Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2019

Παράγραφος-συνοχή-συνεκτικότητα







ΣΥΝΟΧΗ – ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
                                     Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                  Φιλόλογος
Συνοχή:
-  Είναι η εξωτερική σύνδεση των νοημάτων μιας παραγράφου με τη χρήση 
   διαρθρωτικών λέξεων.  
Είναι η γλωσσική σύνδεση των μερών του κειμένου με τη χρήση ειδικών-
   μεταβατικών λέξεων.
- Αφορά τη μορφή της σύνδεσης των νοημάτων μεταξύ τους, όχι το περιεχόμενο.

Η συνοχή του κειμένου εξασφαλίζεται με:

1. διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις*
2. επανάληψη μιας λέξης ή φράσης που προηγήθηκε
3. αντικατάσταση μιας λέξης ή φράσης που προηγήθηκε με άλλη λέξη ισοδύναμή της
    (π.χ αντωνυμία)
4. παράλειψη μια λέξης επειδή εννοείται εύκολα από τα προηγούμενα
5. ερωταπόκριση (τίθεται δηλαδή ένα ερώτημα και δίνεται μετά η απάντηση)
6. οργάνωση του λόγου στον άξονα του χρόνου ή του χώρου
7. διατήρηση ενιαίου ύφους στο λόγο.

Με τις διαρθρωτικές λέξεις δηλώνεται :
1. αίτιο - αποτέλεσμα ή αιτιολόγηση: επειδή, γιατί, διότι, έτσι, γι’ αυτό τον λόγο, εξαιτίας κτλ.
2. αντίθεση - εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, από την άλλη πλευρά, αντιθέτως, τουναντίον, αν και, παρόλο που, μολονότι  κτλ.
3. χρονική σχέση: ύστερα, μετά, προηγουμένως, εντωμεταξύ, ταυτόχρονα, παράλληλα, συνάμα, συνακόλουθα, όταν, σαν, καθόσον  κτλ.
4. όρος - προϋπόθεση: αν, εκτός αν, σε περίπτωση που, μόνο όταν, μόνο αν, υπό την προϋπόθεση ότι κτλ.
5. επεξήγηση: με άλλα λόγια, δηλαδή, για να γίνω πιο σαφής, πιο συγκεκριμένα, με αυτό ακριβώς εννοώ, άρα κτλ.
6. έμφαση: ιδιαίτερα δε, βέβαια, μάλιστα, είναι άξιο λόγου, θα ήθελα να τονίσω, θέλω δε να επιστήσω την προσοχή σας κτλ.
7. παράδειγμα: π.χ, λ.χ, για παράδειγμα, χαρακτηριστική περίπτωση, όπως  κτλ.
8. απαρίθμηση επιχειρημάτων: πρώτον, δεύτερον, τρίτον, καταρχάς, αρχικά κτλ.
9. προσθήκη πληροφορίας: επιπλέον, επίσης, ακόμα, παράλληλα, επιπρόσθετα, εκτός αυτού, αλλά και  κτλ
10. η διάρθρωση του κειμένου: το άρθρο/ η μελέτη/ εισήγηση /ομιλία χωρίζεται σε τρία μέρη: Το πρώτο, το δεύτερο κλπ
11. συμπέρασμα, συγκεφαλαίωση: Τελικά, συνεπώς, έτσι, οπότε, συμπερασματικά, συνοψίζοντας, ολοκληρώνοντας, καταλήγοντας, συγκεφαλαιώνοντας, επιλογικά, εν κατακλείδι κτλ.

Συνεκτικότητα:
 - Είναι η εσωτερική σύνδεση των νοημάτων που αφορά το περιεχόμενο.
 - Είναι η λογική συνάφεια των μερών, η λογική ακολουθία των σκέψεων.

Η συνεκτικότητα εξασφαλίζεται από την ύπαρξη ενότητας και αλληλουχίας.
Ενότητα  είναι η νοηματική συνάφεια ανάμεσα σε κύριες και δευτερεύουσες ιδέες του κειμένου.
Αλληλουχία  είναι η σύνδεση μερών (πρόλογος - κύριο μέρος - επίλογος) και η λογική διάταξη ιδεών.

ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Παρατακτική σύνδεση: Ισοδύναμες προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους με παρατακτικούς συνδέσμους δηλ. κύρια με κύρια ή δευτερεύουσα με δευτερεύουσες.

Παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι:
α) οι συμπλεκτικοί (και, κι, ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ)
β) οι αντιθετικοί (αλλά, όμως, παρά, ωστόσο, ενώ, αν και, μολονότι, μόνο )
γ) οι διαζευκτικοί ( ή, είτε-είτε)
δ) οι συμπερασματικοί (λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως, που)


Υποτακτική σύνδεση: Είναι η σύνδεση των δευτερευουσών προτάσεων με την κύρια ή την δευτερεύουσα που εξαρτούν το νόημά τους. Η σύνδεση γίνεται με υποτακτικούς συνδέσμους (ότι, να, μήπως, επειδή, για να, ώστε, αν, όταν, που κτλ.), αναφορικές ή ερωτηματικές αντωνυμίες & αναφορικά ή ερωτηματικά επιρρήματα που εισάγουν δευτερεύουσες (εξαρτημένες) προτάσεις.
Παρατήρηση:
Η χρήση διαδοχικής υπόταξης φανερώνει σύνθετη σκέψη, πυκνό λόγιο ύφος και υψηλό μορφωτικό επίπεδο.
Η κατάχρηση της όμως κάνει το κείμενο βαρύ ή δυσνόητο και φανερώνει διάθεση επίδειξης και ρητορισμό.

 Δείτε πως επιτυγχάνεται η συνοχή – συνεκτικότητα στις ακόλουθες παραγράφους:

1)   Ένα άλλο πρόβλημα στη γλώσσα είναι η μαζική εισβολή ξένων λέξεων κι εκφράσεων, ως λογική συνέπεια της γλωσσομάθειας των νέων σήμερα, της πληροφορικής επανάστασης, της τεχνολογίας των επικοινωνιών, αλλά και της νεανικής pop κουλτούρας, πέρα από τη γνωστή ξενομανία του Έλληνα για λόγους επίδειξης. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο ότι οι νέοι προτιμούν να χρησιμοποιούν ξένες λέξεις κι εκφράσεις, της Αγγλικής κυρίως, όσο ότι προτιμούν να γράφουν ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες, δημιουργώντας έτσι την παραγλώσσα των greeklish. Το πρόβλημα αυτό ξεκίνησε αρχικά αθώα με την αποστολή μηνυμάτων στα κινητά, τη χρήση του Facebook και το chat, αλλά ξέφυγε από τα όρια της εφηβικής ή νεανικής μόδας και ¨τρέλας της εποχής¨ κι έγινε συνήθεια στο γραπτό λόγο ακόμα και των μεγαλύτερων.
                                                                    (από το θέμα: "Το πρόβλημα της γλώσσας")
......................................................................................................................................................


2) ¨Η επαναφορά της θανατικής ποινής θα συνιστούσε έσχατη πλάνη. Γιατί η θανατική ποινή είναι ηθικά και πολιτισμικά απαράδεκτη, πρακτικά περιττή, ως ατελέσφορη και δημοκρατικά ανεπίτρεπτη και επικίνδυνη. Η θανάτωση ενός ανθρώπου δεν μπορεί ηθικά και λογικά να συνιστά ποινή στο πλαίσιο του σύγχρονου Ποινικού Δικαίου. Διότι το Δίκαιο αυτό, με βάση τις ηθικοκοινωνικές μας αντιλήψεις πρέπει να αυτοπεριορίζεται και με τις κυρώσεις του να επιδιώκει την επίτευξη κοινωνικών στόχων. Για ένα τέτοιο Ποινικό Δίκαιο η επιβολή ποινής αποτελεί αποκλειστικά κοινωνική και γι’ αυτό εγκόσμια υπόθεση. Μια ποινή συνεπώς, που αφαιρεί τη ζωή, παύει να είναι κοινωνικό εγκόσμιο μέτρο και συνιστά ανεπίτρεπτη για την κοινωνική φύση του Δικαίου ανάμιξη του σε ξένο προς αυτό χώρο, συγκεκριμένα εμπλοκή του στον χώρο του μεταφυσικού ερωτήματος για το νόημα της ανθρώπινης ζωής και του θανάτου¨.                                 (Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης)
                                                                        
 .....................................................................................................................................................


