι 6.16.1-4, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/05/gr/sources/index_soc.html
- Ξενοφών, Oικονομικός 2.4-6, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/05/gr/sources/index_soc.html
- [ο τιμητικός χαρακτήρας των λειτουργιών], Δημοσθένης, Κατά Στεφάνου ψευδομαρτυριών Α΄, 66, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=82
- «Μνημείο του Λυσικράτη», Βικιπαίδεια: https://goo.gl/ONNqE3
- [«Οδός Τριπόδων-Χορηγικό Μνημείο του Λυσικράτους (335/4 π.Χ)» και τοπογραφικό σχέδιο της Αγοράς και των περιχώρων της], ΕΙΕ: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Street_of_Tripods_Lysikrates.aspx

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.Εξέταση του ρόλου των λειτουργιών και των χορηγών στην αρχαία Αθήνα. Συζήτηση για τον ρόλο των χορηγών σήμερα και τη σχέση τους με την κοινωνία.
2. Ο ρόλος των δούλων στην αρχαία Αθήνα.

Συνοπτική παρουσίαση :Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, σ. 103-104

Υποστηρικτικό υλικό:
-Διαδραστικός χάρτης, «Πελοποννησιακός Πόλεμος (οι συμμαχίες)», Φωτόδενδρο :
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9314
- πηγές 15 & 16, σ.103-104 του βιβλίου.

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
Συζήτηση για τις συνέπειες του Πελοποννησιακού πολέμου με έμφαση στη διαίρεση που προκάλεσε, στα καταστρεπτικά του αποτελέσματα, στην εμπλοκή των Περσών, γεγονότα που συνδέονται με την κρίση της πόλης- κράτους. (σύνδεση με γνώσεις από το μάθημα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας της Α΄Λυκείου, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι)

Αναλυτική παρουσίαση : η πρώτη και τελευταία παράγραφος της υποενότητας Η κρίση της πόλης κράτους, συνοπτική παρουσίαση: οι ενδιάμεσοι παράγραφοι σ. 104-105.

Αναλυτική παρουσίαση: Η πανελλήνια ιδέα, σ. 105-6

Συνοπτική παρουσίαση: Ο Φίλιππος Β΄, σ. 106-107

Αναλυτική παρουσίαση: Το Συνέδριο Κορίνθου, σ. 107-108

Υποστηρικτικό υλικό:
-[ο μελλοντικός βασιλιάς της Σπάρτης Αρχίδαμος περιγράφει την κατάσταση στο εσωτερικό των πελοποννησιακών πόλεων, 366 π.Χ.], Ισοκράτης, Αρχίδαμος, 6.64- 67 (επιλεγμένα αποσπάσματα), Αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία στο Πύλη για την ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=247
- [κριτική για τη δημοκρατία από τον 4ο αι.], Ισοκράτης, Περί ειρήνης, 52-55, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=290&m=1
- [Δημοσθένης, Κατά Φιλίππου Γ΄, 9. 47-50 (επιλεγμένα αποσπάσματα), Αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία στο Πύλη για την ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=88
- [δίκαιο και συμφέρον επιβάλλουν την εκστρατεία εναντίον των Περσών], Ισοκράτης, Πανηγυρικός, 181-182, Αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=276
- [προτροπή προς τον Φίλιππο να συμφιλιώσει τις ελληνικές πόλεις και να ηγηθεί του αγώνα ενάντια στους βαρβάρους], Ισοκράτης, Φίλιππος, 5.30, 5.154, Αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/translation/contents.html?author_id=8#toc015
- Χρονολόγιο- ιστοριογραμμή Φιλίππου Β΄, Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9159

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
Η Πανελλήνια ιδέα και η κρίση της πόλης- κράτους: ποιες συνθήκες οδηγούν στην ανάδυση της Πανελλήνιας ιδέας και πώς την βλέπουν δύο χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι του 4ου αι., ο Δημοσθένης και ο Ισοκράτης.

Συνοπτική παρουσίαση: Το οικουμενικό κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σ. 108-109

Αναλυτική παρουσίαση: Το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σ. 109-112.

Υποστηρικτικό υλικό:
Διαδραστικός χάρτης, «Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9315
-Πηγή, [Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου μέσα από τον λόγο που απευθύνει το 324 στους στρατιώτες του- τα πλούτη της Ανατολής στη διάθεση των Ελλήνων], Αρριανός, Η ανάβαση του Αλέξανδρου:
http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/A1.4.1.html
-[οι μικτοί γάμοι ως σύμβολο για τη συμβίωση Ελλήνων και Περσών Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι.Αλέξανδρος, (σ. 120):
http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/0/d/7/metadata-212-0000347.tkl

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
- ΄Ασκηση/δραστηριότητα 7(κλασική εποχή), σ. 121 του βιβλίου.

6 ώρες

Συνοπτική παρουσίαση: Ο πολιτισμός, σ. 112-114

Υποστηρικτικό υλικό:
- Διαδραστική εφαρμογή, «Αθήνα 480-430: Πνευματική και πολιτιστική κίνηση»,
Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9161

Αρχιτεκτονική, Πλαστική, ζωγραφική, σ. 114-117.

Λέξεις –κλειδιά:
Ιωνικός, δωρικός, κορινθιακός ρυθμός// αναγνώριση κύριων οικοδομημάτων Ακρόπολης και λειτουργίας τους (Παρθενώνα, Προπυλαίων, Ερέχθειου, Ναού Απτέρου Νίκης)// αρχιτέκτονας -οικοδόμημα: Ικτίνος, Καλλικράτης- Παρθενώνας, Μνησικλής- Προπύλαια// χαρακτηριστικά γλυπτικής 5ου αι., κύρια έργα //γνώση κύριων εκπροσώπων: Φειδίας, Μύρων, Πολύκλειτος // χαρακτηριστικά γλυπτικής 4ου αι., κύρια έργα //γνώση κύριων εκπροσώπων: Λύσιππος, Σκόπας, Πραξιτέλης // ζωγραφική (Απελλής, τοιχογραφίες βασιλικών τάφων Βεργίνας).

