Βιογραφίες Ανθολογούμενων Λογοτεχνών στα βιβλία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γυμνασίου - Λυκείου
Κάλβος Ανδρέας
(1792-1869)
Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, πρωτότοκος γιος
του κερκυραίου γιατρού Ιωάννη Κάλβου και της ζακύνθιας αριστοκράτισσας Αδρια νής Ρουκάνη. Μετά τη διάλυση του γάμου των γονιών του ο πατέρας του έφυγε για την Ιταλία, και ο ποιητής αναχώρησε το 1802 με το μικρότερο αδερφό του Νικόλαο, για να ζήσουν μαζί του. Ο Κάλβος έμαθε τα πρώτα γράμματα στη Ζάκυνθο (σύμφωνα με ανεξακρίβωτη πληροφορία το 1800 ήταν μαθητής του Αντωνίου Μαρτελάου) και συνέχισε τις σπουδές του στην ελληνική πα ροικία στο Λιβόρνο και στη Φλωρεντία, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον Ανδρέα Λουριώτη (1808). Εκεί έγραψε στα ιταλικά το (αποκηρυγμένο αργότερα και χαμένο εκτός του προλόγου) Άσμα στο Ναπολέοντα (1811). Το 1812 γνωρίστηκε στη Φλωρε ντία με τον Ugo Foscolo. Την περίοδο εκείνη έγραψε τρεις τραγωδίες στα ιταλικά: τον Θηραμένη (1812-13), μια αγνώστου τίτλου (1812-13) και τις Δαναϊδες (1815). Το 1816 φιλοξενή θηκε από τον Foscolo στην Αγγλία και πήρε μέρος στην προσπά θεια του τελευταίου για έκδοση έργων κλασικών συγγραφέων και μετέφρασε στα νέα ελλη νικά το Βιβλίο κοινών προσευχών της Αγγλικανικής Εκκλησίας και ποιήματα (1819-1820). Ακολούθησε ρήξη στις σχέσεις του με το Foscolo και το 1819 ο γάμος του με την αγγλίδα Maria Teresa Josephine Thomas, η οποία πέθανε τον ίδιο χρόνο. Την περίοδο αυτή (1818-1819) ο Κάλβος έδωσε διαλέξεις στο πνευματικό κέντρο Argyll Rooms του Λονδίνου με θέμα την ελληνική γλώσσα. Το φθινόπωρο του 1820 μετά από σύντομη παραμονή στο Παρίσι επέστρεψε στη Φλωρεντία και εντάχθηκε στο κίνημα των Καρμπονάρων. Ως την άνοιξη του 1821 συνέχισε να γράφει στα ιταλικά και συνέθεσε δύο τραγωδίες ακόμα. Την ίδια χρονιά συνελήφθη από την αστυνομία και απελάθηκε στη Γενεύη. Πληροφορίες αναφέρουν πως την περίοδο εκείνη έγραφε ένα ποίημα για την ελληνική εξέγερση στη Μολδαβία. Στη Γενεύη έμεινε από το 1821 ως το 1824 και έγραψε τις δέκα πρώτες Ωδές, τις οποίες τύπωσε το 1824 με τον τίτλο Λύρα. Το 1825 ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου πήρε μπήκε στους φιλελληνικούς κύκλους και συνδέθηκε με Έλληνες λογίους. Εκεί πραγματοποιήθηκε η έκδοση της νέας σειράς των Ωδών το 1826, με γαλλική μετάφραση του φίλοι του ποιητή και φιλέλληνα Panthier de Censay μαζί με τα Λυρικά του Αθανάσιου Χριστόπουλου. Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1826, έμεινε για λίγο στο Ναύπλιο και κατόπιν πήγε στην Κέρκυρα, όπου ανέλαβε την καθηγεσία στην Ιόνιο Ακαδημία και ανακηρύχτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας. Παραιτήθηκε τον ίδιο χρόνο λόγω αντιδράσεων των πανεπιστημια κών κύκλων και ασχολήθηκε με ιδιαίτερα μαθήματα, συγγραφή φιλοσοφικών συγ γραμ μάτων και μεταφράσεις, κυρίως φιλοσο φικών πραγματειών. Στην Ακαδημία επαναδιορίστηκε το 1836 ως καθηγητής της Ιδεολογίας. Η διδασκαλία του στα ελληνικά προκάλεσε αντιδράσεις και εχθρικό κλίμα. Την περίοδο 1840-1841 επανήλθε στη διδασκαλία της Φιλοσοφίας και το Γενάρη του 1841 έγινε διευθυντής στο Κερκυραϊκό Λύκειο, θέση από την οποία παραιτήθηκε το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου. Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Μετάξης Κερκύρας (1845) και της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας (1848). Με την ποίηση δεν ασχολήθηκε ξανά ως τον θάνατό του. Το 1852 εγκατέλειψε την Κέρκυρα για την Αγγλία με τη μέλλουσα δεύτερη γυναίκα του Charlotte Augusta Wadams (την οποία γνώρισε κατά τη διάρκεια επίσκεψής της στην Κέρκυρα και παντρεύτηκε το 1853 στο Λονδίνο). Στην Αγγλία η Chrlotte εργάστηκε σε σχολεία του Essex και του Λονδίνου και το 1865 ανέλαβε τη διεύθυνση οικοτροφείου θηλέων στο Louth, όπου δίδαξε και ο Κάλβος. Εκεί πέθανε από πνευμονία. Ως ποιητής ο Κάλβος συμπίπτει χρονικά με την Επτανησιακή Σχολή, αποτελεί ωστόσο μια μοναχική περίπτωση δημιουργού, που συνδυάζει στοιχεία διαφόρων ρευμάτων (κλασικιστικά, ρομαντικά) και διαφοροποιείται από την Επτανησιακή Σχολή, κυρίως λόγω της ιδιομορφίας της γλώσσας του, η οποία διαθέτει σπου δαία εκφραστική και εικονοπλαστική δύναμη. Στην Ελλάδα έγινε γνωστός μετά το 1889 με αφορμή τη γνωστή διάλεξη του Παλαμά για την ποίησή του. Οι μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας ασχολήθηκαν κυρίως με τις Ωδές του, τα τελευταία χρόνια ωστόσο η έρευνα στρέφεται και γύρω από τα ιταλόφωνα έργα του.
Εργογραφία
• Le danaidi· Tragedia di Andrea Calbo. Λονδίνο, Boyle and Callaghan, 1818.
• Νolan F., Remarks on a passage in Eusebius's Ecclesistiastical History with translations in modern Greek and Italian. Λονδίνο, 1818.
• Italian lessons in four parts · Part I. The synopsis of the italian grammar, with exercises upon each rule. Part II. Translation of the first book of Robertson’s history of the reign of the Emperor Charles V. Part III. Saul, tragedia di Vittorio Alfieri. Part IV. Extracts fron Tasso, Ariosto, Petrarca and Dante. By Andrea Calvo. Λονδίνο, Boyle and Callaghan, 1820.
• Βιβλίον των δημοσίων προσευχών και της υπηρεσίας των μυστηρίων και άλλων εκκλησιαστικών θεσμών και τελετών , κατά το έθος της Ηνωμένης Εκκλησίας Αγγλίας και Ιβερνίας, ω προσετέθη το Ψαλτήριον του Δαυίδ και αι μετά τας Συναπτάς Επιστολαί και Ευαγγέλια. Μεταφρασθέν εκ της Αγγλικής εις την κοινήν της Ελλάδος διάλεκτον υπό Α.Κάλβου Ιωαννίδου. Λονδίνο, Samuel Bagster, 1820.
• Η Λύρα · Ωδαί Ανδρέα Κάλβου Ιωαννίδου του Ζακυνθίου. Γενεύη , Guil.Fick, 1824. (οι δέκα πρώτες)
• Ωδαί Κάλβου του Ζακυνθίου. Παρίσι, χ.ε., 1826 (το σύνολο των ωδών).