3) Στην εφηβεία εμφανίζονται και τα πρώτα προβλήματα, που διακόπτουν την ανεμελιά και την αθωότητα των πρώτων παιδικών χρόνων. Τα προβλήματα αυτά σχετίζονται κυρίως με το περιβάλλον των εφήβων ή απορρέουν κι από την ίδια τους τη φύση, που αλλάζει αισθητά όχι μόνο τη μορφή και το σώμα τους, αλλά και τη συμπεριφορά τους. Οι περισσότεροι έφηβοι βιώνουν έντονα τις αλλαγές αυτές που συντελούνται μέσα τους, νιώθουν αμηχανία ή ντροπή και φόβο απόρριψης, ιδίως από τη συνάντησή τους με το άλλο φύλο. Αυτή η σχέση με το άλλο φύλο είναι καθοριστικής σημασίας για την ωρίμανση των εφήβων, γιατί συνειδητοποιούν καλύτερα τον δικό τους ρόλο και διαμορφώνουν έτσι την προσωπικότητά τους. Αυτή όμως η επιβεβαίωση δια των άλλων, η προσπάθεια να είναι ξεχωριστοί, αρεστοί και αποδεκτοί τους δημιουργεί άγχος κι ανασφάλεια ή ακόμα μελαγχολική διάθεση και τάσεις αυτοαπόρριψης. Αυτά τα ψυχολογικά προβλήματα τους αποδιοργανώνουν τη ζωή και τους αποσπούν από τα μαθήματά τους ή την οικογένειά τους. Έτσι εξηγείται η υποτονικότητα τους, η απροθυμία τους γενικά και η τάση απομόνωσης. Ο έφηβος κλείνεται στον εαυτό του γιατί νιώθει πιο έντονα ¨ενοχές¨ ή τον φόβο της αποτυχίας στη ζωή του.
                                                                                     (από το θέμα: "Παιδιά - έφηβοι - νέοι")
......................................................................................................................................................


4)   Ένα λάθος που κάνουμε συνήθως όταν μιλάμε για την ισότητα των φύλων, είναι ότι εκφράζουμε την άποψη μας με βάση το φύλο που εκπροσωπούμε, σαν να το υπερασπιζόμαστε από κάποια επιθετική προσβολή από το άλλο φύλο. Έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη διαιώνιση των στερεοτύπων περί ¨ισχυρού¨ και ¨ασθενούς¨ φύλου, γιατί ο καθένας μας περιχαρακώνεται στα φυσικά χαρίσματα και τα προνόμια του φύλου του, που θεωρεί δεδομένα ή αυτονόητα και υπερασπίζεται ιδεοληπτικά τη θέση του, αδυνατώντας να δει και την άλλη πλευρά. Η θέση μας δηλαδή εξαρτάται από το φύλο μας και θα ήταν διαφορετική αν το φύλο μας ήταν διαφορετικό. Ένα ακόμη λάθος στο θέμα της ισότητας των φύλων είναι ότι περιορίζουμε τη συζήτηση στη σχέση συμβίωσης του άνδρα με τη γυναίκα στο σπίτι και μιλάμε για συζύγους ή συντρόφους έστω, αγνοώντας την υπόλοιπη κοινωνική ζωή ή πολιτική πραγματικότητα, που είναι διαφορετική ή περισσότερο σημαντική και δεν εξαρτάται ασφαλώς από τη σχέση μεμονωμένων ανθρώπων. Επομένως η ισότητα των φύλων αφορά την κοινωνική ισότητα των ανθρώπων και όχι τη σχέση δύο ανθρώπων μόνο.
                                           (από το θέμα: "Ισότητα των φύλων. Ένας αληθινός μύθος")



1. Με ποιον τρόπο έχει αναπτυχθεί η παράγραφος;

Απάντηση
Ορισμός (πρέπει να αναφέρουμε την έννοια της οποίας δίνεται ο ορισμός. Σε αυτή την περίπτωση η θεματική πρόταση υποβάλλει την ερώτηση ‘τι είναι;’ ή ’ Τι εννοεί με αυτό’ )
Διαίρεση (σύντομη αναφορά στην έννοια και στις κατηγορίες)
Σύγκριση – αντίθεση (αναφέρουμε ποιες έννοιες συγκρίνονται αντιθετικά)
Παραδείγματα (σύντομη αναφορά)
Αίτιο – αποτέλεσμα( πρέπει να αναφέρουμε ότι στη θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες και επομένως η ανάπτυξη γίνεται με τη μέθοδο των αιτίων ή των αποτελεσμάτων )
Αιτιολόγηση (η θεματική πρόταση υποβάλλει ένα «γιατί» )
Αναλογία (η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά)
Συνδυασμός μεθόδων
Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε πάνω από έναν τρόπο ανάπτυξης. Άρα, στο τέλος της απάντησης ο μαθητής πρέπει να κάνει λόγο για συνδυασμό μεθόδων.
Η ερώτηση μπορεί να δοθεί ως εξής: «Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η θεματική πε­ρίοδος της παραγράφου;», ή «πώς οργανώνεται ο λόγος στην παράγραφο;»