Υποστηρικτικό υλικό:
-Αρχαίος ελληνικός ναός: «Πολυχρωμία» (με χρωματισμένα δωρικό, ιωνικό, κορινθιακό κιονόκρανο), Φωτόδενδρο:
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8927
-Εικονική περιήγηση, «Τα μνημεία της Ακρόπολης»,
http://acropolis-virtualtour.gr/el.html
-«Αρχαίος ελληνικός ναός; Οπτικές διορθώσεις», Φωτόδενδρο:
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8928
«Από τον αιγιακό πολιτισμό έως την ελληνιστική εποχή», Φωτόδενδρο:
http://photodentro.edu.gr/lor/handle/8521/1818
-«Η τοιχογραφία της αρπαγής της Περσεφόνης», Η Αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της, στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_125.html, ώστε να αναδειχθεί η τόλμη της ζωγραφικής απεικόνισης και υιοθέτησης αρχών προοπτικής.
-[Η αντίληψη για τα οικοδομήματα της αρχαίας Αθήνας και της Σπάρτης], Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Α΄, 10: http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio1.htm

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Η πρόσληψη των οικοδομημάτων της Ακρόπολης στην εποχή τους και σήμερα.
2. Επιλογή ενός έργου τέχνης και ανάδειξη των κύριων χαρακτηριστικών του.
3. Συζήτηση για τις τεχνικές γνώσεις και αισθητικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων.

2 ώρες

ΙΙΙ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Συνοπτική παρουσίαση : Ο ελληνιστικός κόσμος, σ. 124, Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου, σ.124-127.

Υποστηρικτικό υλικό:
-Διαδραστικός χάρτης με τα ελληνιστικά βασίλεια 303-145 π.Χ., ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/06/gr/kingdoms/index.html )

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
Ανάδειξη με τη βοήθεια χαρτών των κρατών που προκύπτουν από τη διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.) και των πολιτειακών μορφών του ελληνιστικού κόσμου μέχρι την κατάκτησή του από τους Ρωμαίους.

Αναλυτική παρουσίαση: Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου (μέχρι βασίλεια της Ανατολής), σ.127-129.

Υποστηρικτικό υλικό:
-Χάρτης με τις πόλεις που ιδρύθηκαν στα ελληνιστικά βασίλεια, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/06/gr/society/index202.html
-Χάρτης «Το εμπόριο την ελληνιστική εποχή», Αρχαία Ιστορία. Από τους πρώτους ανθρώπους ως την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.), Α΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ.126-127:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/211
-πηγές 3 και 4, σ. 131 του βιβλίου
-[Πάπυρος, για τις σχέσεις Ελλήνων-ντόπιων στην Αίγυπτο και για τους μεικτούς γάμους], Λίγη ακόμη Ιστορία..., Α΄ Γυμνασίου, κεφ.6 «Ο ελληνιστικός κόσμος. Η επέκταση προς «Ανατολάς», σ.10-11:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/261
-Εικόνα [έλληνες άποικοι συμμετέχουν σε θρησκευτική τελετή, ενώ αυτόχθονες χωρικοί ασχολούνται με τις καθημερινές εργασίες], σ. 130 του βιβλίου.
-Πηγή, [απόδοση θεϊκών τιμών από τους Αθηναίους στον Δημήτριο Πολιορκητή 307 π.Χ, «΄Υμνος των Αθηναίων προς τον Δημήτριο τον Πολιορκητή», Αθήναιος, Δειπνοσοφιστές, VI, 253e:
http://www.ime.gr/chronos/06/gr/politics/sources/index.html
-[δύο κείμενα για τη σημασία του εξελληνισμού: Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης και Σ. Πράις, Η ιστορία της ελληνιστικής περιόδου] στο Λίγη ιστορία ακόμη..., Α΄Γυμνασίου, κεφ. 6. «Ελληνιστικός κόσμος 323-146 π.Χ., Η πορεία προς «Ανατολάς», σ. 1: http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/261

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Με τη βοήθεια χαρτών και πηγών ανάδειξη της αστικής πολιτικής των ελληνιστικών βασιλείων (σχολιασμός της πυκνότητας των οικισμών, των θέσεων και ονομασιών των πόλεων, της επέκτασης του εμπορίου) και μέσω αυτής της διείσδυσης του ελληνικού πολιτισμού.
2. Η απόλυτη μοναρχία των ελληνιστικών βασιλείων και οι σχέσεις με τους αυτόχθονες.
3. Αγώνας λόγων: Ανταλλαγή επιχειρημάτων ανάμεσα σε δύο ομάδες μαθητών, με θέμα: «Η σημασία του εξελληνισμού στον ελληνιστικό κόσμο».

2. Ο ελληνιστικός πολιτισμός.

Αναλυτική παρουσίαση: Η γλώσσα, σ. 142-143, Τα γράμματα (το εισαγωγικό σημείωμα), σ. 144

Συνοπτική παρουσίαση): Οι επιστήμες, σ. 146-148

Υποστηρικτικό υλικό:
- Ο φάρος της Αλεξάνδρειας:
http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/70-23.pdf
-[τα αρχαία ελληνικά μαθηματικά]:
http://www.noesis.edu.gr/aet/thematic_areas/p340.html
-[το ταξίδι του Πυθέα του Μασσαλιώτη], Λίγη ακόμη Ιστορία..., Α΄ Γυμνασίου, κεφ.6 «Ο ελληνιστικός κόσμος. Η επέκταση προς «Ανατολάς», σ.13:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/261

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.Ο ρόλος της κοινής ελληνικής κατά την ελληνιστική εποχή. Συσχέτιση με αντίστοιχα σύγχρονα φαινόμενα.
2.Συζήτηση για τον ρόλο των μαθηματικών κατά την ελληνιστική περίοδο.