• Κάλβου και Χριστόπουλου Λυρικά. Παρίσι,τυπ.Ρενουάρδου,1826. (οι δέκα τελευταίες ωδές)
• Ωδαί Κάλβου του Ζακυνθίου (ανατυπωθείσαι κατά την παρισινήν εκδοχήν του 1826). Αθήνα, τυπ.Ζ.Γρυπάρη-Α.Καναριώτου,1864 (οι δέκα πρώτες).Πηγή: Ε.ΚΕ.ΒΙ
• Η Λύρα Ανδρέου Κάλβου και ανέκδοτος ύμνος Αντωνίου Μαρτελάου.Ζάκυν θος, εκδ.Σεργ.Ραφτάνη, 1881(πλήρης έκδοση). ΥΛΙΚΟ
ΕΚΕΒΙ
Ψηφίδες, Ανδρέας Κάλβος. Για τη ζωή και το έργο του
Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Εκπαιδευτική Τηλεόραση
ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
Ποιήματα του Ανδρέα Κάλβου στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Στις τρεις πρώτες στροφές από την ωδή «Εις Σάμον», που εντάσσεται στα Λυρικά, συλλογή δέ κα πατριωτικών ωδών, την οποία ο Ανδρέας Κάλβος εξέδωσε στο Παρίσι το 1826, κυριαρχεί πνεύ μα ελευθεροφροσύνης και διακρίνονται τα συστατικά γνωρίσματα της καλβικής ποίησης (ηρω ική θεματολογία, υψηλός τόνος και ήθος, παραβολική χρήση του αρχαίου ελληνικού μύθου).
α'
Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας ας έχωσι.
Θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία.
β'
Αυτή (και ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας*) επτέρωσε
τον Ίκαρον· και αν έπεσεν
ο πτερωθείς κ' επνίγη
θαλασσωμένος·
γ'
Αφ' υψηλά όμως έπεσε,
και απέθανεν ελεύθερος.
Αν γένης σφάγιον άτιμον
ενός τυράννου, νόμιζε
φρικτόν τον τάφον.
Ανδρέας Κάλβος, Ωδαί,
Ίκαρος
*νους αληθείας: αληθινό νόημα
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1
Αναλύστε την προσωποποίηση και εξηγήστε το συλλογισμό που αναπτύσσει ο ποιη
τής στην πρώτη στροφή.
2
Τι δηλώνει η παρένθετη πρόταση στη δεύτερη στροφή;
3
Γιατί ο ποιητής αναφέρεται στο μύθο του Ίκαρου; Ποιος είναι ο συμβολισμός του
και πώς σχετίζεται με το ποίημα;
4
O ποιητής κρατά διττή στάση απέναντι στο θάνατο. Διαβάστε προσεκτικά την τρίτη
στροφή και εξηγήστε τη στάση του.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑ ΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
♦
Βρείτε τις δυο κεντρικές εικόνες του ποιήματος και ζωγραφίστε αυτή που σας έκανε
μεγαλύτερη εντύπωση. Δώστε τίτλο στη ζωγραφιά σας, επιλέγοντας ένα στίχο του
Κάλβου.
Με τον λογοτεχνικό όρο Ωδή χαρακτηρίζεται ειδικό είδος της λυρικής ποίησης που φέρεται να πρωτοκαλλιεργήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα κυρίως με εγκωμιαστικό χαρακτήρα, όχι όμως την πνευματική ανάταση του ύμνου, που αποτελούσε την ουσιώδη διαφορά τους.
Οι ωδές αποτελούσαν στην ουσία τραγούδια που ψάλλονταν από χορευτές εγκωμιάζοντας θεούς, άρχοντες, ήρωες ή πολιτικές καταστάσεις Χαρακτηριστικές τέτοιες ωδές ήταν εκείνες του Πίνδαρου που εγκωμίαζε τους νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων.
Οι νεότεροι Έλληνες ποιητές αμέσως μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 έγραψαν ωδές χωρίς όμως να ακολουθούν το παραπάνω αρχαίο τρίπτυχο σύστημα διατηρώντας όμως την επισημότητα και τον μεγαλοπρεπή χαρακτήρα
Ο Κάλβος ανάμεσα σε καθαρολόγους και δημοτικιστές
Τα έργα του Κάλβου δέχτηκαν αρκετή κριτική από τις δύο επικρατούσες παρατάξεις διανοουμένων της ελληνικής πραγματικότητας. Οι Φαναριώτες από τη μία και οι Επτανήσιοι από την άλλη, αρνήθηκαν στις Ωδές του το δικαίωμα πολιτογράφησης στον χώρο της ελληνικής ποίησης. Ο Κάλβος γεννήθηκε μεν στη Ζάκυνθο και γύρισε εκεί μετά τη συγγραφή των Ωδών του, αλλά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως Επτανήσιος ποιητής. Δεν ανήκει στη σχολή που παγιωνόταν γύρω από τον Σολωμό και μάλιστα κανένας λόγιος των Επτανήσων δεν τον θεώρησε ποτέ ως Ιόνιο ποιητή. Πολλοί άσκησαν κριτική στη γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο Κάλβος, αν και παραδέχονταν την ποίηση του. Το ίδιο και οι Φαναριώτες. Σ’ αντίθεση με τους Έλληνες λόγιους, ο γαλλικός τύπος παρουσιαζόταν ενθουσιασμένος από τα έργα του Κάλβου, τα οποία κατάφεραν να πείσουν τους ξένους πολύ πιο εύκολα απ' ό,τι τους συμπατριώτες του.
Όσο αφορά τη γλώσσα, ο Κάλβος δεν είχε το θάρρος να απορρίψει την καθαρεύουσα ή τη δημοτική. Η γλωσσική πολλαπλότητα της εποχής του περιοριζόταν σε δύο στάσεις που αντιπαρατάσσονταν στις ωδές του. Στη συμβίωση της δημοτικής με την καθαρεύουσα γίνεται διασταύρωση μεταξύ της ζωντανής φωνής της ζωής και του κόσμου των βιβλίων. Γενικότερα, στα έργα του, ο Κάλβος επιχειρούσε να συνδυάσει δύο αντίθετες δυνάμεις, π.χ. το μυθικό στοιχείο και τα σύγχρονα γεγονότα της εποχής του, τον Δία και τον Θεό, τον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό.
Η πρώτη νομιμοποίηση του ποιητή από την ελληνική πλευρά έρχεται από τον Βικέλα και ολοκληρώνεται στην ομιλία του Παλαμά το 1889.
Η ποίηση του Κάλβου παρουσιάζει ένα όραµα του κόσµου, που τον καθιστά αληθινό ποιητή.
Οι ιδέες που συνθέτουν αυτό το όραµα είναι η αρετή, ανδρεία, η δόξα, η φιλοπατρία, η δικαιοσύνη, η ελευθερία. Αυτός ο άξονας των ιδεών φανερώνεται µέσα στις καλβικές ωδές ως παραστασιακή σύλληψη ενός αυθεντικού τρόπου ύπαρξής µας ως ανθρώπων και ως έθνους.
Στις τρεις πρώτες στροφές από την ωδή «Εις Σάμον», που εντάσσεται στα Λυρικά, συλλογή δέκα πατριωτικών ωδών, την οποία ο Ανδρέας Κάλβος εξέδωσε στο Παρίσι το 1826, κυριαρχεί πνεύμα ελευθεροφροσύνης και διακρίνονται τα συστατικά γνωρίσματα της καλβικής ποίησης (ηρωική θεματολογία, υψηλός τόνος και ήθος, παραβολική χρήση του αρχαίου ελληνικού μύθου).
ΘΕΜΑ: Η ελευθερία, το μεγαλύτερο αγαθό για τον άνθρωπο.
ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Οι Έλληνες μπορούν να κατακτήσουν την ελευθερία μόνο με γενναιότητα και αρετή.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:
Α΄ΣΤΡΟΦΗ: Αρετή και τόλμη χρειάζονται για την κατάκτηση της ελευθερίας. Φόβος. Β’ ΣΤΡΟΦΗ: Ο μύθος του Ίκαρου. Γ’ ΣΤΡΟΦΗ: Ο άνθρωπος αξίζει να θυσιάζει τη ζωή του για την ελευθερία.