2. Να γράψετε τα δομικά στοιχεία της … παραγράφου.
[Πανελλήν. 2000]
Απάντηση
Γράφουμε τη θεματική περίοδο, τις λεπτομέρειες - σχόλια, την κατακλείδα.

3. Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της παραγράφου;
Απάντηση
Ανιχνεύουμε τη σύνδεση μεταξύ των περιόδων και των προτάσεων (εντοπίζουμε τις διαρθρωτικές λέξεις - φράσεις, τις επαναλήψεις, τους συγγενείς νοηματικά όρους και τη διατήρηση ενιαίου ύφους στην παράγραφο.)

4. Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις;
[Πανελ. 2001]
Μας δίνονται δηλαδή κάποιες διαρθρωτικές λέξεις της παραγράφου και μας ζητεί­ται να βρούμε ποια σχέση μεταξύ των προτάσεων που συνδέουν δηλώνουν, π.χ. διά­ζευξη, αντίθεση, αιτιολόγηση, αίτιο - αποτέλεσμα, συμπέρασμα , χρό­νο, προϋπόθεση κ.ά.

5.Ποια νοηματική σχέση συνδέει τις παραγράφους "χ" και "ψ";
[Πανελ. 2000]
Απάντηση
Πρόκειται για τη συνεκτικότητα. Προσέχουμε το νόημα της μιας και της άλλης παραγράφου και γράφουμε τι σχέση έχουν, π.χ. πρόβλημα - λύση, αίτιο - αποτέλεσμα, σχέση αντίθεσης κ.ά.
Η ερώτηση μπορεί επίσης να τεθεί ως εξής: Ανιχνεύστε τη συνεκτικότητα μεταξύ των παραγράφων.

6.Εξετάστε την αλληλουχία του κειμένου.
Απάντηση
Οφείλουμε να διακρίνουμε τον πρόλογο, το κύριο μέρος, τις ενότητες αυτού και τον επίλογο. Στα μη αποδεικτικά κείμενα τα νοήματα αναπτύσσονται ελεύθερα, συνειρμικά, διαισθητικά. Στα αποδεικτικά κείμενα αναπτύσσονται με λογική σειρά. Σύντομα οφείλουμε να σχολιάσουμε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα. Επίσης, οφείλου­με να εξετάσουμε αν υπάρχει σύνδεση - συσχέτιση των νοημάτων στον άξονα του χρόνου (με χρονολογικά σειρά) ή στον άξονα του τόπου.

7. Πώς συνδέονται οι παράγραφοι "χ" και "ψ";
Απάντηση
Απαντάμε διττά. Ελέγχουμε τη μορφική σύνδεση (συνοχή) δηλαδή διαρθρωτικές λέξεις /φράσεις, επαναλήψεις κτλ
και τη νοηματική (συνε­κτικότητα)πρόβλημα – λύση, αίτιο – αποτέλεσμα κτλ.
8. Πώς διαρθρώνονται οι σκέψεις του συγγραφέα / ποια είναι η αρχιτεκτονική του κειμένου;
Απάντηση
Γενικά η διάρθρωση των σκέψεων μπορεί να είναι αυστηρή, να αναπτύσσονται δηλαδή με λογική σειρά, ή ελεύθερη, ακόμη και συνειρμική. Συγκεκριμένα, όταν τα κείμενα είναι αποδεικτικά για μια ολοκληρωμένη απάντηση πρέπει να αναφερθούμε στην αλληλουχία, στη συνοχή και τη συνεκτικότητα.

πηγές: 1."Έκθεση-έκφραση " ΟΕΔΒ
2."Θηρεύοντας το Λόγο"Εκδ. όμιλος συγγραφέων καθηγητών
3."Νεοελληνική Γραμματική"Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ
4."Βελτιώστε ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΑΣ" Γ. Μηνά