2.6.Οι τέχνες, σ. 148-150.

Λέξεις-κλειδιά:
χαρακτηριστικά ελληνιστικής τέχνης// χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικής // χαρακτηριστικά γλυπτικής, κύρια έργα (Λαοκόων, «θνήσκων» Γαλάτης, Νίκη της Σαμοθράκης, βωμός Δία στην Πέργαμο)// ψηφιδωτά, υαλουργία.

Υποστηρικτικό υλικό:
-Συλλογή έργων τέχνης ελληνιστικής περιόδου, Ιστορικό Αρχαιολογικό Μουσείο:
http://www.namuseum.gr/collections/sculpture/hellenistic-gr.html
-βωμός Περγάμου, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/06/gr/culture/index604.html

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.Συγκέντρωση χαρακτηριστικών έργων γλυπτικής της ελληνιστικής εποχής, ταξινόμησή τους σε κατηγορίες ανάλογα με τη θεματική τους (έργα που αντιπροσωπεύουν διάφορους ανθρώπινους τύπους, θρησκευτικά, μυθολογικά, πορτρέτα ηγεμόνων). Συμπεράσματα για την ελληνιστική τέχνη.
2. Σύγκριση ενός έργου τέχνης της ελληνιστικής περιόδου με αντίστοιχο της κλασικής εποχής.

4 ώρες

Ο ΡΩΜΑΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Συνοπτική παρουσίαση: Η χώρα, σ.168-9, Οι Ετρούσκοι, σ.169-170

Υποστηρικτικό υλικό:
- χάρτης «5. Η Ιταλία πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση (Italy before Roman conquest)»,
http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire
-Βίντεο από το Εθνικό Μουσείο των Ετρούσκων (Ιταλία, Ρώμη):
https://www.youtube.com/watch?v=Ur7TmlTPwP8 ή
-Αποσπάσματα από Βίντεο(29.06΄): «Ρώμη: ισχύς και δόξα 1. Η άνοδος» για τον πολιτισμό των Ετρούσκων:
https://www.youtube.com/watch?v=rgya1hgrXuE

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
- Εντοπισμός των λαών που κατοικούσαν στην ιταλική χερσόνησο και σύντομος σχολιασμός των σχέσεων των Ρωμαίων με Ετρούσκους και ΄Ελληνες.

Αναλυτική παρουσίαση: Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωση της, σ. 170-172, Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας – Res publica, σ. 172-174.

Υποστηρικτικό υλικό:
-[Οι επτά λόφοι της Ρώμης]: https://goo.gl/2Sy2ll
[για την κατάργηση του θεσμού της βασιλείας], Πλούταρχος, Αίτια Ρωμαϊκά, 63, ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/07/gr/politics/index21.html
-«Kοινωνικές σχέσεις και πατρωνεία», ΙΜΕ:
http://www.ime.gr/chronos/07/gr/society/index30.html
-Πηγή, [ένταξη στην τάξη των πατρικίων ενός πλούσιου Σαβίνου, του ΄Αττιου Κλαύσου, γενάρχη των Κλαυδίων, που μετανάστευσε στη Ρώμη με όλο το γένος του, 5000 οικογένειες], Πλούταρχος, Ποπλικόλας, ΚΑ΄:
https://www.gutenberg.org/files/42598/42598-h/42598-h.htm
- πηγές σχολικού βιβλίου.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. ΄Ασκηση/δραστηριότητα 3, σ.182 του βιβλίου.
2. Πατρωνεία και πελατειακές σχέσεις στην αρχαία Ρώμη. Επιβίωση των όρων και σημασία τους.
3. Σύγκριση της πολιτικής οργάνωσης της Ρώμης κατά την περίοδο της βασιλείας με την πολιτική οργάνωση των ελληνικών κοινωνιών της ομηρικής εποχής.
4. ΄Ασκηση/δραστηριότητα 1, σ. 182 του βιβλίου.

3 ώρες

Ενιαία συνοπτική παρουσίαση της ρωμαϊκής εξάπλωσης και των κατακτήσεων: Η κατάκτηση της Ιταλίας, σ. 175, οι Καρχηδονιακοί πόλεμοι, σ. 176-178, Η επέκταση στην Ανατολή, σ.184-186, Οι κατακτήσεις στη Δύση, σ.187-188, Η διοίκηση των κατακτημένων περιοχών, σ.188-189

Αναλυτική παρουσίαση: η υποενότητα H επικράτηση των Ρωμαίων, σ. 175-6.

Υποστηρικτικό υλικό:
-Χάρτης 6. Η Ρώμη κατακτά την Ιταλία (Rome conquers Italy):
http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire
- διαδραστικός χάρτης της ρωμαϊκής εξάπλωσης:
http://www.roman-empire.net/maps/map-empire.html
-διαδραστική εφαρμογή, «Ο ελληνιστικός κόσμος και η Ρώμη το 200 π.Χ.», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/9573?locale=el

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
Ανάδειξη με τη βοήθεια χαρτών της σταδιακής επικράτησης των Ρωμαίων στην Ιταλική χερσόνησο, της μετατροπής της Ρώμης σε σημαντική ναυτική δύναμη με τις νίκες επί των Καρχηδονίων, της επέκτασης στην Ανατολή και τέλος της μετατροπής της Μεσογείου σε ρωμαϊκή λίμνη.