Η πρώτη στροφή, που έχει τη μορφή γνωμικού, λέει ότι όσοι είναι δειλοί και αισθάνονται φόβο τους αξίζει να μένουν δούλοι. Διότι, για να είναι κανείς ελεύθερος, πρέπει να έχει αρετή και τόλμη.
Στη δεύτερη στροφή αναφέρεται ο μυθικός `Ικαρος, ο οποίος διέθετε και τις δύο αυτές ιδιότητες. Τα κέρινα φτερά του όμως έλιωσαν από τον ήλιο και ο ίδιος έπεσε και πνίγηκε στη θάλασσα. Ωστόσο, ο `Ικαρος έπεσε από ψηλά και πέθανε ελεύθερος. Αντίθετα, για τον άνθρωπο που γίνεται θύμα ενός τυραννικού καθεστώτος, ο θάνατος είναι φρικτός, ατιμωτικός και άδοξος
Θέλει και Τόλμην η Ελευθερία
Τόλμη.
Η γεννεσιουργός αξία των ύψιστων αγαθών. Λάθος μας να πιστεύουμε ότι ο τολμηρός δεν φοβάται όταν ρίχνεται στη μάχη.
Ο τολμηρός γνωρίζει τον κίνδυνο.
Αυτή η πλήρης γνώση τον καθιστά ξεχωριστό. Αυτός που πέφτει σε κινδύνους χωρίς να έχει επίγνωση της επικινδυνότητας των καταστάσεων, είναι απλά ανόητος και η πορεία του στη ζωή είναι άνευ νοήματος. Θα το παλέψω και θα δούμε…λέει ο δειλός. Θα το παλέψω και θα νικήσω… φωνάζει ο γενναίος και πράγματι νικητής βγαίνει, άσχετα από την έκβαση του αγώνα του. Με τραύματα; ναι, νικητής όμως. Ο τολμών νικά, αυτός που επιχειρεί, κερδίζει τη ζωή.
ΤΕΧΝΙΚΗ:
- Το ποιητικό «εγώ» δε συμμετέχει στην αφήγηση.
- Δε θέλει να εκφράσει τα προσωπικά του συναισθήματα.
- Πρόθεσή του να τονώσει το ηθικό των Ελλήνων.
- Το επίθετο άλλοτε τοποθετείται μετά το ουσιαστικό και άλλοτε πριν απ’ αυτό: ΕΠΙΤΑΞΗ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΤΟΥ που συνηθίζεται στην ιταλική γλώσσα.
ΓΛΩΣΣΑ:
Ιδιόμορφη, καθαρεύουσα με διάσπαρτους τύπους της δημοτικής και της αρχαϊζουσας. ΥΦΟΣ: Σοβαρό, μεγαλόπρεπο, άλλοτε με υψηλούς τόνους και άλλοτε σε χαμηλούς, λυρικούς. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: Εικόνες.
ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ:
- Ιδιόρυθμη.
- Στηρίζεται στο αρχαϊκό και στο ιταλικό μετρικό σύστημα αλλά με πολλές ιδιαιτερότητες.
- Δε χρησιμοποιεί ομοιοκαταληξία.
- Η στροφή του αποτελείται από πέντε στίχους με χαρακτηριστικό τον πέμπτο, ο οποίος είναι πεντασύλλαβος και τονίζεται στη τέταρτη συλλαβή.
ΙΔΕΕΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ:
- Επίκεντρο η ελευθερία.
- Χρησιμοποιεί την ελληνική μυθολογία για να εξυπηρετήσει τον στόχο του.
- Συσχετίζει το μύθο με την πραγματικότητα.
- Οι ιδέες του παρελθόντος αποτελούν τους καθοδηγητές του παρόντος.
- Ο ποιητής ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη και του προκαλεί ψυχική ανάταση και ευφορία.
Ένα γενικότερο συµπέρασµα:
ο ποιητής επιδιώκει να µας κάνει να ενστερνιστούµε ως στάση ζωής, αυτό που και ο ίδιος επιχείρησε να πραγµατώσει· την ελευθερία ως το υπέρτατο αγαθό της ζωής: η ελευθερία δεν χαρίζεται, αλλά κατακτάται µε σκληρό αγώνα.
Το πνεύµα και η πράξη του ελευθέρως υπάρχειν δεν µας το παραχωρεί κανένας τύραννος, κανένας «σωτήρας», κανένας απεσταλµένος ή χαρισµατικός δυνάστης. Απεναντίας αναδύεται, όταν οι άνθρωποι, και στην περίπτωση εδώ οι σκλαβωµένοι Έλληνες, είναι αποφασισµένοι να συντρίψουν την τυραννία· γενικότερα δε, όταν κηρύσσουν τον πόλεµο στην εγκόσµια κυριαρχία των πάσης φύσεως τυράννων και της υπεροψίας τους.
Στις τρεις πρώτες στροφές από την ωδή «Εις Σάμον», που εντάσσεται στα Λυρι κά, συλλογή δέκα πατριωτικών ωδών, την οποία ο Ανδρέας Κάλβος εξέδωσε στο Παρίσι το 1826, κυριαρχεί πνεύμα ελευθεροφροσύνης και διακρίνονται τα συστατικά γνωρίσματα της καλβικής ποίησης (ηρωική θεματολογία, υψηλός τόνος και ήθος, παραβολική χρήση του αρχαίου ελληνικού μύθου).
α'
Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας ας έχωσι.
Θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία.
β'
Αυτή (και ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας *) επτέρωσε
τον Ίκαρον· και αν έπεσεν
ο πτερωθείς κ' επνίγη
θαλασσωμένος·
γ'
Αφ' υψηλά όμως έπεσε,
και απέθανεν ελεύθερος.
Αν γένης σφάγιον άτιμον
ενός τυράννου, νόμιζε
φρικτόν τον τάφον.
Ανδρέας Κάλβος, Ωδαί, Ίκαρος
Παράλληλα Κείμενα Οι καλβικές ωδές (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Σπουδα στήριο Νέου Ελληνισμού] Α. Κάλβος, «Εις ελευθερίαν» (απόσπασμα)
Λεξιλόγιο
* νους αληθείας: αληθινό νόημα
77
ΕΡΓΑ
ΣΙΕΣ
Αναλύστε την προσωποποίηση και εξηγήστε το συλλογισμό
που αναπτύσσει ο ποιητής στην πρώτη στροφή.
