γλώσσα-ύφος,ΛΟΓΙΕΣ, ΛΑΪΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
http://www.5lykeiovyrona.gr/uplds/file/Neolliniki%20Glossa%20-%20Theoria.pdf
 Η γλώσσα χαρακτηρίζεται από ακρίβεια (χρήση απαραίτητων και κατάλληλων λέξεων), σαφήνεια (απουσία γραμματικών και συντακτικών σφαλμάτων) και πρωτοτυπία (ο συγγραφέας εκφράζεται με καθαρά προσωπικό, εξατομικευμένο τρόπο). Λειτουργεί με δύο κυρίως τρόπους: α) την αναφορική λειτουργία στην οποία οι λέξεις χρησιμοποιούνται κυριολεκτικά (ο πομπός απευθύνεται στη 
 λογική του δέκτη και στόχος του είναι η αντικειμενική πληροφόρηση του δέκτη) και β) την ποιητική λειτουργία στην οποία οι λέξεις χρησιμοποιούνται μεταφορικά (ο πομπός απευθύνεται στο συναίσθημα του δέκτη και στόχος του είναι η συγκίνηση του δέκτη). 
Στοιχεία της γλώσσας είναι επίσης: α) ο λεξιλογικός πλούτος, οι λόγιες, λαϊκές, προφορικές, ιδιωματικές λέξεις, το ειδικό λεξιλόγιο ή η χρήση επιστημονικής ορολογίας β) η χρήση εκφραστικών μέσων (μεταφοράς, παρομοίωσης, εικόνων, επαναλήψεων, προσωποποιήσεων…) γ) το ρηματικό πρόσωπο, ο ρηματικός χρόνος, η ρηματική έγκλιση δ) ο μακροπερίοδος ή μη λόγος ε) η παρατακτική ή υποτακτική σύνταξη στ) η αξιοποίηση των σημείων στίξης. Δήλωση (= κυριολεξία)/δηλωτική (= κυριολεκτική) σημασία Συνυποδήλωση (= μεταφορά)/συνυποδηλωτική (= μεταφορική) σημασία 

γλώσσα	ύφος
απλή - λιτή	λιτό - απλό - φυσικό
φυσική	δραματικό
θυμίζει προφορικό λόγο	στοχαστικό
κυριολεκτική - αναφορική	τόνος διδακτικός, προτρεπτικος
σύνθετη σύνταξη	ειρωνικό
μικρο-μακροπερίοδος λόγος	καυστικό
μεταφορική - ποιητική	σαρκαστικό
πλούσια εκφραστικά σχήματα	καταγγελτικό
λόγος διαυγής - σαφής	λυρικό
αναλυτικός	μεγαλόπρεπο
με εξειδικευμένοι όρους	σοβαρό
ακριβόλογη έκφραση	αυστηρό
γραμματικά πρόσωπα	επίσημο
εγκλίσεις

1. Να σχολιάσετε τη γλώσσα του κειμένου.

Απάντηση

Εξετάζουμε:

- αν είναι κυριολεκτική, μεταφορική, ποιητική

- τη σαφήνεια και την ακρίβεια της γλώσσας

- το λεκτικό και εκφραστικό πλούτο

- τα σημεία στίξης

- το ύφος

2.Σχολιάστε την καταλληλότητα - αποτελεσματικότητα του λόγου.

Απάντηση

Για να απαντήσουμε στην ερώτηση αυτή οφείλουμε να σχολιάσουμε τη γλώσσα το ύφος, τον τόνο, τους τρόπους πειθούς. Όμως ο σχολιασμός αυτός πρέπει να σχετίζεται με την επικοινωνιακή περίσταση. Πρέπει δηλαδή να σκεφτούμε ποιος είναι ο πομπός, σε ποιους απευθύνεται, με ποιο σκοπό, σε ποιο χώρο. Όλα αυτά έχουν άμεση σχέση με το λόγο που πρέπει να χρησιμοποιήσει ο πομπός, ώστε να είναι επικοινωνιακά αποτελεσματικοί.

3. Να αναζητήσετε μία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από λιτότητα και μία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από πειστικότητα.

Απάντηση

— Λιτότητα: αναζητούμε παράγραφο με απλό ύφος, φυσική ροή του λόγου, ελάχι­στα εκφραστικά σχήματα, συνήθως με μικροπερίοδο λόγο και εύληπτα νοήματα.

-- Πειστικότητα: αναζητούμε μία παράγραφο, όπου είναι εμφανής η χρήση τρόπων πειθούς και.-καλύτερα- η επίκληση στη λογική (τεκμήρια - επιχειρήματα).

4.Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου.

Απάντηση

Σχολιάζουμε την έκταση, τη στίξη, το ύφος, το ρηματικό πρόσωπο, την ύπαρξη ή όχι ρήματος, αν προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και φυσικά αν είναι αντιπροσωπευτικός του νοήματος.