Η κατάκτηση της κυρίως Ελλάδας από τους Ρωμαίους:
-Πηγές, [έκκληση του Αγέλαου προς τους ΄Ελληνες για ομόνοια], Πολύβιος, 5.104.1-3 και [οι Ρωμαίοι «ελευθερωτές» των Ελλήνων, ΄Ισθμια, 196 π.Χ.], Πλούταρχος, Τίτος Φλαμινίνος, 10, στο βιβλίο Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, σ. 125-126:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A105/29/163,945/
-[λεηλασία και καταστροφή της Ηπείρου από τον Αιμίλιο Παύλο, 167 π.Χ.], Πλούταρχος, Αιμίλιος Παύλος ΚΘ΄ στο:
https://www.gutenberg.org/files/42700/42700-h/42700-h.htm

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.Συζήτηση για τη στάση των Ελλήνων απέναντι στους Ρωμαίους. Στη συζήτηση αυτή να ληφθούν υπόψη τα αισθήματα που έτρεφαν οι ΄Ελληνες της κυρίως Ελλάδας απέναντι στους Μακεδόνες, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο τους αντιμετώπισαν οι Ρωμαίοι τελικά (βλ. παραπάνω πηγή, καταστροφή της Ηπείρου από τον Αιμίλιο Παύλο, 167 π.Χ., καθώς και την πηγή 1 σ. 185 του βιβλίου σας, ταπείνωση του βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα).
2. Συζήτηση για τους λόγους επικράτησης των Ρωμαίων.
3. Συσχετισμός των κατακτήσεων των Ρωμαίων του 5ου-3ο αι. π.Χ. με τις πολιτικές κατακτήσεις των πληβείων το ίδιο χρονικό διάστημα.

1 ώρα

V.2. Oι συνέπειες των κατακτήσεων.

Αναλυτική παρουσίαση: Η οικονομία, η κοινωνία, σ. 190-193

Συνοπτική παρουσίαση: Η καθημερινή και πνευματική ζωή των Ρωμαίων, σ.193-195, Κάτων ο τιμητής, σ. 195

Υποστηρικτικό υλικό:
Πηγές :
-Συνέπειες των κατακτήσεων: «Το αγροτικό ζήτημα», Πλούταρχος, Τιβέριος Γράκχος, 8.1-3.
-Αλλαγές στον τρόπο ζωής: «αφάνταστα πλούτη και καλοζωία», Πλούταρχος, Λούκουλος, 139-141, «εισβολή της πολυτέλειας στη ζωή των Ρωμαίων», Πολύβιος, ΧΧΧΙ, 25), στο σχολικό βιβλίο του Κ. Καλοκαιρινού, Ιστορία ρωμαϊκή και βυζαντινή (146 π.Χ.-1453), ΟΕΔΒ, σ. 26-28:
http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17082&tab=01
-«H καθημερινή ζωή στη Ρώμη», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/9669?locale=el .
-πηγές του βιβλίου.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.΄Ασκηση/δραστηριότητα 1, σ. 205 του βιβλίου.
2. Καταγραφή και αξιολόγηση των συνεπειών των κατακτήσεων σε πολιτικό επίπεδο.
3. Αναφορά στους τρόπους με τους οποίους επηρεάστηκε η καθημερική και πνευματική ζωή των Ρωμαίων από τις κατακτήσεις, παράθεση ενδεικτικών παραδειγμάτων.
4. ΄Ασκηση/δραστηριότητα 3, σ. 205 του βιβλίου.

Αναλυτική παρουσίαση της υποενότητας Τιβέριος και Γάιος Γράκχος, σ. 195-197 και συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων Η ενοποίηση της Ιταλίας, σ.197-198 και Οι εμφύλιοι πόλεμοι, σ. 198-204.

Οι συγκρούσεις της ΄Υστερης Δημοκρατίας από το 133 π.Χ- 31 π.Χ. μπορούν να παρουσιαστούν με έμφαση στα εξής σημεία:

Α) κοινωνική/πολιτική σύγκρουση μέσα στο σώμα της Res publica μέσα από την αναλυτική παρουσίαση του παραδείγματος των Γράκχων.

Υποστηρικτικό υλικό:
-πηγή 6, σ. 196 του βιβλίου
-πηγή «Το αγροτικό ζήτημα», βλ. παραπάνω.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.΄Ασκηση /δραστηριότητα 4, σ. 205 του βιβλίου.
2. Αναφορά στις κοινωνικές κατηγορίες που προσπάθησαν να προσεταιριστούν οι Γράκχοι προκειμένου να επιτύχουν τον στόχο τους και σχολιασμός της στάσης των τάξεων αυτών στο εγχείρημα των Γράκχων.

Β) επανάσταση Ιταλιωτών/ συμμαχικός πόλεμος: ήττα Ιταλιωτών με παραχώρηση του δικαιώματος ρωμαίου πολίτη/ κράτος Ιταλιωτών (απλή αναφορά)

Γ) επανάσταση κατοίκων των επαρχιών κατά της ρωμαϊκής κυριαρχίας μέσα από το παράδειγμα της επανάστασης του Μιθριδάκη, βασιλιά του Πόντου, και της καταστροφής Αθήνας -Πειραιά από τον Σύλλα (απλή αναφορά)

Δ) επαναστάσεις δούλων (απλή αναφορά) στο πιο γνωστό παράδειγμα, την επανάσταση του Σπάρτακου και την καταστολή της από τον Κράσσο.

Ε) πολιτικές/στρατιωτικές συγκρούσεις (εμφύλιοι πόλεμοι), καταλυτικός ο ρόλος του στρατού και των ηγετικών προσωπικοτήτων (Μάριου- Σύλλα, Πομπήιου-Καίσαρα, Αντώνιου- Οκταβιανού) (απλή αναφορά).