Τι δηλώνει η παρένθετη πρόταση στη δεύτερη στροφή;
Γιατί ο ποιητής αναφέρεται στο μύθο του Ίκαρου; Ποιος είναι
ο συμβολισμός του και πώς σχετίζεται με το ποίημα; Μύθος του Ίκαρου και του Δαίδαλου [πηγή: Ψηφίδες
για την ελληνική γλώσσα] Merry-Joseph Blondel, «Ο ήλιος ή η πτώση του Ίκα
ρου» (19ος αι.) [πηγή: Μουσείο του Λούβρου]
O ποιητής κρατά διττή στάση απέναντι στο θάνατο. Διαβάστε
προσεκτικά την τρίτη στροφή και εξηγήστε τη στάση του. Χρήσιμες ιστοσελίδες για την Επανάσταση του 1821 και το
ποιητικό έργο του Ανδρέα Κάλβου και του Διονύσιου Σολωμού
ΔΙΑΘΕΜΑ
ΤΙΚΗ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Βρείτε τις δυο κεντρικές εικόνες του ποιήματος και ζωγραφί
στε αυτή που σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση. Δώστε τίτλο στη
ζωγραφιά σας, επιλέγοντας ένα στίχο του Κάλβου. Εικονογραφία του '21 [πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιο
θήκη Ιστορίας και Πολιτισμού] Ιστορική ζωγραφική του Αγώνα [πηγή: Εθνική Πινακο
θήκη] Αλληγορία και Ιστορία: αλληγορικές μορφές στην ποί
Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στην Ζάκυνθο το 1792. Ο πατέρας του, Ιωάννης Κάλβος, ήταν ένας Κερκυραίος κρητικής καταγωγής που παντρεύτηκε την Αδριανή Ρουκάνη. Το 1801-2 ο πατέρας εγκαταλείπει τη μητέρα, παίρνει μαζί του τα δυο παιδιά, τον Ανδρέα και τον αδελφό του Νικόλαο, και εγκαθίσταται στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου πεθαίνει το 1812. Ο Ανδρέας χωρίζει από τον αδελφό του, Νικόλαο, ο οποίος θα πάει στην Τεργέστη και θα σταδιοδρομήσει στο εμπόριο. Ο Ανδρέας πηγαίνει στην Φλωρεντία όπου γνωρίζει τον μεγάλο λόγιο και ποιητή Ούγκο Φώσκολο. Η φιλία τους θα κρατήσει χρόνια. Ο Ανδρέας Κάλβος σπουδάζει Ελληνική, Λατινική και Ιταλική φιλολογία, ταυτόχρονα παραδίδει μαθήματα, αρχίζει τις πρώτες λογοτεχνικές του προσπάθειες και συμμερίζεται τις φιλελεύθερες ιδέες του Φώσκολου. Οι δυο φίλοι, κατατρεχόμενοι για τις ιδέες τους, καταφεύγουν το 1815 στην Ελβετία και την επόμενη χρονιά στην Αγγλία, όπου ο Φώσκολος πεθαίνει δώδεκα χρόνια αργότερα. Στο Λονδίνοο Κάλβος διδάσκει, γράφει, μεταφράζει. Παντρεύεται μια Αγγλίδα, η οποία του χαρίζει μια κόρη, τις χάνει όμως και τις δύο το 1820. Επιστρέφει στην Φλωρεντία και από εκεί ξανά στην Ελβετία, όταν ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση. Με διαλέξεις, ομιλίες, δημοσιεύματα ενθαρρύνει Έλληνες και Φιλέλληνες. Το 1824 τυπώνει στην Γενεύη τις πρώτες δέκα Ωδές και στο Παρίσι, όπου συνεχίζει την πατριωτική δράση, το 1826, τις δέκα επόμενες. Εδώ ο Κάλβος σταματά την δημιουργική ενασχόλησή του με την ποίηση και, φλεγόμενος από ενθουσιασμό, κατεβαίνει στο Ναύπλιο να πολεμήσει. Ήδη όμως έχουν αρχίσει οι εμφύλιες διαμάχες, οι οποίες τον απογοητεύουν. Έτσι, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια εγκαταλείπει το Ναύπλιο και εγκαθίσταται στην Κέρκυρα, όπου στην αρχή εργάζεται ως οικοδιδάσκαλος, μετά γίνεται καθηγητής της "θεωρητικής φιλοσοφίας" στην Ιόνιο Ακαδημία και το 1841 διευθυντής στο Ιόνιο Γυμνάσιο.
Απογοητευμένος από τις περιστάσεις, τα παρατά όλα και ξαναγυρίζει το 1852 στο Λονδίνο, όπου ξεκινά μια νέα ζωή. Το 1853 παντρεύεται τη σαραντάρα Σαρλότ Ουώνταμς, η οποία έχει ένα ιδιωτικό σχολείο, όπου και διδάσκει ο Κάλβος εις το εξής. Εκεί ο ποιητής των Ωδών θα ζήσει ευτυχισμένος τα τελευταία δεκαέξι χρόνια της ζωής του. Πέθανε στο Λονδίνο, στις 30 Νοεμβρίου 1869.
Το 1888, σε μια διάλεξη στον "Παρνασσό", ο Κωστής Παλαμάς προβάλλει το έργο του Κάλβου, το οποίο από τότε κερδίζει ευρεία αναγνώριση.
ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ
Ο Κάλβος οραματίζεται έναν κόσμο με κυρίαρχες ιδέες την αρετή, την ανδρεία, τη φιλοπατρία, τη δικαιοσύνη,την ελευθερία. Η αρετή είναι η κυρίαρχη έννοια και προϋπόθεση για να υπάρξουν όλες οι άλλες. Όταν έχει κανείς αρετή περιφρονεί τη σκλαβιά, τον πόνο και το θάνατο.
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ
Είναι άκρως προσωπική. Περιέχει αρχαιοπρεπείς εκφράσεις και λέξεις με ανάλογη αρχαιοπρεπή σύνταξη.Είναι γλώσσα που διακρίνεται για τον υψηλό της τόνο και την τολμηρή ιδιοτυπία της. Αυτό δίνει αρκετή ρητορεία στις ωδές, αλλά και λυρική τόλμη (τολμηρές ποιητικές εικόνες).
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Η ωδή "Εις Σάμον" είναι η τέταρτη ωδή της δεύτερης συλλογής του Ανδρέα Κάλβου με τίτλο "Λυρικά", που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1826. Η ωδή, που αποτελείται από είκοσι τέσσερις στροφές, θα πρέπει να γράφτηκε γύρω στο Σεπτέμβριο του 1824, μετά την απόκρουση της τουρκικής επίθεσης κατά της Σάμου. Ο ποιητής εξυμνεί στην ωδή τις φυσικές ομορφιές της Σάμου, καθώς και την ανδρεία και τη γενναιότητα των κατοίκων της. Το απόσπασμα που θα αναλύσουμε είναι οι τρεις πρώτες στροφές της ωδής, στις οποίες περιέχονται οι ιδεολογικές αξίες του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων.
ΓΛΩΣΣΙΚΑ - ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ
επτέρωσε = έδωσε φτερά.
`Ικαρος = είναι ο γνωστός από τη μυθολογία γιος του Δαίδαλου, ο οποίος φεύγοντας από το Λαβύρινθο του Μίνωα στην Κρήτη με τα κέρινα φτερά που του είχε φτιάξει ο πατέρας του, έπεσε και πνίγηκε στη θάλασσα. Ξέχασε την προειδοποίηση του πατέρα του να μην πετά πολύ ψηλά και ο ήλιος έλιωσε τις φτερούγες του.
αφ' υψηλά = από ψηλά.
ΔΟΜΗ
Το ποίημα αποτελεί μια ενιαία νοηματική ενότητα.
ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΡΜΗΝΕΙΑ
α΄στροφή
Κυρίαρχη έννοια είναι ο φόβος που παρουσιάζεται προσωποποιημένος ως τρομερός δυνάστης(χάλκεον χέρι) που παραλύει τον άνθρωπο, τον μετατρέπει σε ανδράποδο. Όποιος συμβιβάζεται με μια τέτοια ζωή, ο δειλός, είναι άξιος της δουλείας. Στην αντίπερα όχθη υπάρχει ο τολμηρός, γενναίος, αδούλωτος στο φρόνημα και στη ζωή άνθρωπος που κινείται προς την ελευθερία και αγωνίζεται για την πραγμάτωση της αρετής.
β΄-γ΄ στροφή
Εδώ ο ποιητής παρουσιάζει τους δύο τύπους θανάτου που αντιστοιχούν στους δύο τύπους ανθρώπων που προαναφέρθηκαν. Ο ελευθερόφρων πεθαίνει ελεύθερος, γιατί έμαθε να ζει ελεύθερα. Ο δουλόφρων απεναντίας, που έχει ενδώσει στον τύραννο, γίνεται σφάγιον άτιμον στα χέρια του τυράννου: βρίσκει φρικτό, ατιμωτικό θάνατο, γιατί και η ζωή του ήταν ατιμωτική. Ο δοξασμένος θάνατος είναι πάντοτε δείγμα και σήμα των υπάρξεων και των λαών που ποθούν την ελευθερία. Ο Ίκαρος συμβολίζει την ελευθερία που ταυτίζεται με τον επώδυνο αγώνα για την πραγματοποίησή της, πέρα από τον φόβο. Ωστόσο,ο ατιμωτικός θάνατος είναι σήμα και μοιραία συνέπεια ενός δουλόφρονος βίου και ενός εξίσου ραγιάδικου λαού.
ΙΔΕΕΣ
"Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία". Προϋπόθεση της ελευθερίας είναι η ευψυχία, η γενναιότητα και η ανδρεία, η αρετή. Η δειλία είναι η αιτία της δουλείας και της σκλαβιάς.
Η ζωή κάτω από το ζυγό της τυραννίας δεν έχει νόημα και αξία.