5.Να επισημάνετε λέξεις του κειμένου που ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο της ………….. επιστή­μης

[Παν 2002]

Απάντηση

Επιλέγουμε από το ειδικό λεξιλόγιο του κειμένου τους πιο εξειδικευμένους όρους, τους πιο «ξένους» προς το μέσο αναγνώστη, ώστε να μη θεωρηθεί κάποια από τις επιλογές μας άστοχη.

6. Να επισημάνετε λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό και επιστημονικό τόνο στο κείμε­νο.

Απάντηση

- Όσον αφορά τις λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό τόνο επισημαίνουμε εκείνες
που είναι συναισθηματικά φορτισμένες, που εγείρουν στον αναγνώστη συναισθήματα.

- Οι λέξεις που προσδίδουν επιστημονικό τόνο στο κείμενο είναι ειδικοί όροι που αναφέρονται συνήθως σε ένα επιστημονικό κλάδο.

7. Σημειώστε λέξεις και φράσεις του το συγγραφέα κειμένου που χρησιμοποιούνται από συνδηλωτικά. 

Απάντηση

Πρόκειται για λέξεις με μεταφορική σημασία - χρήση. Το σχολικό βιβλίο τα ανα­φέρει, ωστόσο είναι πιθανό να μην διευκρινιστεί στις εξετάσεις.

8. Να επισημάνετε λέξεις και φράσεις με τις οποίες ο συγγραφέας διατυπώνει τις επιφυλάξεις του για κάποιο θέμα ή τις θέσεις του.

Απάντηση

Αναζητούμε λέξεις - φράσεις που εκφράζουν μια σχετικότητα (πιθανόν, ίσως, προ­σπάθεια προσέγγισης...).

9. Να επισημάνετε στοιχεία μεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Ποια συναισθήματα προκαλεί;

[Πανελλ. 2001]

Π.χ…………………

……………………..

…………………….

…………………………..

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μεταφορικές – εικονοπλαστικές εκφράσεις για να προσδώσει στο λόγο του μεγαλύτερη ζωντάνια, παραστατικότητα, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει αμεσότερα τον αναγνώστη και να τον προτρέψει να προβληματιστεί σχετικά ……………………………………………. Παράλληλα, εξισορροπεί το σοβαρό και αντικειμενικό ύφος του υπόλοιπου κειμένου που προσιδιάζει σε ένα.. (π.χ. επιστημονικού περιεχομένου κείμενο).Έτσι ο λόγος αποκτά ποικιλία και το ενδιαφέρον του αναγνώστη ενεργοποιείται.

10. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του συγγραφέα

Απάντηση

λιτό - απλό - φυσικό

δραματικό

στοχαστικό

τόνος διδακτικός, προτρεπτικός

ειρωνικό

καυστικό

σαρκαστικό

καταγγελτικό

λυρικό

μεγαλόπρεπο

σοβαρό

αυστηρό

επίσημο

11.Να ανιχνεύσετε στοιχεία εξομολογητικού (ή προσωπικού) τόνου στο δοκίμιο.

Απάντηση

Τέτοια στοιχεία είναι συνήθως η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, το φυσικό και. ανεπιτήδευτο ύφος, το α πρόσωπο, η διάθεση αυτοκριτικής, η κατάθεση προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων, η χαλαρή διάρθρωση των ιδεών...