Υποστηρικτικό υλικό:
-[συμμαχικός πόλεμος], πηγή 7, σ. 197 του βιβλίου
-[προγραφές του Σύλλα], πηγή 8, σ. 200 του βιβλίου
-«Καταστροφές και λεηλασίες του Σύλλα στην Ελλάδα», Πλούταρχος, Παράλληλοι βίοι. Μάριος- Σύλλας, κεφ.ΙΒ΄ στο σχολικό βιβλίο του Κ. Καλοκαιρινού, Ιστορία ρωμαϊκή και βυζαντινή (146 π.Χ.-1453), ΟΕΔΒ, σ.52:
http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17082&tab=01 )
-Xάρτης 23 με την επανάσταση του Σπάρτακου 74-71 π.Χ. (Ancient Rome was a slave society)
http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire
-«Τα επιχειρήματα του Κατιλίνα», Σαλλούστιος, Περί συνωμοσίας του Κατιλίνα, 40, στο σχολικό βιβλίο του Κ. Καλοκαιρινού, Ιστορία ρωμαϊκή και βυζαντινή (146 π.Χ.-1453), ΟΕΔΒ, σ. 52-3:
http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17082&tab=01
-Χάρτης 14.Ο Καίσαρας κερδίζει τον εμφύλιο πόλεμο (Caesar wins the civil war):
http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire
-[«ο Ιούλιος Καίσαρ και ο πειρασμός της μοναρχίας»( η προσφορά του διαδήματος, συμβόλου μοναρχίας, από τον Μ. Αντώνιο στον Καίσαρα)], Πλούταρχος, Βίοι παράλληλοι. Ιούλιος Καίσαρ, κεφ.61, σχολικό βιβλίο του Κ. Καλοκαιρινού, Ιστορία ρωμαϊκή και βυζαντινή (146 π.Χ.-1453), ΟΕΔΒ, σ. 54:
http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17082&tab=01

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Καταγραφή των αιτημάτων των ιταλικών πόλεων και αξιολόγηση της παραχώρησης του δικαιώματος του ρωμαίου πολίτη στους Ιταλιώτες.
1. Σχολιασμός των τακτικών που εφάρμοζε ο Σύλλας τόσο απέναντι στους εξεγερμένους υπηκόους της Ρώμης όσο και απέναντι στους πολιτικούς του αντιπάλους.
2. Σύνθεση κειμένου σχετικού με νέες και παλιές αξίες που έρχονται σε σύγκρουση την περίοδο της ΄Υστερης Δημοκρατίας. (βλ. πηγή για πειθαρχία, σ. 175 του βιβλίου, πηγή 5 για Κάτωνα, σ. 195 του βιβλίου, πηγή 6 για Τιβέριο Γράκχο, σ. 196 του βιβλίου, πηγή για Κατιλίνα, βλ. παραπάνω, πηγή για Καίσαρα, βλ.παραπάνω).
3. Καταγραφή και αξιολόγηση των συνεπειών που είχαν για τη ρωμαϊκή δημοκρατία και κοινωνία οι συγκρούσεις της ΄Υστερης Δημοκρατίας.

5 ώρες

VI. H ρωμαϊκή αυτοκρατορία

Αναλυτική παρουσίαση: Η εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-14 μ.Χ.), σ. 208-211 (μέχρι την επέκταση των συνόρων)

Συνοπτική παρουσίαση: Η επέκταση των συνόρων, σ. 211-212

Αναλυτική παρουσίαση: Ο πολιτισμός την εποχή του Αυγούστου σ, 212-213 (μέχρι και «χρυσός αιώνας του Αυγούστου»).

Υποστηρικτικό υλικό:
- «Ο Αύγουστος και το νέο πολίτευμα», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8827
-Χάρτης ρωμαϊκού κράτους την εποχή του Αυγούστου, (αυτοκρατορικές και συγκλητικές επαρχίες), ΙΜΕ:http://www.ime.gr/chronos/07/gr/politics/index52.html
-«Χάρτης επαρχιών κυρίως Ελλάδας», ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/07/gr/economy/index11.html
-«Τρία ρωμαϊκά κείμενα μιλούν για τον Αύγουστο», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9603
-πηγή 1, σ. 210 του βιβλίου
-[ Εγκώμιο του Αυγούστου], Οράτιος, Ωδές, βιβλίο 4,15 στο σχολικό βιβλίο Κ. Καλοκαιρινού, Ιστορία ρωμαϊκή και βυζαντινή (146 π.Χ.-1453), ΟΕΔΒ, σ. 79: http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17082&tab=01
-«Η καμέα του Οκταβιανού Αυγούστου», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/lor/handle/8521/9346

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ.227 του βιβλίου.
2. Σύγκριση της Res publica με την ηγεμονία Αυγούστου.
3. Στις Ωδές του Οράτιου εγκωμιάζονται επιτεύγματα του Αυγούστου. Συζήτηση για το αν και κατά πόσο εκφράζουν αντίστοιχες ανάγκες του ρωμαϊκού λαού.
4α. Σύνθεση κειμένου σχετικού με την πολιτική ιδεολογία για το κράτος που προβάλλεται μέσα από τις παραστάσεις στην καμέα του Αυγούστου ή
4β. Αναζήτηση διαφορετικών απεικονίσεων του Αυγούστου στο διαδίκτυο ή σε βιβλία. Ανάδειξη της πολιτικής ιδεολογίας που προβάλλουν.
Ενδεικτικά:
-[Χάλκινο άγαλμα Αυγούστου], Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο:
http://www.namuseum.gr/collections/sculpture/roman/roman02-gr.html
-[΄Αγαλμα του Αυγούστου], Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης: http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430.jsp?obj_id=8164
-[Αύγουστος prima porta], Moυσεία Βατικανού:
http://mv.vatican.va/4_ES/pages/z-Patrons/MV_Patrons_04_03.html

Συνοπτική παρουσίαση: Οι διάδοχοι του Αυγούστου (14-193 μ.Χ.), σ. 214-219, εκτός από τα ακόλουθα που θα διδαχθούν με αναλυτική παρουσίαση: Από το διάταγμα Καρακάλλα και τη σημασία του, σ. 215, μέχρι και τους νομοδιδάσκαλους, σ.216.