Η ελευθερία δε χαρίζεται, αλλά είναι έπαθλο που το κερδίζει ο άνθρωπος με σκληρό αγώνα.
Ο θάνατος που προέρχεται από την τυραννία είναι φρικτός και ατιμωτικός.
Στους δειλούς αξίζει η τυραννία και η σκλαβιά.
ΣΤΙΧΟΣ-ΤΕΧΝΙΚΗ
5στιχες στροφές
Οι 4 πρώτοι στίχοι 7σύλλαβοι ανομοιοκατάληκτοι
Ο 5ος 5σύλλαβος
Συχνοί οι διασκελισμοί ανάμεσα στους στίχους και στις στροφές, που δίνουν στο ποίημα ρυθμό, διδακτικό ύφος και ρητορικό τόνο.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Εικόνες (οπτικές-ακουστικές)
Αντιθέσεις (ζυγόν δουλείας-ελευθερία)
Προσωποποίηση (της ελευθερίας)
Παρήχηση (του π-τ-κ-ρ στη β΄ σροφή:η πτώση του Ίκαρου και το νόημά της, του φ-τ-ν στον 5ο στ. της γ΄στροφής:η ατίμωση του δουλοπρεπούς θανάτου)
Υπερβατά σχήματα (το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται: ρίγος από δέος, αν γένης σφάγιον άτιμον ενός τυράννου, νόμιζε φρικτόν τον τάφον: ρίγος από αποσροφή)
Ακολουθεί ένα video της εκπαιδευτικής τηλεόρασης για τον ποιητή...
Ο μύθος του Ίκαρου στον Ανδρέα Κάλβο (Ωδή εις Σάμον)
Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας, ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία. 5
Αυτή (και ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας) επτέρωσε τον Ίκαρον· και αν έπεσεν ο πτερωθείς κ' επνίγη θαλασσωμένος· 10
Αφ' υψηλά όμως έπεσε, και απέθανεν ελεύθερος. ― Αν γένης σφάγιον άτιμον ενός τυράννου, νόμιζε φρικτόν τον τάφον. 15
Οι τρεις πρώτες στροφές από την Ωδή εις Σάμον είναι ίσως από τις ωραιότερες σε όλη την καλβική ποίηση. Η ωδή, εμπνευσμένη από ελληνική νίκη στη Σάμο σε βάρος των Τούρκων στη διάρκεια του Αγώνα, διαπνέεται κι αυτή από το γνωστό πατριωτικό πνεύμα που χαρακτηρίζει τη γραφή του ποιητή μας, ενώ είναι πλήρης από τις οικείες έννοιες-κλειδιά που απαντούν και αλλού στα ποιήματά του: αρετή, ελευθερία, τόλμη, αλήθεια.
Στην πράξη οι τρεις πρώτες στροφές αποτελούν μια σειρά από εικόνες, στις οποίες ενσωματώνονται αρμονικά γνωμολογικού περιεχομένου αποφάνσεις και η συμβολική ερμηνεία του μύθου του Ίκαρου. Και οι τρεις μαζί αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σχόλιο του ποιητή για την αξία της ελευθερίας, έστω κερδισμένης δια του θανάτου, και για την ατίμωση που επιφυλάσσεται στον δούλο της τυραννίας και του φόβου, μια ατίμωση που συνοδεύει τον υποταγμένο σκλάβο μέχρι και τον ίδιο τον τάφο του.
Η πρώτη ήδη εικόνα του κειμένου μάς καλεί να φανταστούμε τον προσωποποιημένο Φόβο ως ένα είδος ανθρώπινης χίμαιρας, όπου το χιμαιρικό τμήμα, το χάλκινο χέρι, ακουμπά με όλο το μεταλλικό του βάρος στο σώμα του δειλού. Το μέρος του δούλειου σώματος που υπονοείται πρέπει να είναι ο αυχένας, όπως φαίνεται έμμεσα από την αμέσως επόμενη εικόνα, αυτή του αροτριώντος ζώου, το οποίο δέχεται στον αυχένα τον ζυγό του αρότρου, προκειμένου να οργώσει, με όλο το βάρος του αλετριού που σέρνει πίσω του. Οι τρεις πρώτοι στίχοι συνηχούν αρμονικά με τους τρεις τελευταίους του χωρίου μας, όπου ο Φόβος ανεβαίνει μια βαθμίδα στην κλίμακα της ανθρωποποίησης και ενσαρκώνεται στη μορφή του Τυράννου, ενώ η αόριστη εικόνα του ζώου με το ζυγό στον αυχένα υλοποιείται επίσης σε μια βαθμίδα υπέρτερη, αλλά εδώ στην κλίμακα της σκληρότητας: το ζώο του οργώματος γίνεται το σφάγιο της θυσίας, όταν ολοκληρώνεται η χρησιμότητά του για τον Φόβο-Τύραννο.
Στην επόμενη, δεύτερη στροφή, εμφανίζεται λογικά το αντίστροφο είδωλο του Φόβου, η προσωποποιημένη Ελευθερία. Είναι αυτή που πρέπει να φανταστούμε ότι φοράει κυριολεκτικά στην πλάτη του Ίκαρου τα φτερά του πετάγματος, αντί για τον Δαίδαλο του μύθου, ο οποίος σημειωτέον διαγράφεται διακριτικά εντελώς από την αφήγηση. Κατά ένα σχεδόν μαγικό τρόπο αυτή η προσωποποίηση της αφηρημένης, της σχεδόν άυλης και ανάλαφρης έννοιας της Ελευθερίας έχει πολύ περισσότερη επίδραση πάνω στον Ίκαρο από τον κλασικό, πολύ ανθρώπινο, συμπαγή και υλικό, αλλά εδώ εξαφανισμένο Δαίδαλο. Τον οδηγεί στα ύψη εκείνα, στα οποία μόνο οι εσωτερικά ελεύθεροι άνθρωποι μπορούν να ανυψωθούν. Με έναν τρόπο σχεδόν καβαφικό δεν είναι η κατάκτηση του στόχου που έχει την ύψιστη αξία, αλλά η προσπάθεια: το ταξίδι προς την ελευθερία σε έχει κάνει ήδη ελεύθερο άνθρωπο, χωρίς να έχει πια σημασία αν θα φτάσεις μέχρι την ουράνια επικράτειά της. Ωσάν μετέωρο ο Ίκαρος πέφτει στη θάλασσα και πνίγεται, αλλά ο υγρός του τάφος είναι ο ίδιος ο ιλαρός κυματισμός της ελευθερίας, όχι το φριχτό ρίγος του θανάτου που δοκιμάζει ο δούλος (βλ. στ. 13-15).
Ο Κάλβος ερμηνεύει με έναν δικό του τρόπο τον μύθο του Ίκαρου. Εδώ ο Ίκαρος δεν είναι ο ασύνετος νέος που παραβιάζει τις συμβουλές του πατέρα του -γι’ αυτό και ο Δαίδαλος είναι απών ως περιττός- και τα όρια που έχουν θέσει οι θεοί ανάμεσα στους ίδιους και στο ανθρώπινο γένος. Δεν οδηγείται στην Ύβρη και τη συνακόλουθη θεία Νέμεση. Είναι ο ίδιος ο θεϊκός κόσμος και η υψηλή ανάσσά του, η Ελευθερία, η οποία τον προσκαλεί να ανέβει στον ουρανό. Ωστόσο ο Κάλβος αναγνωρίζει, με έναν έμμεσο τρόπο, ότι η δική του ερμηνεία του μύθου δεν είναι η μόνη. Ο υπέροχος γνωμολογικός παρενθετικός στίχοςκαι ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας αποτελεί ένα κάλεσμα στον αναγνώστη να ανακαλύψει ο ίδιος το δικό του μυστικό, κρυμμένο νόημα που κρύβεται μέσα στη μυθική αφήγηση, όπως στα έγκατα της γης κρύβεται ένας ενδεχόμενος κρυφός θησαυρός. Από την άποψη, λοιπόν, της χρήσης του αρχαίου μύθου, εδώ ο Κάλβος αποτελεί ένα πρότυπο για μια γόνιμη αξιοποίηση της αρχαίας κληρονομιάς στη νεοελληνική γραμματεία.