πηγές: 1."Έκθεση-έκφραση " ΟΕΔΒ

2."Θηρεύοντας το Λόγο"Εκδ. όμιλος συγγραφέων καθηγητών

3."Νεοελληνική Γραμματική"Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ

4."Βελτιώστε ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΑΣ" Γ. Μηνά

ΎΦΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
http://www.5lykeiovyrona.gr/uplds/file/Neolliniki%20Glossa%20-%20Theoria.pdf
 Ύφος είναι ο προσωπικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.
 Για να χαρακτηρίσουμε το ύφος ενός κειμένου, επισημαίνουμε:
  την αναφορική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας  το ρηματικό πρόσωπο  το λεξιλόγιο (επιστημονικό, λόγιο, πλούσιο, ειδικό, ιδιωματικό, εξεζητημένο, απλός-λιτός λόγος με στοιχεία προφορικότητας, όπως είναι οι λαϊκές λέξεις ή αντίθετα χρήση ασυνήθιστων, σπάνιων λέξεων)  τη σύνταξη (παρατακτική ή υποτακτική σύνταξη, διαδοχική υπόταξη, μακροπερίοδος ή μη λόγος, ρηματικά ή ονοματικά σύνολα, ασύνδετο ή πολυσύνδετο σχήμα)  τη στίξη  τη χρήση των εγκλίσεων  τα εκφραστικά μέσα (την απουσία ή υπέρμετρη χρήση σχημάτων λόγου)  την επικοινωνιακή περίσταση (ποιος μιλάει, σε ποιον απευθύνεται, για ποιο σκοπό, πού, ποιο είδος λόγου χρησιμοποιεί, π.χ. επιστολή, άρθρο, δοκίμιο, επιφυλλίδα, ομιλία-εισήγηση κ.λπ.)
Το ύφος χαρακτηρίζεται συνήθως ως:
  επίσημο, σοβαρό, τυπικό, επιμελημένο, ακαδημαϊκό/επιστημονικό, λόγιο, πυκνό (αναφορική λειτουργία της γλώσσας, γ΄ ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο, επιστημονικό-λόγιο-πλούσιο-ειδικό λεξιλόγιο, υποτακτική σύνταξη και διαδοχική υπόταξη, μακροπερίοδος λόγος, πολυσύνδετο σχήμα, απουσία θαυμαστικών, χρήση της οριστικής και της υποτακτικής, απουσία σχημάτων
  λόγου, στόχος του συντάκτη του κειμένου είναι κυρίως να πληροφορήσει και να πείσει, απευθύνεται στη λογική του δέκτη, η περίσταση επικοινωνίας είναι τυπική)
 απλό, λιτό, οικείο, καθημερινό, προφορικό, άμεσο, παραστατικό, ζωντανό (αναφορική λειτουργία της γλώσσας, α΄ ή β΄ πρόσωπο, απλό-καθημερινόπροφορικό λεξιλόγιο, παρατακτική συνήθως σύνταξη, σύντομες προτάσεις, ασύνδετο σχήμα, απουσία σχημάτων λόγου, απλή περίσταση επικοινωνίας)  λογοτεχνικό, παραστατικό, ζωντανό, γλαφυρό, λυρικό (ποιητική λειτουργία της γλώσσας, χρήση όλων των ρηματικών προσώπων, πληθώρα σχημάτων λόγου και σημείων στίξης, ευθύς λόγος, χρήση λογοτεχνικών και ασυνήθιστων λέξεων, στόχος του συγγραφέα είναι να συγκινήσει, να προσεγγίσει συναισθηματικά τον δέκτη)  ειρωνικό, καυστικό, δηκτικό, σατιρικό, χιουμοριστικό  διδακτικό, επιτηδευμένο (χρήση του β΄ προσώπου, της υποτακτικής και της προστακτικής, περίπλοκης σύνταξης, εξεζητημένου λεξιλογίου)

ΛΟΓΙΕΣ, ΛΑΪΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 
Οι λόγιες λέξεις ή φράσεις προέρχονται είτε από την αρχαία (π.χ. επί ξυρού ακμής, άνω ποταμών, έπεα πτερόεντα, δώρον άδωρον, τι μέλλει γενέσθαι, άρον άρον, επί ποδός πολέμου κ.λπ.) είτε από τη βυζαντινή/εκκλησιαστική γλώσσα (αντί πινακίου φακής, επί ξύλου κρεμάμενος, μετά βαΐων και κλάδων, επί τον τύπον των ήλων κ.λπ.) είτε από τη λόγια γλωσσική μας παράδοση/από τα κατάλοιπα της καθαρεύουσας (επ’ αυτοφώρω, εν ψυχρώ, διά θαλάσσης, αιχμή του δόρατος). Προσδίδουν στον λόγο πυκνότητα, ακρίβεια, εκφραστικότητα και ενάργεια. Με τη χρήση τους αποδίδονται συνήθως έννοιες με σύνθετο νόημα και απευθύνονται στη λογική του δέκτη, σε αντίθεση με τις λαϊκές που απευθύνονται στο συναίσθημα. Γενικά, οι λόγιες λέξεις προσδίδουν στο κείμενο επίσημο ύφος. Οι λαϊκές λέξεις ή φράσεις ανήκουν στον προφορικό κυρίως λόγο (π.χ. μην τα βάζεις μαζί μου, μεγαλοπιάστηκες, δεν σε παίρνει, τι καπνό φουμάρει, κ.λπ.) και χρησιμοποιούν τη συνυποδηλωτική λειτουργία της γλώσσας. Με αυτές δημιουργείται κλίμα άμεσης επικοινωνίας με τον δέκτη και ο συγγραφέας εκφράζει με πιο πηγαίο τρόπο τις θέσεις του. Απευθύνεται στο συναίσθημα του δέκτη και επιτυγχάνει τη συναισθηματική του προσέγγιση. Το ειδικό λεξιλόγιο είναι η γλωσσική ποικιλία μιας επαγγελματικής ομάδας. Τις περισσότερες φορές πρόκειται για επιστημονική ορολογία. Για παράδειγμα, σε ένα κείμενο σχετικό με την κλωνοποίηση το ειδικό λεξιλόγιο θα εμπεριέχει λέξεις, όπως γενετική, βιοηθική, αποκωδικοποίηση του DNA, μετάλλαξη κ.λπ.