Υποστηρικτικό υλικό:
-χάρτης «4. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία το 117 μ.Χ (The provinces of Rome in 117 AD)»:
http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire
-«Οι εμπορικοί δρόμοι στο ρωμαϊκό κράτος τον 2ο αι. μ.Χ.», Λίγη ακόμη Ιστορία..., Α΄ Γυμνασίου, κεφ. 7« Η Ρώμη και ο ελληνικός κόσμος.146 π.Χ.-330 μ.Χ.», σ. 30:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/261
- «Οι διεθνείς εμπορικοί δρόμοι τον 1ο και 2ο αι. μ.Χ», Αρχαία Ιστορία. Από τους πρώτους ανθρώπους ως την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.), Α΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ.141:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/211
-«Υποχρεώσεις ρωμαίου διοικητή», Πανδέκτης 1, Λίγη ακόμη Ιστορία..., Α΄ Γυμνασίου, κεφ. 7 «Η Ρώμη και ο ελληνικός κόσμος.146 π.Χ.-330 μ.Χ.», σ. 27:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/261
-Xάρτης, «η διάδοση του χριστιανισμού.1ος-6ος αι. μ.Χ.», Αρχαία Ιστορία. Από τους πρώτους ανθρώπους ως την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.), Α΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ.150:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/211
-«Ο θρίαμβος επί των Ιουδαίων»[αναπαράσταση της υποδούλωσης των Εβραίων μετά την καταστολή επαναστατικής κίνησης: ρωμαίοι στρατιώτες μεταφέρουν λάφυρα από τον ναό του Σολομώντα στη Ρώμη], Θριαμβευτική αψίδα του αυτοκράτορα Τίτου (78-81 μ.Χ.) στο Βικιπαίδεια, «Κατάλογος αρχαίων μνημείων στην Ρώμη»: https://goo.gl/dGK7xX
-Πηγή, «΄Ενας ύμνος στη ρωμαϊκή ειρήνη», Αίλιος Αριστείδης, Ρώμης εγκώμιον, βιβλίο Αρχαίας Ιστορίας Α΄ Γυμνασίου, σ. 139:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A105/29/163,945/
-πηγή 3, σ. 213 του βιβλίου.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Με τη βοήθεια χαρτών ανάδειξη της έκτασης των εμπορικών σχέσεων κατά τον 1ο και 2ο αι. μ. Χ. Σύγκριση με την ελληνιστική περίοδο.
2. Ανταλλαγή επιχειρημάτων σχετικά με το αν και κατά πόσο η ρωμαϊκή ειρήνη διευκόλυνε τη διάδοση του Χριστιανισμού.
3. Η αντίληψη των καθηκόντων διοικητή ρωμαϊκής επαρχίας, σύμφωνα με τον Πανδέκτη1. Σχολιασμός της αντίληψης εκτέλεσης των καθηκόντων σε σχέση με την τακτική παραχώρησης του δικαιώματος του ρωμαίου πολίτη και με τη λογική της καταστολής επαναστατικών κινήσεων.
4. Εντοπισμός των στοιχείων που συνιστούν το μεγαλείο της Ρώμης στο κείμενο του Αίλιου Αριστείδη και στην Αινειάδα του Βιργίλιου.

3 ώρες

Η ρωμαϊκή τέχνη, σ. 222-226.

Λέξεις-κλειδιά:
Κύρια χαρακτηριστικά ρωμαϊκής τέχνης//κύρια χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικής// έργα κοινής ωφέλειας (γέφυρες, υδραγωγεία, θέρμες κλπ.) και χαρακτηριστικά οικοδομήματα(π.χ. Κολοσσαίο, Πάνθεο, ναός Ολυμπίου Διός, Πύλη Αδριανού, Ροτόντα Θεσσαλονίκης, Ωδείο Ηρώδη Αττικού) // κύρια χαρακτηριστικά ρωμαϊκής γλυπτικής// πορτρέτα, ιστορικό ανάγλυφο (κίονας Τραιανού, αψίδα Γαλέριου στη Θεσσαλονίκη)// ψηφιδωτά, φαγιούμ//καμέοι, υαλουργία.

Υποστηρικτικό υλικό:
-«Mνημεία της αρχαίας Ρώμης», Φωτόδενδρο:
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9384
-«Εικονική περιήγηση, Κολοσσαίο»:
http://www.3dhistoryvirtualtour.com/
-«Ρωμαϊκά μνημεία στην Ελλάδα», Φωτόδενδρο:
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9385
-«Ελληνορωμαϊκή τέχνη», ΙΜΕ: http://www.ime.gr/chronos/07/gr/culture/index20.html

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
1. Αναζήτηση έργων της ρωμαϊκής περιόδου από την περιοχή των μαθητών και μελέτη χαρακτηριστικών περιπτώσεων με ανάδειξη των ελληνικών και ρωμαϊκών στοιχείων.

2 ώρες

VI. 2.

Αναλυτική παρουσίαση: Η κρίση του αυτοκρατορικού θεσμού, σ.228-229, Η οικονομική κρίση, σ. 229-230, Η κοινωνική κρίση, σ. 230-231.

Συνοπτική παρουσίαση : Οι βαρβαρικές επιδρομές, σ. 231-2.