Ρομαντικός, αρχαιολάτρης και νεοκλασικιστής ποιητής. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, μεγάλωσε και σπούδασε στο Λιβόρνο, την Πίζα και τη Φλωρεντία, «ανοίχτηκε» στη Βιέννη, το Παρίσι και το Λονδίνο, όπου δίδασκε ιταλικά στους Έλληνες και έγραφε πατριωτικά, πολιτικής υφής ποιήματα, που άρεσαν πολύ στους ξένους, ιδιαίτερα στους Γάλλους και τους Ιταλούς, αλλά συναντούσαν απόρριψη από τα ελληνόφωνα κέντρα της εποχής, όπως το Φανάρι, προ του Αγώνα, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης αλλά και μετά..
Ρομαντικός, αρχαιολάτρης και νεοκλασικιστής ποιητής. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, μεγάλωσε και σπούδασε στο Λιβόρνο, την Πίζα και τη Φλωρεντία, «ανοίχτηκε» στη Βιέννη, το Παρίσι και το Λονδίνο, όπου δίδασκε ιταλικά στους Έλληνες και έγραφε πατριωτικά, πολιτικής υφής ποιήματα, που άρεσαν πολύ στους ξένους, ιδιαίτερα στους Γάλλους και τους Ιταλούς, αλλά συναντούσαν απόρριψη από τα ελληνόφωνα κέντρα της εποχής, όπως το Φανάρι, προ του Αγώνα, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης αλλά και μετά...
Η ένσταση των Ελλήνων ήταν η γλώσσα του Κάλβου. Ούτε καθαρεύουσα ούτε δημοτική τη θεωρούσαν, ενώ ταυτόχρονα τους ξένιζε η ανάμειξη των ρομαντικών πατριωτικών κηρυγμάτων με την αυστηρότητα και κάθε άλλο παρά λυρικότητα του λόγου, όπως είχαν συνηθίσει από τον συνομήλικό του Σολωμό. Είναι χαρακτηριστική η «Ωδή εις Σάμον» από τα «Λυρικά», που θεωρούνται (10 στον αριθμό) το σπουδαιότερο έργο του. Πρόκειται για την πιο γνωστή ωδή του Κάλβου, μελοποιημένη από τον Μίκη Θεοδωράκη, που ξεκινά με τους εξής στίχους: «Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχωσι, θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία». Τον Κάλβο συνεπήρε η Ελληνική Επανάσταση, τον έφερε στο Ναύπλιο, αλλά τον έδιωξε σύντομα η μελαγχολία από τη διχόνοια που διαπίστωσε το 1827. Εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα, όπου δίδαξε στην Ιόνιο Ακαδημία και αργότερα πήγε πάλι στη Αγγλία, όπου πραγματοποίησε δεύτερο γάμο.
Στροφή πρώτη. Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας, ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία....... https://slideplayer.gr/slide/3212809/
Παρουσίαση με θέμα: "Παναγιώτης Νταβαρίνος Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων"— Μεταγράφημα παρουσίασης:
1Παναγιώτης Νταβαρίνος Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων ΔΙΔακτικο ΣΕΝΑΡΙΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝΠαναγιώτης ΝταβαρίνοςΣχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων
2ΝΕΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ Βασικός σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας είναι «η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό». Αφετηρία μας είναι το παρόν, τα προβλήματα και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σύγχρονου κόσμου.Προώθηση της φιλαναγνωσίας. Η δημιουργία ενός «έθνους αναγνωστών». Η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως μιας κοινότητας αναγνωστών.Η καλλιέργεια μιας πλατειάς ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων, μέσα από την αξιοποίηση κειμένων από όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής, από όλα δηλαδή τα διαφορετικά είδη της εικονικής, θεατρικής και μαζικής επικοινωνίας.
3ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥΑ΄ τάξηΣχολική ζωήΕικόνες της Ελλάδας στην ποίησηΦυσικό και κοινωνικό περιβάλλονΒ΄ τάξηΠορτρέτα εφήβωνΕτερότητα στη λογοτεχνίαΘέατροΓ΄ τάξηΣτάσεις ζωής σε ποιητικά κείμεναΧιούμορ και σάτιραΆτομο και κοινωνία.
4Είδος διδακτικής πρακτικής: Project, ομαδοσυνεργατική διδασκαλία. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ενότητα: Εικόνες της Ελλάδας στην ποίησηΣυμβατότητα με το νέο ΠΣ: Προβλέπεται διδακτική ενότητα με αυτό το θέμα στην Α΄ Γυμνασίου.Είδος διδακτικής πρακτικής: Project, ομαδοσυνεργατική διδασκαλία.ΕισαγωγήΒασικό στοιχείο της ποίησης είναι η εικονοποιία, ενώ, ταυτόχρονα, ο τόπος είναι για τον ποιητή σταθερή πηγή έμπνευσης· λειτουργεί κυρίως ως μεταφορά συναισθημάτων, ιδεών, μνημών, προσδοκιών για το μέλλον. Η ποίηση δημιουργεί κατ’ εξοχήν την αίσθηση της «πατρίδας».
5ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώκουμε : ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώκουμε :Να γνωρίσουν οι μαθητές την Ελλάδα μέσα από το φυσικό της περιβάλλον και τις ιδιαιτερότητές του, την κοινωνική ζωή της, τον πολιτισμό της και την ιστορία της, όπως παρουσιάζονται στην ποίηση.Να συγκροτήσουν την προσωπική και συλλογική ταυτότητά τους μέσα από τη συνείδηση του τόπου και της ιστορίας του.Να γνωρίσουν την ποιητική προσέγγιση των σημαντικότερων γεγονότων της ελληνικής ιστορίας.Να παρακολουθήσουν διαχρονικά τον μετασχηματισμό της «εικόνας» της Ελλάδας μέσα στην ποίηση.Να διερευνήσουν διαχρονικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα (θετικά και αρνητικά) και τις αξίες των Ελλήνων, όπως παρουσιάζονται στην ποίηση.Να προσεγγίσουν διαθεματικά τις εικόνες της Ελλάδας με τη βοήθεια των μαθημάτων της Ιστορίας και της Γεωγραφίας.
6ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Με την ολοκλήρωση της διδασκαλίας του σεναρίου επιδιώκουμε: ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Με την ολοκλήρωση της διδασκαλίας του σεναρίου επιδιώκουμε:Να ερμηνεύουν οι μαθητές την «εικόνα» της Ελλάδας, που παρουσιάζει ο κάθε ποιητής με βάση τα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα της εποχής του.Να διακρίνουν στον κάθε ποιητή τη διαφορετική προσέγγιση της «εικόνας» της Ελλάδας.Να συσχετίζουν τη θεματική του ποιήματος με τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής, αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις τους.Να συγκρίνουν τις αξίες του Ελληνισμού, που προβάλλονται στην ποίηση, με τις αντίστοιχες αξίες της σύγχρονης πραγματικότητας.Να αξιοποιήσουν τις γεωγραφικές γνώσεις τους και να τις συνδυάσουν με το ποίημα, αναζητώντας φωτογραφίες τοπίων της Ελλάδας στο διαδίκτυο.
7 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ Τ.Π.Ε.Να αναπτύξουν οι μαθητές δεξιότητες αποτελεσματικής αναζήτησης στο διαδίκτυο και επιλογής της κατάλληλης πληροφορίας.Να ασκηθούν στις τεχνικές διαχείρισης, αξιολόγησης και αξιοποίησης της πληροφορίας.Να ασκηθούν στην παραγωγή λόγου και υλικού (φωτογραφίες, μουσική, αφίσα, video κ.ά.) με τα μέσα, που τους προσφέρει η Τεχνολογία.