Υποστηρικτικό υλικό:
- Χάρτης 30, Η παρακμή της Ρώμης/Τhe decline of Rome (235-285: άνοδος στο θρόνο 20 αυτοκρατόρων):
http://cdn1.vox-cdn.com/assets/4875548/DeadEmperors.jpg
-Χάρτης, οι εξωτερικές απειλές, «η ρωμαϊκή αυτοκρατορία τον 3ο αι. μ.Χ.», Αρχαία Ιστορία. Από τους πρώτους ανθρώπους ως την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.), Α΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ.146:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/211
-Eπιλεγμένα αποσπάσματα από βίντεο, «Ρώμη: ισχύς και δόξα», επ. 6, «Η πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας» στο http://goo.gl/s2H3Jy
-[Η κρίση της αυτοκρατορίας], Ηρωδιανός, Ιστορία, στο Λίγη ακόμη Ιστορία..., Α΄ Γυμνασίου, κεφ. 7. «Η Ρώμη και ο ελληνικός κόσμος.146 π.Χ.-330 μ.Χ.», σ. 34:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/261
-Πηγή 2, σ. 231 του βιβλίου.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Παρουσίαση της κρίσης μέσα από την οπτική ενός συγχρόνου της ιστορικού, του Ηρωδιανού. Διαφορές σε σχέση με τα εγκωμιαστικά κείμενα του Βιργιλίου και του Αίλιου Αριστείδη.
2. Αποτελέσματα για την κοινωνία και την οικονομία από την επικράτηση του φαινομένου της δουλοπαροικίας.
3. Συζήτηση για τους λόγους για τους οποίους εντείνονται οι διώξεις των χριστιανών τον 3ο αι. μ.Χ.
4. Συζήτηση για τους κύριους λόγους παρακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
5. Μια σημαντική απειλή για το Ρωμαϊκό κράτος κατά τον 3ο αι. μ.Χ. προήλθε από το βασίλειο της Παλμύρας. Διερεύνηση των λόγων για τους οποίους η παγκόσμια κοινότητα σοκαρίστηκε από τη μεταχείριση που επεφύλαξε στα πολιτιστικά μνημεία αυτού του κράτους το Ισλαμικό κράτος.

2 ώρες

VII. 1. H ύστερη αρχαιότητα (4ος - 6ος αι. μ.Χ.)

Συνοπτική παρουσίαση: Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας, σ. 236-238

Αναλυτική παρουσίαση: Μ. Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής, σ. 238-241

Συνοπτική παρουσίαση: Οι θρησκευτικές εξελίξεις, σ. 241-247.

Υποστηρικτικό υλικό:
- διαδραστική εφαρμογή, «Ρωμαϊκή διοίκηση, η «τετραρχία», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8809
-Το διάταγμα των Μεδιολάνων, Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8821
-Κωνσταντίνος και Χριστιανισμός, Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9471
- [απεικονίσεις του Μ. Κωνσταντίνου σε νομίσματα], Γ. Λεβενιώτης, «Βυζαντινή Ιστορία Ι», Ανοικτά Ακαδημαϊκά μαθήματα, Α΄ μέρος, ΑΠΘ, διαφάνεια αρ. 43:
http://goo.gl/IixKZs
-Χάρτης «25.Η διάδοση του χριστιανισμού μετά το 300 μ.Χ.» (Christianity spreads throughout the empire)
http://cdn3.vox-cdn.com/assets/4836822/Mapspreadofxity.jpg
-πηγή 3, «Η «μεταστροφή» του Μ. Κωνσταντίνου προς το χριστιανισμό: Οι απόψεις δύο ιστορικών», σ.240-241.
-πηγή 6, σ. 246 του βιβλίου
-[Μ. Βασίλειος, Λόγος προς τους νέους και με ποιον τρόπο μπορούν να ωφεληθούν από τα ελληνικά κείμενα], Λίγη ακόμη Ιστορία..., Β΄ Γυμνασίου, κεφ. 1. «Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία αλλάζει. Η αρχή μιας νέας εποχής», σ. 8:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/263

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1.Καταγραφή των αλλαγών σε επίπεδο διοίκησης/στρατού, πολιτεύματος, θρησκείας. Συζήτηση για τις επιλογές των αυτοκρατόρων και τις συνέπειές τους.
2. Απόψεις των ιστορικών σχετικά με το ζήτημα της μεταστροφής του Μ. Κωνσταντίνου στον χριστιανισμό και εντοπισμός των ιστορικών στοιχείων στα οποία τις στηρίζουν.
3. Σχολιασμός της θεματικής των έργων τέχνης που σχετίζονται με τον Μ. Κωνσταντίνο (βλ. παραπάνω: «Κωνσταντίνος και χριστιανισμός», Φωτόδενδρο).
4. Σχολιασμός της πορείας διάδοσης του χριστιανισμού και του ρόλου των αιρέσεων.
5. Χριστιανισμός και ελληνική παιδεία: προς μία νέα σύνθεση.

2 ώρες

VII.

Αναλυτική παρουσίαση: Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 247-249

Συνοπτική παρουσίαση: Η μεγάλη μετανάστευση των λαών. Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 249-254. (αναλυτική παρουσίαση της υποενότητας Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 253-254)

Υποστηρικτικό υλικό:
-Χάρτης 32, «η διαίρεση της αυτοκρατορίας το 395 μ.Χ.(The empire is divided between East and West)»,
Χάρτης 33, «Οι Γερμανικές εισβολές (Germanic invasions)»,
Χάρτης 36, «Τα βαρβαρικά βασίλεια της Ευρώπης το 526 μ.Χ. (The barbarian kingdoms of Europe in 526 )» στο :
http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire
-πηγή 7 «ο γοτθικός κίνδυνος», Συνέσιος, Λόγος περί Βασιλείας, σ. 248-249 του βιβλίου
- [η ειρηνική ενσωμάτωση των Γότθων], Θεμίστιος, «Λόγος χαριστήριος», 211 στο «Μακεδονία, ένα ταξίδι στη χώρα του Αλεξάνδρου», σ. 54: www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora2/download.php?id=5904940
-πηγή 9 [η πολιτική του Ανατ. Ρωμαϊκού κράτους απέναντι στους Βησιγότθους], σ. 253 του βιβλίου
-[Η σχολή της Μαγναύρας και ο αριθμός εδρών διδασκαλίας στη λατινική και ελληνική γλώσσα], Θεοδοσιανός Κώδικας, Διάταγμα Θεοδοσίου Β΄. 425 μ.Χ., Λίγη ακόμη Ιστορία..., Β΄ Γυμνασίου, κεφ. 1.«Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αλλάζει. Η αρχή μιας νέας εποχής», σ. 2:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/263