8Ασλάνογλου Νίκος-Αλέξης, «Αθήνα»(Β΄) ΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Από τα Κείμενα Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου:Ασλάνογλου Νίκος-Αλέξης, «Αθήνα»(Β΄)Γκανάς Μιχάλης, «Γυάλινα Γιάννενα» (Α΄), «Στα καμένα» (Β΄)Ελύτης Οδυσσέας, «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό» (Β΄), «Το Άξιον Εστί»[«Η γένεσις»](Γ΄)Κάλβος Ανδρέας, «Εις Σάμον»(Β΄)Κρυστάλλης Κώστας, «Ηλιοβασίλεμα» (Α΄)Ρίτσος Γιάννης, «Τ’ άσπρο ξωκλήσι» (Β΄), «Αρχαίο θέατρο» (Γ΄), «Ρωμιοσύνη» (Γ΄)Σεφέρης Γιώργος, «Με τον τρόπο του Γ.Σ.»(Γ΄)Σολωμός Διονύσιος, «Η καταστροφή των Ψαρών»(Β΄), «Ελεύθεροι πολιορκημένοι»(Γ΄).
9ΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Παράλληλα Κείμενα: Αναγνωστάκης Μανόλης, «Θεσσαλονίκη μέρες του 1969 μΧ», «Δρόμοι παλιοί»Εγγονόπουλος Νίκος, «Τραμ και Ακρόπολις»Ελύτης Οδυσσέας, «Ο ήλιος ο ηλιάτορας», «Προσανατολισμοί Ι, Η ηλικία της γλαυκής θύμισης»Καββαδίας Νίκος, «Θεσσαλονίκη ΙΙ», ΤραβέρσοΚάλβος Ανδρέας, «Ο Φιλόπατρις»Καρυωτάκης Κώστας, «Πρέβεζα», «Αθήνα»Παλαμάς Κωστής, «Ασάλευτη ζωή, Πατρίδες, 2ο σονέτο, «Η φλογέρα του βασιλιά» «Ύμνος των αιώνων»Πεντζίκης Νίκος-Γαβριήλ, «Συμβάν»Ρίτσος Γιάννης «Ο τόπος μας»Σεφέρης Γιώργος, «Μυθιστόρημα Ι΄», «Μυθιστόρημα ΙΒ΄, Μποτίλια στο πέλαγο», «Επί Ασπαλάθων…»Σολωμός Διονύσιος, «Κρητικός» (απόσπασμα)Σουλιώτης Μίμης, «Πρέσπες»Φώσκολο Ούγκο, «Ύμνος στη Ζάκυνθο».
10ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Φάσεις ανάγνωσης Ο εκπαιδευτικός, για να εισαγάγει τους μαθητές του στο θέμα που θα πραγματευτούν κατά τη διάρκεια του τριμήνου και για να δημιουργήσει κίνητρα για ανάγνωση, φέρνει στην τάξη τα έργα των ποιητών που έχει επιλέξει, οργανώνει έκθεση φωτογραφίας με τοπία της Ελλάδας, επιστρατεύει τα προσωπικά βιώματα των μαθητών από ταξίδια και εκδρομές. Δημιουργεί ένα πλαίσιο προβληματισμού με την ανάγνωση ποιημάτων και αποσπασμάτων, με την προβολή ντοκιμαντέρ, με στόχο να αναδυθούν ερωτήματα, τις απαντήσεις των οποίων θα αναζητήσουν οι μαθητές στα ποιήματα, που θα διαβάσουν [α΄φάση].Έπειτα περνά στην ομαδική εργασία. Η τάξη χωρίζεται σε ομάδες [2 καλοί+2 μέτριοι+1 αδύνατος] , οι οποίες μελετούν τα έργα και ετοιμάζουν τις εργασίες, από τις οποίες άλλες σχετίζονται με τα κείμενα και άλλες αναπτύσσουν δεξιότητες εικονοποίησης και δραματοποίησης των κειμένων. Οι ομάδες παρουσιάζουν την εργασία τους στην τάξη και τη συμπληρώνουν με στοιχεία από τις παρατηρήσεις των άλλων ομάδων [β΄φάση].Στη συνέχεια, οι μαθητές παράγουν το δικό τους αναστοχαστικό λόγο γύρω από το θέμα της διδακτικής ενότητας με ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες [γ΄φάση].
11 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ PROJECT Α΄ Φάση: Πριν από την ανάγνωση (περίπου 2-3 διδακτικές ώρες)Ο εκπαιδευτικός συζητά με τους μαθητές του το θέμα που προγραμματίζει να ερευνήσουν από κοινού για το επόμενο τρίμηνο και τους παρουσιάζει τα ποιήματα που έχει επιλέξει.Παρουσιάζει στους μαθητές φωτογραφίες ελληνικών περιοχών από το διαδίκτυο ή από φωτογραφικά λευκώματα, διαβάζει μικρά αποσπάσματα από ταξιδιωτική ελληνική λογοτεχνία ή ταξιδιωτικούς οδηγούς. Επισκέπτεται με τους μαθητές το ιστολόγιο >.Αξιοποιεί τα βιώματα των μαθητών. Ζητά από τους να περιγράψουν τοπία από περιοχές της Ελλάδας που έχουν επισκεφθεί.Διαβάζει στην τάξη το ποίημα του Ιω. Πολέμη «Τι είναι η πατρίδα μου;».Προβάλλει στην τάξη απόσπασμα από το αρχείο της ΕΡΤ (0.2, ,16) του ντοκιμαντέρ του Γ. Καρυπίδη «Της πατρίδος μου πάλι ομοιώθηκα» από την ηλεκτρονική διεύθυνση >[Ο Οδυσσέας Ελύτης στην εκπομπή αυτή μιλά μετά τη βράβευσή του με το Βραβείο ΝΟΜΠΕΛ Λογοτεχνίας (1979].Μετά την ανάγνωση του ποιήματος του Ιω. Πολέμη και την προβολή του ντοκιμαντέρ ακολουθεί συζήτηση στην τάξη με θέμα: Αν ανάλογα ερωτήματα που απασχολούν τον Πολέμη, απασχολούν και άλλους ποιητές και αν το ελληνικό τοπίο παίζει τόσο καταλυτικό ρόλο και σε άλλους ποιητές όσο στον Ελύτη. Μετά από αυτή τη συζήτηση έχει διαμορφωθεί στην τάξη ένα πλαίσιο προβληματισμού και έχουν διατυπωθεί τα ερωτήματα, οι απαντήσεις των οποίων θα αναζητηθούν στα ποιήματα, που θα διαβάσουν οι μαθητές.
12ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ PROJECT Β΄Φάση: Κυρίως Ανάγνωση (περίπου 8-10διδακτικές ώρες) Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες [2 καλοί+2 μέτριοι+1 αδύνατος] με εναλλασσόμενους ρόλους: αναγνώστης-εξερευνητής, γραμματέας, παρουσιαστής, σύνδεσμος, αναπληρωματικός). Κάθε ομάδα μελετά, για να παρουσιάσει στην τάξη, τα ποιήματα ενός ποιητή ή ομάδας ποιητών, που πραγματεύονται το ίδιο θέμα ή τόπο π.χ. Κάλβος-Σολωμός - Φώσκολο: Ζάκυνθος, Ασλάνογλου-Εγγονόπουλος -Καρυωτάκης-Παλαμάς: Αθήνα, Αναγνωστάκης-Καββαδίας-Πεντζίκης: Θεσσαλονίκη.Αναζητούν υλικό για το θέμα του σεναρίου:Εντοπισμός ποιημάτων, μελοποιήσεων και αναγνώσεων μέσα από την αναζήτηση στα Κ.Ν.Ε.Λ. του Γυμνασίου και στο διαδίκτυο.Συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού που αφορά το ιστορικό πλαίσιο των ποιημάτων και τη βιογραφία των ποιητών.Αναζήτηση εικονογραφικού και φωτογραφικού υλικού, σχετικού με το περιεχόμενο των ποιημάτων.Εντοπισμός των τόπων στο χάρτη της Ελλάδας.
13ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ για αναζήτηση ερμηνευτικού υλικού της θεματικής ενότητας Ηλεκτρονικός Κόμβος για την υποστήριξη των διδασκόντων την Ελληνική Γλώσσα.Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Ελληνική Ιστορία.ντοκιμαντέρ- κινηματογραφικό δοκίμιο του Γ.Σμαραγδή από το αρχείο της ΕΡΤ «Η δε πόλις ελάλησεν: Ζάκυνθος-Κάλβος-Σολωμός».μελοποίηση του ποιήματος του Ανδρέα Κάλβου «Ο Φιλόπατρις».video «Μια βόλτα στο Μεσολόγγι», το σπίτι του Κ. Παλαμά, το Μεσολόγγι και η λιμνοθάλασσα, «Γιάννης Ρίτσος: Οι ρίζες, Γαλλία-Ελλάδα-Ελβετία-Βέλγιο, 1985, ντοκιμαντέρ του Ρ. Μανθούλη.μελοποίηση του ποιήματος του Γ. Ρίτσου «Ρωμιοσύνη» από τον Μ. Θεοδωράκη., ανάγνωση των ποιημάτων «Μυθιστόρημα Ι», «Μποτίλια στο πέλαγο» από τον Γ. Σεφέρη.μελοποίηση του ποιήματος του Γ.Σεφέρη «Μυθιστόρημα Ι΄».«Ο ήλιος ο ηλιάτορας», «Το Άξιον εστί: Η Γένεσις» του Οδ.Ελύτη με ανάγνωση μαθητών.μελοποίηση του ποιήματος του Μ.Γκανά «Στα καμένα».μελοποίηση του ποιήματος «Θεσσαλονίκη ΙΙ» του Ν. Καββαδία από τον Θ. Μικρούτσικο., Χάρτης της Ελλάδας.
14ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1ΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Να εντοπίσετε τα γνωρίσματα του φυσικού περιβάλλοντος του τόπου, τα οποία προβάλλονται στα ποιήματα των: Ελύτη Οδ., «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό», Σολωμού Δ., «Η καταστροφή των Ψαρών» και Σουλιώτη Μ., «Πρέσπες».Να γίνει ακρόαση ανάγνωσης της ποίησης Οδ. Eλύτη από σχολικό blog>«Ο ήλιος ο ηλιάτορας» και «Το Άξιον εστί: Η Γένεσις» του νομπελίστα ποιητή με ανάγνωση μαθητών.Να εντοπίσετε στο Χάρτη της Ελλάδας > [ τους τόπους, στους οποίους αναφέρονται τα ποιήματα.
15ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2ΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Να καταγράψετε τις εικόνες των ποιημάτων των: Γκανά Μ., «Γυάλινα Γιάννενα», «Στα καμένα», Κρυστάλλη Κ., «Ηλιοβασίλεμα», Ρίτσου Γ., «Τ’ άσπρο ξωκλήσι», «Ο τόπος μας».Να γίνει ακρόαση της μελοποίησης του ποιήματος του Μ.Γκανά «Στα καμένα»>Να γίνει ακρόαση της μελοποίησης του ποιήματος του Γ. Ρίτσου «Ρωμιοσύνη» από τον Μ. Θεοδωράκη>
16ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3ΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Να καταγράψετε τις εικόνες των ποιημάτων των: Ασλάνογλου Ν.- Αλ., «Αθήνα», Αναγνωστάκη Μ., «Θεσσαλονίκη μέρες του μ.Χ.», Εγγονόπουλου Ν., «Τραμ και Ακρόπολις», Καββαδία Ν., «Θεσσαλονίκη ΙΙ» και Καρυωτάκη Κ., «Πρέβεζα», «Αθήνα».Να γίνει ακρόαση της μελοποίησης του ποιήματος «Θεσσαλονίκη ΙΙ» του Ν. Καββαδία από τον Θ.Μικρούτσικο>Να μελετήσετε τα ποιήματα του Κ. Παλαμά, «Ασάλευτη ζωή , Πατρίδες, 2ο σονέτο, «Η φλογέρα του βασιλιά», «Ύμνος των αιώνων».Να διερευνήσετε το video «Μια βόλτα στο Μεσολόγγι»: Το σπίτι του Κωστή Παλαμά, το Μεσολόγγι και η λιμνοθάλασσα>.
17ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4ΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Να συνθέσετε σύντομα Βιογραφικά Σημειώματα των ποιητών: Οδ. Ελύτη, Κ. Κρυστάλλη, Γ. Ρίτσου, Γ. Σεφέρη και Δ. Σολωμού, αντλώντας πληροφορίες από το σχολικό εγχειρίδιο των Κειμένων ΝΕ Λογοτεχνίας .Να μελετήσετε τα ποιήματα του Ν.-Αλ. Ασλάνογλου, «Αθήνα» και του Κ. Καρυωτάκη «Αθήνα» και να συγκεντρώσετε πληροφορίες για το ιστορικό πλαίσιο αυτών των ποιημάτων από τα σχολικά εγχειρίδια των Κειμένων ΝΕ Λογοτεχνίας και της Αρχαίας Ιστορίας.Να διερευνήσετε την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας μέσω του ντοκιμαντέρ του Ρ. Μανθούλη, «Γιάννης Ρίτσος: Οι ρίζες, Γαλλία- Ελλάδα-Ελβετία-Βέλγιο, 1985, μια τετραεθνής συμπαραγωγή για ένα πορτρέτο της Ελλάδας από το 1936 έως το 1974 με βάση την ποίηση του Γ.Ρίτσου>
18ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5ΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Να μελετήσετε τα ποιήματα του Κάλβου Ανδρ., «Εις Σάμον» και «Ο Φιλόπατρις» και του Φώσκολο Ούγκο, «Ύμνος στη Ζάκυνθο» και να καταγράψετε τις ιδέες και τα συναισθήματα, που εκφράζουν οι δύο ποιητές.Να καταγράψετε τις εντυπώσεις σας από τη διερεύνηση του ντοκιμαντέρ-κινηματογραφικού δοκιμίου του Γ. Σμαραγδή από το αρχείο της ΕΡΤ «Η δε πόλις ελάλησεν: Ζάκυνθος-Κάλβος-Σολωμός»>Να γίνει ακρόαση της μελοποίησης του ποιήματος του Ανδρ. Κάλβου «Ο Φιλόπατρις»>Να εντοπίσετε στο Χάρτη της Ελλάδας [ τους τόπους, στους οποίους αναφέρονται τα ποιήματα και τις γεωγραφικές ενότητες, στις οποίες ανήκουν αυτοί οι τόποι.
![Ανδρέας Κάλβος. Για τη ζωή και το έργο του [πηγή: Ανεμόσκαλα (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_vKz9H5d9psx3ycaskKuKtA8ZQrHPr-NEFVHmBPqei-Fai7XSLB5vd1-eVJUlP1mL0hbPLcmJ0GBHthuX3qBZbRiPgN8199CYcfyLNzjCasymQ_9ndgGHMdluRJESuauQRdlzBBaQFFNRE7asFY=s0-d "Ανδρέας Κάλβος. Για τη ζωή και το έργο του [πηγή: Ανεμόσκαλα (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)]")
![Ανδρέας Κάλβος (βίντεο) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_tgs2rrwQBZQNZAybj3spImg6bM2Vntvc3e7XXwhtEwCnSmpEs5nsfURmwg3EiOdP2124UaKMhz9pCNbaG8dOWJ2r8ABv322PewFksagyvLRQEZy-Ui_Dn5orjZ5PFX0PY3gnVjCiiGuKs=s0-d "Ανδρέας Κάλβος (βίντεο) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]")
![Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_uPKdwYOZlu6bIXxVhtL0urtD5qFzdfgFKGWmOe5N4ory-LikUPvbxeq4bg0lIuVAtLaZ7SQFcQBh-jJckuqxt_8ngZSm_JAQ0zmldfBCgsJIQ7QeTAj0E_tA5kvOPNULKbU3J3bmRSIE80zHo0LH10mC3A2xscamVBq8gfX19IygaVdL_kew=s0-d "Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]")
![Οι καλβικές ωδές (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_vo3TPmpg5IPbZzwH_bVsp7PsLqxppiNqrRuEh177MYF1jG5AeICKjwb6MJ4RyEvb8NCoAZcFP_ysMpCEAPfHayNGmekzTbApteUC-kEkfsw6ek8ojWho8n8qw_z7cpkq_3ibMqZVkd7njbvvc=s0-d "Οι καλβικές ωδές (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]"){kind=small}