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Ανάδειξη με τη βοήθεια χαρτών και πηγών της διαφορετικής τύχης των δύο τμημάτων της αυτοκρατορίας μετά τον χωρισμό της από τον Θεοδόσιο Α΄ το 395 μ.Χ. μέχρι την πτώση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 476 μ.Χ. και την ίδρυση βαρβαρικών βασιλείων.
2. Σχολιασμός των επιχειρημάτων υπέρ ή κατά της ενσωμάτωσης των βαρβάρων στο Βυζάντιο με βάση τα κείμενα του Θεμίστιου και του Συνέσιου. Αναζήτηση αναλογιών με σημερινές καταστάσεις.
3. Ανάδειξη των τρόπων με τους οποίους αντιμετώπισαν το ανατολικό και το δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας το ζήτημα της μεγάλης μετανάστευσης των λαών.
4. Επισήμανση των στοιχείων που τεκμηριώνουν τον εξελληνισμό του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους.

2 ώρες

VII.

Συνοπτική παρουσίαση: Η ανασύσταση της ρωμαϊκής οικουμένης, σ.256-258

Υποστηρικτικό υλικό:
-διαδραστικός Χάρτης της βυζαντινής αυτοκρατορίας από το 526 μ.Χ.:
http://qed.princeton.edu/main/MG/Empires/Byzantine_Empire
-Χάρτης της βυζαντινής αυτοκρατορίας, 565 μ.Χ.:
http://byzantium.seashell.net.nz/index.php
-Διαδραστική εφαρμογή, «Στρατιωτικές επιχειρήσεις Ιουστινιανού», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9311

Προτεινόμενη δραστηριότητα:
Ανάδειξη με τη βοήθεια χαρτών της πολιτικής ανασύστασης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και των προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στα βόρεια και ανατολικά σύνορα.

Αναλυτική παρουσίαση: Η ελληνοχριστιανική οικουμένη, σ. 258-260

Υποστηρικτικό υλικό:
-«Θεματικό χρονολόγιο Ιουστινιανού», Φωτόδενδρο,
http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/9125?locale=el
-Πηγή, [Ομιλία Ιωάννη Χρυσόστομου κατά των δυνατών, τέλη 4ου αι.], Ιωάννης Χρυσόστομος, Ομιλίες, στο Λίγη ακόμη Ιστορία.., Β΄ Γυμνασίου, κεφ. 1 «Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία αλλάζει. Η αρχή μιας νέας εποχής», σ. 3:
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/263
-Πηγές, [απόσπασμα από το νόμο του 534 (Πανδέκτης) σχετικά με τη δύναμη του αυτοκράτορα και διάταγμα του 529 (Ιουστινειάνιος Κώδικας) σχετικά με την απαγόρευση της ειδωλολατρείας], Λίγη ακόμη Ιστορία..., Β΄Γυμνασίου, κεφ. 1 «Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία αλλάζει. Η αρχή μιας νέας εποχής», σ.18: http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/263
-πηγή 3, σ. 260 του βιβλίου.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Περιγραφή του προβλήματος της προστασίας και των δυνατών, σύμφωνα με τις πηγές. Αξιολόγηση της απόφασης του αυτοκράτορα. (Εξέταση του φαινομένου της προστασίας στη διαχρονία του από την εποχή των μέσων του 3ου αι. μ.Χ.).
2. Η αυτοκρατορική ιδεολογία μέσα από τον «Έφιππο ανδριάντα του Ιουστινιανού» , Φωτόδενδρο:
http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-8590
3.Το αυτοκρατορικό ιδεώδες μέσα από την τέχνη της ύστερης αρχαιότητας /πρωτοβυζαντινής περιόδου: ψηφιδωτό Αγίας Σοφίας με Κωνσταντίνο και Ιουστινιανό (http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9471), ψηφιδωτά Αγίου Βιτάλιου στη Ραβέννα (βλ. σύντομο βίντεο για τον ΄Αγιο Βιτάλιο της Ραβέννας:https://www.youtube.com/watch?v=ctWlKF-Jrjs ή σχετικές εικόνες από το διαδίκτυο).
4. Αγώνας λόγων: Ανταλλαγή επιχειρημάτων ανάμεσα σε δύο ομάδες μαθητών, με θέμα: «Ιουστινιανός, τελευταίος ρωμαίος αυτοκράτορας ή πρώτος βυζαντινός αυτοκράτορας;».

2 ώρες

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΛΥΚΕΙΟ

Σάββατο 17 Αυγούστου 2019

Α ΛΥΚΕΙΟΥ,ΥΛΗ -ΤΡΟΠΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Sergey Tyukanov

Οδηγίες Διδασκαλίας και Αξιολόγησης στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία Α΄ τάξης Λυκείου

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΩΣ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΟ ΓΕΛ

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Β. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

1. Εισαγωγή

2. Κείμενα

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

1. Εισαγωγικά

Νεοελληνική Γλώσσα

2. Σκοπός και στόχοι του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας

3. Οργάνωση της διδασκαλίας ως προς το περιεχόμενο

4. Διδακτική μεθοδολογία

5. Ο ρόλος των στρατηγικών στη διδασκαλία

6. Πηγές άντλησης υλικού για τη διαμόρφωση θεματικών ενοτήτων

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ:Γραμματισμοί που αξιοποιούνται στα γλωσσικά μαθήματα

Α. Γραμματισμός στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας

Β. Η ψηφιακή τεχνολογία ως μέσο πρακτικής γραμματισμού

Γ. Οπτικός Γραμματισμός

ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου:

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΑ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου:

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΑ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΑ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
ΩΣ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΟ ΓΕΛ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ:
Γραμματισμοί που αξιοποιούνται στα γλωσσικά μαθήματα

ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